10/2009 Reinhard Gruhl
text typed - structural tagging completed - spell check only partially performed - no orthographical standardization


image: as0001

LITERAE PROCERUM EUROPAE, PARS II.



image: as0002

[gap: blank space]

image: as0003

[gap: content list]

image: s0003

LITERAE PROCERUM EUROPAE.

CCLXXX. Literae PHILIPPI MEADOWE, Internuncii Reipublicae Anglicanae ad Daniae Regem extraordinarii, ad CAROLUM GUSTAVUM, Suecorum Regem, cui Daniae Regem, inchoando de Pace tractatui Commissarios jam denominasse nuntiat, utque idem efficere et locum congressui indicare haud gravatim velit, instanter et submisse rogat, 1658.

IN absentia nobilissimi Domini Jephsonii Ablegati extraordinarii Angliae ab Aula Vestra Regia, cujus ministerio in hoc negotio versus Majest. Vestram uterer, fretus clementia Vestra, proque mediatorio, quod inter haec duo regna Septentrionalia sustineo munere, praesentium latorem unum e domesticis, cum his literis immediate ad Serenissimam Majestatem Vestram amandavi. Serenissimus Rex Daniae, ad praevertendam ulteriorem Christiani sanguinis effusionem, bellumque hoc funestissimum sub justis sincerae pacis conditionibus amicabiliter quamprimum finiendum, nominavit et constituit Commissarios suos et Plenipotentiarios, Joachimum de Gersdorp, Dn. Tundbyholm, Equitem auratum, magnum Aulae magistrum, et Christianum


page 4, image: s0004

Scheel, Dn. haereditarium in Waloe, utrosque Senatores Regni Daniae, qui cum Commissariis Maj. Vestrae pari auctoritate munitis, loco et tempore a Majestate Vestra nominandis congrediantur, ad pacem inter haec duo regna stabiliendam. Placeat igitur Serenissimae Majest. Vestrae ad instantiam atque interventum Serenissimae Celsitudinis, Dn. mei Clementissimi Commissarios suos pariter deputare, locumque et tempus praefigere, nec non salvos conductus debita forma pro me ipso et praefatis Dominis Commissariis Danicis extradi jubere, quibus acceptis, loco et tempore ita praefixis mox affuturi sumus. Nec dubium est, quin benedicente Deo Maj. Vestra honestissimam pacem intra paucissimos dies referat. Interea temporis, si Serenissimae Daniae Maj. arma sua ulterius inferri prohibeat, cum justorum armorum finem, nempe et justam et honestam pacem jam acquisiverit, adeoque successu et felicitate sua clementer et moderate utatur, rem proculdubio Deo acceptam Christiani orbis Principibus gratam atque immortali nominis sui gloria dignam faciet. Quod ut benigniter velit Majest. Vestra, Clementissimi Domini mei verbis et nomine insto et rogo. Quem singulari hae gratia suoque rogatui indulto beneficio sibi aeternum Majestas Vestra demerebitur. Deus Opt. Max. Maj. Vestram incolumem diu et florentem servet, ita animitus vovet

Serenissimae Suae Celsitudinis, Reip. Angl. Scot. et Hybern. Protectoris,

Ablegatus Extraordinarius Hafnia 3. Anno 1658.

Philippus Meadowe.



page 5, image: s0005

CCLXXXI. Responsoriae CAROLI GUSTAVI, Regis Sueciae, ad praecedentes ANGLICANI INTERNUNCII Literas, quibus propensissimum suum in pacem desiderium indicando bina congressui habendo loca designat, ac arbitrio Regis Daniae, utrum eligere ex illis placeat, permittit, 1658. Carolus Gustavus Dei gratia Suecorum, Gothorum Vandalorumque Rex etc. Gratiam et favorem.

Illustris, nobis sincere dilecte,

LIteras tuas Hafniae ad Nos pridie harum datas recte accepimus, ex iisque didicimus, cum singularem tuam in reconciliandis animis curam, tum etiam novum Daniae in pace, quantum apparet, serio recuperanda studium; Quorum altero, quia pro mediatorio, quo dufungeris munere, nobis dexteritatem tuam ac fidem comprobas, gratias tibi agimus, ac merita tua condigno modo compensanda censebimus; alterum tanto Nobis est acceptius, quando jam diu actiones Nostras eo dirigimus, ut illius, quod nunc a Dania conceditur, compotes fieri possimus. Optamusque, ut aut nunquam ad hoc incendium perventum fuisset, aut erumpenti flammae matura extinguendi media comparuissent, ac nostris pacificis oblatis nonnihil datum fuisset; Factum est, nescimus qua sive praematura implacabilis vindictae pertinacia, sive animi temeritate, ut inclinationi et propensioni Nostrae in opus omnium humanissimum nullus relinqueretur locus, quin anceps belli alea, apud


page 6, image: s0006

Danos caeteris omnibus remediis antehabita, pacis consilia studiaque ita corrupit, ut quamvis nisu tuo, compositionis spes non exigua Nobis subjiceretur, res tamen ipsa nunc in electione et multiplicatione Mediatorum, nunc in adcrustandis aliarum gentium negotiis, quibus cum Septentrionalium Regnorum controversiis nulla est communio, haereret, nunc discessus ab antiquo more locove post Stetinensia pacta semper usitato supplantaretur, adeo ut quaesitis injectisque undique impedimentis, quibusvis palam constaret, Daniam pacis reducendae gloriam prae dubio Martis conflictu vilem habuisse. Cum autem divina jam ope eo res deducta sit, ut cum sanioribus consiliis in gratiam reverti videatur, Nos quoque propositis nostris pristinis insistentes constans nostrum tranquillitatis studium sanguinis Christiani profusioni libenter praeferimus. Atque ut hoc Serenissimus ac Celsissimus Dominus Protector, cujus operam in hoc negotio permagni sacimus, aliique Principes Christiani manifeste perspiciant, atque insimul temporis aliaeque ex diuturniori bello subnascentes jacturae redimantur, consentire mox decrevimus, ut mediantibus respective Galliae et Angliae Ministris, salutare pacis opus peragatur. Et quia res ipsa poscit festinationem, Nobisque relictum sit, locum statuere, commodissimum arbitramur, ut intra octiduum ab hoc dato, in Insulis sive Sproo, sive Langelandensi, urbe Rudcopia, prout ex his alterutrum locum Regi Daniae eligere visum fuerit, utriusque partis Commissarii sufficienti autoritate congrediantur, et pacem vigore omni restabilire


page 7, image: s0007

conentur. Quo autem negotii successum nulla intercipiat mora, adjunctis hisce SalvoConductu et literis passus providere visum fuit, ut non tibi solum, sed etiam Regis Daniae Commissariis plena tractandi potestate munitis, quam securissime tutissimeque consueto moratiorum gentium stylo venire, in loco tractatus commorari et pro lubitu discedere liceat. Atque ut nulla partes occupet cunctatio, a te clementer requirimus, quo postarum sive tabellionum cursui sie prospiciatur, tam Nostrorum in Sueciam usque ad Laholmium, quam Danicorum in Germaniam, quo literae hinc inde mitti recipique possint, prout hoc in superiori inter haec duo regna Septentrionalia bello receptum fuit. Multum vero interest, ut matura anticipatione res sanetur, quandoquidem in suspensione armorum nullam Nobis promittimus securitatem atque officiis procurandae pacis tanto laborandum est utrinque impensis, quanto Christiano orbi necessum est, ut declaretur, posse haecce Septentrionalia Regna post conflatum bellum absque ambagibus non necessariis ad justam sinceramque redire reconciliationem. Quibus benevoli responii loco redditis Deo te commendamus. Dedimus Neoburgi Fioniae, die 5. Februar. Anno 1658.

Carolus Gustavus.

CCLXXXII. Literae FRIDERICI III. Daniae Regis, ad CAROLUM GUSTAVUM, Suecorum Regem, quibus quid ipsi circa munimentarum evacuationem consilii sit, certior fieri cupit, 1658.


page 8, image: s0008
Nos Fridericus Tertius, Dei gratia, Daniae, Norwegiae, Vandalorum, Gothorumque Rex etc. Serenissimo ac Potentissimo Principi et Domino Carolo Gustavo, Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Regi etc. charissimo nostro Fratri, Consanguineo et vicino, ut amicus et vicinus salutem dicimus, et quicquid praeterea bonorum acceptorumque officiorum a Nobis proficisci poterit, offerimus.

Serenissime et Potentissime Princeps, charissime Frater, Consanguinee et vicine.

PErquam ingratum Nobis accidit, postquam inaudivimus, Dilectionem Vestram in animum induxisse, dilectique Nobis Oweni Julii missionem ad Dilectionem Vestram ita interpretatam, quasi propositum Nobis esset, pacis conditionibus inter Nostros, Vestraeque Dilectionis Commissiarios initis, quantum ad evacuationem munimentorum, remoras quasdam et difficultates injicere, cum potius Dilectioni Vestrae certo affirmare possimus, Nos nunquam commissuros, ut in Nobis quoad pacis executionem jure aliquid desideretur. Quem in finem tam Nostris Urbium munitarum et Castellorum praefectis, quam Commissariis Nostris jam tum clementer in mandatis dedimus, ut Dilectionis Vestrae Commissariis definito et praescripto tempore eadem tradant atque cedant. Id quod etiam Vestrae Dilectionis Deputato, illustri Domino Claudio Tott, Comiti in Carleby, libero Baroni in Sivendeby, Domino in Eckolsunda et Lehalslehn, Regni Sueciae Senatori, Stabulario et militiae equestris


page 9, image: s0009

Generali Majori, hesterna die aperiri fecimus. Quod autem dictum Owenum Julium ad Dilectionem Vestram ablegavimus, in causa erat, quod desiderabamus Dilectionis Vestrae mentem circa munimentorum evacuationem cognoscere, cum periculum esset, ut ejusmodi aeris tempestate imminente exercitus ex hac provincia excedere possit. Ingredimur interea in eam spem, futurum, ut Dilectio Vestra admonitionem Nostram in optimam partem accipiat, inchoatamque Nobiscum amicam confidentiam continuet, et in sententia ista permaneat, quo hoc honore frui, et in arce nostra Friderichsburg die proxima Mercurii Dilectionem Vestram coram convenire queamus. Nos quantum in Nobis, nihil temporis praetermittemus, quin inclinationem et affectum erga Dilectionem Vestram ad mutuam benevolentiam exhibeamus et demonstremus. Dilectioni Vestrae prosperrima quaeque tam animi quam corporis intime precantes. Dabantur in arce nostra Hafniensi die 28. Febr. 1658.

Vestrae Dilectionis Frater, Consanguineus et Vicinus Fridericus.

CCLXXXIII. Literae OLIVERII CROMWELLII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad CAROLUM GUSTAVUM, Suecorum Regem, cui, quod se ad suam Interpositionem, tam facilem Regi Daniae Pacem concedendo, ostenderit, gratias locupletissimas persolvit, 1658.


page 10, image: s0010
Oliverius, Protector Reipubl. Angliae etc. Serenissimo ac Potentissimo Principi, Carolo Gustavo, Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Regi.

Serenissime Potentissimeque Rex, Amice ac Foederate invictissime.

MUlta simul attulere Nobis literae Majestatis Vestrae 21. Februar. in castris Selandicis datae, cur et privatim Nostra et totius Reipublicae Christianae causa, laetitia haud mediocri afficeremur: primum quod Rex Daniae, non sua credo voluntate aut rationibus, sed hostium communium artibus factus hostis, repentino Vestro in intimum ejus Regnum adventu, sine multo sanguine, eo sit redactus, ut quod res erat, utiliorem sibi pacem bello contra Vos suscepto tandem judicaverit: deinde cum is eam nulla se ratione citius posse consequi existimaret, quam si delata sibi jam diu ad conciliandam pacem Nostra opera uteretur, quod Majestas Vestra solis Internuntii Nostri literis exorata, tam facili pacis concessione ostenderit, quantum Nostra amicitia atque gratia interposita apud se valeret: meumque imprimis in hoc tam pio negotio officium esse voluerit, ut pacis tam salutaris Protestantium rebus, uti spero, mox futurae, ipse potissimum unus conciliator atque auctor propemodum essem. Cum enim Religionis hostes conjunctas opes Vestras alio pacto frangere se posse desperarent, quam si Vos inter Vos commisissent, habebunt nunc profecto, quod pertimeseant, ne


page 11, image: s0011

armorum animorumque, ut spero, Vestrorum, haec inopinata conjunctio ipsis belli hujus conflatoribus in perniciem vertat. Tu interim, Rex fortissime, macte tua egregia virtute; et quam felicitatem in rebus tuis gestis victoriarumque cursu contra Regem nunc socium hostes ecclesiae nuper admirati sunt, eandem in sua rursus clade, Deo bene juvante, fac sentiant

Majestatis Vestrae

Westmonasterio ex Palatio Nostro, die 30. Martii, 1658.

Studiosissimus Oliverius, Protector Reipubl. Angliae etc.

CCLXXXIV. Literae OLIVERII CROMWPELLII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad FERDINANDUM II. Magnum Hetruriae Ducem, a quo, ut in Josephi Armani audaciam, qua Joannem Hosierum Londinensem minis et insidiis impediret, quominus competentem sibi in eum justam actionem coram Liburnensi Judicio instituere valeat, serio animadvertere et homini oppresso gratiose subvenire velit, amice contendit, 1658. Oliverius, Protector Reipubl. Angliae etc. Serenissimo Principi Ferdinando, Magno Duci Hetruriae.



page 12, image: s0012

Serenissime Princeps.

QUod satisfactum iri arbitramur Celsitudini Vestrae a Nostro classis praefecto, qui ad portus Vestros nuper est delatus, Vestro apud Nos oratori respondimus: interim per libellum supplicem Nobis ostendit Joannes Hosierus Londinensis, cujusdam navis, cui Dominae nomen, Magister, se, cum Anno 1656. mense Aprili, navem suam ex syngrapha (chartam partitam jus Nostrum vocat) Josepho Armano Italo cuidam locasset, isque factas in syngrapha pactiones ter aperte fregisset, coactum esse demum, ne navem suam, totumque onus ejus, sortem denique totam amitteret, more mercatorio declarata publice ejus fraude, et in tabulas publicas relata, Liburni in jus eum vocare: eum autem, ut fraudem fraude tueretur, adhibitis in societatem duobus aliis negotiatoribus litigiosis, de pecunia Thomae cujusdam Clutterbuxi sex mille octenos, conficto quodam obtentu, petitoris hujus nomine occupasse: se post multas impensas consumptumque tempus, jus suum Liburni obtinere non posse; ne audere quidem propter adversariorum minas atque insidias, in judicio illic comparere. Petimus itaque a Celsitudine Vestra, ut cum huic homini oppresso subvenire, tum hujus adversarii insolentiam pro consueta sua jultitia velit coercere: frustra enim autoritare Principum Leges essent civitatibus latae, si vis atque injuria, cum ne omnino sint leges, efficere non possint, possint efficere terrore ac minis, ne quis ad eas audeat confugere. Verum


page 13, image: s0013

in hujusmodi audaciam quin mature animadversura sit Celsitudo Vestra, non dubitamus; cui pacem prosperaque omnia a Deo Opt. Maximo precamur.

Celsitudinis Vestrae Westmonasterio ex Aula Nostra, die 7. April. Anno Domini 1658.

Studiosissimus Oliverius, Protector Reipubl. Angliae etc.

CCLXXXV. Literae CONRADI BEUNINGII, Legati ad Regem Daniae Belgici, ad Dominum WITTIUM, generalium foederati Belgii Ordinum Graphiarium, cui Danorum animos quoad foedus cum Suecis ineundum non parum frigere, instanti vero pacis executione et Ducis Holsato-Gottorpiensis postulatis valde turbari, refert, 1658.

Domine mi.

IN proximis meis die Aprilis ad Te exaratis significaveram, quod apud Danos non parum frigoris deprehendatur circa confoederationem, de qua Domini Legati Suedici heic tractant. Equidem illud ipsum adhuc satis licet animadvertere, sed quoniam Sueci defensivo quodam foedere contenti sunt, quod solummodo super Regna Sueciae et Daniae se extendat, nullasque conquisitas Suecorum


page 14, image: s0014

provincias comprehendat, nec prius sit obligatorium, quam finita bella forent, quibus Suecia nunc occupatur, nullus dubito, quin hac ratione foedus istud perficia tur, praesertim quod, ut intelligo, Commissarii Danici in novissimo congressu cum Legatis Suedicis per modum projecti se in hanc sententiam jamdum dedaraverint. Sed ad plura alia se obstringendi nullam omnino ab hac parte propensionem invenio, et illi ipsi, qui de dictis factisque Legatorum Suedicorum certum aliquid et exploratum habent, mihi narravere, quod non parum conquesti, Danos in foedere praedicto non ingenue agere, nec ejus sanctionem sincere et ex animo cupere, vehementer sibi caverent, consilia quaedam ipsis communicare, quae alias quempiam offendere possent atque irritare. Et ego firmiter mihi persuadeo, plures adhuc reperiendas heic difficultates, per quas impedietur, quo minus, isthoc praesertim tempore, circa ejusmodi proposita cum Suecis conveniri queat. Nihilominus ut hac in re magis extra periculum versarer, debitaque cura et vigilantia omne id, quod Suarum Praepotentium Celsitudinum commodo heic obesse possit, averterem ac declinarem, hesterna die Serenissimae Regiae Majestati obtuli, Magno vero Regni Magistro, quem dolor podagricus domi adhuc detinet et Regni Secretario commendavi his literis adjunctum Memoriale, quod formatum est ex mandatis illis, quae Suae Praepotentes Celsitudines d. 2. April. anni proxime praeteriti Legatis suis, quantum ad negotia Suedica in hac aula injungere dignatae sunt, et confido ego, proxima postarum


page 15, image: s0015

die meposse significare, quid responsi a Serenissima Majestate hacce in materia obtinuerim, in certam spem ingressus, fore, ut ex voto atque beneplacito Suarum Praepotentium Celsitudinum illud impertiatur, praeprimis quod heic locorum sanctissime mihi affirmatum est, Serenissimam Regiam Majestatem omni fide atque studio in id incubituram, quo amicitiam et foedera cum Suis Praepotentibus Celsitudinibus inita conservare et fovere queat. Pacificationes pacis utriusque Regis et Senatus Regni praeterita hebdomade heic Hafniae invicem permutatae et extraditae fuerunt, Interea ingentes querelas audire licet, quod Sueci nimis male pacis observantes sint, et tantum non quotidie ex diversis locis, ubi turmae Suedicae commorantur, de novis extorsionibus, spoliis et vexationibus contra Instrumentum pacis variae querelae adferuntur, ex quibus gravamina formata, et Legatis Suedicis tradita sunt, sed parum spei est reliquum, ut medicamine aliquo praeveniantur. Domini Legati Holsatici sedulo et continue agunt atque tractant, cum Commissariis hujus Regis, intervenientibus Dominis Legatis Gallico et Suedicis, una cum Ablegato Anglicano, et multum negotii facessunt tractatus isti, cum non solum Holsati compensationes damnorum per militum confecti belli tempore hospitationes datorum, urgeant, sed et omnes veteres controversias inter domum Holsaticam lineae Gottorpiensis et Regnum hocce pro commodo et beneplacito suo finitas velint. Primarium ipsorum postulatum est, ut Dux Holsatiae et ipsius Descendentes omnes absolvantur et liberentur


page 16, image: s0016

ab Homagio, quod ratione Ducatus Slesvicensis Regno huic alias praestare solent, et ab omnibus praeterea obligationibus exinde defluentibus. Secundo, ut detur Duci Praefectura Suabstedensis, quae ut mihi quidem narratum est, centum et quinquaginta praeterpropter thalerorum Imperialem pretio suo exaequat, cujus dimidiam partem sibi competentem semper urserunt Duces Holsatiae, quamquam regnum hoc jam dum septuaginta duorum annorum possessione gavisum fuerit. Tertio, ut communio regiminis et administrationis Ducatus Holsatiae aboleatur, et ut reluitio damnorum superioris belli praesenti parataque pecunia fiat, una cum aliis non adeo magni momenti punctis, quae scripto sunt exhibita, et ad quae itidem scripto responsum fuit. Dani equidem libentissime compromissum aliquod inire vellent, cujus vigore universum hoc negotium uni vel alteri nullius partibus addicto Principi vel Statui committeretur, sed Holsati hac in re nolunt acquiescere, et finalem decisionem et compositionem flagitant, non solum virtute articuli Tractatus, qui requirit, ut ante Majum Duci Holsatiae secundum aequitatem satisfactio fieri debeat, sed et exercitus Suedici, qui ut Domini Legati Suedici palam pronunciant, non discessurus sit, priusquam isthaec forent praestita. Et haec est illa machina, quae palam et occulto adhibetur in omni isto, ad quod Sueci Regnum hoc disponere laborant. Et eo magis valida illa est, plurimumque efficit, quod ut heic quidem scimus, omnes illae turmae, quae hanc Insulam ingressae sunt, adhuc disperiae illic


page 17, image: s0017

commorentur, ullaeque earum fretum Balticum trajecerint, fortassis eam pb causam, quod glacies, quae omnes e mari Baltico advenientes tam supra, quam infra hanc urbem intercludit et arcet, similiter transitum freti Baltici turbet ac impediat. Quo ipso Te optime valere jubeo. Hafniae, die 17. April. Anno 1658.

Conradus van Beuningen.

CCLXXXVI. Literae COLLEGII ELECTORALIS ad PHILIPPUM IV. Hispaniarum Regem, quibus Ipsum, ut pacifici conventioni hinc inde cum Rege Christianissimo susceptae, ultimum manum cuneumque admovere dignetur, sollicite precantur, 1658.

Serenissime et Potentissime Rex Catholice.

QUanto universus Christianorum orbis exeo, quod Regiae Dignitati et Majestati Vestrae cum Christianissimo Rege nunc a viginti tribus annis continuis in diversis partibus acerrime interedit bellum, dolore et molestia afficiatur, id ex hoc abunde patet, quod dum potentissimi Europae Proceres inter se vires suas collidunt, communis Christiani nominis crudelissimus hostis suas perquam formidabiles et exitiales in Christianitatis perniciem terra marique vastissime exerat et praedam eripiat, nullo forte tempore recuperandam. Cum igitur Nobis in hoc Electonli Conventu Congregatis, praecipue ex S. R. Imperii lege fundamentali,


page 18, image: s0018

haec cura incumbat, ut quae vel interna sunt, vel externa circumstant belli pericula, pro virili faciamus et conemur sopire, in eumque finem etiam Poloniae et Sueciae Regibus inter se dimicantibus, ut optime fieri potuit, pacem suaserimus, eamque impetratum iri firmissime confidamus: Non aegre feret Regia Dignitas et Majestas Vestra, quod et Ipsam sedulo et peramanter ad eam cum Rege Christianissimo faciendam rogemus et invitemus, praesertim cum etiam patriae Nostrae illius belli conterminae, integra salus, plena securitas ab hac dependeat; et rem omnem tam Monasterii quam Romae et Madriti per amicabiles Regia: Dignitatis et Majestatis Vestrae cum Christianissimo Rege susceptos pacis tractatus fere ad finem usque feliciter deductam esse intelligamus, quem per excelsos et heroicos amborum Regum arctissimo sanguinis nexu sibi invicem devinctorum animos, etiam facile superari posse non dubitamus; Rogamus Regiam Dignitatem et Majestatem Vestram studiosissime, ut ad hoc Deo omnipotenti gratissimum, toti Christianitati, Nobisque desideratissimum et perpetuam gloriosi nominis sui memoriam tendens, sanctumque opus Regiam manum celerrime applicare, et hoc gloriosissimo beneficio cum universa Europa Nos et totum Imperium Romanum ad immortalem gratitudinem sibi, suaeque Augustae Domui aeternum devincire velit. Quod dum ex corde vovemus, et Nos voti propediem compotes fore avide speramus, Regiae Dignitati et Majestati Vestrae omnem regiam prosperitatem animitus apprecamur, Nostraque officia semper


page 19, image: s0019

paratissima offerimus. Dabantur in conventu Electorali Francoforti ad Moenum, 24. Aprilis, 4. Maji, 1658.

CCLXXXVII. Literae COLLEGII ELECTORALIS nomine, ad LUDOVICUM XIV. Galliae Regem, quibus eum, ut pacis tractatus cum Rege Catholico gliscentes et ad exoptatum finem inclinantes, in totius Europae emolumentum quantocyus finiri curet, blande compellat, 1658.

Serenissime et Potentissime Rex Christianissime.

QUanto universus Christianorum orbis ex eo, quod Regiae Dignitati et Majestati Vestrae cum Catholico Rege nunc a 23. annis continuis, in diversis Europae partibus, acerrimum intercedit bellum, dolore et molestia afficiatur, id ex eo liquide patet, quod dum hae duae Potentissimae Coronae inter se dimicant, viresque collidunt, communis Christiani nominis hostis terra marique aliena invadit, et praedam devorat, nullo unquam tempore recuperabilem, unde merito timendum est, ne aliter inescatus, cum summo Christianitatis periculo magis magisque evagetur; cum igitur a felici effectu pacis Gallo-Hispanicae non tantum Sac. Rom. Imperii, sed et totius Christianae Reipubl. salus, incolumitas et pax ejusque certa securitas dependere videatur, resque ipsa tam Monasterii, quam Romae et Madriti per amicos Consanguineorum


page 20, image: s0020

Regum tractatus fere ad finem usque promota dicatur, et volentibus excelsis heroicisque utriusque Regis ad pacem inclinatis animis, quod reliquum est, facile superari possit; Rogamus Dignitatem et Majestatem Vestram quam studiosissime, ut pro ea qua semper testata est, erga pacem propensione, illam cum Catholico Rege celerrime ad finem deducere velit, eoque laudatissimo facto immortalem sui nominis gloriam magis magisque stabilire, Nosque et omnes S. R. Imperii Principes et Status ad perpetuam gratitudinem sibi devincire, quam studiis et officiis paratissimis semper contestari non intermittemus, cum quo Regiae Dignitati et Majestati Vestrae omnem Regiam prosperitatem ex animo apprecamur. Dabantur in Conventu Electorali ad Moenum 4. Maji, Anno 1658.

CCLXXXIIX. Literae a COLLEGIO ELECTORALI, Francofurti ad Moenum congregato, ad JOANNEM CASIMIRUM, Poloniae Regem exaratae, quem, ut cum Rege Sueciae, paci studente, pacificos conatus citra tergiversationem conjungat, ac interea ullum e Statibus Germania belli molestiis per suos gravari haud permittat, amice requirit, 1658.

Serenissime et Potentissime Rex.

COnstat palam, quam funestis bellis fere a Principio hujus seculi per triginta annos continuatis per Romanum Imperium, omnesque ejus circuli fuerint oppressi, dilacerati, exhausti, et


page 21, image: s0021

quam difficulter pax tandem perpetua, veraque et sincera amicitia inter belligerantes Monasterii et Osnabrugis Westphalorum ante Novennium fuerit conclusa, eique a Principalium transigentium parte Regia Dignitas et Majestas Vestra non minus quam omnes alii vicini Reges Principes et Respublicae inclusae, unde non immerito omnes boni Nobiscum illis condolent, qui in dictae pacis limine de novo miseriis bellicis sunt implicati; Cum autem secundum fundamentales Imperii Leges id Nostri potissimum muneris sit, ut patriae saluti et publicae securitati, ut optime fieri poterit, consulamus, et is belli ignis, qui jam diu in florentissimi alias Poloniae Regni visceribus saevit, nunc aliarum partium accessione crudescere et magis magisque serpere videatur, timendumque sit, ne una cum Regia Dignitate et Majestate Vestra etiam vicinos utriusque Saxoniae Circulos implicet, prout querelae desuper multoties inde ad Nos allatae contestantur, non possumus, quin Regiam Vestram Dignitatem et Majestatem pro eo, quod semper coluit, pacis studio, sedulo hortemur, et peramanter rogemus, ut cum Serenissimo Sueciae Rege, utpote, secundum contestationes Nobis iterato factas sine dubio similiter aequis conditionibus ad pacem proclivi, eos sine mora pacis tractatus concludat, quos ad mutuam ipsorum amicitiam et utriusque, ut et Imperii Romano - Germanici utilitatem et securitatem, praecipue vero firmum Regni Polonici stabilimentum, a sinceris Regiis et arcto sanguinis vinculo conjunctis animis facile et gloriose finiri posse non dubitamus,


page 22, image: s0022

et confidimus, quod interea neutra pars, ullum Sacri Romani Imperii Statum ejusque subditos per incursiones vel invasiones, exactiones, transitus, hospitationes, aut alias quascunque militares molestias gravabit. Obligabit Regia Dignitas et Majestas Vestra praeter afflictam Rempublicam suam, et Nos et omnes Sacri Romani Imperii Principes et Status singularissime, quin et totam Europam, quod Regnum antemurale quam diutissime salvum et incolume esse exoptat, dum sic vovemus, et voti nos compotes fore confidimus, Regiae Dignitati et Majestati, Vestrae omnem prosperitatem apprecamur, et paratissima officia nostra offerimus. Dab. ex Conventu Electorali Francoforti ad Maenum, 24. Aprilis, 4. Maji, Anno 1658.

CCLXXXIX. Literae a CONVENTU ELECTORALI, Francofurti ad Moenum instituto, ad CAROLUM GUSTAVUM, Sueciae Regem datae, cui, ut coeptos cum Rege Poloniae, ad pacem proclivi, pacificos tractatus, aequis conditionibus ad finem promovere studeat, sollicite imponunt, 1658. Serenissime et Potentissime Rex, Domine Amice.

DUm eam, quae ex parte Serenissimae Sueciae Reginae in conclusione pacis Osnabrugensis cum perpetua nominis sui laude interposita fuit, sollicitudinem perpendimus, et gloriosissimum


page 23, image: s0023

Regiae Dignitatis et Majestatis Vestrae studium, quo sinceram praedictae pacis executionem Norimbergae promovit, ipsoque facto cum immortali gloria sua sincere praestitit, memoria recolimus, non possumus, non dolere, quod fax belli Germanici tantis curis et laboribus vix dum extincta inter Vestram et Poloniae Regias Dignitates et Majestates iterum inflammata fuerit, et tantus nunc ignis exortus sit, ut nisi sedatis et benignis utriusque Regis animis quantocyus refrigeretur, et extinguatur, non tantum Regnum Poloniae, sed et vicinas Germaniae, praesertim vero utriusque Circuli Saxonici Provincias correpturus esse videatur. Cum igitur fundamentalis Sacri Romani Imperii lex id potissimum Nostrae curae conjungat, et securitati publicae omni studio prospiciamus, ut Regiae Dignitatis et Majestatis Vestrae eadem sit laudabilis intentio, prout non tantum confidimus, sed etiam per Ablegatum suum desuper identidem certi facti sumus, Eandem diligenter et peramanter rogamus, ut cum Serenissimo Poloniae Rege similiter ad pacem proclivi et ad illam a Nobis pariter rogato, eos, qui jam coepti sunt, pacis tractatus, quam citissime fieri poterit, aequis conditionibus ad finem promovere, et seposita praeteritorum memoria, factaque fida pace tum inter se, tum qui iisdem bellis involvi videntur, et Regiam Hungariae Dignitatem et Majestatem ac Nostrum Coelectorem Serenissimum Brandenburgicum perpetuam, veram et sinceram amicitiam stabilire hocque gloriosissimo Regis et Germani Principis facto et funestis illis facibus


page 24, image: s0024

constanter extinctis, Nos omnesque Imperii Principes et Status, praesertim vero dictos Saxoniae Circulos, utpote periculo viciniores, cum aliis adjacentibus provinciis publicae tranquillitatis securos reddere velit. Interea autem confidimus, utramque partem prospecturam, ne ulli Sacri Romani Imperii Status ejusque subditi per invasiones, transitus, hospitationes, exactiones, aut alio modo quacunque militari molestia afficiantur. Prout etiam Regia Dignitas et Majestas Vestra in hac re publicum Imperii Interesse concernente in novissimo circuli superioris Saxonici conventu ita se facturam per Legatos suos publice recepit. Devinciet certe sibi totum Imperium maximopere ad gratitudinem nunquam intermorituram, et simul ad omnia officia, quae Nos Eidem promptissima offerimus, et omnem Regiam felicitatem ex animo apprecamur. Dabantur in Conventu Electorali Francofurti ad Moenum 24. Aprilis, 4. Maji, Anno 1658.

CCXC. Responsoriae CAROLI GUSTAVI, Suecorum Regis, ad COLLEGII ELECTORALIS literas, quibus in Domum Austriacam et Electoralem Brandenburgicam, tanquam juratos Regni Suecici hostes ac pacis et quietis publicae elatos osores acerbe invehitur, seque ab iis praeter injurias et damna sibi illata ubique contemptui exponi, graviter conqueritur, et nisi justa sui a Statibus Imperii ratio mature habeatur, ista innocuae defensionis


page 25, image: s0025
circumspecturum ac amplexurum media, quae, cum naturae tum necessitatis leges licite adhiberi juberent, mininatur, 1658. Reverendissimi et Celsissimi Sacri Romani Imperii Electores et respective Vicarii, Consanguinei et Amici Charissimi.

QUas ad nos nomine totius inclyti Collegii Electoralis dederunt Dilectiones Vestrae literas, paucos dies antequam navem conscenderimus, Gotheburgo Nostrum ad exercitum trajecturi, recte accepimus, ac ex iisdem didicimus, vigere adhuc in memoria Dilectionum Vestrarum Serenissimae ac Potentissimae Reginae Christinae in pace procuranda, tum etiam nostram in ejusdem executione additam curam; dolere autem Dilectiones Vestras, nos inter et Regem Regnumque Poloniae eam subnatam esse belli flammam, quae nisi proposito aliquo remedio, restinguatur, Germania ipsa, atque imprimis utriusque Saxonici Circuli Provinciae facile corripi et involvi possint: Cum igitur lex fundamentalis Dilectionibus Vestris injungat, partes prospiciendi, ne Imperium detrimenti aliquid capiat, Nos rogandos ratae sunt, ut cum non modo Rege Poloniae ad pacem proclivi, sed etiam cum illis, qui iisdem bellis involvi videntur, Rege Hungariae et Electore Brandeburgico, seposita praeteritorum memoria, perpetuam, veram et sinceram amicitiam restabilire velimus; quo ipso Dilectiones Vestrae dicunt, Nos totum Sacrum Romanum Imperium, ejusque Status et membra,


page 26, image: s0026

vehementer nobis devincturos esse. Nos equidem laetamur residere adhuc in animis Dilectio num Vestrarum Regni Sueciae merita in reducenda libertate Germanica, et immensos labores in pace ejusdem quondam resarcienda, atque pro eodem amore, quo in Germaniae salutem constanter ferimur, facere non possumus, quin circa hanc occasionem Dilectionum Vestrarum studia, quae pro Imperii tranquillitate declarare conantur, impense laudemus, invicem Dilectiones Vestras rogantes, velint in suscepto tam pulchro proposito pertendere gnaviter, quo laudem, quam eo ipso mereri aggrediuntur, solidam et perfectam sibi efficiant. Quod Nos attinet, non dubitamus Dilectionibus Vestris constare, quanta et quam fida studia pro pace Germaniae non minus sarta tecta conservanda, quam olim procuranda impenderimus. Dolemus autem et Nos studia Nostra et bonam intentionem non modo favorem non mereri apud nonnullos, qui tenore legum publicarum in eundem scopum nobiscum contendero deberent, sed reperiri etiam quosdam, atque inter eos potissimum, quos Dilectiones Vestrae in suis literis nominarunt, Regem Hungariae et Electorem Brandeburgicum, qui clanculum et palam jam diu non nisi hostilia miscent, et hoc quidem sub religione publicae piaeque fidei, nec meliora, in quantum ex omni apparatu futuro assequi licet, Nobis inde expectanda veniunt. Nunc vero ut paulo altius rem repetamus, non potest Dilectionibus Vestris esse obscurum, quantam operam, curam et industriam Sueci impenderint desideriis


page 27, image: s0027

Ordinum Rom. Imp. explendis, cum flagrantibus adhuc in Imperio Romano belli flammis, et cogitationes nonnullorum animos occuparent, ut reductam pacem omnino caperent, et de condendis inter partes belligerantes certis tranquillitatis legibus ageretur, non quod necessitas omnino ita suaderet, praecipuas et eminentiores tunc armorum partes tenentibus, sed quia bellum gerebatur, quod ad votum confoederatorum et Adhaerentium atque in salutem Imperii terminari debebat. Erant enim tunc temporis arma Suecorum non solum integra, sed per divinam opem, tanto exercitus robore, locorum opportunitate fortalicus, castellis et fortuna munita, ut pacem vel sollicitare, vel invitis obtrudere, haud quaquam opus esset, quin si dicendum quod res est, magnarum praerogativarum privatione Sueciae hae pacis conditiones constiterunt, evacuatis tot munitis locis, quae diuturnae conservationi Nostrae facile praesidia largiri potuissent. Neque Nobis obscurum fuit, fore, quod eventus postea docuit, Domum Austriacam ad exercendum suum adversus Nos odium tum invalidiorem, sub pacis praetextu et specie alias vindicandi vias et rationes quaesituram esse, id quod potuissemus armorum virtute quidem antevertere, si bello insistendum suisset, sed quia quieti Romani Imperii sic consulendum non nulli utile judicarunt, eorundem et reliquorum Imperii membrorum instantissimis obtestationibus, et prolixe oblatae assecurationi potius, quam armorum rigori obsequendum erat. Rati tamen sumus sanctum et inviolabile fore quod promittebatur,


page 28, image: s0028

si non ex interna inclinatione animi Domus Austriacae, et certa verborum ejusdem custodia: saltem confidimus tutos nos fore Guarantia et assecuratione Electorum, Principum, Statuum et omnium Imperii Ordinum, qui hac ipsa pace, et quidem art. 8. velut postliminio eam recuperarunt libertatem, autoritatem et jura, ut si Imperator pro lubitu et solus habenas Imperii tractare tentaret, immoderatum cum eo Dominatum dividerent; aut si promissorum et fidei publicae religionem parum pensi haberet, vel Instrumentum pacis toties ratificatum post terga relinquere non verecundaretur, in Imperio vel extra illud in ejusdem praejudicium aliquid moliturus, tunc virtute recuperatae auctoritatis iidem Electores Principes et Status Imperii in eo omnino essent, ne ad eundem scopulum navis bis impingeret, aut vulnus sanatione tardissimum refricaretur, quin periculis in Imperio emergentibus mox obviam irent; eamque adhiberent medicinam, quae conservationi tanti corporis conveniret. Si vero placet Dilectionibus Vestris memoria replicare, qualem se domus Austriaca in pacis negotio semper praebuerit, deprehendent eandem nihil minus quam quietis et pacis studia in animo fovisse, etiam tum, cum pacem maxime venditaret. Quam enim tardam et invitam non modo ad conclusionem, sed etiam ad tractatus Westphalici initia sese comprobavit, adhuc in recenti Dilectionum Vestrarum est memoria. Paucorum dierum opus praeliminare in aliquot annorum spatium producendum erat, non aliam ob causam,


page 29, image: s0029

quam ut diversas armorum Nostrorum vices opperiretur. In ipso deinceps tractatu, quot artes submixtae in dissolvendis foederatorum et Nobis adhaerentium animis, ut debilitata fortuna Nostra successum pacis irritum redderet? quot demum ambiguitates fabricatae, ne solida et diuturna pax fieret? Haec omnia quamquam Regno Sueciae non injustam subjicerent tum delitescentis doli et lubricae fidei suspicionem, nihil tamen omisit, in suscepto pacis studio, quin eodem tenore et constantia perrexit, maxime vero in gratiam Ordinum Imperii, quamquam cum non exigua sua jactura, curabat. In hunc etiam finem collimarunt labores Nostri Norimbergici, cum Regni Sueciae armorum generalis per Germaniam directio Nobis commissa esset. Atque hoc manifestum omnibus est, nisi sub favore armorum executio stetisset, nihil omnino eorum, quae conventa erant, effectui fuisse datum. Cuncta enim, quae restabant exequenda, cum depositis Suecorum armis, adhuc quaesitis studiis, aut dubia redduntur aut irrita. Sed neque in eo solum animus ad justam quietem aversus emicuit. Vix finitus erat tractatus Norimbergensis, priusquam Caesar contra pactorum genuinum sensum et publicam fidem, partim copias et auxilia in provincias inferioris Germaniae atque Italiam contra Galliam mitteret, partim congressus Sueciam inter et Pol. Lubecae institutos supplantaret, ac Civitatem Capitulumque Bremense contra Nos in obstinatione confirmaret, et ab debito officio, contra rationes prius a se ut justissimas pronunciatas, abstraheret.


page 30, image: s0030

Quia vero haec singula non aperta vi, sed dolo, occultis machinationibus et cuniculis agitabantur, passa est Antecessor nostra dissimulatione eam, et silentio sic transmitti: Nobis vero Imperii Suecici sceptra adeptis nihil fuit magis cordi aut curae, quam ut cum dicta civitate Bremensi interposito reconciliationis tractatu ac opere ipso palam faceremus, pacis et tranquillitatis publicae custodia omnia Nos posthabere velle, etiam ea, quae uti jure, ita nec adeo multo labore nobis potuissent accedere. Eadem Nos cura semper insedit postea aliis, ac potissimum Polonico bello occupatos, ne scilicet ullis incursionibus hostilibus Germaniae fines infestarentur. Ex qua vero et quam necessaria causa, natum Nobis hoc sit bellum, aliunde ea de re Dilectionibus Vestris informatis, supervacaneum est enumerare. Nisi enim Rex Poloniae super caeteras, quas aucupatus semper est occasiones inhiandi Regno Sueciae, Nobis et domui nostrae invidisset Regni summam, non solum tunc, cum universo consensu Statuum Suecicorum sceptro destinaremur, sed etiam circa antecessoris Nostrae abdicationem, cum per Emissarium suum Canasiles, contra translationem Imperii aperte protestaretur, adeoque inter subditos nostros disseminasset periculosos, et ad rebellionem tendentes discursus, vel etiam postquam ab hocce apparuit, Nos esse laesos, et actum contra pacta, si abstinuisset foederibus, correspondentiis et hostilibus machinationibus in praejudicium Nostri, Regnique Nostri, haud dubie legibus induciarum ad praescriptum terminum stetissemus. Sed cum pacta induciarum, quae stricti


page 31, image: s0031

juris sunt, violarentur, plurimaque pararentur in praejudicium Status nostri terra et mari, nec spes solidae pacis (quippe congressibus elusis et dehortationibus spretis) nullibi promineret, eo fuit recurrendum, ubi periculum praeverti et securitas tutius quaerenda videbatur. Tot enim iteratis admonitionibus adduci non potuerunt Poloni, ut legitima Plenipotentia munitis Legatis certum aliquod indicium reducendae pacis ederent, aut tractandi secum copiam revera facerent, priusquam exercitus in procinctu et ipso opere esset, ac armis Nostris in limitibus Poloniae et Lithuaniae constitutis, ejus revocandi nisi pace in totum reducta, integrum non esset. Non tamen alia Nobis mens fuit in eo bello, quam ut armis ad pacis cogitata adigeretur Regnum, quod sub Regibus Sigismundo, Uladislao et Joanne Casimiro omnem amicabilem animorum reconciliationem aversabatur. Experti vero sunt et Antecessores Nostri gloriosae memoriae, tam Carolas IX. et Gustavus Adolphus, quam Regina Christina, fore, ut coalescente in Germania pace, eas rationes Domus Austriaca deinde iniret, quae ad firmandam amicitiam facerent. Atque cum Nos in hoc bello Polonico nihil habuerimus antiquius aut prius, quam ut fines Germaniae ab insultibus et incursionibus qualibuscunque liberarentur, sperabamus Imperatorem Romanum tam ob communes Imperii incolumitatis rationes, quam ob pacem sancte initam idem nobiscum facturum fuisse. Qualem vero in eo sese gesserit, quamque religiose pacis Germaniae leges observaverit eadem Domus, Dilectionibus Vestris


page 32, image: s0032

factum est, ex Memorialibus, quae Ablegatus noster Extraordinarius Francofurti Ordinariae primum Deputationi, postea etiam Dilectionibus Vestris insinuavit. Tantum etiam abest, ut applausus vel auxilium absque Imperatore pro cura, sincero studio et bona intentione Nostra mereremur, ut contraria omnia potius experiremur, tam in eo, quod post impeditos omnes in Polonia tractatus apparatus, suscitatumque in nos Serenissimum Daniae Regem, aperto Nos ipse bello adoriretur, quam quod in Germania, vicinisque Nobis Regnis, et tota fere Europa in deteriorem partem Nostras actiones interpretaretur, in eum maxime finem, ut cum ei commodum esset, ac animos quos licitatus est, favore maturos haberet, in Romano Nos Imperio tanto facilius aggrederetur, omnium odiis oneratos. Cum itaque Domus Austriaca hoc modo turbas Polonicas et aliena bella pro suo usu et emolumento disponat, ita ut nec Nobis cum hoste Nostro extra Romanum Imperium agere, nec in Germania pacis bono frui liceat, nisi ex utilitate, imaginario foro et mensura Austriaca, mirum nemini videri debet, vix dum extincta Germaniae flamma alium posse exoriri ignem, qui innocentes Provincias secum in discrimen facile trahat. Conveniens itaque est, non modo fundamentali legi Sacri Romani Imperii, sed ipsi etiam rationi et necessitati, ut rebus sic comparatis, prospiciatur publicae securitati per Imperium. Unde et Nos ea omnia circumspeximus quaesivimusque media, quae periculis praevertendis et pacis, quam restituere ipsimet conati sumus, conservationi


page 33, image: s0033

inservitura putavimus, missis ad Dilectiones Vestras et omnes pariter Imperii Status, literis Nostris et Ministris, qui de appropinquantibus machinationibus et minitantibus malis non modo in tempore praemonerent, sed etiam urgerent mutuum promissam in Instrumento pacis guarantiam et assecurationem. Eo quoque negotium opera et studio Illustrissimi et Reverendissimi Domini Electoris Moguntini provectum esse intelleximus, ut habita aliqua rationum Nostrarum consideratione, deliberationi super re non contemnenda dies et locus statueretur, ac praeterea bonum et publico utile factum, meliora sentientibus probaretur, si non modo memorialia Ablegati Nostri dictarentur, sed etiam continuatio Deputationis Imperii in tempore dubio permaneret, utpote quae primitus in eum finem fuit instituta, ac supremis Comitiis Ratisbonensibus confirmata, ut Securitati Imperii et urgentibus belli periculis amoliendis prospiceret. Ne tamen hoc fieri posset, evicit eadem Domus Austriaca, quae ut alibi bona consilia impedit, ita ejusdem Directorium inutile ibi, quantum in se fuit, et nullam Imperii Deputationem pronunciavit, atque adeo vehementer rationes bonorum corrupit, ut pro salute publica sententiam suam dicturis, nec sessionis nec loci copia fieret; quin eo insuper res redacta est, ut cum neque Nos neque Gallia injurias illatas armis vindicare, vel vim vi statim cohibere vellemus, sed Nostros legatos eo mitteremus, ad repraesentandum pericula per lubrica pacis impedimenta, deque maturis remediis monendum, inventi sunt, qui loco


page 34, image: s0034

debiti responsi et expectatae declarationis reddendae, auctores essent, uti Legati publice salutaria suadentes, urbe Francofurtensi ejicerentur, et juris gentium beneficio privarentur. Quin igitur hae injuriae majorem in modum Nos afficiant, non credimus dubitare Dilectiones Vestras, praesertim cum ad summa Nobis injuncta damna et injurias, adjiciatur insuper intolerabilis contemptus, ita ut cum Nos offeramus ad tractatus et reconciliationis vias promptissimos, non modo sane rationes non admittantur, sed etiam post spretas conditones honestas, Elector Brandeburgicus, in tales tamque perniciosas bono publico partes attrahatur. Concepimus equidem de hoc Electore eam spem, ut Foederibus diversis atque indissolubilibus Nobiscum devinctus, haud ita facile ullas res in transversum ageret, praesertim cum eidem omnia ea deferrentur, quae vel vi foederis, vel sub amicitiae specie flagitare posset, vel si sollicitari omnino a constantia animi sui indoleque pateretur, nullatenus amicitiam nostram sic labefacturum existimavimus, ut nobiscum haud mitius quam cum hoste agendum censeret, quos equidem in conscientia novit, nulla in re sese offendisse; exploratum tamen est, eundem in Austriam nimium quam propensum, Polonisque temerata antiquiori Nobiscum amicitia, novo vinculo ligatum adversus Nos, tanquam communem hostem non modo cum dicta Domo et Polonia, sed etiam tempora aucupatum, ut tot hostibus gravatis Nobis pariter ille incumberet, cum Daniae Rege foedera partim offensiva, partim defensiva, inire non distulisse,


page 35, image: s0035

sed effectivam armorum societatem pro invadendis Nostris provinciis in Germania, quas tanto sanguine, laboribus et curis acquisivimus, frequenter et instanter sollicitasse et ursisse. Atque ne interea dum ea conjunctio differtur, nihil effecisse videatur, contra jura gentium et imperii constitutiones, negationem innocentis transitus ad hostes Nostros Nobis denunciat, naves Nostras et illis impositas merces in portus suos, tanquam ad amicum et socium venientes, ut et subditorum Nostrorum intercipit; Officiales et milites nostros per suas terras sine damno et noxa tendentes, partim carceri, partim suae mancipat militiae; quin e contra transitum Polonis in Imperium, non modo lubens indulsit, sed omni modo opitulatus, viam eis monstravit, qua tergo Nostro inhaerere, et provincias Nostras perdere possent. Quod vero cum universo exercitu hactenus in Nos non moverit, ejus jam diu ad bellum accincti, nulla res alia causam dedit, nisi quod tempus propositis effectui jungendis non satis maturum et opportunum adhuc videretur, praesertim ex quo cum vicino Nobis Regno Daniae benigna pace Nos Deus bearet. Quantum ergo ad Domum Austriacam ejusque offensive et defensive foederatum Electorem Brandeburgicum attinet, in iis perexiguam fidei publica reverentiam residere satis superque sensimus, utpote qui e contra firmissimis, quae aut reperiri possunt, vel usurpari solent, terminis erecta pacta et foedera agere non dubitant, si modo occasio suppetit. Atque cum iniquis Nostris temporibus, cum in eos nec metus a Nobis proficisci


page 36, image: s0036

posset, atque securissimos ab ea parte Nos fore putaremus, contra fidei sanctimoniam in exterminationem Nostri conspirare non vererentur, dubium non est, quin ansa rursus praebita animo radicatum odium, omni vi executuri sint, nisi Nobismet ipsis per divinam opem Nos prospeximus, ac eas inierimus rationes pro conservatione Nostri, quas necessitatis leges repererint. In hac rerum fortuna constituti, speravimus equidem futurum, ut oblationibus Nostris ab hostibus spretis, atque Nobis plane contra promissa et pacta conventa indigne tractatis a Dilectionibus Vestris atque Imperio aliqua Nostri cura ageretur, munimentumque aliquod securitatis contra talem vim instrumento pacis conforme ordinaretur; quo intuitu conditioneque in novissimo Circuli Saxonici conventu recepimus, Nos nemini ulla molestia militari graves futuros; sed cum comperiamus, non modo nihil in favorem Nostri Francoforti hactenus, et quidem tanto tempore, quo in conspectu totius mundi indigna et haud ferenda patimur, actum esse, sed nec spem meliorum satis condignam subjici, quando quidem eo ipso fere tempore, quo Conventus dicti Circuli superioris Saxoniae haberetur, ab Electore Brandenburgico clanculum perversa consilia fabricata esse nunc cognoscamus, ac postea foedera contra Nos inita, et in perniciem provinciarum et Regni nostri veluti conjuratum atque eadem res ubivis etiamnum sine intermissione agitetur, mirari non debent Dilectiones Vestrae, si cessantibus per pacta debitis adminiculis securitatis, Nobis necessitas imponatur, ea media


page 37, image: s0037

circumspiciendi et amplectendi, quae Deus et natura in conservationem et securitatem Nostri et Provinciarum Nostrarum superesse sivit. Non possumus tamen intermittere, quin Dilectionibus Vestris laetitiam Nostram testificemur, ex eo quod meliora sentientes, saltem bonam suam intentionem declarare, insuper non habeant: quodque in pacis custodia integrum animum figere videantur. Confidimus etiam fore, ut pensitatis ab omni parte publicae rei rationibus, inimicorum Nostrorum moliminum, nulla in re sese participes faciant, nec belli contra Nos, tanto studio viribusque prae parati facibus, in praejudicium Nostri sese implicent, quin bonis pacis consiliis pro tuenda imperii tranquillitate et Instrumenti pacis illibata cura constanter perseverent. Nos quanquam eas injurias, contemptum et damna passi sumus, quae Nostri Ministri alias uberius Dilectionibus Vestris exposuerunt, ne tamen a pacis restabiliendae proposito quicquam desistamus, super caeteros Nostros Ministros denuo ad Dilectiones Vestras Legatum Plenipotentiarium, supremum Cubicularium, Comitem Nicolaum Brahe misimus, qui jam iter suum ingressus, brevi una cum Ablegato hactenus Nostro ad Dilectiones Vestras et reliquos Imperii Status, Matthia Biorenklau, perpetuum Nostrum studium Germaniae paci dicatum, rursus iterabit, et una cum Dilectionibus Vestris ea consilia indagare conabitur, quae diuturnae Sacri Romani Imperii paci inservire possint; Dilectionum Vestrarum est, prompta et tempestiva malis ingruentibus adhibere remedia, quandoquidem eo


page 38, image: s0038

locorum res Nostras, atque vim et machinationes Nobis malevolentium pervenisse videmus, ut toties sub fidei publicae religione delusis, perque aperte contra Nos pacta foedera, discrimini destinatis, non liceat Nobis esse securis, nisi id quod verbis et ore adeoque pactis in speciem quidem valdissimis, sed effectu inanibus, praefertur, reapse dehinc praestetur et comprobetur. Sin vero res contemptim et negligenter curatur, verendum est, ut remedio conveniens postea locus fieri queat. Nos vero in eo casu protestamur coram Deo et toto orbe, nos excusari et culpa va care velle, si posthabitis Nostris admonitionibus et Instrumenti pacis cura, ea subsequantur, quae majores dein incommoditates ex se generare valeant. Interea Dilectiones Vestras certo certius assecuramus et recipimus, nihil Nos contra Imperii Romani pacem, aut cujus quam in particulari quietem quicquam tentaturos, sed hoc tantum deficientibus aliis mediis acturos, quod in necessitate constitutis, jus fasque gentium ad defensionem Nostri commodat, atque proinde a Dilectionibus Vestris amice etiam atque etiam requirimus, ut tutiora quam hactenus praesidia, parare velint, quo deinceps non nobis solum, sed etiam universo Imperio pacis non lenocinia, sed veri ejusdem et sinceri fructus, cum cujusque rei propriae certiori possessione et provinciarum acquisitarum tuta conservatione obtingere queant. Quibus Dilectionibus Vestris prosperrimos rerum successus et omnigenae felicitatis copiam precantes, Easdem perpetuo Divini numinis tutamini animitus commendamus.


page 39, image: s0039

Flensburgi die 18. Junii Anno millesimo sexcentesimo quinquagesimo octavo.

Dilectionum Vestrarum

Bonus Consanguineus et Amicus

Carolus Gustavus.

CCXCI. Literae OLIVERII CROMWELLII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad LUDOVICUM XIV. Galliae Regem, quibus ab eo, ut qua valeret apud Ducem Sabaudiae vel autoritate vel gratia, pro reliquis ex nupera, laniena Convallensibus, quibus nova parari internecio videretur, intercedere, aut eos saltem intercessione incassum facta, miseratione, et patrocinio suo, liberoque ad se refugio beare haud gravetur, emice efflagitat, 1658. Oliverius Protector Reipublicae Angliae etc. Serenissimo potentissimoque Principi Ludovico Galliarum Regi. Serenissime Potentissimeque Rex, Amice ac Foederate Augustissime.

MEminisse potest Majestas Vestra, quo tempore inter Nos de renovando foedere agebatur, quod optimis auspiciis initum multa utriusque populi commoda, multa hostium communium exinde mala testantur, accidisse miseram illam Convallensium occisionem, quorum causam undique desertam atque afflictam Vestrae misericordiae atque tutelae summo cum ardore animi ac miseratione


page 40, image: s0040

commendavimus. Nec defuisse per se arbitramur Majestatem Vestram officio tam pio, imo vero tam humano pro ea qua apud Ducem Sabaudiae valere debuit vel autoritate vel gratia: Nos certe aliique multi Principes ac Civitates Legationibus, literis, precibus interpositis, non defuimus. Post cruentissimam utriusque sexus omnis aetatis trucidationem, pax tandem data est, vel potius inducta pacis nomine hostilitas quaedam tectior: conditiones pacis Vestro in oppido Pinarolii sunt latae; durae quidem illae, sed quibus miseri atque inopes dira omnia atque immania perpessi facile acquiescerent, modo iis, durae et iniquae ut sint, staretur; non statur; sed enim earum quoque singularum falsa interpretatione variisque diverticulis fides eluditur atque violatur; antiquis sedibus multi dejiciuntur, Religio patria multis interdicitur, tributa nova exiguntur, arx nova cervicibus imponitur, unde milites crebro erumpentes obvios quosque vel diripiunt vel trucidant: adhaec nuper novae copiae clanculum contra eos parantur; quique inter eos Romanam Religionem colunt, migrare ad tempus jubentur; ut omnia nunc rursus videantur ad illorum Internecionem miserrimorum spectare, quos illa prior laniena reliquos fecit. Quod ego per dextram tuam, Rex Christianissime, quae foedus Nobiscum et amicitiam percussit, obsecro atque obtestor, per illud Christianissimi tituli decus sanctissimum, fieri ne siveris: nec tantam saeviendi licentiam non dico Principi cuiquam (neque enim in ullum Principem, multo minus in aetatem illius Principis teneram, aut in muliebrem matris animum


page 41, image: s0041

tanta saevitia cadere potest) sed sacerrimis illis sicariis ne permiseris; qui cum Christi Servatoris Nostri servos atque imitatores sese profiteantur, qui venit in hunc mundum, ut peccatores servaret, ejus mitissimo nomine atque institutis ad innocentium crudelissimas caedes abutuntur: eripe, qui potes, quique in tanto fastigio dignus es posse, tot supplices tuos homicidarum ex manibus, qui cruore nuper ebrii, sanguinem rursus sitiunt; suaeque invidiam crudelitatis in Principes derivare consultissimum sibi ducunt. Tu vero nec titulos tuos aut Regni fines ista invidia, nec Evangelium Christi pacatissimum ista crudelitate foedari, te regnante, patiaris. Memineris hos ipsos avi tui Henrici Protestantibus amicissimi dedititios fuisse; cum Digvierius per ea loca, qua etiam commodissimus in Italiam transitus est, Sabaudum trans Alpes cedentem victor est insecutus: Deditionis illius instrumentum in actis Regni vestri publicis etiamnum extat, in quo exceptum atque cautum inter alia est, ne cui postea Convallenses traderentur, nisi iisdem conditionibus, quibus eos avus tuus invictissimus in fidem recepit. Hanc fidem nunc implorant, avitam abs te Nepote supplices requirunt: tui esse, quam cujus nunc sunt, vel permutatione aliqua, si fieri possit, malint atque optarint: id si non licet, patrocinio saltem, miseratione atque perfugio. Sunt et rationes Regni, quae hortari possint, ut Convallenses ad te confugientes ne rejicias; sed nolim te, Rex tantus cum sis, aliis rationibus ad defensionem calamitosorum, quam fide a majoribus data, pietate, regiaque animi benignitate


page 42, image: s0042

ac magnitudine permoveri. Ita pulcherrimi facti laus atque gloria illibata atque integra tua erit, et ipse patrem misericordiae ejusque filium Christum Regem, cujus nomen atque doctrinam ab immanitate nefaria vindicaveris, eo magis faventem tibi atque propitium per omnem vitam experieris. Deus Optimus Maximus ad gloriam suam, tot innocentissimorum hominum Christianorum tutandam salutem Vestrumque verum decus Majestati Vestrae hanc mentem injiciat

Majestatis Vestrae

Westmonasterio, die - Maij Anno Domini 1658.

Studiosissimus

Oliverius, Protector Reipublicae Angliae etc.

CCXCII. Literae OLIVERII CROMWELLII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad CIVITATES HELVETIORUM EVANGELICAS, quibus eas, ne Convallensium vicinorum salutem in extremum discrimen adductam negligant, fraterne ac libere hortatur, seque ad procurandam periclitantium incolumitatem, et sublevandam egentium inopiam, omnem operam suam, quousque per longinquum terrarum intervallum liceret, collaturum esse sancte promittit, 1658.



page 43, image: s0043

Oliverius Protector Reipublicae Angliae, Civitatibus Helvetiorum Evangelicis.

Illustres atque Amplissimi Domini, Amici charissimi.

DE Convallensibus Vicinis Vestris afflictissimis, quam sint a Principe suo gravia et intoleranda religionis causa passi, tum propter ipsam rerum atrocitatem horret prope animus recordari, tum ad Vos ea scribere, quibus notiora multo sunt, supervacuum duximus. Exempla etiam literarum vidimus, quas Legati Vestri pacis jam dudum Pinarolianae hortatores atque testes ad Allobrogum Ducem illiusque Taurinensis Consilii Praesidem scripserunt; in quibus ruptas esse omnes pacis conditiones, illisque miseris fraudi potius quam securitati fuisse singulatim, ostendunt atque evincunt. Quarum violationem ab ipsa statim pace data in hunc usque diem continuatam, et indies graviorem, nisi aequo animo patiuntur, nisi se conculcandos plane et pessumdandos prosternunt atque abjiciunt, religione etiam ejurata, impendet eadem calamitas, eadem strages, quae ipsos cum conjugibus ac liberis tertio abhinc anno sic miserabilem in modum attrivit atque afflixit, et subeunda iterum si est, funditus eradicabit. Quid agant miseri? quibus nulla deprecatio, nulla respiratio, nullum adhuc certum perfugium patuit; res est cum feris aut cum furiis, quibus priorum caedium recordatio nullam poenitentiam, aut suorum civium miserationem nullum sensum humanitatis aut fundendi sanguinis satietatem attulit. Haec ferenda


page 44, image: s0044

plane non sunt, sive fratres Nostros Convallenses Orthodoxae Religionis cultores antiquissimos, sive ipsam Religionem salvam volumus. Et Nos quidem locorum intervallo plus nimio disjuncti, quod opis aut facultatis Nostrae fuit et praestitimus ex animo et praestare non desinemus. Vos qui non modo fratrum cruciatibus ac pene clamoribus, verum etiam eorundem furori hostium proximi estis, prospicite per Deum immortalem, idque mature, quid Vestrarum nunc partium sit; quid auxilii, quid praesidii vicinis ac fratribus alioqui mox perituris ferre possitis ac debeatis, prudentiam Vestram ac pietatem, fortitudinem etiam Vestram consulite. Causa certe eadem est Religio, cur iidem hostes Vos quoque perditos velint, imo cur eodem tempore, eodem superiore anno, foederatorum Vestrorum intestino Marte perditos voluerint. Vestra duntaxat in manu post opem divinam videtur esse, ne purioris ipsa stirps Religionis vetustissima in illis priscorum fidelium reliquiis exscindatur: quorum salutem in extremum jam discrimen adductam, si negligitis, videte ne Vosmet ipsos paulo post proximae vices urgeant. Haec dum fraterne ac libere hortamur, interea non languescimus: quod solum Nobis conceditur tam longinquis, cum ad procurandam periclitantium incolumitatem tum ad sublevandam egentium inopiam, omnem operam Nostram et contulimus et conferemus. Deus det utrisque Nobis eam domi tranquillitatem ac pacem, eum rerum ac temporum statum, ut omnes Nostras opes atque vires, omne studium ad defendendam Ecclesiam suam contra


page 45, image: s0045

hostium suorum furorem ac rabiem convertere possimus. Westmonasterio ex Aula Nostra die _ Maji, Anno Domini 1658.

CCXCIII. Literae OLIVERII CROMWELLII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad LUDOVICUM XIV. Galliae Regem, quibus Thomam Vice-Comitem Falconbrigium, generum suum, impense commendat, 1658. Oliverius Protector Reipublicae Angliae, Serenissimo ac Potentissimo Principi, Ludovico Galliarum Regi. Serenissime potentissimeque Rex, Amice ac foederate augustissime,

THomam Vice-Comitem Falconbrigium, generum meum, in Galliam proficiscentem, et ad testificandum obsequium suum et observantiam, qua Majestatem Vestram colit, venire in conspectum Vestrum, Regiamque manum osculari cupientem, tametsi propter consuetudinem ejus jucundissimam invitus dimitto, tamen cum non dubitem, quin ab aula tanti Regis, in qua tot Viri prudentissimi fortissimique versantur, multo instructior ad res quasque laudatissimas, et quasi consummatas ad Nos brevi sit reversurus, obsistendum esse ejus animo ac voluntati non sum arbitratus. Et quanquam is est, nisi ego fallor, qui per se satis commendatus, quocunque accesserit, videri possit, tamen si se mea gratia Majestati Vestrae aliquanto commendatiorem fuisse senserit, eodem me quoque


page 46, image: s0046

beneficio affectum atque devinctum arbitrabor. Deus Majestatem Vestram incolumem, Nostramque amicitiam firmissimam communi Orbis Christiani bono quam diutissime conservet.

Majestatis Vestrae

Westmonasterio ex Aula Nostra, die _ Maji, An. Dom. 1658.

Studiosisimus

Oliverius Protector Reipubl. Angliae.

CCXCIV. Literae commendatitiae, quas OLIVERIUS CROMWELLIUS, Protector Reipublicae Anglicanae, Thomae Vice-Comiti Falconbrigio, genero suo, ad CARDINALEM MAZARINUM, dedit, 1658. Oliverius Protector Reipublicae Angliae Eminentissimo Domino Cardinali Mazarino. Eminentissime Domine,

CUm Thomam Vice-Comitem Falconbrigium, generum meum, proficiscentem in Galliam Serenissimo Regi commendaverim, non potui, quin ea de re Eminentiam Vestram certiorem facerem, nec non Vobis eundem etiam commendarem, id quantum ponderis atque momenti ad superiorem quoque commendationem allaturum sit, non nescius. Quem certe fructum commorationis apud Vos suae, sperat autem non mediocrem hunc fore, percepturus est, ejus maximam partem favori Vestro ac benevolentiae non poterit non debere; cujus


page 47, image: s0047

prope sola mens ac vigilantia res tantas eo in Regno sustinet ac tuetur. Quicquid ei gratum Eminentia Vestra fecerit, id mihi fecisse se existimet, id ego in multis Vestris erga me humaniter et amice factis numerabo.

Vestrae Eminentiae

Westmonasterio die _ Maji, Anno Domini 1658.

Studiosissimus

Oliverius, Protector Reipublicae Angliae etc.

CCXCV. Literae OLIVERII CROMWELLII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad LUDOVICUM XIV. Galliae Regem, quibus Thomam Vice-Comitem Falconbrigium, generum suum, a se ideo mitti Ad eum, ut ipsi et adventum in tam propinqua Angliae castra gratularetur, et mentem suam ad officia quaecunque paratissimam coram exponeret, significat, 1658. Oliverius Protector Reipublicae Angliae etc. Serenissimo ac Potentissimo Principi Ludovico Galliae Regi. Serenissime Potentissimeque Rex, Amice ac Foederate Augustissime,

UT nuntiatum est, venisse in castra Majestatem Vestram, tantisque copiis infame illud oppidum piratarum atque asylum Dunkirkam obsedisse,


page 48, image: s0048

et magnam cepi voluptatem et spem certam, fore nunc brevi, Deo bene juvante, ut infestum minus post hac latrociniis mare tutius navigetur; fore, ut Hispanicas fraudes, ducem alterum ad Hesdenae proditionem auro corruptum, alterum ad Ostendam dolo captum virtute bellica Majestas Vestra brevi nunc vindicet. Mitto itaque nobilissimum Virum Thomam Vice-Comitem Falconbrigium, generum meum, qua et adventum vestrum in tam propinqua Nobis castra gratularetur, et coram exponat, quanto Nos studio Majestatis Vestrae res gestas, non junctis solum viribus Nostris, sed votis etiam omnibus prosequamur, uti Deus Optimus Maximus et ipsam incolumem et Nostram amicitiam firmissimam communi Orbis Christiani bono quam diutissime conservet.

Majestatis Vestrae

Westmonasterio ex Aula Nostra, die _ Maji, Anno Dommi 1658.

Studiosissimus Oliverius, Protector Reipubl. Angliae etc.

CCXCVI. Literae ejusdem ferme cum praecedentibus argumenti, ab OLIVERIO CROMWELLIO ad CARDINALEM MAZARINUM scriptae 1658.



page 49, image: s0049

Oliverius Protector Reipublicae Angliae etc. Eminentissimo Domino Cardinali Mazarino.

Eminentissime Domine,

CUm illustrissimum virum Thomam Bellassisum Vice-Comitem Falconbrigium, generum meum, Serenissimi Regis adventum in castra ad Dunkirkam gratulatum mitterem, eidem praecepi, ut Vestram quoque Eminentiam adiret, meoque nomine et plurimam salutem dicat, et gratias Vobis agat; cujus potissimum fide, prudentia, vigilantia perfectum est, ut res Gallica tam diversis in partibus et praesertim in vicina Flandria contra Hispanum, Hostem communem, tam prospere geratur, a quo nunc celeriter, uti spero, fraudum et insidiarum, quibus se maxime tuetur, aperta atque armata virtus poenas reposcet: quod uti fiat quam citissime, Nos certe neque copiis, quantum possumus, neque votis deerimus.

Eminentiae Vestrae

Westmonasterio ex Aula Nostra, die _ Maji, An. Dom. 1658.

Studiosissimus Oliverius, Protector Reipublicae Angliae etc.

CCXCVII. Literae CAROLI GUSTAVI, Svecorum Regis, ad JOHANNEM PHILIPPUM, Archipraesulem et Electorem Moguntinum, cui saluberrimae reconciliationis inter se et Domum Austriacam,


page 50, image: s0050
aeque ac Germanicae tranquillitatis curam sollicite injungit, 1658. Nos Carolus Gustavus Dei gratia Svecorum, Gothorum, Vandalorumque Rex etc. Reverendissime.

QUamquam haud obscuris antea judiciis Dilectio Vestra Nobis comprobaverit, quantum curae ipsi cordique sit, tranquillitatem publicam intemeratam conservare, id tamen luculentius apparuit in literis Dignitatis Vestrae gratulatoriis, quas Nobis Francoforto, die 7. Aprilis summae laetitiae ex composita cum Dania pace conceptae significatione plenas transmisit: Nobis equidem sicuti necessaria arma capessenda omnino fuerunt pro defensione Regni nostri et provinciarum Germanicarum, ita nihil in animo antiquius habuimus, quam aliquod securae pacis beneficium ubicunque extaret, prae belli vel maxima praerogativa amplecti, Dilectioni autem Vestrae singulares agimus gratias, pro benevola animi contestatione, quam Nobis declarare dignata est. Et quoniam Dilectio Vestra haud dubie a Nostris informata est Ministris, quanto supra infinitas injurias contemptu a Domo Austriaca perstringamur, ita ut nec machinationibus et bellis modus ponatur, nec reconciliationis oblationi et admonitionibus Dilectionis Vestrae locus relinquatur ullus, Vestra autem Dilectio strenue pro pacis Germanicae conservatione hactenus excubuerit, ab eadem contendere volumus, uti sub tali onere et labore non defatigetur, sed perseveret constanter: quo de Sacri Romani Imperii membris,


page 51, image: s0051

quietem et pacem amantibus, tanto praeclarius mereatur, et ab omnibus Ordinibus condignum sibi vindicet honorem et laudem. Nos sicuti magni facimus praestitam hactenus pro communi tranquillitate et pace publica operam; ita in id incumbemus, ut Dilectio Vestra intelligat, velle Nos paria semper secum facere. Neque enim a Domo Austriaca, post perpessa tot damna aliud flagitare in animo constituimus, nisi ut reductis ex Polonia copiis et renunciatis foederibus in Provinciarum Nostrarum Germanicarum perniciem, nostrique exterminationem pactis, justas reconciliationis et pacis voces in animum admittat, Nobisque tenore Instrumenti pacis ab Ordinibus et Statibus Imperii caveatur, de non amplius laedendo vel offendendo. Quam aequa haec sint, Dilectio Vestra ipsa judicaverit, atque propterea eandem denuo compellamus, velit saluberrimum reconciliationis opus, quod jam diu ambimus, cum eadem Domo sic promovere, ut non tantum Nobis tutis et securis esse liceat, sed etiam pax Germanica tantis impensis reducta, sarta tecta conservari possit. Cui fini quantum in Nobis est operabimur fideliter atque sollicitam curam Dilectionis Vestrae velit Deus. Gotteburgi 17. May 1658.

Carolus Gustavus. Eduardus Ehrenstein, Secret.

CCXCVIII. Literae CAROLI GUSTAVI, Svecorum Regis, ad ELECTORES, PRINCIPES ET


page 52, image: s0052
STATUS S. R. IMPERII, aut qui eorum personas sustinere solent, LEGATOS, Francofurti ad Moenum congregatos, quibus eis, domum Austriacam per bellum sibi intentatum Germanicae libertatis exitio denuo inhiare omni demonstrare nisu allaborat, eosque quominus proportionata tempestivaque malis instantibus opponere remedia intermittant, impense rogat et hortatur, 1658. Reverendissimi, Celsissimi, Illustrissimi, Reverendi, Illustres, Magnifici, Generosi et Spectabiles Sacri Romani Imperii Electores et respective Vicarii, Principes et Status, Consanguinei et Amici charissimi, ut et sincere grateque dilecti.

CUm ante annum praeter propter post exercita clandestina Domus Austriacae et hinc inde mixta consilia, institutasque machinationes plane contra Instrumenti pacis Germanicae expressas leges, sub instigatione et directione Austriaca Poloni pariter et Dani Nos adorirentur, atque jam arma infesta Provinciis Nostris Germanicis non comminarentur modo, sed re ipsa inferrent, ac Rex Hungariae Parentis destinatis insistens, Nos in Polonia aggressus easdem velut suae absolutae Dominationi concessas, aliis praemature divideret, posthabita fidei pacisque publicae atque adeo Sacri Romani Imperii ejusdemque Electorum, Principum et Statuum reverentia, non aliud remedii genus reperimus, quam ut ordine expositis in aulis passim Electorum et Principum primum per Consiliarium nostrum et Residentem Georgium Snoilsky, postea


page 53, image: s0053

etiam Francofurti per nostrum extraordinarium Ablegatum Matthiam Biorenklau, quae Nobis illatae fuerunt injuriae, ordinarium deputationis conventum de praestanda Nobis, virtute et vi Instrumenti pacis, debita gvarantia compellaremus, utpote qui repraesentans universum Imperii corpus, in eum finem olim institutus fuit, et superioribus Comitiis Ratisbonensibus confirmatus est, ut subitis et urgentibus Imperii periculis obviam iret, remediaque venientibus malis proportionata compararet. Ex eo tempore intelligimus quidem nostrum Ablegatum diversis suis memorialibus, Dilectionibus Vestris et Vobis tam in universum omnibus Sacri Romani Imperii Electoribus, Principibus et Statibus, quam in specie Reverendissimo et illustrissimo Domino Electori Moguntino, ac postremo, cum consultationes deputationis per oppositionem Austriacam frustra requirerentur, Collegio etiam Electorali occultas et manifestas Domus Austriacae injurias Nobis factas, et pericula, quibus Imperium Romanum per licentiam et vim Austriacam facile involvi posset, pluribus exposuisse; non tamen hactenus comperimus quicquam responsi redditum, nedum contra publicam communemque violentiam opem aut gvarantiam ullam praestitam esse, id quod etiam atque etiam miramur, incerti, causae consentire et connivere quibusdam an libeat, ad persecutionem et ruinam Nostri et provinciarum Nostrarum, propositamque in animo inimicorum Nostrorum e Germania exterminationem; an vero ita formident potentiam Domus Austriacae, ut causae Nostrae justitiam, fidei religionem, pacis publicae


page 54, image: s0054

observantiam et communis tranquillitatis amorem et studium, illius unius Domus avarae dominationi et privatis rationibus anteferre non audeant? Interea bellis a Rege Hungariae et Bohemiae vel suscitatis vel susceptis, continua serie vexamur, non modo extra Imperium in Polonia, sed nectuntur etiam foedera cum quibusdam praecipuis Imperii Statibus defensiva et offensiva, imo vindicativa etiam, uti quidam Ministrorum Austriacorum jactitant, societatesque bellicae conduntur cum externis Regibus, adeoque mandata Imperio vacante eduntur, ad invadendum denuo provincias Nostras in Germania sitas tantoque sanguine et impensis Regno Nostro acquisitis primo quoque tempore nos exuendum; Atque in hoc proposito adeo fixa et exasperata est Domus Austriaca, ut non solum eliminato nostro Residente ex Aula Viennensi et provinciis haereditariis omnem commerciorum communionem sublatam velit, sed nec conditionem deinde ullam reconciliationis ad aures vel animum admittere sustinuerit. Quae singula immensum odium Domus istius adversus Nos haud obscure ostentant, nec dubium est, quin Rex Hungariae simul ac Corona Imperiali potitus fuerit, animo decreta, sicut in Polonia, ita in Germania quoque viribus omnibus sit executurus. Cum igitur injuriis nec modus statuatur, nec remedii et compositionis locus relinquatur ullus, nec adhortatio Reverendissimi et illustrissimi Domini Electoris Moguntini, qui tam indefessa opera pro conservatione pacis non absque singulari suo gloriae et laudis merito defungitur, quicquam valere et efficere possit, nec ad


page 55, image: s0055

toties propositas a Nobis pacis redintegrandae oblationes, nec ad memorialia Ablegati Nostri Extraordinarii respondeatur quidem, in animum nostrum aliud inducere non possumus, quam quod declinandi imminentis periculi perquam exigua spes Nobis supersit, nisi quatenus eadem necessarium aliquod defensionis praesidium forte elicuerit. Quam graves vero rationes Nos moverint, ut hanc sollicitam curam Dilectionibus Vestris et Vobis frequenter significaremus, atque nunc etiam repetamus, nemo ignoraverit, qui et seriem injuriarum damnorumque Nobis illatorum sensu saltem communi perpendere insuper non habuerit. Satis jam diu cum ingenti Nostro et Christianae quoque rei detrimento experti sumus internecina odia et machinationes apud alios per Domum Austriacam structas; plus etiam quam integro anno sub periculis et hostilibus incursionibus, oneribusque per eandem Domum acceleratis Provinciae Nostrae Germanicae ingemiscunt: tempus nunc monet, ut Nobis prospiciamus, eaque media apprehendamus, quae necessitas ipsa dictaverit, nisi eidem succumbere Nobis omnino constituendum sit. Haec consideratio quamquam Nobis videri possit propria, tangit tamen Dilectiones quoque Vestras et Vosmetipsos. Judicamus enim tanquam pars principalis quondam paciscens et nunc Sacri Romani Imperii Constatus, quanti intersit pericula haec publica in tempore convenienter antevertere, quantaeque consequentiae et indaginis sit, si Domui Austriacae licebit, etiam Imperiali dignitate nondum decoratae, sub tempore quoque Interregni, pro lubitu


page 56, image: s0056

et impune absque Statuum Imperii consilio et consensu, aliorum exterorum Regum Principumque bella pro suis commodis metiri et moderari iisque inconsultis Imperii Ordinibus, praesertim cum eorum causa eadem bella gerere prae se ferat, se se immiscere, remque publicam tempestatibus committere, adeoque ea incendia in Sacri Romani Imperii campum temere trajicere, quae semel accensa haud fuerint absque multorum etiam innocentium incommodis extingvenda. Nos praevidentes discrimina ex talibus profectura actionibus, quamquam satis nunc monitum esse, atque Dilectionibus Vestris Vobisque insinuatum non dubitemus, quo in articulo pacis publicae integritas et certitudo jam collocata est; pro certiori tamen rei providentia, et si possibile est evitando compositione praevia et quidem tempestiva, malo, quod in Imperii viscera serpere videtur, superfluum non duximus, gravissimae rei causa denuo ad Dilectiones Vestras Vosque mittere Legatos nostros Plenipotentiarios, utpote suptemum Cubicularium nostrum et militiae pedestris Chiliarchum illustrem nobis sincere fidelem et dilectum Dominum Nicolaum Brahe, Comitem in Visingsborg Liberum Dominum in Cyana, Dn. in Rydboholm et Seswagen, ut et nostrum in Ducatibus Bremensi et Verdensi Praesidem, Consiliarium Nostrum Aulicum et hactenus ad Dilectiones Vestras et Vos Ablegatum Extraordinarium generosum Nobis sincere fidelem Matthiam Biorenklow, Hereditarium in Elmenhoff, Wannestad et Teslingen, qui eadem rursus memorabunt ac periculi magnitudinem Dilectionibus


page 57, image: s0057

Vestris Vobisque exhibebunt. Intelligent Dilectiones Vestrae Vosque comperietis ab iisdem Legatis Nostris, quomodo non solum detrimenta, injurias et sine fine contemptum passi simus, sed etiam quomodo jam perpetrata non adeo iniquo et implacabili animo feramus, dummodo a parte Austriaca, revocato e Polonia exercitu, rejectisque foederibus in perniciem Nostri provinciarumque Nostrarum pactis, aliqua reconciliationis propensione, tranquillitati publicae consulatur, pacisque Osnabrugis et Monasterii tanta sanctitate animorum stabilitae articuli de novo redintegrentur et corroborentur, atque certa et solida Nos inter et Sacri Romani Imperii Ordines constituatur gvarantia, qua sub certis conditionibus et modo caveatur de non amplius vel Nos vel publicas pacis leges laedendo vel offendendo. Quemadmodum vero non dubitamus, Dilectiones Vestras Vosque ex hac legationis nostrae adornatione, perspicere posse, quam sollicitam et necessariam curam pro tranquillitate publica geramus, ita in saluberrimi tractatus prosperiorem successum Legatos Nostros justa plenipotentia et cum Rege Hungariae et Bohemiae, Dilectionibusque Vestris et Vobis agendi et concludendi communivimus, ne quidquam a Nobis desiderari possit, quod paci restabiliendae inservire videatur. Vestrarum Dilectionum Vestrumque nunc est destinatis salutariter Nostris succurrere consilio, ope, autoritate vestra; non enim nostra solum res agitur, vestra etiam haud ita procul est. Atque si dimissis manibus Dilectiones Vestrae Vosque curaverint negotium, credimus Dilectiones


page 58, image: s0058

Vestras Vosque posse ex memoria superioris temporis faciem et habitum Germaniae futurum animo facile complecti. Vix enim sincera cicatrix iis vulneribus adhuc obducta est, utpote quae post deposita Sveciae arma vehementer refricaverat Domus Austriaca, ubicunque sibi commodum judicavit. Non indiget ergo Germania externis pro Magistro exemplis, domi exactum habuit monitorem, qui etiamnum cum vigore quodam eandem hortari possit, ad conspicandum arma Austriaca sanguine olim Germaniae madentia, et seros intutosque pacis fructus inde subnatos, atque per hoc animari ad declinandum denuo, quod intentatur, naufragium. Est res adhuc fere in portu, quamvis unius temerario conatu pelagi tempestatibus destinata. Habent Dilectiones Vestrae Vosque Nostros ad manum legatos; non ad amplectendum modo, sed etiam offerenda justa, tranquillitatique publicae conducentia media promptissimos. Habent reliquos pacis consortes in eundem scopum Nobiscum strenue contendentes. Tempus etiam aliud, vel labori ipsi opportunius, vel sperando effectui subnasci nullum potest optatius hoc ipso, quo et omnes Ordines simul et Prinsipales paciscentes partes in unum sunt congregatae, omnes identitate voluntatis ad vulnera sananda et animorum divortia componenda. Sacri quoque Romani Imperii Collegio Electorali liberum adhuc est, uti speramus et optamus, caput Constitutionibus Imperii publicisque pacis legibus alligandum constituere, sub quo florentissimi membra Imperii dehinc conquiescere possint. Huic


page 59, image: s0059

saluberrimo operi promptissimos Nos Dilectiones Vestrae Vosque experiemini, sive Ducem sive fidum cupiatis socium, utpote qui pacis Germanicae beneficia belli praerogativis in gratiam Dilectionum Vestrarum Vestrumque quondam antetulimus, et cujus integerrima conservatione nihil Nobis est fuitque semper vel antiquius vel prius. Quod si operas et mascula consilia adhuc contulerimus, non speramus inutiliter Nos laboraturos. Sin vero Domus Austriaca supina obstinatione a reconciliationis nomine abhorreat, nec pacis voces pati omnino sustineat, sed per ejusdem ambitionem et iniquitatem inevitabilia pericula necessario sufferenda sint, a Dilectionibus Vestris Vobisque amice et benevole contendimus, velitis Nos aliquo responso dignari, consiliaque Vestra Nobis communicare, quid circa talem rerum statum facto opus esse judicaverint, quaeque auxilia a Dilectionibus Vestris Vobisque vigore Instrumenti pacis pro ejusdem conservatione et Provinciarum Nostrarum securitate Nobis promitttenda sint. Quamquam enim hac Legatione effectum velimus, ut neglectae a Nostra parte curae studiique pacis culpam praestemus, si consilia Nostra audita non fuerint, plurimum tamen et Nostra et Vestrarum referre arbitramur Dilectionum, ne in incerto simus, quatenus et Imperii pax a temerariis quorundam molitionibus custodiatur, ac praeterea non ignoremus, in quantum quisque juxta conservationem ejusdem in amicitiam dehinc Nobiscum excolendam propendeat. Hae causae potissimae sunt, cur novis Legatis, pluribus harum momenta rerum exposituris,


page 60, image: s0060

Dilectiones Vestras Vosque invisere necessarium duximus; Requirimus autem a Dilectionibus Vestris et Vobis amice et benevole, ut eosdem admissos, non solum libenter audire et verbis eorum plenariam fidem habere, sed etiam sinceram et bono publico salutarem intentionem Nostram eo promovere connitantur, ut gravitati negotiorum conformis, et desideriis pacificorum animorum optatus respondeat eventus, quo sub constanti Imperii securitate et tranquillitate unicuique, beneficio pacis, tanto sanguine pretioque ante paucos annos reductae, sibi acquisitis ditionibus absque impeditione frui et gaudere liceat. Deum animitus rogamus, velit operi benedictionem et successum caelitus reddere, atque Dilectionibus Vestris Vobisque eam largiri mentem, animumque, quo paria Nobiscum studia conjungere, atque pacificas et salutares cogitationes ad communem securitatis scopum fortiter dirigere queant. Quo fido voto Dilectiones Vestras Vosque divinae protectioni commendamus. Dedimus Gotheburgi, dio 24. Maji, 1658.

Dilectionum Vestrarum Bonus Consanguineus et amicus, et Vobis singulari benevolentiae affectus CAROLUS GUSTAVUS. Eduard. Ehrensteyn.



page 61, image: s0061

CCXCIX. Literae CAROLI GUSTAVI, Suecorum Regis, ad JOHANNEM GEORGIUM II. Saxonum Electorem, quibus ipsi internecina in Regnum Sueciae odia Domui Austriacae ita volupe esse, ut classicum contra istud canendo ab omnibus aequae pacis conditionibus abhorreat, exponit, ac eum, ut adaequata malis hisce, qua jam valeret per Sacrum Rom. Imp. Vicarii autoritate, adhibere remedia haud gravetur, blande compellat, 1658. Celsissime Princeps, Consanguinee, Affinis et Amice Charissime.

QUandoquidem divino quodam munere post exantlatos belli labores et pericula, quae ab hac regni Nostri parte aliquandiu sustinuimus, desideratam et quod optavimus semper, securam pacem adepti videmur, intermittere non possumus, quin laetitiae exinde Nobis subnatae Dilectionem quoque Vestram participem faciamus, utpote quam nobis hoc proprium sibi quoque commune gaudium facturam speremus. Deus velit inspirare cordibus eorum, quorum in manu est, pacem Nobiscum colere, mentem tranquillam atque studia eo collimantia finesque ac terras Dilectionis Vestrae diutissime custodire, quo pace, qua gavisa hactenus est, perpetua absque interruptione frui queat. Votum praeterea Nostrum est, ut cum omnibus Nostris hostibus reconciliari queamus, quibus et pacem prolixe obtulimus jam diu, et ab iisdem honestam acceptare parati sumus. Dolemus


page 62, image: s0062

autem nonnullis Nostris malevolis, atque inter eos praecipue Domui Austriacae, internecina sua odia adversus Nos exercere, ita volupe esse, ut non modo injurias et damna Nobis et Nostro Regno Provinciisque inferat, primum occultis et subdolis machinationibus, cuniculis, artibus et supplantationibus, postremo quque manifesto bello vi et armis, adeoque has injurias per se et alios sine fine nociturisque Sacro Romano Imperio vinculis accumulet, plane contra vigorem legum publicarum et Imperii Romani reverentiam, etiam sub orbitate ejusdem, sed etiam (quod magnopere nos afficit) omnes nostras amicabiliter oblatas aperturas ad reconciliationem adeo contemptui habeat, ut non solum pacis voces, sed nec magnorum in Imperio Principum autoritatem aut adhortationem admittere in animum, sustineat. Existimavimus fore, ut, cum Imperator Ferdinandus III. ex hac vita evocaretur, perniciosa in salutem Christianae rei consilia mutarentur, aut bellum, quod pro totius Imperii commodo, si Diis placet, coeptum videri voluit, nec sine Comitiali liberoque omnium Imperii Statuum suffragio et consensu suscipi debeat, gradum sisteret, saltem quamdiu electionis actus in incerto esset. Verum constat, eum esse atque fuisse Domus Austriacae in Nos et Regnum Nostrum sive supinam animi aversionem et odium, sive proprii Interesse studium atque fundamenta jacta rationum illuc facientium, quae nullo mortis casu mutari poterant, quamvis Interregnum et Vacantia Imperii evidentissimis periculis eo ipso objiceretur. Dissimulare equidem statuit


page 63, image: s0063

Domus Austriaca animo destinata, dum de Corona Imperii agitaretur, intra Poloniam coercens sua arma, dum alienis ad Provincias Nostras in Germania desolandas uteretur, pacem tamen ubivis supplantans; sed cum certior esset facta do sceptro adipiscendo, non dubitavit foederibus offensivis, imo vindicativis etiam, ut ministri ejus jactitant, cum externis Regibus et Electore Brandenburgico, submissis etiam ad Suos Generales mandatis, ea propositi sui indicia proferre, quae Nos dubitare prohibent, quin simul ac Corona Imperiali potita fuerit, sicut antea in Polonia; ita in Germania omnibus viribus sit executura. In talium tamque periculosarum machinationum continuatione non alia nobis remedia suppetebant, quam ut explicato per Ministros Nostros certissime imminente periculo, S. R. Imp. Electorum, Principum et Statuum guarantiam in Instrumento pacis comprehensam compellaremus, atque interea nullas omnino occasiones omitteremus, quibus divortia animorum componerentur, et Instrumenti pacis leges sartae tectae conservarentur. Evenit autem, ut sub tanto tempore, quo hoc continuo insinuamus, responsum nullum reddatur ab Imperio, ne dum guarantia ullibi appareat, nec conditio reconciliationis ulla a Domo Austriaca acceptetur, quin illa exasperata magis oblationes Nostras aspernetur, et vaga in Polonia belli incendia conatu omni in Germaniam trajicere amplius non vereatur. Cum vero hoc ipso integritas pactorum Osnabrugensium fidesque publica vehementer deterioretur, Nobis vero periculi magnitudo


page 64, image: s0064

in dies succrescat, adeo ut conservationem Nostri et Provinciarum Nostrarum non nisi in extremis necessitatis terminis collocatam videamus, solenni ad Collegium Electorale et Universos Sacri Romani Imperii Ordines Legatione, denuo pacis restabiliendae conditiones non modo acceptare, sed etiam offerre decrevimus, dummodo Sacrum Romanum Imperium de non amplius pacem Germanicam turbando nec Nos et Provincias Nostras, ullo deinceps modo violando caveat. Utinam Status et Ordines Imperii hanc intentionem Nostram sic cordi sibi habere vellent, quo et Nos voti Nostri damnemur, et proposita tam salutaria condignus comitetur effectus. Caeteros vero inter pacis cultores haud dubitamus vel imprimis numerare Dilectionem Vestram, quae ut praecipuum Imperii praesertim eodem vacante fulcrum, plurimum momenti curandae publicae tranquillitati allatura est, si manum operi admovere non detrectet; Ac proinde eandem hisce amice requirimus, velit auxiliarem manum addere, ac operi omnium saluberrimo, succurrere, quo pace tuto et absque impeditione frui liceat. Arbitramur autem expedire, cum universo Imperio, tum Dilectionis Vestrae Statui et Terris, non permittere aut Nos perpetua violentia Austriaca supra modum aggravari, vel ejus causa periculum aliquod in viciniam suam attrahi. Unde in animo tanto certior spes Nobis subjicitur, fore, ut Dilectio Vestra, cum ob aequitatem causae Nostrae, tum etiam communis periculi avertendi rationes, eam adhibeat operam, qua tempestates, quibus Rempubl, committere


page 65, image: s0065

Domus Austriaca tentat, in tempore sedari et refraenari possint. Dedit Deus Dilectioni Vestrae autoritatem non exiguam inter Imperii Constatus, nec inutilem fore sanorum consiliorum operam confidimus, si quod aequitas et ratio suadet, justo animi vigore actum et tractatum fuerit, a Nobis quamquam nihil desideratum hactenus sit, quod sanandis vulneribus non adhibuimus, nihil tamen deinceps omittemus, dummodo oblationibus et consiliis bonus locus aliquis relinqui possit. Quibus Dilectionem Vestram divinae protectioni ex animo commendamus. Dedimus Gotheburgi, die 28. Maji, Anno 1658.

Dilectionis Vestrae Bonus Consanguineus, Affinis et Amicus CAROLUS GUSTAVUS. Eduard. Ehrenstein.

CCC. Literae OLIVERII CROMWELLII, Anglicanae Reipublicae Protectoris, ad FERDINANDUM II. Magnum Hetruriae Ducem, quibus Classem Anglicam in conspectu Portus Liburnensis hostilem in modum habitam esse, graviter conqueritur, utque supplicio Praefecti Liburnensis id jussu et voluntate sua haud factum esse ostendat, aut facti vindictam expectet, monet et minatur, 1658.


page 66, image: s0066
OLIVERIUS, Protector Reipublicae Angliae etc. Serenissimo Principi FERDINANDO, Duci Magno Hetruriae.

Serenissime Dux Magne.

CUm Celsitudo Vestra in omnibus quidem literis suis summam erga Nos benevolentiam suam Nobis semper significaverit, dolemus id Praefectis Vestris ac ministris aut tam obscure significatum, aut tam male intellectum, ut in Portu Liburnensi, ubi maxime, quae Vestra sit erga Nos benevolentia, intelligi oporteret, Nos nullum ejus fructum aut indicium percipere queamus; imo alienum potius et hostilem Vestrorum in Nos animum indies experiamur. Quam enim non amicis Nostra classis Liburniensibus usa nuperrime sit, quam nullis adjuta rebus, quam hostiliter denique accepta bis ab illo oppido discedere coacta sit, cum ex eo ipso loco multis testibus fide dignis, tum ex ipso Navarcho Nostro, cui cum classem credamus, narrandi fidem derogare non possumus, satis videmur Nobis nimisque certo cognovisse. Priore ejus adventu Cal. Jan. post redditas Celsitudini Vestrae literas Nostras, vestraque omnia humanitatis officia Nostris hominibus ultro delata, petentibus ut portus Ferrarii commoditate uti liceret, responsum est, id concedi non posse, ne Rex Hispaniae, scilicet Noster hostis, offenderetur. Et tamen quid est, quod Princeps Amicus amico praebere communius possit, quam littoris


page 67, image: s0067

ac portus aditum? quid est, quod Nos expectare ab hujusmodi amicitia possimus, quae hostium Nostrorum animum ne offendat, incommodare Nobis quam commodare, aut vel minimis rebus subvenire paratior sit? Et primo quidem ex singulis navibus duobus vel tribus nautis duntaxat excensus in terram, sive commercium (quam Vos practicam vocatis) est datum: mox ut auditum est in oppido navem quandam Belgicam, quae frumentum in Hispaniam portabat, a Nostris esse interceptam, quod erat antea commercii, statim adimitur; Longlandius, qui Nostris illic mercatoribus praesidet, classem adire non permittitur; aquatio, quae omnibus non plane hostibus libera est, nonnisi sub armatis custodibus, iniquo pretio, et quidem aegerrime, praebetur: tot Nostris mercatoribus, qui non sine maximo Vestrorum emolumento illic versantur, suos ne invisant populares, aut ulla re adjuvent, interdicitur. Posteriore ejus adventu sub exitum Mensis Martii, egressus ex navibus nemini datur: quinto post die, cum naviculam quandam Neapolitanam praetoria navis Nostra, in Nos forte incidentem, excepisset, ducenta plus minus tormenta ab oppido classem versus disploduntur, quorum nullum ictu Nos laesit, ne attigit quidem: quod argumento esse potest, quam longe haec a portu atque castelli ditione in alto gererentur, quae Vestros quasi portu violato sic sine causa irritarunt: confestim aquatorum Nostrorum scaphae intra portum oppugnantur, una capitur, detinetur, reposcentibus neque scapham


page 68, image: s0068

neque homines redditum iri respondetur, nisi capta illa navis Neapolitana reddatur, quam constat libero mari captam, ubi capi licuit. Ita Nostri multis modis incommodati sine illo commeatu, quem numerata pecunia coemerant, abire denuo coguntur. Haec si Celsitudinis Vestrae voluntate ac jussu, quod speramus, non fiunt, petimus id ostendat Praefecti illius supplicio, qui amicitias Domini sui violare tam facile in animum induxit: sin est, ut sciente ac volente Vestra Celsitudine commissa haec sint, cogitet Nos, ut benevolentiam Vestram plurimi semper fecimus, ita apertas injurias a benevolentia dignoscere didicisse.

Vester, Westmonasterio ex Aula Nostra, die - Maji, Anno Domini 1658.

quoad licet, bonus amicus Oliverius, Protector Reipupl. Angliae etc.

CCCI. Literae OLIVERII CROMWELLII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad LUDOVICUM XIV. Galliae Regem, cui pro illustri ad se missa legatione et victoriae nuper obtentae communicatione gratias agit maximas, ejusque rationes sibi constanter curae fore, promittit, 1658.


page 69, image: s0069
OLIVERIUS, Protector Reipublicae Angliae, Serenissimo, Potentissimoque Principi LUDOVICO, Galliae Regi.

Serenissime Potentissimeque Rex, Amice ac Foederate Augustissime.

QUod tam celeriter illustri missa legatione Majestas Vestra meum officium cumulo rependit, cum singularem benignitatem animique magnitudinem testata est suam, tum meo etiam honori ac dignitati quantopere faveat, non mihi solum declaravit, verum etiam universo populo Anglicano: quo nomine Majestati Vestrae pro eo, ac de me merita est, gratias et ago et habeo maximas. De victoria, quam conjunctis Nostris copiis Deus contra hostes felicissimam dedit, Vobiscum una laetor; Nostrosque in eo praelio neque subsidiis Vestris, neque majorum suorum bellicae gloriae neque suae denique virtuti pristinae defuisse, perquam etiam gratum est. De Dunkirka, quam deditioni proximam Majestas Vestra sperare se scribit, eam nunc deditam tam cito posse me rescribere, insuper gaudeo: neque unius urbis jactura duplicem perfidiam Hispanum propediem esse luiturum spero; quod capta urbe altera effectum esse, velim Majestas etiam Vestra tam cito possit rescribere. Quod reliquum, pollicetur meas rationes curae sibi fore, de eo Regi optimo atque amicissimo pollicenti, ejusque legato Excellentissimo atque Ornatissimo Viro Duci Crequiensi idem confirmanti, non diffido; Deumque Optimum Maximum


page 70, image: s0070

Majestati Vestrae Reique Gallicae domi bellique propitium exopto.

Majestatis Vestrae Westmonasterio die - Jun. Anno Domini 1658.

Studiosissimus Oliverius, Protector Reipubl. Angliae etc.

CCCII. Literae OLIVERII CROMWELLII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad CARDINALEM MAZARINUM, cui, quod Nepotem suum una cum illustri Regis legatione ad se miserit, cumulatissimas gratias agit, quantique eum faciat testatur, 1658. OLIVERIUS, Protector Reipublicae Angliae etc. Eminentissimo Domino CARDINALI MAZARINO. Eminentissime Domine.

CUm Regi Serenissimo per literas gratias agam, qui honoris et gratulationis reddendae causa, suaeque laetitiae de nobilissima recenti victoria mecum communicandae Legationem splendidissimam misit, ingratus tamen sim, nisi Eminentiae quoque Vestrae debitas simul gratias per literas persolvam; quae ad testandam suam erga me benevolentiam, meique rebus omnibus, quibus potest


page 71, image: s0071

ornandi studium, Nepotem suum praestantissimum atque ornatissimum adolescentem una misit, et si quem haberet apud se propinquiorem, aut quem pluris faceret, eum potissimum fuisse missurum scribit: addita etiam ratione, quae ab judicio tanti Viri profecta ad meam haud mediocrem laudem atque ornamentum pertinere existimo; nempe ut, qui sanguine conjunctissimi sibi sunt, in me honorando atque colendo Eminentiam suam imitarentur. Et humanitatis quidem, candoris, amicitiae Vestrum in me diligendo exemplum haud postremum fortasse habuerint; summae Virtutis summaeque prudentiae alia in Vobis longe clariora; quibus regna resque maximas summa cum gloria administrare discant. Quas res uti possit Eminentia Vestra quam diutissime quamque felicissime gerere ad totius Regni Gallici, imo totius Reipublicae Christianae commune bonum, Vestrumque proprium decus, non defutura mea vota polliceor.

Eminentiae Vestrae Westmonasterio, ex Aula Nostra, die - Junii, An. Domini 1658.

Studiosissimus Oliverius, Protector Reipubl. Angliae etc.

CCCIII. Literae OLIVERII CROMWELLII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad CAROLUM


page 72, image: s0072
GUSTAVUM, Suecorum Regem, quibus ipsi sibi per improborum Civium suorum perfidiam foedus cum eo inire non licere, se tamen omnibus, quibus posset, officiis illius rationibus non defuturum nuntiat, 1658. OLIVERIUS, Protector Reipublicae Angliae etc. Serenissimo, Potentissimoque Principi, CAROLO GUSTAVO, Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Regi etc. Serenissime Potentissimeque Rex, Amice ac Foederate Charissime.

QUoties communium Religionis hostium importuna consilia, variasque artes intuemur, toties Nobiscum reputamus, quam necessarium Orbi Christiano, quamque salutare sit futurum, quo facilius adversariorum conatibus iri obviam possit, Protestantium Principes inter se et potissimum Majestatem Vestram cum Republica Nostra arctissimo foedere conjungi. Id a Nobis quantopere sit, quantoque studio expetitum, quam denique gratum Nobis accidisset, si Suecorum Nostraeque res ea conditione ac loco fuissent, ut foedus illud ex utriusque animi sententia sanciri, alterque alteri opportunissimo auxilio esse potuisset, Oratoribus Vestris, ex quo primum illi hoc apud Nos egerunt, testatum reddidimus: Neque vero illi suo muneri defuerunt; sed quam caeteris in rebus consueverunt, eandem hac quoque in parte


page 73, image: s0073

prudentiam ac diligentiam adhibuerunt. Verum Nos domi improborum Civium perfidia exercuit, qui in fidem saepius recepti, res novas tamen moliri, et cum exulibus, etiam cum hostibus Hispanis discussa jam saepe et profligata consilia repetere non desinunt, ut in propulsandis periculis propriis occupati, neque curam omnem, neque integras opes, quod in votis erat, ad communem Religionis causam tuendam convertere hactenus potuerimus. Quod licuit tamen, quantumque in Nobis situm erat, et antea studiose praestitimus, et si quid in posterum Majestatis Vestrae rationibus conducere videbitur, id non velle solum, verum etiam summa ope Vobiscum una agere per occasiones non desistemus. Interea Majestatis Vestrae rebus prudentissime fortissimeque gestis gratulamur atque ex animo laetamur: Eundemque uti velit Deus felicitatis atque victoriae cursum esse quam diuturnum ad sui nominis gloriam assiduis precibus exoptamus.

Majestatis Vestrae Westmonasterio, ex Aula Nostra, die - Jun. Anno Domini 1658.

Studiosissimus Oliverius, Protector Reipubl. Angliae etc.



page 74, image: s0074

CCCIV. Literae DEPUTATORUM CAROLI GUSTAVI, Regis Suecorum, nomine ad pacis tractatus in Oris borealibus reassumendos missorum, ad DEPUTATOS FRIDERICI WILHELMI, Electoris Brandenburgici, de quorum discessu, pacis conventioni remoram injiciente, graviter conqueruntur, 1658. Illustrissimi, Generosi et Magnifici Domini Legati.

INopinato nobis accidit audire praefestinatum Excellentiarum et Dominationum Vestrarum discessum, et ex isto ereptam occasionem proponendi mandata Regia, quae alio non tendunt, quam ut ad tractatus pro amicitia et pace praeparetur via, ad istud negotium facilius ductura, si non effugitur. Relatum cum esset hesterno die per illustrissimam Legationem Brunsvico-Luneburgicam et Hassiacam Excellentias et Dominationes Vestras non a congressu et perceptione propositionis faciendae, saltem ab illorum praesentia fuisse alienas, istorum desiderio, jam id sacra Regia Majestas Dominus noster Clementissimus indulserat, ut abessent, ideo iis remotis ad Excellentias et Dominationes Vestras hoc ipso mane venire nobis decretum erat. Quare autem sublato jam eo praetextu nihilominus recusare et destinatum colloquium evadere voluerunt, non liquet. Ut autem Sacra Regia Majestas nihilominus insistit proposito non abjiciendi curam pro pace et quiete publica; ita nec nostro deesse debuimus officio, transmittentes,


page 75, image: s0075

quod coram proponere et inscriptis adhibere jussi fuimus. Unde intelligent, quam nihil fiat, nisi quod necessarium et pro praesentibus rerum circumstantiis consuetum, quamque non salutaris intentionis turbatio, sed prosecutio destinata sit, ut non nisi per Excellentias et Dominationes Vestras steterit, si quid secus eveniet. Relinquitur ipsis adhuc integrum redire, aut alium tractandi locum eligere, si placuerit. Quemadmodum autem Sacra Regia Majestas ea significatione se ad tractatus adduci passa est, sic post exhibita, quae huic rei convenient mandata, intelligetur, penes Sacram Regiam Majest. nihil desiderari posse, ut redintegretur, quae adversis Suae Elect. Serenitatis actibus ad hostilitatem usque turbata et interrupta est amicitia. Quibus cum Excellentias et Dominationes Vestras Divinae protectioni committimus. Dedimus Flensburgi die 24. Junii 1658.

Excellentiis et Dominationibus Vestris ad officia paratissimi David Mevius Schweder. Dietrich Kley. Eduart Ehrenstein.

CCCV. Responsoriae DEPUTATORUM BRANDENBURGICORUM ad proxime praecedentes SVECICORUM literas, 1658.



page 76, image: s0076

Generosissimi, Magnifici ac Nobilissimi Domini.

ACcepimus literas a Dominationibus Vestris ad nos die 24. Junii Flensburgi exaratas, et ut fateamur, quod res est, obstupuimus fere: Nempe post abitum in itinere compellari, praefestinati discessus argui, ac denique tot malorum culpam in nos demum rejici. Qui, si non rogati, saltem non contra vota Suae Regiae Majestatis ab Electore Consanguineo ac Principe Imperii et vicino missi, admissi etiam sub initio a Regis Ministris usque ad Curiam ipsam; Post tanti tamen temporis moram, ne viso quidem Rege, tandem ut Domini sui honori ac securitati suae consulerent, se quasi vi compelli, ad discessum non obscura argumenta ex eo colligebant, quod Suam Serenitatem Electoralem hostem publicum indigitari viderent, ac id non solum ab inani plebis murmure, sed apertissimis literis Domini Comitis de Schlippenbach ad nos, prout adjectae demonstrant, missis, perspectum haberent. Id demum est, quod nobis perquam grave accidit; Docebunt id literae nostrae responsoriae ad Dominum Comitem de Schlippenbach, quas cum ferme sub abitu adeoque tardiuscule redditas et cum Dominationes Vestrae suas scriberent, ne visas quidem certo statuamus, illud solum addimus, Nos, ex mente Suae Serenitatis Electoralis jussa ulteriora consecuti, non intermissuros, quin Generosis Dominationibus Vestris amplius et prout res expostulabit respondeamus. De caetero


page 77, image: s0077

Generosis Dominationibus Vestris nulla non prospera apprecantes divinae tutelae easdem recommendamus. Dab. Rensburgi 25. Julii 1658.

Generosis Dominationibus Vestris ad officia paratissimi Otto, Liber Baro a Schwerin. D. Weimann.

CCCVI. Literae recredentiales, a JOHANNE GEORGIO II. Electore Saxoniae, et tunc temporis S. R. Imperii Vicario, Domino de Maseroles, ad LUDOVICUM II. Principem Condeum redditae, 1658. P. P.

EXhibuit Nobis Dilectionis Vestrae Ablegatus, Dominus de Maseroles literas, quas ad Nos dedit credentiales, simulque largissimum, quo se Nobis addictam profitetur, affectum laudabili dexteritate explicavit. Nos uti ad quaevis Amicitiae genera erga Dilectionem Vestram semper propensi fuimus; ita ampliorem eorum Domino Ablegato de hoc reddere voluimus contestationem, qui eo singulari desiderio ferimur, ut grata quaeque Dilectioni Vestrae ipso facto demonstrare poterimus, de quibus plura praedictus Dominus Legatus fideliter referet; Nos vero Dilectionem Vestram hisce divinae protectioni commendamus. Dabantur Francofurti ad Moenum die 30. Julii 1658.



page 78, image: s0078

CCCVII. Literae OLIVERII CROMWELLII, Reipublicae Angliae Protectoris, ad ALPHONSUM VI. Lusitaniae Regem, quibus eum, ut Joanni Buffield, mercatori Londinensi, a Tamirensibus mercatoribus, debitoribus suis, variis artibus eluso, de jure melius administrando prospicere, aut totam actionem ad judicium, Conservatoris, judicandis Anglorum causis in Lusitania constituti, rejicere dignentur, amice compellat, 1658. OLIVERIUS, Protector Reipublicae Angliae etc. Serenissimo Principi, Lusitaniae Regi. S. P. D. Serenissime Rex, Amice ac Foederate,

OStendit Nobis per libellum supplicem Joannes Buffield mercator Londinensis, se anno 1649. merces quasdam Antonio Joanni et Manueli Ferdinando, Castaneo Tamirensibus tradidisse, uti iis divenditis earum rationem mercatorum more sibi redderent: tum in Angliam dum navigaret, in piratas incidisse spoliatumque ab iis damnum haud mediocre accepisse: hoc audito, Antonium et Manuelem, eo quod hunc interfectum credebant, traditas sibi merces statim pro suis habuisse, adhuc etiam retinere, rationemque omnem de iis recusare, atque huic fraudi subsecutam paulo post anglicarum mercium proscriptionem obtendere; coactum se demum superiore anno hyeme media in Lusitaniam redire, sua repetere, sed frustra; hos enim neque bona, neque rationem ut


page 79, image: s0079

reddant, adduci posse; et quod mirum sane videatur, privatam illarum mercium possessionem proscriptione publica defeadere: cum videret, se hominem longinquum deteriore conditione cum Tamirensibus in sua patria contendere, ad Majestatem Vestram se confugisse; Conservatoris judicium, qui judicandis Anglorum causis constitutus est, supplicem poposcisse, a Majestate Vestra rursus ad forensem illam cognitionem, unde confugerat, rejectum esse. Quod etsi per se iniquum non est, tamen cum perspicuum sit, Tamirenses istos Vestro edicto publico ad suam privatam fraudem abuti, a Majestate Vestra majorem in modum petimus, ut causam hujus multis casibus afflicti, ad inopiamque redacti ad Conservatorem potius Judicem proprium velit pro sua clementia integrum, remitiere: quo possit inops fortunarum suarum quod superest, ab illorum hominum infida focietate recuperare: id re cognita, quin Majestati Vestrae Nobiscum una maxime placeat, non dubitamus.

Majestatis Vestrae

Westmonasterio ex Aula Nostras, die - Augusti, Anno Domini 1658.

Studiosissimus

Oliverius, Protector Reipubl. Angliae etc.

CCCVIII. Literae Intercessionales ab OLIVERIO CROMWELLIO, Anglicanae Reipublicae Protectore,


page 80, image: s0080
ad LEOPOLDUM, Austriae Archiducem, et sub Philippo IV. Hispaniarum Rege, Provinciarum in Belgio Praesidem, pro Carolo Harbordo, Equite Anglicano, exaratae, 1658. Serenissimo Principi LEOPOLDO, Austriae Archiduci, Provinciarum in Belgio, sub Philippo Hispaniarum Rege Praesidi. Serenissime Domine,

CArolus Harbordus, Vir equestris apud Nos Ordinis, per libellum supplicem ad Nos detulit, se bona quaedam et supellectilem cum ex Hollandia Brugas in ditionem Vestram asportasset, de iis, ne sibi per vim atque injuriam eripiantur, inopinato periclitari. Ea nempe cum a Comite Suffolchiensi, pro quo se grandi aere alieno obstrinxerat, ex Anglia Anno 1643. missa ad se idcirco fuissent, ut haberet, quo sibi satisfaceret, si quid pro illo dissolvere cogeretur, a Richardo Grenvillo, qui et ipse Equestris Ordinis esse fertur, occupari, et quo in loco custodiebantur, effractis foribus atque articulis possideri: hoc solo titulo, deberi sibi ne scio quid a Theophilo Suffolchiensi Comite defuncto, ex quodam Nostrae Curiae Cancellariae decreto, eaque proinde bona quasi Theophili Comitis essent, eique decreto obnoxia, se referenda in Tabulas curasse: cum ex Nostris Legibus, neque ipse Comes, qui nunc est, et cujus haec bona ejus sunt, eo decreto teneatur, neque bona ejus occupari aut retineri debeant: id quod ex sententia ejusdem Curiae, una cum hisce literis ad Vos missa, declaratur, quas quidem literas supradictas Carolus


page 81, image: s0081

Harbordus a Nobis petiit, uti per cas Celsitudinem Vestram rogatam vellemus, ut bona illa et retentione omni, et iniqua ista Richardi Grenvilli actione, primo quoque tempore liberentur: cum hoc contra morem jusque gentium plane sit, ut cuiquam in aliena ditione ea de re actio detur, quae in ea regione, ubi causa actionis orta est, legitime dari non possit. Hanc causam, ut Celsitudini Vestrae commendaremus, et ipsa Justitiae ratio, et praedicata passim Vestra aequanimitas permovit. Quod si quo tempore usus venerit, ut de jure aut commodis Vestrorum apud Nos agatur, haud remissa profecto Nostra studia, imo omni tempore propensissima experturos Vos esse polliceor.

Celsitudinis Vestrae

Westmonasterio die - Aug. Anno 1658.

Studiosissimus

Oliverius Protector Reipubl. Angliae etc.

CCCIX. Literae CAROLI GUSTAVI, Suecorum Regis, ad GENERALES FOEDERATI BELGII ORDINES, quibus ipsis causas belli denuo contra Danos moti breviter exponit, ac ab iis, num in constanti et proficuis tot annorum foederibus communita amicitia secum perstare, aut bostium suorum partes consilio et ope sua roborare velint, categorice sibi responderi cupit. 1658.



page 82, image: s0082

NOn dubitamus mirum Vobis videri, quod arma denuo in Daniam stringamus, ex quo non ita pridem pacem adepti forsan dixeritis. Sed cum de justitia instituti Nostri certiores facti fueritis, in elligetis, nec superiori bello adhuc finem fuisse impositum, nec rebus sic constitutis potuisse Nos de pace securos esse. Bellum enim terminatum dici nequit, nisi adimpletis legibus, quarum praevia conditione pax intelligi debet reducta; quibus si Dani ea animi alacritate fuissent obsecuti, qua promptitudine eas polliceri non detrectarunt, novo in his oris strepitu haud fuisset opus; Sed cum experiremur praeteritum tractatus apparatum alium in finem non fuisse expeditum, quam ut tunc cursui armorum nostrorum obice velut posito, injectisque verbalibus delinimentis tempus aucuparentur, ac postea probata animi nostri moderatione in temperandis pacis conditionibus, egressoque e Selandia exercitu Nostro, executionis perpetua in hunc diem tergiversatione, remora et contradictione nos regni Nostri securitate privarent, rejectos in superiorum temporum discrimen, si arma ad alios Nostros hostes, re hic insecta, conyertissemus, utique necessitas Nobis est imposita ab iis Nobis cavendi, quibus facile semper ac promptum est, in nuda Imperii nostri viscera, eique adnexas provincias penetrandi. Cujusmodi quidem facinori saepe obnoxii fuimus, verum tunc conspicuo plane exemplo, cum e Polonia superiori anno divertere cogeremur, non absque insigni periculi et damni nostri sensu. Longum foret ea omnia literis recensere, quae Nobis


page 83, image: s0083

hanc expeditionem causata sunt, alias animo constituentibus caeteris Nostris hostibus in tempore obviam ire, qui ex tanta Danorum tergiversatione occasionem arripuerunt, potiores praerogativas prensare, et irreparabilia Nobis damna inferre. Exponet Vobis Minister noster apud Vos Residens Nobilis sincere nobis fidelis Haraldus Appelboom fusius, quae in hanc rem sunt, ut, intellecto, quanta et tarditate et astutia Dani Nobiscum in omnibus fere punctis conservationem et securitatem Regni Nostri concernentibus egerint, alienum non judicetis, si Nobis consulere nitamur, ne ad eundem plane scopulum rursus impingamus. Reputantibus vero Nobis, quae res Danos tantopere moraretur, quo minus pacta conventa juste exequerentur, cum viderent Nos et Copiarum Nostrarum in provincias nostras Germanicas eductione, partim nostro proprio versus fines cum robore exercitus abitu, non alia occurrit causa, nisi quod haud quaquam eo animo Danos animadverterimus, ut promissis stare cuperent, existimantes vel invitis necessitatem inevitabilem nobis imponi, negotio neutiquam confecto, hinc excedendi, tot scilicet aliis hostibus nos provocantibus. Quanto enim magis abitum paravimus, sperantes eo rem perductum iri, ut ultima manus executioni imponeretur, tanto minus negotium curae cordive iis fuit, ad tres septimanas omnem cum Legatis nostris conferentiam abscindentes, et quidem, quae semel tractata videri debebant, scripto reddere in hunc usque diem, quamquam instanter nostris et saepe flagitantibus, differebant, nonnulla etiam revocare tentabant,


page 84, image: s0084

apertam sibi ubivis ad controversias et actionem tenentes viam et cum opportunum videretur, pacem rursus rumperent. Caeterum militem externum alere, eundemque novis supplementis locupletare pergebant, quod sicuti Daniae hoc tempore nonnisi grave esse potest, ita de nihilo fuisse haud quisquam facile judicaverit, qui anteacta cum praesentibus componere didicit. Et quamvis eo redactam Daniam arbitraremur, ut omissis alienis sui rationem status in consilio potissimum haberet, compertum tamen est aures inimicorum Nostrorum Ministris tam in Dania quam extra eandem frequenter aperuisse, id quod haud minimam tergiversationis rationem nobis subjicit. Non tamen adeo miramur, si aperti et jurati Nostri hostes Daniam contra Nos instigent, id vero Nos magis afficit, quod vehementer jactet, brevi a Vobis contra nos conspicua auxilia subministratum iri: imo vero affirment, Legatum vestrum Beuningium prolixissime hoc promisisse et id egisse, ne tractatus Nos inter et Daniam omnibus numeris absolvatur. Novimus equidem aliunde, etiam dictum Legatum ea negotiatum esse, quae amicitiae et foederationi nostrae aliorumque Vestrorum Legatorum apud nos degentium contestationibus haudquaquam respondent, non tamen eo excurrere et praevalere animi ejus intemperantiam putavimus, ut ipsi integrum sit, tempestates magis exasperare quam sedare. Cum vero hactenus ea egerit dixeritque, quae nec foederis Nostri legibus consona sunt, nec conservatio nostri patitur, dicendumque sit, eundem haud postremam causam esse turbatae


page 85, image: s0085

in septentrione tranquillitatis, verendum sane est, ne ad Vos jam reversus sinistre omnia interpretetur, dissidiaque potius, ut diu consuevit, excitare et alere, quam paci et bonae inter amicos correspondentiae operari conetur, Nos vero cum nihil antiquius aut potius ducamus, quam sinceram vobiscum colere amicitiam, valde abhorremus ab iis, qui discordiae faces submittere quaerunt, atque proinde non ea modo contribuimus semper animo et factis, quae Vobis et Reipublicae Vestrae grata, foederibus vero mutuis commoda judicamus, sed etiam cum vestrorum quorumdam Ministrorum operas eo collimare videremus, quomodo rebus hostium Nostrorum Vos miscerent, per ministrum nostrum amice requirendum putavimus, quid nobis omnino de instituto Vestro persuadendum esset; victurine sitis nobiscum, sicuti optamus et speramus, in constanti et infucata amicitia, tot annorum foederibus, non sine praeclaro utriusque partis fructu communita, an, uti dictus Legatus Beuningius spem hostibus Nostris subjedsse fertur, consilium et mentem, absque ulla a nobis data causa mutaturi et hostium nostrorum partes consilio et ope Vestra roboraturi sitis? Nos certe ut talis Legati Vestri studii nec causam legitimam, nec fructum satis commodum inde venturum perspicimus, ita nec in animum inducere possumus, ut Vestro id jussu egerit, eoque magis fixum nobis est perseverare in illibata Vobiscum amicitia, eandemque sicuti in omnibus occurrentiis fecimus, comprobare certissimis candoris argumentis


page 86, image: s0086

parati sumus, si non displiceat Vobis paria Nobiscum, ut veros confoederatos decet, facere. Atque cum Nos non fugiat, posse subditis Vestris ex hoc cum Dania resuscitato bello suboriri aliquam suspicionem, quasi per illud commercia quidquam damni parientur, ad liberandum eos tali opinione ac pariter contestandum certitudinem amicitiae nostrae convenire censuimus, ut hisce Vos assecuraremus, nihil incommodi, aut impedimenti ad libertatem navigationis aut commerciorum inde manaturum; quin potius conspicietis atque re ipsa experiemini, promptos nos fore, tam ad ea, quae ad dictae navigationis commerciorumque solitos successus provehendos servient, quam ad amicitiam mutuis beneficiis stabiliendam pertinere possit. Qua de re plura dedimus in mandatis supradicto Residenti nostro dicenda, cujus verbis tanquam Nobismet ipsis ut fidem habere ac talem Nobis reddere declarationem velitis, quae foederum nostrorum tenori consormis sit, et Nos de Vestrae constantia amicitiae certos reddere queat, amice requirimus, commendantes Vos divinae protectioni cum voto prosperi Reipublicae Vestrae successus. Dedimus in Castris ad Hafniam, die 21. Aug. 1658.

Vester bonus Amicus et Foederatus

Carolus Gustavus.

Eduard Ehrenstein.



page 87, image: s0087

CCCX. Literiae CAROLI GUSTAVI, Suecorum Regis, ad LUDOVICUM XIV. Galliae et Regem, cui causas, quae sibi invito arma in Danos resumendi necessitatem imposuerint, recenset, eumque, ut porro se eo, quo solitus semper fuisset, favore prosequi non intermitteret, blande compellat, 1658. P. P.

NOn dubitamus mirari Majestatem Vestram, quid nos moverit ad arma in Daniam denuo stringendum, ex qua benignam pacem interpositione Majestatis Vestrae non ita pridem adepti forsan videmur. Proinde non alienum duximus Majestatem Vestram paucis saltem adductis informare, ut de justitia instituti Nostri certior facta intelligat, non novum Nos suscipere bellum, sed necessitate quadam cogi ad vetus continuandum, cum tot aliis distringamur, ut hocce si licuisset, libenter supersederimus. Bellum enim determinatum dici nequit, nisi adimpletis legibus, quarum praevia conditione pax reducta intelligi debet. Stipulati sunt ea Dani, mediante tractatu, quae si tanta alacritate executi fuissent, qua sinceritate et facilitate videri voluerunt promisisse, novo in his oris strepitu haud fuisset opus. Sed experti sumus omnem praeteriti tractatus apparatum, alium in finem non fuisse institutum, quam ut tunc cursui armorum Nostrorum velut obice posito, injectisque verbalibus delinimentis tempus aucuparentur, ac postea executionis tergiversatione, remora, cunctatione et contradictione, Nos ea regni nostri securitate


page 88, image: s0088

curitate privarent, ad quam bello et tractatu unice connitebamur. Factum enim est, ut exercitu nostro accincto ad discedendum ex Selandia mox traditio munitorum locorum in Dania dubia redderetur, nec secundum Instrumentum pacis praesidiis Nostris imponendis patefacta fuissent, nisi in eo tunc statu fuissemus, ut arma Nostra vim operi adjecissent, similiter quoque negati milites, qui in potestatem nostri redigi deberent, antequam Selandia excederemus. Ex quo vero Selandiam exercitu et copiis vacuam fecimus, sub praetextu foederis nobiscum ineundi, libertatisque commerciorum omnem omnino pactorum vim aut elidere prorsus aut fodicare tentabant Dani, totumque negotium in eam lubricitatem redigere, ut in quo fecuritatis tantopere a Nobis desideratae spemamplius collocaremus, nihil fere reliqui esset. Ex hisce talibus contraventionibus, nata Nobis est nec essitas pertractatorum executionem fidelius urgendi; Atque ut ea Majestatem Vestram prorsus non fugiant, paucis quaedam oculis ejusdem subjiciemus, quibus intelligi possit, quantum nobis ab isto tractatu polliceri liceret securitatis. Nam turbata est post confectam pacem non minus quam antea armis vindicata et asserta commerciorum et navigationis omnimoda libertas; Exacta a subditis Nostris vectigalia, causa saepe inter Regna septentrionalia magnorum motuum, sed qui proximo tractatu finiti omnino videri debuerunt; rescissa a Scania Insula Wenum, ab Nidrosiensi Satrapia Praefectura Romsdalensis; Negata conjunctio


page 89, image: s0089

classis ad arcendam secundum pactorum tenorem, violentiam a mari Baltico; impedita nobis per tractatum expresse attributa cum provinciis cessis regalia et jurisdictiones, qualibus usa est ante hac Dania Norwegiaque. Naves et bona ante clarigationem belli sive aperta Danorum vi, sive per suppositam alieni nominis practicam, erepta, et vigore pacis restituenda, partim in immensum protracta, partim adhuc retenta, militia tradi mox debita, nimis diu dilata, quamquam satis externi militis frequenter in Dania alebatur: Damni ex subrepta per piraticam Africa societate promanantis nulla, licet ejusdem restitutio pacta esset, reparatio; Quaeque alia plura longum foret literis enumerare, quorum executionis laboribus non modo Nostri Commissarii, sed etiam Majestatis Vestrae Legatus tantum non fatigati sunt. Singula vero ita sunt comparata, ut nisi effectui jungantur, nulla nobis ab hac pace securitas expectanda veniat, ob quam tamen adipiscendam singulari moderatione usi sumus, in temperandis conditionibus pacis cum aliquas accipere nihil opus videretur. Talis quoque est conditio Regni nostri, ut nisi hic tuti fuerimus, haud quaquam integrum nobis sit, implicari longinquioribus bellis. Cognitum enim est, non modo superioris temporis exemplis, sed hoc recenti apprime conspicuo, nulla re magis supplantari successus Suecorum, quam diversionibus qualibuscunque Daniae, cui facile ac promptum semper est, undiquaque propriis et alienis viribus inferiores Regni nostri recessus, Provinciasque eidem


page 90, image: s0090

annexas penetrandi, id quod non absque insigni periculi et impensarum sensu experti sumus, cum e Polonia in has oras superiori anno nos convertere coacti sumus: Speravimus equidem fore, ut quamvis Daniam satis pigram ad executionis negotium deprehenderemus, sui tamen Status rationem in consilio haberet, ac levata per executionis successum militia Nostra ex suis Provinciis, arctioris foederis vinculo nobiscum coalesceret, quod nimium quantum circa tractatus Roskildienses iteratis multoties contestationibus ambivit, verum comprobavit postea verbis exiguam fidem, maluitque non solum pacis leges susque deque habere, sed etiam antiquis insistere consiliis, quibus Nobis periculum perpetuum creatur, ac eorum praeferre amicitiam, qui jam diu faces aliorum quieti et concordiae submittere consueverunt, ac illam ipsam Daniam tempestatibus hoc modo commiserunt. Hinc nihil impetratum, nisi tanquam ab invitis, ut reperta olim occasione rumpendi, praetextus velut coactis non deesset. Unde maximum Nobis oriturum discrimen conspicabamur, foreque vidimus, ut si in eo statu relicto negotio, exercitum moveremus, in eundem rursus scopulum impingeremus, ac par rursus periculum cum superioribus subiremus. Nam ex quo inimici Nostri coeperunt alibi prominere, tempus quoque agendi videretur Nos eo vocare, irritus fuit omnis, quamquam instantissimus, Commissariorum Nostrorum pro absolvendo et subscribendo tractatu conatus, admonitiones quoque et literse Nostrae propriae


page 91, image: s0091

in vanum fuere, judicantibus scilicet Danis necessitatem inevitabilem Nobis vel invitis injici tunc excedendi, re plane infecta: id quod maxime comprobarunt, cum copias nostras aut plane migrare jussimus, aut ipsimet cum exercitus robore versus fines properavimus, quanto enim magis abitum paravimus expectantes ultimam operi manum impositum iri, tanto minus ad perficiendum negotium inclinabant; imo semel tractata scripto reddere, partim in hunc diem differebant, partim revocare tentabant, interea frequenter miscere consilia cum inimicorum Nostrorum ministris Hafniae et alibi existentibus, militemque externum non absque gravibus im pensis alere, eundemque novis supplementis locupletare pergebat; quod certe de nihilo esse non potuit. Insigniter vero apparuit Danorum tergiversatio et cunctatio, cum Rex Hungariae ad Imperiale fastigium surrexisse audiretur. Tunc vero ut intercalaretur tempus, missi sunt ad Nos internuncii excessum armorum Nostrorum, infecta omnino re persuasuri, ut interea Nostri Legati operi manum adhibituri nihil agerent, ac tempus protraheretur, quo alibi pro Danis nonnihil fieret. In tanta ergo rerum lubricitate, animorum mutationibus, tractatus incertitudine, cunctationibus etiam quae Nobis haud exiguum damnum apud alios nostros hostes accelerarunt, tergiversationibus et occultis cum inimicorum nostrorum Ministris collisionibus, utique non immerito Nostrae tam salutis quam securitatis prospiciendae admonebamur,


page 92, image: s0092

ne procul cum aliis implicati solitas Daniae insidias experiremur. Testari sane possumus ante paucas septimanas, ne quidem in mentem nobis venisse hanc expeditionem, ac si dicendum quod res est, haud facile aliam invito magis animo inivimus. Ubi vero nihil certi vel stylo consignaretur, nec ad ullum exitum res pervenire posset, quin idem Nos semper maneret periculum, quod obruebat in Polonia constitutos; Majestati Vestrae judicandum relinquimus, an non ea securitas armis quaerenda esset, quae pacis legibus obtineri haudquaquam potuit, Nobis certe invitis huc adductis persuademus, Majestatem Vestram tam hisce literis quam ex Legato suo informatam instituto huic Nostro, utpote quod justitiae juncta necessitas Nobis eligendum dictavit, pro mutua, quae nobis cum Majestate Vestra intercedit necessitudine suffragaturam. Digna enim res est benigno favore, quae sub pactorum religione impie defraudata conservationem et securitatem sui, non nisi justis armis, sortitur. Quibus Majestatem Vestram divinae protectioni ex animo commendamus. Dedimus in Castris Ottersloss, ad Hafniam die 21. Augusti Anno 1658.

Majestatis Vestrae

Bonus Frater, Consanguineus, Amicus et Foederatus

CAROLUS GUSTAVUS.

Eduard Ehrenstein.



page 93, image: s0093

CCCXI. Literae RICHARDI CROMWELLII, Protestoris Reipublicae Angliae, ad LUDOVICUM XIV. Galliarum Regem, cui Oliverium, Parentem suum, diem extremum confecisse nuntiat, 1658. Richardus, Protector Reipubl. Angliae etc. Serenissimo ac Potentissimo Principi, Ludovico, Galliarum Regi. Serenisime ac Potentissime Rex, Amice ac Foederate.

CUm Serenissimus Pater meus gloriosae memoriae Oliverius Reipublicae Angliae Protector, omnipotente Deo sic volente, supremum jam diem tertio Septembris obierit, ego successor ejus in hoc Magistratu legitime declaratus, tametsi in summo moerore ac luctu, non potui tamen, quin de re tanta primo quoque tempore Majestatem Vestram per literas certiorem facerem, quam et mei patris et hujus Reipublicae amicissimam hoc Nuntio repentino haud laetaturam esse confido. Meum nunc est a Vestra Majestate petere, de me sic velit existimare, ut qui nihil deliberatius in animo habeam, quam societatem et amicitiam, quae gloriosissimo meo parenti Vestra cum Majestate fuit, summa fide atque constantia colere; ejusque foedera, consilia, rationes, Vobiscum institutas eodem studio ac benevolentia observare ratasque habere: legatum proinde apud Vos Nostrum eadem, qua prius voluntate praeditum volo: quicquid is Nostro nomine Vobiscum egerit, ita accipere


page 94, image: s0094

velitis rogo, quasi a me ipso actum id esset. Vestrae denique Majestati comprecor faustra omnia. Westmonasterio ex Aula Nostra, die 5. Septembris. Anno Domini 1658.

CCCXII. Literae CAROLI GUSTAVI, Suecorum Regis, ad GENERALES FOEDERATI BELGII ORDINES, a quibus, ne naves Belgicas brevimora circa, Croneburgum a se retentas fuisse aegre ferant, omnia mutuae amicitiae officia in compensationem pollicitus obnixe contendit, 1658. Nos Carolus Gustavus, Dei Gratia Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Rex etc. Celsis et Praepotentibus bonis amicis et foederatis uniti Belgii Ordinibus salutem et prosperos rerum successus. Excelsi et Praepotentes boni Amici et Foederati.

REdacta feliciter in potestatem Nostram arce Croneburgo, venit ad Nos Vester in Dania Residens nobilis Nobis sincere dilectus Le Mair, significans sibi propositum esse in Belgium ire ad capessendum nova mandata post hanc rerum mutationem, flagitareque a Nobis literas Salvi-Passus, ad tanto securius iter suum ingrediendum. Nos annuentes quidem ipsius petitioni, non inviti tamen vidissemus, si hic suorum Principalium mandata voluisset expectare, ut sub ipsius in his locis


page 95, image: s0095

mansione, si forte evenisset quicquam commerciis sub ditorum Belgii Uniti a Ministris Nostris, quod aliqua cognitione aut cura vel remedio dignum esset, ad manus fuisset, qui pro iis loqui et conferre potuisset. Spectaret enim hoc ad illibatum amicitiae Nostrae studium, cui operari, ut in superioribus literis Nostris fusius Vobis exposuimus, nunquam desineremus, modo actionibus Danicis aut aliorum Nostrorum hostium nulla re in praejuaicium Nostri immixti, tales nobis vices reddideritis, quales et vetus, et fructuosa inter Nostros antecessores et Rempublicam Vestram conjunctio sperare nos jubet; quod vero nonnullas naves Belgicas aliquantisper absque damno hic detinuerimus, id non judicabitis aut interpretabimini sequius. Solitum hoc est non modo omnibus gentibus, sed Vobis maxime circa tales actiones, atque hanc moram non Vestrae solum naves, sed aliorum quoque populorum adeoque Nostraem et ipsae subierunt, dum caluit, oppugnatio: quae omnes occupata jam arce, suae libertati redditae ipsae facile remorae excusationem adferent. Nobis itaque propositum et fixum est eritque, sinceram cum Vestra Republica colere amicitiam, si Vos quoque mutua bona correspondentia eandem fovere insuper non habueritis, et quemadmodum Nobis satis constat, cordi maxime ac curae Vobis esse navigationis, et commerciorum libertatem, dabimus certatim Vobiscum operam, ut perspicue intelligatis, nec Vobis in provehendis eorundem successibus, nec aliis, quibuscunque in testificanda erga subditos Belgicos Regia benevolentia Nos


page 96, image: s0096

secundos esse velle, quibus Vos divinae protectioni ex animo commendamus. Dedimus in Helsingor, 8 die Sept. 1658.

Vester bonus Amicus et Foederatus Signatum

CAROLUS GUSTAVUS.

Subsignatum

Eduard Ehrenstein.

CCCXIII. Literae FRIDERICI WILHELMI, Electorus Brandenburgici, ad LUDOVICUM XIV. Galliae Regem, cui causas, quibus coactus ad arma contra Sueciae Regem descenderit, explicat, 1658. P. P.

QUantum pro reducenda inter Serenissimos Sueciae et Daniae Reges pace et amicitia, Danicisque etiam in Sacro Romano Imperio sitis Provinciis, amissa quiete iterum reddenda, laboris atque curae impensum fuerit, id Majestati Vestrae tanquam Mediatori primo, non potest non esse quam notissimum. Arbitrabantur cum Majestate Vestra, et ii qui praeterea Mediatorum partes nunc subibant, aliique omnes, facta hac pace, abunde satis provisum Serenissimo Regi Regnoque Sueciae, et magnam non modo potentiae ejus factam accessionem, sed et ita nunc contractam et in ordinem redactam Daniam esse, ut nemo facile,


page 97, image: s0097

nedum Sueci extimescere debeant laceri, et a se ipsis perpetuo obsessi regni iram. Praecipue cum Serenissimus Rex Daniae, utut sibi Regnisque et Successoribus suis admodum noxia, ad amussim tamen adimpleverit conclusa pacta, et praeterea multa, et magna alia ad libitum Suecorum et ad praescriptam ab iis formulam coactus cesserit, ea spe fretus, fore a Suecis non minus publice datam, et tantis sponsoribus vallacam fidem servatam, sanctaque promissa Regis et Christiani adimpletum iri. Verum uti plura alii, ita et optimus Rex populusque sub fide et pace Suecica passi sunt. Non minus enim uti saepius et nunc conquesti, compesito non minus quam flagrante bello, exercitus Suecicus Daniam Holsatiamque premebat, et ne rumpere aliquando videri posset, nunquam servabat pacem et pacta. Id vero persuaderi non potuisset futurum, ad quod tamen delapsa Suecorum impietas est, et ad quod sine dubio Vestra Majestas et omnes Christianae Potestates Nobiscum obstupuere: Postquam nempe a Danicis Ministris relatum est, in Serenissimum Regem Daniae, ejusque liberos, Regna et Provincias, etiam in Imperio Romano sitas, in libertatem, vitam atque fortunas innocentissimorum, non audito hactenus inter Christianos exemplo, clancularie contra publicam fidem, contra modo conclusam et a Danica parte impletam Pacem, contra decus et gloriam potentissimorum Mediatorum, contra omnia denique divina humanaque jura certa et constituta die conjuratum, ut securi et nihil tale metuentes, sub specie amicitiae et fraternitatis, ad unum omnes aut mactarentur


page 98, image: s0098

aut tantum Rege Regiaque prole Regnis Provinciisque etiam in Imperio Romano sitis, penitus exutis, Rex cum prole in captivitatem, Populus vero in perpetuam servitutem detruderetur. Et quod quoque conjuratio haec destinata die ex occulto erupit, et non Zelandiam modo et in Regia sede Hafniae Serenissimum Regem Daniae, ipse Serenissimus Rex Sueciae, hostiliter aggressus, sed et Sacri Romani Imperii Provincias et Feuda, Westphalica pace comprehensa, contra hanc et Sueco Danicam Pacem vi publica ac armata manu per suos invaserit et expugnaverit, eaque et alia omnia plus quam hostilia usque dum continuet et paces publicas publice temeret. Quam perversam rerum faciem, dum penitus adspiciebamus, simulque cum cura rationem adhibebamus, quomodo in tanta fidei publicae lubricitate, communi et Nostrae securitati consuli possit, tanta a Nobis observabantur momenta et pondera rerum, ut praesentissima perpetuaque pericula omnibus vicinis et nobis imprimis imminere deprehenderemus, nisi eadem in tempore, justis consiliis, bono cum Deo averti, ambitioni, quae hactenus libere et absque ulla fere oppositione vicinorum capitibus ac fortunis, pro animi libidine insultavit, termini poni, ante omnia vero Regnum Daniae ab justissima hac oppreisione vindicari, eique et vicinis tandem pax et quies restitui possit. Cumque hactenus tantum abfuerit, ut apud Serenissimum Regem Sueciae, pais consilia, licet omnibus modis et viis tentata locum invenerint, ut potius somper et tum maxime, cum aliis studium quietis persuadere conatus,


page 99, image: s0099

eadem elusa sint; Praeterea Nos indigne admodum et hostiliter praeter meritum tractaverit, et nunc pacem quoque Danicam tam sancte, tamque solenniter modo factam ruperit, adeoque nulla compositionis et sincerae pacis ordinaria supersit spes. Non potuimus diutius deesse causae communi et Nostrae et quasi Nos ipsos in culpa constituere, ut superatis subjugatisque vicinis, denique et Nos gratis devoremur. Ideo que ad alias non minus praeclaras et justas actiones Dei omniumque gentium jure Nos accingere coacti fuimus. Et quoniam Vestrae quoque Majestatis gloriae et Regiae dignitatis maximopere interest, sanctae et inviolabiliter servari, quae quasi fidejussore publice acta et conclusa sunt, interque Vestram Majestatem et Nos infucata hactenus amicitia culta sit, et foedere insuper mutuo juncti adhuc teneamur. Nostrarum partium existimavimus, Vestrae Majestati paucis, et in summa tantum, quatenus epistolae lex permittit, exponere causas, quae expresserint Nobis susceptae defensionis expeditionem. Desertos et derelictos Nos in Borussia et Polonia a Serenissimo Rege Sueciae, contra pacta, foedera et promissa hostium tunc temporis arbitrio expositos, uti orbis ita et Vestra Majestas novit; Novit praeterea, Nos nihilominus amicitia et pacis studia coluisse, hostilitates stitisse, pacis negotium cum Polonia ursisse, conditiones aequas obtulisse, denique Legatos Nostros pro pace promovenda misisse, sed omnia frustra: Legatos Nostros Regio quidem nomine exceptos, sed in Nostri opprobrium, more novo et insolito cum iis actum, audientiam denegatam,


page 100, image: s0100

Nosque hostes absque ulla exceptione adeoque indefinite declaratos et proclamatos. Cum Serenissimo Rege Daniae Serenissimus Rex Sueciae pacem fecit, satisfactionem conventam accepit, acquisitarum Provinciarum titulos acquisivit, iis denique usus, publicumque se ejus amicum et foederatum professus. Eandem satisfactionem retinuit, pacta non implevit, et facta prius conjuratione, pacem rupit, fregitque, praeter spem vero, maxime sub specie amicitiae nihil tale cogitantes trucidari, captivosque duci fecit. Quemadmodum itaque commune societatis et Christianitatis vinculum, ad juste oppressorum vindicandam et defendendam salutem omnes et singulos incitat cogitque; Nec dubitemus, quin hoc tam solenniter conjuratum pacifragium excitaturum sit optimos quosque Reges et Principes et imprimis Vestram quoque Majestatem; Ita Nos plures majoresque ad praesens negotium, citant urgentque causae. Praeterquam enim quod constans et sincera amicitia inter Serenissimos Reges Daniae et nostram Domum Electoralem continua serie intercesserit, et utraque Domus arctiori Consanguinitatis et conjunctionis jure cohaereat, Serenissimus Rex Daniae, ut et Status Provinciales Terrae Holsatiae insuper per omnia jura et sacrae defensionis auxilia, in hisce suis angustiis et injustissima oppressione a Nobis petierunt et flagitaverunt. Denique quod Holsatiam spectat, etiam non rogatos et monitos paratos esse jubet, Westphalica Sacri Romani Imperii Pax, et aliae Germaniae Constitutiones, contra quas Holsatia, Imperii Provincia turbatur, premitur, vastatur


page 101, image: s0101

et conjurata injustissimaque vi oppugnatur. Denique magnae harum terrarum partis successio, uti Majoribus ita Nobis, Posterisque Nostris destinata et quaesita. Quam, si quantum in Nobis est, vel Nobis ipsis vel etiams Sacro Romano Imperio, cujus non postremum membrum sumus, interverti, et ab eo abscindi pateremur, nec omnes Nostras vires contra intenderemus, in Nos et posteros Nostros essemus injurii, a Sacro Romano Imperio vero neglecti officii accusaremur, nec faceremus, quod Electorem et Principem Germanum pro patria sua deceret. Itaque cum nulla nisi in armis spes, defensionem adornavimus contra eum, qui se sponte sua hostem Nobis declaravit, Nobis et Provinciis Nostris oblata occasione inhiat, qui foedera et pacta sancte iniit, sed foederatos et socios contra omne fas deseruit, hostibusque exposuit, qui pacem solenniter fecit, et maximum ex ea lucrum cepit, sed retento lucro, pacem temere fregit; qui fidem dedit, sed et publice temeravit, et vicinos Christianos Reges et Principes injustissime opprimit, qui nullo modo pacem vult, qui omnium bellorum et turbarum inter Christianos fax et tuba, omniumqu eChristianorum ideo indignationem promeruit. Haec arma itaque uti a Nobis ex justa et necessaria causa, nec in eum finem, ut pedem manumque promovere et aliena apprehendere velimus, suscepta sint, sed eo directa, ut tantum injuste oppressi liberentur, turbara vero, amissaque pax et tranquillitas pristino suo nitori reddatur et restituatur: Adeoque Serenissimus Rex Sueciae ad eandem promovendam et accelerandam


page 102, image: s0102

eo magis magisque disponatur, ita pietati, amori, fidei et justitiae huic faventem Deum Ter Optimum Maximum, faventes omnes et singulos Christianos Reges, Princpies et Respublicas, faventem denique quoque Vestram imprimis Majestatem, quae haeredirario et proprio jure Christianissima non minus quam justa audit, speramus et certo serioque credimus, imo confidimus Vestram Majestatem eo simul laboraturam, ne totus negotiantium orbis, occupato Baltici maris absoluto dominio, Suecorum Vectigalis et Tributarius perpetuo omnium Regnorum damno et periculo efficiatur. Hisce Vestram Majestatem Divinae protectioni commendantes, eidem prosperrimos successus apprecamur. Dedimus in Arce Nostra Coloniae ad Spream, die 17. Sept. Anno 1658.

CCCXIV. Literae RICHARDI CROMWELLII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad CARDINALEM JULIUM MAZARINUM, cui Oliverium, Parentem suum, vita defunctum esse significat, 1618. Eminentissimo Domino, Cardinali Mazarino. Eminentissime Domine.

QUanquam nihil mihi acerbius accidere potuit, quam de Serenissimi et praeclarissimi patris mei obitu scribere, tamen cum sciam, quanti ille fecerit Eminentiam Vestram, quanti Vos illum,


page 103, image: s0103

nequec dubicem, quin Eminentia Vestra, cui summa rei Gallicae commissa est, amici ac foederati tam constantis tamque conjuncti mortem molestissime latura sit, permagni referre arbitratus sum, ut eam quoque simul cum Rege, de hoc casu gravissimo per literas monerem, Vobisque etiam, quoniam id aequum est, confirmarem, me ea omnia sanctissime praestiturum, ad quae praestanda Vobis, rataque habenda serenissimae memoriae pater meus foedere tenebatur; perfidamque, ut illum, utpote Vobis amicissimum omnique laude florentem, cum amissum meritoque doletis, quem minime tamen, quod ad servandam societatis fidem attinet, desideratis: cui etiam ad utriusque gentis commune bonum Vestra quoque ex parte servandae Deus, Eminentiam Vestram quam diutissime conservet. Westmonasterio, die - Septemb. 1658.

CCCXV. Literae RICHARDI CROMWELLII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad CAROLUM GUSTAVUM, Suecorum Regem, quibus ipsi, se omnia, quae tam e Sueciae quam Angliae rebus fore judicaret, omni, qua per temoporum injurias liceret, promptitudine effecturum spondet, 1658. Richardus, Protector Reipubl Angliae etc. Serenissimo ac Potentissimo Priricipi, Carolo Gustavo, Suecorum, Gothorum, Vandalorumque. Regi.



page 104, image: s0104

Serenissime Potentissimeque Rex, Amice ac Foederate.

CUm videar mihi paternam virtutem vix satis posse imitari, nisi easdem quoque amicitias colam et retinere cupiam, quas ipse et virtute sibi quaesivit, et sibi esse maxime colendas ac retinendas judicio singulari duxit, non est quod dubitet Majestas Vestra, quin eodem se prosequi studio ac benevolentia debeam, qua pater meus memoriae Serenissimae est prosecutus. Tametsi igitur in hoc Magistratus ac dignitatis initio non eo loco res Nostras reperiam, ut in praesentia possim ad quaedam capita respondere, quae Oratores Vestri in medium protulerunt, tamen et institutum a patre foedus cum Majestate Vestra continuare et arctius etiam conjurigere mihi quidem magnopere placet; rerumque utrinque statum, simul ac plenius intellexero, ad ea transigenda, quae cum utriusque Reipubl. commodis potissimum conjuncta esse videbuntur, ero equidem semper, ad me quod attinet, promptissimus. Deus interim Majestatem Vestram ad gloriam suam et Orthodoxae Ecclesiae tutelam atque praesidium quam diutissime conserver. Westmonastetio ex Aula Nostra, die-Octobr. 1658.

CCCXVI. Literae RICHARDI CROMWELLII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad CAROLUM GUSTAVUM, Sueciae Regem, cui se nunquam foederi paterno cum ipso percusso, quantum in se


page 105, image: s0105
esset, desuturum promittit, classemque Anglicanam, mare Balticum versus vela dedisse refert, 1658. Richardus, Protector Reipubl. Angliae etc. Serenissimo, Potentissimoque Principi, Carola GuStavo, Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Regi, Magno Principi Finlandiae, Duci Scaniae, Esthoniae, Careliae, Bremae, Verdae, Stetini, Pomeraniae, Cassubiae et Vandaliae, Principi Rugiae, Domino Ingriae, et Wismariae; nec non Comiti Palatino Rheni, Bavariae, Juliaci, Cliviae et Montium Duci. Serenissime, Potentissime Rex, Amice ac Foederate.

BInas accepi a Majestate Vestra literas; alteras per Nuntium suum, alteras a Legato Nostro Domino Philippo Meadow ad me transmissas. Ex quibus non solum dolorem suum de obitu Patris mei Serenissimi veris animi sensibus expressum, deque ipso Majestas Vestra quam praeclare senserit, verum etiam de me quoque in ejus locum suffecto quantam spem ceperit, cognovi. Et ad paternae laudis cumulum nihil posthac amplius aut illustrius tanto autore accedere potest, meis certe in capessenda Republica auspiciis nihil felicius tanto gratulatore, ad virtutes denique patrias tanquam haereditatem optimam adeundas nihil quod accendat vehementius tanto hortatore potuit accidere. Ad rationes Majestatis Vestrae de communi Protestantium causa Nobiscum initas quod spectat, sic velim existimet,


page 106, image: s0106

me quidem ex quo ad haec gubernacula accessi, quanquam eo loco res Nostrae sunt, ut summam diligentiam, curam, vigilantiam domi potissimum requirant, nihil tamen antiquius aut deliberatius habuisse aut habere, quam paterno foederi cum Majestate Vestra percusso quantum in me erit non deesse. Classem itaque in mare Balticum mittendam cum iis mandatis curavi, quae Internuncius Noster, quem ad hoc totum negotium amplissime instruximus, Majestati Vestrae communicabit. Quam Deus Opt. Max. incolumem prosperisque rerum successibus forrunatissimam ad orthodoxam fidem tutandam diutissime conservet. Westmonasterio ex Aula Nostra, die 13. Octob. 1658.

CCCXVII. Literae RICHARDI CROMWELLII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad CAROLUM GUSTAVUM, Suecorum Regem, quibus ipsi Georgium Aiscoum, Equitem auratum, Suecicae militiae auspicia sequi flagrantem, studiose commendat, et illi fidem habere cupit, 1658. Richardus, Protector Reipublicae Angliae, Serenissimo et Potentissimo Principi, Carolo Guistavo, Suecorum, Gothorum Vandalorumque Regi etc. Serenissime Potentissimeque Rex, Amice ac Foederate Augustissime.

MItto ad Majestatem Vestram, quo nihil, dignius aut praestantius possum mittere, virum vere


page 107, image: s0107

egregium, vereque nobilem Georgium Aiscoum, Equitem auratum, non solum belli et navalis praesertim scientia multis ex rebus fortiter gestis cognitum jam saepe atque spectatum, verum etiam probitate, modestia, ingenio, doctrina praeditum, moribus suavissimis nemini non charum, etquod nunc caput rei est, sub signis Majestatis Vestrae virtute bellica toto orbe terrarum florentissimae jam diu mereri cupientem. Velimque sic habeat Majestas Vestra, quicquid huic Viro muneris conimiserit, in quo fides, sortitudo, experientia constare, vel etiam praelucere possit, neque fideliori neque fortiori, nec facile peritiori posse se quicquam committere, Quae autem ego illi negotia dedero communicanda Vestrae Majestati, in iis expeditum aditum, aurem benignam velit rogo praebere, eamque fidem, quam Nobismet ipsis coram fuisset habitura, eum denique honorem, quem tali Viro et suis meritis et Nostra commendatione ornatissimo convenire judieaverit. Deus res Vestras ad gloriam suam et Orthodoxae Ecclesiae praesidium felici exitu fortunet. Westmonasterio ex Aula Nostra, die_Octobr. 1658.

CCCXVIII. Literae FRIDRICI WILHELMI, Electoris Brandenburgici, ad RICHARDUM CROMWELLIUM, Reipublicae Anglicanae Protectorem, quibus vehementer in Suecos invectus, ipsum, ne destinatas Sueciae Regi suppetias submittat, sollicite hortatur, 1658.



page 108, image: s0108

P. P.

POstquam in ea incidimus tempora, quibus Evangelicorum res in his oris et sacrae et profanae omnes nonnisi per Evangelicos turbentur, et tantum non evertantur, de tantorum malorum remediis cogitantes non potuimus non oculos in Celsitudinem Vestram conjicere. Quo animo erga Evangelium professos atque inter eos et nos esset, per Ablegatum suum (Waveson) Dominus Oliverius, Angliae, Scotiae et Hyberniae Protector Celsitud. Vestr. parens nunc pie defunctus Nobis exposuit, et eandem quoque mentem, eidem esse non dubitamus. Hoc confidentius ergo in his publicis malis tam per Ablegatum nostrum, quem ad Celsitudinem Vestram destinavimus, tum per hasce nostras, ne aliqua ejusdem mora Reipublicae nocumento sit, cum Celsitud. Vestr. agendum, mentemque nostram exponendum censuimus. Novit autem Celsitud. Vestra Regem Sueciae hodiernum, ante tres annos inchoatum bellum Poloniae, interque alios praetextus hoc objecto, ut rem Evangelii inibi promoveret, hoc autem revera successu, ut aliquot centena templa in cineres redacta, infinitae Protestantium familiae internecioni datae, coetusque quamplurimi dispersi deletique, divinam vero et Catholicam veritatem professi, omnium odio expositi fuerint, ita ut post hominum memoriam in terris issis nunquam majori clade res Evangelicae affectae, nunquam pejore loco, nunquam Evangelici sub Catholicorum regimine tam dura passi fuerint, quam sub isto Evangelicorum


page 109, image: s0109

scilicet Patrono experti sunt. Nec intra fines Poloniae hoc malum stetit, involvit eidem idem Rex (praeter alios) et Transsilvaniae Ducem atque in eam conjecit fortunam Principem pro Evangelica veritate patientem, ut ipse de terris amplissimis, et subditi de bonorum maximo, conscientiae videlicet libertate, etiamnum periclitentur, sed ut eo clarius patesceret, non coelum, sed mundum et per maris dominium terras quoque hic peti, praedictus Rex contra fidem datam et pacem autoritate, studio et officiis Celsitudinis Vestrae parentis procuratam initamque, nulla clarigatione praevia, alias etiam ethicis solenni, Regem Daniae denuo adortus est, Princeps (scilicet) Evangelicus Evangelicum, alienissimo tempore, omnibus spoliatum praesidiis ex improviso, ac nihil tale (pace tam recenter, tanto amicorum studio, tot damnis procurata) vel somniantem. Dedit quoque ejus rei illustre, sed triste omnibus bonis, documentum Curlandiae Dux, est ille Lutheranus, ejus scilicet confessionis, quam Rex Sueciae praefert, et quam unicam in Regno suo se toleraturum in solemni sacro juravit, et tamen per insidias post tot beneficia in Suecos collata, ut inde Domino suo Regi Poloniae suspectus esset, post pactam medii seu neutralis conditionem, cum Serenissima uxore liberisque septem, in audito exemplo, domo ejicitur, atque Rigam captivus abducitur. Caeterum quemadmodum in sacris consensus efficere non potest, ut suis parcat, quando terras et emolumenta ipsorum, sibi opportuna autumat; ita et Evangelicis, reformatisque, etiam in credendis et coelestibus legem


page 110, image: s0110

praescribit vimque conscientiae ipsorum ille, quo adversus eos utitur, zelus animusque impellunt: perhibet hujus rei testimonium Elbinga locupletissimum, quo eo libentius utimur, quo magis id in Anglia notum esse potest: Gaudebant inibi reformati, sab Rege Catholico (Polono) communi cum aliis Evangelicis et concordi religionis exercitio. Nam inspector Lutheranus Tortor scilicet conscientiarum ibi constitutus, cui qui ministri verbi divini deinceps esse voluerint confessionem suam probare et in sacris parere, plane novo exemplo necesse habent, erepto pariter Magistratui politico uti maximam partem reformatorum jure, quod ipsi in talibus et praecipue in constituendis verbi divini ministris competebat. Communia sacra ad ritum reformatorum non nisi inclytae Anglicae Nationi ad preces Legati Anglici tantum in aedibus privatis indulta est, et de caetero tantus est adversus reliquos Reformatos fervor, ut Psalmi Davidici per multos annos in Ecclesiis inibi cantati, quique omnibus Christianis communes esse, eisque commendari debebant, e templis plane eliminati, ut cum injuria hominum, illa quoque Dei conjuncta sit, His itaque probe consideratis, non possumus animum inducere, ut credamus fore, quod Celsitudo Vestra, quemadmodum Sueci jactant, iis suppetias ferat, eorumque juvet conatus, qui ubique vi, tantaque injustitia grassantur, atque suas alienasque opes in Ecclesiae opprobrium damnnumque irreparabile, tum ad turbandam ubique pacem publicam convertunt. Utuntur equidem illi, uti accepimus, infensissimi Religionis


page 111, image: s0111

hostes, adhuc Religionis obtutu, et cum Catholicis iisque Austriacis rem Nobis esse, illosque portubus ad mare Balticum inhiare, invidiose spargunt; Nos vero traducunt, quod contra Evangelicos utrosque stemus; Et si Caes. Majest. non admittit, sed missis copiis prohibet, ne Sueci Holsatiam Imperii Romani Germanici indubiam partem, Regi Daniae et sibi, uti supremo Domino, eripiant, an non in eo facit, quod pio, quod Christiano Principe dignum? quae si omitteret, ac partes suas desereret, nonne officio a Deo sibi commisso deesset? In eo dum eidem assistimus, membrum scilicet capiti, pro alterius membri defensione, an alia, quam debitam et non (nisi cum desertae patriae nota) omittendam praestamus operam? nullae certe aliae hic sunt Austricorum, nullae unquam nostrae nec partes nec intentiones: Et si forte aliis cum Regnis, Statibus aut Rebuspublicis lis quaedam Austriacis intercedit, illa certe cum hoc negotio nihil commune habet, nec Imperium Romanum, ejusve caput spectat, nec ab aliis impedimenta his tam piis tam honestis et necessariis objici, conatibus aequum fuerit; Portus autem tantum abest, ut Sacra Caesarea Majestas cuiquam eripere velit, ut ne latum unguem ex his loci sibi vendicet, misit copias suas, ut veris Dominis sua restituant, non ut detrahant quicquam, nec bonorum vel commodorum argumento est Infula Alsenia, quae non tam cito erepta fuit Suecis, quam verus ejus Dominus Rex Daniae ad ejus defensionem invitatus, ut nullis quam Danicis praesidiis, quae inibi sunt munimema et portus,


page 112, image: s0112

nulli forte ex iis, qui ad mare Balncum sunt, commoditate secundi, custodirentur. Et quid ista verborum opus est extensione! Rem spectemus; Restituat Rex Sueciae aliis vi et injuria extorta, sarciat Nobis aliisque, quae fecit damna, caveat, neminem se deinceps invasurum, quomodo Polonos, Danos, Curlandum nuper invasit, et cavebimus vicissim, nusquam nec in alieno sive patenti campo sive portu alienum compariturum militem, sive Caesareus is, sive sociorum fuerit: Nec commerciorum difficultas aut jactura metuenda est a partibus hisce; Nostra cumprimis interest, ut libera ista sint, et incrementa capiant, nec videmus, qua via id obtineri possit expeditiori, nisi omnia in eum reducantur statum, quo ante omnes fuerunt Danicas turbas, id quod unice elaborabimus, Nobis vero foedera cum Catholicis, qua fronte objecerint Sueci, qui una cum Gallia saepius pepigerunt, nisi nos haereticae pravitatis (quam aversantur) reos proclamare velint; Et quid quaeso Evangelii habent isti, qui dum Catholicorum purgatorium (quod nemini non durum per Dei gratiam novimus) impuguant, in ipsam interim Ecclesiam non nisi Ecclesiae membris exitiabilem invehunt injustitiae immanis et cyclopicae seritatis sentinam, quid quaeso Evangelii habent, qui ferro, igneque Poloniam, Daniam et non contemnendam Germaniae partem devastarunt ac everterunt? qui dum Catholicos bona opera in via salutis requirentes condemnant, ita vivunt, ita agunt, quasi non nisi peccatis vitiisque horrendis, coelum parari possit et aeterna gloria? quid dignum habent Christiano


page 113, image: s0113

nomine isti, qui efficiunt, ut gentiles fidei tam retinentes et nunc et olim non absque magno Christiani nominis dedecore et opprobrio perfidiam nonnisi Christianorum esse jactent? igitur quod restat Celsitudinem Vestram per Dei gloriam, Ecclesiae salutem, Justitiae amorem et communia rogamus atque obtestamur sacra, ut si a Rege Sueciae ad suppetias sollicitetur ferendas, actiones ipsius introspicere et sanctissimorum illorum, quae diximus, nominum rationem habere et oppressis potius quam oppressoribus adesse velit: quo quemadmodum divino Numini nihil gratius fieri potest, ita nulla re magis Celsitudo Vestra nos, omnesque et Ecclesiam et publica decora amantes obstringet, quam de caetero divinae protectioni commendamus. Dabantur Ripis Cymbrorum 28. Dec. 1658.

Fridericus Wilhelmus Elector.

CCCXIX. Literae tuti et salvi commeatus a JOHANNE CASIMIRO, Poloniae Rege, SVECIVIS CONSILIARIIS, ad Pacis tractatus in Borussia inchoandos deputatis, transmissae, 1659.

NOs Johannes Casimirus, Dei gratia Rex Poloniae, Magnus Dux Lithuaniae, etc. etc. etc. significamus universis et singulis, quorum interest, et qui nostras has literas visuri vel audituri sunt. Quod cum ad tractatus instituendos de praesenti hoc bello convenienter sopiendo, deque pace perpetua facienda inter Nos et Regnum Poloniae et Magnum Ducatum Lithuaniae, nec non Confoederatos Nostros ab una, et Serenissimum Principem,


page 114, image: s0114

Fratrem, Consanguineum et vicinum Nostrum, Dominum Carolum Gustavum, Suecorum, Gothorum Vandalorumque Regem, Magnum Principem Finlandiae etc. etc. etc. Ejusque Confoederatos ab altera parte, modus atque via iniri coeperit, et in eum finem utrinque convenerit, ut dicti tractatus pacis primo quoque tempore in Borussia per utriusque partis Commissarios inchoarentur; Nos vero intelleximus, ad hosce tractatus deputatos esse praetacti Regis atque Regni Sueciae Commissarios, illustrissimos, illustres, magnificos et Generosos, Magnum Gabrielem de la Gardie, Comitem in Leckoo et Arensburg, Liberum Baronem in Eckholmen, Dominum in Absaal, Magnushoff et Hogendorp, Suae Serenitatis Regnique Sueciae Senatorem et Thesaurarium et Locumtenentem per Esthoniam, Livoniam et Ingriam militiae Generalem, Judicem Provincialem, Vestro-Gothiae et Daliae, nec non Academiae Upsaliensis Cancellarium. Et Benedictum Oxenstirna, Comitem in Korsholm et Wasa, lib. Baronem in Morebii et Lindholmen, Dominum in Coporio et Rosersborg, Suae Serenitatis, Regnique Sueciae Senatorem, Cancellariae Consiliarium et Christophorum Carolum Schlippenbach, Comitem in Schovede, Lib. Baronem in Liusaba, Dominum in Salinga, Suae Serenitatis Regnique Sueciae Senatorem, et Consilii bellici Praesidem. Nec non Andream Gyldenklau Regiminis et Consilii Status ac supremae curiae justitiae in Pomerania Praesidem, haereditarium in Schonela, Ekebi, Hilinga et Huldestadt. Idcirco ut dicti hi Commissani, cum omni


page 115, image: s0115

suo comitatu, ministris, famulis, scripturis, scriniis, equis, curribus, omnique eorum supellectili, quo nomine veniat, in Prussiam tuto eant ac veniant, secure ibi degant ac subsistant, et suo tempore inde, etiamsi tractatus prospero eventu caruerint, sine ullo impedimento et infestatione redeant. Nos proinde verbo veritatis, honore Nostro Regio et fide Christiana promittimus, nihil illis, eorumque Comitatui, vel quoad personas, vel quoad res, ad eos spectantes, hostilitatis, periculi et discriminis, aut in itinere terrestri vel maritimo, sive e Pomerania sive e Livonia in Borussiam aut in subsistentia inibi, aut abitu inde, illatum iri, quin potius praesentibus literis Nostris cavemus, ut ab omni Nostratium insultu hostili atque insidiis undequaque liberi atque tuti praestentur, prospecturi illis ad terrestre in Borussiam, vel inde iter, cum postulatum fuerit, pro majori eorum securitate, praesidiario nostro milite et cohortibus illuc atque inde eos deducturis. Praeterea quod loca tractatuum et commorationum in Borussia Brunsbergam et Frauenburgum, vel alia pro his, ex mutuo consensu praesentium designanda, quae praesidio partium evacuanda, atque adjacentes hisce terrae et loca intra distantiam in tractatu praeliminari decernenda, vel spatia extra hostilitatem omnem ponenda ac constituenda sunt, concernit; cavemus et promittimus hisce literis nostris, quod toto illo tempore, quo duraverint Tractatus, vel in locis mansionum et congressuum, vel in itu ad congressus, si qui instituentur, vel in reditu inde ad hospitium et stativa sua nihil hostilitatis, periculi


page 116, image: s0116

atque molestiae Commissariis Suedicis eorumque comita tui, tum aulico, tum militari, rebusque ad eos pertinentibus accelerabitur aut inferetur; sed hisce pariter assecuramus nostram hanc cautionem toto tractatus tempore, et in omnibus congressibus ac commorationibus locisve intermediis eandem vim habituram esse: spondemus etiam hisce literis salvi passus praefatorum Commissariorum Suecicorum cursoribus, tabellariis, Postis et Veredariis plenam securitatem in omnibus viis et itineribus sive a Prussia in Germaniam, Livoniam vel Sueciam, sive inde in Prussiam contenderint. Literae quoque et literarum fasciculi, a Commissariis ad alios script vel transmissi, vel ad alios directi plena ubique securitate potientur, nec sub ullo praetextu a Nostratibus intercipientur, reserabuntur vel detinebuntur, sive illae per Poltas et Veredarios ordinarios, sive extra ordinem per expressum missos eo afferantur, vel inde deportentur. Mandamus igitur omnibus et singulis nostris, Regnique Poloniae et Magni Ducatus Lithuaniae Proceribus, cujuscunque dignitatis, status et conditionis, ordinibus et subditis nec non bellorum Ducibus, Generalibus, Colonellis, Castrorum, Civitatum ac portuum praefectis et custodibus, caeterisque officialibus, et ipsi adeo militiae Nostrae, nec non Civitatibus ac praecipue Gedanensi omnibusque aliis, nullis penitus exceptis, ut omnimode huic voluntati Nostrae tabulisve hisce salvorum Conductuum se exacte conforment, et obedientiam praestent, nec iisdem Regia et publica fide datis ullo modo contraveniant. Incursuri in gravem nostram indignatione


page 117, image: s0117

et poenam transgressorum mandatorum indubie subituri, si secus fecerint. In quorum fidem ac certitudinem majorem, praesentes nostras tu itineris literas manu propria subscripsimus et sigillo Nostro Regio firmari jussimus. Datum Thorunii die 18. mensis Januar. Anno 16557.

Johannes Casimirus Rex.

Johannes Jocus Bakinski Succ. Culmens C. R. S. Regiae Majestatis.

CCCXX. Literae Domini LUMBRANI, Legati Gallici, ad ANDREAM GYLDENKLAVIUM, Regni Sueciae Deputatum, apud quem, ut salvi conductus tabulas quantocyus mutari cum Polonis efficiat, vehementer instat, 1659. Illustrissime atque Excellentissime Domine.

SEtius omnino quam optassem postremis Excellentiae Vestrae literis prodit hoc responsum. Etsi enim ab eo tempore, quo mihi redditae sunt, non destiterim maximo studio, si unquam, urgere Salvi-Conductus Polonici extraditionem, nihilominus eam nisi nudius tertius obtinere non potui. Tantae morae causae fuerunt, tum spes armistitii injecta, quae per tres hebdomadas animos omnium suspensos habuit, tum pervetus illa super titulorum et sigillorum forma, contentio. Tandem sed nonnisi multis rationibus et precibus passus est se persuaderi Serenissimus Poloniae Rex, ut mutationem,


page 118, image: s0118

quam ex parte Sueciae proponebam, bono pacis concederet; simul atque id obtinui, exemplar istius Salvi-Conductus misi Illustrissimo Domino Comiti Oxenstiernio, quem non dubito Excellentiae Vestrae communicaturum. Superest itaque ad congressum formandum salvorum conductuum hinc inde requisitorum permutatio, quam fien posse Stetini aliquando arbitratus sum: sed cum Illustrissimus Dominus Coraes Oxensternius, qui tunc Thorunii obsidebatur, jam sit Marienburgi, ibi facilius et commodius commutationem futuram, communis est hujus Curiae sententia. Cum itaque in hoc nihil aliud spectetur, quam partium commoditas, et ipsius permutationis facilitas, non postum non sperare Excellentiam Vestram et illustrissimos Dominos suos Collegas libenter assensuros, et quantocius transmissuros Marienburgum diplomata, quae penes se habent salvorum Conductuum pro Dominis Commissariis tum Poloniae, tum Imperatoris, Domini Electoris Brandenburgici et Magni Ducis Moscoviae, ut 15. Martii styl. nov. tractatum, favente Deo, possimus auspicari, in quem finem Polonia suos confoederatos invitavit Thorunium ad primam ejusdem mensis, qua die sperat Excellentiam Vestram cum Illustrissimis Dominis suis Coliegiis Mariaeburgi futuram, ut si quae circa praeliminaria supersint difficultates, ante diem 15. complanari valeant. Nequeo ire inficias, solum Poloniae diploma mihi esse praemanibus: sed expecto indies Electorale, et Caesareani Ministri se Imperatorium habere praedicant. Sed etsi aliqui ex Confoederatis parum


page 119, image: s0119

pacis cupidi salvorum conductuum extraditionem subterfugerent, non putarem e re Sueciae esse, ob eum defectum commutationem disserre suorum Diplomatum cum Polonico, cum istud et praesidium, quod Polonia offert, sat securitatis praestare queant, et inde possit enasci occasio componendi cum sola Polonia: Ubi enim confoederatis suis subministrarit diplomata, quae pro ipsis a serenissimo Rege Sueciae impetrant, si ipsi iis uti, nec sua dare velint, non poterint de illa conqueri, si sola ad optatum belli finem pervenire conetur. Deinde cum illa titulorum sigillationumque reformatione propensionem suam ad pacem ostenderit Serenissimus Rex Poloniae, minore studio illam expetere Suecia videtur, si nihil rependere et tantillum de summo jure decedere non consentiret. Praestolabor Excellentiae Vestrae mentem eo animo coque affectu, quo debet

Excellentiae Vestrae

Lovicii d. 22. Januar. 1659.

Addictissimus et observatissimus Servitor

De L' Ombres.

CCCXXI. Responsoriae ANDREAE GYLDENKLAVII, Suecici ad pacis negotia Deputati, ad Domini LUMBRANI, Gallici Legati, proxime praecedentes literas, 1659.

ACcepi hisce primum diebus Excellentiae Vestrae die 22. (12.) proxime praeteriti mensis Lovicii


page 120, image: s0120

ad me perscriptas literas, in quibus Excellentia Vestra memorat, tum serotini sui responsi, tum non nisi maximo studio extracti salvi conductus Polonici causas. Injectam nimirum armistitii spem, et perveterem contentionem super titulorum et sigillorum forma; Cujus memorationem ex parte Sueciae ab Excellentia Vestra propositam, tandem idque non nisi multis rationibus et precibus persuasus Serenissimus Rex Poloniae admiserit. Judicat autem Excellentia Vestra peropportunum, ut diplomata, quae penes Nos habemus, Salvorum Conductuum pro Dominis Commissariis tum Poloniae, tum Imperatoris, Electoris Brandenburgici et Magni Ducis Moscoviae, Marieburgum, ubi commutatio e communi aulae Polonicae sententia facilior, et partium major commoditas futura sit, transmittamus; Quo evenire posse existimat, ut invitatis Thorunium ad diem 1. Martii st. n. a Polonia suis Foederatis, die 15. (5.) ejusdem tractatus inchoari, et interea temporis, si quae supersunt, circa praeliminaria difficultates, complanari possint. Suadet insuper Excellentia Vestra commutationem Nostrorum Diplomatum cum solo Polono, tum quod oblatum Poloniae praesidium sat securitatis praestare, et occasio enasci queat componendi cum sola Polonia; prout hoc ipsum in literis plenius deducitur. Excellentiae Vestrae imprimis testari debeo, gratissimum Sac. Reg. Majestati Domino meo clementissimo esse Excellentiae Vestrae officium et indefessam operam in promovendis tractatibus pacis inter ejus Majestatem et Serenissimum Regem Remque publicam Poloniae, atque


page 121, image: s0121

vel eo maxime nomine Regio eandem favore et adfectu complecti. Appulerunt sub initium hujus anni ab aula Regia Wismariam atque inde huc illustrissimi et Excellentissimi Regni Senatores, Dominus Comes de la Gardie, Regni Thesaurarius, et Dominus Comes a Schlippenbach, qui singularem Excellentiae Vestrae prudentiam et praeclarum studium adornandae pacis aestimant: Et lectis mecum literis, libenter ex iis percipiunt, diploma Salvi Conductus Polonici Excellentiam Vestram in manus suas tandem accepisse; idque sperant, ut absque sequioribus reservatis et gravi immutatione placitorum ante annum amplius locorum tractandi factum sit. AEquanimitatem Serenissimi Regis Poloniae, et quod rationibus passes sit ad reformationem titulorum et sigillationum sepersuaderi, qua par est animi observantia agnoscimus. Si precibus et bono pacis concessum sit, quod ipsius rei causaeque aequitati, pactis conventis atque sueto mori est consentaneum, majus inde tam salutari negotio pondus accessit. Sed de forma ac constitutione praefati diplomatis atque in eo maxime sigilli et insignium cupimus a Generoso Domino Akakia fusius hic loci edoceri. Cum enim duo sint, quorum certior a me Excellentia Vestra reddi desiderat; Inprimis conjicere non possum, quae tam urgentes causae Poloniam pariter ac Excellentiam Vestram moverint, ut a Stetino, ceu condicto hactenus commutationum salvorum Conductuum loco, ad determinationem alterius huc usque non nominati loci transilirent? Neque enim vel partium commoditati plus officit, vel facultati


page 122, image: s0122

permutationis magis conducit, Marienburgum praeoptare isti rei locum; quam cum per Dn, Akakia, cui officium hoc utrinque concreditur ac demandatur, negotium permutationis salvorum Conductuum rite, etsi non sine ejus incommodo et difficultate (ad quam subeundam se nuper hic declaravit) Stetini peragatur. Sed et commutare omnia diplomata, quae penes Nos habemus, salvorum Conductuum, cum solo Polonico, res esset parum fida; quando in hodiernum usque diem Nos latet, an Imperator vel Elector Brandenburgicus ulla ducantur propensione in pacem cum Sacra Regia Majestate ineundam, vel Magnus Moscoviae Dux, post conclusa in certos annos induciarum pacta suos Commissarios ad tractatus Polonicos deputare constituat? Neque enim Poloniae Confoe deratis causa erit de illa conquerendi quod renitentibus caeteris sola ad tractatus pacis nobiscum condescenderet, si Suedici Salvi Conductus Marienburgum haud transmittantur, nec inibi cum Polonico commutentur; Cum et Poloniae et ejus Foederatis singulis non potest non constare, tum de prona Sacrae Regiae Majestatis volunta te in pacem, tum de salvis conductibus pro eorum plenipotentiariis jam dudum expeditis, et in hac urbe ultra semestre asservatis. Praeterea non satis assequi Excell. Vestrae mentem postum, cum scribit illud praesidium, quod Polonia offert, sat securitatis praestare posse; Nam si terrestri itinere contendendum hinc nobis in Prussiam et ditiones Electoris ad triginta amplius milliaria pertranseundae sint, videtur haud satis securitatis a Polonia in terris


page 123, image: s0123

Imperio Romano subjectis posse expectari, haerentibus pariter in vicinia copiis Caesareanis. Igitur, cum alieni sint Poloniae foederati a tractanda pace, tum fortasse ab impertiendis salvis conductibus pro Regiis Suedicis Plenipotentiariis; Poloniae vero et ipsius nomine Excell. Vestr. prudentiae ac providae ejus curae committimus, quid in re tam ancipiti et terrestri itinere minus tuto, facto opus esse judicet? Sane in nobis nulla erit mora, aut commutandi hic praefata diplomata, aut hinc abeundi in Borussiam, si per rationes securitatis fieri unquam poterit, ibique sine ulla jactura temporis auspicandi, et ad optatum finem promovendi negotium tractatuum. Dies quo prior est, eo nobis gratior ad instituendum congressum. Precamur interea Poloniae ejusque Confoederatis Thorunii jam brevi comparituris pacificam mentem, ne sepositis consiliis pacis, unice in exitium geritis nostrae conspirent. Innotuit jam Christiano orbi omnia a Screnissimo Rege nostro tentata media esse perveniendi ad honestam et tutam pacem. Quandoquidem superiori aestate, Regia ejus Majestas ipsas pacis conditiones a sua parte Excellentiae Vestrae detegi, et sua salvorum conductuum diplomata pro Dominis Commissariis Poloniae, ejusque Foederatorum, ut commutatio cum caeteris quantocyus fieret, huc transmitti fecit; Nec jam nec quicquam ipsi D. Commissarii, proni in pacem, sed morae longioris pertaesi, aliud, quam iter in Prussiam et congressus meditantur, Haec ad literas Excellentiae Vestrae in praesens respondere, et e re et usu tractatuum visum fuit. De caetero eandem divinae


page 124, image: s0124

tuitioni, me vero solitae Excellentiae Vestrae benevolentiae sedulo commendo. Dabam Stetini, die 15. Febr. Anno 1659.

Excellentiae Vestrae

Obsequentissimus et ad officia paratissimus Servitor.

A. Guldenklau.

CCCXXII. Breve ALEXANDRI, P. P. VII. ad JOHANNEM PHILIPPUM, Moguntinum, et MAXIMILIANUM HENRICUM, Coloniensem Electores, quo eos, ut paci universali inter Catholicos Principes reducendae omnem porro dent operam, serio hortatur, 1659. Alexander Papa VII. Venerabiles Fratres: Salutem et Apostolicam Benedictiionem.

LUctuosas inter Principes Catholicos discordias auferri, et rerum omnium prosperitatem fidelium populis cum pace universali restitui, summis votis jam dudum exoptamus. Idcirco ab initio usque ad haec tempora Pontificatus nostri curas et cogitationes omnes huc potissimum contulimus, nec ulla officia paterna pro rerum ac temporum opportunitate nunquam praetermisimus. Cum igitur introducendae tractationis de pace spes et opportunitas aliqua nunc affulgere videatur, nunciis Nostris tam in partibus istis penes Caesarem et


page 125, image: s0125

Coloniae, quam apud utrumque Regem residentibus mandata renovare voluimus, pro interponendis officiis et adhibenda diligentia in omnibus, quibus tam salutare opus incitari et provehi poterit: Nec dubitamus, quin partes suas omni studio et zelo impleturi sint, communicatis invicem, uti jussimus, eorum quaeindies acciderint, nunciis et consiliis, ita misericordiarum pater successus expediti felicitatem nobis et universis Christianorum nationibus diuturna cladium calamitate perculsis et afflictis tribuere pro infinita clementia sua velit. Porro Fraternitatum Vestrarum in hac re pia studia ex literis Vestris die 15. Decembris, datis libenter cognoscimus, et valde commendamus, quamque nobis diuturnam incolumitatem initio recurrentis anni benevole precati estis, vobis eam ab autore bonorum omnium exposcimus, Apostolicam benedictionem Fraternitatibus Vestris peramanter impertientes. Datum Romae apud S. Mariam Majorem sub annulo Piscatoris, die 24. Januarii, 1659. Pontificatus nostri anno quarto.

J. Florentius.

CCCXXIII. Literae Intercessionales a RICHARDO CROMWELLIO, Anglicanae Reipublicae Protectore, ad POSTESTATES ORIENTALIS FREISIAE pro Maria Grinderia vidua datae, 1659.


page 126, image: s0126
Richardus, Protector Reipubl. Angliae etc. Celsis et Potentibus Dominis, occidentalis Frisiae Potestatibus S. D.

Celsi et Potentes Domini, Amici ac Foe demti Charissimi.

GRavem ad me detulit querelam per libellum supplicem Maria Grinderia vidua, cum sibi a Thomae Killegraeo Vestro milite pecunia bene magna ante annos octodecim debeatur, se. eum nec ullo modo adducere per procuratorem posse, neque ut debitum solvat, neque ut de jure suo, si quid sit, velit lege experiri, id ne a procuratore viduae cogi possit, petiisse eum a Celsitudinibus Vestris per libellum supplicem, ne cui liceat eum lege persequi ullius pecuniae ab se in Anglia debitae. Ego vero si Celsitudinibus hoc tantum significavero, viduam esse, egenam este, multorum matrem parvulorum, cujus iste omnes prope fortunas avertere conatur, non committam, ut apud Vos, quibus divina praecepta atque adeo de viduis pupillisque non opprimendis notissima esse confido, graviore ulla utendum cohortatione putem, ne hoc fraudandi Privilegium petitioni istius concedere velitis: id quod nunquam concessuros Vos esse mihi persuadeo. Westmonasterio ex Aula Nostra, die 27. Januarii, 1659.

CCCXXIV. Literae RICHARDI CROMWELLII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad CAROLUM GUSTAVUM,


page 127, image: s0127
Suecorum Regem, quibus naves Samuelis Piggoti, Mercatoris Londinensis, in mari Baltico a copiis quibusdam Suecicis detentas, ut quam primum liberas dimitti curet, obnixe ab eo contendit, 1659. Richardus Protector Reipubl. Angliae etc. Serenissimo Potentissimoque Principi, Carolo Gustavo, Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Regi etc. Serenissime, Potentissime Rex, Amice ac Foederate Charissime.

DEtulit ad Nos per libellum supplicem Samuel Piggotus. Londinensis mercator, se nuper naves duas (quarum alteri nomen Postae, Magister, Tiddaeus Jacobus, alteri The Water Dog, Magister Garbrand Peters) Londino in Galliam negotiandi causa misisse; eas inde sale onustas Amsterodamum petiisse; Amsterodamo alteram saburra tantum, alteram halece imposita, cujus Patrono cum Petro quodam Heinsbergo societas erat, in mare Balticum Stetinum usque Pomeraniae, quae in Vestra ditione est, ad exponendam illic halecem navigasse, verum utrasque hasce naves accepisse se alicubi maris Baltici a copiis quibusdam Vestris detineri; tametsi, ut huic malo occurreret, cum utraque nave syngrapham sigillo curiae maritimae obsignatam una curaverit mittendam, qua et navium harum et mercium, excepta halecis parte supra dicta, unum se esse ac legitimum dominum demonstraret. Cujus rei cum fidem apud Nos


page 128, image: s0128

plenam fecerit, peto magnopere a Majestate Vestra (quandoquidem duarum navium jactura sine summo hominis detrimento fortunarumque omnium naufragio vix posse accidere videtur) uti mandet suis atque imperet illarum navium liberam primo quoque tempore dimissionem. Deus Majestatem Vestram ad gloriam suam Ecclesiaeque orthodoxae praesidium quam diutissime servet incolumem. Westmonasterio ex Aula Nostra, die 27. Januarii, Anno Domini 1659.

CCCXXV. Literae FRIDERICI III. Daniae Regis, ad RICHARDUM CROMWELLIUM, Anglicanae et Reipublicae Protectorem, quibus ipsi ingentes pro denuo oblato mediationis studio grates refert, eumque, ut se fractae cum tot summarum Potestatum opprobrio fidei justum vindicem praestet, amice monet, 1659. Fridericus III. Dei Gratia Daniae etc. Rex Serenissimo ac Celsissimo Domino Richardo, Angliae, Scotiae ac Hiberniae Protectori.

ANnus jam agitur, ex quo hoc mense Februario Celsitudinis Vestrae Domini Parentis gloriosae memoriae tum temporis Angliae, Scotiae ac Hyberniae Protectoris interpositione pax aeterna inter Nos et Regem Sueciae Rohtschildiae stabilita ac utrinque confirmata. Non possumus non providam suae Celsitudinis in hoc pacis negotio tunc temporis adhibitam diligentiam, inter haec Regna


page 129, image: s0129

septentrionalia sibi invicem Religionis communione, amicitia et vicinitatis vinculo antiquitus colligata depraedicare. Cessimus multum de jure Nostro, amore pacis, cum non minima jactura provinciarum ac fortalitiorum, indubia spe ducti, fore hanc pacem perennem ac tranquillitatem Nobis Nostrisque Regnis inde renascituram. Praecipue cum Rex Sueciae in mutuo Nobiscum instituto colloquio, veram et infucatam amicitiam verbis affectu plenis prolixe contestando, fraternum amorem obtulerit. Cum vero pacto pacis solennis secure viveremus, stipendiariis militibus maxima ex parte praedicto Regi cessis et dimissis, nihil mali metuentes, nulla denuntiatione praevia, absque ulla vel in speciem producta causa, Nos contra datam fidem denuo ante semestre hostiliter invasive tanto fervore adortus, ut Regnum Nostrum Ducatus et Provincias maxima ex parte caede, cineribus ac ruinis devastaverit, locis Deo sacris pollutis, omnia etiamnum ad perniciem Nostram ac interitum totius Regiae familiae Nostrae ex mera dominandi prurigine magno conatu dirigit. Videt Celsitudo Vestra, qua fide Nobiscum actum sit, ab illo ipso, qui Vestram approbationem, Vestrum patrocinium imo auxilium, in hac injustissima causa sibi conciliare studet, sentit ex his, quantum per Nostrum latus existimatio Dominorum Mediatorum, vulnerata ac laesa sit. Gratissimum Nobis interea est, quod Celsitudo Vestra paternis vestigiis insistendo, ad hoc incendium denuo restinguendum, priusquam se latius diffundat in literis suis die 16. Novembris anni proxime elapsi,


page 130, image: s0130

datis, Nobis vero pridie a Celsitudinis Vestrae apud Nos Residente Ministro, Isaaco Evere exhibitis, reconciliandae pacis officia ultro obtulerit et quantum curae ipsi cordique sit tranquillitatem inter haec Regna Borealia et Confoederatos Evangelicos hoc bello implicitos restabilire contestari voluerit. Nos uti nunquam a pace secura, fida ac honesta alieni fuimus, ita mediationem hanc a Celsitudine Vestra Nobis oblatam grata mente accipimus. Inde enim tanto certior Nobis spes subjicitur, Celsitudinem Vestram cum ob aequitatem causae Nostrae, tum ad commune periculum, quod ex hoc bello Religioni Evangelicae attrahitur, avertendum eam adhibituram curam, ut Nobis Nostrisque ob damna infinita perpessa, satisfiat, major securitas, quam antea, de non amplius turbanda pace, praestetur, et Nos tum a manifesto bello, vi ac armis, quam subdolis Suecorum machinationi bus, tuti posthac esse possimus, Tractatum vero pacis separatum cum Corona Sueciae exclusis Confoederatis Nostris seorsim inire, uti Legatus Celsitudinis Vestrae apud Regem Sueciae Dominus Philippus a Meadowe, Eques Nostri Ordinis, Nobis in scriptis proposuit summa foret ingratitudinis nota, cum illorum auxilio a totali eversione liberati, et uti hoc ob pacta cum ipsis inita non est in Nostra potestate, ita minus securitatis, ex istiusmodi particulari pace sperandum foret. Pollet Celsitudo Vestra ea autoritate apud hostes Notros, ue magnum momentum publicae tranquillitati, ac commerciorum libertati praecipue in mari Baltico adferre possit, si fractae hujus fidei se justum vindicem


page 131, image: s0131

praestare, Nosque in perpetua violentia Suecorum qua indies adhuc aggravamur, si non armis, tamen rationibus ac consiliis liberare, et in hoc communi reconciliationis officio, indefessam operam suam denuo adhibere voluerit. Interea Celsitudinem Vestram divinae protectionis praesidio ad prospera quaevis animitus commendamus. Dabantur ex arce Nostra Regia Haffniae, die XI. Februarii, 1659.

CCCXXVI. Literae, quibus JOHANNES GEORGIUS II. Saxoniae Elector, CAROLO GUSTAVO, Suecorum Regi, Magdalenam Sibyllam, matrem suam, mortem cum vita commutasse nuntiat, 1659.

Serenissime et Potentissime Rex.

QUo plures atque propiores causas habere Nos existimamus, quamobrem in defessae Utriusque Domus amicitiae nexum existimemus quam plurimi, eo prolixiore majorique fiducia in Regiae Serenitatis Vestrae sinum effundimus acerbissimum dolorem, quem ex divinae voluntatis persentiscimus arbitrio, dum omnipotenti suae Majestati visum fuit Serenissimam Principem, Dominam Magdalenam Sibyllam, Juliae, Cliviae et Montium Ducem ac Electorissam, natam Marchionissam Brandenburgensem et Borussiae Ducem, Landgraviam Thuringiae, (tot. tit.) Dominam et Matrem Nostram honoratissimam simul ac desideratissimam heri, nocturno circa mediam duodecimam tempore, ex his terrenis ad coelestes evocare sedes,


page 132, image: s0132

unde Suae Serenitati aeterna quidem felicitas, Nobis autem Nostraeque Domui Electorali pergravis luctus enatus est. Cumque nulli dubitemus, quin Regia Vestra Serenitas ex sanguinis propinquitate praeclaroque erga Nos affectu doloris Nostri nonnullas suscipere partes non dedignetur; Nobis imprimis convenire existimavimus, de hoc flebili casu maturam Ei reddere notitiam, calidissima Nostra eo intendentes vota, quo divina dementia omnia a Regia Vestra Serenitate similia atque alia avertet luctuosa, Nosque saluberrimo relevare velit solatio, et aliunde largissima benedictione et gratia recreare. Quibus Regiam Serenitatem Vestram salvam semper et incolumem cum tota familia desideramus, et Regiam felicitatem sedulo apprecamur. Dabantur Dresdae in Nostra Electorali, die 13. Februarii, Anno 1659.

Johannes Georgius II. Elector.

CCCXXVII. Literae PHILIPPI MEADOWII, Legati in Sueciam Anglicani, ad MARESCHALLUM Danicum, cui Interpositionis officia nomine Richardi Cromwellii, Protectoris Angliae, Domini sui offert, Regnoque Daniae peculiares cum Suecis tractatus suadet, 1659. Illustrissime et Excellentissime Domine.

NIhil ingratius aut magis inexpectatum nuperae suae Celsitudini Protectori Angliae etc.


page 133, image: s0133

Gloriosae memoriae: accidere potuit, quam amicissima sua interposua officiapro pace et concordia, inter haec duo vicina Regna stabilienda, de funesto hoc bello iterum accenso rescivisse, atque huic restinguendo jam dudum omni ope et studio, qua pientissimum, Principem decuit, adlaborasset, nisi mors immatura tam laudabile institutum interrupisset. Verum Serenissima Sua Celsitudo in Patris locum suffecta, paternis insistens vestigiis, mihi provinciam hanc demandavit, ut negotium pacis apud utrosque Reges summa cum instantia promoverem. Virtute igitur potestatis mihi hac in parte datae mediationem praefatae Suae Celsitudinis, Domini mei Clementissimi, Serenissimae Majestati Daniae pro componendo hoc bello inter eam et Majestatem Sueciae infeliciter renato, omni cum sincero affectu defero. Hunc in finem ad vos regreditur Dominus Residens, qui has ad Excellentiam Vestram perferet, quique honorem habiturus est, tradendi Majestati Celsitudinis Suae literas, hac de re scriptas. Quo circa rogo Excellentiam Vestram, ut huic tam pio et salutari proposito gratiam et autoritatem, qua pollet, libens et ultro contribuere velit; et quandoquidem in praesenti hac rerum crisi, omnis mora periculosissima futura sit, eandem pariter rogatam habeo, ut responsum Majestatis Suae per dictum Residentem quamprimum ad me maturandum curet, et quo distinctius et sine ambagibus in re tanti momenti et ponderis procedatur, de tribus his sigillatim atque in scriptis informari cupio: I.) Utrum haec oblata Serenissimae Suae Celsitudinis mediatio suae Majestati


page 134, image: s0134

grata et accepta sit? 2.) Utrum Majestas Sua immediate et posthabita qualicunque dilatione, in tractatum pacis cum Majestate Sua Sueciae consensura sit, eundemque in finem Commissarios suos, sufficienter ad id instructos, nominatura, qui post extraditos utrinque Salvos Conductus in vicino aliquo pago, cum Commissariis Suecicis conveniant? 3.) Si Majestas. Sua parata sit, tractatum inire cum Corona Sueciae separatim et seorsim ab omnibus aliis Confoederatis, quod eo fine proponitur, solummodo, ad evitandas moras, et ne tasdiora sint remedia quam mala. Quantum enim ad Ordines Generales uniti Belgii, tantum abest, ut praefatasua Celsitudo eos hoc tractatu vel excludi, vel insuper haberi vellet, ut, si modo fieri potuisset, quod tamen praesens rerum status vix patitur, abnuente praesertim Rege Sueciae, eos ut Mediatores utrinque admittendos optaret; Sique Minister aliquis ex parte Dominorum Ordinum hic adesset cum eo libentissime in omnibus super hoc negotio communicarem. Et quod spectat ad Electorem Brandeburgicum, nihil magis alienum ab intentione praefati Domini mei, quam ut separatus hic tractatus ei fraudi vel praejudicio foret, quin imo, restabilita inter has Coronas pace, via facilior praemunietur, ad redintegrandam inter Regem Sueciae et praesatum Electorem amicitiam, pro quorum dissidiis componendis, nec non pro bello Polonico sedando praesata Sua Celsitudo efficacissima sua officia interpositura est. Miserrimum certe et maxime calamitosum, si quod aliud, est praesens hoc bellum, ubi vobis nec victoribus nec


page 135, image: s0135

victis bene erit, dum Vestra Dania commune Theatrum redditur, in quo caeteri Principes tragoedias suas agunt; Interea et quod conservatis pariter et quod amittitis, vestrum haud appellari queat, dum in alienam potestatem transit, unicum tot malorum remedium pax secura. Ignoscat mihi hanc amicam libertatem, meque semper firmiter credat sibi addictissimam. Dabantur Croneburgi, die 16. Febr. Anno 1659.

CCCXXIIX. Responsoriae MARESCHALLI DANICI, ad praeinsertas PHILIPPI MEADOWII, Anglicani Legati literas, 1659.

QUemadmodum Serenissimo Regi meo nihil inexpectatius unquam, nihil a foedere et amicitia, adeo sancte cum Serenissimo Rege Sueciae inita et tot literis, colloquiis, pignoribus, imo sollicita summorum Principum mediatione declarata, alienius potuerit accidere, quam novis bellorum veluti fluctibus undique improviso superobrus, et inusitato prorsus exempio cum universa familia ruinae irreparabili innoxie destinari: Ita ipsi nihil potius antiquiusque, quam Celsissimi Protectoris Angliae etc. consilia ad pacem, inter Borealia haec regna reducendam spectantia audire, simulque Excellentiae Vestrae ob studium et operam ad componenda isthaec Boreae dissidia tam prompte denuo oblatam, magnum quiddam debere, ultro agnoscit. Verum enim vero Serenissimus Rex meus, Princeps securae pacis amantissimus, ita Principibus


page 136, image: s0136

et Rebuspublicis foedere sibi junctis, et in turbido rerum statu fideles sibi suppetias euntibus, intelligit sese devinctum, ut seclusis iisdem, de pacis conditionibus agitare consilia haud quaquam possit, nisi et regiarum virtutum et honestatis limites sustineat excedere. A quo crimine, ut semper abhorruit; ita nihil magis hodieque habet in votis, quam ut generalis quaedam et tuta, inter dissidentes pax coalescat, et tot violentis innoxiorum mortibus, quas ubique parturiunt et ipsi mortales, tandem aliquando optatus finis imponatur; in quo voto et ipse finio, simulque Excellentiam Vestram officiosissime salvere et valere jubeo. Die 18 Februaru, 1659.

CCCXXIX. Literae JOHANNIS PHILIPPI, Moguntini, et MAXIMILIANI HENRICI, Coloniensis Electorum, ad LUDOVICUM XIV. Galliae Regem cui pro summa et laudatis sima in patem universalem propensione gratias agunt maximas, eamque ut quantocyus effectui dare dignetur, modeste rogant, 1659.

QUamprimum Secretarius Linckerus ex Aula Regiae Vestrae Majestatis cum optato gratissimoque responso reversus, probatam a Majestate Vestra tractandae paci liberam Urbem Augustam retulit, spe bona pleni et pacis maturandae cupidi, jussimus eundem Secretarium Nostrum, qui declarationem Regis Catholici ad Majestatem Vestram pertulerat, ire quoque in Aulam Caesarea Majestatis


page 137, image: s0137

atque referre, quid Vestra Majestas pro summo suo et laudarissimo erga pacem publicam studio constituisset: Quid vero Caesarea Sua Majestas (cujus autoritati et intercessioni debebamus, quod Rex Catholicus Germania hunc honorem habuit, ut in ea de orbis Christiani quiete tractandum esse censeret) ad Nostras literas responderit, Vestra Majestas ex ipsis Caesareae Majest. literis cognoscet; Etsi autem non est, quod dubitemus, Regem quoque Catholicum eam urbem paci tractandae acceptaturum esse, quae ideo a Nobis Vestrae Majestati commendata fuit, quod eam Caesari gratam, Regi Catholico commodam et acceptam, atque mediatoribus omnibus opportunam esse perspexissemus, magno tamen dolore afficimur per locorum intervalla fieri, ut sancto huic et salutari negotio, in quo maturando tantum momenti situm est, longae et molestae morae interponantur. Interea Vestrae Majestati magnas debemus gratias, quod in acceptanda urbe Augusta (quod vix sperare ausi fueramus) pro summa sua bonitate et pacandi orbis Christiani desiderio se tam facilem et promptam praebuerit, suoque consensu eam urbem non gravate approbaverit, et suum quoque in foederatorum approbatione obtinenda, studium efficaciter promiserit, nondum quidem de eo impetrato Nobis constat, qua tamen Regia Vestra Majest. pollet apud suos confoederatos autoritate, speramus eos quoque non fore ea in re difficiles, et Vestram Majestatem rogamus, ut quamprimum de foederatorum suorum consensu certum acceperit nuncium, Nobis id significare velit, quibus nihil nunc aeque curae est,


page 138, image: s0138

ut omne illud mature e medio tollatur, quod moram aliquam afferre potest: In Vestrae vero Majest. pietate et propenso ad pacem faciendam studio maximam felicis horum tractatuum successius spem reponimus, et Vestram Majestatem, ut in ea constanter persistat, rogamus. Divinae denique eam tutelae et nos tuo favori ex animo commendamus. Datum Herbipoli, 17. Februarii, 1659.

CCCXXX. Literae RICHARDI CROMWELLU Protectoris Reipublica Angliae, ad LUDOVICUM XIV. Galliae Regem a quo, ut Edictum, quo Protestantibus in Provinciae Sacrorum cultu interdictum, sufferri, eorumque malesanum turbatorem, poenas sceleris commissi dare jubeat, obnixe conlendit, 1659. Richardus, Protector Reipubl. Angliae etc. Serenissimo Potentissimoque Principi LUDOVICO, Galliae Regi. Serenissime Potentissimeque Rex, Amice ac Foederate Augustissime.

ACcepimus, idque non sine dolore, quasdam in Provincia Protestantes Ecclesias ab nomine quodam male feriato ita indigne fuisse in sacris concionibus interpellatas, ut ea res Magistratibus, ad quos hujus causae cognitio Gratianopoli ex lege pertinebat, gravi animadversione digna censeretur: sed Conventum Cleri, qui iis in locis proxime


page 139, image: s0139

habebatur, a Majestate Vestra impetrasse, ut res integra Parisios ad Concilium Regium revocaretur: aquo dum nihil hactenus decernitur, Ecclesias illas et praesertim Aquariensem convenire ad colendum Deum prohiberi. Vehementer itaque a Majestate Vestra etiam atque etiam peto primum, ut quorum preces ad Deum pro salute sua rebusque Regni prosperis non interdicit, eorum coitus publicos ad precandum interdicere ne velit: deinde ut in illum hominem rei divinae interpellatorem ex sententia iliorum judicum, quibus hujusmodi causarum legitima atque consueta cognitio Gratianopoli data est, animadvertatur. Deus Majestatem Vestram quam diuturnam atque incolumem conservet; ut si haec Nostra vota Vobis accepta sunt, Deoque grata esse existimatis, eadem ab illis etiam Protestantibus Ecclesiis, quibus nunc interdicitur, pro Vobis publice fieri, sublato illo interdicto, quamprimum velitis. Westmonasterio, die 18. Febr. Anno 1659.

CCCXXXI. Literae RICHARDI CROMWELLII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad CARDINALEM MAZARINUM, quibus pro Petro Petto, Navarcho quodam Anglicano, apud eum intercedit, 1659. Richardus, Protector Reipubl. Angliae etc. Eminentissimo Domino Cardinali Mazarino.



page 140, image: s0140

Eminentissime Domine.

PEr literas ad Eminentiam Vestram octo circiter abhinc mensibus die 13. Jun. datas, causam Petri Petti, viri et singulari probitate praediti et egregiis artibus in re navali Nobis reique publicae utilissimi commendavimus. Ejus nave Edwardo anno 1646. a quodam Gallo, cuinomen Basconi Thamisis in ostio, ut scripsimus, capta, et in portu Bononiensi vendita, quanquam Rex in Consilio Regio 4. Nov. anno 1647. decreverat, ut quam censuisset consilium pecuniae summam damni accepti loco dandam, satisfactioni daretur, is tamen ex eo decreto nihil dum se fructus percepisse ostendit: Cum autem dubium mihi non sit, quin Eminentia Vestra meo rogatu id omne mandaverit, quod ad decretum illud primo quoque tempore exequendum pertineret, denuo nune majorem in modum peto, ut videre velit, quid impedimenta sit, cujusve negligentia aut contumacia factum, ut decreto regio post annos jam decem non obtemperetur; velit pro sua autoritate instare, ut decreta illa pecunia, quam irrogatam jam diu existimamus, et exigatur quamprimum, et petitori Nostro solvatur. Ita rem justitiae imprimis gratam Eminentia Vestra fecerit, et a me singularem praeterea gratiam inierit. Westmonasterio, ex Aula Nostra, die 22. Februarii, 1659.

CCCXXXII. Literae RICHARDI CROMIWELLII, Proctoris Reipublicae Angliae, ad ALPHONSUM VI.


page 141, image: s0141
Lusitaniae Regem, quibus ipsi insignem e Histattis reportatam gratalatur victoriam, eumque ut Alexandro Bernico, mercatori Londinensi, duptum navigationis praemium a societate Brasiliensi debitum exsolvi jubeat amite requirit, 1659. Richardus, Protector Reipubl. Angliae etc. Serenissimo ac Potentissimo Principi, Alphonso Portugalliae Regi.

Serenissime Potentissimeque Rex, Amice ac Foederate.

TAmetsi multa sunt, quae ad Regem amicum et Reipublicae Nostrae conjunctissimum necessario scribana, nihil est tamen, quod faciam libentius quam quod nunc facio, ut Majestati Vestrae Regnoque Portugalliae insignem hanc proximam de communi hoste Hispano victotiam gratuler: qua non ad Vestram tantummodo, verum etiam ad Europae totius pacem ac respirationem, permagnum atque in mustos fortasse annos, allatum esse momentum nemo est quin intelligat. Alterum est, in quo victoriarum certissimum pignus justitiam Majestatis Vestrae agnoscam, qua ex articulo foederis XIV, per arbitros Londini datos, mercatoribus Nostris est satisfactum, quorum naves onerarias Brasiliensis societas conduxit. Unus est Alexander Bernicus, mercator Londinensis, cui cum navis ejus, quae tres fratres vulgo nominatur, Magistro Johanne Wilkio, duas navigationes conducta onerataque navaverit, pactum stipendium persolvere societas recusat:


page 142, image: s0142

cum caeteris, qui semel tantum navigarunt, jampridem persolutum sit. Quod cur sit factum, non intelligo, nisi eorum judicio mercede dignior est, qui semel quam qui bis meruerit. Vehementer itaque peto a Majestate Vestra, ut huic uni Alexandro, cui duplum debetur, debita navatae operae satisfactio ne deficiat, velitque pro autoritate sua quam brevissimum solutionis diem damnique simul sarciendi sociis Brasiliensibus constituere: quorum dilationibus effectum est, ut datum inde Mercatori damnum mercedem ipsam jam pene superet. Deus Majestatem Vestram laetis rerum successibus contra hostem augere indies et fortunare pergat. Westmonasterio ex aula Nostra, die 23. Februarii, Annoi. 1659.

CCCXXXIII. Literae FRIDERICI III. Daniae Regis, ad JOHANNEM CASIMIRUM, Poloniae Regem, quibus eumi ne se a Rege Suecia subdolis artibus foederatos distrahere satagente, et peculiaribus pacis conventionibus inhiante, a foederis communis nexu Avelli pateretur, cordate hortatur, 1659. Fridericus Tertius, Dei gratia Rex Daniae etc.

ILlud, quod in nuperis nostris augurati, Regem nempe Sueciae in id maxime intentum, ut hostes suos communi foedere colligatos per separatos Tractatus disjungat, et modo uni, modo alterispem injiciat obtinendi amplissimas pacis conditiones,


page 143, image: s0143

modo seorsim illam, exclusis confoederatis inire, et ad speciales tractatus condescendere voluerit. Idem et Nobis evenit, cum et hoc artificio Nos pridie aggressus, ac per Ministrum Domini Protectoris Angliae, Scotiae et Hiberniae, apud Nos residentem literas Suae Excellentiae Nobis exhiberi curavit, ejus tenoris, quod illa ablegato suo apud Regem Sueciae Philippo Meadowio Equiti mandata ad hoc dederit necessaria, qui de his mentem suam fusius per literas explicavit, et in hoc singularis reconciliationis officio indefessam operam suam promisit: Nos vero foederum ac pactorum memores et quid periculi inde singulis immineat prospicientes, assensum Nostrum ad ejusmodi particulares tractatus praebere noluimus, jamdudum maximo Nostro cum damno experti, nihil fidi, nihil tuti inde sperandum, quamquam alias a pace universali, honesta firma ac inviolabili convocatis omnibus, quorum interest, non simus alieni, hac spe freti et Serenitatem Vestram vel exhis subdolas Suecorum machinationes ad dissolvendum firmum illud inter confoederatos, de pace nonnisi universali initum foedus sat conjicere, idque nobis juxta illius tenorem et per literas Nobis datam fidem acturam, ut per continuationes armorum bellum tandem per pacem universalem honeste et secure finiatur. Interea eam Divini Numinis tutelae ac curae commendamus. Dabantur Hafniae die vigesimo quinto Febr. Anno Millesimo sexcentensimo quinquagesimo nono.



page 144, image: s0144

CCCXXXIV. Literae commendatitae a RICHARDO CROMWELLIO, Anglicanae Reipublicae Protectore, ad CARDINALEM MAZARINUM, Viduae Ducis Richmondiae in Galliam cum filio et iter faciente traditae, 1659. Eminentissimo Domino, Cardinali Mazarino. Eminentissime Domine Cardinalis.

PRoficiscitur in Galliam, ibique ad tempus commorari cogitat illustrissima Domina defuncti nuper Ducis Richmondiae uxor cum Duce Filio adolescentulo. Eminentiam itaque Vestram magnopere rogo, ut si quid acciderit, in quo iis Vestra autoritate, favore, patrocinio, utpote peregrinis, usui esse possit, ita eorum dignitatem tueri, Vobisque haud vulgariter commendatam rebus omnibus habere velitis, ut ad Vestram humanitatem erga omnes, praesertim tam illustri genere oriundos eximiam, sentiant Nostris literis, quod accedere potuit, cumuli accessisse: simul et hoc sibi persuadeat Eminentia Vestra, commendationem suam, si quid a me hujusmodi postulabit, apud me non minus valituram. Westmonasterio die 29. Februarii 1659.

CCCXXXV. Literae PLENIPOTENTIARIORUM SVECICORUM paci cum Polonis componendae destinatorum, ad HUGONEM TERLONUM. Legatum in Polonia Gallicum, apud quem salvorum Conductuum permutationem denuo urgent, 1659.



page 145, image: s0145

Illustrissime atque Excellentissime Domine Legate.

QUemadmodum speramus, Excellentiam Vestram, ante adventum harum, Gedanum feliciter appulisse, atque inde in itinere ad aulam Polonicam conltitutam esse, et quicquid eandem super praeliminaribus pacis inter Sereniss. Regiam Majestatem Sueciae Dominum nostrum clementissimum et Serenissimum Regem Poloniae, dato a Nobis memoriali, sedulo rogavimus, praesertim, ut expeditio salvorum conductuum huc transmittendorum (quibus etiam Procuratoria responderent) in debita desiderataque forma quamprimum procuretur, pro singulare suo studio, ac probe Nobis cognito in tam salutare negotium zelo, jam agere confidimus; ita divinum numen veneramur, quo collata in actione sperandae pacis hujus, Excellentiae Vest. opera prospero eventu non careat, sed ad finem aptatum perducatur. Qua de re quidem non est, quod dubitemus, cum non tantum fama innotuerit, et ore omnium feratur, verum etiam ab hominibus fide dignis huc perscriptum sit, Rempublicam Polonicam summo desiderio trahi ex bello Suecico eluctandi, et pacem perpetuam nanciscendi. Cum autem verendum sit, ne durantibus, quae modo Warsaviae celebrantur comitiis, malevoli, iique et pacis destructores et belli incentores culpam retardati in Borussiam itineris Nostri, ac nondum coeptorum tractatuum, in praetactam Sacram Regiam Majestatem nosve Ministros ejus derivaturi, et illiusmodi cogitationes


page 146, image: s0146

animis et cordibus hominum imprimere conaturi sint, quibus facile persuadere sibi non bene informati queant, Suecos a pace plane abhorrere, nec ullo ejus provehendae desiderio aut propensione teneri: Ea, qua par est, diligentia Excellentiam Vestram requirimus, ut pro singulari prudentia et aequanimitate sua, id pariter agat, quo talis suspicio, qua nullo suo merito gens nostra gravari potest, hominum mentibus dematur, et potius omnibus, cumprimis Regi Reique publica: Polonae constet, nos mandato Serenissimae Regiae Majestatis Domini nostri clementissimi, nihil in votis habere amplius, quam ut salvi conductus in debita forma, quoad omnia requisita, quantocyus procurentur, huc afferantur, atque hic, ubi octavus nunc mensis peractus est, quo ejnsdem Sacrae Reg. Maj. tam plenipotentiales, quam salvi passus literae, non modo pro Polonicis seu etiam Foederatorum Commissariis praesto sunt, permutentur, nosque sine ulla mora iter in Prussiam suscipere, et tractatus negotium inchoare atque divina ope ad pacem pervenire possimus. Cujus quidem rei vel maximum momentum non minus hisce literis iteramus, quam in supra allegato memoriali nostro Excellentiam Vestram etiam atque etiam rogavimus, ut summo, quo potest, opere in id allaboret, quo juxta praeliminaria tractatuum procuratoria Polonica ad requisitum modum complanentur et expediantur, nosque de ista re pariter informemur, ne deinceps, veluti in prioribus tractatibus fieri consuevit, tempus inutiliter teratur, aut rumpendis tractatibus ansa praebeatur, Testes certe et Excellentissimum


page 147, image: s0147

Dominum Legatum de Lumbres, et Generosum Dominum Akakia, adeoque ipsam Excellentiam Vestram allegamus, toties, summa diligentia, modo in scriptis, modo oretenus demonstratae sincerae intentionis nostrae, et merito ad memorialia, literas atque informationes partim ipsius Sacrae Regiae Majestatis partim nostras, nos referimus, orbi inde Christiano monstraturi, moram protractae hactenus pacis neutiquam penes nos stetisse. Condonabit Excellentia Vestra paulo prolixioribus hisce literis nostris, in qua spem promovendi hujus salutaris negotii collocamus, eandemque divinae protectioni peramice commendamus. Datae Stetini die 22. Martii stylo veteri, Anno 1650.

Excellentiae Vestrae ad officia paratissimi Magnus Gabriel de la Gardie. Christophorus Carolus Schlippenbach.

Andreas Güldenklau.

CCCXXXVI. Literae credentiales a RICHARDO CROMIVELLIO, Anglicanae Reipublicae Protectore, Eduardo Montagu, Anglicae classis summo Praefecto, ad FRIDERICUM III. Daniae Regem datae, 1659.



page 148, image: s0148

Serenissime, Potentissimeque Princeps, bone Amice ac Foederate.

PRaedilectum nobis et perquam fidelem Eduardum Montagu a Secretioribus nostris Consiliis et unum e thesauri nostri Custodibus atque supremum classis Nostrae praefectum, ad Fretum Oresundicum mittimus classe non infirma et mandatis necessariis instructum, cujus ergo profectionem Majestati Vestrae, uti Regi Amico indicandam esse judicavimus. Hoc autem solum in praesentiarum Majestatem Vestram rogamus, quoniam praedicti classis Nostrae praesecti spectatae prudentiae, multa haud parvi ad rem communem momenti credimus, ut Majestas etiam Vestra quidquid ille nostro nomine cum ea per se, vel per alios pro occasione data egerit, ita accipere et interpretari velit, uti proprio Nostro, consilio autoritate et fide subnixum. Majestati interim Vestrae res prosperas et pacatas exanimo comprecamur, Dab. e Palatio NostroWest Monasterii 27. Martii Anno 1659.

Majestatis Vestrae

Bonus Amicus

Richardus, Protector Reipubl. Angliae etc.

CCCXXXVII. Literae ANTONII LUMBRANI, Plenipotentiarii Gallici, ad PLENTIPOTENTIARIOS SVECICOS ad pacem cum Polonis redinierandam deputatos, quibus eos, ne iter suum Borussiam versus,


page 149, image: s0149
ob enatos quosdam circa Salvorum conductuum Diplomata scrupulos diutius differant, sollicite hortatur, 1659.

QUod Excellentiae Vestrae de me conquestae fuerint, quasi vitium in diplomate Salvi Conductus Polonici deprehenderim et sciens reticuerim, mirari satis non possum. Fateor quidem saepe mihi declaratum fuisse, tale diploma non posse recipi, si Serenissimus Poloniae Rex in eo titulum aut insignia Sueciae sibi arrogaret; sed nihil horum in isto diplomate agnovi. Verum objicitur, in exteriori circulo insignium fuisse illum titulum, sed obliteratum et expunctum. At quod obliteratum est pro non scripte Habetur, imo alia ratione magis prodest ei, cujus respectu fit, quam si simpliciter omissum foret, cum omissio ob multas diversasque causas fieri queat, expunctio autem non fiat nisi eorum, quae scribi non debebant. Si deceptus sum, fefellit me exemplum ratihabitionis tractatus Stumdorfiani, in cujus sigillatione, cum inter titulos Regis Poloniae contra ea, quae placita fuerant, titulus regni Sueciae reperiretur, expunctione illius contenta fuit Suecia. Quicquid sit, cum Excellentiis Vestris aliter visum fuerit, earum judicio lubens acquievi, illudque quibus potui rationibus, apud Dominos Plenipotentiarios Polonicos, qui non solum ipsum non approbabant, sed etiam sinistre interpretabantur, confirmavi. Non levis hoc fuit laboris: Non patiebantur se persuaderi posse aliquid amplius exigi, quam ut quod Stumdorfii placuerat, etiamsi tractatus ille nullas jam vires habere observaretur. Cum viderem. eos obfirmato


page 150, image: s0150

animo non posse adduci ad reformationem, quam expetebam, proposui, ut saltem in scriptis declarent expunctionem illam nutu aut consensu Regio esse factam. Id quidem ita factum fuisse declaravit coram suis collegis Dominus Magnus Cancellarius Poloniae, sed et in scriptis dare recusavit, eo quod, ut ipse et Collegae arbitrabantur, talis declaratio juribus Regiis magis officere videatur, quam sigilli ipsius reformatio. Ideo tandem eo adducti sunt, ut promiserint se curaturos, ut cudatur novum sigillum, in quo neque titulus, neque insignia Sueciae ullo modo conspicua sint, nullamque super eo puneto fore difficultatem, modo Excellentiae Vestrae quantocyus in Borussiam veniant, quibus tunc reformatum diploma dabitur. Itaque obtestor enixe Excellentias Vestras, si tractatum pacis maturare cupiant, quod solum et unicum remedium superest, ad omnia molimina, quibus illum impugnant Confoederati Poloniae, evertenda, ut iter suum non differant usque ad reformationem illam, quae aliquantum temporis et forte meum reditum ad curiam Polonicam requiret. Dominus Akakia, qui usque ad illam reformationem primum diploma servabit, et Excellentias Vestras comitabitur, ipsas latius de omnibus informabit, cui ut fidem habeant integram rogo, meque semper et ubique credant Excellentiarum Vestrarum

Studiosissimum et ad obsequia paratissimum Servitorem

Gedani die 12. 2. Apr. 1659.

Antonius de Lombres.



page 151, image: s0151

CCCXXXVIII. Responsoriae PLENIPOTENTIARIORUM SVECICORUM, ad proxime praeinsertas ANTONII LUMBRANI, Legati Gallici, literas, 1659. P. P.

EXcellentiae Vestrae literas Gedani die 12. (2.) hujus mensis ad nos perscriptas, Generosus Dominus Akakia nobis hic die 15. 5. ejusdem recte tradidit. Non meminimus, nos Excellentiam Vestram incusasse probri, quod vitiosum diploma Salvi Conductus Polonici nobis transmiserit. Neque enim pro labore culpam, aut pro officio crimen objicimus! Fieri potuit, ut eandem exemplum ratificationis tractatus Stumsdorfiani fefellerit; non quod in ejus sigillatione contenta adeo fuerit Suecia expunctione tituli; sed quod post factam utriusque partis Commissariorum dissolutionem, et Regis Uladislai discesium, amori pacis, et laborantibus in Germania Evangelicorum rebus, nec non hortatibus precibusque Mediatorum, cedere Suedici maluerunt, quam pati, ut caeteris impletis, bellum iis in oris recrudesceret. Quemadmodum autem fatetur Excellentia Vestra saepe sibi declaratum fuisse, tale diploma non posse a nobis recipi, in quo Serenissimus Rex Poloniae titulum aut Insignia Regni Sueciae sibi arrogaret; ita nec memoria eidem excidisse speramus. quod facta a parte Sacrae Regiae Majestatis, Domini nostri clementissimi, declaratio satis manifeste indigitaverit, eam tituli et sigilli conformitatem


page 152, image: s0152

poltulari, qua Rex Poloniae in diversis suis ad praetactam Regiae Majestatis literis nec non data Legatis suis plenipotentia tractandi pacem, ante quadriennium usus est. Quae quidem declaratio praeterquam quod oretenus saepe repetita est, binis insuper vicibus partim in libello memoriali Wismaria, partim in literis Stetino ad Excellentias Vestras perscripta ac transmissia fuit. Et injecta toties hujusce rei mentio fuit, quoties sermo institutus est de iis, quae ratione tituli et sigilli in tractatu Stumsdorfiano acta fuerunt. Atque id quidem omne eum in finem; tum, ut constaret Excellentiis Vestris non posse placere Sacrae Regiae Majestatis modum corrigendi tituli et sigillia Polonis in Tractatu Stumsdorfensi usurpatum; sed rectitudinem ipsam tituli non minus in sigillo quam diplomate scripto, in dicto tractatu fundatam ac receptam, et postmodum in observantiam deductam. Tum ut inter praeliminaria futurorum tractatuum, certatum titulaturae in contextu pariter ac sigillo, tum exclusionis insignium Regni Sueciae e sigillo Polonico, norma constitueretur; ad quam diplomata tum Salvorum Conductuum, tum procuratoriorum expediri possent; ne circa congressus iis expendendis ac definiendis tempus traduceretur. Tum denique, ut ansa prae. cideretur utrique parti deveniendi ad eas subtilitates, quibus disquiri et obtendi posset: Obliteratum pro non scripto haberi, et expunctionem ejus esse rei, quae scribi non debeat, et quae sunt hujus generis alia. Quod vero Excellentia Vestra scribit Dominos Plenipotentiarios Polonicos, haec postustulata


page 153, image: s0153

et monita nostra non solum non approbare, sed etiam sinistre interpretari; sane de tantis viris longe rectius mitiusve arbitrium nobis promisissemus; quando mirari satis non possumus, Dominos Commissarios Polonicos in tractatu Lubecensi apud Dominum Legatum Gallicum expunctionis seu rasurae sigilli ignorantiam praetendisse; ut productum licet instrumentum deprehenderint et agnoverint non tantum reformatum, sed multis incisionibus et rasuris adeo deformatum, ut existimarint falsitatis pene damnari posse, fidem tamen sigilli sese assequi non posse profiterentur. Conquesti alias de nimia in tractatibus Stumsdorfensibus Commissariorum Polonicorum licentia in commissa infami aigilli rasura, prout haec verbotenus in actis publicis tractatus Lubecensis continentur. Nemo ideo jure merito succensere nobis poterit, quod non placeant nobis, quae pridem Dominis Polonis ea in re displicuerunt, et ab ipsis quadam falsitatis et quasi infamiae nota damnata sunt. Jam quod non levi Excellentiae Vestrae labore eo adducti sint moderni Domini Plenipotentiarii Polonici, ut promiserint se curaturos, ut cudatur novum sigillum, in quo neque titulus, neque insignia Sueciae ullo modo futura sint conspicua, nullamque super eo puncto fore difficultatem; magnopere nobis de hac eorum declaratione, et in promovendo negotio pacis adfectu ac zelo gratulamur; pari conatu atque fervore ad eandem obtinendam cum iis certaturi. Acquiescimus lubentes praefato sigilio, quo ad Sacram Regiam Majestatem Anno 1655. repetitis vicibus usus est Serenissimus Rex Poloniae.


page 154, image: s0154

Quod si novum caelare e re sua esse existimet, speramus omnino fore, ut nihil in eo mutetur, nec quicquam aut exsculpatur aut omittatur, quod justam causam et occasionem praebere poterit de eo querendi et tractatus pacis in longum tempus protrahendi. Caetera, quae ad praeliminaria tractatus requiri nobis visa sunt, imprimis quae redimendi temporis causa monuimus ac postulavimus in Procuratoriis Polonicis, ea expressimus in scriptis D. Legato de Terlon hic tunc praesenti exhibitis. Qua possumus autem diligentia Excellentiam Vestram rogamus, velit incepto haud desiltere, sed operam suam promovendis tractatibus pacis porro tribucre; idque de nobis persuasissimum sibi habere; quod nullum temporis momentum intermissuri simus, maturandi et ingrediendi itineris, quamprimum Diplomata Salvi Conductus pacta cum desideratis essentialibus requisitis, et absque indignitatibus expedita huc pervenerint, atque hic cum regiis Suedicis invicem commutata fuerint. De caetero eandem bene valere cupimus. Dabantur Stetini die 9. Apr. Anno 1659.

Excellentiae Vestrae ad officio, paratissimi Magnus Gabriel de la Gardie. Christophorus Carolus Schlippenbach. Andreas Güldenklau.

Inscriptio.

Ad Dominum Legatum de L'Ombres.



page 155, image: s0155

CCCXXXIX. Literae EDUARDI MONTAGU, Classis Anglicanae Praefecti primarii, ad FRIDERICUM III. Daniae Regem, quibus eum, qua de causa in fretum Oresundicum cum classe missus sit, certiorem reddit, 1659. Serenissime et Potentissime Princeps.

SErio consideravit Celsitudo sua, Protector Angliae, Scotiae et Hyberniae, infelicem hanc discordiam praesensque bellum inter Regiam Majestatem Vestram et Regem Sueciae, una cum incommodis, quae non tantummodo ipsis earundem Majestatibus, sed et illarum Confoederatis ac vicinis inde enascuntur et proveniunt, ideoque e re fore judicavit, si extremas suas persuasiones, operamque apud Majestates Vestras interponeret ad componendam istiusmodi concordiam. In mandatis ergo mihi dedit, ut cum classe sua ad has appropinquarem oras, meque tanquam Majestatum Vestrarum bonum amicum gererem, et omne id adferrem, quod removendis difficultatibus, quae impedimento esse possunt, paci tranquillaeque transactioni inter Maj. Maj. Vest. Vest. utile putarem. Id cum, auxiliante Deo, post adventum meum ex parte jam praestiterim, Majestati Vestrae porro sicut debebam, id quod a supra dicto meo Domino demandatum mihi est, notum facio, instanter rogans, placeat Majestati Vestrae audire illa desideria, quae ab eodem tanquam ejus fideli amico proficiscuntur, et haud minus Majestatis Vestrae quam vicinorum et Confoederatorum ejusdem rebus


page 156, image: s0156

conducibilia existimantur, ut quamprimum finis imponatur isti bello, cujus continuatio non potest non esse damnosa illis, quos jam dixi, imo vero omnibus in Europa Statthus, qui. Protestantes appellantur: Audeo Majestatem Vestram assecurare, sicut hoc ipsum. quoad me honori mihi duco, quodtam grato admovear officio; ita nihil omissurum me, imo adlaboraturum, ut bellum hoc cum transactione felici commutetur, adeoque ipso facto demonstraturum, quod sim

Majestatis Vestrae

Ex navi, cui nomen Nazeby, in freto Oresundico, die 7. Apr. 1659.

humillimus servus

Eduardus Montagu.

CCCXL. Literae PLENIPOTENTIARIORUM SVECICORUM, ad HUGONEM TERLONUM, Legatum in Polonia Gallicum, cui, ut obstacula, quae iter suum in Borussiam remorarentur removere quantocyus haud gravetur, sollicite injungunt, 1659.

SAtis diligenter ad Nos Excellentia Vestra retulit, de iis, quae iter Nostrum ad Tractatus in Borussiam concernunt, et dolemus, quod jam duo veredarii abierint, ex quo nihil eidem dedimus responsi, sed cum adversa non neminis nostrûm valetudo, ac alia quaedam occurrentia hoc impediverint, speramus Excellentiam Vestram pro suo, qui


page 157, image: s0157

nobis innotuit, candore et humanitate, quicquid est morae exiguae, non aegre laturum. Ad literas Excellentissimi Domini Legati de Lumbres quod attinet, haud sinistre interpretabitur ille confidimus, quod aliquantum prolixius justificarc coacti sumus actiones nostras, ut pote nona judicio nostro, sed serio Sacrae Regiae Majestatis, Domini Nostri clementissimi, mandato dependentes. De ipso autem Pacis negotio, Excellentiam Vestram certam esse velimus, praefatam Sac. Reg. Majestatem non unquam ante plus ad desideratos Tractatus, quam nunc intentam fuisse, et ideo nos desiderio inchoandorum eorum languere, fessi spe tot menses facta inani, atque inutiliter labentis temporis taedio capti. Gratias interea Excell, Vestrae agimus, pro suscepto in se hactenus labore, eandemque. ea, qua possumus diligentia oramus, velit inillo studio perseverare, et una cum Excellentissimo Domino de Lumbres omni ope in id eniti, quo remotis obstaculis, iter tandem ingredi in Prussiam possimus. Quibus eandem Divinae Tutelae commendamus. Dab. Stetini die 12. April Anno 1659.

Excellentiae Vestrae ad officia pararissimi Magnus Gabriel de la Guardie. Christophorus Carolus Schlippenbach. Andreas Güldenklau.



page 158, image: s0158

CCCXLI. Literae PARLAMENTI Reipublicae Angliae restituti ad CAROLUM GUSTAVUM, Suecorum Regem, quibus ab eo, ut Philippo Meadowio, Legato Anglicano, jam nunc nomine suo fitem amplam et aures benignas praebere velit, amice efflagitant, 1659. Parlamentum Reipublicae Angliae Serenissimo Potentissimoque Principi Carolo Gustavo, Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Regi. Serenissime, Potentissimeque Rex, Amice charissime,

CUm visum sit Deo optimo atque omnipotenti, penes quem solum conversiones omnes Regnorum, Rerumque publicarum sunt, Nos pristinae autoritati summaeque rerum Anglicarum administrandae restituere, et Majestatem Vestram ea de re certiorem esse faciendam imprimis duximus, et Vobis porro significandum, Nos cum Majestatis Vestrae utpote Protestantium Principis potentissimi, tum pacis inter Vos Daniaeque Regem, et ipsum quoque Protestantium Principem praepotentem non sine opera atque officio benevolentissimo reconciliandae, quantum in Nobis situm est, esse studiosissimos. Volumus itaque, ut Internuntio Nostro Extraordinario, Philippo Meadowes, quo munere ab hac Republica apud Majestatem Vestram hactenus fungitur, idem omnino munus Nostro nunc nomine prorogetur: eique adeo his Nostris literis potestatem proponendi,


page 159, image: s0159

agendi, transigendi cum Majestate Vestra facimus plane eandem, quae ei proximis literis commendatitiis facta est: quicquid ab eo transactum nostro nomine atque conclusum erit, id omne ratum Nos esse habituros, Deo bene juvante, Nostra fide spondemus. Deus ille Majestatem Vestram quam diutissime conservet rebus Protestantium columen atque praesidium. Westmonasterio, die 15. Maji, An. 1659.

Guilielmus Lenthal, Prolocutor Parlamenti Reipublicae Angliae.

CCCXLII. Literae PLENIPOTENTIARIORUM SUECICORUM, ad HUGONEM TERLONUM, Gallicum in Polonia Legatum, a quo, ut sibi reformatum salvum conductum confestim transmittat, et maculam iniquarum pacis conditionum passim sub Suecorum nomine sparsarum a se haud gravatim diluat, modeste contendunt, 1659. Illustrissime atque Excellentissime Domine Legate,

QUanto zelo res conficiendae pacis Polonicae, jam longo temporis spatio, a parte Sacrae Regiae Majestatis Sueciae, Domini nostri clementissimi, gesta sit, non est quod operose hic repetamus, quin potius ad acta nos referimus, et tam Excellentiam Vestram, quam Excellentissimum Dominum Legatum de Lumbres, ut et Dominum Akakia testes


page 160, image: s0160

adducere possumus. Quatuor menses jam elapsi sunt, dum frustra hic expectamus, et octava haec abit hebdomada, quibus post abitum Excellentiae Vestrae Stetino Dantiscum hic nihil nisi spes impetrandi et accipiendi salvi conductus reformati nos alit: Atque salubri negotio hoc temporis, licet non sine taedio tantae morae libentissime tribuere haud gravati sumus, modo expectatus inde fructus amplius sperari possit. Ast cum infra dignitatem Regiam esse videatur, quasi ex petitorio quodam, inani labore diutius detineri, quid postea partium futurum sit, dubii haeremus. Ne tamen aliqua detur ansa calumniandi malevolis, ecce adhuc prosperum eventum expectamus, et quae in prioribus nostris tam literis, quam memorialibus petivimus, denuo praestolamur, sed interea Excellentiam Vestram hisce peramice tequirentes, quo ingenue fateri dignetur, num de accipiendo (et quidem sine ulteriori dilatione) Salvo Conductu reformato, et dandis in forma petita procuratoriis Polonicis certi esse queamus. Scimus quidem Officium Mediatoris esse, neutri parti favere, sed et hoc nos minime latet ejusdem quoque muneris esse, cum videat alterutram plus justo lacessi et indigne haberi, ut integra mente adversus eam agat, quae hoc modo praesumitur illudi. Porro nobis innotuit, conditiones pacis quasi a Ministris Sacrae Regiae Majestatis, Domini nostri Clementissimi transmissas spargi Warsaviae, et nescimus quam iniquas per Poloniam disseminari: Verum Excellentia Vestra, quae probe nos cognovit, facile judicabit, nos talia evulgare non suevisse, et ideo quoque


page 161, image: s0161

non agnoscimus pro nostris, sed figmenta eas quales quales sint, merito suo declaramus, eandemque perofficiose requirimus, ut suo id loco agere dignetur, quo commenta fuisse spargimenta ista, mundus certus esse queat. Quibus Excellentiam Vestram Divinae tutelae commendamus. Stetini, d. 7. 17. Maji, 1659.

Excellentiae Vestrae

Ad officia paratissimi

Magnus Gabriel de la Gardie. Christophorus Carolus Schlippenbach. Andreas Guldenklau.

CCCXLIII. Literae PLENIPOTENTIARIORUM SUECICORUM, ad HUGONEM TERLONUM, Legatum in Polonia Gallicum, cui transmissi Salvi Conductus apographum variis iterum mendis scatere significant, 1659. Illustrissime atque Excellentissime Domine Legate.

QUas die (7.) 17. instantis mensis ad Excellentiam Vestram dedimus, eandem recte accepisse non dubitamus. Laetabamur sane Excellentiae Vestrae proxima die Veneris hic accepto de facta expeditione Salvi Conductus desiderati nuncio, et extemplo hinc movere Wolgastum, ubi simul atque naves necessaniae advenissent, absque


page 162, image: s0162

ulla mora conscendere decrevimus: At inopinato nobis hodie advolavit illius Salvi Conductus manci copia, in quo non tantum persona ac titulus nonneminis nostrum omissus, sed qui etiam dato diei et mensis caret. Cum itaque per illud nos, si originale quidem respondet apographo, videamus tam indigni haberi Sacram Regiam Majestatem, Dominum Nostrum Clementissimum ejusque Ministros, munus ac devotio nostra talia diutius non patientur. Ideo condonabit nobis Excellentia Vestra speramus, quod antequam Regis voluntarem, super novo isto et neutiquam expectato emergente vitio acceperimus, eidem vel scripto vel coram nihil ad ejusmodi respondere, nostramve mentem declarare valeamus. Quam divinae protectioni hisce commendamus. Datum Sedini, die 14. 24. Maji, 1659.

Excellentiae Vestrae

Ad officia paratissimi

Magnus Gabriel de la Gardie. Christophorus Carolus Schlippenbach. Andreas Guldenklau.

CCCXLIV. Literae PLENIPOTENTIARIORUM SUECICORUM, ad Dn. AKAKIAM, Gallicae Legationis Secretarium, a quo, ut in Aula Polonica, ea dexteritate, qua adhuc usus esset, pacis


page 163, image: s0163
negotium promovere haud intermittat modeste contendunt, 1659. Generose Domine.

Postquam Illustrissimus atque Excellentissimus Dominus Legatus de Terlon hodie Dantiscum hinc abiturus est, facere non potuimus, quin Generosam Dominationem Vestram hac de re faceremus certiorem, sperantes, sicut praefatus Dominus Legatus cum applausu nostro hoc iter suscepit, ita et Dominationem Vestram haud gravatum iri ea dexteritate qua hactenus usa est, ubi ad Aulam Poloniae pervenerit, et cum Excellentissimo Domino Legato de Lombres locutus fuerit, negotium pacis promovere. Quid autem, cum quoad Salvum Conductum, tum quoad plenipotentiam Dominis Commissariis Polonicis dandam, a nobis desideretur, ex iis Dominatio Vestra intelliget, quae 25. Maji et 1. mensis currentis supra nominato Domino de Terlon declaravimus et explicavimus. Quibus eandem divinae protectioni commendanaus. Dab. Stetini, die 1. Jun. 1659.

Dominationis Vestrae

Ad officia parati

Magnus Gabriel de la Gardie. Christoph. Carolus Schlippenbach.

Andreas Guldenklau.



page 164, image: s0164

CCCXLV. Literae PLENIPOTEN TIARIORUM SUECICORUM, ad ANTONIUM LUMBRANUM, Pacis inter Suecos et Polonos restituendae sequestrum, quibus se valde in pacem pronos testantur, et eum, ut omni cura in id enitatur quo et Poloni idem aliquando faciant, amice, requirunt, 1659. Illustrissime atque Excellentissime Domine Legate.

EA, quae Vestrae Excellentiae tam ratione Salvi Conductus Polonici reformati, quam de transmutatione Plenipotentiarum Polonicarum et locorum tractatus nominatione, ad nos perscribere placuit, ex literis ejusdem d. 29. Maji Warsaviae datis recte percepimus, Cedere in honorem Excellentiae Vestrae volumus, praecrassos errores illos per incuriam describentis factos esse, sed dolentes tamen ex animo, in tam eximia Aulae Polonicae Cancellaria, tum demum errari, quando nobis sive illudere, sive (ne dicamus imponere) molestos esse illis libet. Ad mutationem Plenipotentiarum quod atimet, cum Polonis, quos et quot constituere velint, liberum sit, nobis perinde erit, modo sit Regl et Reipublicae cordi tractatus non tantum inchoare, verum etiam promovere et ad finem pacis Christianae ac honestae perducere. In loca tractatuum autem, quae in literis Excell. Vestrae exprimuntur, propter nimiam distantiam et alias ob causas, neutiquam consentire possumus, mentem


page 165, image: s0165

nostram super hac re Excellentiae Vestrae proxime aperturi, Interea, ut de nostra, toties quamvis laesa, patientia orbi innotescat, nostro cum applausu Illustrissimus atque Excell. Dn. Legatus de Terlon hodie Dantiscum proficiscitur, acturus ibi cum Domino Akakia, ut Warsaviam ad Excellentiam Vestram se conferat, et cum ea deliberet, qua tandem via et Salvus Conductus et Praeliminaria ad metam desideratam dirigi et pervenire queant. Hisce Excellentiam Vestram divinae tuitioni peramice commendantes. Dab. Stetini, die 4. Junii, 1659.

Extellentiae Vestrae

Ad officia paratissimi

Magnus Gabriel de la Gardie. Christoph. Carolus Schlippenbach.

Andreas Guldenklau.

CCCXLVI. Literae FRIDERICI III. Daniae Regis, ad GENERALES FOEDERATI BELGII ORDINES, quibus pasti Hagensis conttenta velut securitati Regiaeque Dignitati suae minus congrua valde aespernatus, promissas sibi suppetias, ut modo rerum praesentium statui conformi hostes adoriri mandent, ab eis sollicite efflagitat, 1659. Fridericus Tertius, Dei Gratia Daniae ac Norwegiae, Vandalorum et Gothorum Rex, Dux


page 166, image: s0166
Sleswici, Holsteiniae, Stormariae ac Dietmarsii, Comes de Oldenburg ac Delmenhorst, Praepotentibus Ordinibus Statuum unitarum Provinciarum singularibus Nostris amicis et confoederatis vicinis salutem ac vicinae benignitatis voluntatem. Praepotentes Domini Status Generales, amici singulares.

SPerabamus quod efficax Nostra Epistola ad Praepotentes Dominationes Vestras perscripta sub dato 27. Aprilis proxime elapsi, continens amicam dehortationem illius Tractatus, penes Vos per quosdam exteros Ministros Hagae Comitum super pace Aquilonari, idque Nobis insciis ac non auditis Nostris juribus in ea forma conclusi, quae si mature ponderata eatenus fuisset, Vestras Dominationes sane permovisset, ut tales conceptas cogitationes tunc omnino dimisissent: Quod ipsum eo magis confidebamus, postquam Domini in suis quinquies repetitis literis die 29. Aprilis cum assecuratione certa declararunt, quod ad factas a Regio Gallico et Angliae Ministris ibi residentibus aperturas solummodo perceperint propositiones Pacis, sed Tractatus ipsos et conclusionem desuper remiserint iisdem, et in sequelam multoties ab ipsis repetitae praesentationis talia se consilia arrepturas, per quae Regnum ac Provinciae Nostrae a praesenti oppressione hostium Nostrorum liberatae ad securam et aequam Pacem restabilirentur: sed proh dolor! non sine mediocri constematione intelligimus Suecicos Ministros,


page 167, image: s0167

quemadmodum de hoc tractatu jamantea gloriat sunt, eousque rem per sibi affectos deduxisse, ut succursus tantopere a Nobis desideratus, initio diutius, quam par erat, emaneret, ac tandem casu quo separatam mire pacem renueremus, Nobis parum auxilii aut commodi praestaret. Sicuti eadem ex diversis Nostris aliorumque locis Nobis significantur, et quod Domini pro attentata separatione Paris jam cum Franciae et Angliae Ministris cerri quid conceperint, Nobisque infra spatium trium hebdomadarum coacte debeat imponi: Nunc vero haud celamus, quomodo id fieri possit, ut Francia et Anglia se pro Mediatoribus intrudant, cum pro parte Franciae nemo apud Nos insinuaverit, cujus Legatus Terlon in aliis commissionibus cum Rege Poloniae tractat, Angliae vero ob mutationes inibi caeptas, sit sine capite, et tam ante quam post sine secura regentium forma: attamen prudentiori Vestrae considerationi hoc relinquimus, quomodo Domini taliter positum assertae Pacis fundamentum antehac semper improbarint, cum clare viderint id ipsum tendere in ruinam Nostri Regni ac Provinciarum, addendo quod hostes Nostri per hunc tractatum plus temporis, plusque occasionis ad Nos opprimendos lucrentur. Praeterquam antehac Dominis perscripsimus, quod cum summis Nostris confoederatis eousque adstricti simus, ut salva conscientia, honore ac respectu nullam Pacem particularem inire valeamus, minus in ullum Tractatum Nos intromittere, iis non adicitis, et vice versa similem, reciprocam et constantem assecurationem ab ipsis tenemus in manibus


page 168, image: s0168

omniaque consilia eo dirigimus, ut pro constanti confoederato judicemur, quare eandem constantiam gerimus in Dominationes Vestras rogantes, ut Nostrae opinioni adhaerentes maturos dent Ordines, quatenus succursus huc missius, ac in tanta vicinia constitutus pro commodo Nostro applicetur, et classis nullam negligat occasionem hostem infestandi, quo tandem securitas et commercia reincipiant florere et sic honestam firmamque pacem generalem cum reputatione assequamur, quam nunquam sperare licet, si Dominationes Vestrae in hoc suo principio persistant Nos a confoederatis separandi ac ad particulares Tractatus cogendi: speramus Dominationes Vestras meliores subintraturas cogitationes suumque in hoc versans interesse bene ponderaturas, et Nos ad praeveniendum malis consequentiis non deserturas, quas divinae committimus Protectioni. Hafniae, 10/20 Junii, 1659.

Dominationum Vestrarum

Amicus et Confoederatus

Fridericus Rex.

CCCXLVII. Literae PARLAMENTI RESTITUTI Reip. Anglicanae, ad FRIDERICUM III. Daniae Regem quibus Eduardo Montagu Aldernono Sydnejo et Roberto Honywoodo, Plenipotentiariis Anglicanis, plenam suo nomine fidem haberi cupit, 1659.


page 169, image: s0169
Serenissimo, Potentissimoque Principi ac Domino, Domino Friderico III. Dei Gratia Daniae etc. etc. tot. tit. Regi. Serenissime, ac Potentissime Rex, bone Amice ac Foederate.

CUm voluntate ac nutu summi rerum omnium moderatoris Dei Optimi Maximi factum sit, ut Nos demum restituti, pristinam autoritatem atque munus in Republica gerenda obtineamus, placuit imprimis ea de re nec Majestatem Vestram, utpote vicinum Nobis et amicum Regem esse celandam, et consilia huic tempori et communibus rationibus accommodata, cum Majestate Vestra per idoneos Ministros simul communicanda, adeoque propter dilectissimos Nobis atque fidelissimos Eduardum Mountagu, Classis Nostrae Praefectum, Aldernonum Sydney, unum e Parlamento et Consilio status autoritate Parlamnenti, Robertum Honywood Equitem, et e concilio status praedicto, Thomam Boone unum e Parlamento Commissarios et Plenipotentiarios Nostros ad Majestatem Vestram mittimus, et multa iis, in mandatis dedimus ad Majestatem Vestram perferenda. Rogamus itaque, ut in iis, quae praedicti Nostri Commissarii Plenipotentiarii ex Nostra parte Majestati Vestrae exponent, plenam fidem ipsis velit adhibere, Deus Majestati Vestrae ex omnibus rerum suarum difficultatibus, in quibus tamen forti et magno animo versatur, felicem laetumque


page 170, image: s0170

exitum primo quoque tempore concedat, Westmonasterii, 30. Junii, 1659.

Guilielmus Lenthall, Parlamenti Reipublicae Anglicanae Prolocutor.

CCCXLIIX. Literae PLENIPOTENTURIORUM SUECICORUM, ad ANTONIUM LUMBRANUM, Pacis Polonos et Suecos inter restabiliendae sequestrum, a quo, ut a Polonis cathegoricum responsum poscat, num serio tandem pacis tractatui marais animosque admovere, aut ab eo desistre cupiant, obnixe contendunt 1659. Illustrissime atque Excellentissime Domine Legate.

POstquam a parte Sacrae Regiae Majestatis, Domini Noitri Clementissimi, tanto tempore, tantoque studio ac desiderio pacis negotium per nos, ejusdem ad tractatum in Borussia instituendum, Commissarios Plenipotentiarios, jam hactenus ursum et actum fuit, speraveramus Polonos tandem ad declarandum in effectu tot promissionibus a Dominis Mediatoribus laudatum haetenus in pacem proclivem animum suum, majori zelo id daturos fuisse operam, quo ad salutarem scopum perveniri potuisset. Non repetemus prolixius, quod praetacta Sacra Regia Majestas pro maturando tractatuum istorum negotio pariter ac pro informatione Excell. Vestrae in praelimninaribus, generosum


page 171, image: s0171

Dominum Akakia ante biennium fere temis viribus Vismaria in Poloniam cum sufficientissima super singulis declaratione expediri fecit. Neque Excellentiae Vestrae excidisse potest, quae ante sesquiannum circiter inter nos et Excellentiam Vestram primum hic Stetini, cum Poloniam Hamburgo repeteret, et deinceps Oldeslaviae ac Vismariae, cum illuc e Polonia advolaret, in negotio tum praeliminarium, tum conditionum pacis ex mandato Sacrae Regiae Majestatis saepius ventilata fuerant. Et ex illo tempore jam integro fere anno literis nostris partim seorsim, partim conjunctim Excellentiam Vestram in Aula Polonica versantem sollicitavimus, ut Diploma Salvorum Conductuum in debita forma, pro fecuritate nostra procuraret; Nosque sublata omni remora quantocyus in Borussiam iter suscipere et tractatus inibi inchoare, atque ad optatum tandem finem perducere potuissemus. Neque hoc tantum cum Excellentia Vestra egimus, verum etiam Excellentissimum Dominum Legatum Equitem Terlonium satis luculenter mense Martio currentis anni in scripto informavimus et subinde repetitis literarum commereiis de re eadem requisivimus, prout non modo illius Excellentiam et Dominum Akakiam, sed etiam ipsam Excellentiam Vestram taliter gestae hujusce rei et pariter nostri in Pacem ardoris atque studii testem allegamus. Tantum vero abest, ut aequissimo huic postulato nostro locus relinqui apud Polonos potuerit, ut potius metuamus, ne quod ludificationibus coeptum est, hactenus idem in longius continuetur, et Sacra Regia Majestas


page 172, image: s0172

Nosque ejus Majestatis Legati, spe prosperi successus omni frustremur. Quis enim sinceram aliquam inclinationem ad sopiendum funestum bellum, tunc deprehendere posset, quando diplomata securitatis toties admoniti, novis cumulant erroribus, quorum seriem ipsa Sacra Regia Majestas edita nuper et hisce adjceta declaratione susius exprimi, et ob oculos omnibus poni mandavit? Atque cum ad promissas emendationes nihil nisi novos defectus et praejudicia reperire liceat, non possumus, non queri eos tractatus pacis in praesens impedimento esse, in futurum fraudi. Etquae ad crebras ante dictas et a nobis factas remonstrationes excusationis loco et tantum ad ob ducendum fucum quendam, ut suo nomine rem dicamus, adducuntur, non minus quam ipsi commissi errores, qua integritate res agatur, detegunt. Modo enim error scribae, modo tabellarii inopinatus discessus, interdum aliae ejusdem naturae languentes et nescimus quid non redolentes excusationes in re tam gravi obtenduntur, quibus Excellentiae Vestrae refertae sunt, quas ad nos hactenus perscripsit literas. Quae vero ejusmodi artificiis consilia et molimina adversus Sacram Regiam Majestatem, ab adversa parte agitentur, obscurum nemini potest esse, qui consiliorum Polonicorum pariter ac Poloniae adhaerentium in praesens foederatorum gnarus sit, atque hactenus usitatum ab iis procedendi modum consideraverit. Nobis sane de illis non nascitur, sed augetur justa suspicio, verius nobis illudendi, quam serio rem agendi, ut, cum ad lucrum temporis cuncta ab illis conferri videamus,


page 173, image: s0173

muneris nostri sit providere, ne quid committamus Sacra Regia Majestate, Domino Nostro Clementissimo, indignum: Igitur ne adversa pars patientia nostra diutius abutatur, et de industria rem protrahat eventu nullo, Excellentiam Vestram perofficiose rogamus, velit a Polonis cathegoricum responsum poscere, utrum animum inducere possint nobiscum in tractatus pacis condescendendi, vel stet ipsis sententia porro eosdem aversandi? Et cum ante expeditos in acceptabili formariteque hic commutatos Salvus Conductus quopiam pedem hinc movere integrum nobis non sit; Idcirco, pro candore Excellentiae Vestrae et Mediatoris officio, quod in negotio tam magni momenti sustinet, eandem hisce obtestamur, ut nos primo quoque tempore rescire faciat, num aliquam vel nullam nos spem brevi obtinendorum salvorum conductuum in ea forma et cum iis requisitis, tam ratione. sigillaturae, quam caeterorum, quae jam saepius postulavimus, concipere et fovere posse existimet. Ut ad Sacram Regiam Majestatem cuncta indilate perscribere, et quae ex usu sint, mandata vel manendi hic diutius, vel ludibriis alterius partis nos subtrahendi recipere possimus. Enim vero id Excellentia Vestra persuasum sibi habeat, nos haec jam ultimo requirere, dubium vero aut protractum in longius responsum non aliter imposterum quam pro infallibili documento aversi a pacis atque tractatuum studio animi, interpretaturos esse. Neque nobis consilia deerunt, quibus et Dignitati Sacrae Regiae Majestatis et concreditae nobis commissionis consulere et orbi causae


page 174, image: s0174

nostrae justitiam declarare poterimus. Quod et Excellentiam Vestram pro sua insigni prudentia non improbaturam esse, certo confidimus, atque hisce eandem divinae tuitioni peramice commendamus. Stetini, die 2. Julii, Anno 1659.

Excellentiae Vestrae

Ad officia paratissimi.

Magnus Gabriel de la Gardie. Christophorus Carolus Schlippenbach.

Andreas Guldenklau.

CCCXLIX. Literae PLENIPOTENTIARIORUM SUECICORUM ad ANTONIUM LUMBRANUM, quibus se itineri Borussiam versus susciplendo paratos profitentur, modo desideriis suis satisfactum fuerit 1659.

EXliteris Excellentiae Vestrae, die 9. Styl. Vet. in Monasterio Oliviensi ad nos datis intelleximus, Illustrissimum atque Excellentissimum Dominum Legatum Equitem de Terlon eandem certam reddidisse, quod nos septimana d. 7. Junii sequente Wolgastum profecturi essemus, indeque in Prussiam iter suscepturi: Et caetera, quae Excellentiae Vestrae in dictis suis literis memorare placuit, Non negamus, mentem ac propositum nostrum semper fuisse, et adhuc stare sententiam, quod simul atque Salvi Conductus in forma desiderata et debita adessent, nos non ulla interj ecta mora iter in Borussiam


page 175, image: s0175

ingredi velimus, imo ne quid frustra labatur temporis, promisimus, praefato Domino Legato Equiti de Terlon nos statim Wolgastum moturos, ubi certo sciremus salvum conductum in modo dicta forma extraditum, et quo huc adferatur in via esse. Nunc autem cum neque de peraetis ad Plenipotentiam Polonicam desideratis necessariis Vestra Excellentia mentionem aliquam faciat, neque de salvo conductu nobis denuo aliquid constet, nemo prudentum inficias ibit, Nos quod cum conditione promisimus, ei firmiter ut inhaereamus, oportere, nec jam ante de itinere in Prussiam cogitare posse, quam a parte Polonorum praestita sint praestanda. Quoad reliqua, et quod intervenientes difficultates et tractatunm remorae non nostra de culpa prosiliant, sed penes Polonos ac alios vel neutiquam vel minus serio pacem cupientes haereant, Excellentiam Vestram ad nostras d. 2. Julii styl. vet. datas remittimus, eandemque tutelae divinae amice commendamus. Dat. Stetini die 15. Julii Anno 1659.

Excellentiae Vestrae

ad officia paratissimi

Magnus Gabriel de la Gardie. Andreas Guldenklau.

CCCL. Literae EORUNDEM PLENIPO TENTIARIORUM, ad ANTONIUM LUMBRANUM, cui se tandem Salvos conductus tot vicibus desideratos, accepisse nuntiant, et naevos quosdam


page 176, image: s0176
in Brandenburgico occurrentes, ut emendari curet sollicite injungunt 1659. Illustrissime atque Excellentissime Domine Legate.

EXeo, quo Excellentiae Vestrae d. 16. Julii styl. nov. Dantisco ad nos datas literas accepimus, generosus Dominus Akakia huc advenit secumque salvos conductus una cum Polonico, Caesareum et Brandenburgicum adduxit. Laetati sane sumus tandem eo rem venisse, ut commutatio prius nominati, sicut Electoris Brandenburgici fieri hodie potuerit, et optassemus tertium quoque Imperatoris nimirum ita comparatum fuisse, quo retradere Dn. Akakia illud ipsum Diploma necesse non habuissemus. Et licet in Polonico etiam nonnulla adhuc desiderari potuissent, ea tamen amore promovendi tanti negotii silentio libenter praeterire voluimus; Quae in Brandenburgico autem notavimus et adhuc pro consistentia in locis tractatuum nostra postulavimus, illa emendari ut curet Excellentia Vestra, eandem obnixe rogamus. Cum etiam plura sint, quae tam in responso quam notis et desideratis nostris Domino Akakiae sub dato 16. Julii st. v. datis praestolemur, ab Excellentia Vestra amice petimus, ut suo id loco agere velit, quo Nobis in omnibus cumprimis securitatem et asportationem victualium concernentibus, satisfiat, nec vel inde mora itineri nostro, ad quod jam accingimur et partim hodie, partim crastina et sequentibus ineuntis septimanae diebus Wolgastum inde naves, quam primum fieri nobis erit possibile, conscensuri, abimus, de novo injiciatur. Qua


page 177, image: s0177

de re Excellentiae Vestrae responsum expectamus, spe pleni, fore. ut quantocyus praesentes nos videre in Borussia possimus. Eandem hisce divinae tutelae peramice commendamus. Datae Stetini die 17. Julii 1659.

Excellentiae Vestrae

ad officia paratissimi

Magnus Gabriel de la Gardie.

Andreas Guldenklau.

CCCLI. Literae DEPUTATORUM ELECTORUM, PRINCIPUM ET STATUUM S. R. IMPERII, ad CAROLUM GUSTAVUM, Svecorum Regem, quibus eum in laudabili, quod professus erat, pacis reducendae studio confirmaro satagunt, 1659. Serenissime et Potentissime Rex, Domine Clementissime.

COnstat Regiae Majestati Vestrae, quanta cura et sollicitudine hic congregata Ordinaria Deputacio Imperii non solum exorto bello Polonico, sed etiam postmodum accrescentibus motibus Danicis et face belli partim in finitimas Imperii Provincias transeunte, eo tempore collimaverit et expetiverit, ut controversiis inter partes belligerarites amicabili compositione sopitis exoptata pax quamprimum reduceretur et consequenter Imperium, praecipue vero illis belli motibus viciniores circuli ab imminenti belli periculo liberarentur. Huic curae ac sollicitudini, Electorales Deputati, Principes et Status, Domini Nostri ut insistant


page 178, image: s0178

publica Imperii salus, et timor, ne pax Germanica ex bello sibi nimium vicino detrimentum patiatur, et novis periculis novorum motuum involvatur, ab ipsis exposcit, nec quidem est, ut Maj. Vestrae, utpote Regi summe prudenti et omnium rerum experientia instructissimo, miserandam Christiani sanguinis profusionem, exitiosas Provinciarum devastationes, aliasve infinitas calamitates, quae ipsum bellum praeter ejus fortunam multum dubiam concomitari solent, repraesentemus. Verum prout Regia Majestas Vestra contestationes tum per literas, quam per Legatos de prompta ad pacem inclinatione hoc ipso in loco factae amplissimae et nuper adhuc repetitae praememoratis nostris Dominis plurimum cordi sunt; ita etiam Majestatem Vestram, ut in illo proposito persistat, nomine et jussu eoruadem Dominorum Nostrorum decenter et obnixe rogamus et certo confidimus, Regiam Majestatem Vestram pro suo glorioso in pacem zelo eandem eousque promoturam, ut illa pro bono totius Christianitatis mox redacta et abolita offensarum memoria in Regiam Majestatem Vestram et Principes tam arcto sanguinis vinculo aliisque multis nominibus sibi conjunctos, fida, vera et perpetua amicitia restituatur, nec quicquam in praejudicium Securitatis Sacri Romani Imperii admittatur, sed ejusdem Electores, Principes et Status ab omnimetu et periculo armorum liberi, post cruentissimum tricennale bellum, tanto temporis, laborum et expensarum impendio adepta pace eo secius frui possint. De caetero saepe dicti Domini Nostri certo sibi pollicentur, Regiam Majestatem


page 179, image: s0179

Vestram interea militi suo serio et stricte injuncturam, ut omnes et singulas Imperii Provincias, status, eorumque sub ditos ab omnibus militaribus molestiis immunes atque intactos relinquant. Quo ipso Regia Majestas Vestra Imperium singulariter sibi devinciet et ad paria bonae vicinitatis studia ulterius obligabit. Cui omnem Regiam prosperitatem apprecantes eandem quam diutissime incolumem volumus. Dabantur Francofurti ad Moenum die II. Augusti, Anno 1659.

CCCLII. Literae DN. de LIONNE, Legati Gallici, ad JAHANNEM PHILIPPUM, Moguntinum, et MAXIMILIANUM HENRICUM, Coloniensem Electores, quibus argumenta in responso Legati Hispanici allata nullius roboris esse, exponit, 1659. Illustrissimi Ecclesiae Principes.

DOmino Marescallo de Grandmont, item et mihi visum est, libello Comitis de, Pegnaranda, quem communicastis Nobiscum, refellendo, alteram superioris scripti Nostri, cui ille respondere conatus est, lectionem satis esse. Cum enim omnia argumenta a Nobis allata aut respondendo non infirmaverit aut declinaverit eludendo, aut reticendo subterfugerit; quanta vis ipsorum sit, ex hac ejus refutatione clarius perspicitur. Verum quando quidem in novo hoc libello Comes de Pegnaranda me privatim lacessivit, duobus in locis, in quibus suspectam Regii consilii fidem reddedere nuitur, memoriam provocans meam, ac tertio


page 180, image: s0180

nominatim me dasignans, cum Nostrae objectioni de difficultate commeatuum, quid responderet dubius, id reposuit, quod imbecilli solent, qui nullis rationibus allatis perstringunt, quos nequeunt refellere; meum esse duxi, si quis in animis Vestris de re tam gravi tamque lubrica scrupulus resideat, eum penitus evellere. Eam ob rem quaedam in illo libello a me raptim observata Nobiscum placuit communicare, ut magis magisque intelligatis, exploratius nihil esse, quam vehementissimum Christianissimi Regis in pacando Orbe Christiano studium et hostium singulare odium in pacem, quod rejectis conciliandae concordiae expeditis simis rationibus assidue prae se tulerunt. Interim sic habetote, me Celsitudinibus Vestris Electoralibus addictissimum semper fore Moguntiae 22. die Augusti 1658.

De Lionne.

CCCLIII. Literae MATTHIAE BIORENKLAVII. Legati in Germania Suecici, ad JOHANNEM PHILIPPUM, Electorem Moguntinum, a quo, ut scriptum aliquod, Caesareis Literis de 18/28 Aug. Posonio scriptis oppositum, Statibus S. R. Imperii per dictaturam communcari curet, submisse efflagitat, 1659.

LIterae quas Sacra Caesarea Majestas Posonio de die 13/18 proxima praecedentis mensis Augusti ad Celsitudinem Vestram scripsit et culpam retardati


page 181, image: s0181

tractatus Sueco Polonici a se amoliri et in Sacram Regiam Majestatem Sueciae, Regem et Dominum meum clementissimum conferre conatur, mihi necessitatem imposuerunt concinnandi adjunctam demonstrationem, eaque ipsa ostendere Regiam suam Majestatem Sueciae, omni plane culpa vacare. Quemadmodum vero dictae imperiales literae per dictaturam ad ordinariae deputationis et aliorum notitiam pervenerunt: ita qua par est reverenti devotione a Celsitudine Vestra Electorali peto, permittat, ut huic demonstrationi idem eveniat, et ut eadem per dictaturam publicata Imperii Electores, Principes et Status cognoscere possint, quid nomine Sueciae ad tales et tam injustas imputationes repositum sit. Deus conservet Celsitudinem Vestram Electoralem auctorem, statorem, et conservatorem pacis, quam diutissime, Francofurti die 9/19 Sept. Anno 1659.

Celsitudini Vestrae Electorali

devotione et obsequio deditissimus Servitor

Matthias Biorenklau.

CCCLIV. Literae CAROLI GUSTAVl, Suecorum Regis, ad S. R. IMPERII ELECTORES, PRINCIPES ET STATUS, quibus ipsis modum, quo adhuc secum, auxilia S. R. Imperii vigore Pacis Vestphalicae postulante, praepostera Ordinum ejusdem indulgentia actum sit, exponit, eosque ut tandem Sveciae rationes tot hostium infensissimis conatibus


page 182, image: s0182
tigatas, majori aequitatis ratione. perpendant, et efficaciori suasionis argumento sublevare contendant, graviter hortatur, 1659. Reverendissimi et Celsissimi.

QUo in statu nunc res Germaniae, quove cardine pax Westphalica versetur, multis verborum ambagibus exponere opus non est. Id antea abunde ostendimus futurum, quod res nuncipsa docet, et quantis tempestatibus Imperium Romanum, nisi jamjam caveamus, rursus exponatur. Quod jam diu in sinu portavit bellum Domus Austriaca, sed variis coloribus in Imperio dissimulatum, in nervum nunc erumpit, quaesitas admodum ob causas, quando patientiam nostram omnia superare videt. Etenim si inde a conclusa pace Osnabrugensi consilia et actiones Austriacas pensitaverimus, deprehendemus non nunc primum natas ipsis belli causas, sed jam diu nihil eis adversum magis fuisse, quam pacem in Germania, nihil vero optatius, quam nos aliis bellis implicitos ibi pariter posse adoriri. Hinc ubivis multa contra nos miscere et moliri omnium fuit primum et antiquissimum. Primo enim, ne ordines feriarentur a contentionibus, unde aliquid ambitiosa Domus lucrari se speraret, neve pax Germanica consequeretur suum effectum, Civitas et Capitulum Bremense, ad perficaciam fuit stimulandum: Lubecenses tractatus spe promissi contra Sueciam auxilii, et pro re infecta, dissoluti; Poloni ad transgrediendum pactorum leges instigati, tum vero in bello novis consiliis obfirmati, ut in usum Austriae


page 183, image: s0183

fatigarentur, nos vero spe pacis privaremur, interea Moschus et Danus ad arma contra nos evocati, Elector Brandeburgensis ab amicitia nostra sollicitatus et abstractus est, quocum vindicativa foedera fuerunt pangenda; Tum vero contra consensum Ordinum Imperii, avocatoria mandata adversus nos edita, atque interea dum hisce consiliis detrimenta nostra fabricantur, propriis nos armis in Polonia, in Dania et ubique premunt Austriaci, sed quo tamen excusaretur magis et Ordines Imperii sopirentur, praeferebatur bellum extra Imperium et quasi ratione sociorum gestum quamquam nemo non vidit et hoc e diametro contra Instrumentum pacis fieri. Ubi vero hostibus, undiquaque ab iis accensis obrutos nos, ac amore pacis Germaniae omnia nos perferre viderunt, ita ut ne fundatum quidem praetextum hinc mutuarentur, cujus causa diu animo figuratum bellum in viscera Germaniae fundere possent, tum vero nullo habito respectu causae, retentum diu institutum tandem exercitu duplici in provincias nostras, ruptis jam plane sanctiorum foederum vinculis flamma et ferro grassante erupit. Qui haec futura ex actionibus, consiliis et machinationibus Austriacis diu praevidimus non tantum, Ipsi enixe cavimus, ne bello in Germania ullam causam praeberemus, sed nec distulimus salutaria in tempore et dum praeveniendi occasio patuit, apud Dilectiones Vestras, apud reliquos etiam Ordines, partim separatim, partim in deputationis consilio simul omnes monere, missis nostris Ablegatis, literis et tandem solenni ad Dilectiones Vestras Legatione,


page 184, image: s0184

qui omnes, qua voce, qua scriptis, non modo Dilectiones Vestras de habitu rerum, serie omni et periculis ingruentibus jam tertium annum informant, sed etiam perpetuum nostrum studium tranquillitati Germaniae dicatum confirmant, ac una cum Dilectionibus vestris consilia ac remedia aequitati et rationi consentanea indagare jussi sunt, quibus tot laboribus et impensis parta in Germania pax adversus praevaricatores praeservaretur et communiretur. Et fini motus illos, qui circa regiminis nostri primordia in Ducatu Bremensi orti erant, mox sedavimus, Imperii Romani tranquillitatem reliquis omnibus anteponentes. Ex quo vero Polonicum bellum exarsit, in id omni cura incubuimus, non modo ut pax quamprimum restauraretur, sed etiam ne durante bello detrimenti aliquid fines Germanici inde caperent. Pariter cum Danus in Provincias nostras Germanicas ante hos binos, aut quod excedit, annos, irrueret, et ipso facto poenam fractae pacis ceu Princeps Imperii mereretur, non modo singularibus ad Electores, Principes et Status literis amice requisivimus, ut ex praescripto pactorum Osnabruggensium in Regem Daniae tanquam Imperii membrum decerneretur, et ad tuendas nostras ditiones contra injusta arma auxilia nobis mitterentur, sed etiam Ablegatum Nostrum primum ad nonnullas Germanicas aulas, deinde quia tanti momenti res et ad omnes spectans, ab omnibus quoque judicari deberet, eundem sub vacatione Imperii ad ejusdem Electores, tum etiam ad ordinariam Imperii Deputationem Fracofurti congregatam direximus, utpote


page 185, image: s0185

quae omnes Imperii Ordines repraesentabat, et non modo ex primaeva institutione, sed vigore etiam novissimae Imperialis constitutionis Ratisbonensis securitati publicae rite conservandae invigilare debebat. Hic dictus Ablegatus noster fuso stylo de periculis paci imminentibus, de injuria nobis facta, de machinationibus sub incude calescentibus, memoratos Imperii Ordines de tempore in tempus certiores fecit, et remedia tempestiva subinde sollicitavit. Nos quoque non omisimus interea proprias nostras literas tam ad Deputatos universos, quam Collegium Electorale interserere, ut stimulum et calcar adderemus. Postremo etiam, cum pacis mentio fieret, ac ad ejus cogitationes nos hortaretur primum Reverendissimus et Illustrissimus dominus Elector Moguntinus, dein totum Collegium Electorale, adeo grata nobis fuit jam diu desiderata ejus operis occasio, ut nihil distulerimus tempus bono publico anticipando, Ablegato nostro Matthiae Biorenklavio tum Francoforti subsistenti justa mandata et plenipotentiam impertiri, simulque ordinare, ut tractatus causa Legatus illuc iret supremus noster Cubicularius, Comes Nicolaus de Brahe, quo tantum et tam optatum pacis constituendae negotium nulla mora interciperet. Atque ut de nostro candore plenius constaret, non modo ad omnes Imperii Ordines simul, sed in specie ad respective Reverendissimos et Celsissimos Dominos, Dominos Electores Moguntinum et Saxoniae singulares literas, animi nostri veros obsides dedimus, quibus omnes Sacri Romani Imperii Ordines obtestati sumus, ut tempestatibus


page 186, image: s0186

surgentibus paci apprime periculosis, maturo consilio obviam irent. Et quamvis interea quotidie ea pateremur in conspectu mundi, quae a partium studio alienus merito judicaret resarcienda esse, promptitudinem tamen nostram ad pacem amplectendam eo usque aperuimus, ut satis luculenter indicaremus, ab Imperatore Romano pro tot damnis et injuriis acceptis, nihil omnino nisi simplicem, cum integris et illibatis pactorum Westphalicorum conditionibus, reconciliationem flagitaremus. Dum vero haecce impense sectamur, quae nobis alias de jure debentur, in dies arctioribus vinculis, spreto Capitulationis XIV. articulo, contra nos itur; Legationis decus et pacis tractatus parvi aestimatur; Ministris scilicet Caesareis post reciprocatas cum Ablegato nostro paucas contestationum vices versus Austriam abeuntibus. Non tamen destitimus retinere nostrum Francoforti Legatum, cum omnibus tractandi Instrumentis paratissimum ad acceptandum pacem, si indulgeretur, qui ex eo quoque tempore non omisit repetitis memorialibus hortari Ordines ad prospiciendum communi et propriae saluti. Tantum vero abest, ut immensae huic sollicitudini aut literis nostris, vel vocibus et scriptis Legatorum nostrorum aliquid tribueretur, aut saltem apparatus aliquis fieret, aut ad circulos nobis vicinos quicquam scriberetur, quo officii sui meminissent, vel labenti pacis securitati suppetiae aliquae ferrentur, vel saltem pro defensione nostra tanquam pro Imperii Constatu suo et quondam parte principaliter paciscente ulla deliberatio institueretur,


page 187, image: s0187

aut conatus et bonae voluntatis argumentum appareat, ut ex eo tempore tam multis memorialibus aut propriis nostris literis, vel nihil omnino hactenus responsum sit, vel si aliquid responderetur, nonnisi cunctationes et dilationes continuerit, quasi ita de industria ad ruinam nostram conniverentur. Etenim, praeter talium supinum neglectum, toleratum potius est, quod admonitionibus nostris salutaribus, periculi publici significationibus Dictaturae mandandis, Directores Collegii Principum intercederent, ut ne sessiones quidem caperentur, nedum proposita salubria recenserentur et audirentur. Praeter haec alia quoque obstacula injecta sunt, praeferendo partim quod durante Imperii vacatione officium Deputationis quiesceret, et cum res tam necessaria ad Electorale Collegium deferretur, ibi Electionis negotium omnes tanto studio occupavit, ut tanquam non deessent gravioris judicii et patriae salutis amantes viri, qui Electioni tranquillitatis securitatem tantisper praeferre non dubitarent, censentes mereri Coronam Imperialem, ut ejus Candidatus cum Imperii vicinis Principibus et Regibus prius reconciliaretur, nihilominus tamen, ferentibus ita velut de industria satis, alia cuncta, quam Imperii securitas agebantur; quasi nihil magis opportunum tunc esset, quam ut post tergum relicta incolumitatis cura Rex Romanorum subito quaerendus ille esset, qui jam circa fines Imperii Romani suscitatas flammas ad Imperium ipsum trajiceret, qui bonas egregii publici leges aspernaretur et summa imis confunderet. Cum ergo in eum statum res Germaniae


page 188, image: s0188

redactae sint, ut armis contra fidem publicam nobis palam, et sine consensu et consilio Ordinum, illaris, quisque Statuum Germanicorum pariter incertus reddatur ejus, quod vigore pacis publicae acquisivisse videatur, requiritur necessitas ipsa, ut Dilectiones Vestrae sic sese declarare insuper non habeant, quo quantocyus admonitionibus nostris respondeatur, et quid a fide Nobis tum data, cum nulla nostra necessitate, sed Germanicae tranquillitatis et libertatis causa pacem concessimus, polliceri nobis liceat, absque cunctatione discamus. Ad minimum, ut pro tanto beneficio sciamus, an pacem Germaniae tantopere et studio quaesitam, cordi sibi porro habere velint. Non patiuntur amplius haec tempora moram, eo deventum est, ut palam fiat, quid a Dilectionibus Vestris expectandum sit. Nec fas est aut consultum, ut vel a conniventia Dilectionum Vestrarum ruinam vel dissonantia et tarditate consulentium inevitabilia belli incommoda patiamur. Nunquam in animum equidem induximus, ut contra pacis Westphalicae leges aliquid committeremus; utpote quarum observantia nihil nobis unquam fuit antiquius, id quod saepius contestate sumus, literis et legationibus, ac opere ipso circa Bremensem tumultum et postea circa reliqua enata bella demonstravimus, utcunque hostium eorum quidam aspernati auctoritatem Vestram, nos ibi adorti sunt: Atque nunc rursus protestamur excusari nos et culpa vacare velle, si ex bello nobis injuste illato quidpiam proficiscatur, quod incommoda Dilectionibus Vestris dudum repraesentata, secum trahat. Verum


page 189, image: s0189

enim vero post tot admonitiones nostras in re maximi, et totam Imperii salutem concernentis, momenti, nec assecurationi pacis, nec fidei publicae, nec communi Imperii Romani saluti quicquam tribuitur, ne cavertendo periculo quotidie exundanti et ruinam nobis minitanti providetur, nec Circuli saltem ullum auxilii indicium vel ejusdem spem aliquam subjiciunt, ac ne literis quidem nostris condignae vicae redduntur, nec Legatorum nostrorum memorialibus respondetur aliquid, unde scire queamus, an pacis publicae custodia et defensio Dilectionibus Vestris cordi et curae sit? mirari quoque aut aegre ferre Dilectiones Vestrae non debent, si ad conservationem locorum et status nostri id attingatur, quod securitati et defensioni nostrorum inserviat. Habet enim hoc exlex necessitas, ut si spes nostrae et fides publica non nisi magnificis deliberationibus et inconsultis cunctationibus suffulciatur, ea arripere jubeat, quae Deus, quae Natura ipsa, quae etiam impendens periculum ad manus potrigit et subministrat. Et ut revera haec sunt necessitatis, ita dubitare non possumus, quin eandem rectis consiliis Dilectiones Vestrae perpendant, atque ad ea, quae tam grave telum extorquere videntur, propensos commodare velint animos; idque ut fiat majori aequitatis ratione efficaciori persuasionis argumento Dilectiones Vestras ad Legati Nostri memorialia, literasque Reginiminum Nostrorum in Germania Dilectionibus Vestris antea insinuatas, eaque, quae Consiliarius noster ac in superioris Germaniae circulis Residens et ad Ordinarium Francofurti Conventum


page 190, image: s0190

Deputatus Georgius de Snoilsky porro Dilectionibus Vestris nomine nostro communicaturus est, remittimus, amice etiamnum contendentes, ut eadem aequa trutina Dilectiones Vestrae ponderare non intermittant, sed quod Vestra propria incolumitate, quod fide publica et quiete Sacra Romani Imperii dignum judicaverint, promte statuere velint. Quibus Dilectionem Vestram divinae protectioni commendamus, felicia quaevis ex animo apprecati. Dedimus Nycopiae in Falstria die 23. Octobris Anno 1659.

Inscriptio.

Reverendissimis, Celsissimis, Illustrissimis, Reverendis, Illustribus, Magnificis, Generosis et Spectabilibus S. R. Imperii Electoribus, Principibus et Statibus, Consanguineis et Amicis nostris charissimis et nobis sincere grateque dilectis.

CCCLV. Literae LUDOVICI DE HARO, Hispaniarum Regis Plenipotentiarii, ad MAXIMILIANUM HENRICUM Electorem Coloniensem, cujus rationes te Regi suo et sibi maximopere cordi fuisse foreque semper, asseverat, 1659. Serenissime Princeps,

REddidit Nobis Dominus Comes Guilielmus Egon de Furstenberg, Literas Serenissimae Celsitudinis Vestrae datas 2. et 15. Augusti, adjecitque praesens ipse, quae a Serenissima Celsitudine Vestra acceperat in mandatis, cum ad haec confinia venisset a Serenitate Vestra missus, cum propter negotia


page 191, image: s0191

Tractatus Pacis, tum etiam Ecclesiae Vestrae et Patriae Leodiensis. Rem omnem ex voto Serenissimae Celsitudinis Vestrae ad Regem detuli; cui placuit ea statuere, quae Serenitatis Vestrae et aliorum relatu didicerit et reipsa fuerit experta, datis illico ad Dominum Marchionem Cacacenam mandatis, quae ipse sine mora ex Regis decreto et voluntate executioni mandarit. Porro discedente a nobis Domino Comite, non potui, qui Serenissimam Celsitudinem Vestram certam facerem, eam fuisse semperque futuram Regis voluntatem, ut omni ratione allaboretur, ne qua illius offensae Serenitati Vestrae ansa quomodocunque tribuatur, quam longissime avertere amolirique studiose in omnibus velit. Et cum divinae providentiae visum fuerit suae Majestatis studia et vota, quae ad pacem pertinerent, exaudire, eaque felici exitu complere, cumque ea tantopere ad omnes utrique Coronae foederatos Principes pertineat, et ad universae Ecclesiae Catholicae bonum intersit, non possum, quin id Celsitudini Vestrae et mihi vehementer gratuler, in spem illam adductus, fore ut non modo Serenitas Vestra, sed etiam universum Imperium, propensissima in se suae Majestatis studia rebus ipsis experiatur. Cujus Imperii cum Serenissima Celsitudo Vestra sit membrum, et Germanae fidei Princeps, Tractatui Pacis seu Illius Instrumento Articulus insertus est, quo Catholicus Christianissimusque Reges pollicentur, se conjunctis studiis animisque Serenissimae Celsitudinis Vestrae tranquillitati vacaturos ac Paci. De me hoc habeo polliceri, futurum, ut meas curas et singularia studia


page 192, image: s0192

in commune utriusque bonum utilitatemque perpetuo convertam, nihilque magis habeam in votis, quam ut frequentissime occasionem nanciscar Serenissimae Celsitudini Vestrae serviendi; quod ipsum Domino Comiti significavi Serenitati Vestrae declarandum. Deum Optimus Maximus Serenissimam Celsitudinem Vestram in multos annos salvam incolumemque conservet. Ita opto voveoque. Fontarabiae 12. Novembris 1659.

CCCLVI. Literae LUDOVICI XIV. Galliae Regis, ad DEPUTATIONEM S. R. IMPERII ORDINARIAM, Francofurti ad Moenum existentem, cui pacem inter Galliam Haspaniamve conclusam esse significat, ejusque protectionem pro Coronae Suecicae Provinciis contraria Paci Westphalicae belli mole pressis exposcit, aut si ea negligatur, se pacis istius vindictam suscepturum minitatur, 1659 Dilectissimi ac boni Amici.

QUod Nobis erat in Votis primum et maximum, aliquando tandem Divina aspirante gratia consecuti, ut diuturni gravissimique belli, quod jam inde antequam Regni gubernacula susciperemus, Gallos inter et Hispanos exarserat, flammas extingueremus, felici Tractatus Pacis exitu, cui Nos et charissimus dilectissimusque Frater et Avunculus Noster Rex Catholicus septima mensis praeteriti subscripsimus; nihil prius antiquiusque duximus, post actas supremae Bonitati, pro hoc tam


page 193, image: s0193

insigni beneficio gratias, quam ut eam Nobis optimisque ac charissimis Nostris Foederatis Principibus ac Statibus Imperii gratularemur, quorum personas ac munia pro Dignitate sustinetis in Comitiis Francofurti, loco consueto congregatis. Cum praesertim probe sciamus, quantum gaudii eisdem Vobisque allaturus sit ipse ille tanti momenti nuntius, ex quo universae Christianae Reipublicae, et imprimis Germaniae tam copiosus fructus emerget; Quandoquidem non semel a Vobis nuntiatum Nobis sit, ejus saluti nunquam satis consultum fore, dum utriusque gentis animi bello tam acerbo dissiderent. Id vero hodie singulari Dei beneficio extinctum est, atque haec tranquillitatis Vestrae ration non leve fuit argumentum, quod Nos ad tanti moliminis opus suscipiendum ac perficiendum incitavit: sed cum forte nec dum irato numini satisfactum sit satis, ad cumulandum omni ex parte Nostrum gaudium desiderari aliquid Deus voluit, cum eodem tempore, quo et Nos et supradictus frater Noster curas omnes consumimus in extinguendo his in partibus gravissimo incendio, quod tanto annorum intervallo varias provincias ac Status populatum est, et tantum non omnino delevit, novum nec minus exitiale in praecordiis Vestris denuo excitaretur, quo iterum universum Imperium funestius, quam alias possit, involvi, nisi tempestive Principes omnes ac Status, quorum interest, auxiliarem operam conferant, ut illius adhuc nascentis flammas extinguant: Verum quidem est, in hac nova publicae rei calamitate, cujus effecta si manerent longius, non minus angerent Nos quam


page 194, image: s0194

olim ipsa subditorum damna, magno id Nobis esse solatio, quod Rex Catholicus iisdem in Vos studiis teneatur ac de calamitatibus Vestris non minus laboret quam Nos ipsi, eandemque Nobiscum mentem induerit ad eas occupandas ac communi nostra autoritate interposita praevertendas, adeo ut etiam inter Nos convenerit, ut Instrumento Pacis hac super re Articulus aliquis insereretur, quo mutua voluntate atque integritate, ad eum scopum, quem Nobis praefiximus, utilitatis Vestrae, hoc est, ad firmam stabilemque in Republica Christiana concordiam et in Regnis Nostris pacem, vires et studia conjugeremus. Certi igitur sumus hanc interponendae autoritatis Nostrae fidem ad universalem concordiam et foedus fore Vobis gratissimam, quemadmodum Nobis testatum reliquerunt duo primi Imperii Electores, in quibus indubitatam fidem et merito constituistis, quique non solliciti de communi Germaniae bono, Legatos suos ad eum locum miserant, ubi de pace Nostra agebatur, ut quae ad Imperium attinerent, quantum in ipsis foret, promoverent; neque etiam dubitare possimus, quin ipsismet, quibus arma hodie in manibus sunt, haec studia Nostra vehementer probentur, cum nullus sit, qui quicquid agit ac suscipit, ad firmam ac securam pacem velut in scopum sibi propositum, referre se non protestetur, idque potissimum in Imperio qua latissime se extendit, cui rei Nos et Rex Catholicus merito interponere autoritatem Nostram possumus, nos inquam, velut contrahentium primi et Pacis Monasteriensis Protectores, et praefatus Rex frater Noster, velut circuli


page 195, image: s0195

Burgundici Possessor aliisque nominibus et causis tantopere ad Regni sui statum pertinentibus; Unde spes eo certiores concipimus, quod adhortationes ac officia Nostra tantum ponderis sint habitura, quantum opus est, ne frustra videantur esse assumpta, cum praesertim ea res agatur, quae cunctis Electoribus Principibus non minus expetenda sit quam ipsa Pax, in quam unam hic collimamus, et sane si praeter vota et voluntatem Nostram eveniret, cerneremusque labores, quos ad hanc rem conjunctim cum praefato Rege suscipere decrevimus, in irritum recidere, non sine summo animi Nostri moerore rei aequitas Nos compelleret ad eam causam, alia plane ratione, qua diximus suscipiendam, hoc est, non ut Mediatores sed laesae justitivae vindices, quare et haec attendentes, et ea quae evenire possunt, silentio reticere non possumus (ut super iis digna prudentiae ac zeli Vestri consilia concipiatis) a Rege Sueciae Fratre Nostro et jam diu foederato missum ad Nos paucis abhinc diebus Legatum Berenklou, Praesidem, qui Nobis exponeret, tres prope jam annos effluxisse, cum per Ministros suos apud Electores, Principes ac Status Imperii graviter conquestus est de damnis ac injuriis sibi per Imperatorem Ferdinandum Tertium ac successorem ejus illatis in omnibus statuta pacis expresse violantibus, quas queremonias Imperii Ordines audierint quidem et acceperint, sed per Domum Austriacam semper stetisse, quominus potuerint possintque hodie supra adeo gravi negotio deliberare; Nec dictum Regem Sueciae Interregni tempore et postea


page 196, image: s0196

destitisse, modis omnibus congruis non solum eos hortari, a quibus laesum se sentiebat, ut ab inceptis abstinerent et ad amicam animorum compositionem redirent, sed tantum abfuisse, ut per diuturnum trium annorum intervallum ab iis injuriis ac damnis temperarent, de quibus merito querebatur, ut contra primas injurias ad extremum usque perducens Domus Austriaca ab aliquot mensibus, inita cum Electore Brandenburgico societate aperte conjunctis et animis et viribus Pomeraniam, quae Regalis dicitur, invaserit, in cujus possessionem, ut ex scriptis militiae Praefectorum ac ministrorum eorum constat, eundem Electorem reducere praesumat, licet ea juridice et in perpetuum Coronae Sueciae cesserit per Imperatorem defunctum pro se ac successoribus stipulantem et per Imperium ipsum, idemque Elector ipse, post receptam aequivalentem compensationem, solenniter quibuscunque suis ad eam juribus renunciaverit, atque ideo ex vi et virtute dictae pacis Tractatus Nos et coronam Nostram hoc rerum statu Regis Sueciae causam amplecti ac tueri absque mora debere, contra notos Pacis publicae violatores. Idem etiam Legatus Nobis exempla geminorum scriptorum communicavit, quae ad rei memoriam ex mandato Regis sui, praeteritis Julii et Augusti mensibus exhibuerit Concilio Imperii Ordinario, quibus illud de ingruentibus Germaniae malis praemoneret, et de iniquitate illius infringendae Pacis, quam ipse praevideret et quae revera subsecuta est, expostularet; eandem quam a Nobis tutelam ac protectionem a caeteris Foederatis postulans, idque ex


page 197, image: s0197

vi praedicti Tractatus Monasteriensis. Quod ad Nos sigillatim et ad Franciam universam ea Sueciae protegendae postulatio pertinet, tametsi jam saepius et scriptis literis et ministrorum nostrorum sermonibus hortati Principes et Status Imperii sumus, ut mature tranquillitati suae conservandae operam darent, idque hoc majori contentione, quod Sveciae Regem ad eam Pacem propendere et optime comparatum esse constaret, nec ignoraremus, quas ipse in eam rem offeret conditiones. Hac nova occasione invasionis Pomeraniae suborta, monendos denuo eosdem Status judicavimus, eisdemque simul ac semel serio denunciandum et diserte explicandum, quis sit animi nostri super ea re sensus, quae postrema voluntas; Et quia Deputatio Imperii unica ac legitima illa est, quae hodie Francofurti ad Moenum existit, ejusque institutio atque autoritas, non solum nititur statutis ultimorum Comitiorum Ratisbonae Anno 1654. habitorum, verum etiam Decreto et Institutione Imperiali Anni sequentis 1655. ut ad motus inopinatos et graves excubaret, et Imperii securitati prospiceret, quem in finem a Cancellario ejusdem Imperii Electore Moguntino, Francofurtum coacta est. Idcirco per eandem Deputationem Ordinariam, omnibus et singulis ejusdem Imperii Electoribus, Principibus et Ordinibus notum esse voluimus, Nos a praedicto Sueciae Legato interpellatos (cum ad Concilium Nostrum rem adeo gravem agitandam matureque excutiendam remisissemus) audito illius judicio non existimasse, posse Nos aut debere ab ea, quam postulat, Regis sui protectione eximi,


page 198, image: s0198

ad quam fidei publicae vinculo et studio honoris Nostri ab omni nota vindicandi obligari Nos agnoscimus; Qui quidem honos ipsius Regni Nostri salute et vita Nostra Nobis est antiquior et charior, et hoc nixi fundamento, ex Nostra parte inconcusso, praetacto Legato respondimus officia Nostra nunquam defutura, Nosque cum Rege Catholico pro ea, qua pollemus autoritate, ad praesentium motuum compositionem intercessuros; Si vero secus ac volumus spes omnis promptae ac firmae unionis conciderit, deliberatum esse Nobis ac certum, quantum Nobis per potestatem et media a Deo concessa licuerit, ditiones omnes, quae in Imperio Regi Sueciae cesserunt, pro ea, quam Monasterii contraximus, obligatione, eidem Regi, legitimo Domino vindicare, quamvis etiam ex Principibus omnibus ad eam tutelam illi praestandam adstrictis ad sustinendum tantum negotii pondus soli destitueremur; Atque ad hanc opem illi ferendam, ut contractae per Nos obligationi fiat satis, adjecimus in exitum Februarii mensis ad summum expectaturos esse Nos, quo certius innotescat; an Principes, qui contra pacis Monasteriensis statuta, et ea quae solenniter postea Francofurti ad ejus conservationem ac praeteritarum infractionum reparationem decreta sunt, in Pomeraniam irruperunt, petitionibus Nostris et Regis Catholici in praesentiarum acquiescentes, ad concordiam adduci se patiantur, et ab inceptis dictum Tractatum adeo manifeste violantibus desistant, et omnes saltem Imperii ditiones, ab ea, qua fruuntur, tranquillitate minime interpellantes,


page 199, image: s0199

quibus promiscua haec invasio posset aliquando cladem, nullo pacto reparabilem afferre. Interea hoc Nostrum responsum atque postremam voluntatem, nunquam a Nobis exuendam Statibus antea significandam duximus, certae executioni mandandam, si Nostram ac Regis Catholici interpositionem irritam esse cognoverimus ad stabilem ac firmam brevi stabiliendam pacem, ne iidem Status (edocti quomodo certum Nobis ac deliberatum sit, sive conjunctis, ut speramus, propter communem obligationem ac utilitatem, sive Nostris duntaxat viribus hujus causae aequitatem tueri ac defendere) ulla ratione dubitent paratam opem suam ad id adhibere, sed ad mature conjunctis armis concurrendum ex malis, quae Imperio singulisque illius Provinciis impendent. Atque id quam possumus studiosissime tum ex vi Tractatus Pacis, tum pro Vestro ejusdem tuendi Imperii debito, ac privata Vestra tranquillitate. Vos hortamur declaramusque duo illa media, quae ad illam rem successive adhibere decrevimus, quorum si primum irritum sit, ad alterum non nisi invitissime confugiemus, in unum tamen ac eundem scopum collimare, hoc est, ad restituendam in Imperio Pacem. Interea gratum id Nobis accidet, si Vos integritati consiliorum ac sensuum Nostrorum ad utilitatem communem spectantium respondentes, Nos eorum participes feceritis, quae procul dubio jam constitueritis ad suppetias jure debitas, et quae negari non possunt, Coronae Sueciae ferendas, cujus in Imperio ditiones invaduntur, uti ad securam in Germania pacem, quae tantis


page 200, image: s0200

stetit laboribus stabiliendam et quovis modo conservandam. Interea dum super eo responsum praestolamur, copias Nostras in Imperium transmittere differemus, satis esse arbitrati, si ad exeuntem Februarium proximum, easdem per vicinas Provincias in hyberna distrahamus, donec scilicet intelligamus, an curis et officiis cum Rege Catholico junctis, eliminatis discordiarum causis, Pax universalis in Imperio instaurari possit. In eum finem Deum Ter Optimum Maximum oramus, ut Vos dilectissimos fidelesque Amicos servet incolumes!

signatum Tholosae die 5. Decembr. 1659.

LUDOVICUS de Lomenie.

CCCLVII. Literae JULII MAZARINI, S. R. E. Cardinalis, ad JOHANNEM PHILIPPUM, Moguntinum, et MAXIMILIANUM HENRICUM, Coloniensem Electores, quibus pro egregie navata circa pacis Pyrenaeae negotium opera gratias reponit maximas, eosque impense hortatur, ut cum Rege Christianissimo strenue pergant etiam caeteros per Germaniam belli motus componere, 1659.



page 201, image: s0201

Domini.

AD eas literas, quas sua Majestas publice dedit ad Imperii Ordines, et privatim ad Electorales Celsitudines Vestras, cum super negotio pacis, qua tandem Divinae Bonitati placuit fortunare suum Regnum, tum super ea voluntate, quam concepit, non minori pietate ac zelo eandem caeteris Regnis et toti Reipublicae Christianae tranquillitatem, quoad fieri poterit, conciliandi, maxime vero eam ipsam in Imperio instaurandi ac stabiliendi, quibuscunque demum artibus artibus ac mediis ad eam revocandam necessariis opus fuerit; Ad eas, inquam, literas, nihil habeo quod addam, nisi velim actum agere et alias dicta supervacanee iterare. Nec vero quidquam est quod me ad has lineas exarandas hortetur, nisi ut ne videar (discedente cursore, qui reditum Domini Baronis de Bonnenbergh et Comitis de Fürstenberg, aliquot dierum intervallo antevertet) scribendi oportunitatem neglexisse, mihique cum Vestris Celsitudinibus Electoralibus ex animo gratulandi, magnum illud tanti moliminis opus feliciter tandem ad exitum pervenisse. Cum praesertim Celsitudines Vestrae Electorales tantum laboris industriaeque attulerint ad rem illam tam arduam promovendam, ut praeter insignem laudem, quam hoc facto suo sibi jure vindicant apud homines et praemium immortale, quod a divina liberalitate polliceri sibi possunt, aeternae laudis famam apud posteros collegerint et nomen suum summa cum gloria in venturas aetates propagarint. Et cum soleant posteri aequiores


page 202, image: s0202

esse viventibus rerum praeclare gestarum aestimatores ac praecones, clarissimum illud opus aeterna memotia dignisque laudibus prosequentur; praesertim si (quod Vestra mihi virtus persuadet) priori illi alterum non minus illustre, et quod utriusque Vestrum non minus intersit, tanquam complementum aut coronidem adjecerint, hoc est si studia sua cum studiis curisque suae Majestatis conjungant, et ea ipsa media, quae illa complectantur, ad salutem Imperii procurandam. Quibus quidem mediis, quem finem sibi sua Majestas proposuit, haud dubie consequetur; ut nascituri alioquin propediem incendii scintillas opprimat, cujus flammae facesque vicinas Regiones corripere, et tota Germania rursum grassari possent. Erit, opinor, cur ei malo occurrisse suam Majestatem, universi Imperii Principes Pacis ac tranquillitatis studiosi, gratulentur, eique vel hoc nomine debere se plurimum agnoscant. Interim pergam ego Vestris commodis rationibusque studere, eo affectu quo sum,

Celsitudinum Vestrarum Electoralium

Tholosae die 7. Decembr. 1657.

Studiosissimus Julius Mazarini, S. R. E. Cardinalis.



page 203, image: s0203

CCCLIIX. Literae PLENIPOTENTIARIORUM ad Tractatus Olivenses SUECICORUM, quibus ANTONIO LUMBRANO, Gallico in iisdem tractatibus Sequestro, ut Secretario suo fidem, fidei ipsius commissis condignam habeat, amice injungunt, 1660. Illustrissime atque Excellentissime Domine Legate.

REcordatur Excellentia Vestra, quid in hesterna conferentia actum sit, et quod eadem articulos seu puncta propositionum Regis et Reipublicae Polonae Confoederatorumque Domin. Domin. Austriacorum nimirum et Electoralium Brandenburgensium, quae extractim in charta consignata erant, Secretario Legationis pro memoria in informatione communicaverit. Quam cum hodie, habita inter nos conferentia solita, praefatus Dominus Secretarius decenter protulisset, et contenta illius perlecta fuissent, apparuit ea, quae nomine Serenissimi Regis Poloniae postulantur, ita comparata esse, ut a nobis neutiquam acceptari queant, vel super iis nos tractare possimus. Ideoquem ea tanquam non expectata, ut Excellentia Vestra jam retradat, saepe dicto jam Secretario in mandatis dedimus, Excellentiam Vestram officiose requirimus, quo et ab illo scriptum istud recipere, et in reliquis, quae oretenus jussu nostro exponet, fidem ipsi plenam tribuere velit. Quam divinae tuitioni animitus


page 204, image: s0204

hisce commendamus. Datae Sobothi, die 1/2 8/8. Januar. Anno 1660.

Excellentiae Vestrae

Ad officia paratissimi

Magnus Gabriel de la Gardie.

Benedictus Oxenstierna.

Christophorus Carolus Schlippenbach.

Andreas Guldenklau.

CCCLIX. Literae CAROLI XI. Suecorum Regis, ad GENERALES FOEDERATI BELGII ORDINES, quibus Parentem suum, Carolum Gustavum, fato defunctum, significat, ac Petro Julio Coyeto ablegato Suecico imposterum suo nomine fidem haberi cupit, 1660. Celsi et Praepotentes Domini Ordines Generales.

PLacuit divine voluntati, quae Regum Potestatumque fata et vices dispensat, e mortalium consortio in coelestem patriam, et post gravem morbum, die 12. hujus mensis evocare parentem nostrum olim honoratissimum et gloriosissimae memoriae Regem, Serenissimum ac Potentissimum Dominum, Dn. Corolum Gustavum, Suevorum, Gothorum, Vandalorumque Regem etc. Postquam igitur divina gratia et vigore legum Regni Nostri fundamentalium statutorumque, summa


page 205, image: s0205

rei ad Nos, ceu legitimum Regni Sueciae Regem et Principem haereditarium est delata; Nos veteris instituti memores, intermittere noluimus, quin praematuri hujus excessus Vos participes redderemus. Et cum inter praecipua et extrema actorum desideratissimi parentis nostri fuisse constet, quantopere illi veteri amicitiae reducendae, quae multis abhinc annis sancte culta, subinde vero enatis simultatibus labefactata, operam sollicitam dederit: Itaque nos quoque idem manebit studium, eadem voluntas, ut in eorum, quae ille meditabatur in rem communem, executione, parentem adhuc superstitem et spirantem conservemus. Insuper pollicemur Nobis, Vosque amice et benevole requirimus, ut ea, quae ad stabiliendam a parte Vestra amicitiam conducere arbitremini, paribus votis et promtitudine, collata in medium industria adferatis. De his et similibus Ablegato nostro Extraordinario generoso et sincere nobis dilecto, Domino Petro Julio Coyet etc. in mandatis dedimus. Cui ut eandem fidem, quam antea superstite parente Nostro ejusque nomine habuistis, eidem quoque de caetero, quae nomine et mandato Nostro acturus est, habeatis, amice pariter rogamus. Quod superest Vos divinae tuitioni commendamus. Dabantur Gotheburgi, die 23. Februarii, Anno 1660.

Nomine Sacrae Regiae Majestatis, respective dilectissimi Filii Nostri et Clementissimi Regis ac Domini

Hedwig Eleonora. Senatores Regni.



page 206, image: s0206

CCCLX. Literae, ab ORDINARIO S. R. IMPERII CONVENTU, ad LUDOVICUM XIV. Galliae Regem missae, cui de pace cum Rege Hispaniae facta gratulantur, seque omnem lapidem moturos, ut exorti per Imperium belli motus quamprimum sopiantur, promittunt, 1660.

EX Regiae Vestrae Majestatis ad hunc Deputationis Ordinariae Conventum 5. Decembris perscriptis literis Domini Nostri Clementissimi summo cum gaudio intellexerunt, quod nos non solum de pace inter Vestram Majestatem et Hispaniam feliciter confecta, verum etiam de sollicitudine, qua medios inter tractatus quieti et tranquillitati Germaniae imo totius Christiani orbis prospicere non intermisit, certiores reddere voluerit; Imprimis igitur Regiae Vestrae Majestati dicti Clementissimi Domini Nostri pro tam exoptato nuncio, quo nihil gratius ipsis accidere poterat, maximas agunt gratias et ei de tanto opere cum aeviterni Regii sui nominis gloria fausta profecto animitus gratulantes, Deum unice comprecantur, ut in concordiam amborum Regnorum nunquam intermorituram cum eorundem nec non totius Europae maximo bono et emolumento indies magis magisque coalescat. Cujus ut Clementissimi Domini Nostri in ipso limine conclusae pacis affectum aliquem experirentur, Regi Majestas Vestra ad pacanda reliqua inter principes Christianos dissidia singularis cura, et eum in finem cum Catholica Regia Majestate suscepta interpositio luculentum exemplum


page 207, image: s0207

praebuit, pro quo ut Regiae Vestrae Majestati, Domino Nostri Clementissimi se non minus ad gratiarum actionem obstrictos agnoscunt, et non minus ad gratiarum actionem obstrictos agnoscunt, et non dubitant, officia tantorum Regum felici successu non caritura, ita etiam e re et munere eorum visum fuit, Sacrae Caesareae Majestati ex longiori funesti belli in Germania prosecutione imminentia pericula in scriptis exponere, et ad sedandos praesentes Germaniae motus amicabilem tractatum proponere et suadere, nec non ad ejusdem accelerationem instanter hortari, missis in eundem finem a Reverendissimis et Serenissimis Electoribus Moguntino et Coloniensi Legati Viennam, qui Sacrae Caesareae Majestati ea etiam oretenus repraesentarent. Cum igitur Clementissimi Domini Nostri sperent, dictas literas et Legationem apud suam Sacram Caesaream Majestatem, talem efficaciam habituras, ut propositis periculis mature perpensis, ad restituendam quantocyus Germaniae quietem se induci patiatur. Hinc etiam confidunt, Regiam Vestram Majestatem haud aegre laturam, si ulterior eorum declaratio tam diu differatur, donec responso a Sacra Caesarea Majestate obtento, ejusdem mentem et sensum circa restaurationem pacis Germaniae plane cognoscant, de caetero pollicentes, se pro reducenda dicta pace cum Caesarea Majestate in Germania omne studium et operam impensuros, ac si praeter spem amicabilia media successu carere contingeret, se id praestituros, quod in ejusmodi casibus instrumentum pacis praescribit, et ad restabilimentum tranquillitatis publicae in Imperio conducere videbitur. Cum Regis Hispaniae Catholica


page 208, image: s0208

tholica Majestate initam concordiam etiam nos maxima cum laetitia percepimus, et quia non ignoramus, quietem totius Europae magna ex parte ab illius firmitate dependere, sic eam a divino numine etiam obnixe efflagitantes Regiae Vestrae Majestati felicissimos rerum successus cum perenni incolumitate animitus vovemus. Dabantur Francoforti, 24. Februar. Anno 1660.

CCCLXI. Literae CAROLI XI. Suecorum Regis, ad JOHANNEM GEORGIUM II. Saxoniae Electorem, cui Parentem suum ex hac miseriarum Valle ereptum ad beatiores coeli sedes, se vero in thronum ejus evectum esse significat, 1660. Nos Carolus, Dei Gratia Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Rex etc. Celsissimo Consanguineo et Amico Nostro Charissimo, Domino Johanni Georgio secundo, Saxoniae, Juliaci, Cliviae et Montium Duci, Sacri Romani Imperii Archimareschallo et Principi Electori etc. salutem et prosperos rerum successus. Celsissime Princeps, Consanguinee et Amice Charissime.

NOn possumus intermittere, quin Dilectioni Vestrae dolenter significemus, quale Nobis ex improviso nuper vulnus inflictum sit. Eripuit Nobis Deus ter optimus maximus Parentem quondam Nostrum Charissimum, Serenissimum ac


page 209, image: s0209

Potentissimum Principem ac Dominum, Dominum Carolum Gustavum, Dei Gratia Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Regem etc. Eumque duodecima hujus mensis die e consortio mortalium separatum ad beatiores sedes evexit; ubi ille quidem, procul hoc mundano strepitu, suo fruitur gaudio, caeterum magnum Nobis Regnoque suo et omnibus ejus Ordinibus reliquit sui desiderium, qui sic vixit, ut iisdem esset et ornamento, et praesidio et solatio, hostibus vero terrori aut admirationi. Augetur vero nimium quantum ejus desiderium, si tempora isthaec, eorumque constitutto considerantur, quandoquidem vel solus tot in se irruentibus hostibus consilio, prudentia, maxime vero animo sufficere videbatur. Tanto vero Parenti Nos atque Principi Ordines quoque Regni seriores annos optasse, dubitare non possumus, quin Dilectio Vestra censuerit. Casum autem tam acerbum, tanquam Naturae quidem debitum, feremus, sed ut hoc faciamus aequiori animo aliis quoque ac imprimis Dilectioni Vestrae eum communicandum putavimus: Deus tam adversa dehinc a Nobis et Dilectione quoque Vestra avertere dignetur. Caeterum cum in Thronum Magni Principis, vigore Statutorum Regni sufficiamur, Dilectionem Vestram assecurare volumus, obitu ipsius de Amicitiae Nostrae nexu ac necessitudine nihil derogatum iri, sed id operam Nobis daturos esse, ut in Nobis Domini Parentis effigiem vivere intelligat, nec commissuros, ut dimisso animo manibusque dehinc agere videamur, sed propositis Nobis gloriosissimis Ejus exemplis, sive pacem revocare


page 210, image: s0210

libuerit, sive bellum continuandi necessitas fuerit imposita, nostro fastigio semper digna exequi pergamus. Deus Dilectionem Vestram diu servet incolumem, cui prospera quaevis ex animo optamus. Dabantur Gothoburgi, die 24. Februarii, 1660.

Nomine Sacrae Regiae Majestatis respective Filii Nostri Charissimi et Regis ac Domini Nostri Clementissimi

HEDWIG ELEONORA.

Petrus Brahe, Comes in Wissingsborg.

Axel Lillie, Comes.

Carolus Mörner.

Carol. Mauritius Löwenhaupt.

Reer de Ribbing.

Severinus Baat.

Gustavus Bondt.

Arfuidus Forbius.

Johann Kornhau.

Eduardus Ehrenstein.

CCCLXII. Litetae CAROLI XI. Suecorum Regis, ad PETRUM JULIUM COJETUM, aliosque Regni Suecici Hagae Comitum subsistentes Ministros, quibus Carolum Gnstavum, Patentem suum, vita excessisse refert, eosque ut in muneribus sibi concreditis strenuam dehinc suo nomine navent operam, clementer hortatur, 1660.


page 211, image: s0211
Carolus, Dei Gratia Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Rex, Magnus Princeps Finlandiae, Dux Scaniae, Esthoniae, Careliae, Bremae, Verdae, Stetini, Pomeraniae, Cassubiae et Vandaliae, Princeps Rugiae, Dominus Ingriae et Wismariae, nec non Comes Palatinus Rheni, Bavariae, Juliaci, Cliviae et Montium Dux. Dilecto Nostro fideli, Petro Julio Cojet, aliisque Ministris Suecicis in Haga Comitis, gratiam et favorem Nostrum singularem.

Nobiles Nobis since re diletli.

FAcere non possumus, quin Vobis luctuosum casum et obitum Parentis quondam Nostri, recordationis felicissimae, Serenissimi ac Potentissimi Principis ac Domini, Caroli Gustavi, Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Regis etc. clementer significemus, ejus quidem excessu Nobis in thronum ejus assurgentibus non exiguum relictum est desiderium. Etenim si dicendum quod res est, meruisset utique diuturniorem vitam, saltem quoad eos, qui necessitatem belli imposuerunt, condignis mediis pacare potuisset. Cum vero superis aliter visum sit, Nos quoque eorum dispositioni, ut acquiescamus, par est: Ac quod nunc superesse videtur, id agemus, quod orbi palam fiat, nolle Nos demissis animis et manibus agere, sed eam adhibere operam, ut immensae hostium machinationes Nobis intentatae, sed tales quae postea etiam in amicos manare possint, avertantur ac pax honesta reducatur. Cui rei cum Vos etiam sub regimine altissime memorati Domini Parentis Nostri fideliter operatos intelligimus, Vobis equidem singulares


page 212, image: s0212

agimus gratias, nulli dubitantes, quin sicuti in eum finem Principalis Vestrae Legationis munere Vos adornavit, ut septentrioni pacem revocare studeretis, in tam salutari opere porro pergatis, certi de Nobis, fore Nos paratos ad eas pacis conditiones, quae tutae pariter et honestae fuerint: Quibus Vos Divinae providentiae commendamus. Dedimus Gotheburgi, die 29. Februarii, 1660.

Nomine S. R. Majestatis respective Filii Nostri Charissimi, Regis ac Domini Nostri Clementissimi subsignatum.

HEDWIG ELEONORA.

Petrus Brahe, Comes in Wissingeborgh.

Axelius Lilie, Comes.

Gabriel Oxenstiern, Comes in Nabi et Cosa.

Claudius Bielkenstein.

Erik Flemmingh, Thesaurarius.

Thuro Sparre, L. B.

Carolus Mörner.

Carol. Mauritius Löwenhaupt. Comes de Rusbourg et Tuliskent.

Peer Ribbing.

Johann Rosenhann.

Severin Baat.

Gustav Bonde.

Wilhelm Taube.

Axelius Sparre.

Eduard Ehrenstein.



page 213, image: s0213

CCCLXIII. Literae PLENIPOTENTIARIORUM SUECICORUM, in conventu Olivensi, ad ANTONIUM LUMBRANUM, Gallicum in eodem Legatum Mediatorem, a quo ut ultimam manum operi ad exoptatum ferme finem perducto imponere haud gravetur, obnixe contendunt, 1660. Illustrissime atque Excellentissime Domine Legate,

POstquam favente hactenus divino numine, res cum Serenissimo Rege Reque publica Poloniae pertractandae eo jam transactae fuerint, ut paucissima et ea minutissima supersint, quae in una vel altera conferentia, si studio, quod neutiquam praesumimus, haud nectetur mora, complanari possint, restat, quoad ea, quae Polonis cum Foederatis communia sunt, uti et illa, quae singulos eorum concernunt, progrediamur. Cum autem confoederatorum duo tantum sint, Sacra Caesarea Majestas et Serenissimus Elector Brandeburgicus (quippe conclusa in Seelandia pace, negotium Regis Daniae, non negante ipso ipsius Gedani degente ministro, plane cessat) parum erit difficultatis, quia omnia, quae rationi et aequitati consentiunt, acceptavimus, atque in reliquis mentem nostram, per inclusam hic declarationem Excellentiae Vestrae peramice notificamus, intra tres quatuorve dies tractatui finem imponendi, ac pacem generalem concludendi. Nam qui maximi momenti esse videntur, Guarantiae et generalis foederum renunciationis, articuli, tam aeque ad istos (etiamsi praepostere et contra ordinem proposita illa fuerit, et haec jam


page 214, image: s0214

dudum in primo puncto amiciuae nimirum pertractari debuisset) nos declaravimus, ut quivis actionum nostrarum non iniquus Censor, facile nobis sit adstipulatus. Quid enim desideretur amplius, si aut plane nulla fiat in pacis instrumento foederum mentio, aut ad eum modum, qui in pactis Osnabrugensibus exprimitur, iste articulus concipiatur, ne logomachia inani tempus inutiliter teratur? Quoad Guarantiam vero, liberum Sueciae sit, tum eas in eandem rogare potestates, quae et ipsae volent, et voluntati Regis Regnique placebunt, neque a Statu et Interesse eorum aberunt; tum et eam praestare iis tantum, cum quibus hac de re convenire e re sua judicaverit, relicto quoque parti alteri mutuae Guarantiae arbitrio. Committendum igitur Excellentiae Vestrae Curae et Autoritati duximus pro sua dexteritate negotium ad optatum tandem finem promovere, ne gravetur; siquidem elapsis tot mensibus, extendere tempus tractatuum ultra octiduum, neque conducit, neque in nostra consistit potestate. Hisce eandem divinae custodiae peramice commendantes. Datis Sabothi [correction of the transcriber; in the print Sobothi] d. 8/18 April. Anno 1660.

Excellentiae Vestrae

Ad officia paratissimi

Magnus Gabriel de la Gardie.

Benedictus Oxenstierna.

Christophorus Carolus Schlippenbach.

Andreas Guldenklau.

Inscriptio.

Ad Dominum de L' Ombres.



page 215, image: s0215

CCCLXIV. Literae CAROLI XI. Suetorum Regis, ad JOHANNEM CASIMIRUM, Poloniae Regem, quem de Parentis sui obitu certiorem reddit, 1660. Nos Carolus, Dei Gratia suecorum, Gothorum, Vandalorumque Rex, Magnus Princeps Finlandiae etc. etc. etc. Serenissime Princeps etc.

QUam acerbum et luctuosum vulnus Deus Ter Optimus Maximus superioris Februarii die duodecimo, hora nocturna propemodum secunda inflixerat, divum parentem nostrum, gloriosissimae memoriae, Serenissimum et Potentissimum Dominum, Dominum, Carolum Gustavum, Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Regem, Magnum Principem Finlandiae etc. etc. ex consortio mortalium ad beatiores sedes amoliretur, Serenitati Vestrae facile est conjicere, quando et aetatem nostram, et tanti Principis virtutes, animo saltem complecti non gravatur. Sed ille quidem procul hoc mundano strepitu nunc agit, suoque perfruitur gaudio. Caeterum magnum Nobis, suoque Regno et omnibus ejus Ordinibus reliquit sui desiderium. Cum vero divina disponente gratia, vigoreque Statutorum Regni, in magni Principis thronum evecti simus, redintegratis prospero Tractatus sticcessu necessitudinis Commerciis, vicissitudinem


page 216, image: s0216

hanc Serenitati Vestrae significandam arbitrati sumus, Serenitatem Vestram assecurantes, revocata jam inter Nos pace, ac animorum consensu reposito, nihil Nobis fore in hoc solio constitutis quidquam omnino charius aut antiquius, quam eundem omni studio officiique genere roborare, atque id agere, ut Serenitas Vestra intelligat, Nos tum demum voti Nostri Nos reos judicare, quando tranquillitate secura frui et gaudere Nobis tuto licuerit. Deus humano generi tam salutare opus fidei vinculis porro arctioribus communiat, ac amicorum invicem sensuum perpetuitatem semper benigniorem largiatur. In cujus divinam protectionem Serenitatem Vestram commendamus, propitiora incrementa ex animo voventes, Dedimus Holmiae, 14. Junii, Anno 1660.

Nomine altissime memoratae S. R. Maj. respective Filii Nostri Charissimi, ut Regis ac Domini Nostri Clementissimi

Subsignatum.

HEDWIG ELEONORA.

Senatores Regni Sueciae.

CCCLXV. Literae SENATORUM REGNI SUECIAE, ad SENATORES REGNI POLONIAE MAGNIQUE DUCATUS LITHUANIAE, quibus pacem inter utraque Regna conclusam impense gratulantur, et suaviora dulcissimarum pacis gratiarum officia, trucibus belli vicissitudinibus commutanda offerunt, 1660.


page 217, image: s0217
Nos Senatores inclyti Regni Sueciae, Reverendissimis, Illustrissimis, Reverendis, Illustribus, Magnificis et Generosis Dominis Senatoribus Regni Poloniae, Magnique Ducatus Lithuaniae, Vicinis et Amicis Nostris observandissimis, salutem et prosperam rerum incolumitatem.

Reverendissimi, Illustrissimi, Reverendi, Illustres, Magnifici et Generosi, Domini Vicini et Amici Observandissimi.

BEllum supra septuaginta annos, varia fortuna, diversisque eventuum vicibus, cum Regibus Reque publica Polona gestum Commissariorum utriusque Regni, indefessa opera studioque nuper finitum, ac prospero tractatus successu terminatum esse, nos quidem ex animo laetamur, nec facere possumus, quin eo quoque nomine Illustrissimis Dominationibus Vestris impense gratulemur. Quae in eo non minimam et laborum gloriam et gaudii partem sibi merito vendicant. Sane, si omne bellum per se infelix est et horridum, tum vero id magis abominandum, inque pacis studia quantocyus commutandum est, quod nisi necessitate urgente reciprocari debet. Sicuti ergo ferventibus et infestis armis jam diu virium ac fortitudinis periculum invicem fecimus; ita reconciliatis animis hoc superest nunc, ut, sepositis dehinc inimicitiis ad cultum amicitiae et animorum consensum


page 218, image: s0218

sensum revertamur, trucesque vicissitudines suaviori pacis gratia, meliorumque usu, compensemus. Quod quidem cum Nos apud animum fixum omnino statuerimus, operam dabimus, ut intelligatur in eo nos assidue futuros, quo redintegratae paci novem semper amicitiae pignus roburque accedat: Ac praeterea impense hoc acturos esse, ut quidquid grati a Rege et Domino Nostro Clementissimo adeoque hoc Regno in Regem et Rempublicam Vestram proficisci posse, arbitrato fuerimus, id lubenti volentique animo in usum utriusque populi hinc oblatum prompteque declaratum iri animadvertant. Qua sincera et prolixa animi Nostri propensione desinentes atque pares vices ab Illustrissimis Dominationibus Vestris Nobis promittentes, easdem divinae protectioni commendamus, salutaria et prospera semper incrementa Reipublicae Vestrae precantes.

Dedimus Holmiae, d. 14. Jun. 1460.

Illustrissimis Dominationibus Vestris ad officia, et studia paratissimi

Petrus Brahe, Comes in Wissingsborg, Regni Sueciae Drozetus. mppria.

Lars Kagg.

Gustavus Bielke.



page 219, image: s0219

Gabriel Oxenstirna, Comes in Korsholm et Wasa, Regni Sueciae Mareschallus.

R. Totte, Comes in Laberbosch, Regni Sueciae Magnus Stabuli Magister.

Severinus Baat, Regiae Cam. Collegii Praeses.

Scherninius Rosenhan, Cons. Cancell. et Castelli Stockholm Gubern.

Thuro Sparre, Dicasterii Regii Consil.

Hermanus Elemming, Reg. Cam. Praes.

Magnus Gabriel de la Gardie.

Canutus Possen, Dicasterii Gothici Praeses.

Claudius Bielkenstierna.

Johannes Rosenhan.

Carolus Morner.

CCCLXVI. Literae CAROLI XI. Suecorum Regis, ad JOHANNEM CASIMIRUM, Poloniarum Regem, cui de pace secum composita gratulatur, mutuaeque amicitiae et necessitudinis studia pollicetur, 1660. Serenissime Princeps, Frater, Consanguinee, Vicine et Amice Charissime.

QUemadmodum bellum, non alio nomine, quam ob restitutionem pacis, merito suscipiendum esse putamus; Ita, ex quo fata, sortes mortalium pro suo beneplacito versantia, Divum


page 220, image: s0220

parentem Nostrum, gloriosissimae memoriae, ex hac statione ad beatiores sedes amolita sunt, ne frustra esset pacis negotium, exemplo tanti Principis, nihil Nobis aeque cordi esse sivimus, quam diuturnam, Nos inter Regnumque Nostrum ac Serenitatem Vestram Remque publicam Polonam, controversiam, longo bellorum et induciarum tractu agitatam, utrinque optata pace terminare. Atque cum indefesso studio Commissariorum utrinque Nostrorum, adeoque interposita Christianissimi Regis opera, voti summam consecuti simus, singulati Nos quidem gaudio perfundimur, ac Deo immortales agimus gratias; Sed praeterea quoque intermittere non possumus, quin Serenitati Vestrae ob tam evidentem Dei Optimi Maximi benignitatem ex animo gratulemur. Satis utrique justa subest causa. Etenim si qui eo rerum statu, sive mutuo cognatam necessitudinem, sive quibus praesumus, Regna et populos respicimus, constituti sumus, ut intimo potius amicitiae nexu conjuncti maneamus, quam diuturnioribus, ac internecinis certatim laceraremur odiis; nihil equidem nec statui Nostro, nec causae communi, nec etiam sanae consentaneum rationi amplius ageremus. A Nostra ergo parte optamus, inque id unice incumbemus, ut, inimicitiis et controversiis procul dehinc habitis, redintegratae amicitiae gratia ultro succedat, maneatque, ac novis subinde ornamentis fulciatur. Omnium vero primum et antiquissimum Nobis erit, bona id fide observandi, quicquid novissimae pacis leges praescribunt, quandoquidem de pari ac reciproca Serenitatis Vestrae candidaque


page 221, image: s0221

voluntate, non continget, ut dubitemus: Atque operam insuper dabimus, ut Serenitas Vestra praeterea intelligat, ad omne amicitiae sinceraeque necessitudinis genus, et mutuam Regnorum Nostrorum incolumitatem semper promptos ac paratos Nos fore. Qua officii testificatione finientes, constantiam et diuturnitatem erectae noviter pacis, eique robur ac perpetuitatem, Serenitati autem Vestrae prospera rerum semper incrementa ex animo vovemus. Quibus Serenitatem Vestram divinae protectioni commendamus, seros eidem ac prosperos annos ex animo voventes. Dedimus Stockholmiae, die 14. Junii, Anno 1660.

Nomine altissime memoratae Sacrae Regiae Majestatis, respective Filii Nostri Charissimi, ut et Regis ac Domini Nostri Clementissimi.

HEDEWIG ELEONORA.

Petrus Brahe, Comes in Wisingsborg.

Gustavus Bielke.

Severin. Baat.

Thuro Sparre.

Gustavus Bosse.

Georgius Flemming.

Claudius Bielkenstierna.

Carolus Morner.

Johannes Rosenhan.



page 222, image: s0222

Inscriptio.

Serenissimo Principi Consanguineo, vicino et amico charissimo, Domino Joanni Casimiro, Regi Poloniae, Magno Duci Lithuaniae etc. etc. etc.

CCCLXVII. Responsoriae JOHANNIS CASIMIRI, Poloniae Regis, ad praeinsertas CAROLI XI. Svecorum Regis gratulatorias, parem amicitiae et foederum constantiam spirantes, 1660. Joannes Casimirus, Dei gratia, Rex Poloniae, Magnus Dux Lithuaniae etc. etc. etc. Serenissimo Principi, Domino Carolo Svecorum, Gothorum, Vandalorumque Regi, et Principi haereditario, Magno Principi Finlandiae etc. etc. etc. Fratri Consanguineo, Vicino et Amico Nostro charissimo salutem et prosperos rerum successus. Serenissime Princeps, Frater, Consanguinee, Vicine et Amice noster Charissime.

NEc Nobis alia mens unquam fuit, quoties armis objecimus vel intulimus arma, quam ut bello pax firma pararetur: Eaque ubi coalescere tandem posse visa, sepositis ulterioribus dissidiis, animum votumque ad mutuam transferre cepimus tranquillitatem. Hinc et non alienos a tractatibus pacis Sueciae affectus ultro admisimus et Christianissimi Regis operam gratanter sumus amplexi. Posteaquam vero amicae compositionis negotium, optatis utrinque progressibus et eventibus est consummatum, et ipsi divinum laeti celebramus


page 223, image: s0223

favorem, et Serenitati Vestrae tanquam illius commodis addicti, magnum id coeli beneficium plenis affectibus gratulamur. Nulla certe felicitatis portio manebat diutius belligeraturos, laesaeque hinc inde necessitudines ac utilitatis rationes molestas, nocivasque iras moderari jubebant, nec cum odiis Regna sinebant exhauriri: Desitum itaque eit et cessatum, gravesque inimicitiae ac violentiae paci cessere. Quam et ipsam pacem ita Nos omnino probamus, nihil ut illi adversum committere vel admittere velimus, daturi satius operam, quo majoribus semper augeatur incrementis. Hinc est, ut constantem Serenitatis etiam Vestrae voluntatem ac Pacis observandae promptitudinem perquam libenti accipiamus affectu; neque minus animi studii Nobis fore in mutuis Regnorum Nostrorum rationibus, omnique necessitudinis genere serio protestemur, quam Vestra Nobis Serenitas ingenue ac benevole appromittit. Atque ut voto finiatur Epistola, magnum illud Numen veneramur, quatenus firmum et salvum velit faxitque, quidquid ejus ope constitutum est, nec nisi perennibus amicitiis Regna gentesque Poloniae ac Sueciae connectat teneatque: Divinam simul ejus protectionem prosperosque Serenitatis Vestrae successus in omnibus ex animo vovemus. Datum Samboriae d. II. Aug. Anno 1660.

Ejusdem Serenitatis Vestrae

Bonus Consanguineus et Frater

Johannes Casimirus Rex.



page 224, image: s0224

CCCLXVIII. Literae CAROLI XI. Svecorum Regis, ad S. R. IMPERII ELECTORES, PRINCIPES ET STATUS Francofurti ad Moenum in Ordinario Dieputationis negotio congregatos, quibus pacem cum Polonis Danisque conclusam esse nuntiat, eosque ut Paci Polonicae autoritatem totitus S. R Imperii nomine praestare haud graventur, blande compellat, 1660. Nos Carolus Dei gratia, Svecorum, Gothorum, Vandalorumque Rex et Princeps Haereditarius, Magnus Princeps Finlandiae, Dux Scaniae, Esthoniae, Livoniae, Careliae, Bremae, Verdae, Stetini, Pomeraniae, Cassubiae et Vandaliae, Princeps Rugiae, Dominus Ingriae et Wismariae, nec non Comes Palatinus Rheni, Bavariae, Juliaci, Cliviae et Montium Dux, Reverendissimis, Celsissimis, Illustrissimis, Reverendis, Illustribus, Magnificis, Generosis et spectabilibus Sacri Romani Imperii Electoribus, Principibus et Statibus Francofurti in Ordinariae Deputationis negotio congregatis, Consanguineis et Amicis Nostris charissimis et Nobis sincere grateque dilectis salutem et prosperos rerum successus! Reverendissimi, Celsis simi, Illustrissimi, Reverendi, Illustres, Magnifici Generosi et Spectabiles Sacri Romani Imperii Electores, Principes et Status, Consanguinei et Amici charissimi, ut et sincere grateque dilecti.

QUod a Deo Optimo Maximo assidue precati sumus, opeque omni ac studio affectavimus,


page 225, image: s0225

ut pax et tranquillitas publica restitueretur, ejusque nunc voti nos reos operisque fructum per pacem tam Polonicam quam Danicam, vicinorumque Regnorum confoederatorum reconciliationem consecutos Nos esse, Dilectionibus Vestris et Vobis signifi candum duximus; etenim Dilectiones Vestrae et Vos eos esse confidimus, qui publico hoc gaudio haud parum Nobiscum laetabimini, nostraque proposita in S. Rom. Imp. incolumitatem semper directa, ex actionibus tam Nostris, quam Divi parentis Nostri, gloriosissimae memoriae, omnium optime judicare potestis. Quidquid jam diu sustinuerimus, id publico condonare ac oblivioni sempiternae, quam ulla memoriae refricatione amplius contrectare malumus, id sane ut orbi, ita Dilectionibus Vestris et Vobis obscurum esse non potest, quam post terga relictis omnibus propemodum praerogativis utilique alias Nobis debito, propensiones Nostras unicae saluti publicae dicaverimus, adeo, ut de Nostro cedere maluerimus, quam irretortis oculis videre, diuturniori bello fatigari et exhauriri tot mortalium vires, sanguinemque aut incendia eo trahi et converti, ubi periculo essent majori, ac vicinorum quoque opibus facile conciperentur. Fuerunt namque Nobisprae oculis semper pacis Westphalicae leges, non ignaris, quantum sanctimonia earundem Christianae conducat rei, quamque ex tranquillitate Germaniae reliquarum juxta sitarum Provinciarum quies expectanda sit. Ergo rebus tam feliciter terminatis non modo laetitiae Nostrae sensum Dilectionibus Vestris et Vobis effuse nunciandum


page 226, image: s0226

arbitrati sumus, sed etiam Dilectionibus Vestris et Vobis ac universo Imperio Romano gratulandum censuimus, quod flagrantiori dehinc discrimini exemptum, in hac tranquillitate conterminorum populorum non minimam sibi vendicat felicitatis partem, Deum obnixe rogantes, velit imbuere partes, adeoque eos omnes, quorum in manu Christiana res est, pacis et tranquillitatis publicae dulcedine ac propitia reciprocae benevolentiae studia, iisdem largiri, quo Christianae rei tam salutares conatus et successus diuturna semper constantia perseverent. Nobis sane in votis nihil est, eritque charius, quam pace tanto sanguine et impensis studioque parta quam securissime diutissimeque posse frui, quo studio cum ambigere nequeamus, alios Interessentes velle Nobiscum contendere, par est, ut devotissime meliora Nobis promittere audeamus, praesertim persuasi Dilectiones Vestras et Vos ad eundem scopum collimare velle, quibuscum Nobis jam diu est foedus aut antiquissima amicitia, horum etiam intuitu, cum Nobis vigore pactorum Polonicorum integrum relictum sit, quoscunque vellemus in pacis firmitudinem et Gvarantiam post Regem Christianissimum (cujus in hoc publico bono curando tam in Polonia quam Dania maxime conspicuam fuisse operam, necesse est ut fateamur) nominare et adsciscere Dilectiones Vestras et Vos potissimum ad id officium invitare placuit, speramusque a Dilectionibus Vestris et Vobis impense hoc acceptum iri, quos Nobis amicissimos esse, ac deinceps quoque fore, non ambigua opinione voluimus ominari,


page 227, image: s0227

id praeterea, ut faceremus, flexit nos non modo, quae Osnabrugi et Monasterii pridem Vobiscum Nos conjunxit pacis copula, sed etiam quae Nos invicem porro conjungere debet, mutui commodi, causaeque et tranquillitatis communis cura, atque hoc ipso profiteri nihil differimus, Pacis publicae conditionibus in Westphalia ante duodecim prope annos erectae, reliqua omnia Nos facile posthabere velle, confidentes, Dilectiones Vestras et Vos in eo quoque futuros, ut paribus Nobis respondeatur vicibus, nec commissuros esse, ut si quae fuerint in oppositum a pacis osoribus molimina et machinationes structa, vim aliquam acquirant, quin potius communi studio ac ardore id agere nitantur, ut alia antevertantur et in herba supprimantur, ne in nervum erumpentes, saluberrimis hisce pacis conservandae propositis officere queant. Commisimus quoque de hisce et aliis plura, Consiliario et Residenti nostro ad conventum Imperialis Deputationis, Nobili Nobis sincere fideli Georgio Snoilski dicenda, quem ut audire ac benevolum ei responsum impertiri, Dilectiones Vestrae et Vos velitis, erit id, quod etiam atque etiam rogemus. Quibus Dilectiones Vestras et Vos Divinae commendamus protectioni. Dedimus Holmiae die 14. Julii 1660.

Nomine altissime memoratae Sacrae Regiae Majestatis respective Filii Nostri charissimi et Regis ac Domini Nostri clementissimi.

HEDEWIG ELEONORA.

Petrus Brahe Comes in Wisigburg.

Gustavus Bielcke.



page 228, image: s0228

Wilhelm Taube.

Ericus Flemming.

Heinrich Horn.

Canutus Knuk.

Magnus Gabriel de la Gardie.

Carl Momer.

Arhuidus Forbus.

Johann Rosenhahn.

Borssler Horn.

Georgius Flemming.

Gabriel Oxenstiem, Comes in Korschholm et Wasa.

N. Totte.

Niclaus Brahe.

Bendictus Horn.

Lorenz Creuz.

Eduard Ehrenstein.

CCCLXIX. Responsiriae a S. R. IMPERII ELECTORUM, PRINCIPUM ET STATUUM DEPUTATIS ad proxime praecedentes CAROLI XI. Svecorum Regis, literas, 1660 P. P.

REgiae Majestatis Vestrae ad Sacri Romani Imperii hic congregatum Deputationis Ordinariae conventum die 14. praetenti mensis Julii exaratas literas ejus Consiliarius Residens, et ad modo dictum conventum Deputatus, Georgius a Snoilsky


page 229, image: s0229

et reddidit, et ea, quae ulterius in mandatis habuit, oretenus Nobis dextre exposuit. Ex quibus Sacri Romani Imperii Electores, Deputati Principes ac Status, Domini nostri, summa cum laetitia intellexerunt, Regiam Vestram Majestatem eos de pace Polonica et Danica feliciter confecta non solum certiores reddere, verum etiam vigore pactorum Polonicorum eosdem in dictae pacis firmitudinem et Gvarantiam nominare atque adsciscere voluerit, quo ipso, quemadmodum Regia Majestas Vestra suum pro ejusdem perennitate totiusque Imperii tranquillitate, studium et curam denuo luculenter testata est; ita eidem debitas amplissimasque agunt gratias. Jucundissimum omnino ipsis accidit, quod Ea, laudatissimis Regiae Majestatis Divi parentis sui, gloriosissimae memoriae, in eadem re, et huic conventui saepius explicatis desideriis, tam fauste ad effectum perductis, initium Regiminis sui a tanto Christianitati, cumprimis vero belligerantibus et Germaniae saluberrimo opere auspicata fuerit. Gratulantur proinde Regiae Majestati Vestrae dicti Domini Nostri de restaurata pace quam possunt maxime, et ut inter eandem reliquosque pacis consortes in concordiam et amicitiam nunquam intermorituram coalescat, exoptant, et prorsus confidunt, eam singulari studio et zelo eo propendere, sibique observatione pactorum Monasterio-Osnabrugensium nihil antiquius esse, sicuti tum ex supra dictis ipsius literis, tum etiam Deputati sui propositione abunde constitit. Ac quemadmodum Dom. Dom. Nostri non dubitant, Regiam Vestram Majestatem ex anteactis


page 230, image: s0230

satis perspexisse, statim ab erumpente ferali illius belli incendio nihil omissum, quod ad arcendum illud ab Imperii limitibus idoneum videbatur; sic etiam a tali promovendae quietis et securitatis publicae cura nunquam discedent, confidentes, reliquos Imperii Status tali exemplo incitatos similiter ex parte sua non defuturos, quo unanimi consilio, opera et viribus Pax Monasterio-Osnabrugensis sarta tecta conservetur, et quidquid eandem turbare possit mature praecaveatur. Multum imprimis Regiae Majestati Vestrae debere se profitentur, quod illos ad consortium sancitae pacis invitaverit, plane persuasi, Electores, Principes, et Status omnes et singulos gratissimo non minus animo illud in acceptis laturos. Quod superest Regiae Vestrae Majestati et Nos de tam felici Regiminis sui ingressu, et reddita septentrioni quiete, humillime gratulamur, et Regiam Vestram Majestatem cum Serenissima parente divinae protectioni, ad prosperos rerum successus, et diuturum incolumitatem, etiam atque etiam commendamus: Dabantur Francofurti ad Moenum die 8 Octobris 1660.

CCCLXX. Literae CHRISTOPHORI CAROLI, COMITIS A SCHLIPPENBACH, Senatoris Regni Sucaciae, ad NICOLAUM IN PRASMOU PRASMOWSKl, Supremum Regni Poloniae Cancellarium, a quo, ut sibi mentem suam circa foedus inter utramque gentem communi periculo avertendo pangendum, candide aperire dignetur modeste efflagitat, 1660



page 231, image: s0231

NOn vani eventus augurium Excellentia Vestra in novissimis suis expressit, quo Regnum Sveciae Poloniae Regno ad Pacis ratificationem promptitudine haud cessurum praeconcepit. Ecce enim triduum jam abiit, ex quo Svecica ratificatio in portum Dantiscanum subducta est, et pro. pediem celebrandum commutationis actum parata praestolatur. Voluit Sane Suecia complacentiae suae erga pacem Polonicam Studium tali testimonio manifestare, unde simul arctioris conjunctionis propensio liquidis emergeret vestigus. Literae quippe et Sacrae Regiae Majestatis et Statuum Regni Sveciae aperte satis probatum mihi dant, judicare ipsos eum hostem, qui Vestras nunc exercet vires per temerata leviter foedera et violatam toties induciarum castimoniam justae vindictae jam tandem maturuisse. Quoniam vero Svecia, degustaris super ea re suasoriis meis, insuper etiam pondera rationum coram ex me percipere gestit, adeoque mihi propediem adeunda est: Ideo, priusquam hinc solvam, pertentandam solida flagitatione Excellentiam Vestram duxi, ut super toto hoc virium armorumque consociationis negotio mentem mihi suam suffienter aperire, et communia communis periculi commoda accurato designare penicillo dignetur, quod sic convenienti instructus notitia tanto felicius ex sententia Excellentiae et utilitatis publicae Sacram Regiam Majestatem Ordinesque Sveciae in rem (quod agunt) praesentem deducere possem. Habebit Excellentia Vestra et suae gravis et meae quatiscunque operae non leve pretium, postquam, magno inclyti Regni Poloniae incremento,


page 232, image: s0232

Sveciam in eadem Martis area decurrere senserit. His consultis coeptisque annuet, ut spero, supremum Numen, cujus benevolae protectioni Excellentiam Vestram cum oblatione officiorum meorum ardenter recommendo. Dabantur Gedani die 20/30. Julii Anno 1660.

Excellentiae Vestrae

ad officia paratissimus Servitor

Christophorus Carolus, Comes a Schlippenbach.

CCCLXXI. Literae JOHANNIS CASIMIRI, Regis Poloniae, ad FRIDERlCUM WILHELMUM, Electorem Brandenburgicum, quibus cum, ne dilationem solutionis aeris, tenore Bidgostianae Conventionis sibi solvendi in sinistram partem interpretetur, amice requirit, eamque finitis Comitiis praestitum iri promittit, 1660. Johannes Casimirus Rex etc. Serenissime,

QUemadmodum nihil antiquius habemus, quam ut pacta inter Nos Rempublicamque hanc atque Serenitatem Vestram Bidgostiae conclusa religiose serventur: ita iniqui hujus temporis rationem in quibusdam ex aequitate habendam esse arbitramur. Praesertim vero cum Regnum hoc tot concussum motibus exhaustum et desertum, magnis adhuc bellis inter potentiam Moscorum et perfidiam Cosacorum pertinaciter huc usque


page 233, image: s0233

luctetur, ac tantum non succumbat. Cum porro summa centum viginti millium thalerorum Serenitati Vestrae in hoc, quod se jam proxime convolvit, atque in Mense Novembri labitur, triennio, a Republica solvenda, ob attritas et accisas publici AErarii vires, numerari non possit, atque vi pactorum arcis et oppidi Drahim (in extremis Regni nostricum Marchiae finibus sitorum) in casu non numerandae pecuniae apprehensio debeatur: Ita persuasi sumus, Serenitatem Vestram concussae hujus, atque laxatae Reipublicae fortunis, hac in parte consulturam, ut velit Serenitas Vestra et pro insigni sua prudentia, et pro benevolo in Nos et Rempuhlicam hanc animo, a capessenda memorata arce et oppido, postquam praefixa pactis conventis advenerit dies, abstinere, imo imminentium in Februario Comitiorum, ex publica necessitate celebrandorum tempus, digna tanto Principe moderatione praestolari. Sane illud potissimum tum temporis, inter gravissimas ad publicam tutelam pertinentes curas, et rerum momenta Ordines Regni habituri sunt et contendent, ut Serenitati Vestrae debita ex pactis summa exsolvatur, aut ea deficiente, bona obligata ex consensu totius Reipublicae fortiori quasi vinculo et majori securitate jure hypothecae tradantur. Accedit quod. et Magnifica Anna Mohilanska, Cracoviensis Palatina, juris sui Adnatalitii in iisdem bonis habiti firmatique recompensationem, tum demum in memoratis Comitiis efflagitabit, cujus rationibus ut ex aequo hac in re Respublica non aliter haud dubie quam lege publica prospiciet. Enim vero


page 234, image: s0234

certo confidimus, Serenitatem Vestram id, quod ab ea amanter flagitamus, facturam, maxime cum id sine dispendio rerum suarum facere; Hoc vero et Rempublicam ad magis merendum de tota Serenissima Brandenburgica Prosapia accendere poterit. Atque his valetudinem successusque prosperrimos Serenitati Vestrae ex animo precati; studia addictionemque Nostram eidem libenter offerimus, Samboriae, d. 17. Septembris, Anno 1660.

Inscriptio.

Ad Elestorem Brandeburgicum.

CCCLXXII. Literae ejusdem cum praeinsertis argumenti a JOHANNE CASIMIRO, Poloniae Rege, ad FRIDERICUM WILHELMUM, Electorem Brandenburgicum, datae, quibus simul vim incolis Majoris Poloniae, a Praefecto Colbergensi illatam imposterum amoveri, et occupationem Capitaneatus Drabimensis differri cupit, 1660. Johannes Casimirus etc. Serenissime.

DEferuntur ad Nos graves querelae publico nomine e conventu nupero Srodensi Palatinatuum majoris Poloniae, Praefectum, seu alias Commendantem Sereniratis Vestrae Colbergensem multa licenter et violenter agere, multisque injuriis, Nobiles ac eorum bona in vicirio posita afficere,


page 235, image: s0235

nec non villas quasdam Capitaneatus Drahimensis plane occupare ausum, ut justa Nobis causa sit amice compellandi Serenitatem Vestram, ne talibus attentatis et ausibus, quibus amicitiae et bonae vicinitatis jura laeduntur, locum essepatiatur Cum vero numerandae pecuniae, per pacta Bydgostiensia assecuratae centum viginti millium imperialium, hypothecae loco dimittendae in manus Serenitatis Vestrae arcis et Capitaneatus Drahimensis proxime tempus instet, oratu eorundem Palatinatuum et universae Nobilitatis Majoris Poloniae interponimus partes Nostras apud Serenitatem Vestram, ne gravetur tantillum morae tolerare ad proxima duntaxat Comitia generalia Regni, in quibus modus conveniens satisfactionis Serenitatis Vestrae, sine traditione arcis et Capitaneatus Drahimensis (quam multae et maximae difficultates ratione controversorum limitum et aliarum differentiarum consequentur) publico Ordinum Regni consilio adinveniatur. Quod Serenitatem Vestram aequi et borni consulturam speramus, ac eidem optimam valetudinem et prosperos rerum successus a Deo precamur, Datum Samboriae d. 18. Septembr. Anno 1660.

Inscriptio.

Ad Elestorem Brandeburgicum.

CCCLXXIII. Literae FRIDERICI WILHELMI, Electoris Brandenburgici, ad JOHANNEM CASIMIRUM,


page 236, image: s0236
Poloniae Regem, apud quem negotium tradendae Elbinga illicitis Polonici Commissarii artibus protractum inopinatisque difficultatibus involutum, graviter conqueritur, 1660. Serenissime et Potentissime Rex etc

CUm post alias atque alias, et inexpectatas plane, Nobisque certe immeritas Deputati ad Elbingae traditionem Commissarii moras atque tergiversationes, in eo jam essemus, ut delatis super iis ad Regiam Vestram Majestatem justissimis Nostris querimoniis, conveniens ab Eadem et tenori pactorum conforme remedium quaereremus, supervenerunt Nobis Regiae Vestrae Majestatis Samboria die 5 praeteriti mensis Septembris ad Nos datae literae, quibus Nos de continuandi belli ratione edocere et de mittendis juxta eadem pacta suppetus insimul requirere voluit. Quemadmodum igitur pro eo, quo res Poloniae jam dudum respicimus affectu, inviti omnino accipimus, eam adhuc Rei publicae impositam esse necessitatem, ut de belli gerendi rationibus agat, atque adversus hostium suorum vim de subsidiis sibi prospiciendum habeat, eidemque plenam de iis victoriam, aut pacem gloriosam animitus optamus: ita merito dolemus, eas a supradicto Commissiario in negotio Elbingensi, contra mentem ac verba pactorum Nobis objici difficultates, quae eorum vim atque sundamentum, si non penitus convellunt, certe mirum in modum conturbant atque labefactant, ut quid inde expectandum aut praestandum Nobis sit, magis


page 237, image: s0237

magisque dubii ac fere incerti reddamur. Ne enim Majestatem suam latere possit, quid hactenus super ea re utrinque actum sit, et quam prompta a Nostra parte declaratione ea omnia ubique contulerimus, quae a Nobis, licet intempestive aut, nullo adhuc jure peti aut desiderari posse videbantur, statim ab initio, cum tamen ex lege et verbis pactorum Elbinga absque dilatione vel praetensione ulla Nobis tradenda esset, in propositas Nobis tam ratione Postae Gedanensis, quam sumptuum in praesidium Braunsbergense erogatorum conditiones consensimus, atque passi sumus, ut ad eas, licet nondum debite verificatae, nec nostrae contra rationes auditae essent, ita se Nostri declarent, ne ipse Regiae Majestatis Vestrae Commissarius amplius quidquam in istis Articulis desiderare possit. Cum autem nec hic substitisset saepius dicti Commissarii conatus, ac plus semper petendi licentia, is nova subinde ac plerumque impertinentia cumularet, ea in accipiendis atque complanandis iis Nostra fuit aequitas et patientia, ut satis appareat, Nos rei quovis tolerabili modo finiendae omnem operam impendere voluisse. Quo tamen ipso haud aliud effectum, quam ut is in proposito suo magis magisque fieret pertinacior et post vix ac ne vix quidem compositas, quae Legatis Nostris intercedebant cum ipso, controversias, easdem tandem ad alios cum civitate Elbinga tractatus rejiceret, novam scilicet porrecturus altercandi materiam, quam vix mensium aliquot spatium absolvere queat, imo quae fortassis nunquam finem


page 238, image: s0238

acceptura sit, quippe cum talia jam immisceantur postulata, quibus salvis pactis assentiri minime Nobis integrum est. Atque haec quidem emnia licet per se gravia atque indigna, tamen eo usque toleranda Nobis visa fuerunt, quod saepius dictus Legatus alio Nobis principio agere visus ac spes fuit, cum tandem melioribus rationibus locum facturum. Verum cum is destinatis suis inhaerere atque id plane intendere videatur, ut neutiquam ad possessionem dictae urbis pertingere possimus, nescimus sane, quo pacto in eo negotio ulterius progredi, aut quid ad ejus consummationem amplius suscipere debeamus. Et licet tam alienis, tam bonae fidei contrariis, tam non solum Nobis vere injuriosis, sed etiam Regia Vestra Majestate indignis, aures accommodare et Legatos porro Nostros adhibere minus e re etdignitate nostra videri possit Vocat tamen nos alias concepta erga Regiam Vestram Majestatem fiducia, apud quam querelas hasce et gestae rei modum deponere, et ejus desuper responsum medelamque expectare voluimus, haud dubitantes, talem Regiae Vestrae Majestatis voluntatis futuram significationem, ex qua tradita Nobis absque protelatione ulteriori Urbe, constare possit, Legacum suo potius ductu, quam Regiae Vestrae Majestatis mandatis, rei, quae jam dudum confici debuerat, inutiles et non necessarias remoras injecisse. Non permittet Regia Majestas Vestra speramus, ut interceptum tamdiu juris Nostri fructum, neque tantum valuisse et gesti simul belli et pacis una conditae


page 239, image: s0239

memoriam, quantum minutiorum quorundam respectum et unius civitatis, cui tamen in iis, quae ipsi jure competunt, nihil detractum cupimus, praetensa commoda, doleamus: imo pro innata lua prudentia facile judicabit, quo id orbis, et praecipue eorum, qui his tractatibus interfuerunt, judicio futurum sit; Polonia certe veteres amicos et socios in dolorem curamque conjiciet, ac novos vix acquiret, si communem causam in hac Nostra tantopere vulnerari animadverterint. Imo periculum est, ne ipse tandem Deus vindex et ultor foederum, malis, quibus alias citissime Nos omnes exsolvi atque penitus liberari ex animo optamus, remedium afferat. De Regia autem Majestate Vestra firmiter atque plene petsuasi sumus, eam solenniter antea pactorum et verbo quoque Regio erga Legatos Nostros posthac firmatorum memorem, haud passuram, ut illis cujusquam hominis arbitrio quicquam decedat; quin potius facturam, ut ea in suo robore atque vigore perdurent, et ad seram usque posteritatem inviolata permaneant. Quo ipso, sicut Regia Majestas Vestra acquisitam fidei et constantiae laudem tuebitur et augebit; ita nos vicissim non ad ea tantum, quae ex pactis Nobis incumbunt, sed alia etiam et majora quoque boni vicini et amici studia ac officia paratissimos habebit, neque committemus unquam, ut Regiae Majestati Vestrae et Reipublicae Poloniae necessariis eis temporibus defuisse jure argui possimus. De caetero eandem divinae protectioni fidelissime commendamus, atque Regiae Majestati Vestrae omnia felicitatis incrementa


page 240, image: s0240

apprecamur. Dabantur Coloniae ad Spream octava Octobr. Anno 1660.

Regiae Majestatis Vestrae etc.

Cognatus, Affinsi et Frater studiosissimus

Fridericus Wilhelmus, Dei Gratia Marchio Brandenburgensis etc.

CCCLXXIV. Responsoriae JOHANNIS CASIMIRI, Poloniae Regis, ad praeinsertas FRIDERICI WILHELMI, Electoris Brandenburgici, literas, quibus ipsi par refert, 1660. Serenissime.

COincidit in idem ferme tempus, ut et Commissaius Noster Generosus Uladislaus Naglovice Rey, Thesaurarius Curiae Regni, a commisso sibi munere Elbinga redierit, literaeque ad manus Nostras delatae essent, a Serenitate Vestra prolixam incusationem praedicti Commissarii Nostri continentes; quasi ab ipso studiose conquisitis difficultatibus, dictae civitatis traditio Commissariis Serenitatis Vestrae hucusque esset praepedita. Pronum et facile fuit dicto Commissario ea omnia, quae eidem imponebantur, apud Nos diluere, eamque ipsam retardationis hujus culpam in ipsosmet Commissarios Sereniratis Vestrae regerere, per quos, inconfesso est, hanc ipsam, qualis qualis negotii hujus protelatio secuta est, stetisse: ut jure magis merito ii ipsi a Serenitate Vestra hujusce


page 241, image: s0241

morae damnari debuissent, quam Noster Minister ob eam incusari, qui intra cancellos suorum mandatorum sese continens, ita ibidem gessit, ut omni prorsus culpa vacuum sublimi suo Serenitas Vestra eundem judicio absohitura sit, ubi rei gestae seriem plane perspectam habuent, qui nostro quidem arbitrio innocens est. Enimvero si ea mens Commissariis Serenitatis Vestrae ex aequo respondendi fuisset, aequissimis postulationibus Nostris tamvigore amotionis Magistri Postarum e Civitate Gedanensi, quam restitutionis Braunsbergae in defalcatione meritissima eorum, quae in praesidium Civitas illa erogavit, et in abrogatione insoliti hactenus trajectus per Vistulam aliisque similibus, in quibus aequissimam Serenitatis Vestrae expectavimus satisfactionem, opus illud e voto confectum fuisset. At cum complacere sibi in eo visi sunt, ut partim procrastinationibus declarationum, partim earundem immutationibus vel absonis interpretationibus concessa semel iterum revocando, aut constitutorum vigorem elevando, ludificantibus similes, in septimanas et menses propria libidine semper inutilibus et Serenitate Vestra indignis concertationibus producerent, omnis ab illorum parte culpa stetit. Negotium certe, cujus causa solius saepe dictus Commissarius Noster illic taediosas ducebat moras, jam oblatum habuisset exitum, brevique dierum curriculo terminatum fuisset, si par studium conservandae amicitiae semper vicinis opportunae, contulissent ipsi. Post tot enim interpositas moras et tergiversationes in promptu erat Commissario Nostro tradere


page 242, image: s0242

Elbingam, quod se facturum obtulerat, Magistratumque praesente Commissariorum Serenitatis Vestrae Secretario eam ob rem monuerat, qui pariter jussa sibi a Nobis proposita, nil detrectando nonnulla tantummodo postulata, utpote securitatem jurium et immunitatum suarum, quae illis lege quoque pactorum provisa est, concernentia porrexere, a quibus se ita alienos, ita difficiles Commisiarii Serenitatis Vestrae praestitere, ut ne responso quidem hujusmodi propositiones incolarum dignati, inanes votorum supplices dimiserint, tametsi idem saepedictus Commissarius Noster operam suam componendis e pactis utriusque comnaodo intercedentibus difficultatibus offerret. Ex quo Commissariorum Serenitatis Vestrae processu nemo non judicabit, penes eos culpam morae hujus stetisse, cujus noster adeo arguitur. Ita porro velimus sibi persuadeat Serenitas Vestra, nil antiquius esse, foreque semper Nobis, quam fidem semel datam retinere et conservare cuivis, utpote cujus nunquam naufragium fecimus, nec judicium cujusque tribunalque famae hac in re formidamus, nil talium conscii, quae vel minimo existimationis Nostrae dispendio pensanda forent. Inviolata retinere pacta cum Screnitate Vestra Nobis animus semper est eritque, ac eundem Serenitati Vestrae inspirari e coelo optamus, ut majorem in observandis porro foederibus diligentiam, quam hactenus, adhibere velit, in qua nonnihil interea desideratum est, cum nec praeterito bello Suecico, exercitu 6000. armatorum in Prussia, fide dictorum pactorum promissa, unquam affistere Serenitatem


page 243, image: s0243

Vestram Nobis Reique publicae Nostrae viderimus, et cum a tanto tempore mille quingentos pedites pro Moscovitico praestolamur bello. Quae Serenirati Vestrae insinuanda censuimus, amice et christiane commonefactam cupientes, ne merito ira Numinis illi ob minus religiose servatam fidem pactorum, incumbat. Nobis certe nihil est, eritve magis curae et sollicitudini, quam in Nostris semper partibus Serenitatem Vestram conservare, ad quas suscipiendas nulli parcitum est pretio. Quibus Serenitatem Vestram Divini Numinis tutelae ac curae commendamus, prosperosque rerum successus ex animo apprecamur. Dat. Cracoviae, diei 18 Octob. Anno 1660.

CCCLXXV. Literae commendatitiae Wolfgango Casparo Clengelio, a JOHANNE GEORGIO II. Saxoniae Electore, ad FERDINANDUM II. Magnum Hetruriae Ducem traditae, 1660. P. P.

EX mandato Nostro, iter in Italiam facienti dilecto Nobis ac fideli Nostro, inter Nobiles cubicularios et Architecturae civilis ac militaris supremo Inspectori Wolfgango Casparo Clengel specialiter injunximus, ut Dilectioni Vestrae officiorum Nostrorum studia et integerrimi affectus sedulam continuationem declararet, deque sanitatis suae statu se diligenter informaret, sperantes non nisi laetum et exoptatum de hoc nuntium accepturos, qui fausta quaevis ac salutaria Ei quam


page 244, image: s0244

plenuissime apprecamur. Placeat igitur Dilectioni Vestrae accessum praedicto Clengelio benevolenter permittere, ipsiusque personam omni gratia fovere, quod uti gratissimum certe Nobis eveniet; ita desideriis Dilectionis Vestrae pari officiorum promptitudine Nos responsuros fore hisce constanter pollicemur. Dilectionem Vestram, quod superest cumserenissima familia, divinae Protectioni ex animo commendantes. Dabantur in Electorali Nostra Dresda, die 15. Mensis Octobris, Anno Christi millesimo sexcentesimo sexagesimo.

CCCLXXVI. Literae LEGATORUM BRANDENBURGGICORUM, ad ULADISLAUM NAGLOVICE RET, Polonicum in tradendae Elbingae negotio COmmissarium, quem, ne discessu suo adhuc comventis moram injiciat, amince monent, 1660.

Illustrissime et Excellentissime Domine Legate.

SIquidem ex contentis literarum Excellentissimi Domini Supremi Regni Cancellarii, Secretario Legationis Nostrae communicatis, evidenter patet, Excellentiae Vestrae traditionem Elbingae denuo esse, demandatam: tanto major subit animum nostrum admiratio, quod Excellentia Vestra post bimestres tractatus, accelerato discessu suo ad aulam Sacrae Regiae Majestatis, negotium abrumperevelit. Nos non detrectabimus omnia conventa non tantum manuum nostrarum subscriptione


page 245, image: s0245

firmare, sed et sine mora exequi, quam primum traditionis Elbingae, sub qua conditione omnia stipulata conclusaque fuere, certi erimus. Hac vero denegata, nemo nobis rei male gestae culpam imputare poterit, si ad ea, quae vice versa promissa sunt, nos non obstringamus. Speramus autem, Excellentiam Vestram pactorum publicorum exindeque dependentis salutis patriae communisque quietis et tranquillitatis potiorem, quam privatorum judiciorum rationem habituram, neque nisi peracto hoc negotio publico, hinc discessuram. Si vero immota stet sententia, hoc tamen fruemur solatio, non per nos stetisse, quin omnia pro firmanda magis magisque Principum nostrorum amicitia perfecta fuerint, neque si quidquam adversi exinde emergat, nobis ulla ratione imputari posse, qui votis desideriisque Excellentiae Vestrae eousque detulimus, quod in negotio citra ullas dilationes et praetensiones praestanda plurima obtinuerit. Insuper si quid ultra privato nomine praestari poterit, nihil a nobis desiderari passuri sumus. Dab. Mense Octobr. Anno 1660.

Legati Brandenburgici.

Superscriptio.

Ad Illustris. Dominum Uladislaum Naglovice Rey, Legatum Polonicum.

CCCLXXVIL Literae SENATUS ROSTOCHIENSIS, ad GENERALES FOEDERATI BELGII ORDINES, quibus sibi literas intercessionales


page 246, image: s0246
ab eis ad Regem Sueciae suae civitatis causa datas, ob vitium in titulo Regis observatum remissas esse nuntiat, seque aliis in optima forma scriptis ab onere per vectigal Warnemundense, sibi imcumbente levari, humiliter precatur, 1660. Praepotentes Ordines etc.

QUas ad Serenissimam Regiam Majestatem Suecicam, Telonii Warnemundensis abrogandi causa a Praepotentibus Dominationibus Vestris ita pridem impetravimus intercessionales, humillimo ac gratissimo non solum suscepimus animo, sed etiam protinus Stockholmiam misimus, earumque decentem insinuationem alicui nobis noto demandavimus, magna spe freti, fore ut haud minimum ex iis afflictissima nostra civitas sentiret commodum atque emolumentum. Oblatae quidem amandatario nostro praefatae intercessionales debito loco, sed infelici fato post eaedem a Secretario Regio integrae restitutae fuere, hac allegata causa, quod inscriptio earundem prae se ferret titulum Regium minus rite conceptum. Remisit itaque mandatarius nobis inopinato ipsum originale, una cum notula quadam tituli Regii novissimi, ex cujus collatione deprehendimus in rubrica intercessionalium omissam esse voculam Livoniae, quam aliter ille titulus Careliae proxime subjunctam exhibet. In caeteris vero nullam conspicere potuimus differentiam. Quid jam facto porro opus sit, prae nimia animi perturbatione, ex insperata remissione suborta, haesitamus: navis illa interea bellatoria Suecica portum nostrum


page 247, image: s0247

Wamemundensem hodienum occlusum tenet, et durissimum vectigal a praeternavigantibus in libero mari extorquet, in super vice impensarum, quas pro retinenda navi facere coguntur, augmentum, (quod Lastgeld vocitant) nunc duplicatum a singulis navibus tam vacuis quam onustis exigit, adeo ut ni justissimae nostrae causae interpellatione et intercessione Superiorum Deo sic disponente succurratur, Rostochii Civitatis inter Hanseaticas quondam florentissimae interitus ipso pacis tempore sit metuendus. Ad Praepotentes itaque Dominationes Vestras velut libertatis Commerciorum amantissimos denuo accedimus, et ut miserrimae atque afflictissimae conditionis nostrae intuitu vel priores intercessionales, quarum authenticum penes nos asservatur, immutare, vel etiam alias de novo in optima, quod dici solet, forma ad Serenissimam Regiam Majestatem Suecicam exarare haud gravatim velint, anxie contendimus. Facient hoc ipso rem non solum nobis gratissimam, sed et posteritati nunquam satis depraedicandam, nosque vicissim cum posteritate nostra omni officiorum genere hanc nobis exhibitam gratiam demereri studebimus, Datum Rostochii, die 9. Novembris, 1660.

Praepotentium Dominationum Vestrarum

Humilimi

Consules, Proconsules et Senators Rostochienses.



page 248, image: s0248

CCCLXXIIX. Literae FRIDERICI WILHELMI, Electoris Brandenburgici, ad JOHANNEM CASIMIRUM, Poloniae Regem, quibus ipsi destinatum sibi iter in Ducatum Clivensem eique adsitas Provincias significat, ac Elbingae confestim tradendae suarumque Provinciarum curam et protectionem amice commendat, 1660. Serenissime ac Potentissime Rex etc.

TEnuit Nos per hos dies continua eaque indubia plane spes, fore, ut de tradenda Nobis absque mora et cunctatione ulteriori Elbinga, propiora a Regia Vestra Majestate mandata accederent, eademque Nobis adhuc in praesentiarum causa esse poterat, destinatum nobis in Ducatum Nostrum Cliviae eique adjacentes provincias iter eousque disserendi, donec ei negotio suprema antea manus imposita fuisset. Verum cum ea tum hyberni terriporis tumetiam status nostri ratio sit, utnisi magno cum rerumnostrarum dispendio illi itineri amplius supersedere minime possimus, Deo duce, illud propediem ingredi parati sumus, praesertim cum eo proposito, Nos minime cunctari, quin potius omni ex parte securos esse jubeat Regiae Vestrae Majestatis perspectus Nobis benevolus, et ut pactorum fidei ac religionis tenacissimus, sic ab omni prorsus vel minima injuriae specie abhorrens animus, de quo uti jure merito optima quaeque Nobis pollicemur; ita superfluum plane existimamus, pluribus hic repetere, quae


page 249, image: s0249

jam super ea re prolixius ad Regiam Vestram Majestatem perscripsimus, ad quae tale omnino responsum expectamus, quod Nos in realem dictae civitatis possessionem inducere, omnique prorsus necessitate, non tantum toti orbi rem, quomodo gesta est, publice demonstrandi, sed etiam iis, ad quos id spectat, querelas Nostras exponendi liberare queat. Quod reliquum est, Regiae Vestrae Majestati durante hac Nostra absentia, vicinarum sibi provinciarum Nostrarum curam ac protectionem de meliori commendantes, ei vicissim omnia, quae a Nobis proficisci possunt studia et officia deferimus, et a Deo Optimo Maximo cum longaeva ac prospera valetudine felicem Regni et fortunarum decursum ex animo optamus. Dabantur Coloniae ad Spream die 12. Nov. Anno 1660.

Regiae Majestatis Vestrae

Cognatus, Affinis et Frater studiosissimus

Fridericus Wilhelmus,

Elcetor etc.

CCCLXXIX. Responsoriae JOHANNES CASIMIRI, Poloniae Rgis, ad FRlDERICI WILHELMI, Electoris Brandenburgici, praeinsertas literas, 1660.

NUperrimae Serenitaris Vestrae literae 12. Nov. perscriptae duplex Nobis exhibuere argumentum; alterum, quod Serenitas Vestra de praepropero itinere suo in Cliviam Nos reddit certiores, alterum, quo postulat, mora omni seclusa tradi sibi


page 250, image: s0250

Elbingam. Utrumque Nos accepimus eo sensu, quem in Nobis excitat et cognati animi, fraternae quem necessitudinis in Serenitatem Vestram semper propensissima voluntas, tum etiam sacrosancte firmatorum foederum nullum unquam a parte Nostra vitium passiura memoria. Unde sicuti recessus hic Serenitatis Vestrae non potuit esse Nobis non injucundus, cujus propriore vicinia semper gaudemus, ita hoc Serenitatis Vestrae iter votis prosequimur, ut Deus ter optimus ter maximus, illud quam maxime prosperet, et eandem quantocyus feliciter huc reducat. Caeterum cum non exigua hactenus intercesserint impedimenta, per Commissarios Serenitatis Vestrae causata (prout id literis nostris proxime praeteritis Serenitati Vestrae aperuimus) quo minus praetatum Elbingense negotium, ad optatum finem perduci potuerit, tum hoc ipsum iter Serenitatis Vestrae nequaquam Nobis ex usu venit, longiora utique responsa, super eorundem resolutione, a Serenitate Vestra praestolaturis. Quandoquidem neminem ex Ministris Serenitatis Vestrae praesto habemus, cum quo e propinquo conferre possimus, ut Dominus Overbeck (qui paucos ante dies in aula nostra comparuit) nullis se instructuma Serenitate Vestra asserit mandatis, mirantibus pene Nobis, qui fieri possit, ut Sereniras Vestra urgendo tantopere rerum suarum exitum, et tamen media, quae ad facilitandum negotium omnino habentur necessaria, declinet; Nos uti rectae ac optimae intentionis Nostrae securi existimus; ita non Orbis duntaxat, sed ipsius quoque Serenitatis Vestrae censura, ab omni prorsus


page 251, image: s0251

suspicione conquisitae morae absolutos Nos fose speramus, si serenitas Vestra plusculum cognatae necessitudini, justissimisque rationibus Nostris, quam suo ipsius desiderio liberaliorem sese exhibebit, nec querelarum sed aequitatis adminicula causaesuae pondus adjicere velit. De caetero qua Serenitatem Vestram complectimur benevoli ani mi teneritudine, pari affectu ditionibus Serenitatis Vestrae non deerimus, si per modernam ejusdem absensiam, quapiam in re Nostro indiguerit favore, protectioneve. Optimam interim a Deo valetudinem et prosperos successus Serenitati Vestrae ex animo precantes. Dabantur in Regia Nostra Cracoviensi die 21. Mensis Decembr Anno 1660. Regnorum etc. etc.

Johannes Casimirus Rex.

Poloniae etc. etc.

CCCLXXX. Literae CAROLI II Magnae Britanniae Regis, Ad FRIDERICUM III. Daniae Regem, cui de Regno Daniae haereditario jure in ipsum posterosque ejus translato impense gratulatur, 1660. Carolus Dei gratia, Magnae Britanniae, Franciae et Hibernia e Rex, Fidei Defensor etc. etc. Fratri, Consanguineo et Amico Nostro charissimo, Salutem perpetuamque felicitatem Serenissime et Potentissime Princeps Frater Cognate et Amice charissime.

QUamvis post felicem et pacatum Nostrum adavita Regna et Dominia reditum, laetitiae et


page 252, image: s0252

gratitudini Nostrae erga propitium Numen effusissimae nihil fere accedere posse videretur, eosdem tamen effectus in animo Nostro luculentius accendi et majorem in modum augeri sentimus, ex nuncio illo e Dania Nobis acceptissimo, nempe Ordines Regni in ejusmodi consilia sana et honorifica tandem consensisse, ut Coronam Serenitati Vestrae posterisque Regiis haereditariam fore prudenter consenserint, unanimiter statuerint. Ita quidem, ut a natura et amicitia comparatum est, ut pro conjunctissimis rerum Nostrarum rationibus bonorum et malorum, quae ad Serenitatem Vestram pertinent, expertes esse nequeamus, eoque impensius gratulamur, quod post tot Labores ac difficultates a Serenitate Vestra forti et constanti animo superatas, hanc quasi mercedem retulerit Deus, ut populus Vester sponte declararet, neminem praeter Serenitatem Vestram atque ex Ipsius genere oriundos sibi unquam placere posse, adeoque aeterna lege sanciret, se Vobis solum fide immutabili semper obnoxium fore. Quod in pacem Regnorum Vestrorum et Evangelicae rei utilitatem, felix, faustum ac perenne Serenitati Vestrae Suaeque Regiae Familiae, faxit Deus, precamur. Dabantur e Palatio Nostro Westmonasteriensi die 3. Decembris Anno Domini 1660. Regnique Nostri duodecimo

Serenitatis Vestrae

bonus Frater et Cognatus

Carolus.



page 253, image: s0253

CCCLXXXI. Literae SENATUS CIVITATIS MONASTERIENSIS, ad PLENIPOTENTIARIUM SUUM Hagae Comitum degentem, cui curam rerum suarum sollicite tommittit, 1660.

ACcepimus et cum summa tristitia legimus extractum Registri de 28. Octobr. quia vero praecipue tuae et Statuum Generalium literae cum aliis interceptae sunt ab Episcopo, nec nobis possibile quenquam e gremio nostro emittere, Doctori Marle vicino commisimus, ut te humanissime salutet et de statu nostro inquirat, rogantes fidelem constantemque operam suam nobis impertiri dignetur ulterius: quippe durissimum, iniquissimum et sanguineis lachrimis deplorandum censemus, si haec Civitas pace et bello famosa, tot avitis privilegiis clara, per projectum nobis inauditis conceptum, quod certo pro pacto aut mutuo contractu non haberi, minus exequi potest facto Ordinum Generalium, in turpissimam ac perpetuam servitutem redigi debet. Episcopus saepius dixisse fertur: Ordines vel me, vel urbem decipient. In nos, proh dolor! cecidit. Vox populi est et sine gravi et injuitissima injuria denegari non potuit: audiri debuimus, nec innocentes et inauditi per projectum condemnari. Sed quod si a Caesare nondum arctiora mandata advenerint, nec propinqua spes eorum affulgeat, nos de his primitus avisati mentem nostram super projecto finaliter sine mora aperiemus, petentes, ut si fieri possit, salvus conductus pro uno aut altero ex gremio


page 254, image: s0254

nostro ad vos deputando, ad tractandum et transigendum super projecto per Ordines, vel Residentem Caesaris ab Episcopo obtineatur; Interim via ad hoc ibidem aperta conservetur, nec noceat, si forte hic cum Episcopo nos tractare spargeretur. Optaremus quoque scire tenorem literarum Ordinum aliarumque interceptarum. Valeat et faveat constanter. Monasterii die 13. Dec. Anno 1660.

CCCLXXXII. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad FERDINANDUM II. Magnum Hetruriae Ducem, cui de felicter eontracto filii primogeniti cum Principe Aurelianensi matrimonio gratulatur, 1661. P. P.

QUo evidentiora mutuae inter Nos benevolentiae extant monumenta; eo Nobis auditu jucundiores sunt, quas florentissimae Dilectionis Vestrae Domui majores indies magnitudinis precamur accessiones. Accepto igitur de laetioribus inter Serenissimam Margaritam Aloysiam Gastonis Ducis olim Aurelianensis Filiam et Serenissimae Domus Vestrae Principem primogenitum matrimonii non sine Numinis divini providentia ineundi auspiciis nuncio exhilarati, Eidem de prospero coepti operis successu magnopere gratulamur, atque adeo ut fausta ex omni parte connubii vota sesse jubeat, qui omnis boni autor est, animitus vovemus. Agnoscimus sane in eo, quod rem adeo gratam communicandam Nobiscum duxit, Dilectionis Vestrae haud vulgaris in Nos affectus


page 255, image: s0255

argumentum; Nostraeque vicissim in se voluntatis integerrimae, pro antiquo illo necessitudinis jure, probandae occasionem nullam unquam a Nobis omissum iri, persuasum sibi, velimus, habeat. Quam de caetero salvam ex voto florentemque cum serenissima Domo divinae protectioni officiose juxta et sedulo commendamus. Dabantur Dresdae die 7. Maji Anno 1661.

CCCLXXXIII. Literae ab ORDINARIA S. R. IMP. DEPUTATIONE, ad LUDOVICUM XIV. Galliae Regem, cui causam Comitum de Nassau Saarbrücken et Baronum de Sickingen, restitutionem Comitatus Saarwerdensis etc. a Duce Lotharingico praestandam spectantem, sollicite commendant, 1661. Serenissime et Potentissime Rex Christianissime, Domine clementissime.

CHristianissimae Regiae Maj. Vestrae hisce humillime exponimus, Sacri Rom. Imp. Electoribus et Deputatis Principibus et Statibus, Dominis nostris ex ulteriori Comitum de Nassau - Saarbrucken hic exhibito memoriali innotuisse, quod ratione restitutionis iis et Baronibus ac Nobilibus de Sickingen ex Instrumento pacis Monasterio - Osnabrugensis debitae in tractatu inter Regiam Majestatem Vestram, et Serenissimum Lotharingiae Ducem, Parisiis nuper conduso aliquid contineatur, et quemadmodum Regia Majestas Vestra eum ad executionem modo dictae restitutionis obstringere quidem voluerit, deinde vero sua Serenitate quaedam


page 256, image: s0256

dam a Vice Cancellario Imperii, Comite Curtio, subscripta pacta allegante, eaque nomine Statuum iu novissimis Comitiis Ratisbonensibus conventa secum et approbata asserente tandem acquieverit, reservata tamen libera sibi facultate cum Statibus Imperii in iis, quae ad promovendum hoc negotium adhuc decernere possent, juxta memoratae pacificationis dispositionem concurrendi. Prout tamen haec Reg. Majest. Vestrae reservatio modo dicto Instrumento Pacis consentanea, et evidens laudatissimae suae, pro ejusdem plenaria executione et conservatione, sollicirudinis et studii argumentum est; Ita non dubitamus, quin etiam Reg. Maj. Vestra ex nostris, 13. Octobris anni proxime elapsi, exaratis literis, probe intellexerit, supra dictum Tractatum Ratisbonensem ex causis allegatis imperfectum, totumque negotium penes dispositionem Instrumenti pacis mansisse, ac Status Imperii ab omni obligatione prorsus liberos esse: E contra vero Serenissimum Lotharingiae Ducem, tanquam Con-Statum Imperii legibus obnoxium, et consequenter ad executionem pacis Monasterio-Osnabrugensis, pro sanctione pragmatica in dictis Ratisbonensibus Comitiis recepta, absque ulla contradictione et exceptione teneri. Cum itaque eidem Serenissimo Duci remorata tractatio Ratisbonensis nihil juris tribuat, ac praefata restitutio Comitum de Nassau et Baronum Nobiliumque de Sickingen tam in Castrum Homburg et Comitatum Saarwerdanum quam in Oppidum et Castrum Landstul, in instrumento pacis decisa sit, eamque Legati Gallici, tam Norimbergae, quam


page 257, image: s0257

Ratisbonae instantissime urserint, et praetactae tractationi tanquam Instrumento pacis repugnanti, semper contradixerint, nec dubitemus, eandem mentem Majest. Vest. adhuc fore. Hinc pro ampliori informatione cum suo hic Residente Consiliario Status et Deputato de Gravell hoc de negotio agere, nec non ad Majest. Vestram supra dictorum Dominorum nostrorum sensa per illum deferre e re visum fuit. Ac velut iidem sibi plane pollicentur, Regiam Majestatem Vestram quibusvis, ad promovendam saepe memoratam restitutionem, idoneis mediis ex sua parte non defuturam; sic et gloriae suae hoc reliquum accedet, et Principes nostri propensissimam Majest. Vestrae pro pace voluntatem iterum agnoscent, dicti vero Comites, Barones atque Nobiles humillime demerebuntur. Quo Christianissimam Regiam Majestatem Vestram divinae protectioni obnixe commendantes, ei prosperos rerum successus, cum perenni incolumitate, animitus apprecamur. Dabantur Francofurti ad Moenum XIX. Maji Anno 1661.

CCCLXXXIV. Litertae JOHANNIS CASIMIRI, Poloniae Regis, ad LEOPOLDUM, Romanorum Imperatorem, quibus ab eo, ut Franciscum de Lisola, Legatum suum, sibi rationibusque suis valde molestum, revocare haud gravetur, obnixe contendit, 1661. P. P.

ALiquor jam effluxere menses, ex quo apud Majestatem Vestram institimus, ut gencrosum


page 258, image: s0258

Franciscum de Lisola, qui negotia Majestatis Vestrae in aula Nostra hactenus curavit, submisso in locum ejus alio Ministro, revocaret. Quod ardentius Nobis apud Majestatem Vestram iterandum venit, postquam tum alias, tum praecipue sub tempus moderni conventus (a quo per leges Regni submoveri poterat, nisi Majestatem Vestram respexissemus) adeo se negotiis consiliisque Nostris immiscuit, ut non solum insciis Nobis, sed contra Nosmet ipsos Domumque Nostram multa inconsulte vel malo consilio dixerit feceritque. Cum tamen utut in Regno ex pluribus Statibus composito, is apud Nosa Principum Legatis servatus sit mos, ut omnia ad Nos ipsos legibus sic volentibus referrent. Sed aliter agendum erat homini contra Nos Serenissimamque Reginam, Consortem Nostram charissimam, loquuturo, nec nisi clandestine proponi poterant ea, quibus dissensum inter Principes et Ordines Regni parabat. Atque omnem huncillicitum eo direxit conatum, ut infracta inter Nos et subditos confidentia negotium electionis intervertat, a quo tamen et salus Regni Nostri pendere videtur, nec spes Augustae Majestatis Vestrae Domus excludentur. Nec minus Nos movet, quod eadem proponendi et retractandi felicitate omnem jam verecundiam consumserit: Certe fidem apud Nos consumpsit. Exinde ipsi significare curavimus, ut Nos in posterum scripto tantum adiret, quo firmius super ab eo propositis consultari possit, nec Nobis gravis sit, et grandibus rebus tractandis detrahat praesentiam hominis, cujus infestum animum experimur. Majorem


page 259, image: s0259

itaque in modum a Majestate Vestra postulamus, ut dictum generosum Lisolam ab aula Nostra revocare velit, substituto alio, qui ex mente Majestatis Vestrae negotiis incumbens proprii affectus impetu per transversum non agatur. Caeterum in hoc Nostro postulato, non minus rem Majestatis Vestrae, quam Nostram agimus, ita constanter speramus et cupimus Majestatem Vestram esse persuasam, nihil Nos facere aut unquam facturos, quod mutuam inter Nos observantiam et consanguinei amoris nexum quoquo modo invalidare possit, quod primum venturo Majestatis Vestrae Ministro plenius et efficacius testabimur. Interea Majestatem Vestram divinae protectioni commendamus. Dabantur Varsoviae die 18. Junii Anno 1661.

CCCLXXXV. Literae GUSTAVI ADOLPHI, Ducis Megapolitani, lineae Gustroviensis, ad CAROLUM XI. Sveciae Regem, apud quem inhibitionem operis ad Ostium Warnae jussu Regio exstruendi, et abrogaiionem telonii ibidem constituti instanter urget, 1661. Serenissime ac Potentissime Rex, Domine Consanguinee et Amice charissime plurimum que honorande.

ETsi non dubitamus, quin Regiae Vestrae Dignitati in recenti adhuc vigeat memoria, quoties super nimis duro telonii onere, quod civitas nostra Rostochium multos abhinc annos sustinuit,


page 260, image: s0260

conquesti apud Eandem simus: necessitatem tamen hanc justissimas Nostras querelas hac de causa repetendi, imposuit Nobis novi operis in nostro territorio prope Warnemundum exstructio, quod non ita pridem Gubernator Wismariensis, Dominus Mardefeldt, terras Nostras armata manu ingressus, ad expressum, uti dicit, Regiae Vestrae Dignitatis mandatum moliri coepit, eo ipso tempore, quum persuasum Nobis haberemus, Nostras tot vicibus in justissima hac causa iteratas justissimas preces apud Regem justissimum locum tandem inventuras. Verum, cum Regia Vestra Dignitas non solum desiderio Nostro aequissimo adhuc dum attendere, sed praeterea quoque fortalitium, ad exigendum porro telonium in territorio Nostro extruendum curare voluerit, non possumus, quin contra inceptum hoc novum opus quam solennissime protestemur, et Nobis omnia jura, jurisque remedia, adversus id ipsum hisce expresse reservemus: Regiam autem Dignitatem vestram iterum rogemus, ut pro sua innata generositate, pro Nostra justa causa in nostram gratiam opus hoc inhibere, et Civitatem nostram Rostochium durissimo hoc telonii onere, quod juxta ac singuli Nostri subditi, cum praefecturis praesertim Nostri Ducatus, persentimus, liberare velit. Respiciat igitur Regia Vestra Dignitas petitum Nostrum, quod nonnisi summo jure et aequitate nititur, neque permittat, ut contra Sacri Romani Imperii constitutiones et inveteratam inter inclytae Sveciae Reges Nostrosque progenitores, amicitiam tali modo tractemur. Etenim certi sumus,


page 261, image: s0261

si praesens haec Civitatis Nostrae, omniumque Nostrorum subditorum calamitas Regiae Vestrae Dignitatis aequitate et matura inhibitione sublevetur, summum ejus nomen et gloriam non parum auctum iri, et Deum insuper (justum omnium judicem) pro exhibita hac Nobis justitia justum aliquando praemium Regiae Vestrae Dignitati elargiturum: Quem ex animo precamur, ut Regiam Vestram Dignitatem longissimis annis, optatisque rerum successibus beare dignetur. Dabantur ex arce nostra Gustrovii, die 19. Junii Anno 1661.

Regiae Dignitatis Vestrae

Observantissimus Consanguineus

Gustavus Adolphus.

CCCLXXXVI. Responsiriae CAROLI XI. Svecorum Regis, adpraeinsertas GUSTAVI ADOLPHI, Ducis Megapolitani literas, quibus sibi in portubus et littoribus Megapoleos omnibus singula telonii juravigore Pacis Westphalicae competere, demonstrare conatur, 1661. Carolus, Dei gratia, Svecorum, Gothorum, Wandalorumque Rex et Princeps Haereditarius etc. Illustrissime,

LIteras Dilectionis Vestrae de die 19. Junii nuper praeterlapsi in arce Gustrovio datas, ante hos paucos dies accepimus, quibus Dilectio Vestra


page 262, image: s0262

non modo de duro nimis telonii onere, quod civitas ejus Rostochium multos abhinc annos sustinuit, conqueritur, sed etiam de novi, ut vocat, operis Nostri prope Warnemundum extructione querelas suas fundit, quasi telonii in territorio ejus porro exigendi causa fortalitium extruere curemus; quo nomine quam solennissime protestatur, et omnia jura jurisque remedia sibi reservat, Nosque rogat, ut sicuti petitum ejus non nisi summo suo jure et aequitate nitatur, non permittamus, ut contra Sacri Romani Imperii constitutiones et inveteratam inter inclytae Svediae Reges ejusque progenitores, amicitiam tali modo tractetur, quemadmodum dictae literae hujusmodi pluribus indigitant. Quibus ut ordine respondeatur, futendum est, non sperasse Nos futurum, ut in re omnium clarissima et de jure Nobis debita, a Dilectione Vestra vel ejus Domo, de qua Antecessores Nostri nihil non meriti videri possint, controversia Nobis moveretur, sed eam saltem gratiam habituram fuisse, ut, quod Imperator de consensu totius Imperii Nobis concessit, ejus quietum saltem usum Nobis non invideret. Cum vero res eo provehatur, ut beneficiis praestitis non modo mulla gratia rependatur, sed etiam odium pro meritis referatur, adeoque juribus nostris perpetuis veluti vis palam inferatur, necessitas Nobis imponitur, id prolixius hac occasione explicandi, quod aequitas causae Nostrae meretur. Duo vero insimul hic Nobis, si controversiae, quam nobis Dilelectio Vestra facit, statum inspicimus, objiciuntur: primum, quod ejus subditos et praefecturas,


page 263, image: s0263

imprimis Civitatem Rostochienfem, duro telonii onere aggravemus: deinde etiam quod fortalitium, tanquam novum opus, incipiamus. Adambo ut efficienter reponatur, omnium primum de Nostro telonii jure, postea vero de sequenti controversiae membro disquiramus. De priori ut veritas et meritum causae sibi constet exemplo, ad instrumentum pacis Westphalicae tanquam ad normam et cynosuram nobis recurrendum est. Monstratur autem ibidem evidentissimis verbis, concessa Nobis esse moderna vectigalia (vulgo Licenten vocata) ad littora portusque Pomeraniae et Megapoleos, jure perpetuo; sed ad eam taxae moderationem reducenda, ne commercia in iis locis intercidant. Qui paragraphus, quamquam nulla sua vocula obscurus esse videatur, ut tamen a Dilectione Vestra melius intelligatur, nonnulla veritatis eliciendae et roborandae causa, putavimus hic repraesentanda esse. Ea vero consistunt in ipsius paragraphi sede et loco, qui hic merito ad genuinum ejus intellectum venit considerandus; tum in verbis ipsis, quae utique sunt apertissima; et denique actitatae controversiae in tractatu tam circa concinnationem satisfactionis Svedicae, quam postea in solennibus ipsius tractatus actibus. Quod locum concernit, mox observandum venit, praemissa, et in praecedentibus paragraphis articuli X. Instrumenti pacis concessa, pro Svecis non fuisse in sufficientem et plenam satisfactionem recensita et agnita, ac proinde nonnulla additamenta et auctaria fuisse apposita, interque ea telonii hanc concessionem fuisse numeratam, quae defectum


page 264, image: s0264

superiorum supplere juvaret. Est ergo hujus paragraphi locus ab ipsius Civitatis et portus Wismariensis concessione, quae §. 2. Imperator etc. exprimitur, singulariter distinctus, ut inique plane adeoque sinistre agant, qui eundem sic explicant, ut vectigalia tantum intelligenda esse in locis cessis, eaque ad Wismariensem portum ita restringenda censent, ut pro restitutione locorum, in bello a Svecis tunc occupatorum, et pacis obtinendae causa, acquisitorum praeterea ad reliqua littora et portus Megapoleos, jure Nostro Nos privare contendant. Plane ii quidem contra veritatem paragraphi pugnant, quandoquidem porro in ipsis paragraphi verbis clarissime conceduntur, moderna vectigalia, hoc est, omnia ea, quae tempore belli ad omnia littora et portus fuerunt imposita, aut imponi potuerunt. Horumverborum perspicuitate nihil omnino esse potest dilucidius: explicantur tamen praeterea per verba pluralis numeri, ad littora nempe et portus, non duorum tantum, Wismariensis et Warnemundensis, ut initio hujus negotii tractabatur, nec etiam solius Civitatis Wismariensis, quae cum sui portus liberrima dispositione in superiori paragrapho separatim concessa suit, sed Megapoleos in genere, et, ne meritis Regni Sveciae in tranquillitatem communem, adeoque Domum Megapolitanam, fraus fieret, cum manifesta sua extensione ultra loca in Megapoli cessa: adeo, ut nullum littus aut portus Megapoleos hodie sit, vel dehinc commerciis exercendis institui possit, qui non Nobis et Regno Sveciae vigore hujus paragraphi vectigal debeat; Accipienda


page 265, image: s0265

enim sunt verba ob compensationis favorem (quo modo de hoc jure merito hic loquendum est in populari suo sensu et propria significatione, nec restrictio ulla admittenda est, nisi quae in Instrumento pacis expresse ostendi, aut ibidem admissa probari possit. Etenim, si talis restrictio vel exceptio admissa fuisset, ejus utique vestigium aliquod in unica nostra regula et norma, hoc est, publicae pacis tabulis, quae a tot Interessentibus et in conspectu totius Europae, condebantur, omnino appareret: nunc vero deficiente tali clausula salvatoria, cujusmodi in instrumento pacis alias non est, ubi justa et necessaria visa est, non solennis et frequentissima, mirum est, Dilectionem Vestram velle imaginaria et mentali quadam exceptione manifestum Nobis et in Legibus pacis radicatum jus restringere et disputare. Notum quidem est, quod perfectionem et subscriptionem negotii satisfactionis aequivalenti etiam Ducibus Megapoleos proviso nonnullos Mechlenburgicos Deputatos (ac inter eos praecipue Rostochiensem) tam perse, quam peralios, non quidem in modum contradictionis, sed amicae commendationis, Legatis Svedicis persuadere conatos esse, ut paragraphus Ad haec etc. ita secundum sensum eorum formaretur, ut vectigalia in locis tantum cessis caperentur: sed cum post subscriptum satisfactionis punctum Legatis Svedicis integrum non esset quicquam immutare, nec talis immutationis, postquam Domus Megapolitana reddito aequivalente paulatim sedaretur, ut subesset ratio, nihil, ac ne tum quidem, cum Instrumentum pacis suis jam


page 266, image: s0266

partibus integratum omnibus praelegeretur (unicuique tamen copia facta de suis necessariis admonendi) vel subscriptione facta communicaretur, amplius quod ad essentiam rei aliquid faceret, motum est quidpiam. Cum ergo et sede ipsa in instrumento pacis, a concessione Wismariensis portus diversa, hoc jus Nobis ut supra additum quoddam concessum sit, verbis vero tam liquidis, ut nec circa tractatum contraria conantibus ullus relictus sit locus; credimus hinc satis liquere veritatem paragraphi, et qua aequitate Dilectio Vestra protestetur, juraque telonii Nostri ad littora et portus Megapoleos sua contradictione impedire insistat, ac ad summum quoddam jus suum, quod per se, in literis suis tantopere provocet. Justior omnino Nobis causa subest, de iniquitate Domus Megapolitanae et inprimis civitatis Rostochii, querendi, quod videntes causae Nostrae justitiam, eidem tamen principalium paciscentium conventione et totius Imperii judicio et consensu aequissimae judicatae, nihilominus imminuere et detrahere, quantum in iis est, tranquillitatis publicae custodiam et usum, quae in unico pacis instrumento unice requiescit, concutere aggrediantur, dicto tantum argumento a tolerabilibus quibusdam suorum subditorum incommoditatibus, cum aequum potius sit, ut respiciant, quid a Nobis jure fiat, et quid Nobis per pacem competat, quam, quod ipsorum subditis ex integro usu fiet. Cautum vero est, pacis publicae legibus, adeoque a Nobis danda opera, ne per immoderatam taxam commercia intercidant, quin, quo fuerint


page 267, image: s0267

frequentiora, hoc juri nostro majoribus commodis conducerent. Nunc igitur, ex quo, quod demonstratum fuit, juris Nostri vectigalium, ad littora et portus Megapoleos perpetuo possidendorum, liquidissimas rationes exposuimus, ad alterum epistolae momentum veniamus. Non existimamus, excidisse Dilectioni Vestrae memoria praeteritorum nuper temporum acta, et quanta cum modestia et amicitiae testificatione antecessores Nostri in hoc sese negotio semper gesserint; eamque rogamus, velit apud se Dilect. Vestra justa pensitare lance, quanta Nobis fiat injuria, si qualecunque munimencum hoc juris Nostri contra praetenfum jus suum, contra constitutiones Imperii et inveteratam Regum Sueciae cum progenitoribus ejus amicitiam interpretetur. Etenim hoc fortalitium non novi inceptum operis est, urpote quod ante complures annos in defensionem juris Nostri, usque ad proxime praeteritos ratione motuum Polonicorum tumultus, et donec de tuto exercitio istiusmodi juris certiores foremus, retinuerimus. Atque ejus rei non unica subest causa. Praeterquam enim quod tenore instrumenti pacis et Recessus Norimbergensis fancitum est, ut locorum restitutio tum demum fieret, cum vicissim instrumento pacis justa essent facta, et ad peculiares conventiones minutiora remissa obstacula complanarentur; natura ipsa et rei ratio postulat, ut priusquam certi simus de securo et commodo juris Nostri usu, solita et in hoc tempus usitata fecuritate Nobis provideamus. Nunquam autem in causa fuimus, ut haec res non amice complanaretur, imo multis


page 268, image: s0268

vicibus antecessores Nostri pronos se exhibuerunt ad justam compositionem. Per Dilectionem Vestram atque ejus Consortes hactenus stetit, quo minus votis Nostris et antecessorum Nostrorum ex sententia succederet; quandoquidem et tempore Serenissimae Reginae Christinae et Divi Parentis Nostri, Regis Caroli Gustavi, frequenter omnino actum est de horum obstaculorum remotione; et quamquam res videretur exiguae difficultatis, hactenus tamen non licuit id obtinere, quin iniquo quoque tempore Nostro, cum tot hostibus premeremur, desuper ea Nobis a Rostochiensibus illata est injuria, ut eorum, et consilio et auxilio (atque, ut vulgatum est, certis etiam subsidiis suis) Fortalitium, quo ad tuendum jus Nostrum, donec aliud mutuum statueretur, usi sumus, solo aequaretur: non alio fine, quemadmodum illorum literis proditum est, quam, ut destructione Fortalitii facta jus telonii contra planissima Instrumenti pacis verba Nobis pariter everterent, aut si leges et fides publica id minus permitterent, saltem hoc efficerent, ut quod Nobis jus acquisitione per quam magnis constitit impensis, majoribus dehinc defensione et usu ipso constaret. Sed pace Olivensi cum nihil in Imperii Romani rebus immutatum sit, controversiae vero ejus inpristinum statum reverterentur, locaque priora, tam in Megapoli quam Pomerania, art. 22. Nobis restituerentur, utique sine praevia communicatione Nobis licuisset, pristinam, unde per iniquitatem temporis, et injuriosa Rostochiensium cooperatione, praesidium Nostrum ejectum fuit, occupare possessionem,


page 269, image: s0269

donec de loco exigendorum vectigalium rite conveniretur. Alium enim, quam Warnemundum, ut Caesareani restituerent, nullus in Megapoli locus occupatus erat. Sed vero, ut omnia amicabilia prius experiremur, eamque quam cum Vicinis par est colere, amicitiam requireremus, hoc dedimus propinquitati communi, ut per tribunalis Wismariensis Protonotarium Fridericum Pascovium rursus id flagitaremus, quod alias rei ratio Nobis decrevit. Nihil autem aliud requisivimus, quam ut locus Nobis designaretur, ubi dicta telonia tuto et commo de exigi possint, et de hac re tandem finaliter dispensaretur. Tantum vero abfuit, ut talis propositio in animum Dilect. Vestrae admitteretur, ut ingrata potius deprehenderetur adeo, ut non modo justissimae requisitioni Nostrae nulla omninogratia fieret, sed et hoc ageretur, ut ipsum jus Nostrum in periculo constitueretur. Ergo faciendum utique fuit, ut juris Nostri exercitio antiqua tuitione consuleretur. Optassemus, Rostochienses hanc Nobis necessitatem non imposuisse, ut destructione veteris fortalitii ad labores et impensas novas Nos cogerent, sumptibus Nostris utilius fuisset consultum: Nunc vero super illatam Nobis injuriam, et pragmaticae Imperii Constitutionis contemptum, hujus insuper incommodi Nobis causa fuerunt. Superessent per Dei gratiam media, quae vindictae copiam facere possent; Sed quemadmodum Fortalitii reparatione aliud nihil intendimus, quam ut navigantium debitum solvatur, et juris Nostri aliqua ratio habeatur, ita hisce profitemur et protestamur, Nos


page 270, image: s0270

quoque nil contra tranquillitatem publicam molituros, nec contra Imperii Romani constitutiones aliquid commissuros esse, aut antiquius habituros quidpiam, quam praescripto Instrumenti pacis tenaciter inhaerere. Quod vero antiquam inter Antecessores Nostros Reges Sueciae et suos progenitores amicitiam recordari amet, hoc quidem auditu et perceptione Nobis est jucundum, ac eandem quidem Nos etiam, ut et necessitudinem sanguinis, aliaque amici animi pignora magni omnino facimus, nec charius aliquid habemus, quam eandem, Majoribus Nostris mutuis officiis et beneficiis traductam, in posteros transmitrere posse: Et, si virtutem Dilectionis Vestrae conjectura assequi licet, fas est, ut credamus, apud eandem adhuc oblivione non deleta esse merita Regum, Gustavi Adolphi patris, et filiae ejus Christinae, in Domum Megapolitanam. Judicet orbis, utrum aliqua Domui Vestrae amicitiae argumenta deuegarint. Sane, si mortalium vices animo altius reputare sustinuerit, causam haud dubie habitura est, cur antiqua beneficia grati memoria animi replicet. Non libet eadem nunc repetere, saltem cuperemus, Dilectionem Vestram in memoriam vocare velle, quanto cum periculo et sumptu Regni Nostri Dilectionis Vestrae patri et patruo Ducatibus suis ejectis, cum Princeps alius in locum eorum esset investitus, restitutionem procuraverint. Si in vicem memoris animi telonii jus amplissima sua extensione Antecessoribus et Regno Nostro sponte obtulisset, haudquaquam in debitam meritis gratitudinem eandem peccasse quispiam a studio


page 271, image: s0271

partium paulo remotior facile dixerit. Eam tamen ubique adhibitam esse ab hac parte moderationem et benignitatem ipsa, necesse est, fateatur, ut non modo pristinae suae Dignitati Domus ejus restituta sit, sed etiam, ne periisse ei quidpiam conquerendi causam haberet, sub titulo aequivalentis, duo insuper haereditarii principatus, totidemque commendae, bina ad Albim vectigalia, bini Canonicatus et superpondii loco ducenta thalerorum Imperialium millia addita sunt, non ullo de publica re Domus Vestrae merito, sed ut Regni Sueciae benignitatem et locupletem compensationem experiretur, ac patientius ferret, quae Nobis et Regno Nostro concessa essent exigua ad Ducatus sui Littora et portus vectigalium jura. Cum itaque hisce meritis hocce periculo, et impensis jus Nostrum acquisitum sit, atque in legibus Pacis sub cautione fidei publicae palam fundetur, alienum utique a Justitia nemo aequanimis censuerit, si illud, quod perpetuo Nobis datum est, porro exerceamus, et consueto modo, donec aliter convenire licuerit, conservare et manutenere persistamus: Pollicemur tamen, et denuo atque ultro hisce Nos offerimus, sicuti intuitu alio nullo Fortalitii possessionem circa Warnemundum, quam ob tuitionem juris Nostri recuperamus, ita simul a Dilectione Vestra et ab ejus Domo facta Nobis de eo controversia mutua transactione, si cessaverit, ut in certo aliquo loco vectigalia tuto et commode exigi possint, Nos idem Fortalitium destructum rursus evacuare, atque seposita dehinc omni inutili inter Vicinos et Consanguineos contentione,


page 272, image: s0272

amicitiam, tot retro seculis Nostros Antecessores Reges Sueciae inter et progenitores Dilectionis Vestrae non sine commodis maximis cultam, eodem tenore et decentibus studiis porro prosequi velle; Idque facturi sumus tanto propensius, quanto et vicinas utriusque Nostrum ditiones et sanguinis maxime necessitudinem Nos eo per officiorum reciprocationem merito sollicitare intelligimus, Quibus Dilectionem Vestram Divino Numini commendamus. Dedimus in Arce Nostra Holmensi, die 13. Julii, Anno 1661.

Nomine altissime memoratae Sacrae Regiae Majestatis respective Filii Nostri, Charissimi, ut et Regis ac Domini Nostri Clementissimi

HEDWIG ELEONORA.

Petrus Brahe, Comes in Winsingsborg, Reg. Suec Drotzetus.

Magnus Gabriel de la Gardie, R. S. Cancellarius.

Lorenz v. der Linde, loco R. S. Mareschall.

C. G. Wrangel, R. S. Archithalassus.

Gustavus Bonde, R. S. Thesaurarius.

Eduardus Ehrenstein.

CCCLXXXVII. Literae LEOPOLDI Rom. Imperatoris, ad FRANCISCUM DE LISOLA, Legatum suum,


page 273, image: s0273
quibus ipsum, qualem se circa differentias inter semetipsum et Aulam Poloniae exortas gerere debeat, instruit, dulcique constantis gratiae suae promissione solatur, 1661. Leopoldus, Divina favente clementia, electus Romanorum Imperator, semper Augustus etc. Honorabilis, fidelis, dilecte.

LIteras tuas undecima hujus datas accepimus, et ex iisdem fusius percepimus, quod nomine Serenissimi Regis Poloniae Episcopus Varmiensis et Palatinus Pomeraniae te convenerint, dictusque Episcopus tibi objecerit primo Gerardinum nomine tuo Palatino Plocensi significasse, a Serenissima Regina in Successorem filium Principis Condaei destinatum esse: Secundo Serenissimam vim meditari et minus intentare ad procurandam decisionem istam: Tertio adesse illic Condaei Secretarium; Quarto, Serenissimam velle Gallis Prussiam tradere, et quinto eandem convenisse cum Suecis. Cumque nomine dicti Serenissimi Regis idem Episcopus requisiisset, an, quibusque indiciis, et quo fine ista dixisses? ac tu ad singula respondendo modum et rationem dictorum vel non dictorum ultro ipsi explicasses, idem tibi denunciavit: Serenissimum Regem apud Nos eo nomine querelas suas depositurum, qui desideret, ut interim a conspectu ejus abstineas, donec tota res elucidata fuerit: Cumque ulterius rescivisses, a Serenissimae Reginae clientibus etiam alia, de quibus a dictis


page 274, image: s0274

Commissariis nulla fuisset facta mentio, quasi a te dicta in vulgus spargi: exegisse te a Gerardino, ut sub juramento consignaret, quid tu eidem ad dictum Palatinum Plocensem deferendum commisisses, idque is praestitisset, amandasse te cum ea depositione virum minime suspectae fidei ad dictum Palatinum Plocensem, qui eundem requireret attestari, an quid plus minusve, quam illa depositione contineretur, ad ipsum per memoratum Gerardinum fuisset delatum: Cumque is negasset, plus minusve, quam sibi communicatum fuerat, ea contineri, prout relatio a delegato tuo subscripta demonstret: subinde misisse ad binos supra nominatos Senatores, et novum cum ipsis colloquium super praedictis proposuisse: Et cum productis dictis instrumentis apud eosdem non modo quoad praedicta objecta, sed alia etiam in vulgus sparsa te purgasses, requisiisse, quandoquidem totum fundamentum querelarum Regiarum in relatione Palatini Plocensis sit positum, tametsi id quidem dicta depositione Gerardini, et agnitione Palatini Plocensis sit dilutum; ut ipsi tamen pro majore rei dilucidatione unum ex suis ad eundem Palatinum Plocensem cum dicta depositione et declaratione mitterent, rei penitus explorandae causa: de quo cum ipsi defectu mandati se excusassent, remque minime necessariam judicassent; suasissent tamen, ut potius Regi ipsi dictam declarationem Gerardini consignandam curares: huic te consilio non defuisse: Et expectare etiamnum Serenissimi Regis super ea sensum. Demum cum dubitares, an Serenitas sua per praememoratum interdictum


page 275, image: s0275

intenderet te, etiam quatenus Legatum et Ministrum Nostrum, a functione tua excludere; petiisse ab eodem audientiam, ad quaedam ex mandato Nostro ad illum referenda: quae audientia negata tibi fuerit, addito responso, quod si quid referendum haberes, id scripto faceres: a quo tamen tibi abstinendum putaris: ac de his omnibus ad Nos referendum duxeris. Quemadmodum igitur recte et ex officii tui ratione fecisti, quod de his omnibus accurate et sine mora edocere Nos voluisti; ita miramur sane, quod cum jam ante octiduum fama ipsa nuncia de hoc facto aliquid huc delatum sit, a Serenissimo Rege tamen vel ejus nomine de eo hactenus nihil ad nos fuerit perscriptum, magis autem id mirum Nobis accidit, quod Serenissimus Rex cum literis suis vigesima tertia Maji proxime elapsi ad Serenissimum patruum Nostrum Archiducem Leopoldum Wilhelmum perscriptis in genere aliquid de aversione contra te concepta insinuasset, non expectato ullo responso tam grave contra te decretum. antequam auditus esses, decernere, et de facto exsequi voluerit, contra plane non modo amicitiae illius tam cordialis, et tot necessitudinum tam arctis inter Nos vinculis colligatarum rationem; sed morem etiam quoad publicas hujusmodi legatorum personas ubivis gentium usitatum: ut jam taceamus, quod ne tu quindem ex propria persona tua ejusmodi aliquid improperium commeruisse censeri possis apud quenquam Regiminis publici in illo Regno participem, quippe quorum nemini tui pro eodem Serenissimo Rege Reginaque et Regno gravissimis ipsorum


page 276, image: s0276

temporibus exantlati labores, adita gravissima pericula, superatae feliciter plurimae gravissimae difficultates possiunt esse ignotae. Verum de his memorandi tum erit tempus opportunius, quando Serenissimi Regis querelae ad Nos deferentur. Nunc cum non videamus, quo fundamento illud tam grave contra non te magis, quam Nosmet ipsos latum decretum sustinere queat: Omnino autem censeamus recte et prudenter a te factum esse, quod quae ad salutem et tranquillitatem conservandam non modo inclyti illius Regni, sed vicinorum quoque et totius Christianitatis pertinere visa sunt, modeste cum apud primarios ipsiusmet Regis et Regni Ministros, tum apud Regem Reginamque ipsam citra ullius hominis justam offensionem monuisti: Ita te in eo officio tuo porro dextre et modeste continuare, et quoad apud Serenissimum Regem Reginamque coram agere tibi interdictum est, id apud eosdem Ministros et Senatores ac hoc imprimis agere volumus, ut si quid, quod non speramus, contra bonae viciniae et securitatis Nostrae rationes a quoquam agitari sentias, ei evertendo, omnem operam naves, ac Nos quam saepissime et accuratissime de occurrentibus certiores facias; Prout in fide et rerum usu tuo omnino confidimus. Caeterum celandus non es, quod cum cursor ille, quem tu cum literis quarta hujus exaratis ad Nos expedivisse significas, in Polonia ipsa spoliatus fuerit, etiam dictae literae tuae eidem ereptae fuerint. Quod reliquum est, gratia tibi Nostra Caesarea constat. Dabantur in Civitate Nostra Viennae, die vigesima quarta Junii, Anno Domini


page 277, image: s0277

millesimo sexcentesimo sexagesimo primo, Regnorum. Nostrorum, Romani tertio, Hungarici sexto, Bohemici vero quinto.

LEOPOLDUS.

Ad mandatum Sac. Caes. Majest. proprium.

J. Walderode.

CCCLXXXIIX. Literae WENCESLAI COMITIS DE LESNO, Archipraesulis Gnesnensis, ad FRIDERICUM WILHELMUM, Electorem Brandenburgicum, quibus dilatam denuo Elbingae traditionem excusare satagit, 1661. Serenissime Princeps Elector, Domine et Amice Colendissime.

QUae pro consueta Nobis totique huic amplissimae Reip. in Serenitatem Vestram observantia et propensione, de tradenda Elbinga, in proxime praeteritis Regni Comitiis egimus, ea Serenitati Vestrae Illustrissimos et Excellentissimos Dominos Legatos relaturos non dubitamus. Huic tamen, quae facta est, prorogationi, dedit causam ingens Reipublicae hujus gravissimorum negotiorum moles, et praesertim imminens exercituum, ob dilata stipendia, confoederatio, cum Amplissimi et Nobilissimi Ordines intestino huic periculo et malo prius et ante omnia alia, praesenti rerum temporumque motu, medendum, et quantocyus obviandum


page 278, image: s0278

esse, prudenter censuerint; Nobis sane nihil serius antiquiusque erit, quam amicitiam Serenitatis Vestrae omni meliori ratione tueri, et iis rebus studere, quae vicinitatis leges, et sacrosancta pactorum fides sibi de jure vindicare videntur; Prout etiam considimus Serenitatem Vestram, paria semper Serenissimo Regi Domino Nostro Clementissimo et toti Reipublieae relaturam, affectumque eisdem suum conservaturam. De caetero Serenitatem Vestram divinae tutelae ex animo commendamus, et studia officiaque Nostra Eidem Serenitati Vestrae prolixe deferimus. Dabantur Varsaviae, die 15. Augusti, 1661.

Serenitatis Vestrae

Ad officia Paratissimi Amici

Wenceslaus, Comes de Lesno, Archiepiscopus Gnesnensis, meo et totius Senatus nomine.

CCCLXXXIX. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxonum Electoris, ad FERDINANDUM II. Magnum Hetruria Ducem, quibus ipsi pro transmissis sibi rarti muneribus ingentes grates referens, paria, data occasione, sinceri amoris documenta promittit, 1661. Serenissime Princeps, Domine et Amice Charissime.

INtentos Nos ac sollicitos, quibus mediis ob elegantissima ista munera Nostram probaremus


page 279, image: s0279

gratitudinem, quae Nobis Dilectionis Vestrae Nomine Consiliarius Noster ac Status Secretarius, Gabriel Voigt, ex commissione per Literas Domini Abbatis Marchetti paris officii apud Dilectionem Vestram Ministrum, egregium Virum, sibi facta, nuper tradita fuerunt, supervenit novum aliud idque non minus valde gratum ac rarum Nobis donum, duo nempe Leones, pulchra et generosa animalia, quae Theriotropheum, quod in Electorali Nostra Dresda habemus, singulariter decorabunt, sicut et superius memorata arte simul ac pretio suo aestimanda munera, pro eximio Nostri Technophilacii ornamento asservanda curabimus. Cum igitur Dilectioni Vestrae Nos, qui alias affectus sui ac benignitatis praeclara experti sumus testimonia, ita devincire placuerit, Nostrum est gratissima semper haec recolere memoria, omnibusque invigilare occasionibus, quibus aliquo gratitudinis argumento parem animi indefessi ac officiorum promptitudinem dedarare poterimus. Interea Dilectioni Vestrae optimam incolumitatem ac serenissimae suae Domui prosperrima quaeque animitus apprecamur. Dabantur Zabeltizii, die 1. Octobris, Anno 1661.

CCCXC. Literae recredentiales, a LEOPOLDO, Rom. Imperatore, Legatis Suecicis, recipiendae Investiturae Germanicarum Provinciarum ergo missis, ad CAROLUM XI. Suecorum Regem traditae, 1662.


page 280, image: s0280
LEOPOLDUS, Divina favente clementia electus Romanorum Imperator semper Augustus, ac Germaniae, Hungariae, Bohemiae, Dalmatiae, Croatiae, Sclavoniae etc. Rex, Archidux Austriae, Dux Burgundiae, Brabantiae, Styriae, Carinthiae, Carniolae, Marchio Moraviae, Dux Lucemburgiae, ac superioris et inferioris Silesiae, Wurtembergae et Teckae, Princeps Sueviae, Comes Habspurgi, Tyrolis, Ferretis, Kyburgi et Goriziae, Landgravius Alsariae, Marchio Sacri Romani Imperii, Burgoviae, ac superioris et inferioris Lusatiae, Dominus Marchiae Sclavonicae, portus Naonis et Salinarum, etc. Serenissimo et Potentissimo Principi, Domino Carolo, Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Regi, Magno Principi Finlandiae, Duci Scaniae, Esthoniae Livoniae, Careliae, Bremae, Verdae, Stettini, Pomeraniae, Cassubiae et Vandaliae, Principi Rugiae, Domino Ingriae et Wismariae, Comiti Palatino Rheni, Duci Bavariae, Consanguineo et Fratri Nostro Charissimo, salutem cum omnis boni incremento.

Serenissime et Potentissime Princeps, Consanguinee et Frater Charissime.

LIteras Nobis Serenitatis Vestrae, die secunda mensis Octobris anni proxime praeteriti, exaratas, quibus Nos imprimis de suo in nos propensi animi affectu certiores facere, ac praeterea promptum suum Nobis et Sacro Romano Imperio, ea, quae sibi ratione feudorum ab iisdem Nobis et


page 281, image: s0281

Sacro Romano Imperio dependentium incumbunt, praestandi desiderium exponere voluit, ejusdem Ablegati Plenipotentiarii Magnificus et honorabilis, sincere Nobis dilecti, Petrus Sparre, Baro in Engsoo, supremi Judicii Regii, quod est Stockholmiae, Vice - Praeses, David Mevius, summi Tribunalis Wismariensis Vice - Praeses, Haereditarius in Zarrenthin et Baggendorff, et Suederus Theodoricus Kleyhe, Regiminis Ducatuum Bremensis et Verdensis Consiliarius, Haereditarius in Coravia etc. decenter reddiderunt, simulque qua viva voce, qua scripto, quae eo pertinebant, quam accuratissime explicaverunt. Quemadmodum igitur Nos Serenitatis Vestrae optimam erga Nos contestatam voluntatem perquam grato animo accepimus, eidemque omnibus mutuae amicitiae et benevolentiae officiis respondene admodum cupimus: Ita ad negotium Investiturae quod attinet, nulla Line in Nobis, quin actutum compleretur, erat difficultas, nisi quaedam circa id postulata fuissent, de quibus utpote inevitabilem Instrumenti pacis interpretationem incurrentibus, cum Nostris et Sac. Rom. Imperii Staribus conferre necesse fuisset visum: Prout Serenitas Vestra cum ex praedictis Ablegatis suis (quibus sane nulla in explicandis urgendisque rationibus suis cura vel solertia de fuit) tum ex responsis Nostris iisdem datis uberius: intelliget. Et cum hic de exigui temporis dispendio agatur, quo consultatio praelibata cum Statibus, in Comitiis jam. praesentibus peragatur: Omnino confidimus, exiguam illam et necessariam moram a Serenitate Vestra non aliter quam a nobis intenditur,


page 282, image: s0282

ditur, in optimam nempe partem acceptum iri. Qui de caetero eidem affectum benevolentiae nostrae Caesareae quam propensissime confirmantes, omnia quam prosperrime evenire ex animo vovemus. Dabantur ex arce Nostra Regia Posonii, die vigesima nona Junii, Anno millesimo sexcentesimo sexagesimo secundo, Regnorum Nostrorum Romani quarto, Hungarici octavo, Bohemici vero sexto.

Serenitatis Vestrae

Bonus Consanguineus et Frater

LEOPOLDUS.

CCCXCI. Literae, quibus JOHANNES GEORGIUS II Saxonum Elector, MARCHIONI DELA FUENTE, Hispaniarum Regis in Gallia Legato, gratias agit, pro relato sibi auspicato Regis sui armorum successu, 1662. Serenissimi Hispaniarum Regis Legate Excellentissime.

LIbenter omnino accepimus, quae de Serenissimi Regis ac Domini sui prospero victricium armorum cursu, nec non status in Gallia tranquillitate proxime Parisiis ad Nos Excellentia Vestra perscripsit, Quemadmodum itaque pro sanctiore Nostra cum serenissima Austriaca Domo conjunctione, eidem de quibuscunque exoptatae felicitatis progressibus, rebusque gloriose gestis animitus gratulamur, Ita quoque Excellentiae Vestrae indefessa Nostri studia, quorum condignam aesti


page 283, image: s0283

novis subinde experimentis cumulare non desinit, ceu par est, grata mente agnoscimus, Eandemque de constanti Nostra in se animi propensione quovis tempore securam bene utique et prospere porro agere etiam atque etiam cupimus. Dabantur Dresdae die 25. Julii 1662.

CCCXCII. Literae fiduciariae, Domino de Gravel a LUDOVICO XIV. Galliae Rege, ad STATUS S. R. IMPERII, in Comitiis Ratisbonensibus congregatos, datae, 1662. Charissimi et magni Amici.

CUm nihil Nobis aeque cordi sit, ac ad pacis in Imperio conservationem collaborare, nec quidquam antiquius habuerimus ab eo tempore, quo tractatus pacis in Westphalia conclusi sunt, quam omnem operam et studium impendere ad tollenda e medio (id quod feliciter consecuti sumus) omnia ea dissidia, per quae bellum inter vicinos Reges et Principes exortum fuerit, quaeque successu temporis novos motus et turbas ciere in Germania potuissent; Ita nec in futurum ullam occasionem praeterire patiemur, id omne, quod in Nobis erit, contribuendi, quo eadem in Germania pax et quies magis firmari et stabiliri queat; Et sicuti reassumptio Comitiorum Ratisbonensium hunc maxime ob finem ab omnibus Imperii Statibus exoptata esse videtur, nec non ut iis malis et calamitatibus obviaretur, quae ton Christianitati minitare, et imminere cognoscuntur, ad eadem Comitia


page 284, image: s0284

extraordinarium aliquem Legatum sufficienti instructione et Plenipotentia munitum mittere statuimus, ut de negotiis ibidem incidentibus tractare et concludere queat; interim vero dum ille ad locum Comitiis destinatum pervenire possit, e re esse duximus, ad eundem locum praemittere Dominum de Gravell consilii Nostri Status Secretioris consiliarium, quem ad Vos mittimus, mandato et plenipotentia instructum, ad tractandum Nostro nomine, de omnibus iis rebus, quae tam executionem et conservationem supradictae pacis quam Nos concernere poterunt, et sicuti ad hanc functionem ei injungendam non tantum Nos permovit cognitio et praxis, quam de Germaniae rebus sibi acquisivit, verum multo magis, id studium, quod juxta mandata Nostra ad ejusdem utilitatem et quietem promovendam ubique palam fecit; Ita Nobis pollicemur, quod eandem ob causam amicabiliter a Vobis suscipietur et audietur, quod ut faciatis, Vos rogamus, nec non fidem integram ei praestetis, omnibus iis in rebus, quae Nostro nomine vobis significabit, vel maxime cum sinceram nostram intentionem, in omni eo, quod pacis in imperio observationem vestrorum privilegiorum et libertatis uniuscujusque ejusdem membri, secundum Imperii Constitutiones et Westphalicae pacis tractatus conservationem concernere videbitur. Qua in re referentes Nos ad ea, quae dictus Dominus de Gravell fusius Vobis exponet, has literas ulterius excrescere non patiemur, Deum rogantes, ut Vos, charissimi et magni amici, custodire


page 285, image: s0285

protegere dignetur. Datum in St. Germano in Laya, die 1. Sept. Anno 1662.

Signatum

LUDOVICUS.

De Lomenie.

CCCXCIII. [correction of the transcriber; in the print CCCCXIII.] Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad MARCHIONEM DE LA FUENTE, Hispaniarum Regis Extraordinarium ad Aulam Caesaream Legatum, cui pro fida status sui relatione gratias agit, ac res in Gallia e voto gestas gratulatur, 1662.

Serenissime Hispaniarum Regis Legate Excellentissime.

PRistinam in aula Caesarea Legati Extraordinarii Provinciam placitis Regiis Excellentiae Vestrae decretam esse, ex literis Vestris eo libentius cognovimus, quo propiores inde Nobis voluntacis Nostrae Eidem declarandae nascentur occasiones. Quas ut frequentiores subinde desideremus, cum regia ipsa quae a Vobis jam diu praeclare agitur causa, tum vel maxime agentis facit dexteritas, et quae meritorum Vestrorum in orbe extant vestigia. Quod autem edoctos Nos de statu suo Excellentia Vestra voluit, in eo agnoscimus studiosi in Nos animi Vestri perseverantiam, Eidemque de fausto propediem in Germaniam Nostram reditu, non minus ac de rebus hactenus in Gallia feliciter gestis benevole gratulamur. Quam simul divinae Protectioni commendatam volumus. Dabantur Dresdae die 3. Octobris 1662.



page 286, image: s0286

CCCXCIV. Literae PHILIPPI IV. Hispaniarum Regis, ad AUGUSTUM, Ducem Brunsuigo-Luneburgensem, cui filiam suam, MARGARETAM, LEOPOLDO, Rom. Imperatori, proxime matrimoniali junctum iri vinculo, amice refert, 1663. Philippus Dei gratia Hispaniarum, utriusque Siciliae, Indiarum etc. Rex, Archidux Austriae, Dux Burgundiae, et Mediolani, Comes Habspurgii, Flandriae, Tyrolis etc. Illustrissime Princeps, Domine Dux Brunsuicensis, ac Lunemburgensis, Consanguinee noster charissime.

NUllam occasionem praeterlabi patiemur, quin Dilectioni Vestrae attestemur affectum illum, quem erga ipsam addictissimum Regio Nostro animo alimus, Atque adeo in hoc felicissimo eventu, quod Serenissimi Imperatoris Leopoldi, Nepotis nostri, assentimur optatis ducendi Uxorem Serenissimam Principem, Dominam Margaritam, filiam Nostram charissimam, nostri muneris esse judicavimus, hujusce Connubii Dilectionem Vestram certiorem facere. Nec in dubiis Nobis est, eo sui animi gaudio a Dilectione Vestra hanc felicitatem celebratum iri, quod par est eidem ex ipsa a Nobis percepto. Haud aliter ergo voluntas Nostra in Dilectionem Vestram plenissime propensa, et peculiaris existimatio, qua Dilectionem Vestram, suamque Domum illustrissimam prosequimur, sibi hoc fieri vindicant. Deus Opt. Max. Dilectionem


page 287, image: s0287

Vestram servet incolumem. Dat. Madriti die XX _ Anno Domini M. DC LXIII.

PHILIPPUS.

D. Blascus Aloyolo.

Inscriptio.

Illustrissimo Principi, Domino Augusto, Duci Brunsuicensi, ac Lünemburgensi, Consanguineo Nostro charissimo.

CCCXCV. Literae JOH. GEORGII II. Electoris Saxoniae, ad Regis Hispaniarum in Aula Caesarea Legatum, MARCHIONEM DE LA FUENTE, cui felicem itineris in Galliam resumendi gratulatur exitum, ac officia benevoli animi nunquam in se cessatura promittit, 1663. Serenissimi Hispaniarum Regis Legate Excellentissime.

QUemadmodum Regis ac Domini Vestri in pacem et salutem publicam studia haud vulgarem gloriam merentur: Ita perquam gratae Nobis extitere, quae de Consilio Regio componendorum inter Franciae et Navarrae Regem Curiamque Romanam gliscentium modo motuum, deque demandata sibi eo nomine denuo in Galliam redeundi provincia per literas ad Nos Excellentia Vestra retulit. Cui proinde non minus suscepti itineris et muneris felicissimos quoscunque progressus, quam orbi Christiano quietem diuturnam coelitus cupimus. Nunquam non daturi operam, ut quo jugiter apud Nos loco sit, et comprobata


page 288, image: s0288

jam diu orbi meritorum Vestrorum dexteritas, et quam ex praesentis quoque instituti nuntio agnoscimus studiorum atque affectus in Nos firmitudo Excellentia Vestra ex Nostris vicissim in sese benevolentiae experimentis ubique sentiat. Quam divinae interim protectioni prolixe commendamus. Dabantur Dresdae die 17. Martii Anno 1663.

CCCXCVI. Literae commendatitiae, a JOHANNE GEORGIO II. Saxoniae Electore, Domenico Melani, iter in Italiam paranti, ad FERDINANDUM II. Magnum Hetruriae Ducem datae, 1663. P. P.

QUemadmodum nullum unquam conservandae mutuae nostrae necessitudinis momentum facile omittendum ducimus; ita et hac imprimis vice integerrimi Nostri in Dilectionem Vestram affectus argumentum extare, deque Valetudinis ejus et exoptata status incolumitate sedulo cognoscere voluimus, qua Nostrum Cubiculi interioris Administrum primarium Domenicum Melani, iter denuo in Patriam parantem, gratiosae Dilectionis Vestrae Protectioni simul ex omni parte commendamus, sperantes de florentissimis Serenissimae Domus Vestrae rebus lata semper atque exoptata nuntia Nobis apportatum iri. Quo nomine quidem votis Nostris Deum interpellare haud intermittimus. Cujus divinae Protectioni Dilectionem Vestram ex animo iterum iterumque commendamus. Dabantur in Electorali Nostra Dresda, die 30. Martii 1663.



page 289, image: s0289

CCCXCVII. Literae GEORGII LUBOMIRSKII, Marescalli Polonia, ad DUCTORES EXERCITUS POLONICI, tumultuario conatu residua poscentis stipendia, quibus ipsis saniora consilia et concordiam oblatamque cum Rege Reque publica reconciliationem graviter svadet, 1663. Magnifici Domini et Fratres.

Epraesenti, quem celebrare debebitis, generali Circulo, criticus Patriae pendet dies, ab hoc die, si Dominationes Vestrae sana amplectentur consilia, optatae Regno huic in subsequentia secula decurrent felicitates, aut si e contra in devia seduci patiemini, imminet Regno formi danda illa Numinis maledictio: Divisum desolabitur. Hac impulsus consideratione, quando video Dominationes Vestras, extrema arripere consilia, tertium jam tanquam Senator et Officialis ad Fratres, tanquam Dux ad demeritos Milites scribo ad Dominationes Vestras, utroque hoc titulo Nobilia compellando pectora, quatenus Dominationes Vestrae et tanquam genuini Patriae hujus filii, debita erga eandem moti charitate, habito ad integritatem Patriae respectu, Vestras attemperetis propensiones, et tanquam milites protectores ejusdem non in ruinam (quod Deus avertat) Rempublicam praecipitetis, verum de subsidio, tutela et conservatione illius cogitationes ineatis. Nec vero ullis, qui in contrarium jactantur, Dominationes Vestrae patiantur constantiam suam abduci rumoribus (hi nim sunt frequentes et infelices temporum horum


page 290, image: s0290

partus.) Non expedit ponere rumores ante salutem, sed totam consiliorum vim oportet in eo defigere, penitius considerando, quod Respublica tot malis fessa, quantum potest, confert, et per consequens ultra possibilia durum et arduum, quatenus hoc respectu permoti desideratam (quemadmodum in primo Olboriensi tractatu conclusum et mutuis ratificatum fuit juramentis) cum eadem velitis amplecti concordiam. Ita fiet, ut Dominationes Vestrae et justissimam partorum tanto sanguine meritorum recipient contentationem, et ad perennem posteritatis memoriam, nominis sui famam propagent, quando conservabitis Patriam, in qua Gloriam primario Dei, Sacrum deinde Sacrae Regiae Majestatis nomen, avitas libertates, communem totius Patriae et privatam cujusvis in ea degentis securitatem, Majorum Vestrorum posterorumque immortalem memoriam prae oculis habere debetis. Haec omnia quemadmodum conservationem suam a moderno consilio (faxit Deus sano) Dominationum Vestrarum habent. Ita nisi prudens rerum temperamentum intervenerit, haec eadem cuncta incomparabili succumbent damno. Velint ergo Dominationes Vestrae viriliter sane inducere mentem, ut super omnia pretia Integritas salusque Patriae apud Dominationes Vestras praeponderet, et summam impleat aestimationem, nec tam rigidi exactores, quam discreti et amantes ejusdem filii videri velitis, et providendo, ne (quod absit) interno conflagret incendio, quo grassante omnia in pulvere subsidere deberent, felicem tandem aestibus hisce


page 291, image: s0291

terminum ponatis, Patriamque integra beare tranquillitate per reassumtionem in hoc generali circulo sancitae jam ante concordiae dignemini. Quoniam vero ad concernentem Dominationes Vestras satisfactionem praestandam non modicum hinc ortum est impedimentum, quia per literas universales recens in praeterito militari circulo editas, pecuniae in Palatinatibus restantes sunt interceptae et extradi inhibitae. Opto, ut Dominationes Vestrae justam hic adhibeant reflexionem, quandoquidem sunt plerique ex privatis, qui hac occasione supprimunt interim, nec ad Commissionem pro debito officii devehunt extraditas jam a populis contributiones, et consequenter pecuniae, quae per Palatinatus inhibitivo freno sunt coercitae, Leopoli Dominationibus Vestris, juxta conclusa in primo Olboriensi promissa non possunt exhiberi. Extarsit has a me ad Dominationes Vestras amor Patriae, a qua dum jamjam incumbentem perniciem averti opto, oro Dominationes Vestras et obtestor, ne qui per tot discrimina ejusdem conservatores fuistis, repente parricidae facti, manibus eam propriis stranguletis. Expressit zelus, quo provisum cupio Dominationum Vestrarum reputationi tot gloriosis gestis, non modo per Poloniam, sed orbem universum clarescenti; quatenus potius generose, tanquam milites, et filialiter, tanquam cives, cum matre Republica transigentes, talibus, qualia in hac publica egestate corradi possunt, stipendiis acquiescatis, et perennem ad Posteros nominis Vestri gloriam extendatis, quam armis (avertat Deus) Civibus et Patriam et merita Vestra, et


page 292, image: s0292

Majorum famam et Populorum sub hac Corona degentium securitatem, Majestatis denique Divinae gloriam intervertatis. His pro mea erga Dominationes Vestras propensione amoreque boni publici scriptis fraterna mea obsequia gratiae Dominationum Vestrarum diligenter commendo. Lancuthi die 10. Aprilis Anno 1663.

Magnificarum Dominationum Vestrarum

Addictissimus Frater et Servus

Georgius Lubomirski, Mareschallus et Dux Exercitus Regii.

CCCXCVIII. Literae GEORGII LUBOMIRSKII, Magni Regni Pol. Mareschalli, ad DUCTORES EXERCITUS POLONICI, stipendiorum restantium ergo tumultuantis, quibus denegatam Regiis Commissariis colloquendi secum copiam vehementer exprobrat, eosque per Patriae amorem et omnia sanioris rationis argumenta obtestatur, ut perrupto seditiosi nexus vinculo ad pristina obsequia redeant, 1663. Magnifici Domini et Fratres.

STupefacta ac emarcida pene manu ad has Dominationibus Vestris scribendas descendo Literas, dum attendo, quod extrema aggressi estis consilia, quandoquidem amicabile colloquium (quod etiam hostes admittunt) nobis civibus, Senatoribus, officialibus Regni, Commissariis hujus


page 293, image: s0293

patriae, titulo et jure Legationis autorisatis, contra fas et jus gentium denegastis. Horret animus meminisse eorum, quae sequentur; Nam subditis Domini sui, Civibus Reipublicae, Legatis dedignantibus, et milite Ducem alloqui aspernante, quid ultra spei? quandoquidem omnia insumpta hactenus per Rempublicam hoc uno Dominationum Vestrarum facto spreta calcataque sunt media. Me equidem non lex, aut obligatio muneris mei (haec enim Intermedium me magis exercitus ac commissionis, quam Commissarium statuit) ad id strinxit, quod me huic accinxerim viae, veneratio Majestatis ita ordinantis hoc evicit, affectus propensioque mea solita erga exercitum effecit, et super omnia amor patriae, quam periclitantem, vitae fortunarumque mearum dispendio fulcire, et cujus causa omnes invidias, offensiones, ingratitudinesque, exporrecta fronte subire paratus sum ac teneor, adegit. Impellor ad eadem exemplis praeteritorum Ducum, quae nec in mea desunt Domo, quando Chocimensem nexum Parens meus Dux ad Chocimum totius exercitus, aequali Reipublicae ac Exercitus contentatione, pacificavit. Hoc ergo zelo boni communis ac exemplis antecessorum in officio meo, sanguinisque mei incitatus, aggressus fueram laborem istum, praesertim tam illustribus in hac Patria viris adjuvantibus; cum quanto dolore regredi cogimur, Regiae Majestati et Reipublicae tam impium Nobiscum processum denuntiaturi, difficile est explicare. Adhuc nihilominus semel (quando quidem Dominationes Vestrae colloquia non admittunt) placuit literaliter


page 294, image: s0294

Dominationes Vestras obtestari per amorem Patriae et illas omnes, quas in se bonorum Civium complectitur charitates, velitis ad temperata, justa, possibilia cum Republica paciscendi flecti media. Defervescat nonnihil haec animorum tempestas Interitum Patriae et Dominationum Vestrarum procul dubio allatura; Ego autem assecuro brevi Dominationum Vestrarum merita fuso cruore parta, justissima repensum iri satisfactione. Hoc Sacra Regia Majestas Dominus meus vigili cura et paterna satagit folicitudine; Dominus ille, qui veluti in commilitium Nostrum adjectus esset, dies auspicatae Dominationis suae, melius castris, quam annis numerat, quem saepius vidimus in Equo quam in throno, sub tentoriis quam sub aulaeis, in cujus vultu quis unquam militum tristis abscessit? Sub tanto militaris virtutis promotore, quis de stipendiorum solutione dubitet? Idem commissio allaborat, velint Dominationes Vestrae ad eam, quam in priori tractatu declarastis, reverti Patriae charitatem. Concedant Nobis quantocyus debitum ad ineundas consequentias tempus; Confidimus in Domino, ut et Patriae tranquillitas expedita, et Dominationibus Vestris aequissima brevi reddatur satisfactio. Protestor coram Deo, Patria et Ipsismet Dominationibus Vestris, quia omnia ea, quae Reipublicae, charissimae meae Patriae, tanquam Senator, Dux et Civis, fide, zelo et conscientia recta debeo, explevi amore illius, explevi amore vestri; Cohibui faces incendiarias, quam diu media suppetebant, providi, ne quid detrimenti Respublica, ne quid Exercitus


page 295, image: s0295

caperet. Mea interim solita obsequia Dominationibus Vestris defero. Dat. Anno 1663.

Magnificarum Dominationum Vestrarum

Addictissimus Frater et Servus,

Georgius Lubomirski, mppr.

CCCXCIX. Literae WENCESLAI LESCZINII, Archpraesulis Gnesnensis, ad GEORGIUM LUBOMIRSKIUM, Magnum Regni Poloniae Mareschallum, quibus se Censuram Suffragio ipsius ab Anonymo superadditam animo tulisse aegerrimo, meritaque ejus aviterno encomio digna in animo suo penitius defixisse testatur, 1663. Illustrissime Domine Mareschalce Major Regni, Domine et frater colendissime.

SUccensui statim temeritati ejus (quisquis autor fuit) qui non est veritus Censuram adhibere voto et suffragio Celsitudinis Vestrae, tanti in Patria Civis, cui soli tempore Incursionis Sveticae (fateri id uno consensu cogimur) defixis stupore omnibus spes et ratio salvandae Patriae, in tam subito casu succurrit. Hoc autem intentissima circa Majestatem Dominantis et salutem Patriae Celsitudinis Vestrae operabatur Resolutio, quam et patruelis meus piae memoriae, in munere archiepiscopali Antecessor, debito prosecutus est Encomio, et ego veneror palamque recognosco. Quod succedanea per manus sibi invicem tradent secula, seraque


page 296, image: s0296

stupebit posteritas, dum audiet tantum prudentiae ac efficacium mediorum suggerente Numine superfuisse Celsitudini Vestrae, ut incubantem toti Poloniae Svecorum Regem in medio votorum ambitu intervertere potueris, et Setenissimo Regi Domino nostro clementissimo de tali prospexeris securitate, quae in haec usque tempora ejusdem Majestatis Regium firmat thronum. Assecuro Celsitudinem Vestram aeque mihi haerere cordi honorem Celsitudinis Vestrae ac meum proprium, qui sum

Illustrissimae Celsitudini Vestrae

Dat. Lyskoviciis 14. Maji 1663. Addictissimus frater et servus

Wenceslaus Lesczinsky, Archiepiscopus Gnesnensis.

CCCC. Literae JOHANNES GEORGII II. Saxonum Electoris, ad PHILIPPUM IV. Hispaniarum Regem, cui felix faustumque filiae cum Leopoldo, Rom. Imperatore, gratulatur matrimonium, 1663. P. P

DIvino favente Numine Regiam Vestram Serenitatem consilium conditionesque foederis sponsalitii, de contrahendo inter Serenissimum Potentissimumque Imperatorem Romanum, Dominum Leopoldum, Dominum Nostrum clementissimum, et Regiam Filiam Vestram, Serenissimam Principem, Dominam Margaretam, matrimonio feliciter iniisse, ex Regiae Vestrae Serenitatis Literis


page 297, image: s0297

sane quam libentissime vel eo accepimus, quod non minus ad salutem publicam, atque ad inclytae Domus Austriacae decus et incrementum pertinere persuasum Nobis habeamus, arctioribus subinde nexibus et Jura sanguinis et conjunctionis studia inter suprema Familiae capita mutuo renovari. Laeti igitur de quibuscunque Caesareae Romanae Majestatis juxta et Serenitatis Vestrae Regiae secundis rerum eventis, utrique de condignis hisce auspiciis serio gratulamur, supremum Numen venerantes, ut connubialia haec contrahentium vota et rata et prospera ex omni parte esse jubeat, magno inde gloriae divinae, Austriacae Domus et Rei demum publicae emolumento. Nobis equidem tantum fiduciae de Regio Vestro in Nos affectu ejusque perseverantia ex hoctam jucundae rei nuntio accessit, quantum Nos comprobandi vicissim animi Nostri illo nomine Regiae Serenitati Vestrae jam diu debere profitemur. Cui ab immortali Deo prosperam porro valetudinem ingentemque rerum et Domus Regiae florem ex animo precamur. Dabantur Dresdae die 11. Junii 1663.

CCCCI. Literae WENCESLAI LESZCZYNII, Archiepiscopi Gnesnensis, ad GEORGIUM LUBOMIRSKIUM, Magnum Regni Poloniae Mareschallum, a quo, ut consilia secum de sopiendis in exercitu excitatis periculosis motibus quantocyus conferre haud gravetur, obnixe contendit, 1663.



page 298, image: s0298

Illustrissime Domine Magne Regni Marischalce, Domine et Frater colendissime.

INcredibiliter doleo, quod Illustrissimus Dominus Castellanus Sandomiriensis valetudine tardatus non poterit prosequi coeptum ad Celsitudinem Vestram iter, quod tanta urgebant momenta, ut ab eodem integritas Patriae pendere videatur. Utinam meliori omine viam ineat meus Reverendus Silnicki et Celsitudinem Vestram demissis precibus flectat, quatenus ad me fratrem et servum quantocyus festines. En denuo iteratis Literis compello Celsitudinem Vestram, et per omnia sacra peto, dignetur quantocyus convolare ad sopiendam hanc flammam, quae jam biennio grassatur, et nunc propemodum in id tendit, ut patriam in favillam et cineres redigat. Jam mihi media non succurrunt et deficio in his tractatibus ac modis conciliandae domesticae tranquillitatis. Tota spes et ratio in sola Celsitudine Vestra consistit, cui de industria numen hanc servat gloriam partae in Patria malaciae, et id certo succedet data Celsitudinis Vestrae praesentia, modo dignetur saluti Patriae et meis submissis postulatis hanc donare fatigationem; alias instat propinquus Patriae interitus et fatalis periodus. Expecto cum ingenti alacritate Celsitudinem Vestram, magnoque cum desiderio praestolor ejusdem Celsitudinis praesentiam hic in loco meae consistentiae.


page 299, image: s0299

Cujus gratiae me cum propensionibus meis diligentissime commendo.

Illustrissimae Celsitudini Vestrae

Janoviae 27. Junii, Anno 1663.

Addictissimus Fratet et Servus

Wenceslaus Leszczynski, Archiepiscopus Gnesnensis.

P. S. Mi Illustrissime Domine Frater, peto digneris hanc subire fatigationem, quam flagito et venire; momentis res constant; praesentia Celsitudinis Vestrae omnia certo componet.

CCCCII. Literae WENCESLAI LESCZYNII, Archiepiscopi Gnesnensis, ad GEORGIUM LUBOMIRSKIUM, Magnum Regni Poloniae Mareschallum, quem Javoroviam ad habendam secum de dissuendo Exercitus periculoso nexu consultationem amice invitat, 1663. Illustrissime Domine Magne Regni Marischalce, Domine Frater Colendissime.

REdiit meus Reverendus Silnicki cum contestatione fraternae a Celsitudine Vestra propensionis


page 300, image: s0300

et literis, quibus ut respondeam opportuniori tempori reservo. Per amorem Patriae demissa mea postulata Celsitudini Vestrae offero, dignetur die Sabathi Javoraviam ad horam decimam antemeridianam descendere, ad quam horam ego quoque convolabo, cooperabimur mutuo, ut hunc nexum possimus dissuere et ad obsequium Regiae Majestatis reducere. Non diffido, quin Celsitudo Vestra ad tantam gestorum gloriam, quae sera posteritas perenni consignabit memoriae, hanc quoque additura sit coronidem, ut in tam terribili aestu salves et serves Patriam, quod iterum enixe observando, Fraterno Celsitudinis Vestrae amori cum omnimoda propensione diligenter me commendo.

Illustrissimae Celsitudini Vestrae

Janoviae 28. Jun. A. 1663.

Addictissimus Frater et Servus

Wenceslaus Leszczynski, Archiepisc. Gnesnens.

CCCCIII. Literae, quibus JOH. GEORGIUS II. Saxonum Elector, FERDINANDO II. Magnae Etruriae Duci de nato ipsi e Filio primogenito Nepote gratulatur, 1663.



page 301, image: s0301

P. P.

DIlectioni Vestrae Nepotem in spem Serenissimae Domus, benedictione coelesti, ex Filio primogenito Serenissimaque Ejus Conjuge, Principe Aurelianensi feliciter natum esse, perscriptis ad Nos literis quam jucundissimis laeti accepimus. Quare cum nihil Nobis pro mutuis conjunctionis studiis, gratius accidere potuisset, ex eo quod communem Nobiscum gaudii partem voluerit, sinceri Dilectionis Vestrae in Nos affectus constantiam, veluti par est, agnoscimus, Eidemque de tam felici florentissimae Domus incremento magnopere gratulamur, atque ut magno olim Christianae Reipublicae bono, in stemmatis inclyti decus feliciter indies succrescat soboles et augeatur, animitus vovemus. Quibus Dilectionem Vestram una cum universa Serenissima Domo salvam diu atque incolumem divinae protectioni serio commendatam volumus. Dabantur Dresdae, die 31. Augusti, 1663.

CCCCIV. Literae STANISLAI POTOCKII, Palatini Cracoviae, ad GEORGIUM LUBOMIRSKIUM, Magnum Poloniae Marescallum, quibus ipsi nomine Regis defensionem Regni Poloniae, cui invasionis a Turcis periculum immineret, committit, 1663. Illustrissime Domine Marischalce Regni Major, Domine et Frater.

PRo communicatis ab Illustrissimo Domino Patrono Hungariae literis gratias Celsitudini Vestrae


page 302, image: s0302

habeo. Didici ex illis, Turcam liberrime grassari per ditiones invictissimi Christianorum Imperatoris, quando nemo ad dandam repulsam accingitur, imo unusquisque deditione salvari destinavit. Quod attinet securitatem Regni, haec stipendiario milite, (qui sine comitiis legi nequit) firmari non potest; Celsitudinis ergo Vestrae curae et dexteritati Sacra Regia Majestas id committit, tametsi etiam Palatinatuum Incolae ad ostentationem armorum exciri et in procinctu haberi deberent, dummodo pericula pulsari a finibus Regni possent; Nam cum belli munia jam cessent, per necessitatem indulgere exercitibus quietem cogetur Turca, et interim quoque Sacra Regia Majestas (prout intendit) feliciter dante Deo regredietur, et per se ipsam consulere integritati Provinciarum suarum dignabitur. Nunc autem Celsitudinem Vestram, ut pro dexteritate sua velit communi invigilare bono, obsecro: Addictissima interim obsequia mea Celsitudini Vestrae defero.

Illustrissimae Celsitudini Vestrae

In Castris ad Ryszczewo, die 9. Novembr. Anno 1663.

Addictissimus Frater et promptus Servus

Stanislaus Potocki, Palatinus Cracoviae, Generalis Exercituum Dux.



page 303, image: s0303

CCCCV. Literae SENATUS et COMMUNITATIS ERFORDIENSIS, ad CAROLUM XI. Suecorum Regem, quibus ipsi miseram urbis suae conditionem, in qua per artes Archipraesulum Moguntinorum jam duo per secula libertati ipsius inhiantium conjecta, alieni auxilii indigens langueret, exponunt, eumque quo conatus Moguntinorum ea, qua apud Galliarum Regem amicitia et in Imperio Rom. valeret autoritate, irritos reddere dignetur, supplices precantur, 1664. Serenissime ac Potentissime Rex, Clementissime Domine.

QUemadmodum res bello paceque a Serenissimis Sueciae Regibus Majestatis Vestrae laudatissimis Antecessoribus pro Religionis et libertatis Germanicae incolumitate proximis abhinc annis gestae, pariter et curae singulares pro Civitatis Nostrae securitate, ante hac impensae, recenti adhuc memoria Nobis observantur; Ita non dubitamus pari Majestatem Vestram affectu tam publicam Imperii, cujus jam primarium membrum est, salutem, quam Nostram civitatem, utpote quae belli Suecici tempore communem fortunam experta est, et majorum Vestrorum beneficio ex temporis istius turbis ac procellis salva emersit, prosequi. Neque id Regibus indignum, Deorum exemplo, inter res maximas, minorum quoque curam gerere, et miseros, pressos, contemptos imo damnatos, alloquio solatioque aliquo dignari. Compositum


page 304, image: s0304

erat Germaniae bellum, laeti undique exsurgebant animi, et haec ipsa Civitas in securo salutis portu se putabat constitutam, sed heu! potentibus Adversariorum Nostrorum artibus publice res Nostrae turbantur, convelluntur, et quo magis commissiones Caesareae, quarum quatuor parvo annorum spatio hactenus experti sumus, quietem nostram firmare satagunt, tanto majoribus implicamur dissidiis et difficultatibus, adeoque belli publici finis nihil aliud, quam internorum malorum et quidem longe majorum Nobis ansa et initium fuit. Cujus rei causas et fundamenta, si cum venia Majestatis Vestrae paulo altius repetere licet, sciendum, Majores Nostros pluribus abhinc seculis, certa quaedam in hac civitate jura particularia Eminentissimi Archiepiscopi Moguntini, quibus nec ipsi quidquam derogatum volumus, agnovisse; sed propria quoque Regalia plurima, indubitatas antiquae libertatis regulas et Civitatis Imperialis tesseras, nemine olim contradicente, ultra omnem hominum et tot seculorum memoriam obtinuisse; Verum enim vero ut proni sunt ad extendenda jura sua Principum animi, ita duobus abhinc seculis Moguntinorum Consilia ad vellicandam libertatem Nostram cepta, gliscere ceperunt, resque eo devenit, ut Anno 1521. annitente Alberto, Archi-Episcopo et Archi-Cancellario Imperii, nullo nostro merito, et insciis nobis, nomen Erffurdiae ex matricula Imperii, quamvis in Aurea Bulla id hodieque expresse contineatur, eximeretur, lisque apud Cameram Imperialem super quam pluribus nostris juribus nobis moveretur; Cujus


page 305, image: s0305

eventus, quamvis eo usque satis prosper nobis fuerit, ut inter varia capita, quorum aliqua minoris momenti, pro Moguntino fuerunt decisa, majora tamen et Regalia nostra propius spectantia nobis adjudicarentur, tamen eo usque non quieverunt Moguntinorum Consilia, quin recrudescentibus Imperii dissidiis, sub initium belli Germanici, varia pro stabiliendo universalis principii jure adeoque evertenda libertate nostra machinarentur. Hac occasione Senatus, majorem potentiam metuens, securitatique suae melius prospiciens, eo allaboravit, ut occasione Tractatuum Pacis Osnabrugensis in Ordinem Civitatum Imperialium vel restitueretur, vel speciali denominatione ita Tractatui Pacis includeretur, ne sibi quidquam periculi in libertate sive Ecclesiastica sive Politica remaneret metuendum. Quem in finem, tum temporis scripto publice edito, et in Archivo Majestatis Vestrae dubio procul reposito jura nostra uberius deduximus, Illustrissimosque Sueciae Legatos, variis tam Gloriosissimi Regis Gustavi, quam aliorum belli Ducum promissis nixi, sollicite imploravimus, ut saluti nostrae praedicto modo consuleretur. Sed eo usque valuit adversariorum nostrorum oppositio et autoritas, ut aliter nobis consultum non fuerit, nisi scripto speciali in forma solenni edito, quo Legati Suecici testabantur, se non alia conditione Tractatus Pacis subsignasse, quam ut Civitas Erffurtensis beneficio eorundem non minus, ac si expressa ejus in Instrumento Pacis mentio facta esset, gauderet, et juxta tenorem ejus nullam aliam controversiae cum Moguntinis ventilandae


page 306, image: s0306

viam, nisi consuetum Camerae Spirensis forum, sequi cogeretur, prout ex Copia Num. 1. notata latius patet: Quae declaratio ab Illustrissima Legatione Suecica Legatis Moguntinis protinus denunciata, ab iisdem approbata, et loco Instrumenti publici, Actis Imperii, attestante Num. 2. tum temporis annexa est. Quantum vero praesidii ex hoc remedio nobis accesserit, non solum literae a Reverendissimo Electore ad varios Principes missae, quibus nempe nos tanquam non Status Imperii, sed suos absolute subditos beneficii Instrumenti Pacis non plenarie capaces, expresse asserit, ostendunt, verum etiam experientia ipsa testatur, nobis, inter tam varias hactenus motas controversias, omne juris ordinarii remedium praeclusum et ex praesupposito fundamento pleni dominii solam executionis viam praescriptam. Potissima nobis lis et difficultas fuit circa preces solennes pro Reverendissimo Electore Moguntino, quas tanquam rem ante motus bellicos usitatam, et vigore instrumenti pacis restituendam strenue semper urgebant Moguntini. Quemadmodum autem ante motus bellicos, certo parvoque annorum spatio, quandiu scilicet de componendis cum Moguntino controversiis agebatur, pro causae felici nempe tractatuum successu, nullatenus vero pro persona, et quidem libere, sine ullius jussu sic ordinante et disponente solummodo Magistratu Civitatis, preces fiebant; Ita nulla mora fuit, quin praesentibus Anno 1650. Commissariis Caesareis, iisdemque nihil aliud exigentibus, ad eadem praestanda parati essemus, ut nimirum preces eadem intentione


page 307, image: s0307

et modo, quo superioribus annis factum esset, apud nos, ad formulam sub Num. 3. appositam inter sacra praelegerentur. Quod idem in confecto tum temporis Instrumento seu Recessu Restitutionis, certa quadam clausula etiam sancitum, simulque factum est. Cum autem hoc modo desideriis Moguntinorum non videretur satisfactum, quippe qui contra, quam olim usu receptum esset, non tam preces, quam potius Principis Territorialis notam et tesseram, per verba precum satis significatam desiderabant, per subsequentes Commissiones, quarum impetrandarum occasiones avide vel quaerebantur vel arripiebantur, attentius quaesitum fuit, qua formula preces continue pro persona Electoris inter nos fierent; Ast illi ipsi, qui plebis favore ad munia aliqua publica evecti erant, et firmandae dignitatis suae studio secreto Moguntinorum partibus favebant, hactenus metu maximae invidiae non ausi erant, novas preces populo obtrudere, sed Schmidburgius tertiae commissionis causa Anno 1660. ad nos missus, tanquam singulari pacis et gratiae apud Electorem Moguntinum ineundae et conciliandae studio rem singulari industria aggressus, ne primo intuitu precum, animi Senatorum averterentur, mitissima aliqua formula, cujus copia Num. 4. signata, in qua vix discerneres, an pro causa, an pro persona preces fierent, quaque pro ipsis nominis Christiani hostibus uti liceret, viam sternit. Postea ubi Senatores, quamvis sub certa conditione, non aspernantes vidit, aliam ex Moguntinis scriniis eorumque voto conformem depromit, et obtinendi consensus, Ministerio


page 308, image: s0308

Limprechti, summi Tribuni, quem, brevi ante graviter a nobis accusatum, innocentem haberi, et pristinae dignitati restitui jusserat, utitur; Sed hic quamvis magno beneficio obstrictus, Moguntinisque partibus addictus, nullam aliam officii obeundi viam reperit, nisi solum qua, apposito clanculum Civitatis Sigillo, formula sub num. 5. apposita, perquam suspecta et periculosa, pro transacta haberetur, prout hactenus secuta ejus confessio sub Num. 6. his literis addita, perspicere ostendit. Interim Schmidburgius tanquam re salva et unanimiter conclusa, urget Senatum, modo tribunos, modo Ecclesiae Ministros, ut nova hac formula precum uterentur. Subsequuntur mandata Caesarea, et quidem in dies duriora, frustraque Civitas defectum Consensus et legitimae transactionis ostendit, frustra Electores et Duces Saxonici tanquam Protectores nostri intercedunt; Tandem deficiente omni juris, humillimarum precum et intercessionis auxilio, impulsu suasuque Celsissimae Domus Saxonicae moti cedere et remittere aliquid de jure nostro decernimus, primumque die Paschatos anni praeteriti pro persona Electoris Moguntini, aegerrime quamvis annuente populo, preces, quarum Copia Num. 7. notata, factae sunt, prout tandem tota negotii ratio scripto publice edito et sub Num. 8. hic addito explicata fuit. Verum nec hoc quidem Pacto Schmidburgius seu Moguntini sibi putabant satisfactum, dum quoad titulum Electoris, et specialem Archi-Episcopatus mentionem et precandi intentionem plura desiderabantur. Itaque arctiora nobis parantur


page 309, image: s0309

mandtta, plura alia capita, quae novis precibus seu Moguntinorum desideriis promovendis idonea putabantur, eadem severitate nobis inauditis injunguntur, et Civitas tota tandem proscribitur, prout verba sub Num. 9. expressa sonant. Hujus tempestatis declinandae causa, quamvis etiam ad duriora subeunda, et ad plenam paritionem praestandam Senatus paratus esset, non tamen efficere potuit, ut apud populum religionis et libertatis zelo jam plane correptum et exacerbatum potior prudentiae quam justitiae et prisci moris ratio haberetur. Hinc tandem interni dissidii semen, hinc collapsa Magistratus autoritas, ut appropinquante feciali Caesareo furiosam plebem, sacri hujus nominis ignaram seu incredulam, cohibere nemo potuerit, quin, data tamen a suspectis aliquibus occasione, injurgiis quibusdam afficeretur. Quamvis auteni aegerrime hoc habuerit, tam Senatum quam saniorem majoremque Civitatis partem, imo plures ex populo saluti et receptui fecialis omni conatu consuluerint: Omnes tamen quasi ejusdem criminis participes, jam per totum Imperium evulgamur, jam perduelles Caesari totique Imperio audimus, et dum non speciose satis ex precibus Anno 1660. putative transactis, sed summo studio ad executionem Instrumenti Pacis detortis, nobis invadendis ansa quaeri poterat, jam latius adversus nos, tanquam Barbaris pejores, undique animi copiaeque Germanorum Principum imo et Regum Moguntino confoederatorum, Galliaeque inprimis (ut constans rumor fert) concitantur, ut certe nisi apud Imperatorem Justitiae noxiorum


page 310, image: s0310

et tot innocentium discrimen, apud Celsissimos Imperii Principes pacis publicae, apud Serenissimam Domum Saxonicam antiquae protectionis, Religionis, libertatisque in vicinia periculi, imo apud exteros etiam Reges aequitatis, charitatisque Christianae et commiserationis erga miseros ratio habeatur, sine dubio nobis plane sit pereundum. Coepta jam erat vis hostilis contra nos immissa, sed gratias hactenus Deo reddimus immortales, quod obortis aliis impedimentis imminenti procellae mora quaedam injecta sit. Pariter et Majestati Vestrae maximo beneficio obstricti sumus, quod per Ministros suos ad Circuli Saxonici Conventum missos literas pro Salute nostra Circuli nomine conceptas, et subscriptas ad Imperatorem transmittere voluerit. Grates immensas quoque rependimus Serenissimae Domui Saxonicae, quae cum diversis Imperii Principibus Banno Imperialis vim atque effectum tam per ea, quae validitati Banni opponi possunt, et quae ipsi sub Num. 10. publice exposuimus argumenta, quam per alia intercessionum officia, hucusque remorati sunt, et jam in Comitiis Ratisbonensibus saluti nostrae quaerendae consilia ineunt. Superest, quo tantum negotium eo facilius et felicius, Deo juvante, superetur, ut et alii cordati Status Imperii, quorum veterem amicitiam et Religio et libertas publica, et haec ipsa Civitas experta est, manum operi admoveant, nosque favore suo adjuvent, impetus et fulmina contra nos parata avertant, eoque allaborent, ut per viam juris aut amicabilis compositionis res nostrae, totiusque viciniae salvae sartaeque


page 311, image: s0311

maneant, atque vires potius contra communem hostem quam contra nos ipsos converti queant. Quod ut Serenissima Majestas Vestra eo, quo est apud Christianissimum Regem amicitiae loco, quaque apud Imperii Status autoritate valet et dignitate, per Legatos suos magno nostro commodo praestare poterit, ita ad obtinendam hanc Regiam gratiam clementiamque simul ac Christianam commiserationem supplices coram Majestate Vestra ad genua provolvimur, sperantes fore adhuc aliquem pristinis meritis nostris communique olim fortunae locum, fore item inter summos Principes pro miserae Civitatis salute et aequo jure eum affectum, ut interitus noster et tot innocentium provide et mature avertatur. Si ulla pro Majestate Vestra et prospera fortuna solvi seu praestari poterunt vota et officia, glorioso nomini Vestro humillime et perpetuo manebimus obstricti et devincti. Dabantur Erffurti, d. 12. Jun. Anno 1664.

Serenissimae Majest. Vestrae humillimi ac subjectissimi Senatus et Communitas Erffurtensis.

CCCCVI. Literae STATUUM S. R. IMP. IN COMITIIS RATISBONENSIBUS DEGENTIUM LEGATORUM, ad LUDOVICUM XIV. Galliae Regem, quibus Ministros Gallicos multa in decem liberarum per Alsatiam Imp. Civitatum praejudicium conari, graviter conqueruntur, 1664.



page 312, image: s0312

Serenissime, ac Potentissime Rex.

COnquestae sunt Nobis Civitates Imperiales in Alsatia unitae, Sacrae Regiae Maj. Vestrae Christianissimae Praefecturam Hagenoensem certa lege agnoscentes, se contra immedietatem in Instrumento Pacis Ipsis et Imperio reservatam Juribus insuetis et incognitis minusque paci Monasteriensi convenientibus ab ejusdem Praefecturae Regiae Ministris premi et a jurisdictione et tribunali Imperii evocari et eximi, aliaque varia praejudicia inferri, eorumque approbationem Civitati Colmariensi et aliis, sub evertendae urbis et gravissimae persecutionis comminatione quin et manuum injectione et captura severius intendi. Novimus quidem Nos Sacrae Regiae Majestati Vestrae pacis Monasteriensis conservandae studium adeo curae esse, ut omnino incredibile sit, velle Eandem novos in limine Imperii excitare motus, dum de propulsando Christiani nominis hoste Imperium laborat; Idcirco optime confisi de Regiae Majestatis Vestrae aequanimi Magnanimitate Eandem decenter et instantissime rogamus, ut dictos suos Ministros propediem a tanti praejudicii conatu abstinere atque negotium eo remittere velit, quo inter Imperii Deputatos extraordinarios, quos jam pridem isti operi destinavimus et inter eum, quem Regia Majestas Vestra ad praesentia Imperii Comitia ablegavit Plenipotentiarium ex praescripto Pacis Monasteriensis aequo jure amice agi ac statui possit, quippe qui jam tum dicto Regiae Majestatis Vestrae Plenipotentiario querimonias et documenta Civitatum


page 313, image: s0313

praetactarum eum in finem Imperii nomine offerri fecimus, Regiae Majest. Vestrae perpetuum Regni decus ac gloriam, cum longaeva vita animitus exoptantes, Ejusdemque benevolentiae Nos impense commendantes. Ratisb. 28. Aprilis Anno 1664.

CCCCVII. Literae MECHMET GEREY, Chami Tartariaea, ad GEORGIUM LUBOMIRSKIUM, Magnum Regni Poloniae Marescallum, quibus ipsum, cur auspicia exercitus Polonici hostem versus non sit secutus, interrogat, eique turbulenta in Patriam consilia dissuadet, 1668. Illustrissime Domine Campiductor, Amice noster.

REx Serenissimus Frater Noster motis Exercitibus intravit terram hostilem. Nos etiam notam habentes Vestram fortitudinem et resolutionem, cur domi haereatis, opportunitate postposita, scire non possumus. Vicini nobis suggerunt, quod Campiductor propter contumaciam remanserit; quod si ita esset, quemadmodum Vobis, ita etiam Regno Vestro bene cedere non posset. Est Vestra Dominatio Vir in Regno Poloniae inclytus, cum quo et juramento amicitiam sancivimus; incumbebat ergo cum tota Republica Polona sub tale tempus omnibus Nobis unanimiter belli tractare negotia. Tu vero, Amice Noster, alias tibi adinvenis occupationes. Nos providemus, ut Regnum Vestrum pace struatur; Vos autem aliorum hominum incitamentis abripimini. Unde nunquam


page 314, image: s0314

bene esse potest. Rex Serenissimus Frater noster ipsemet Danubium transiit; tumultus graves concitavit in Ukrania Syrko. Nos igitur licentiae huic obviantes destinavimus Szerem Bejum cum triginta millibus in Ukraniam, et Tibi incumbit, Amice Noster, junctis cum Legionibus nostris viribus compescere hanc licentiam; Nos quoque in persona Nostra brevi illas legiones consequemur. Quod si vero Dominatio Vestra aliis distracta sit occupationibus amice poscimus, velis quamprimum significare de omnibus per Tuum Ablegatum. Cui Nos Valetudinem et omnem felicitatem precamur.

Vestrae Dominationi Bakcysarai 28. Maji 1664.

Addictus Amicus Mechmet Gerey Cham, mppr.

CCCCVIII. Literae GEORGII LUBOMIRSKII, Magni Regni Poloniae Marescalli, ad JOHANNEM CASIMIRUM, Regem Poloniae, quibus supplex gratiam ipsius implorat, 1664. Serenissime et Potentissime Rex, Domine mi clementissime.

ITa per omne tempus deservii Sacrae Majestati Vestrae, ut non modo opere, sed ne cogitatione quidem deliquerim contra Regiam Majestatem Vestram, sic me Deus adjuvet! Agnoscebam me etenim semper esse facturam Regiae Majestatis Vestrae, Domunculamque meam Serenissimorum Regum Parentis et fratris Antecessorum Regiae Majestatis


page 315, image: s0315

Vestrae gratia et benignitate, in tantum fortunis et honoribus auctam, ut nunquam rea tantorum beneficiorum in me expirare possit gratitudo. Acceptabat Regia Majestas Vestra antea clementer addictissima mea obsequia, et digna censebat confidentiae munificentiaeque tam eximiae. Quo pacto in hanc inciderim Sac. Reg. Majestatis Vestrae aversionem, qua eum, quem elevasti, allidis, quem creasti, annihilas, quem paulo ante posuisti in spectaculum gratiae, nunc praebes in exemplum irae et alienationis, scire nequeo et scrutari non audeo. Supplico tantum Sacrae Regiae Majestati ad pedes provolutus, non intres in judicium cum servo tuo: Opus manuum tuarum sum, faciat de me Sacra Regia Majestas Vestra, tanquam Dominus de servo, tanquam Rex de subdito, tanquam formator de creatura sua justitiam, illo tantum nomine rea, quia infelici, nec aliud crimen (Deum testem appello!) in me recognoscenti. Quod si ut homo per inconsiderationem offendi aliquantum Sacram Regiam Majestatem Vestram, Dominum et Benefactorem meum; mendico humillima prece, prostratus ad genua Regiae Majestatis Vestrae, velis condonare errorem, et hac benignitate Duce, qua per totum clarescis orbem, me ad Regalem gratiam admittere. Datum Anno 1664.

Sacrae Regiae Majestatis Vestrae, Domini mei clementissimi

Fidelis subditus Georgius Lubomirski.



page 316, image: s0316

CCCCIX. Literae GENERALIUM FOEDERATI BELGII ORDINUM, ad LEOPOLDUM, Romanorum Imperatorem, quibus ipsi, Christophorum Bernhardum, Episcopum Monasteriensem, in terra Orientalis Frisiae executionis ipsi demandatae munere non rite defungi, sed subditos ejusdem hostilem in modum habere significant, ac ut praedictam executionem moderatiori committere Principi dignetur, obnixe ab eo contendunt, 1664. Serenissime, Potentissime et Invictissime Imperator.

PRoculdubio ad aures Caesareae Vestrae Majestatis ad singula temporis momenta perlati fuere nuntii, de iis, quae facta sunt per Dominum Episcopum Monasteriensem, et quomodo sub praetextu executionis judicialis, abutens auctoritate ex mandatis sibi a Caesarea Vestra Majestate indultis, non praesumserit tantum, sed et actu ipso per modum subitaneae oppressionis in hujus Status limitibus Ost-Frisiae Principem hostiliter fuerit aggressus. Dum in eo laboramus, ut negotium hoc aequo, moderato et pacato animo componatur, distulimus, justas et bene fundatas querelas nostras ad Majestatem Vestram Caesaream deferre, sperantes litem hanc per amicam compositionem ad satisfactionem partium, quarum interest, feliciter posse terminari. Sed praeter omnem expectationem frustrati spe nostra, propter insolitum et inusitatum Domini Episcopi agendi modum, diutius differre nequivimus, quo minus Majestati


page 317, image: s0317

Vestrae Caesareae clare ostendamus, praedictum Dominum Episcopum in hac lite transigenda non se gerere, uti legitimus debeat executor, sed instar hostis manifesti et usurpatoris injusti; quapropter exigit officii nostri ratio, ut Caesaream Vestram Majestatem obnixe et ex toto affectu rogemus, ut mandata, quae ad executionem debiti Lichtensteniensis Caesarea Vestra Majestas praedicto injunxit Episcopo, conferantur in alium, qui sit majoris moderationis et modestiae, et ut in posterum praedictus Dominus Episcopus a Majestate Vestra Caesarea excusatus habeatur, ab omnibus executionibus judicialibus, praesertim illis, quae in finibus hujus Status debeant institui. Non jam hic prolixe commemorabimus, quomodo praedictus Dominus Episcopus eo ipso tempore, quo illum certiorem feceramus, nos in eo esse, ut rarionem aliquam comminisceremur ad colligendas pecunias, quae mitterentur Principi Frisiae Orientalis ad solutionem ejus summae, quam Principi de Lichtenstein persolvere tenebatur, quomodo illum rogaverimus, ut ab executione, quam minabatur Principi Ost-Frisiae, tantisper cessaret, quomodo item cum literis nostris ita rescripserit, ut de illo securi esse possemus, nihilominus copias suas militares ad limites nostros promoverit, faciens eas procedere in conspectu praesidiariorum nostrorum, nec solum invadere et occupare praedicti Principis Ost-Frisiae munimentum, situm et inclavatum inter tria alia munimenta hujus Status, idque in tali loco, qui merito suspicionem nobis movere debet; verum etiam cum omni diligentia munire praedictum locum


page 318, image: s0318

tam foris quam intus, prospiciens illi de tormentis et omni apparatu bellico et copioso commeatu, ita ut universus mundus satis colligere potuerit, voluisse eum locum hunc sibi servare, ac hic figere possessionem. Equidem omnia haec ab eo facta sunt nobis inconsultis, multo minus ut causam nobis communicarit, cui fini et cui bono attentaret pleraque isthaec, directe adeo contraria iis, quae et civilis ratio et bonorum vicinorum exigat officium, illorum praesertim, quibus curae est omnes umbrae et suspicionis causas tollere et praevenire.

Quamvis autem propter haec, quae diximus, uti non deerat causa justa et legitima, ita neque deesset opportuna commoditas submovendi illo ipso temporis articulo, militares istas copias, praecipue cum violentia haec committeretur in Comitatu Ost-Frisiae, quae Regio a multis retro annis tot foederibus et tractatibus adeo annexa est Provinciis Unitis, ut limitis loco sit habenda; cumque praeterea praedictus Comitatus in quacunque occasione semper a nobis fuerit protectus, insuperque arbitrium in componendis controversiis, quae inter Principem et Ordines ejusdem Comitatus oriuntur, nobis fuerit delatum; Nos nihilominus solita nostra moderatione et patientia ordinaria (quae praedictum Dominum Episcopum ad quidlibet impune audendum invitasse videtur) benigne haec omnia interpretati sumus, et plerasque istas irregularitates susque deque habentes, ita animati videri voluimus, ac si praedictus Dominus Episcopus, ea solum intentione haec patrasset, quo tanto


page 319, image: s0319

facilius disponeret et adigeret Principem Ost-Frisiae ad persolvendum debitum Principi de Lichtenstein. Quin etiam, quod majoris est momenti, nos ipsi amore pacis, ad aliquod tempus quodammodo renunciare voluimus juri nobis competenti, quippe (ut Caesarea Vestra Majestas ignoraro non potest) ipsa haec terra, quam eo, quo exposuimus modo invaserat praedictus Dominus Episcopus, nobis jam erat oppignorata, et hypothecis obstricta pro multis et conspicuis satis pecuniae summis, praestitis tam Principi quam Ordinibus illius terrae.

Persuasissimi sumus, Caesaream Vestram Majestatem aeque ac nos, nunquam credituram fuisse praedictum Dominum Episcopum eo unquam progressurum injustitiae, nec tantam commissurum imprudentiam, ut universo orbi notum faceret, eam esse intentionem suam, ut quem invasisset locum per fas aut nefas sibi vellet asservare, et velle perseverare in praetensa executione, quamvis nummi, quorum gratia ista executio quoad speciem instituebatur, effective et formaliter ipsi essent oblati. Quod nos attinet, libenter fatemur, hunc agendi modum haud aliter a nobis aestimatum fuisse, quam oppressionem et intolerabilem Principis Ost-Frisiae et velut insupportabilem contemtum et contumeliam huic Statui illatam. Quamobrem propter rationes et considerationes, quas paulo ante attigimus, non potuimus cum bona conscientia temperare nobis, quin totis viribus juvaremus, et liberaremus praedictum Principem et praedictam Regionem ab ista oppressione, simulque conservemus


page 320, image: s0320

et tueamur nostrum jus, nostram securitatem et denique nostram existimationem, prout facere tenemur.

Veruntamen ad majorem etiamnum ultimae patientiae nostrae significationem, non dubitavimus, antequam reipsa propositum exequeremur, per literas repraesentare Domino Episcopo injustitiam, quam faceret, et satis huic ampliter demonstravimus, nullo modo excusari posse, quod discedens ex Episcopatu Monasteriensi, mandata et potestatem dederit per modum executionis exigendi et extorquendi a villicis et rusticis Ost-Frisiae terminum elapsum debiti Lichtensteiniani, cogens eos minaciter, ut intra mensis spatium in munimento de Deil jussam summam persolverent. Quamvis vero universa summa, quae militari isthac executione exigebatur, ante exspirationem temporis tam in praedicto munimento, quam in loco, ubi secundum pacta conventa, solutio fieri debebat, aequiter offerebatur; nihilominus illi, qui potestatem exigendi ab eo acceperant, negantes se habere mandatum recipiendi pecunias, quae offerebantur, multoque minus potestatem differendi jam inceptam executionem, aut removendi copias militares ex munimento, quod occuparant, flocci habebant judicia totius orbis, qui actionem hanc reputabant velut intolerabilem, cum inauditum sit vastare terras et perdere habitatores violenta pecuniae exactione, et interim recusare eandem pecuniae summam, quae aliunde pacate illis offerebatur, dummodo possint, sub quocunque colore


page 321, image: s0321

perseverare in injusta executione et possessione loci, quem invaserant.

Serio rogavimus praedictum Dominum Episcopum propter has et complures alias rationes latius explicatas in ea, quam misimus, epistola, tum ut rationi et justitiae satisfiat, tum etiam ut praeveniantur mala et calamitates, quae exinde oriri possint, ut mediante solutione praedictae summae, quae offerebatur, ipsi placeret intra breve spatium signatum in praedictis literis praedictum munimentum evacuare. Quin etiam eidem Episcopo ad majorem suam confusionem et convictionem promisimus etiam ante evacuationem praedicti munimenti annumerare secundi termini summam, quae secundum pacta conventa intra paucos dies repraesentari debebat. Quamvis vero firmiter credebamus, tam liberales et splendidas oblationes sine mora acceptari debere, protinusque evacuationem, quae postulabatur, secuturam, proptereaque copias nostras militares in limitibus Status nostri inhibuerimus, usque quo praestitutus dies exspiraret, nihil tamen a praedicto Domino Episcopo obtinuimus, nisi quod demum elapso hoc die, quum jam procederent copiae nostrae, Dominus Brabech, Decanus Ecclesiae Cathedralis missus Episcopi huc advenerit, qui postquam in conferentiam admissus est, cum quibusdam Deputatis nostri corporis, fecit instantiam, ut inhiberemus copias nostras, et armistitium indiceremus, donec totum negotium pacate transigeretur, affirmans se hoc nomine attulisse potestatem sufficientem et bonam dispositionem: satis nihilominus declarans,


page 322, image: s0322

non esse suam intentionem, ut directe nobiscum tractaret, sed solum cum Dominis Deputatis Principis Ost-Frisiae, qui hic aderant. Facta itaque copia quorundam articulorum, quos dicto tractatui inseri gestiebat, rogavit Nos, ut adjuvare illum vellemus in disponendis praedictis Dominis Deputatis Ost-Frisiae ad acceptandos et admittendos istos articulos. Praedicti autem Domini Deputati non tantum promptos paratosque se esse testati sunt ad hanc petitionem, quatenus nempe isti articuli erant conformes sententiae et consilio aulico Caesareae Vestrae Majestatis ac conventioni pactae 4. Septembris proxime elapsi, sed observantes a parte Episcopi aliquem etiamnum superesse scrupulum, ac si fieri posset, ut a nobis in posterum nonnihil interjiceretur impedimenti ad eludendam executionem, quae statis temporibus fieri deberet, donec summae residuae in praedicta conventione stipulatae plenariae persolverentur: idcirco nostri Deputati obtulerunt, nos per promissionem solemnem signatam magno hujus Status sigillo paratos esse securitatem praestare Domino Episopo, ne tale quid accidat. Postquam vero Dominus Decanus gemina hac oblatione contentum se esse ostendisset, tandem etiam adjecit, omnibus his ita compositis et conventis, debere se nihilominus de alio quoque loqui articulo, quem tamen, ut eadem illa conferentia exponeret, nullo modo a nobis induci potuit, quamvis negotium dilationem non pateretur. In sequentibus autem conferentiis ex communicatione facta, invenimus articulum istum reservatum eo tendere, ut nos obligaret ad relaxandam


page 323, image: s0323

partem securitatis, quam expresse stipulati essemus a Principe Ost-Frisiae per tractatum solennem pro summa effective eidem Principi annumerata, quo primum hujus debiti terminum persolveret. Postquam igitur praedicto Domino Decano evidenter demonstratum esset, hunc articulum nihil quidquam pertinere ad Episcopum Dominum suum, utpote qui nihil aliud curare deberet, nisi ut nummi debiti Principi de Lichtenstein secundum latam sententiam et praedictam conventionem effective persolverentur, ipsius vero munus esse, ut munimentum, quod occupasset, penitus evacuaretur et restitueretur Principi Ost-Frisiae, eis dehinc stipulatis conditionibus, ut ipse sibi molestus non esset, rebus nihil quidquam ad se spectantibus, denique ut hujus rei curam et administrationem iis relinqueret, quos negotium hoc tangeret, visus est tandem persuaderi et a proposito desistere, paratumque se ostendere, ut componeretur et concluderetur totum negotium cum Dominis Deputatis Ost-Frisiae ea conditione, ut praedictam promissionem scripto sibi committendo consignaremus: simul rogans, ut illico copiis nostris militaribus, quae jam progressae erant, ad munimentum de Deil, armistitium indiceretur. Veruntamen cum propter evidentes rationes ipsi significaremus, tum demum id fore, quando praedictum negotium conclusum esset cum Dominis Deputatis Ost-Frisiae et non ante; Dominus Decanus videns se non posse id ipsum impetrare per anticipationem, significavit expectare se etiamnum aliud mandatum magis particulare ab Episcopo Domino suo per


page 324, image: s0324

cursorem jamjam adfuturum. Quod si istud mandatum istiusmodi esset, ut cum ante conventis pactis concordari non posset, tunc priorem conventionem fore irritam. Haec iterata Reservatio, quamvis Deputatis merito mirifica videretur, non tamen in causam inquisiverunt, sed recte se facturos existimarunt, si non obstante eo negotium componetur cum Dominis Deputatis Principis Ost-Frisiae, qui tunc in loco aderant, credebant quippe, omnia haec bona fide fieri, et impossibile judicabant, postquam satisfecissent omnibus iis, quae Dominus Episcopus aut potuisset aut debuisset desiderare ad securitatem summae persolvendae Principi de Lichtenstein, alia posse expectari mandata, nisi illa, quae omni modo accelerarent conclusionem istius negotiationis, nec velle cursum litium morari interpositione rerum, quae nihil ad ipsum pertinerent. Sed magna cum admiratione paulo post intelleximus, praedictum Dominum Decanum declarantem, accepisse se mandata ab Episcopo Domino suo, quae absolute ipsum impedirent perficere ea, de quibus jam convenisset, ita ut hac ratione tota negotiatio denuo interrupta fuerit, quamvis inter praedictum Dominum Decanum et Deputatos Ost-Frisiae descriptum jam esset conventionis protocollum. Illud vero accedente aliqua correctione et amplificatione, praesertim quoad apocham, qua mediante praedicti nummi annumerarentur, et item quoad cautionem et securitatem praestandam Principi Ost-Frisiae, qua immunis fieret contra quodcunque aliud postulatum; conclusum et signatum fuisset tam per Dominum


page 325, image: s0325

Decanum, nisi sequentia quae accepisset mandata id ipsum impedissent, quam per praedictos Dominos Deputatos Ost-Frisiae. Simul quoque indicta fuisset armorum suspensio, quae a nobis postulabatur. Quaenam vero causae et cogitationes movere potuerint praedictum Dominum Episcopum ad actiones adeo exorbitantes, prorsus nescimus, ita ut illas mirari potius quam intelligere potuerimus, praesertim, quando octiduo circiter serius unus e Secretariis praedicti Domini Episcopi nobis apparuit, missus cum praetensa ratificatione conventae formulae, quam praedictus Dominus Decanus propter rationes superius allatas, concludere et subscribere recusarat, absque tamen eo ut praedictus Secretarius ullas credentiae literas aut alias notas, quibus qualitatem suam testaretur, nobis exhiberet. Non dubitamus, quin Vestra Majestas Caesarea aeque ac complures alii, damnent credulitatem, qua usi sumus, verum certo nobis persuademus, Majestatem Vestram aeque ac universum mundum facili e hinc intellecturam, quousque condescenderimus, respectu intercessionis Ministri Vestrae Majestatis, qui apud nos residet, et propter singularem inclinationem ad conservandam bonam vicinitatem cum Imperio Romano universim et seorsim cum singulis ejus membris, quod neglectis omnibus ordinariis formalitatibus, ut evitaremus omnia hostilia et extrema contra praedictum Dominum Episcopum, receperimus istam praetensam ratificationem e manibus hominis nullis credentiae aut qualitatis notis instructi. Quamvis vero postquam ista ratificatio


page 326, image: s0326

lecta esset in nostro consessu, praeter inconvenientiam palbabilem, quae consistebat in eo, quod nulla posset ratificatio esse, ubi nulla praecedat conventio, etiam id observaremus, quod non admodum bona fide nobiscum ageretur, utpote cui specimen conventionis non esset insertum, ita uti hic erat conceptum, sed cum mutatione essentiali, et omissione integrae periodi: nihilominus amore pacis ad omnia haec conniventes, effecimus, ut aliqui e Deputatis nostris particularius loquerentur cum praedicto Secretario, cui postquam ea, quae diximus, demonstrata essent, produxit aliam etiamnum praetensam ratificationem, in qua praedictae conventionis specimen verbotenus insertum legebatur. Postquam vero huic significatum esset, si praedictus Dominus Brabech ante discessum induci potuisset, ut perficeret praedictam conventionem, aliqua nos correcturos fuisse, praesertim circa duos praefatos articulos, quorum unus apocham, alter cautionem exhibendam spectaret, idque adstipulante et acquiescente Domino Brabech, speciatim huc declarantes absque istac correctione et ampliatione nos non posse suadere Principi Ost-Frisiae, cujus Deputati interea hinc discesserant, ut conventionem hanc admitteret aut signaret. Praedictus missus Secretarius insuper adfirmabat, sufficienter se de his esse instructum, et Episcopum Dominum suum permissurum, ut dictae correctiones et ampliationes, quae postulabantur, inserantur, ea conditione, ut interpositione securitatis et fidei, quam exhibiturus esset, nobis placeret indicere armorum suspensionem,


page 327, image: s0327

uti postulabatur, inque hujus rei testimonium, ostendit praedictis Deputatis nostris scriptum Originale Episcopi, quo expressam sibi potestatem concedebat id ipsum declarandi, et praedictam securitatem exhibendi. Haec ubi nobis renunciata fuere, penitus acquievimus. Curavimus deinceps communicari Secretario huc misso praedictam conventionem correctam et ampliatam cum praefatis annotationibus, et postquam ipse adfirmasset esse illam conformem sententiae et bonae intentioni Domini Episcopi, 25. mensis praeteriti conclusimus armistitium postulatum, et expressis literis jussimus Principi Gvilhelmo de Nassau, quem Generalis titulo praefecimus copiis militaribus, quae erant prope munimentum de Deil, ut illud custodiret, in gratiam promissi facti per Secretarium, quod nempe praedictus Dominus Episcopus dictam conventionem ita correctam et ampliatam vel ante, vel saltem ultimo ejusdem mensis die per suos Deputatos ac item illos Principis Ost-Frisiae illic eodem tempore convocandos in castris munimento vicinis perfici curaret, et speciatim ut Deputatis suis daret potestatem absolutam concludendi et signandi conventionem eo, ut diximus, modo correctam, et ut propterea praedicta conventio ita correcta et ampliata ab utraque parte verbotenus instrumentis plenariae potestatis insereretur, ita ut peracta signatura et praedictis originariis instrumentis utrinque permutatis opus non esset aliam postulare ratificationem, sed ut totum negotium eodem temporis momento, absque ulla difficultate perficeretur, uti, si placuerit, Vestra Caesarea Majestas ampliter poterit cognoscere ex nostro Decreto,


page 328, image: s0328

quod 25. ejusdem mensis in eodem sumpsimus negotio, idque consentiente dicto Secretario misso, cui verbotenus communicatum fuit, antequam confirmaretur. Resolutionis hujus Apographum literis his adjunximus, in qua illud praecipue placeat Majestati Vestrae notare, quod in majorem praedicti Domini Episcopi securitatem curavimus confici scriptum solemne, promissionem et fidejussionem nostram complectens, ut si imposterum contra spem nostram Princeps Ost-Frisiae non satisfaceret huic conventioni, ita, ut ad hujus consummationem quocunque tempore et loco executio contra ipsum instituenda esset, nos praedictam executionem non impediremus, nec nos huic vel ipsi, vel per alios, directe vel indirecte vel quocunque modo opponeremus. Sed exitus docuit, bonitatem et benignitatem nostram nimiam, pervicaciae, et obstinationi causam dedisse, cum constituto tempore a parte Domini Episcopi, nullus comparuerit obtuleritve se vel Deputatis nostris, qui in loco aderant, vel Domino Principi Gvilielmo de Nassau copiarum nostrarum praefecto. Verum quidem est, die ultimo mensis circa vesperam advenisse nonnullos, qui oretenus declararent esse se Deputatos praedicti Domini Episcopi, sed nullas habebant literas vel ad Deputatos nostros, vel ad Dominum Principem de Nassau, nec etiam offerebant se Deputatis nostris ad colloquium et conferentiam, nedum ut illis ostenderent auctoritatis suae literas, quibus specimen conventionis esset insertum, sed positive adfirmabant, tantum se missos esse, ut cum solis Principis Ost-Frisiae


page 329, image: s0329

Deputatis tractarent. Admissi autem in conferentiam cum illis, deprehensum est, illos non esse instructos istiusmodi literis, quales superius designavimus, imo ne Apographum quidem bonae et sufficientis Apochae proferebant, qualem talem formula seu specimen praedictae conventionis exigebat, ita ut salutaris conventio fuerit etiamnum hac vice neglecta et subversa per praedictum Dominum Episcopum.

Persuasissimi sumus, Majestatem Vestram ex iis, quae hactenus retulimus, facile intellecturam, cum quanta condescendentia et pacifica inclinatione nos gesserimus jam a principio hujus negotiationis, et quod nihil omiserimus eorum, quae fieri possint ad evitandam ultimam necessitatem, quae nos coëgit tandem, eo, quo diximus, modo, uti armis, et efficere, ut Episcopales copiae e praedicto munimento migrarent. Et tamen etiam, postquam necessitas huc nos compulisset, praetermisimus et transcurrimus omnes istas informalitates, eo fine, ut hostilitates jam exorsae amice sopirentur. Omnia vero haec egimus, non tam ex consideratione praedicti Domini Episcopi, quam ut Majestati Vestrae Caesareae, et toti mundo notum faceremus, quanti faciamus intercessiones, quas Minister Vestrae Majestatis hic residens in hoc negotio nomine Vestrae Majestatis coram nobis egerit, et quantum nobis cordi sit bona vicinitas et bona intelligentia cum Imperio Romano et singulis ejus membris. Ea nostra fuit fortuna, ut praeterito tempore vixerimus in bona amicitia et correspondentia cum praecedentibus Episcopis et Principibus


page 330, image: s0330

Monasteriensibus, qui majori ex parte erant Principes natura, et ex illustrioribus oriundi familiis. Quamvis autem tantundem, si non amplius obstrinxerimus praesentem Dominum Episcopum, quam aliquem ex praecessoribus ejus, idque complacentiae nomine, quam erga illum testati sumus, tam in negotio de Bevergarde, quam in multis aliis haud contemnendis occasionibus, ab aliquo nihilominus tempore deprehendimus, quod ipsius genius ipsum reddat incompatibilem, si non subditis suis, at saltem omnibus suis vicinis. Istam tamen animi intemperiem conniventibus saepe oculis dissimulavimus respectu Caesareae Vestrae Majestatis et Imperii Romani, ac praeterea pacis amore. Sed experientia demum edocti, complacentiam hanc, quae efficere debuerat, ut nos impensius amaret, ipsum superbum et iracundum reddidisse, constituimus exorbitantias ejus, a quibus imposterum nos immunes fore speramus, non ulterius perpeti, sed tempestive et fortiter illis occurrere.

Quandoquidem vero Caesarea Vestra Majestas ex iis, quae hactenus dicta sunt, palpabiliter possit intelligere, Dominum Episcopum abusum commissione, qua Caesareae Vestrae Majestati placuit ipsum honorare, non executoris judicialis, sed usurpatoris et manifesti hostis instar se gessisse, obnixe illam rogamus, ut dicta commissio non amplius huic prorogetur, sed ut in alium majoris moderationis et humanitatis virum conferatur, utpote qui superflue nimis de conatibus ejus jam edocti, aggressiones istas violentas in limitibus nostris


page 331, image: s0331

ulterius sustinere non possimus, sed necessitate compulsi fortiter nos opponere cogamur. Quapropter iterum tanquam boni amici et vicini rogamus, ut imposterum a similibus executionibus excusatus habeatur. Insuper rogamus Caesaream Vestram Majestatem, ut huic ex vera hujus negotii commemoratione lubeat cognoscere, quam faventi et prompto animo intentionem Majestatis Vestrae adjuverimus, in promovenda executione decreta in favorem Principis de Lichtenstein contra Principem Ost-Frisiae, et quidem eo usque, ut nisi praedictus Dominus Episcopus per suas actiones irregulares interpellasset satisfactionem dictae sententiae, quam secundum ordinem et commissionem datam exequi tenebatur, praedictus Princeps de Lichtenstein effective, sine difficultate ulla et sine ullis expensis executionis, jam obtinuisset summam ducentorum et octoginta quinque millium Imperialium Thalerorum, residuumque hujus summae successive et statuto tempore sine strepitu armorum plene esset consecutus. Et quidem illud Caesareae Vestrae Majestati affirmare possumus, tantam apud nos esse justitiae rationem atque venerationem, ut ne minimum quidem impedimentum unquam conferre velimus, quo minus etiam aliorum negotiorum instituatur et terminetur executio, secundum sententiam a Vestrae Majestatis aut Imperii judicibus rite et competenter latam atque decisam: quin potius totis viribus allaboraturos, ut istiusmodi executiones semper et ubique et in omnibus convenientem sortiantur exitum. Insuper et hoc rogamus, ut Caesarea Vestra Majestas


page 332, image: s0332

persuasissimum habeat, nihil nobis aeque cordi fore, quam ut cum Majestate Vestra omnibusque Imperii Romani membris, bonae amicitiae et vicinitatis jura excolamus: Nos quidem a parte nostra sancte et inviolabiliter illa conservabimus et tuebimur: In cujus rei fidem mandavimus Hameli Bruininx, ut in manus proprias Caesareae Majestatis praesentes tradat literas. Datum Hagae, die 10. Junii, 1664.

CCCCX. Literae S. R. IMP. ELECTORUM, PRINCIPUM et STATUUM AD COMITIA RATISBONAE INSTITUTA LEGATORUM, ad PROCERES et ORDINES REGNI HUNGARIAE, quibus suppetias contra Turcas promittentes, concordiam suadent, suoque militi necessaria vitae sustentandae media pro praesenti pecunia, aequo pretio suppeditari cupiunt, 1664. Reverendissimi, Illustrissimi, Magnifici et Generosi Regni Hungarici Proceres et Ordines.

EA, quae a multis retro annis inter Sacrum Romanum Imperium ac inclytum Hungariae Regnum coaluit necessitudo, nunc quoque nos permovit, ut in praesenti a Turcis bello nostra Vobis arma et auxilia haud deesse pateremur, idque ipso opere hactenus testati apertius demum declarare Nostrasque consultationes in his, quae adhuc durant, Comitiis, eo praecipue dirigere voluimus, quo communi


page 333, image: s0333

omnium suffragio Vobis ceu Vicinis nostris et amicis valida et diuturna contra communem hostem auxilia decernerentur. Etenim cum mutuae humanitatis ac vicinitatis jura Christians Religionis praeterea amor, tum commune et instans periculum, id a Nobis exigant, non potestis non de hoc nostro proposito bene ac amanter sentire omnemque vobis circa Ejus executionem polliceri fidem et constantiam. Augustissimo enim Caesari nostro, Eidemque Regi Vestro gloriosissimo hoc ipsum pro salute vestra et paterna sua cura et solicitudine enixissime efflagitanti et urgenti unanimi omnium voto, sancte promisimus, neque est, quod ab his suppetiis nostris vel Religioni vel libertati ac privilegiis vestris quicquam adversi suspicemini, cum Sacrae Majestatis Suae et Nostrum omnium mens ac voluntas alia non sit, quam junctis consiliis et armis barbarae infidelium Tyrannidi obviam ire, nobilissimumque Hungariae Regnum ab ulteriore clade defendere, minime vero Ejus immunitates ac jura vel in levissimo labefactare aut imminuere; Proinde in hoc unum intenti dignos Christiano nomine spiritus sumamus, junctoque animorum et armorum robore, feralem in nos barbarorum impetum ac ferociam sistere ac retundere tandem conemur. Aderit hac pura intentione operantibus divini numinis favor, et nos quidem sacratissimi Caesaris Nostri auspicia secuti armis, viris, pecunia semper periculi et necessitatis rationem habituri, nos Eum juvare non cessabimus. De vestra autem fortitudine et constantia cum injuriosum sit vel minimum dubitare, hoc unum tantum


page 334, image: s0334

hortamur, ut inter vos concordiam alere et depositis utrinque religionis causa conceptis odiis et suspicionibus ad propulsandum communem hostem fraterne concurrere, militem nostrum pro vestris aris focisque pugnare paratum omni vicissim humanitate et benevolentia excipere et tractare, eique pro praesenti imprimis pecunia justo et tolerabili pretio necessaria suppeditare velitis, hocque semper cogitetis, quamvis Duces nostri officio suo juxta leges disciplinae militaris non sint defuturi, nullum tamen bellum tam sancte geri posse, quin sua secum trahat incommoda, sed ea abunde pensari, defensae patriae gloria et ex hostibus parta victoria, quam dum vobis a Deo, omnium bonorum largitore precamur, Nostra Vobis studia, ac amicitiam peramanter offerimus.

Reverendissim arum, Illustrissimarum, Magnificarum et Generosarum Dominationum Vestrarum

Datum Ratisbonae ex Comitiis XI. Junii, 1664.

Paratissimi et studiosissimi

Sacri Romani Imperii Electorum, Principum ac Statuum ad praesentia Imperii Comitia Legati.



page 335, image: s0335

Inscriptio.

Reverendissimis, Illustrissimis, Magnificis et Generosis Dominis, Dominis Regni Hungariae Proceribus et Ordinibus.

CCCCXI. Literae FRIDERICI WILHELMI, Electoris Brandenburgici, ad JOHANNEM CASIMIRUM, Poloniae Regem, quibus eum, ne Tartaris desideratum per Regnum Poloniae in Silesiam transitum concedat, enixe rogat, 1664. Serenissime et Potentissime Rex, Domine Cognate, Affinis et Frater Colendissime.

FIde digno relatum habemus nuncio, Tartaricum ad Regiam Majestatem Vestram id inprimis in mandatis habere Legatum, ut gentis suae copiis Imperatori Turcico in moderno, quod cum Sac. Caes. Majest. sacroque Romano Imperio gerit, bello, militari perditione Regnorum assistentibus in Silesiam finitimasque Provincias transitum ab eadem petat; Etsi quidem irrito penitus conatu haec suscipi certi simus, quin imo Regiam Majestatem Vestram non sine gravi animi indignatione offensaque laturam confidamus, eo usque profectam barbarorum vesaniam, ut talia tentare audeat, quae non nisi ruptis Societatis Christianae vinculis a Regia Majestate Vestra concedi possent. Ne tamen ulla in re praecaventes Principum Statuumque Superioris Saxoniae circuli indemnitati debuisse


page 336, image: s0336

aliquid videamur, pro consortio Directorii, quo in eo fungimur munerisque, absente pro tempore extra eundem Serenissimo Electore Saxoniae, peramanter obnixeque rogamus, ut Regia Majestas Vestra, quod ultro, suaque sponte pro sua pietate, zeloque factura fuerat, ad Nostram ex sententia praememoratorum Principum ac Statuum amicorum requisitionem lubens meritoque praestet, avertatque ea omnia, quae non tantum Nobis in summum detrimentum vergerent, verum etiam subditos Regiae Majestatis Vestrae innumeris malis ac calamitatibus involutura essent. Constabit pari ratione vetustissimis, quorum fide securi hactenus utrinque vixerunt, inter Imperium Remque publicam Polonicam, pactis sua integritas, constabunt quoque vice versa Regiae Majestati Vestrae non solum hujus Nostri, sed et vicinorum circulorum quacunque occasione promtissima studia. Caeterum summum veneramur Numen, ut Regiam Majestatem Vestram ea cumulet ex ejusdem voto, gloria, ut reducta populis suis plena pace tranquillitateque, junctis cum Sacro Romano Imperio, aliisque Regibus animis viribusque imminentia ab infidelibus toti Orbi Christiano propulset pericula, omnigenaque perpetim fruatur felicitate. Dat. in arce nostra Coloniae ad Spream, die 23. Junii, 1664.

CCCCXII. Literae NICOLAI, COMITIS a ZRIN, ad CONSILIARIOS CAESAREOS Graecii commorantes, quibus novum fortalitium


page 337, image: s0337
suum in conspectu Caesarei Exercitus occupatum esse, graviter conqueritur, 1664. P. P.

QUod a nullis historiis memoratum et plane inauditum Vestris Excellentissimis Dominatiombus magno animi dolore scribo, quod meum novum fortalitium plane integrum, non tormentis conquassatum, nec cuniculis subfossum inimicus hodie mane, sola quasi framea, in praesentia majoris Nostri exercitus, qui se ibi habet, ceperit et occupaverit. Hic est itaque ille semper speratus et desideratus succursus. Dominus Montecuculi certe pro defensione hujus arcis hunquam gladium evaginari permisit, quae etiam me coegerunt, ut ad suam Majestatem per postam properarem, sed hodie iterum a Magnatibus Hungaris et ab ipso Domino Montecuculi multum exoratus sum, ut redirem: dum hic subsisto et reverti cogito, haec infausta arcis perditae nova accipio. Provideant Vestrae Excellentiae cito, ut Clementissimo Domino Nostro demonstretur, quod nullus in mundo tam potens exercitus sit, quiplura fortalitia et Regna amittat, si semper sic bellabitur, Ego hic iterum revertar ad castra, quae jam tota consternata esse dicuntur, et passum Murae, quantum potero; etsi solus esse deberem, defendam, nec recedam usque ad novissimam guttam sanguinis mei, ibi enim unicuique Patriae Civi locus et tempus moriendi est, de futuro nihil scribam, curam ipsi de omnibus habeant. Deus Vestras Excellentias servet


page 338, image: s0338

felicissimas. Datum Tschakathurni, die 30. Janii, 1664.

CCCCXIII. Literae SENATUS COMMUNITATISQUE ERFORDIENSIS ad CAROLUM XI. Suecorum Regem, cui, quibus in angustiis res suae versentur, submisse exponunt, ejusque inter Electorem Moguntinum et semet interpositionem supplices implorant, 1664. Serenissime ac Potentissime Rex, Clementissime Domine.

QUantam ex Clementissimis Majestatis Vestrae iteris spem, quantamque in afflictis rebus nostris perceperimus consolationem, vix animo satis reputare, nedum verbis sufficienter praedicare possumus. Quid enim merita est tenuitas nostra, quod Majestas Vestra inter gravissimas Regni cutas, nostri memor esse, nostraeque Civitatis non obstantibus Eminentissimi Moguntini praetensionibus rationem habere clementer voluerit? nisi justitiae pacisque studio per orbem Christianum celebratissimo, permota fuisset. Certa autem esse potest Majestas Vestra et secura, nos neque Archiepiscopatui Moguntino, neque alii Romani Imperii Statui quidquam de jure suo detractum velle. Nec etiam ejusmodi suspicio in nos afflictos et ab initio belli Germanici ad haec usque tempora magis magisque exhaustos, cadere potest, ut qui satis habeamus, si jura nostra prisca et a majoribus nostris extra Archiepiscoporum Moguntinorum


page 339, image: s0339

gratiam in nos derivata, conservare atque tutari possimus. Cessimus potius in omnibus cum dicto Archiepiscopatu hucusque habitis tractatibus, cessimus etiam in honorem Sacrae Caesareae Majestatis in ipsa de precibus controversia Protectoribus nostris Saxoniae Ducibus ita suadentibus, easque, secundum vexatissimam illam formulam, quam transactam ferebat Schmidburgius Baro, introducere decrevimus, sed plebis vi prohibiti, id effectui dare nequivimus, et tamen, ceu in contumaces, atrocissimae proscriptionis fulmen, sine ulla distinctione, a Commissariis Caesareis, Mülhusae tum agentibus, emissum fuit. Caeterum celare Majestatem Vestram nolumus, nobis hactenus nihil magis curae cordique fuisse, quam ut ob luctantes et refractarios aliquos e plebe compesceremus, quo et libere consultare et consulta nostra executioni mandare possemus; Quod, ubi, annuente Divina gratia, nuper admodum feliciter successit, ac seditiosi nonnulli in vincula conjecti fuerunt, statim preces praescriptas, salvo tamen jure nostro (prout ex instrumentis tam paritionis quam protestationis, hic simul missis, Majestati Vestrae abunde constare potest) fieri jussimus, et insuper refractarios ac tumultuantes paena promerita affici curabimus, non dubitantes, postquam hoc pacto autoritati Caesareae satisfactum et contumacia, vitio nobis data, secuta nunc paritione, emendata fuit, abolitionem proscriptionis nobis deberi, nosque ad purganda reliqua crimina, ab adversariis nobis objecta, defensionemque necessariam coram Caesare et Statibus Imperii admittendos


page 340, image: s0340

esse. Qua in re, nisi et patrocimo Majestatis Vestrae et aliorum correlatorum atque pacificorum Imperii Statuum sustentemur, verendum nobis est, ne ut imbecilliores succumbamus. Eminentissimus et Reverendissimus Elector Moguntinus semper quidem justitiae et pacis studiosus Princeps audit, neque nos decet de Eminentissimo ejus animo aliter sentire: Verum cum maximo nostro damno experiundo didicimus, plus apud Eminentiam ejus valere nonnullorum Ministrorum adversas suggestiones, quam submissas nostras preces et humillimas contestationes: Neque enim auditi fuimus, cum sub exordio horum malorum et dum in herba opprimi potuissent, justas nostras querelas contra insolentiam quorundam officiariorum Moguntinorum, et contra illum ipsum perfidum Limprechtum, omnium nostrarum calamitatum autorem, exponeremus; Quin etiam nunc vitio nobis vertitur, quotiescunque pro necessitate nostra liberius loqui et causas afflictionis nostrae apertius profiteri cogimur. Profecto offensionum cupidi non sumus, neque etiam id Status nostri ratio patitur; Sed potius, quovis honesto et aequo modo, cum Eminentia Sua in gratiam redire paramus, et eam ob tem compositionem aequam, interventu Statuum Imperii, quorum nihil interest, optaremus. Nam si res denuo in judicium aulicum Caesaris ducatur, non videmus, quomodo vel sine ruina nostra tacere vel sine offensione loqui possimus, sive causae merita, sive ipsum processum spectemus, et vel ad Instrumentum pacis, vel ad Capitulationem Caesarean


page 341, image: s0341

vel ad Recessum nuperum Imperii, atque in eo praescriptum modum procedendi in causa contumaciae provocemus, et nobis illata gravia damna urgeamus. Verum nos humillima erga Majestatem Vestram fiducia longius provecti, id unum flexis genibus Majestatem Vestram oramus, ut pro summa, qua inter Imperii Status dignitate et autoritate pollet, per Legatum suum in Comitiis Imperialibus, prout hactenus laudabiliter factum, causam nostram porro tueri, et ad aequam et tolerabilem transactionem dirigere atque promovere dignetur. Imo nihil gratius nobis futurum esset, quam, si res ita ferret, ut Majestati Vestrae cum alio quodam Statu Imperii harum controversiarun non participe, compositio illarum committeretur. Eam enim de integritate, prudentia atque justitia amplissimorum coronae ministrorum, spem opinionemque habemus, atque talia de eventu ejusmodi interpositionis nobis promittimus, ut sicuti a gloriosissimis Majoribus Vestris tempore belli, ita a Majestate Vestra in non minoribus periculis tempore pacis civitas nostra salva et incolumis conservata dici possit. Nos interim vota pro salute et incolumitate Regiae Majestatis Vestrae nuncupantes clementiae atque gratiae Regali nos submisse commendamus. Dabantur Erfurti Calend. Julii, 1664.

Serenissimae Majestatis Vestrae

Humillimi ac subjectissimi

Senatus et Communitas Erffurtensis.



page 342, image: s0342

CCCCXIV. Literae a S. R. IMP. PRINCIPUM FOEDERATORUM LEGATIS, ad ROBERTUM DE GRAVEL, Christianissimi Regis Legatum datae, quibus ab eo, ut Erfordiam a Gallicis Lotharingicisque copiis circumsessam, facta Regi Christianissimo adaequata rei gestae demonstratione, obsidione liberari curet coneturque, obnixe contendunt, 1664. Serenissimi ac Potentissimi Galliae ac Navarrae Regis Christianissimi. Illustrissime Domine Legate.

QUinam repentini motus animos hominum hisce diebus hic loci occupaverint, et quaenam eorum causa sit, Illustrissimam Vestram Dominationem latere minime potest. Inopinato nimirum perculsi nuncio praesentes Ordinum Imperii Legati, de Eminentissimi Electoris Moguntini proposito, civitatem Erffordiensem non solum suis, sed et Christianissimi Regis, Ducis Lotharingiae et foederatorum quorundam Electorum et Principum copiis oppugnandi, non potuerunt non tranquillitati et securitati publicae magnopere metuere. Quamvis et imminentia hinc Germaniae mala et a Sacra Christianissima Regia Majestate expectanda remedia Illustrissimae Vestrae Dominationi a Protestantium Electorum Principum et Statuum Deputatis jam exposita sint: Cum tamen inter Sacram Regiam Majestatem Christianissimam et Serenissimos nostros Principes praeter


page 343, image: s0343

commune pacis Westphalicae Consortium, arctius adhuc peculiaris foederis vinculum intercedat; e re duxerunt foederis hujus consortium Principum hic praesentes Legati Illustriss. Vest. Dominat. etiam hisce seorsim compellare. Et quandoquidem Sacra Regia Majestas literis suis d. 25. Julii datis, quibusdam e Clementissimis nostris Dominis jam significaverit, se Eminentissimo Domino Electori Moguntino ad compescendos rebelles suos subditos Erffordienses certum numerum militum ex formula foederis auxilio misisse; laudandum quidem magnopere Sac. Reg. Majest. cum optima proculdubio intentione junctum studium et enixa voluntas servandi leges; Cum tamen inter eas etiam hae contineantur, ut foederati de omnibus rebus, ex quibus motus oriri, et ad eos compescendos auxilium foederatorum requiri possit, mature inter se communicare, nec non praesente jam ipso periculo de eo depellendo consilia inter se conferre debeant. Optassent sane Principes nostri Clementissimi, tanti momenti negotium jam statim ab initio in consilio foederis fuisse propositum, quo et omnia, imprimis an Celsitudini Suae Electorali auxilium ex foedere praesenti casu debeatur, rectius perpendi et de aliis mediis, citra arma ab Erffordiensibus jus et officium obtinendi consultari potuisset. Posterius sane hactenus inter foederatos non sine fructu observatum nupera exempla a Statibus Episcopatuum Leodiensis ac Hildesiensis suppeditata ostendunt, prius vero quod attinet, omnis in eo vertitur quaestio, an Erffordenses sint Domini Electoris Moguntini subditi


page 344, image: s0344

rebelles, cum ea ratio, et a Domino Electore Moguntino petiti et a Sacra Regia Majestate promissi auxilii unica sit. Non jam hinc disquiremus, quousque Urbs Erffordiensis Electorem Dominum et Superiorem agnoscat, cum haec sit controversia a seculis agitata. Nec an et quatenus ea, quae hactenus cum civitate illa gesta sunt, eique intentata, proscriptio, juri et justitiae congruant, cum ea de re Illusstrissima Vestra Dominatio jam a supradictis Protestantium Ordinum Deputatis edocta sit. Id modo, quod ad res foederis propius attinet, videndum, an Erffurdia rebellis censeri possit? Quo minus id certo affirmare liceat, rationes hic illic allatas vidimus haud leves, 1.) nimirum, quod ea Urbs Celsitudini Suae Electorali vim nullam neque in personis, neque in bonis intentaverit, 2.) in iis, quae sibi cum Domino. Electore intercedunt, controversiis, licita via juris, quam ipse Dominus Elector optaverit, usa sit, et quidem 3.) ad conservanda saltem sua, quae competere sibi putat, jura et Privilegia, unde nec 4.) ipsa proscriptionis sententia rebellem eam, sed contumacem saltem pronunciet, quae diversissima sint, nec posse civitatem illam alterius, et quidem gravioris, criminis a foederatis damnari, quam a competente Judice factum sit, 5.) Contumaciam illam non parendi rebus judicatis, quamvis a rebellionis crimine absit, non posse universae civitati, sed saltem tumultuanti plebi imputari: nullo ergo, jure totam civitatem eadem culpa involvendam. 6.) Id quod contumaciae fuerit, jam sublatum esse, cum tota civitas sententiae Imperatoriae de recipienda formula


page 345, image: s0345

precum satisfecerit, et si quid ulterius sibi praestandum incunbat, vel legitima praecedente cognitione judicis vel facta transactione praestare parata sit: Quo quidem casu 7.) ab hisce praestitis proscriptos a banno absolvi et in integrum restitui, jura Imperii decernere, sicut id superioribus annis Urbs Bremensis haud difficulter obtinuerit. Hae rationesa quemadmodum ejus videantur ponderis, uti non sine causa, urbem Erffordiam pro rebelli haberi posse, dubitandum sit: Ita et Dominos foederatos ad auxiuum ex legibus foederis Celsitud. suae Elect. ferendum teneri aeque dubium merito habetur. Quod et ipsam Celsitudinem Electoralem satis agnoscere vel inde patet, quod nec cum foederatis Principibus quicquam ea de re ante hac communicaverit, nec auxilium eorum hactenus exquisiverit, aut Christianissimi Regis literas ea de re scriptas dudum exhibuerit; Quod vero id nunc demum composita jam omni operis scena, decreto adversus Erffordienses bello, et pergentibus ad oppugnandam urbem Christianissimi Regis, nec non Ducis Lotharingiae copiis fia, id quo animo a Principibus nostris accipi possit, Illustrissimae Vestrae Dominationi arbitrandum relinquimus. Quicquid ejus sit, quemadmodum ad jungenda sua arma ex foedere se obligari sibi persuadere vix possunt, praesertim cum id communi foederis consilio non sit decretum; Ita num a reliquis foederatis bellum istud juste ac e re foederis suscipi possit, magnopere dubitant. Conqueritur Civitas Erffordiensis suscipi adversus se bellum, cum tamen, quamvis, ob contumaciam proscripta, in eo


page 346, image: s0346

res sit; ut facta jam paritione contumaciam purgarit, et ad reliqua praestanda parata sit. Quales proscriptos habita cognitione Judicis absolvendos Leges imperii velint. Suscipi id adversus supplices et imperata sine vi facere paratos, quibus parcere et naturalis aequitas et Christiana lex jubeat. Suscipi id adversus totam Civitatem, quae nunquam peccaverit, adeoque adversus tot millia hominum innocentum. Suscipi denique ab ipsa parte actrice, et quae restitutionem vi Instrumenti Pacis efflagitet, Eminentissimo scil. Domino Electore Moguntino, cum tamen tabulae pacis Westphalicae ejusmodi Executores haud idoneos pronuncient. An vero illud bellum rebus foederatorum non futurum sit magnopere noxium, prudentibus dijudicandum relinquitur. Imputabitur ipsis culpa turbatae quietis et tranquillitatis publicae alienissimo praesertim tempore, quo cum Turca bellum gerendum incumbit; unde fiet, uc reliqui Ordines Imperii, quas copias hosti profligando in Hungariam mittere potuerint, ad sua tutanda domi servare cogantur. Transitu militum vexabuntur Statuum subditi bello hoc Turcico satis jam exhausti. Vicinae circa Erffordiam Provinciae praedis ac aliis, quas bellum adfert, injuriis et molestiis exponentur. Et quod maxime atrox nova fax bello Germanico iterum accendetur. Ut jam omittamus, non temere quoque verendum, ne Principes ac reliqui Ordines Protestantes, qui plerique Justitiam a parte civitatis Erffordiensis stare, eamque contra leges pacis gravari, persuasum habent, exemplum hoc ad se pertinere existimantes, omnem in foederatos


page 347, image: s0347

facti invidiam derivent, et de ea, quam in Christianissima Regia Majestate hactenus exemplo Majorum positam habuerunt, tuendi eos in juribus suis sacris et profanis ex Instrumento pacis debitis, fiducia plurimum ipsis decedet. Quin et Catholici Principes et Status, idem si ad illos aliquando pertingat casus, foederatos ejus rei culpa onerare poterunt. Paulo pluribus Illustr. Vestr. Dominat. hoc ut exponeremus, fecit Serenissimorum Nostrorum Principum servandae pacis et tranquillitatis public, nec non ipsorum Foederatorum existimationis, concordiae ac utilitatis studium. Fecit idem ea, quae ab ipsis nobis demandata est, hujus rei cura et sollicitudo. Et cum petitto nostra eo tendat, ut Sacra Christianissima Regia Majestas non solum copiis suis, ne ulterius progrediantur, ut propositae expeditioni intersint, in mandatis dare: Sed etiam apud Eminentissimum Dominum Electorem Moguntinum autoritate et officiis suis id efficere dignetur, quo suae Celsitudini Electorali placeat jure potius aut aliis lenioribus remediis, quam vi armorum a Civitate Erfordiensi ea, quae jus exigit, obtinere, in quodomnem operam suam conferre Principes Nostri paratissimt sunt. Illustr. Vestr. Dominatinonem rogamus, non solam diligenter haec omnia ad Christianiss. Reg. Majestatem perscribere, sed de meliori nota commendare velit Adjiciet hoc ipso prioribus suis egregiis sane erga Imperium et Foederatos praesertim Principes meritis magnum cumulum, Dominisque nostris Clementissimis faciet rem admodum gratam et omni benevolentia effectu pensandam.


page 348, image: s0348

Nos vero Illustrissimae Vestrae dominationi ad omnia officia et studia semper exhibebimus promptissimos.

Illustrissimae Vestrae Dominationis

Dab. Ratisbonae 16. Aug. 10 Septemb. 1664.

Studiosissimi

Foederatorum Principum Legati.

CCCCXV. Literae, QUIBUS PETRUS COMES a ZRIN Protectionem JOH. GEORGII II. Saxoniae Electoris sibi humillime vendicatum it, 1664. Serenissime Princeps et Domine gratiosissime.

OB benignissimum affectum, quo Serenitas Vestra dilectissimum meum Fratrem, Nicolaum Comitem a Zrin prosequebatur, et ob summam venerationem et cultum, quo ille Serenitatem Vestram suspiciebat, intermittere nec debui nec potui, quin eandem certiorem facerem, de infelici et insperato Ipsius obitu, qui 18. elapsi in aprorum venatione contigit, rogans humillime Serenitatem Vestram, ut quam defuncto fratri meo protectionem ac patrocinium impertiri dignata est, eandem mihi et toti familiae meae gratiose exhibere non gravetur. Nos vicissim obligationis Nostrae et beneficiorum memores iis Legibus nos teneri


page 349, image: s0349

semper profitebimur, quibus servi erga suos Heros et Patronos obstricti esse debent, et ego omnem prosperitatem Serenitati Vestrae augurans maneo

Serenitatis Vestrae

Ciacktorniae die 8. Decemb. 1664.

Humillimus servus

Comes Petrus a Zrin.

CCCCXVI. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxonum Electoris, quibus MARCHIONI DE CASTEL RODRIGO collatam ipsi Regii Belgicarum Provinciarum Provinciarum Praesidis functionem gratulatur, 1664. P. P.

SErenissimum Hispaniarum Regem Belgii sui Gubernationem Generalem Excellentiae Vestrae decreto Regio delegasse, ex literis Vestris, cum memoria pristini cultus, quo Domum Nostram Electoralem jam ante abunde estis prosecuti, tum integerrimi etiam affectus testificatione plenissimis vel eo libenter accepimus, quod cum propiores habeamus probandae Vobis benevolentiae Nostrae causas, frequentiores itidem ex animi sententia Nobis inde obtingant occasiones et meritorum Vestrorum simul in Germania Nostra gloriae Vestrae condigna extent documenta. De tam insigni igitur demandata Excellentiae Vestrae provincia animitus Eidem gratulamur, Ipsamque de propensionis Nostrae constantia securam, pro antiquissimis


page 350, image: s0350

Nostris in alte memoratum Regem Vestrum necessitudinis mutuae studiis, res rationesque Regias bene porro prospereque gerere, nec non recte semper valere cupimus. Dabantur in Electorali Nostra Dresda die 30. Decembr. An. 1664.

CCCCXVII. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxonum Electoris, ad JOANNEM CASIMIRUM Poloniae Regem, quibus ab eo, ne novae civitatis Thoruniensis incolas, templi Divo Jacobo consecrati justa possessione privari permittat, sollicite efflagitat, 1665. Serenissime Rex, Regiae Vestrae Serenitati salutem dicimus, et operam Nostram in omni officiorum genere paratissimam offerimus, Domine et Cognate charissime,

ABunde satis per orbem constat, quam Regio plane animo Regia Vestra Serenitas laudabili Antecessorum suorum exemplo confessionis Nostrae Augustanae Domesticos inter fideles suos subditos tueri, iisdemque socum simul et aram ad peragenda sacra, augendamque Divini Nominis gloriam in gremio Regni sui adjunctisque ditionibus publice juxta et privatim benigne indulgere hocusque dignata sit. Quo quidem aequissimo facto ipsa non modo immortalem glorioso sceptro suo famam acquisivit, verum etiam spem nobis firmissimam injecit, fore ut eo dem semper erga praefatam Augustanae Confessionis doctrinam animo sit perseveratura


page 351, image: s0351

ejusdemque Confessoribus constans ibidem, ceu fidelibus subditis, locus futurus sit reliquus, Cum itaque fidelis Borussiae Vestrae Civitas Thoruniensis exposito nobis imminente causae ipsorum periculo, ne novae ibidem Civitatis Ecclesia seu templum divo Jacobo dicatum, memoratae Confessioni Augustanae addictis Possessoribus, vigore emanati cujusdam Decreti adimatur, conventuique Monacharum desuper litigantium tradatur, hasce nostras intercesserias quam humillime efflagitaverit, nos autem persuasissimum nobis habeamus, duram istam sortem fideles hosce Regiae Vestrae Serenitatis subditos ullo forsan suo facto minime promeruisse, quin etiam causam ipsam inter litigantes ita esse compararam, ut adhibito amicabili quodam remedio, suis utrique parti sacris suisque bonis et commoditatibus, quemadmodum hactenus, ita et imposterum ex aequo et bono uti fruique liceat: supplicantium precibus pariter et aequitate causae ducti anti quissimae illius, quam Regna Vestra et Nostra Domus Electoralis sancte invicem semper coluere necessitudinis memoriam, hac in parte interponere non dubitavimus, Regiam Vestram Serenitatem peramanter rogantes, ut pro solita erga fideles subditos suos clementia, misso sententiae rigore, decreti istius (ad importunas procul dubio alterius partis preces, contra praefatos novae Civitatis Thoruniensis incolas promulgati) exequendi gratiam ipsis facere, et quod tam diu hactenus quiete et sine ulla contradictione possedere sancti Jacobi templum, iisdem porro cum omni jure ac dote nec non libero Religionis


page 352, image: s0352

et sacrorum exercitio possidendum, ex Regia gratia concedere velit, omnique ope et benignitate eos, qui pro vita et incolumitate Regiae Vestrae Serenitatis vota apud Deum veluti par est publice et privatim juxta nuncupare non desinunt, constanter tueri, quo intercessionis Nostrae fructum semper et ubique ipso facto experiri valeant. Faciet in eo Regia Vestra Serenitas rem Majorum suorum gloria condignam. Cui diuturnam valetudinem et prospera omnia ex animo precamur. Dabantur in Electorali Nostra Dresda die 15. Februarii 1665.

Johannes Georgius II. Elector

CCCCXIIX. Literae LEOPOLDI. Romanorum Imperatoris ad CAROLUM XI. Svecorum Regem, quibus ab eo, ne Civitatis Bremensis jura, per Instrumentum pacis Westphalicae extra omen impetendi periculum constituta, a Ducatus Bremensis Regimine tentari et laedi permittat, sed potius ejusdem injustos conatus impediat, amice efflagitat, 1665. Leopoldus Divina favente clementia Electus Romanorum Imperator semper Augustus etc. Serenissimo et Potentissimo Principi, Domino Carolo, Svecorum, Gothorum, Wandalorumque Regi etc. Consanguineo et fratri nostro charissimo, salutem cum omnis boni incremento.



page 353, image: s0353

Serenissime ac potentissime Princeps, Consanguinee et frater charissime.

CElare Serenitatem Vestram nolumus, dolenter Nobis a Nostra Sacrique Imperii Civitate Bremensi expositum fuisse, quem in modum non minus contra instrumenti Pacis Osnabrugensis tenorem, quam usum possessionemque suam antiquissimam non solum oppositionibus, sibi a Serenitatis Vestrae Regimine Ducatuum, seu Episcopatuum Bremensis et Verdensis factis, quominus ad conventum circularem inferioris Saxoniae anno proxime superiore Brunsvigae habitum, admitteretur impedita; quin ab eodem quota, quam ad Imperii usus necessitatesque immediate confert, ad Ducatus Bremensis contingens pertrahi, ac occasione nuperrimi contra hostem Turcam belli a quibusdam suis Civibus Curiarum Canonicalium ibidem inhabitatoribus personalis census exigi voluerit: verum etiam qua novitate atque attentato contra praefecturas suas Blumenthal et Neukirch, non solum ad Statuum ejusdem Ducatus Bremensis implorationem indicto arresto quodam, supra memoratae quotae summam quoad antici pationem a dictis Statibus pro eadem Civitate praetense persolutam in ducale aerarium refundendam eodem conatu adigatur, sed porro, ut omnes dictarum praefecturarum reditus Regio Serenitatis Vestrae Quaestori adnumerentur decretum edictumque, nec minus etiam contra subditum quendam suum Joannem Hupolt, in territorio suo, ipsoque


page 354, image: s0354

quasi Civitatis limine, a Burgii Praesecto ejusdem que complicibus, dicto approbante Regimine, via facti processum fuerit, nunc quoque a quibusdam Serenitatis Vestrae Deputatis iis postulatis, quae statum suum, per Instrumentum Pacis extra omnem impetitionem constitutum, laedant, urgeantur; humilime supplicando, ut pro Imperatorio Nostro munere Nostras apud Serenitatem Vestram partes praedictis quantocyus antiquandis gravaminibus atque attentatis interponere, eandemque, ut suos ab omni via facti dehortaretur, benevole requirere vellemus.

Quemadmodum igitur haec ipsa Serenitate Vestra aut mandate aut approbante a dicto ejusdem Regimine suscepta factaque fuisse eo quidem minus Nobis persuadere possumus, quo sincerius ipsa accuratiusque non unis suis amantissime scriptis literis Nobis suam ad memoratae pacis Osnabrugensis observationem, juxta ac conservationem publicae tranquillitatis in Imperio studium atque zelum testatum reddere, in eundemque finem nuperrime adhuc Ratisbonae, ut investiturae ejusdem super praedictis Bremensi et Verdensi Ducatibus pro majori dictae Civitatis territoriique sui ac Privilegiorum, juriumque ac libertatis stabilimento peculiaris paragraphus (Civitati vero Bremensi) insereretur, adeoque ex hoc quo inter caetera etiam, contra benevolam propensionem Nostram, ab infeudatione investituraeque collatione praepediebamur, obstaculum removeretur, amanter convenire voluit:


page 355, image: s0355

ita cum haud difficile sit conjicere, nisi iis, quae toties sancte conventa, firmiter insistatur, quantum hic tranquillitatis publicae pertimescendum periculum aut praejudicium, benevole Serenitatem Vest. planeque amanter ac fraternae de eo admonendam requirendamque hisce duximus, ut pro laudabili eo suo Pacis tranquillitatisque in Imperio conservandae zelo, missis quam primum mandatis praefata Regimini suo attentata non solum inhibere, sed et serio injungere velit, ut ab ulteriori via facti desistendo omnia in pristinum statum citra moram restituat, dictamque Civitatem in iis, quae Instrumento etiam pacis ipsi intacta relinquuntur, amplius non impetat, neque perturbet. Enim vero, sicuti eadem Serenitas Vestra nulla non re hucusque affatim compererit, quam Eidem de iis, quae dicta ipsi pax tribuit, haudquidquam demere intendamus; Ita nec imposterum quoque, si praetensioni cuicunque sibi insistendum, jureque et ex ejusdem Instrumenta Pacis Constitutionumque Imperii praescripto contra saepe dictam Civitatem experiundum duxerit, partium nostrarum quidquam desiderari patiemur, quominus omni differentia citra graviorem aliquem motum sopita, pax mutuaque inter Nos Imperiumque et Serenitatem Vestram ejusdemque Regnum et ditiones correspondentia sancte omnibusque sincere amicitiae officiis colatur, atque propagetur. De quo Serenitatem Vestram simul hisce benevole assecurare voluimus. Qui de caetero eidem prosperos rerum successus ex


page 356, image: s0356

animo vovemus. Dabantur in Civitate Nostra Viennae d. 30. Martii Anno 1665.

Serenitatis Vestrae

Bonus consanguineus et Frater

LEOPOLDUS.

Ut. W. Baro de Waldersdorff, Vice-Cancellarius.

J. Walderode.

Inscriptio.

Ad Sacram Regiam Majestatem Sveciae.

CCCCXIX. Responsoriae a CAROLO XI. Svecorum Rege, ad LEOPOLDI Romanorum Imperatoris praeinsertas, exaratae, 1655. P. P.

LIterae Majestatis Vestrae, Viennae, die 30. Martii, scriptae, non ita pridem Nobis redditae sunt, quibus edocemur, quemadmodum Civitas Nostra Bremensis nonnullas accumulavit criminationes, quibus, ut alibi, ita apud aulam Majestatis Vestrae nos traducere non erubescit, existimans ad salutem et praetensi status sui stabilimentum plurimum pertinere, si jura Nostra quovis modo fodicare atque actiones Nostras in liquido fundatas insuper vellicare possit; Illa vero ipsa nihil interea pensi habeat, injurias antiquas nova audacia augere, posthabica omni debitae devotionis, fidei,


page 357, image: s0357

aequitatis et digmtatis reverentia. Fecimus tamen superiis, quae in Majestatis Vestrae literis enumerentur, Nos a Regimine Nostro Ducatuum Bremensis et Verdensis plenius informari, deprehendimusque ea pro more relationum Bremensium, partim a vero declivia, partim adeo levia, ut Majestatis Vestrae oculis et auribus non satis digna sint, quae exhibeantur, nedum ut literis Nos inter et Majestatem Vestram commeantibus reciprocentur. Quae autem a Nobis juste facta sunt, ab iis adeo inique proponuntur et explicantur, ut in eum finem, sicuti apparet, instituta videri possint, quasi tentando autoritatem Majestatis Vestrae in subigendis juribus Nostris intentionem suam solidius figere queant. Prolixa vero illa, quae congesserunt, gravamina si respondendo ordine exequeremur, utramque facile paginam implerent. Igitur ut Majestati Vestrae satisfaciamus commodius, jussimus Ablegatum Nostrum, qui hoc tempore Ratisbonae residet, omnia ista querelarum Bremensium capita Majestati Vestrae, aut ejus Ministris, uti comparatae sunt, exponere, certi, Majestatem Vestram inde temeritatem istius Civitatis, Nostram vero aequitatem clare et facile perspicere posse. Non possumus tamen, quin Nobis magnopere gratulemur, quod Majestas Vestra eorum, quae virtute Instrumenti Pacis West phalicae comprehenduntur, quaequae circa investiturae collationem tacta sunt, amice Nos admonere voluerit, siquidem Nobis nihil sit gratius, quam in ominibus ad res Imperii Romani spectantibus dictae pacificationis leges, tanquam unicam ac solam


page 358, image: s0358

normam et Regulam Nobis proponere, omnique sanctimonia colere et servare: Nec novum quidquam circa investiturae Nostrae solennia, quod aut legibus pacis derogare, aut juri cujusquam addeic vel demere aliquid possit, peractum esse, Nobis in memoriam revocare possumus. Stant stabuntque illae per omnia ubique illaesae et immotae, Paragraphum autem Civitatis Bremensis aliaque nonnulla aliorum interesse concernentia, ac in ipsis praeterea pactis satis provisa, initio superflua quidem putavimus, quod literis ipsis investiturae insererentur; cum tamen omnia artic. X. puncta ipsis quoque literis inserenda Majestas Vestra judicaret, nihil inde repugnavimus, cum in hoc juri Nostro nec adimi quicquam, nec adjici posse perspiceremus. Quod vero eo quoque tempore, sicuti alias semper, Civitas quoque Bremensis insolentiam suam prodere, ac contra actum investiturae sese opponere anderet, quasi ad illum actum, nisi prius Civitate illa libera, i. e. immediate Imperiali declarata, Nostri Deputati non admitterentur, id vero quantam sapiat iniquitatem et protervam audaciam, vel ipsa Majestas Vestra pervidere potest. Consimilia aut minora attentata aggredi ei facile erit, quae haecce tum in facie Imperii agere non est verecundata. Quantum vero in eo pacta Osnabrugensia, quae ne vestigio quidem ullo hanc figuratam Imperii Immedietatem concedunt, adeoque particularem Nobiscum Recessum Stadae erectum, qui hanc controversiam, salvis nostris super praetensa immedietate juribus, in atia tempora differt debitumque homagii vinculum aliaque multa


page 359, image: s0359

interea injungit, quibus Civitas nimium quantum per hos annos praevaricata temerarit et laeselit, nemini a partium studio alieno obscurum esse potest.

Atque ut fundamentum ipsum, unde insolentiae hujus robur perperam mutuari conantur, paulo altius attingamus; Notum est Majestati Vestrae usque ad subscriptionem Pacificationis Osnabrugo Monasteriensis Civitatem Bremensem inter liberas Civitates Imperii non fuisse rite unquam numeratam: Imo a divo Majestatis Vestrae parente gloriosissimae memoriae, cum clanculum per temporum confusionem in Collegium Civitatum Imperialium temere irrepsisset, jure rursus extrusam ac ad suum Archiepiscopum, modernum videlicet Serenissimum Daniae Regem, cui etiam de novo solitum homagium, ut Civitas mediata, praestitit, remissam fuisse. Sub ea qualitate plane permansit, cum virtute Instrumenti Pacis Ducatus Bremensis atque in eo expressa jura, quae ultimi Archiepiscopi habuerant, pacis publicae causa et in satisfactionem Serenissimae Reginae Christinae, Regibus et Regno Sveciae concederentur. Tentatum equidem tunc est circa Pacis negotium projectis quibusdam, ut titulus Civitatis Imperialis oblique ipsis attribueretur, sed vigilantia Legatorum Svecicorum negatum hoc est. Praesens vero status, qui non alius, quam mediatus erat, concessus est, etiamsi per tractatum denique illum consequi allaborarit immediatae Civitatis characterem, utique antea ejusmodi qualitate non gaudebat. Atque si postea beneficio tractatus non aliud jus, quam qui praesentem,


page 360, image: s0360

i. e. mediatum concerneret statum, §. in pacificatione impetravit, utique plura eam sibi nunc arrogare, quam quae debeantur, inconfesso est. Constat etiam in Recessu Stadensi componendo publicae tranquillitatis causa, tumultu quaesitam hanc Bremensibus immedietatis controversiam in aliud tempus dilatam ac in suspenso relictam esse. Cumque circa investiturae Ceremonias oppositionem moliri Civitatis ejusdem Deputati aggressi sunt, non alio, quam Instrumenti Pacis §. acquiescere rursus jussi sunt, adeo ut variis vicibus titulum Civitatis immediatae affectantibus duntaxat repositum sit, praesens ille in instrumento Pacis expressus Status, qui qualis tempore condusae pacis fuerit, in superioribus indigitatum est.

Igitur cum res ita comparata sit, uti revera constat, Majestatem Vestram amanter rogamus, ut pro sua justitia, fide et aequanimitate pensitare velit, qua fronte quidam ex Magistratu Bremensi nunc hisce, quae fide Imperiali et Regum, ut et Electorum, Principum et Statuum tam rite et palam acta sunt, contravenire, ac a debito Nobis, ut Duci Bremensi obsequio obligationeque antiqua, et tenore pacis publicae firmata, sese eximere et vindicare tentent. Sane si Majestas quoque Vestra huic eorum insolentiae, et libidini frena adhuc laxaverit, nec eos Instrumenti Pacis, quod solum a Nobis legem esse et Cynosuram voluerit, observantes esse jusserit, majora inde timenda sunt mala, quandoquidem hoc ipso non solum in obstinatione confirmabuntur, sed etiam jura possessionesque Nostras, quod hactenus assidue fecerunt quotannis


page 361, image: s0361

plus ultra involare, eaque sibi supra modum asserere ac cum alicubi fastus eorum reprimatur, nomen Nostrum cum omni cavillatione apud Majest. Vestram ac alibi passim in aulis traducere non supersedebunt. Hinc vero illud pertimescendum est tranquillitati publicae periculum, quod Majestas Vestra in suis literis amanter monere voluit, ac Nos, quantum in Nobis est, etiam tum, cum occasio satis bona offerretur insolentes castigandi, publicae quietis causa avertere conati sumus, ac deinceps etiam cum bono Deo avertemus, si jura Nostrasine impetitione intacta relicta fuerint, ac Civitas illa a Machinationibus circa quamvis periculi, Nostro Statui accelerandi, occasionem hactenus intentatis dehinc abstinuerint.

Etenim habemus rationes non exiguas, cur Imperii Romani tranquillitatem conservare studeamus, utpote in qua pars non minima salutis proprii Regni innexa est. Honor etiam pertractatae conservandaeque pacis, tum etiam vicinitatis, amicitiae et sanguinis necessitudines, quae Nobis cum praecipuis Imperii Romani membris intercedunt: Potissimum vero illa, quam cum Majestate Vestra novis benevolentiae vinculis instituere, ac in securitatem publicam condere non detrectabimus, alias rationes Nobis non subministrat, quam ut cum Majestate Vestra tranquillitatis et securitatis conservandae studio certatim contendamus. Speramus etiam Majestatem Vestram amicitiam Nostram sic aestimaturam esse, ut cum benevolam mutuum foveamus inclinationem, quorundam ex Magistratu Bremensi, plebem propter


page 362, image: s0362

aliquam suam gloriolam ad obstinationem contra Nos et Pacem publicam incitantium vanas insolentias Pacis beneficio, et tam salutari operi reciproce instituendo, facile posthabeat.

Justum est, quod Bremenses apud Conventum circularem admissi non sint, et si rationes Nostrae tam superioribus quam praesentibus Comitiis Ratisbonensibus locum aliquem invenissent, justum quoque ibi fuisset, ut in Collegium Civitatum Imperialium non fuissent admissi, quemadmodum contra id quoque meliori forma protestati jura Nostra porro servaturos Nos esse confidimus. Atque ut tam a dietis Imperialibus, quam Circularibus, in totum deinceps quoque excludantur, sicuti cum tenore et legibus pacis hoc tam est congruum, ut a sana ratione negari non possit, ita sententia aliqua unius partis, ad quam sola interpretatio pactorum non pertinet, jura in Civitatem illam evelli, Majestas Vestra, quod confidimus, facile non permittet, utpote cui ex promisso et virtute legum pacis incumbit jurium Nobis concessorum securitatem praestare atque in possessione quieta contra quemcunque inviolabiliter conservare et manutenere. Quaecunque autem Privilegia Libertatis et jura Civitati Bremensi, cum Pax Westphalica concluderetur, legitime competebant, tam in Ecclesiasticis, quam in Politicis, ea non modo sine impetitione hactenus reliquimus, ac porro relinquemus, sed etiam tantum aberit, ut aliquid eis detrahamus, ut, ubi ad debitum redierit officium, majoribus ornare parati simus. Qua declaratione Majestatem Vestram contentam fore confidimus,


page 363, image: s0363

obtestantes eandem quam amantissime, ut perceptis a supradicto Legato Nostro rationibus actionum Nostrarum justissimis, causae potius Nostrae, quam insolentis Civitatis criminationibus fidem favoremque adhibere sustineat, et saepedictam Civitatem Bremensem ad pacta et statum praesentem, i. e. conditionem Civitatis Ducalis, cum mandato remittere velit, ut Nostra jura actionesque justas porro fodicare et traducere desinat. Quemadmodum in eo ex praescripto pactorum Majestatem Vestram acturam esse expectamus; Ita non omittemus ullam occasionem, ubi sinceram erga Majestatem Vestram prolixumque affectum nostrum rursus declarare poterimus. Qui Majestatem Vestram de caetero divinae commendamus Protectioni. Dedimus in Arce Nostra Holmensi die 10. Julii, Anno 1665.

Nomine altissime memoratae S. Reg. Majestatis respective filii Nostri charissimi, ut et Regis ac Domini Nostri Clementissimi

HEDWIG ELEONORA

Petrus Brahe, Comes in Wisingborg, R. S. Drotzetus.

C. G. Wrangel, R. S. Marescallus.

Magnus Gabriel de la Gardie, R. S. Cancellarius.

Gustavus Otto Steinbock, R. S. Architalassus.

Gustavus Soop, loco R. S. Thesaurarii.

Eduard Ehrenstein.



page 364, image: s0364

CCCCXX. Literae EPISCOPI CRACOVIENSIS, ad GEORGIUM LUBOMIRSKIUM, Magnum Regni Poloniae Mareschallum, Patria pulsum, cui, ut omissis violentis vindictae mediis curam causae suae amicis committat, candide suadet, 1665.

Illustrissime Domine Magne Regni Marischalce, Domine et Frater colendissime.

PRout in principio statim exortae contra Excellentiam Vestram tempestatis ex corde et quam diligentissime curavi, ut illas avertere potuissem, quod non dubito vel ipsa Excellentia Vestra agnoscit, ita non desisto hucusque operari, ut videam Excellentiam Vestram pristino statui restitutam et charam simul Patriam pacatam; ideoque Varsavia redeundo ex itinere statim misi meas ad Excellentiam Vestram literas Vratislaviam, confidenter negotio compositionis conferendo. Sed cum heri notitiam acceperim, quod Excell. Vestra 2. Aprilis Vratislavia moverit et Lubomliam tendat; illuc quoque occurro meis ad Excellentiam Vestram literis et significo, quod res per Dei gratiam sint optime inclinatae, ad satisfactionem Excellentiae Vestrae. Proinde quam diligentissime obsecro, ut Excellentia sua dolorem moderari velit, nec ad violenta recurrat media; Non tantum parcendae Reipublicae, quae acriori alias progressu commoveri deberet, plurimique innocentes multa innocenter perferre deberent mala, sed etiam sui ipsius ratio


page 365, image: s0365

habenda est. Omnia enim violenta consilia improspere terminari solent, et si in principio bonum aliquando videantur habere successum, tragico tamen semper et funesto eventu recidunt in autorem. Dignetur itaque Excellentia Vestra Nobis amicis suis committere curam causae istius suae et assecuro, quod Excellentia Vestra celeri satisfactorio effectu laetabitur. Quae omnia uberius domesticus meus familiaris, quem ad Excellentiam Vestram mittam, exponet, nunc vero per literas ante ipsius adventum praecursorias hoc tantum significo, quod res sint bene dispositae ad mutuam compositionem, quam Excellentiae Vestrae animitus pastoralique et fraterno affectu, optandaeque ejus gratiae me recommendo. Datae Bozzein 12. April 1665.

P. S. propria manu: Nemo prudens et bene propensus potest Excellentiae Vestrae suadere media violenta ibi adhibere, ubi civilibus artibus transigi potest, Deusque avertat, ut postpositis pacatis consiliis Excellentia Vestra turbidis uti debeat; Non possum tantum sinistrum sed et infaustum eventum ominari: recte enim quasi digito monstravit Deus per istos 17. annos peculiari sua interpositione Regem esse, quando illum ex tot tantisque liberavit periculis, et tot personas, quae ipsi capitales erant hostes, sustulit. Quid igitur faciendum? ut coeli injurias et tempestates patienter toleramus, ita et Dominos, quales Nobis a Deo dantur, et illud quod ab ipsis provenit, tolerare necesse est; Habeo spem, quod Excellentiae Vestrae brevi satisfactio fiet.



page 366, image: s0366

CCCCXXI. Responsoriae GEORGII LUBOMIRSKI, Mareschalli Regni Poloniae Magni, ad praeinsertas EPISCOPI CRACOVIENSIS literas 1665. P. P.

LIteris Excellentiae Vestrae lectis, quae de Bozzein de dato 12. Aprilis erant, in magnam debui admirationem rapi, quod Excellentia Vestra persuadeat mihi, ne ad violenta descendendo media inauditam meam Justitiaeque injuriam, alio modo quam per intervenientem Amicorum interpositionem componi permittam. Cui enim melius quam Excellentiae Vestrae patet, quantopere alienus semper fui non tantum a violentis, sed etiam fervidioribus consiliis, quantaque humilitate, et qualibus supplicationibus, quamvis non tantum innocens, sed (si livor absit) bene meritus Cives ad pedes Sacrae Regiae Majestatis prostratus gratiam mendicare volui. Audivit vel ipsa Excellentia Vestra cum ignominiosum illud non mandatum, sed libellus pasquinatorius mihi objiceretur, cum voce praeconis horribilis illa et nunquam solita in templo Proszoviensi promulgaretur meae personae publicatio, quam innocentem in concursu Nobilitatis, humilitatisque erga Majestatem Regiam debitae plenam dederim satisfactionem. Vidit Excellentia Vestra meas lachrymas ruinae Reipublicae praenuncias et futurorum malorum divinatrices non imbelles; nam forsan alia possent mihi non deesse media, nisi illa mihi a veneratione erga


page 367, image: s0367

Regiam Majestatem et ab amore in patriam ex manibus extorquerentur, sed luctantium inter affectum vi expressa: Legit Excellentia Vestra meas ad se, ad Senatus, ad Conventus particulares, ad Comitia, ad Regiam Majestatem, ad inimicos denique meos, qui me non christiana humanitare et per interitum ipsius Patriae persecuti sunt, literas submissionis, humilitatis, patientiae plenas. Habeo itaque jam testimonia per totum orbem publica, quod per civilia volui agere media, denique vix non per proprium honorisque mei exitium placare Dominum, pacare Patriam. Quaero, utrum possit aliquid inveniri erga Regiam Majestatem humilius, erga hostes aequanimius? Quid non explevi? Innocens deprecari volui, prostratus ad pedes injuriatus meo cum damno Patriae tranquillitati satisfieri exoptabam, diffamatus adeo graviter, literis per Poloniam satis modestis honorem meum sum tuitus, contra processum perjuriorum plenum, per Europam divulgatum, manifestationem meam, falsitates et injustitias hujus judicii aperte declarantem, adhuc ad Christianam recollectionem supprimo. Judicet me itaque Excellentia Vestra, utrum violentorum tam cupidus, utrum motibus civilibus et interitu Patriae cupiam sanare injurias meas, utrum quid contra Principem Dominum meum delinquo, cujus, etsi Regia est, hominis tamen in homines limitata justitiaeque finibus et legibus circumscripta potestas. Sed altera ex parte non minus mirari quoque debeo, quod mihi Excellentia Vestra spem pacis et restitutionis honoris mei gratiaeque polliceatur,


page 368, image: s0368

ego vero hic exul aliena oberrando Dominia securus etiam contra patriam esse a persecutionibus non possim. Empti in vitam meam sicarii et a Pseudo-Theologis dispensati (prout et ille impius delator emptus erat) modum et occasionem tollendi me rimantur, cibum nedum potum sine singulari cautela sumere non possum: nunc mihi per montes in Scepusium transeunti insidiae structae, et colluvies montanorum latronum ad id appretiata. Brion aliquis ubique meos itineris passus observat et intercipit, irritat et necessitat descendere ad aliquid violentum. Compendio complector. Nihil est non tentatum violentorum mediorum in vitam meam. Haeccine sunt pacis, haec civilia media? Illa ne est fides nuper mihi per Dominum Vexilliferum Ruvensem data, quod non tantum Lubomliam, sed et in Poloniam et ad ipsum exercitum, tanquam Generalis securus ire possim? Recipio nihilominus ea, quae suadentur mihi ab Excellentia Vestra, tanquam a Pastore meo, cujus integritatem et eximias virtutes semper veneratus sum, et veneror debita observantia, pacatae compositionis media; Protestorque coram Excellentia Vestra, quod Patriae nihil adversum molior, et quod per civilia media meam hanc et Patriae injuriam componi ex totis opto praecordiis, et quod certo certius quicquam violenti non tentabo, nisi ultima necessitate adactus et inculpatae tutelae jure naturali munitus. Adinveniat Excellentia Vestra aliquid ita efficax (quod ego ruptis Comitiis, spreta totius Reipublicae Principumque exterorum tam fervida tantotiesque repetita interpositione


page 369, image: s0369

sperare non possum) ut securitati imprimis meae, honorique tam crudeliter enecato, violatae denique libertati et justitiae satisfieri possit: Ego omne tale medium paratus sum manibus pedibusque amplecti. Datae in oppido Zelina, die 22. April. 1665.

CCCCXXII. Literae JOH. GEORGII II. Electoris Saxoniae, ad ROBERTUM DE GRAVEL, Legatum in Germania Gallicum, cui Regis Christianissimi literas et oblata sibi ipsius studia gratissima fuisse, refert, 1665. Johannes Georgius II. Dux et Elector Saxoniae, Sacrique Romani Imperii Princeps, Salutem et benevolentiam Nostram Excellentiae Vestrae adscribimus. Excellentissime Domine singulariter Nobis dilecte.

REdditae sunt Nobis literae Excellentiae Vestrae una cum illis, quas Regia Sua Majestas ad Nos dare dignata est. Charum Nobis fuit intelligere Excellentiae Vestrae erga Nos studium, et nullam occasionem praetermittemus promptam hanc animi sui Declarationem debito modo rependendi, unde egregia sua merita, ut par est, aestimantes, Ipsi benevolentiam Nostram perpetuam pollicemur, Eandemque divinae gratiae commendamus. Datum in Electorali Nostra Dresda, die 12/2. Maji, 1665.

Excellentiae Vestrae Amicus Johannes Georgius, Elector.



page 370, image: s0370

CCCCXXIII. Literae CAROLI XI. Suecorum Regis, ad CAROLUM LUDOVICUM, Eleclorem Palatinum, quibus gliscentes inter ipsum et Moguntinum Electorem animorum simultates in apertas belli flammas eruptas dolet, seque omni conatu in id sedulo enixurum pollicetur, ut amicabili eas compositione opprimere valeat, 1665. Nos Carolus, Dei Gratia Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Rex et Princeps haereditarius, Magnus Princeps Finlandiae, Dux Scaniae, Esthoniae, Livoniae, Careliae, Bremae, Verdae, Stetini, Pomeraniae, Cassubiae et Vandaliae, Princeps Rugiae, Dominus Ingriae et Vismariae; Nec non Comes Palatinus Rheni, Bavariae, Juliaci, Cliviae et Montium Dux etc. Serenissimo et Celsissimo Principi Consanguineo et Amico Nostro Charissimo, Domino Carolo Ludovico, Comiti Palatino Rheni, Sacri Rom. Imperii Archithesaurario et Electori, Duci Bavariae etc. salutem et prosperos rerum successus! Serenissime et Celsissime Princeps, Consanguinee et Amice Charissime.

EManarunt antea ad Nos etiam per relationes ex Germania nobis factas dissidia et simultates, quae inter Celsitudinem Vestram Electoralem ac Dominum Electorem Moguntinum in vicinia subnatae perhibebantur, non tamen eo profectum iri putabamus, ut in belli flammam erumperent, priusquam hoc docerent nunc literae Celsitudinis Vestrae Electoralis Friderichsburgi, die 27. Maji


page 371, image: s0371

proxime praecedentis scriptae. Sicuti vero hoc cum propter communem necessitudinem amicitiae, quam ubivis in Imperio Romano sartam tectam cupimus, tum etiam ob arctum Nos inter et Celsitudinem Vestram Electoralem sanguinis vinculum Nos haud parum afficit, ita aliquo remedio occurrendum tentandumque putavimus, utrum simultatibus et armis inter tam egregia Imperii membra rursus positis, bona ac fida amicitia redintegrari possit; Quemadmodum in eum finem ac in antecessum literas Nostras monitoriales ad Electorem Moguntinum tales praescripsimus, quales adjunctum exhibet exemplum. Apprime itaque gratum Nobis foret, si Celsitudo quoque Vestra Electoralis quemadmodum hactenus egregie fecit, ita porro omni possibili ratione, Nostri quoque causa, quantumque aequitatis ac reconciliationis unquam suaserint aut permiserint, sese pariter sic comparare et accommodare suitinuerit, ut Nostrum tranquillitatis restaurandae studium locum aliquem reperire queat. Si vero praeter spem contigerit, ut remedia Instrumenti pacis et Constitutionibus Imporii consentanea nihil juverint, sed fodicationem pactorum ruinamque Status Celsitudinis Vestrae Elcctoralis intentari experti fuerimus, profitemur, eam esse debere et pactorum et Necessitudinis Nostrae cum Celsitudine Vestra Electorali curam, ut nec tranquillitatem publicam, nec vinculum sanguinis Nostri derelictum videri debeat. De quo assecurantes Celsitudinem Vestram Electoralem expectabimus, quid commissiones ad compositionem destinatae efficere valuerint. Nos


page 372, image: s0372

interea per literas ac per Legatum Nostrum nihil omittemus in Gallia, quod boni rationes officii erga Celsitudinem Vestram Electoralem demonstrare poterit; Deus Celsitudinem Vestram Electoralem statumque ejus diu conservet integram et incolumem. Dedimus in arce Nostra Holmensi die 6. Julii, Anno 1665.

Nomine altissime memoratae Sacrae et Regiae Majestatis respective Filii Nostri charissimi, ut et Regis ac Domini Nostri Clementissimi

HEDWIG ELEONORA.

Petr. Brahe, Com. in Wissingsborg. R. S. Drotzetus.

Carol. Gustav. Wrangel, R. S. Archistrategus.

Gust. Otto Steinbock, R. S. Architalassus.

Magnus Gabriel de la Gardie, Canceliarius.

Gustavus Bonde, R. S. Thesaurarius.

Eduard. Ehrenstein.

CCCCXXIV. Literae CAROLI XI. Suecorum Regis, ad LUDOVICUM XIV. Galliae Regem, quem amice requirit, ut Electorem Moguntinum, Palatinas ditiones armis infestantem, a facti injuris viam deducere haud gravetur, 1665.


page 373, image: s0373
Nos Carolus, Dei Gratia Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Rex et Princeps haereditarius, Magnus Princeps Finlandiae, Dux Scaniae, Esthoniae, Livoniae, Careliae, Bremae, Verdae, Stetini, Pomeraniae, Cassubiae et Vandaliae, Princeps Rugiae, Dominus Ingriae, et Vismariae; Nec non Comes Palatinus Rheni, Bavariae, Juliaci, Cliviae et Montium Dux etc. Serenissimo et Potentissimo Principi, Domino Ludovico XIV. Franciae et Navarrae Regi etc. Salutem!

Serenissime ac Potentissime etc.

NOn dubitamus ad aures Majestatis Vestrae dudum perlatum esse, quemadmodum inter Serenissimum et Celsissimum Principem, Dominum Electorem Palatinum, et Dominum Electorem Moguntinum nonnulla antehac dissidia orta sint, quae nuper in ipsam quoque flammam belli erupisse audiuntur, armis nimirum Electoris Moguntini in jura, terras ac ditiones Electoris Palatini inductis, modo ac via longe diversa, quam instrumentum pacis praescribit, si quando simultates et controversiae aliquae suborirentur. Cum igitur plurimum intersit amborum respective Regnorum Nostrorum, ut talia in tempore bono consilio sistantur, et tranquillitas Germaniae, utriusque coronarum mutua opera restabilita, porro sarta tecta conservetur, ne novae subinde suscitentur lites et tumultus, praesertim, cum Elector Palatinus ad leges pacis et Constitutiones Imperii provocet. Proinde causam alte memorati Electoris Palatini


page 374, image: s0374

Majestati Vestrae majorem in modum commendare voluimus, eandem amice obtestantes, velit intuitu aequitatis causae, tum etiam commendationis Nostrae, dehortari Electorem Moguntinum a via facti, demonstrareque, illi licitum non esse, quodcunque praetensum jus suum vi vel armis persequi, vel alienum oppugnare, Eundemque, si consiliis et admonitionibus Regiis non paruerit, aliis mediis ab iniquitate ad juris viam abstrahere, ne commisso rursus contra leges publicae pacis exemplo, misceantur porro illa, quae haud dubie ingens publicae tranquillitati tandem acceleratura sint periculum. Quicquid vero favoris Majestas Vestra saepe alte memorato Domino Electori Palatino, Consanguineo Nostro, propinqua necessitudine Nobis devincto, declarare dignata fuerit, illud in acceptis Majestatis Vestrae sic referemus, quasi Nobismet ipsis hoc praestitum esset. Qui Majestatem Vestram protectioni divinae commendamus, felicia eidem Imperii incrementa ex animo optantes. Dedimus in Arce Nostra Holmensi, die 6. Julii, Anno 1665.

Nomine altissime memoratae Sac. Reg. Majestatis respective Filii Nostri Charissimi, ut et Regis ac Domini Nostri Clementissimi

HEDWIG ELEONORA

Petr. Brahe, Comes in Wissingsborg. R. S. Drotzetus.

Carol. Gust. Wrangel, R. S. Archistrategus.



page 375, image: s0375

Gust. Otto Steinbock, R. S. Architalassus.

Magnus Gabriel de la Gardie, Cancellarius.

Gustavus Bonde, R. S. Thesaurarius. Eduardus Ehrenstein.

CCCCXXV. Literae CAROLI XI. Suecorum Regit, ad JOHANNEM PHILIPPUM, Electorem Moguntinum, quibus eum hortatur, ut armis depositis, controversias cum Palatino Electore gliscentes amico componere modo haud renuat, 1665. Nos Carolus Dei gratia Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Rex et Princeps haereditarius etc. Eminentissimo et Celsissimo Principi, Amico et Foederato Nostro Charissimo, Domino Joanni Philippo, Archiepiscopo Moguntino etc. Salutem et prosperos rerum successus! Eminentissim et Celsissime Princeps, Amice et Foederate Charissime.

RElationibus ex Germania Nobis subinde factis ad aures Nostras pervenit, inter Dilectionem Vestram et Consanguineum Nostrum Dominum Electorem Palatinum in vicinia nonnullas primum controversias et dissidia suborta esse, quae postea in quandam animorum acrimoniam, nunc etiam armorum strepitum praeter spem erupisse intelligimus; Ita ut Dilectionem Vestram conquisito


page 376, image: s0376

undique milite, arma in ditiones alte memorati Electoris intulisse constans fama sit. Ea res cum non possit non per se paci publicae tranquillitatique communi damnosa videri, quandoquidem nemini Statuum Imperii jus suum, sive vere tale, sive praetensum, vi vel armis persequi licet: facere non possumus, quin Dilectionem Vestram certiorem faciamus, quantum hoc nos afficiat, et quam gravem porro et discriminis in futurum plenam consequentiam secum tracturum sit, si pro lubitu adversus praescriptum Instrumenti pacis, et contra eum, qui ad illud legesque et Constitutiones Imperii provocat, arma arripere cuique integrum sit. Putavimus nuper perpetratum exemplum si non alio, saltem tranquillitatis dehinc studio et abstinentia armorum complanatum iri, nunc vero res eum induere habitum videntur, quasi bellum ex bello seri intendatur. Verum enim vero si pax publica pluribus tentaminibus perstringatur, haud dubie fieri possit, ut ex hujusmodi scintillis incendium ipsum non sine detrimento ingenti Imperii Romani timendum sit. Non dubitamus equidem, videri causam Dilectionis Vestrae credique ab eadem aequam, neque Nobis hac vice propositum est, controversiam illam determinare, id tamen Dilectioni Vestrae judicandum relinquimus, utrum Eidem, competat jus vel suum vindicare vel alienum oppugnare, posthabitis, quae in legibus pacis praescripta sunt, amicae compositionis mediis. Nos vero in hoc casu reputantes arctam sanguinis necessitudinem, qua Domui Palatinae, imprimis Celsissimo Domino Electori moderno


page 377, image: s0377

obligamur, non possumus eidem nos meliores vices optare, quemadmodum et ob multas rationes intermittere non debemus votis ipsius, justis quidem et aequis, hoc est, in Instrumento pacis, jure ac Constitutionibus Imperii fundatis, imprimis si bello praeter meritum et contra definitum pacis modum pressus fuerit, quantum licuerit, ope nostra favere: Neque perspicere possumus, quid Dilectionis Vestrae Statui hujusmodi inimicitiae, nedum bellicae persecutionis in praesens aut in futurum conducant, praesertim si concepta odia in se et posteros derivari patiatur. Proinde ad amicitiam, quam cum Dilectione Vestra non minus, quam cum Domino Electore Palatino constanter colere insistimus, plane sinceram pertinere putavimus, ut ab eadem requireremus, quemadmodum hisce amice et studio omni requirimus, ut depositis armorum minis, omni violentia dehinc abstinere, cunctaque in priorem restituere statum, ac eam rursus amicitiam redintegrare velit, quae bonos vicinos et unius commembra Collegii decet, hoc est, talem, quae in posterum solida, publicisque legibus et juri cujusque conformis haberi possit. Ut autem haecce suad eamus, propterea adducti sumus, quod inter Amicos Nostros, praecipuos Imperii Romani Con-Status, amice convenire cupiamus. Et sicuti hoc non modo ad communem publicae Rei tranquillitatem, sed etiam ad utriusque terrarum et ditionum Electoralium salutem quoque facere arbitramur: Ita si secus factum fuerit, consanguineique Nostri Statum armis pro libidine obruere fixum esse cognoverimus, mirari non debet Dilectio


page 378, image: s0378

Vestra, si in eundem propensionem Nostram sic testatam reliquerimus, ut nec praescripta pacificationis media prorsus dereliquisse videamur. Speramus autem a Dilectione Vestra meliora, ut sicut ad componendum quondam pacem publicam, eandemque per complures hos annos egregie conservandum magnum habita est instrumentum, ita porro allaboret, ut eadem gloria ad sera Dilectionem Vestram maneat tempora sibique persuadeat, quod haec benevola hortandi intentio nostra ex sincero plane proficiscatur animo. Deum precamur, ut Dilectionis Vestrae tranquillum animum statumque largiatur, ac eandem diu incolumem conservare velit. Dedimus in Arce nostra Holmensi die 6. Julii Anno 1665.

CCCCXXVI. Responsoriea JOHANNIS PHILIPPI Electoris Moguntini ad praeinsertas CAROLI XI. Suecorum Regis literas, quibus totam ipsi controversiarum a Palatino Electore excitatarum seriem explicat, 1665. Serenissime et Potentissime Rex, Domine et Amice observandissime.

EX literis Regiae Vestrae Majestatis in Arce Holmensi sexta Mensis Julii die anni hujus currentis ad Nos datis intelleximus: Relationes ex Imperio et famam insinuasse, ac si inter Nos et Electorem Palatinum controversiae et dissidia suborta in armorum strepitum erupissent, et conquisito undique milite ditiones Palatinae a Nobis essent petitae


page 379, image: s0379

Percepimus quoque, quibus rationibus Regiae Vestrae Majestati, ut armis depositis et violentiarum timore sublato, omnia in pristinum restitueremus statum, suadere placuerit. Mirum Nobis non est, si justissimae Nostrae et inculpatae actiones sinistris insimulationibus perstringantur, quandoquidem perspectum habeamus, Domino Electori Palatino id moris esse, ut aliena jura et territoria violenter invadens, si legitima et omni jure licita opponantur defensionis media, sibi vim fieri, pacem publicam turbari, clamitet. Fama, quae Regiam Majestatis Vestrae intravit aulam, quemadmodum specialem de Nostris actionibus non attulit querelam, sed in incerto rumore stetit, ita ut ut constans sit, iniqua tamen est: longe scilicet aliter sese res habet, quam ut alicujus moliminis paci Monasteriensi vel aliis Imperii sanctionibus adversantis accusari possimus. Quandoquidem Sacrum Romanum Imperium pristinae tranquillitati restitutum est Coronae Sueciae indefessa cura et Nostra qualicunque cooperatione; Ita persuasum sibi habere velit Regia Vestra Majestas, Nobis nunquam in mentem venisse, contra pacem conciliatam ulli ex Statibus Imperii vel minimam intendere offensionem; sed tantum eo Nos laborare, ut violentia injusta a Nostris territoriis et possessionibus avertatur. Ut autem Regiae Vestrae Majestati pateat, quae controversiae subortae origo sit et ratio: paucis id recensendum est. Tentare ceperunt superioribus annis Electores Palatini sub praetextu quidem informis cujusdam et invalidi privilegii, sed tamen contra tenorem ipsius, in circumjacentibus ditionibus homines


page 380, image: s0380

aliunde adventantes inquirere, illosque tanquam Wildfangios, sibi violenter adscribere proprios: tentarunt etiam suos proprios homines in Palatinatu jam ante collocatos in vicina territoria intrudere: conabantur deinde in hos homines, etiamsi in alieno habitarent territorio, superioritatis territorialis jura exercere: Quam molestiam vicini Electores, Principes, Comites et Nobiles immediati cum ferre nec possent nec deberent, implorato summo Tribunali facile Processus contra violentias obtinebant, qui talem semper sortiebantur finem, ut Electores Palatini in Possessorio ubivis succumberent, petitorio autem ob defectum legitimi tituli jus intentum prosequi non auderent. Vix semel atque iterum privilegium, quod tamen judex non attendit, allegarunt, et ubi id fecerant, liti judicialiter renunciavere, contradicentibus adversariis, quibuseunque lis erat, et eandem prosequi urgentibus. Ita judiciali auctoritate Palatini Electores a tentata invasione alieni juris ejusque possessionis semper repulsi, vicini vero in sua possessione vel quasi libertatis firmati fuerunt. Inauditum quippe in Imperio est, ut aliquis in Territorio ad se non pertinente subditos sibi creet, in eosque jura superioritatis exerceat; Unde etiam Electoribus Palatinis non jure experiri, sed vim vi cumulare potius placuit, quibus tamen conatibus et juris et facti remedia semper fuerunt opposita. Post pacificationem Monasteriensem modernus Elector Nobis aliisque Vicinis molestissimus esse coepit: ab aliis potentioribus vis vi contraria repulsa est: Et quamquam exercitium jactati privilegii


page 381, image: s0381

nunquam admissum, sed potius in summo tribunali contra Electores Palatinos desuper judicatum fuerit, Nos tamen amore tranquillitatis et stabiliendae amicitiae ac bonae vicinitatis gratia, neutiquam vero juris Imperio adducti, relictis ultro aliquot pagis molestiam amovimus, confisi, fore, ut etiam cum reliquis imbecillioribus amice et respective benigne Elector Palatinus conveniret. Sed contra spem conceptam non cesiavit sua Dilectio Vicinorum Statuum et immediatorum nobilium territoria violenta manu continue invadere sub obtentu privilegii sui, in judicando nunquam recepti, recenter adventantes et domicilia in pagis devastatis figentes, plerumque etiam de uno tantum pago ad alium in eodem unius domini territorio migrantes, mares et foeminas sibi proprias adscribere, easque, ut mancipatui nomina darent, vi cogere, suos etiam proprios homines in vicinorum ditiones intrudere: postea proprietatem corporis ad jurisdictionem, jura territorialia atque Regalia extendere, adscriptos sibi jurejurando conceptis verbis adigere, et sibi asserere jus delectus, lustrationis, sequelae, collectarum Imperialium et provincialium, protectionis, personalis et realis citationis, evocationis, vetandi, jubendique, mulctandi, cognitionis in rebus controversis, constitutionis tutorum, inventarii conficiendi, haereditatis dividendae, operarum angariarumque exigendarum, et alia jura quamplurima, quae tamen cum proprietare corporis nihil unquam commune habuerunt aut habere potuerunt, quorum etiam privilegium (quod tantum exteros et dominum persequentem non habentes,


page 382, image: s0382

tanquam Wildfangios, sibi adscribendi proprios facultatem Electori dare intendit) nullam ullibi unquam mentionem facit. Praeterea in locis, ubi proprios sibi adscripserat, sub praetextu sui privilegii jus Conductus publici vi exercuit, eoque ex principio quibusdam in locis jurisdictionem Criminalem, Jus Assisiarum et Religionis arbitrium etiam contra Augustanam Confessionem sibi asseruit, vectigalia nova pro lubitu erexit, aliisque mille modis contra vicinos in illorum territoriis grassatus est, nullo alio, quam propriae voluntatis et potentiae praevalentis titulo. Et cum Elector Palatinus numerum propriorum hominum in alienis territoriis quotidiana vi augeret, atque pro subditis suis habere soleret, res eo fere devenit, ut Status et Nobiles Vicini possiderent terras sine subditis, territoria sine jurisdictione, superioritatem et regalia sine exercitio, uno verbo: ut status et immediata Imperii membra essent, destituti tamen omni illo, in quo dignitas illa consistit, et sine quo ea consistere nequit. Hae factorum enormitates, quamquam in Comitiis superioribus Ratisbonensibus ad Imperatorem Ferdinandum III. gloriosissimae memoriae delatae fuerint, et sua sacra Caesarea Majestas, praehabito Ordinum Consilio, Commissarios qui causa cognita controversiam dirimerent, constituerit, inhibitis interea grassaturis ulterioribus; Elector tamen Palatinus neque Commissioni sese submisit, neque inhibitione acquievit; et quaecunque postea a laudatissimo Imperatore hac in causa decreta fuerunt, contemtui habuit, forum semper declinavit, Judicium Camerale tanquam


page 383, image: s0383

suspectum recusavit propter emissos tantum semel contra ipsum processus, Aulae vero Caesareae jurisdictioni se nunquam sistere, neque ullam causae cognitionem ferre voluit, justitiam omnem et judicem aspernatus est: Loco responsionis in jure minatus et minas executus est, saevitiam saevitiae addidit, spolia spoliis, tantamque violentiam exercuit in territoriis Vicinorum, ut infensus eorum hostis videri posset, cum quae hostium sunt, indesinenter patraret. Quomodo afflixerit et laceraverit Elector Palatinus Nostrum Episcopatum Wormatiensem, ex eo patet, quod ex bis mille septingentis viginti duabus animabus certos per pagos habitantibus, vix quadraginta et octo hac lue non infectae Nobis supersint, in reliquas omnes, violento mancipatu subactas, jura superius recitata (quae tamen utopote territorio inhaerentia jure territorii ad Nos spectant) ipse contra Nos hostilem in modum exercet: hoc scilicet est, totas ditiones absorbere, et Principes Imperii subditis suis et Regalibus destitutos in exilium agere. In oppido Nostro Hemspach, ubi Palatinus Elector proprium hominem non habet, sed certo tantum pacto, telonium, hospitationem militarem Nobis negat, praeterlapsa hyeme equites eo missos et per hospitia dispositos turbavit inde et ejecit: ita Nobis non licet recipere hospitia in Nostro territorio per vicinum inquietum. Urbem Laudenburgum ad Episcopatum quoque Nostrum Wormatiensem pertinentem, repetitis vicibus magno armatorum equitum peditumque numero invasit, aulam Nostram Episcopalem ingressus, portisque partim revulsis,


page 384, image: s0384

partim occlusis, ministris liberum interdixit exitum atque accessum, hortum Nostrum prope aulam qui est, devastavit, muros urbis diversis in locis perruptos in fossas projecit. Arcem Nostram Stein injuria bellorum semidirutam ex fundamento evertit. Quo jure? dictam urbem Laudenburgum cum pertinentiis Elector Palatinus pro parte quidem dimidia Nobiscum in communione indivisa (excepta aula et nonnullis juribus) ut pignus possidet: Sed possessori pignoris ejusmodi licere etiam contra pactorum leges, quis unquam audivit. Enormia sunt, non tamen sufficiunt: omnes quippe homines in tota hac communione habitantes, quasi essent Wildfangii seu exteri, dominum non habentes sibi proprios violenter adscripsit: Jurisdictionalia inter Nos et ipsum communia pleraque ipse solus usurpavit, novos cives, ne Nobis homagium praestarent, et omnes alios, ne citati a Nostris officialibus, in aula posthac comparerent, prohibuit: Atque, ne careat titulo, jus praecipuum allegat sua Dilectio: cum tamen de ejusmodi jure ex Instrumento contractus non appareat, nec pignoris possessionis titulum praebeat, contra Dominum proprietatis (a quo omnis habetur causa et quo cum res obligata possidetur in communione) praecipui quid juris effingendi. Sola integrum Nostrum Episcopatum occupandi libido et eam concomitata hactenus vis praevalens pro titulo est. Utrum autem Sacra Caesarea Majestas cum Sacro Imperio ferre possit aut debeat, ut tam illustris Status, cui dignitas Directorii in Circulo superiori Rhenano annexa est, subvertatur et ex matricula


page 385, image: s0385

Imperii deleatur a Constatu, rogamus, Regia Vestra Majestas pro animi sui magnitudine et aequitate consideret. Certe pax publica, tranquillitas et salus Imperii atque quae eo tendunt, Constitutiones id non sinunt. Omnia gravamina recensere nec hujus loci est, nec possibilitatis, ex paucis, quae in specie attulimus, colligere licet, aliis Vicinis quid contigerit: Et hae cest egregia illa ad Instrumentum pacis, ad leges et Constitutiones Imperii ab Electore Palatino ingeminata provocatio, quae Regiae Vestrae Majestati in tantum laudata est. Cum igitur vicini Status re ipsa hactenus et magno suo dispendio essent comperti, neque Imperatoriae Majestati neque Justitiae, nec amicitiae, nec deprecationibus et supplicationibus hic locum dari, sed exitiale propositum longius latiusque grassari: Igitur gravati Electores Trevirenses ac Colonienses, Dux Lotharingiae, Episcopi Spirensis et Argentinensis, Rheingravii et immediata Imperii nobilitas, alii propter semetipsos, alii propter suos Vasollos, de resistentia reali et defensione mutua sui cujusque territorii consilia necessaria susceperunt; quibus Nos, ut Episcopus Wormatiensis ac Herbipolensis, cujus ditiones etiam invadere coepit, quin subscriberemus, nec potuimus nec debuimus intermittere. Militem igitur Nostrum postquam Elector Palatinus de sistendis violentiis et restituendis spoliis frustra requisitus esset, in suo quisque territorio disposuit (neutiquam vero in ditiones Palatinas, ut fama fallax sparsit, deduxit) seque ac suos, cum sua jurisdictione, superioritate territoriali ac Regalibus antiquissimis adversus insultus Palatinos


page 386, image: s0386

defendere atque tutari constituit. Qua enormitate facinorum ad hanc necessitatem fuerimus omnes compulsi, quam justa et naturalis sit defensio, quantum Imperii intersit, tot et tam praeclara ejusdem non lacerari, avelli et absorberi membra, publico hoc scripto, quod haec Nostra secum adfert epistola, delaramus: et non solum Sacrae Caesareae Majestati et Imperio, sed etiam omnibus totius Europae Principibus, imprimis autem Regiae Vestrae Majestati dijudicandum relinquimus, quid sibi quisque consultum putaret, aut quae alia defensionis contra vim summam media alicui superesse possent, si contra dignitatem suam tam indigno tractaretur modo; Esto, nemini Statuum licere jus suum armis prosequi, vel alienum oppugnare posthabitis compositionis remediis: Quomodo igitur licere potuit Electori Palatino, fracta tot infinitis vicibus pace Imperii publica, aliena territoria armata manu invadere, subditos alienos, ut mancipatui nomina darent, vi cogere, jus deinde Mancipatus extortum ad omnia superioritatis jura et Regalia propria auctoritate extendere? Rem hanc esse gravem, scandali publici et pessimae consequentiae plenissimam, atque ad internecionem tot praeclarorum Statuum et membrorum Imperii, adeoque ad diminutionem ejusdem summo studio directam, nemo non videt. Ut ut jus suum armis prosequi Instrumentum pacis vetet, se tamen atque sua adversus invasiones hostiles armis defendere, vim vi contraria repellere nunquam vetuit, nec vetare potest; cum et privato cuilibet a possessionibus suis violentum


page 387, image: s0387

aggressorem rejicere liceat, jure Naturae id permittente, imo dictante et jubente: Cum Elector Palatinus in Hasso-Darmstadina, Badensi, Wurtenbergiae, nec non in Regiae Vestrae Majestatis dilectissimi Patrui ditionibus prope Weissenburgum proprios sibi tentaret adscribere homines, vim repulsivam certe sustinuit, et eam passus deinceps abstinuit, neque de injuria illata unquam conqueri fuit ausus, annon eadem defendendi facultas penes Nos erit? sane! eodem Nos jure utimur, qui non minori dignitati ab Imperio sumus condonati. Haec plana sunt et certa: Quemadmodum autem atrocitas violentiarum gravatis Nobis defensionis necessitatem imperavit, ita nil magis optamus omnes et singuli, quam si cessantibus violentiarum minis defensionis tolleretur necessitas: Unde etiam auctoritatem Sacrae Caesareae Majestatis, quae etiamnum hac in causa Caesareo suo fungitur officio, humiliter imploravimus, et Domini Electoris Brandenburgici interpositionem libenter admisimus; quin imo propter evidentissimam causae Nostrae justitiam judicem quemcunque sustinere non veremur. Bellum ex bello serere, uti nec moris Nostri est nec genii, ita longius a Nobis abfuit hactenus, aberitque in futurum. Exemplum cujus mentio fit, non fuit injusta offensio, sed justa rei legitime judicatae executio, et rebellium subditorum justissima, necessaria et saluberrima, sine damno tamen cujuscunque facta, coercitio. Et cum certo Nobis constet, Regiae Vestrae Majestati tanquam praecipuo Imperii Con-Statui imprimis


page 388, image: s0388

curae cordique fore, ut praecaveatur omnibus modis, ne quid Respubl. detrimenti capiat; Imperio autem Romano detrimentosum maxime et ignominiosum esset, si media pace Status Imperii a ConStatu supprimerentur, delerentur, atque ex Electoribus, Principibus, Comitibus ac Nobilibus immediatis Landsasii, Servi, Mancipia efficerentur: Ideoque non volumus Nobis persuadere, Regiam Vestram Majest. fauturam illi, qui talia contra pacem publicam et Constitutiones Imperii conatur: neque credimus Reg. Vest. Majestatem non meliores optaturma vices illis Sacris Imperii Statibus et immediatis membris, qui vim injustam propulsant, conservationemque sui et Imperii incolumitatem unice quaesitam volunt, quam quibus hactenus ab Electore Palatino afflicti fuerunt et divexati. Quam ob rem Regiam Vestram Majestatem debite et officiose obtestamur, dignetur Electorem Palatinum cohortari, ut territoria Jurisdictionalia et Regalia gravatorum dehinc invadere et violare desinat, a violentiis et offensionibus abstineat, Constitutionibus Imperii et Instrumento pacis, juribus denique Gentium et naturalibus Nos frui sinat: sin autem quid praetensionis sibi superesse crediderit (si quidem concordiae displicuerit Tractatus) jure experia tur, et eo, quod coram Tribunali definitum fuerit, contentus vivat. Hoc si fecerit sua Dilectio, amicissime, prout ex animo optamus, conveniemus invicem, Nostraeque omnium tranquillitati ex voto erit prospectum: Regiae autem Vestrae Majestati immensas debebimus gratias nunquam


page 389, image: s0389

non pro possibilitate Nostra operose exhibendas. Tentat modo Sacra Caesarea Majestas, quod aequi judices facere solent, amicabilem controversiae ab Electore Palatino Nobis motae, compositionem. Gravati Nos omnes proni sumus, atque ut conveniatur amice, propensi; sed Elector Palatinus ad hanc compositionis metam hactenus flecti nullo prorsus modo, nulla ratione potuit: Insistit modo Delegatus ad istud negotium Caesareus: Quod si sua Dilectio in sua sententia inflexibilis haerere perrexerit, sacra tunc Caesareae Majestati ratione officii incumbet, ut, utrum Elector Palatinus praetensum privilegium habeat, et in praejudicium jurium Con-Statibus quaesitorum et firmatorum habere possit, deinde, utrum id ipsum ad exercendas jurisdictiones, jura superioritatis et Regalia in alienis territoriis atque sic ad absorbenda integra territoria, ad evertendos et ex Matricula eliminandos Status et Membra Imperii extendi possit aut potuerit, definiat. Hoc scilicet aequo animo ferre debebit Elector Palatinus per legem Imperii. Regiae autem Vestrae Majestati nos totum negotii hujus statum quin exponeremus, non potuimus nec debuimus ad literas acceptas intermissum linquere; Cui interea florentissimum Regnorum statum et incolumitatem perpetuam officiose precamur. Dedimus in Arce nostra Sancti Martini Moguntiae 20. Mensis Augusti die, Anno 1665.

CCCCXXVII. Literae S. R. IMP. ELECTORUM, PRINCIPUM ET STATUUM LEGATORUM, in Comitiis


page 390, image: s0390
Ratisbonensibus degentium, ad LUDOVICUM XIV. Galliae et Navarrae Regem, quibus ipsum, ut controversias inter ipsius in Praefectura Hagenoënsi Ministros et Civitates ac Nobiles per Alsatiam liberos de jure feudali gliscentes, amicabili Ratisbonae conventione componi permittat, submisse requirunt, 1665. P. P.

COnquestae sunt tam Sacrae Caesareae Majestati ejusdemque ad haec Comitia constituto supremo Commissario, Celsissimo principi Domino Archiepiscopo Salisburgensi etc. quam Nobis decem Civitates Imperiales in Alsatia unitae, Regiae Majestatis Vestrae Christianissimae Praefecturam Hagenoënsem certa lege agnoscentes, se contra immedietatem in Instrumento Pacis, ipsis et Imperio reservatam, variis viis ac modis Paci Monasteriensi minus convenientibus ab ejusdem Praefectura Regia et aliis Ministris Regiis premi, quin et insolitum juramentum fidelitatis ipsis praescribi, aliaque praejudicia inferri, eorumque approbationem a Civitatibus juxta tenorem adjunctorum Memorialium severius exigi, nec non insueta majoremque in modum aucta Vectigalia contra privilegia Civitatum, a Conductoribus Regiorum vectigalium vulgo Admodiatoribus imponi. Sunt praeterea alii Imperii Status, Nobiles et Subditi, qui conqueruntur sibi ob feuda, quae recognoscunt a Metensi, Tullensi et Virodunensi Episcopatibus varia gravamina et impedimenta contra juta immedietatis in


page 391, image: s0391

dispendium tam sibi, quam Imperii intentari, et sub nomine supremi Dominii in dictos Episcopatus per allegatam pacem concessi, Regiam Jurisdictionem ultra horum districtum et territorium extendi, quantumvis his ante dictam pacem extra casus jure communi Feudali determinatos nulla in memorata feuda, sed tantum Romano Imperio competierit, et adhuc competat jurisdictio. Verum prout novimus Regiae Majestati Vestrae pacis Monasteriensis conservandae studium adeo curae esse, ut omnino incredibile sit, ipsam ullas Instrumenti pacis Contraventiones suis Ministris permissuram esse, ita optime confisi de Regiae Majestatis Vestrae aequanimitate, eandem pro muneris nostri ratione decenter et instantissime rogamus, ut controversias, quae ratione jurium Imperialium et eorum, quae Praefecturae annexa sunt, ex Interpretatione Instrumenti pacis ad amicabilem compositionem, quae in hisce Comitiis commodissime peragi posset, remittere, eumque in finem sua ex parte, quod idem ab Imperio et dictis Civitatibus fiet, arbitros denominare, et ne ratione memoratarum Civitatum, nec non allegatorum Vafallorum, vel a Minsitris Regiis aut ullo alio modo contra praetactum Instrumentum pacis aliquid fiat, pro sua Regia autoritate providere velit. Quae omnia ut inter Sacram Caesaream Majestatem ejusdemque Celsissimum Commissarium ac Nosmet ipsos totius Imperii Statuum nomine in his Comitiis convenerunt, ita Regiae Majestati Vestrae exponenda esse duximus; cui perpetuum Regni decus et gloriam


page 392, image: s0392

cum longaeva vita et animitus exoptamus; eidem nos impense commendantes.

Regiae Vestrae Majestatis

Ratisbonae e Comitiis 19. Aug. Anno 1665.

Humillimi S. R. Imperii Electorum, Principum et Statuum Consiliarii et Legati ibidem congregati.

CCCCXXVIII. [correction of the transcriber; in the print CCCCXVIII.] Literae JOHANNIS GEORGII II. Electoris Saxoniae, ad LUDOVICUM XIV. Galliae Regem, cui pro candida animi sui benevoli erga familiam Saxonicam declaratione ingentes grates, Dominumque de Gravel, Legatum ejus muneri sibi concredito omni ex parte satisfecisse refert, 1661. P. P.

LIterae, quas Regia Vestra Majestas sub die 1. Septembris ad Nos dare dignata est, a suo Consiliario Status et per totum Imperium Plenipotentiario Domino de Gravel, recte traditae Nobis sunt, et ut ex earum tenore summa laetitia perfusi libenter percepimus, Regiam Vestram Majest. benevole de Nobis sentire, et animum suum pro innata sua generosa propensione satis abundeque declarasse, ita conceptum hoc Nostrum gaudium, non mediocriter auctum fuit, cum ex ore praedicti Domini de Gravel prolixe audivimus, quam confidenter


page 393, image: s0393

et amice Regiae Vestra Majestas Nostri Nostrorumque curam gerat, communisque boni ac salutis rationem habeat, pro quo Regio beneficio non possumus, quin illi condignas agamus gratias, atque vicissim omnia studia et officia promptissima polliceamur, id certe, si quando contigerit occasio, re ipsa et in effectu comprobaturi: Nec dubitamus fore, ut Dominus de Gravel pro sua consueta et ubique cognita dexteritate ac prudentia plurbus relaturus sit omnia illa, quae ad proposita ab ipso negotia juxta Nostram in Regiam Vestram Majestatem propensionem respondimus. Praestat enim ille sese egregium aptissimum et faustum in promovenda publica utilitate instrumentum, ita ut et hoc nomine plurimum Regiae Vestrae Majestati Nos devinctos profiteamur, quod nimirum Ipsi collibitum fuerit, talem Ministrum ad Nos ablegare. Hisce divini Numinis Protectioni Regiam Vestram Majestatem pro diuturno et felicissimo regimine quam optime commendamus. Datum in arce Nostra prope Zwiccau die 17/7. Septembris 1665.

CCCCXXIX. Breve ALEXANDRI VII. P. P. ad CHRISTOPHORUM BERNHARDUM, Episcopatus Monasteriensis Praesulem, cui persuadere satagit, ut sibi Coadjutorem substitui patiatur, 1665.


page 394, image: s0394
Alexander VII. Papa.

Venerabilis frater, Salutem et Apostolicam Benedictionem!

QUanto cum animi Nostri gaudio acceperimus, Fraternitatem tuam ab initio commissi sibi gregis, omni cura ac industria in firmanda ac promovenda Religione catholica laborare, tum Civitatem Monasteriensem diu tumultuantem ad obedientiam pristinam reduxisse, testes Tibi esse possunt literae nostrae antehac ad Te missae. Porro autem ex anteactis rebus et annalibus constat, non valde gloriosum esse vincere, nisi et parta tueamur, eaque remedia usu malisque edocti adhibeamus, quibus imposterum Religio ac pax publica in tuto consistere possit. Timendum vero, ne To quondam ad aeterna praemia vocato, cum de successore agetur, dissensio et paucorum ambitio, prioribus malis denuo latus aperiant, illaque bona et commoda, quae multo auro et sanguine parta sunt, perdantur, ac partibus in diversa scissis, patria novis motibus involvi possit: Cum autem opportunius remedium non occurrat, quam ut de Coadjutore cum futura successione deliberes, illaque ratione omnem aditum ambitioni et discordiae praecludas, serio te in Domino adhortamur, ut quanto citius cum tuo Capitulo de Coadjutore cum futura successione eligendo agas, Nobisque rei gestae seriem deinde exponas; interim Te, si fortessis more aliquorum Capitulorum Germaniae Capitulatione inita de Coadjutore invito, aut nisi tractatu praeeunte cum capitulo non petendo innodatus


page 395, image: s0395

existas, ab istiusmodi vinculo per praesentes absolventes, Fraternitati Tuae benedictionem Apostolicam peramanter impertimur. Datum Romae apud sanctam Mariam Majorem sub annulo piscatoris, die 26. Septembris M. DC. LXV. Pontificatus Nostri anno undecimo.

J. Florentin.

CCCCXXX. Breve ALEXANDRI P. P. VII. ad CAPITULUM MONASTERIENSE, quo ei curas de eligendo quamprimum Coadjutore Praesuli suo substituendo habendas sollicite injungit, 1665. Alexander VII. Dilecti filii, salutem et Apostolicam benedictionem!

NOn mediocrem certe laudem promeriti estis, quod Episcopo Vestro in pacanda Civitate Monasteriensi et stabilienda Religione Catholica ope et auxilio adfuistis, majoribus encomiis digni, si quae feliciter parta sunt, unanimi consilio perficiantur et consolidentur. Cum vero in comperto sit, prospere finita navigatione, nullum majus periculum, quam in ipso ingressu portus esse; sic et Vobis timendum, ne rectore et Episcopo Vestro e vivis posthac sublato, si de alio successore in ejus vita Vobis provisum non sit, discordiarum et ambitionis venti navem Vestram in periculosos scopulos adigant, et quod multo sudore ac labore partum est, undis hauriatur. Quare Vosin Domino hortamur, ut Nostrae et Antistitis Vestri voluntati,


page 396, image: s0396

cui hac de re quoque mentem Nostram motu proprio aperuimus, annumentes, rejectis partium studiis, in commune consulatis, illumque Coadjutorem, cum futura successione quantocyus eligatis, qui virtute meritisque ornatus, tanto oneri ferendo par sit. Vobis, dilecti filii, benedictionem apostolicam paterne largimur. Datum Romae, apud sanctam Mariam Majorem, sub annulo piscatoris, Die vigesima sexta Septembris M. DC. LXV. Pontificatus Nostri anno undecimo.

J. Florentin.

CCCCXXXI. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxonum Electoris, ad CAROLUM EMANUELEM II. Ducem Sabaudiae, cui secundum ad secundas nuptias transitum magnopere gratulatur, 1665. P. P.

DIvinis auspiciis Regiam Vestram Celsitudinem augendae Domus et subditorum bono ad secundas nuptias cum delecta in Uxorem Nemorosia Principe, propinqua sanguinis gloria non minus ac animi dotibus insigni, feliciter transiisse, pro antiquissimis Nostris in Eandem benevolentiae studiis, hoc impensius gaudemus, quo uberius ex tam gratae rei nuncio pristinae olim inter utramque Domum necessitudinis vigor et singularis Regiae Vestrae Celsitudinis erga Nos humanitas eluxit. Quo ipso quidem, sicuti pro mutuo conjunctionis cultu jucundius Nobis nihil accidere potuisset: Ita equidem de tam secundo connubii


page 397, image: s0397

successu magnopere gratulamur, atque ut prolixa inde omnigenae felicitatis incrementa sumat inclyta Domus Vestra, in quam conjunctissimi animi zelus, sinceritas et studia nostra vicissim omni tempore constabunt, coelitus etiam atque etiam vovemus. Dabantur Dresdae die 26. Setembris Anno 1665.

CCCCXXXII. Literae GENERALIUM FOEDERATI BELGII ORDINUM, ad CHRISTOPHORUM BERNHARDUM, Praesulem Monasteriensem, de simultatibus et belli inde inter se exorti motibus agentes, 1665.

LIterae Celsitudinis Vestrae scriptae Lutgersburgi 14. hujus mensis, redditae nobis sunt fideliter per Tubicinem, et inviti omnino ex iis intelleximus querelas de damnis, contumeliis et immerita hostilitate, quibus Celsitudo Vestra se a Nobis affectam esse affirmat, quasque huic ex superabundanti et ad majorem satisfactionem nobis repraesentare et significare placuit, idque cum certa et vicinis digna confidentia, fore ut Nos ad praecavendas calamitates, inimicitias et molestias exinde orituras, promptum adhibeamus remedium, eoque nomine illico, et sine ulteriori dilatione pro illata hostilitate, damno et contumelia convenientem satisfactionem, restitutionem, et prae omnibus certam et sufficientem in futurum praestemus securitatem, talemque delarationem sine mora per praedictum remittamus Tubicinem: sin minus, Celsitudinem Vestram excusatam esse velle ab


page 398, image: s0398

omnibus damnis, calamitatibus et molestiis inevitabiliter exinde proventuris, utpote quae copiis suis militaribus jam bellicum cani jussisset. Quamvis vero praedictam epistolam plerique contemplati fuerimus haud aliter ac sonum classici et manifestam provocationem ad bellum, nos nihilominus in signum moderationis et sinceritatis nostrae, quo non solum cum universo Imperio Romano, omnibusque ejus membris, sed etiam sigillatim cum Celsitudine Vestra in bona et secura amicitia vivere possemus, post habitam deliberationem recte nos facturos judicavimus, literis hisce significare, Nos praedictam Epistolam, utpote complectentem multos et discrepantes admodum articulos et positiones variarum rerum, quae non proxime tantum elapsis annis, sed etiam ante annos quadraginta et plures, nonnullae etiam ante hominum contigissent memoriam: tradidisse in manus D. D. Deputatorum e corpore nostro, et item e Collegio Statuum Foederati Belgii, ut inquirerent et examinarent in ea, quae olim circa hoc negotium gesta essent, ac item ut formulam rescriptionis quam citissime chartae mandarent, quae Celsitudini Vestrae una cum declaratione nostra ad requisitos articulos satisfactionis, restitutionis, et securitatis in futurum quamprimum transmitteretur. Non jam sigillatim commemorabimus omnes litis articulos, qui nobis in praedicta epistola intentantur, verum ad nostram defensionem illud obiter monebimus, nos sancte testari, quod minime nobis conscii simus ullius belli aut hostilitatis illatae Celsitudini Vestrae aut terris huic subjectis,


page 399, image: s0399

aut ita unquam animatos fuisse, ut vel damno vel contumelia aliqua afficere voluerimus; sed illud libenter agnoscere, quod superiori anno cum Celsitudo Vestra vi armata occupasset munimentum de Deiler situm in Ost-Frisia extra Jurisdictionem et limites suos, copiis nostris coacti fuerimus efficere, ut milites Celsitudinis Vestrae relicto munimento alio migrarent, ad hoc ipsum compulsi multis justissimis et peremtoriis rationibus, quas non tantum Celsitudini Vestrae, sed et Caesareae Majestati jam ante exposuimus: praecipue cum teneamur tertam Ost-Frisiae contra omnem vim et invasionem pro viribus nostris defendere, utpote, quae a multis retro annis, diversis tractatibus et aliis obligationibus Foederato Belgio ita annexa sit, ut pro limite hujus Status haberi debeat, ac praeterea quod praedicta terra in omnibus occasionibus a nobis protecta fuerit, et insuper quod huic statui arbitrium delatum sit componendi controversias inter Comitem et Ordines illius Territorii, uti Celsitudini Vestrae ac toti Imperio Romano notum est: Nec non quod praedicta regio, quam Celsitudo Vestra ita, ut diximus, invaserat, jam antea nobis oppignorata et hypothecata fuerit, pro magnis pecuniae summsi, quas tam praedicto Comiti, quam Ordinibus hujus terrae annumerari curavimus. Itaque praetermittere non potuimus, quin praedictam regionem liberaremus ab oppressione, quam praetermittendo, merito ipsi pro oppressoribus haberi potuissemus: continuatione quippe executionis terrae et subditi defuncti Principis Ost-Frisiae premebantur, non obstante


page 400, image: s0400

prompta et sincera oblatione earum pecuniarum, quae nomine Principis de Lichtenstein demum elapso praestito tempore exigi debebant. Et mirum sane Celsitudinem Vestram autoritatem et mandata dedisse, ut praedicti nummi per executionem a villicis et rusticis Ost-Frisiae exigerentur, adjunctis gravioris executionis minis, nisi spatio mensis postulatas summas ad munimentum Deiler prompte deferrent. Et quamvis integra summa, quae militari executione exigebatur, etiam ante exspirationem praefixi temporis sincere et legitime offerebatur, nihilominus illi, qui autoritate Celsitudinis Vestrae erant instructi, declarabant se nulla mandata habere oblatas pecunias accipiendi, multo minus, ut ab incepta executione desisterent, aut milites ex praedicto munimento Deiler reducerent. Ita ut pecuniae moleste et operose cum pernicie agrorum et hominum exigerentur, quae aliunde pacate et benevole oblatae recusabantur: et non obstante isthac oblatione, continuabatur executio, ut nempe hac ratione possessio munimenti Deiler stabiliretur, cum tamen jus gentium doceat oblatione debiti pignus solvi. Atque haec quamvis breviter, paulo tamen fusius, quam propositum fuerat, visum nobis fuit explicare, quoniam Celsitudinis Vestrae querelae maxime provenire videntur ex iis, quae anno praeterito ad munimentum Deiler gesta fuere, quo tamen in negotio scopus noster unicus fuit, ut Comitatum Ost-Frisiae contra omnem oppressionem et invasionem protegeremus, speciatim vero ut munimentum Deiler, magnis et conspicuis pecuniae summis Nobis


page 401, image: s0401

a Principe Ost-Frisiae oppignoratum, tueremur, absque ut animus nobis fuerit Celsitudinis Vestrae personam ulla afficere contumelia, aut subditis hujus damni aliquid inferre. Illud quidem agnoscimus, copias nostras per angulum terrarum Celsitudinis Vestrae iter instituisse, verum etiam hoc sincere possumus affirmare, nunquam nos mandata dedisse, ut in praedicto terrarum angulo aliquid hostile patrarent, aut quemquam habitatorum laederent, sed e contrario, Generali copiarum nostrarum expresso mandato injuximus, ut militarem disciplinam exactissime observaret, et diligenter et sub poena vitae caveret, ne cui aliqua infligeretur injuria. Et quidem, quoad fieri potest, executus est hoc mandatum, et inter alias poenas culpae alicujus obnoxiis inflictas etiam equitem in conspectu totius exercitus morte multavit, quemadmodum ipse literis 27. Junii anno praeterito scriptis, in testimonium bonae nostrae intentionis et mandatorum exacte a se observatorum indicium, nobis significavit. Celsitudini Vestrae pro sua magna experientia optime constat, incessum militarium copiarum per quascunque terras aliquid semper afferre incommodi, verum ut istiusmodi injuriae a nostris illatae fuerint, quales Celsitudo Vestra in suis commemorat literis, aegre admodum propter praefatas rationes possumus persuaderi. Quin potius existimamus praetextus gratia haec dici, ut aliquem conatibus suis affingat colorem. Quod si nihilominus hac in parte aliquid contra intentionem nostram commissum fuerit, in tempore, et non post expirationem sesqui anni propemodum reparatio et


page 402, image: s0402

compensatio illati damni postulari debuerat: quod tamen postulatum secundum judicium aequorum judicum nobis potius competebat, in compensationem impensarum, quas provocati facere necesse habuimus, utpote qui ad recuperandum pignus nostrum, munimentum nempe de Deiler, exercitum conscribere coacti fuerimus, quam Celsitudini Vestrae, quae moderationem et facilitatem nostram exinde facile potuit colligere, quod cum praesens nobis adesset facultas, qua impensarum belli compensationem in ipsius Celsitudinis Vestrae terris quaerere potuissemus, id tamen facere noluerimus, sed copias nostras ad sua praesidia illico remiserimus. Satis praeterea Celsitudini Vestrae constat, quam longe a majoribus nostris absit, ut cuiquam injuriam faciamus, aut cuiquam, quod suum est, detineamus, ut in negotio Bevergardensi Celsitudinem Vestram spectante indulgentiam nostram satis testati sumus. Quapropter impensius miramur, Celsitudinem Vestram ita mentionem facere de negotio Borkloënsi, ac si aperta vi Dominium hoc detineremus, cum tamen unicuique notum esse possit, Dominum Comitem de Stirum per competentes judices ad possessionem hujus Dominii legitime esse admissum, quod literis nostris scriptis anno praeterito 17. Junii, illud unice impetrare conati simus, ut Celsitudo Vestra summam juste debitam Comiti de Stirum persolveret, secundum sententiam curiae Gelricae aliorumque Consiliariorum in aliis justitiae Curiis Anno 1613. et 1622. legitime


page 403, image: s0403

decisam, non incompetenter et nulliter, sed postquam partes utraeque judicio voluntarie se submisissent et in causa litis contestationis ac proinde cum renunciatione ulterioris productionis juste conclusa. Quod Monasteriensem civitatem attinet, vere possumus testari, quod ex postulato hujus civitatis, et communis commercii gratia, nihil aliud conati fuerimus, quam ut inter Celsitudinem Vestram et dictam Civitatem, uti bonos decet vicinos, aequam et Christianam pacem stabiliremus, et omnem sanguinis effusionem et vastationem agrorum praeveniremus, quod etiam praestitimus, absque eo ut postmodum consecutis controveriis et contentionibus nos immiscuerimus, nisi amice nos interponendo ad reducendam pacem et concordiam salutarem, ita ut iniquissima et injustissima sit exprobratio, quod praesenti etiamnum tempore secretum et periculosum cum hac civitate habeamus literarum commercium. Quod Domini Ordinis Gelriae ad detegendas clancularias conspirationes et proditiones ad securitatem Provinciae et Urbium suarum facere aggressi sunt, id a nemine potest culpari, nisi ab illis quorum interest, ut istiusmodi conspirationes succedant. Quod tamen a functione et generositate Celsitudinis Vestrae alienissimum fore libenter credimus, confidimusque illam aeque ac Nos, et quotquot veri sunt Christiani, istiusmodi conspirationes et proditiones detestaturam, ac reos hujus criminis, qui in ditionem Celsitudiuis Vestrae se receperunt, examini et supplicio tradituram, aut remissuram nobis, ut de illis, quod aequum


page 404, image: s0404

sit, statuatur. Quid autem de hac conspiratione sentiendum sit, tempus et veritas propius revelabit: nos quidem istam inquisitionem judicibus ordinariis, ipsam vero averruncationem Deo Omnipotenti et aequitati causae nostrae committimus. Interim Celsitudini Vestrae istud affirmamus, nihil in hoc negotio a nobis fieri odio religionis, sed unicam nostram curam et supremam legem esse salutem, conservationem et prosperitatem patriae, cui omnes magistratus obstrictos et obnoxios esse decet. Quid vero seu de hoc, seu de aliis negotiis in nostris terris typis divulgatum est, de iis aliud nihil dicemus, nisi illud solum, non tantum hic verum passim in aliis quoque regionibus aegre admodum frenari et inhiberi posse typographicas licentias, quantumvis diligens fuerit cautela: Nosque ipsi contra istiusmodi abusus severa saepe promulgaverimus edicta, eademque saevis et rigidis confirmaverimus executionibus. Reliquos accusationis articulos, quod nempe praeteritis temporibus Comitatum Ost-Frisiae per admissionem copiarum Mansfeldicarum ac postmodum Hassiacarum, ac insuper fovendo discordiam inter Principem et Ordines territorii opprimere studiuerimus, alio reservamus loco: nunc hoc solum obiter monemus, nos etiam media et pecunias hujus Status promte obtulisse et contulisse ad liberandum hunc Comitatum a copiis Mansfeldicis, et remotissimum esse ab omni verisimilitudine, ut contra propriam nostram utilitatem alias postmodum copias introduxerimus, quarum admissione praedictus Comitatus minus idoneus fuisset redditus ad refundendum


page 405, image: s0405

eas pecuniae summas, quas in levamen maximae suae indigentiae erogaveramus, quarum compensationem, non per intromissionem alienarum copiarum, nec per fomentationem discordiarum inter Comitem et Ordines Provinciae, sed per evacuationem externae militiae et instaurationem mutui amoris et concordiae inter Principem et Ordines regionis multo facilius et verosimilius consequi poteramus. Quod postremum ita feliciter nobis assecuti videmur, ut totus Comitatus et hujus membra salutaris hujus remedii effectu praesenti etiamnum tempore gaudeant et acquiescant, cum nihil nobis aeque cordi esset, quam ut ille Comitatus constanti pace et prosperitate semper frueretur. In cujus rei testimonium complures in Graphiario nostro conservantur literae, tam a Comite, quam ab Ordinibus hujus Provinciae scriptae, in quibus expresse et signanter pro officiis succesive praestitis summas nobis referunt gratias. Haec omnia expedire censuimus, quae Celsitudinis Vestrae literis in antecessum rescriberemus, cum certa affirmatione, nos nequaquam defuturos fuisse, in conservanda bona et vicinis digna amicitia et concordia, si Celsitudini Vestrae parem animum et affectum conferre placuisset; sed quando quidem illa praesumpsit diversa Status nostri loca et oppida inexpectato et hostiliter militaribus suis copiis invadere et vastare, Celsitudinem Vestram praesentibus hisce admonere voluimus, Nos a parte nostra nequaquam otiosos fore, quin potius iis usuros mediis, quae Deus Opt. Max. nobis suppeditare dignabitur, donec aspirante ejus Divina


page 406, image: s0406

gratia Celsitudinem Vestram compescamus, et pro illatis damnis et contumeliis justam consequamur satisfactionem. Tunc ut confidimus, Celsitudo Vestra memor fiet, quod qui se accingit, non debeat aeque gloriari atque is qui arma deponit. Datum Hagae, die 29. Septembr. 1665.

CCCCXXXIII. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad ISABELLAM CLARAM, CAROLI III. Ducis Mantuae Viduam, quam ob inopinatam Serenissimi Mariti mortem impense solatur, 1665. P. P.

NOndum superato ex gemina non ita pridem Serenissimorum Fratrum Archiducum Austriae jactura percepto dolore, Dilectionem Vestram graviori adhuc moeroris vulnere ex obitu Serenissimi quondam Mariti sui Domini Caroli, Mantuae Ducis, inclytae memoriae, afflictam esse, molesto animo tulimus. Pro Nostro enim in Serenissimam Domum Vestram singulari affectu non sine animi perturbatione accepimus funestum istum casum, cujus Nos Dilectio Vestra participes reddere voluit: Verum enim vero cum Nostrae mortalium sortes in benigna Dei manu sitae sint, in divino ejus beneplacito Eandem amice acquieturam confidimus. Nihil quidem pro mutua utrinque necesitudine omissuri, quod munexis Nostri pro rerum exigentia esse, atque ad Vestri consolationem pertinere videbitur: Deum optimum maximum


page 407, image: s0407

precati, ut ab ejusmodi luctuoso eventu imposterum Serenissimam Domum Vestram benigne tueatur. Cujus protectioni Dilectionem Vestram etiam atque etiam benevole commendamus. Dabantur Torgaviae, die 5. Octobr. 1665.

CCCXXXIV. Literae CAROLI XI. Suecorum Regis, ad LEOPOLDUM, Romanorum Imperatorem, quibus ab eo, ne Electoris Palatini evidentia jura, per adversas Electoris Moguntini machinationes vellicari permittat, sed potius ejusdem causae patrocinium in se suscipiat, obnixe contendit, 1665. Nos Carolus, Dei Gratia Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Rex, Princeps Finlandiae etc. Serenissimo et Potentissimo Principi Domino Leopoldo, Romanorum Imperatori, Semper Augusto etc. Serenissime et Potentissime Imperator, Domine Frater, Consanguinee et Amice Charissime.

FAma primum, deinde justa notificatione Nobis expositum est de armata invasione Domini Electori Moguntini in ditiones, Terras et Jura Domini Electoris Palatini. In causas rei inquirere nihil hac vice attinet, cum illae ab utraque controvertentium parte Majestati Vestrae haud dubie ante hac insinuatae sint; Illud tamen reticere non possumus, videri hoc factum modo et via longe diversa, quam instrumento pacis Westphalicae praescribitur, perpetratum esse. Provocavit hactenus


page 408, image: s0408

tenus Dominus Elector Palatinus ad Majestatem Vestram, ad Imperii Constitutiones et legitimas instantias, dicitque non alio se uti nunc Privilegio, quo Dominus Elector Moguntinus tanquam Episcopus Wormatiensis offenditur, quam quod Antecessores ipsius, imo et Electoratus sub priori bello Detentores exercuerunt, nempe illo, quod virtute Pacificationis Westphalicae Domui suae resticutum sit, ac postea Divus Parens Majestatis Vestrae gloriosissimae memoriae, more antea consueto per investituram ei contulit. Deinde in Civitate Ladenburg, sesquimilliari ab Heidelberga distante, a longa temporum serie et communionem possessionis, et praecipuum praesidii armorumque jus se habuisse profitetur, nec aliud superesse, cur violentis injuriis adeoque et militum transitu, ac postremo etiam aperto bello gravetur. Utut vero ilia comparata sint, saltem constat legibus pacis publicae interdici, ut advocatis copiis de controversia armis mox decernatur, via juris et amicabilis compositionis patente. Augeturque rei gravitas, quod ab Archicancellario Imperii ea committantur, quem legum publicarum, et recti custodem esse convenit. Proinde cum talia exempla haud dubie compluribus quasi pacis virtute incertis de juribus per instrumentum pacis acquisitis suspicionem aliquam injicere possint, e re tranquillitatis publicae foret, ut in tempore occurratur, ne latius serpendo, arma aliorum quoque excitent, et sic majus quieti communi periculum acceleretur. Putavimus ergo ad Nos tanquam unius partis custodem et vindicem pacificationis


page 409, image: s0409

Westphalicae pertinere, ut a Majestate Vestra hac vice peramanter requireremus, quo sicut hactenus per suos Commissarios rei necessitati obviam ire coepit, porro contendat, ac Dominum Electorem et Archiepiscopum Moguntinum eo adducat, non modo utarmis, restituta re, plane in priorem statum, damnumque per turbatam tranquillitatem publicam datum compenset, sed etiam quae Domino Electori Palatino, per superiora bella satis attrito, beneficio instrumenti pacis competunt, imposterum intacta relinquat. Sicuti aequitati Majestatem Vestram hoc daturam speramus, ita si commendatione Nostra Domino Electori Palatino, sanguinis necessitudine Nobis devincto, ad exemplum Divi Parentis sui, justum circa institutos Spirae ulteriores tractatus favorem quoque commodare insuper non habeat, illud ita interpretaturi sumus, ac si Nobismet ipsis praestitum videretur; Qui Majestatem Vestram Divinae commendamus protectioni, felicia semper Imperii incrementa eidem optantes. Dedimus in Arce Nostra Holmensi, d. 24. Octobris, Anno 1665.

Nomine altissime memoratae Sacrae Regiae Majestatis

HEDWIG ELEONORA

Petrus Brahe, Comes in Wisingsburg, R. S. Drozetus.

Claudius Tott, loco R. S. Mareschallli.

Gustavus Otto Steinbock, R. S. Architalassus.



page 410, image: s0410

Magnus Gabriel de la Gardie, R. S. Cancellarius.

Gustavus Bonde, R. S. Thesaurarius. Eduard. Ehrenstein.

CCCCXXXV. Literae OMNIUM PALATINATUUM IN POLONIA NOMINE, ad JOANNEM CASIMIRUM, Poloniae Regem, quibus campestrium comitiorum institutionem medendis Patriae madis proficuam, supplices postulant, 1665. P. P.

NOn est quaepiam adeo subtilis inventio, quae posset debitam Nostram erga Sacram Regiam Majestatem Vestram mutare observantiam, quam toties reipsa non tantum per Nuntios Nostros sumus contestati: Unde et praesentia Domini Mareschalli Regni in Castris Nostris ne vel minima quidem in parte Nostram mutavit constantiam. Etsi enim oblatam ab exercitu legum libertatumque avitarum gratissime suscepimus tuitionem, Jurium nihilominus Majestatis et sacrosanctae personae Vestrae Sacrae Regiae Majestatis autoritatem securitatemque optime munitam cautamque volumus. Secura igitur Vestra Sacra Regia Majestas sit, quod non quidquam aliud ferimus ad Majestatem Vestram Regiam, quam humilem supplicationem, ut per Comitia campestria mederi eis omnibus clementissime velit, quaecumque per injuriam Ministrorum


page 411, image: s0411

Vestrae Sacrae Regiae Majestatis ex orbita legum sunt elapsa. Tantoties agnita Vestrae Sacrae Regiae Majestatis benevolentia paterna firmam Nobis facit fiduciam, quod his supplicibus votis, postulatisque Nostris clementissime annuere dignabitur; Proni interim et supplices manum Sacrae Regiae Majestatis Vestrae deosculamur. Datum in Castris apud Gembice, die 27. Octobris, 1665.

CCCCXXXVI. Literae GEORGII LUBOMIERSKII, Magni Marescalli Regni Poloniae, ad EPISCOPUM CRACOVIENSEM, cui conclusam inter Regem Joh. Casimirum et semetipsum pacem esse, amice nuntiat, 1665.

EN tandem quod Excellentia Vestra tam anhelantibus optavit votis, quodque tam laboriose egit, reddita est Patriae ad, praesens tranquillitas. Qualem ego ad hoc opus adhibui contulique conatum, palpabile est per se unicuique, qui trutinabit me propria omnia commoda in hoc tractatu posthabuisse, ut tantum publica pro posse meo salvari possint. Potior mihi erat Majestatis veneratio, quam restitutio injuriose mihi ademptorum honorum et ablatarum fortunarum, integritatemque Reipublicae incae praetuli propriae, et ne viderem torrentem sanguinis Civium, proprias malui perferre adhuc ad tempus infelicitates, meque mole amaritudinum adhuc premi, quam patriam pelago lacrymarum pauperum ac cruore interno obrui elegi. Non moverunt me tot promissa


page 412, image: s0412

tantoties mihi et exercitui non servata, non movit violata Strzelnensis Tractatus manu Excellentiae Vestrae subscripti fides; non movent denique tam privatae in vitam meam, quam publicae pacis ad praesens pactae in atrox bellum futuro Vere renasciturae comminationes. Fui et sum autor pacis, permittendo Excellentiae Vestrae et omnibus Patriae zelantibus bonis Civibus spatium, ut agatis et firma pace muniatis Rempublicam. Quod dum et opto ex animo, et Excellentiam Vestram, ut ad idem cooperetur, flagrantissime rogo; uberius plura Domino Bieyscowskio, quem mitto, Excellentiae Vestrae proponenda commisi. Dat. ex loco, ubi conclusa pax est, die 10. Novembris, Anno 1665.

CCCCXXXVII. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxonium Electoris, ad MARIAM ANNAM, PHILIPPI IV. Hispaniarum Regis nuper defuncti Viduam, quibus ipsam ob moestissimum dilectissimi Conjugis obitum consolatur, ac Infanti Regio, Carolo II faustissima gloriosi Regiminis auspicia ex animo gratulatur, 1665. P. P.

REgiae Serenitatis Vestrae literas, tam Serenissimi Regis Caroli II. Hispaniarum Haeredis, Filii ac pupilli sui dilectissimi, quam Regiae Serenitatis Vestrae nomine Mantuae Capetanorum die tertio mensis Octobris praeteriti ad Nos exaratas recte accep imus, moeroris indices sane quam lugubres,


page 413, image: s0413

quem ex obitu Serenissimi ac Potentissimi quondam Hispaniarum atque Indiarum Regis, Conjugis sui desideratissimi pie nuper defuncti Regia Vestra Serenitas merito capit intimum acerbissimumque. Quanquam autem funestus hic casus ad publicam potius calamitatem, quam ad privatam jacturam pertinere omnino censendus sit, quippe eo Principe ac Rege humanis exempto, de cujus incomparabili virtute, sapientia atque heroica animi magnitudine tanto fastigio dignissima (quibus Ille de re Christiana universa praeclarissime pace belloque mereri toto vitae Regnique exacti tempore nunquam destitit) nulla neque praesens neque postera conticescet aetas. Facere tamen non possumus pro arctissima inclytam inter Hispaniae coronam atque Electoralem Saxonicam Domum inde usque a Majoribus quasi per manus tradita necessitudine, proque eximio quo Regiam Illius Serenitatem profecuti perpetuo sumus, honoris, amicitiae et observantiae cultu, quin partem hujusce luctus non postremam peculiari quodam jure Nobismet vindicatum prae aliis eamus. Interim gratiae immortali Deo debentur summae, quod, cum Ei visum fuerit, laudatissimae memoriae Regem e terris ad beatorum sedes evocare, ejus loco filium Successorem Regiae Serenitati Vestrae superstitem dederit, non modo Regnorum ac ditionum, sed multo etiam magis paternarum Virtutum haeredem futurum procul dubio (ita vovere atque augurari liceat) longe gloriosissimum. Quo quidem nomine non minori utique jure, ac de suscepta ex ultimae Regiae Voluntacis tabulis, atque


page 414, image: s0414

publico omnium applausu feliciter inita Regis impuberis tutela, Regnorumque simul cunctorum gubernatione exoptatissima, sicut Regiae Vestrae Serenitati Nos peramanter gratulari officio Nostro par esse consentaneumque ducimus; Ita utriusque porro Regium statum, incolumitatem, amplitudinem atque decus divino ejus tutamini etiam atque etiam serio commendamus, toto pectore coeleste Numen precati; Regiaeque Serenitati Vestrae Regique Infanti vividum vegetumque integerrimae valetudinis vigorem, tranquilla atque inoffensa vitae longaevae spatia, Gubernationis auspicatissimae pacatam semper et inturbidam serenitatem, tum quaecunque praeterea voto expeti fas est, Regiae felicitatis incrementa prosperrima mutationis cujusvis ac vicissitudinis prorsus nescia clementer diutissimeque concedere ac largiri dignetur. Quod superest Regiae Vestrae Serenitati, nec non perinclytae ejusdem Domui quicquid a Nobis studii, honoris atque amicitiae praestari ullo modo potest, sincero atque germano affectu perofficiose atque prolixe addicimus ac pollicemur. Dabantur Lipsiae, die 6. Decembris, Anno 1665.

CCCCXXXIIX Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad ROBERTUM DE GRAVEL, Gallicum in Germania Legatum, de pactorum Galliam seque inter initorum ratificatianumque permutatione agentes, 1666.



page 415, image: s0415

P. P.

EX literis Excellentiae Vestrae die 4/14 Decembris praeteriti anni datis percepimus, Christianissimam suam Majestatem transmisisse nunc ratificationem eorum articulorum, qui in exacto proxime anno Zuiccaviae nomine Ejusdem Majestatis et Nostro conclusi fuerunt, et praeterea nihil reliquum esse, quam ut de commutatione exemplorum originalium utrinque conveniret. Quemadmodum igitur hujus rei intimatio Nobis accidit gratissima, ita non vulgari gaudio Nobis est, quod altissime memoratae Majestati libuerit, iterum hac occasione benevolentiam Suam erga Nos testatum facere, semperque erit Nobis curae, ut omnia ea ex parte Nostra sedulo imposterum observentur et praestentur, quae ad conservationem arctioris jam inter Nos initae conjunctionis et unionis ullo modo conferre queant. Quod attinet mutuam praedictorum articulorum traditionem per praesentem Latorem exhibere voluimus ratificationem Nostram secundum ea, quae ipsi in mandatis dedimus, arbitrio et dexteritati Excellentiae Vestrae simul committentes, quid de caetero disponere velit. Hisce propensum ac benevolum animum Nostrum Excellentiae Vestrae certo pollicemur et divinae protectioni illam commendamus. Dabantur in Electorali Nostra Dresda die 9/19 Januarii 1666.

CCCCXXXIX. Literae CAROLI II. Magnae Britanniae Regis ad CAROLUM LUDOVICUM, Electorem Palatinum, cui fausta novi anni auspicia gratulatus,


page 416, image: s0416
Protestamibus e foedere se inter et Praesulatus Monasteriensis Antistitem inito nihil periculi metuendum esse asseverat, 1666. Carolus DEI Gratia Magnae Britanniae, Franciae et Hiberniae Rex etc. Serenissimo Principi Domino Ludovico, Comiti Palatino ad Rhenum, S. R. Imp. Archi Thes. et Electori etc. Cognato et Consanguineo nostro charissimo, salutem. Serenissime Princeps, Cognate, et Consanguinee charissime.

LIterae Celsitudinis Vestrae 25. die Decemb. scriptae, ut felicem anni nuper elapsi exitum obsignarunt; ita gratissimum ineuntis anni praesagium nobis attulerunt. Nec enim aliud quicquam, excepta solum propitii Numinis benedictione, novimus, quo Principum tempora conservantur, quam piis amicorum votis et sinceris gratulationibus. Nos igitur, eosdem effectus erga Celsitudinem Vestram libentissime proferimus, referimusque. Et quam vis mallemus, ut crederetur, hasce bonae voluntatis significationes, a nobis, sponte profluxisse, quam reciprocae amoris vestri imitationi tribuendas esse: Tamen prioris officii laude Celsitud. Vestrae relicta, gratitudinem saltem nostram esse merito contendemus. Verum, ut aliquid etiam in proprio expromamus, et novi anni augurium peculiari quadam amicitiae tessera illustremus; Celsitud. Vestram in partem consiliorum nostrorum vocabimus, et fatebimur: Episcopum


page 417, image: s0417

Monasteriensem, nobis scientibus annuentibusque arma sumpsisse: ejusmodi tamen fundamentis haec Confoederatio Nostra subnixa est, ut verbo regio affirmare, ideoque in nos suscipere audeamus: dictum Principem nihil ad minimum, in religionis Protestantium, ejusve Professorum noxam molitum vel moliturum esse. Quod, ut omni suspicione amota certissime credat Celsitudo Vestra, atque hanc sponsionem nostram, vicinis Principibus Evangelicis, amicisque communibus nostris, impartiri velit, amice rogamus: Celsitudini autem Vestrae et annum recentem prosperum labi et longam insequentium seriem cum felicitatis incremento superaddi, indesinenter optabimus. Datum in nostraCivitate Oxoniensi die 15. Januar. 1666.

Celsitudinis Vestrae

Bonus Cognatus

Carolus Rex.

CCCCXL. Literae CAROLI LUDOVICI Electoris Palatini, ad CAROLUM XI. Sueciae Regem, quibus ipsi controversiam de Wildfangiatus juribus inter se vicinosque Principes motam e lege Transactionis Oppenheimensis in compromissum devolutam esse nuntiat, ac ut arbitri in eo munus nomine suo suscipere haud gravetur, amice injungit, 1666. Serenissime etc.

NOn dubitamus, quin Regiae Vestrae Majestati ex relationibus ei factis constet, quid inter Moguntinum


page 418, image: s0418

ut Episcopum Herbipolensem et Wormatiensem, Trevirensem ac Coloniensem Electores, nec non Spirensem et Argentinensem Episcopos, Ducem Lotharingiae, ut et interessatos Rhingravios Comites aliquos e Rhenana, Suevica, Franconica eique conjuncta Nobilitate ab una, et nos ab altera parte super Wildfangiatu et aliis Domui Nostrae Palatinae ab antiquo competentibus, et continua Majorum serie ad Nos transmissis juribus, subortum sit controversiae, et quomodo dicti confoederati Nos illorum jurium possessione et exercitio exuere sint aggressi; Quae frustra prius in urbe Spirensi tentata, Majestatis Caesarea interventu Electorisque Brandenburgici cooperatione, amicae compositionis via, in apertum cum exarsisset bellum, transactioni tandem Oppenheimii 21. 31. Octobr. initae ansam praebuit, qua cautum, ut caepta Spirae tractatio amicabilis ad dirimendam super dicto Wildfangiatu non solum et vectigalibus, jure conducendi et ad ea pertinentibus enatam litem, redintegraretur, quae si intra duos menses successu caruerit, res per Compromissum intra quatuor mensium spatium terminandum decideretur, utrique litigantium parti libera duos nominandi arbitros, nec non conveniendi de arbitratore vulgo Obman dicto, facta potestate. Cum igitur amicabili compositioni, quam Nos vel maxime in votis habuisse non uno ostendimus argumento, praefixum bimestre, ob partis adversae postulatorum non minus, quam a se oblatorum iniquitatem omnino evaserit infructuosum, nihilque supersit, quam ut dictae transactionis Oppenheimensis lege res ad Compromissum


page 419, image: s0419

devolvatur; Nosque persuasi Regiam Vestram Majestatem, ut almae justitiae amantissimam, ita cum primis pacificationis Westphalicae unum ex primariis Custodibus, ac acerrimum vindicem esse, eo firmiorem in ejus bonitate atque aequanimitate collocemus spem ac fiduciam; Idcirco in tanti momenti controversia, ubi de antiquissimis Electorali Nostrae Domui competentibus, ab omni tempore exercitis, Pacificationisque Westphalicae: lege, adeoque Regiae Majestatis Vestrae, utpote partis compaciscentis opera Nobis restitutis juribus, Privilegiis ac Regalibus, ac proinde non exigua, residuarum Nobis ditionum, hominum, redituum, possessionum et pertinentiarum parte agitur, Regiam Vestram Majestatem una cum Rege Christianissimo ad hoc arbitrium eligere consultum duximus. Illudque adversae Nostrae parti per suos Deputatos significari fecimus, Regiam Majestatem Vestram decenter ac enixe rogantes, ut in Nostri gratiam hujus arbitrii onus suscipere non dedignetur, eoque fine suos subdelegatos, qui juris periti, rerumque Imperii Romani Statuumque ejus jurium privilegiorumque probe gnari, nec vel ob conditionis aut sacrorum communionem, nec cognationis beneficiorumque vinculo cuiquam obstricti, sed ab omni partium studio alieni sint, quique singulare, sicut moris est, juramentum desuper praestent, quod secundum acta et probata, citra ullius gratiam aut odium, ex juris praescripto, materias in recessu Oppenheimensi art. 1. expressas ventilare ac Principalibus suis cum voto referre velint, necessariis munitos mandatis, quamprimum


page 420, image: s0420

fieri potest, Spiram, aut ubi inter Dominos arbitros convenerit, amandare, eorumque opera curare, ut secundum tenorem praefati Recessus Oppenheimensis praevia Arbitrorum Arbitratorisque vulgo Obman, nominatione ac electione, intra praestitum quadrimestre controversiae in dicto recessu art. 1. expressae, decidantur, sententia lata a Caesarea Majestate confirmetur, eaque non minus ac Domini Arbitri Arbitratorque vulgo Obman, ad tuitionem eorum, quae gesta erunt, praestandamque Guarantiam debite requirantur, et omnia ab utraque parte sine ulla exceptione aut appellatione religiose serventur. Hoc novo Regiae suae benevolentiae documento Regia Majestas Vestra Nos Nostramque Domum Electoralem perpetuae gratitudinis vinculo sibi obligabit; Quam caeteroquin praesidio Dei Opt. Max. etiam atque etiam commendamus. Dabantur Heidelbergae die 19. Jan. Anno 1666.

Carolus Ludovicus etc.

CCCCXLI. Literae LEOPOLDI, Roman. Imperatoris, ad HELENAM, Georgii Ragoczii II. Principis Transylvaniae viduam, de negotio Patachiensi agentes, 1666. Leopoldus Illustrissima Principissa, Amicanobis honoranda.

ACceptis Sinceritatis Vestrae literis d. 29. mensis Novembris anni proxime praeteriti ad nos


page 421, image: s0421

datis, ea quae nobis in iis cirea negotium illud Patachiense denuo perscribenda habuit, benigne intelleximus. Cum itaque idem negotium (quemadmodum ex demissa etiam adversae partis informatione et ipsius quoque Comitis Palatini desuper facta expositione manifestum evaderet) nec dum finem suum sortiri potuerit, ad evitandas ulteriores, quae inde oriri possent, difficultates, omnino expediens fore judicavimus, quo tam eadem pars adversa proventus illos, quos in specie ac etiam per transumptum vere Parochiales agnosceret, a personalibus, separando Majestati Nostrae liquidatos et consignatos una cum Documentis aliisque instrumentis superinde habitis transmittat, quam Sinceritati Vestrae inquantum ejusmodi Parochiales personalibus etiam mixtos esse adverteret, liquidando et sequestrando, oblata cum restitutione, denominet. Quo circa Sinceritatem Vestram etiamnum benigne requirendam et simul hortandam esse duximus, clementer cupientes, ut sese benigne huic resolutioni et ordinationi nostrae haud gravatim accommodare velit, quo et Nos demum productis et liquidatis coram a vobis praemissis, id, quod communi justitiae et aequitati consentaneum esse videbitur, facere ac determinare valeamus. De reliquo autem Sinceritatem Vestram bona frui valetudine exoptamus. Viennae die 14. Mensis Februarii 1666.

CCCCXLII. Literae LEOPOLDI. Romanorum Imperatoris ad ORDINES TRANSYLVANIAE, negotium Pachimense attinentes, 1666.



page 422, image: s0422

Leopoldus

Egregii fideles nobis dilecti,

ACceptis literis vestris per fidelem nostrum Egregium, Andream Radics, Majestati Nostrae transmissis ea, quae tam iis, quam etiam alio quodam scripto, nomine Principalium vestrorum, illius Patachiensis negotii ratione confecta, medio ejusdem Radics, nobis exhibita declarataque esse voluistis, clementer intelleximus. Cum itaque idem megotium nec dum finem suum sortiri potuerit, consultum omnino et expediens fore judicavimus, ut ab utrinque necessaria superinde requisita seu harum instrumenta penes illud ipsum negotium nobis, ut exacte revideri liquidarique valeant, transmittantur. Proinde vobis ac per vos praedictis Principalibus id ipsum intimare benigne volumus, quatenus ejusmodi requisita necessaria, liquidationesque insignatum nobis transmittere ne praetermittatis, quo et nos visis et ruminatis iisdem facere possimus, quod communi justitiae et aequitati consentaneum esse judicaverimus. Gratia nostra Caesarea et Regia vobis in reliquo propensi manentes. Datum in Civitate Nostra Vienna 18. Februarii Anno 1666.

CCCCXLIII. Literae JOHANNIS GEORGII II. Electoris Saxoniae, quibus LUDOVICO XIV. Franciae Regi, dolorem suum de Matris Regiae ANNAE MARIAE MAURITIAE tristissimo testatur obitu, 1666.



page 423, image: s0423

P. P.

NOn sine animi aegritudine ex perscriptis ad Nos Regiae Majestatis Vestrae Literis accepimus, inclytam Dominam et Reginam Matrem Vestram, postquam vehernenti morbo, Regio plane constantiae Christianae ac pietatis exemplo diu esset conflictata, Dei nutu rebus humanis exemptam esse, atque inde oppido quidem colligere possumus, quam gravidolore, cujus haud exiguam partem jure meritoque Nostram simul fecimus, perculsus existat funesto illo casu Regius animus. Haud parum tamen eundem vel ex eo levatum iri confidimus, quod beneplacito divino, in quo Nobis unice acquiescendum, suis veluti terminis eircumscripta sit Nostra mortalium vita; quam gloriose in his terris actam coelo recepta Regina Mater cum aeterna illa Eique minime invidenda beatitudine commutavit. Facti autem praesentis nuntii quantumvis luctuosi participes, Regium Majestatis Vestrae in Nos affectum, pro eo ac par est grate agnoscimus, Eodemque perpetuo freti Deum veneramur, ut resarcita laetioribus eventis tanti boni jactura, Regiam Majestatem Vestram ab omni porro calamitate immunem rebus florentissimis diu feliciterque superesse sinat. Nobis autem frequentiores praebeat occasiones, quibus Eidem animum Nostrum addictissimum condignis studiorum experimentis comprobare valeamus. Dabantur Dresdae, die 20. Februarii 1666.

CCCCXLIV. Literae GEORGII LUB OMIRSKII, Magni Regni Poloriae Marescalli exulis, ad ORDINEM


page 424, image: s0424
SENATORIUM Regni Poloniae, a quo, ut sibi gratiam Regiam reconciliare omni studio annitatur, anxie contendit, 1666. Illustrissimi, Illustres ac Magnifici Domini et Fratres.

TAlis est Reipublicae Patriae Nostrae conditio, statusque illius Natura, ut quicquid sive publice sive privatim emergat detrimenti, ad Senatum praecipue, qui intermedius est inter Majestatem et Libertatem Ordo, non numero, sed praerogativa praevalens, spectet. Quocirca ego manuducente lege ad Dominationes Vestras tanquam collegas et fratres recurro exul, omnium malorum summam in uno hoc complexus verbo: ex hac enim Patria, cui juxta vires semper profui, cujus causa omnes fortunas et vitam ipsam libens profudi, in qua tot honores de benignitate Serenissimorum Regum Dominorum meorum merui, tot Majorum meorum decora per Dei gratiam recensui, in qua tam late ad invidiam tabescentium aemulorum possesisones extendi, exul recurro ad Dominationes Vestras, ut supplici gratiamque ad pedes Regiae Majestatis mendicanti assistere interpositione Vestra dignemini. Exigit hoc officii a Dominationibus Vestris suum cuique tribuens justitia, exigit Patriae amor et tranquillitatis publicae studium, denique tam enormis innocentis et sine demerito concivis Dominationum Vestrarum in hac patria spectata calamitas, ipsumque humanitatis ac Christianae professionis Jus. Non descendo in disquisitionem meritorum vel demeritorum meorum; sufficit


page 425, image: s0425

quia innocens aperto omnium Palatinatuum scrutinio et juraco exercitus testimonio proclamatus veniam efflagito; Bene meritus (hanc enim gloriam nulla mihi demere potest invidia) gratiam mendico; per totam vitam ad usque provectae aetatis senium intemerate actam, omnium vel minimarum suspicionum immunis, misericordiam et restitutionem Patriae supplex deposco. Equidem indulget mihi ipsamet justitia facultatem querendi coram tota Republica, de illato gravamine. Verum illibata mea erga sacram Regiam Majestatem, et nullis fracta adversitatibus veneratio, per preces ac supplicationes clementiam solicitare elegit: concedit mihi Jus naturale inculpatae moderamen tutelae, ac praesidium oppressae innocentiae; Verum conservationis Reipublicae tranquillitatisque internae cura, mavult sibimet quam patriae incumbere gravis et deponere injurias in sinum matris, satius quam legitima persequi vindicta praeoptat. Ad hoc igitur maternum totius Patriae suffragium, tanquam amantissimus semper ejusdem filius, totum meum dirigo recursum: Statuat veluti benigna parens de me quidquid vult. Non moretur publicam selicitatem privato meo Interesse, si tamen in hac infausta causa censeri aliquid pocest meum privatum, et non potius totam Rempublicam afficiens. Utcunque est, civis illius ac filius sum, mala bonaque mea eo magis Rempublicam concernunt, quo magis ne quid illa detrimenti caperet, pro munere semper et amore meo zelose prospexi. Praestolor itaque quemadmodum fraternam super adversitate, qua


page 426, image: s0426

innoxius premor, Dominationum Vestrarum compassionem, ita efficacem praeterea per interpositam autoritatem succursum. Confidens, quod Dominationes Vestrae Clementiam Regiae Majestatis propitiare mihi dignabimini, ac eidem Majestati subditum et famulum Reipublicae ad continuanda, quoad vita suppetet, obsequia civem, vobismet fratrem et servum restitutum praestabitis. Ego in omnibus fraternae, justae et aequitati consonae, speciasliter vero tali, quae conservationem Status Patriae hujus respiciat ac complectatur, meipsum subjicio decisioni, paratus existens reliquum vitae meae obsequiis Regiae Majestatis et tranquillandae patriae impendere ac devovere. Mea interim demissa obsequia fraterno Dominationum Vestrarum commendo favori. Dat. Vratislaviae Anno 1666. 28. Mens. Februarii.

Illustrissimarum, Illustrium ac Magnificarum Dominationum Vestrarum

Addictissimus frater et servus

Georgius Lubomirski, Marescallus Regni.

CCCCXLV. Literae GEORGII LUBOMIRSKII, Magni Regni Poloniae Marescalli, ad JOANNEM CASIMIRUM, Poloniae Regem, quibus iteratis precibus sibi gratiam ipsius conciliare conatur, 1666.



page 427, image: s0427

Serenissime ac Potentissime Rex, Domine clementissime.

ITerato exul a Patria procumbo ad pedes Regiae Majestatis Vestrae, cum humillima supplicatione, ut solita Serenissimis antecessoribus benignitate, abjecti gratiamque mendicare non desinentis famuli sui, misereri tandem clementissime dignetur, Regem Regum et Dominum Dominantium supplici, verum secura testem appellando conscientia, quod nihil unquam deliquerim in Regiam Majestatem Vestram, non modo opere, sed ne quidem cogitatione; Quod si in aliquo, errore accidente, uti homo lapsus sum, cum omni, qua possum humillima demissione precor supplex veniam, Velit Sacra Regia Majestas meminisse, quod eandem gratiam, quam mihi praestare dignabitur, rependet Majestati Vestrae coelum, et tunc primum dimittet errata Regiae Majestati Vestrae, cum Majestas Vestra dimiserit supplicanti, et per omne poenarum genus castigato famulo ac subdito. Supplicat pro parte mea patria, tanquam parens benevola filio; Exercitus, cui fraternae meae innotuere preces (caeterum totius etiam appello fidem, honorem et conscientiam, ut deponat, utrum vel tantillum objectorum reus sim) perhibet juratum coram sacra Regia Majestate Vestra totaque Republica innocentiae meae testimonium: Vita mea ad usque canos non inglorie transacta, et ab ipsamet Regia Majestate Vestratantis honoribus benignissime decorata, probat intaminatam erga Regiam Majestatem Vestram fidem, et continuam, quam a


page 428, image: s0428

majoribus meis hausi, Majestatis Vestrae reverentiam debitamque fidelitatem. Cum his omnibus procido ad Thronum Regiae Majestatis Vestrae, Thronum Justitiae pariter ac clementiae, Thronum pacis, concordiae ac unitatis (in una namque Regalis Majestatis Vestrae persona, omnium Civium capita, felicitas, tranquillitas, securitas continetur) dignetur Majestas Vestra impertiri mendicanti gratiam. Quod si fracta tot aerumnis aetas permiserit, exsolvam ad novissimam usque residui sanguinis guttam, omnimoda gratitudine debitam obligationem meam Regiae Majestati Vestrae, aut saltem pro Imperio Majestatis Vestrae preces ad Omnipotentem fundere non desistam, ut diu fortunato perennet, et denique ut sacra Regia Majestas Vestra impressum cordibus subditorum suorum relinquat, illud fortunae casibus impervium, magnificentissimum maximeque immortale post sera fata monumentum, non fucatum nempe sui desiderium et gloriam, deosculor interim humillime non jam iratam dexteram, sed ipsa Regiae Majestatis Vestrae vestigia. Dat. Vratislaviae 1666.

Sacrae Regiae Majestatis Vestrae

Fidelis subditus et servus

Georgius Lubomirski.

CCCCXLVI. Literae JOHANNIS GEORGII II. Electoris Saxoniae, ad CAROLUM EMANUELEM II. Sabaudiae Ducem, cui de concepta e graviditate dulcissimae Conjugis augendae inclytae Domus Suae spe ex animo gratulatur, 1666.



page 429, image: s0429

Serenissime Princeps, Domine Agnate charissime.

POstulabat communis necessitudinis ratio, ut factis semestri ab hinc elapso pro inito Regiae Vestrae Celsitudinis cum Principe Nemorosia matrimonio votis benevolum testatum iverimus animum, et merito quidem etiamnum praecipuum communis gaudii fructum ex intellecta Serenissimae Conjugis Vestrae graviditate consequi Nobis videmur. Singulares autem pro tam jucundae rei non minus atque conjunctissimi animi significatione gratias agimus, vovemusque, ut laeta per Dei gratiam subnascente sobole uberior subinde Regiae Vestrae Celsitudini affulgeat augendae inclytae Domusspes; Nobis autem materies Eidem inde congratulandi probandique affectum Nostrum saepius nascatur. Cui ab omnipotente Deo prosperos quoscunque terum successus et Domus incrementa etiam atque etiam precamur. Dabantur Dresdae die 12. Aprilis 1666.

Regiae Vestrae Celsitudinis

deditissimus Agnatus

Johannes Georgius II.

Elector Saxoniae etc.

CCCCLVII. Literae CAROLI II. Magnae Britanniae Regis, ad LEOPOLDUM, Romanorum Imperatorem, a quo, ne veteratoriis Hamburgensium artibus nimium, sed sibi Germanorum negotiationem curae cordique esse tuto credat, amice efflagitat, 1666.



page 430, image: s0430

Carolus, Dei gratia Magnae Britanniae, Franciae et Hiberniae Rex, Fidei defensor, etc.

Serenissime atque Invictissime Princeps, Frater, Consanguinee et Amice charissime.

TAmingenio nostro ad jura Societatis humanae conservanda promptissimo, quam literis Caesarea Vestrae Majestatis in gratiam communitatis Hanseaticae ad Nos aliquando scriptis ita affecti sumus, ut potentiam navalem, Nobis a Deo Optimo Maximo concessam negotiantibus tutelae atque incolumitati potius quam noxae aut dispendio esse posse cupiamus: Idque enim hodierno inter Nos Foederatasque Belgii Provincias flagrante bello, quantum fieri potuit, et optavimus serio et sedulo curavimus: quo magis miramur Hamburgenses prae aliis importune querulos esse, (uti per literas Caesareae Vestrae Majestatis 10. die Aprilis novissime elapsi datas perspicimus) quasi Albim fluvium infesta classe ingressi eorumque naves per mare transeuntes ubique aggressi essemus, sed hoc male sibi consciis in usu plerumque est, ut alios audacter accusando criminibus suis tegumenta quaerant. Verum cum ita injuriose Nobiscum egerint, ut iniqua de nobis opinione benevolum Caesareae Majestatis Vestrae animum imbuere velle non erubescant: Ipsam ulterius celare nolumus, eosdem Hamburgenses contra omne jus fasque neutralitatis dolosa hostium nostrorum Commercia navibus


page 431, image: s0431

nominibusque suis circumvehere, et tacita quadam conspiratione armatas aliquot Batavorum naves in ipso Albis gremio jam diu tolerare, sicut etiam nunc tolerant, cum nostrae subinde ad mercatorum securitatem missae, vix ostio fluminis salutato statim recedant; tantum abest, ut in alienis aquis moram trahant aut dominentur, quod tamen Hollandis libere et sine querela permissum esse videmus. Sed missis artibus hisce veteratoriis (quae a Principibus nec cogitari solent, nec memorari debent) quod amicitiae est inter nos et Caesaream Vestram Majestatem rite observabimus, cavebimusque, ne ulla ipsius aut Sacri Imperii flumina a navibus nostris Bellicis inquictentur, aut eorum tranquillitas imminuatur, nec quicquam unquam nostris permittemus, quo mutua necessitatis nostrae sanctimonia vel levissime violetur. De caetero Caesarcae Vestrae Majestati bona ac fausta apprecantes. Datae in Palatio nostro Westmonasteriensi vicesimo secundo die Maji 1666.

Caesereae Vestrae majestatis

Amantissimus frater et consanguineus

Carolus Rex.

CCCCXLVIII. [correction of the transcriber; in the print CCCCCXLVIII.] Literae JOH. GEORGII II. Electoris Saxoniae, ad CAROLUM EMANUELEM II. Sabaudiae Ducem, de transmissis ipsi peritis rerum metallicarum operaiis agentes, 1666.



page 432, image: s0432

P. P.

EXhibuit Nobis Regiae Vestrae Celsitudinis Literas Capitaneus Carolus de Montandon ad Aulam Nostram missus, qui conquisitos hic nutu Nostro rerum metallicarum peritos operarios, quorum scientia et studium in explorandis fodinis vestris desideretur, ex sententia Vestra eo secum conduceret. Cum igitur nihil Nobis antiquius sit, quam ut pro mutuo necessitudinis vinculo Regiae Vestrae Celsitudini in his atque aliis ad commoda Vestra pertinentibus rebus omni meliori modo gratificari valeamus, oppido per fodinarum Nostrarum praefectos ex Nostratibus operariis unum atque alterum exquirendos curavimus, qui exactam venae experiundae et separandorum metallorum habeant experientiam, susceptoque una in ditiones Vestras itinere desideria et jussa Vestra hac in parte, quoad fieri potest, sedulo exequantur, prout Regia Vestra Celsitudo ex praefato Capitaneo uberius cognoscet atque ex fideli transmissorum opera, quorum quidem ejusmodi rationem habitum iri confidimus, ut biennii circiter spatio et munere eorum probe expleto bona Vestra pace ad Nos redeant. De Nostro interim propensissimo animo grata et accepta omnia firmiter sibi Regia Vestra Celsitudo polliceatur. Quam diu multumque bene et feliciter agere etiam atque etiam cupimus. Dabantur Dresdae die 27. Maji Anno 1666.

CCCCXLIX. Literae JOHANNIS GEORGII II. Electoris Saxoniae, ad CAROLUM EMANUELEM II.


page 433, image: s0433
Sabaudiae Ducem cui de recens nato in spem Celsissimae Domus filio vehementer gratulaturi 1666. Serenissime Princeps, Domine Agnate charissime.

ACcepto ad proximas Nostras gratulatorias Regiae Vestrae Celsitudinis Responso, nihil Nobis gratius accidere potuisset, quam quod de felicissimo Serenissimae Conjugis Vestrae partu. deque edito in spem inclytae Domus filio edocti sumus: AEstimata itaque hac divini Numinis benignitate, Regiae Vestrae Celsitudini pro singulari Nostra in Eandem animi propensione de recens nato Principe magnopere gratulamur, Eidemque acceptum a Majoribus Necessitudinis Nostrae cultum simul cum sanguinis decore a teneris inde commendatum iri eo firmius Nobis persuasum habemus, quo clariora sinceri erga Nos affectus indicia Regia Vestra Celsitudo nunquam non extare voluit. Cui quidem ab omnipotenti Deo longaevam incolumitatem animitus precati, devinetum ad quaecunque benevolentiae studia animum condigne vicissim probatum dabimus. Dabantur Torga, viae dien. 12. Junii 1666.

Regiae Vestrae Celsitudinis deditissimus Agnatus Johannes Georgias II. Elector Saxoniae etc.

CCCCL. Literae CAROLI II. Magna Britanniae Regis, ad GENERALES FOEDERATI BELGII


page 434, image: s0434
ORDINES, de corpore Gvilielmi Barclaji, in praelio exanimato, ipsorum permissu in Angliam transvehendo agentes, 1666. Carolus, Dei Gratia Magnae Britanniae, Franciae et Hybemiae Rex, Fidei Defensor etc. Celsis et Prarpotentibus Dominis Ordinibus Generalibus Foederati Belgii, amicis nostris perdilectis Salutem. Celsi et Praepotentes Domini, Amici nostri perdilecti.

PEr Literas 10. die Julii 1666. scriptas et ad Nos per tubicinem allatas humanitatis Vestrae honestum ac laudabile exemplum perspeximus, in corpus Guilielmi Barcklaji equitis aurati editum, qui pro nobis et patria sua fortiter pugnando occubuit, et mortuus belli sorte in Vestram potestatem incidit. Quod officium a Generositate vestra profectum, ut nobis pergratum esse agnoscimus, ita si par casus obvenerit, nos quoque ex parte nostra aequiparare imo superare contendemus, nulla in re unquam defecturi, ubi honor virtuti reddendus crit, vel benignitas etiam hostibus (quantum ratio belli permiserit) exhibenda. Cum igitur defunetum parentes ac propinqui ejus apud penates suos cum majoribus inhuman cupiant, nos eorum desiderio libenter annuimus, eundemque favorema Vobis quoque oblatum grate accipimus. Ut autem navigium, quo corpus huc transvehendum curabitis a subditis Nostris illaesum veniat redeatque, literas commeatus sive salvi conductus


page 435, image: s0435

fieri fecimus, atque hisce inclusas ad vos transmisimus.

De caetero vobis ex animo profitemur, successum felicem, quem Dei Opt. Max. auspicio reportavimus, ne minima quidem elatione mentem nostram affecisse, ita ut obliviscamur ingentia detrimenta, quae religioni Protestantium per hoc bellum ingruunt, aut quantum ejusdem religionis hostes sibi profuturum pollicentur, atque ejusmodi vulneribus leniendis sanandisque manum parati sumus adhibere, quamprimum Nos ad tam pium opus amplexandum justae atque honorificae conditiones invitaverint. Datum in Palatio nostro de Witthal. 4. Aug. 1666.

Vester bonus Amicus

CAROLUS REX.

Guilielmus Moneke.

Tit. Celsis et praepotentibus Dominis Ordinibus Generalibus Foederati Belgii, Amicis nostris perdilectis.

CCCCLI. Literae CAROLI XI. Svecorum Regis, ad LEOPOLDUM, Romanorum Imperatorem, quibus ipsi illegitimos Bremensis Civitatis conatus Linciani sub et obreptitie emendicato solum niti Privilegio exponit, eumque, ut integram controversiarum seriem per principales pacis Westphalicae partes contrahentes ad dictae paris contenta, velut indubitatam et legitimam normam, examinari et decidi curet, amice requirit, 1666.



page 436, image: s0436

Serenissime ac Potentissime Imperator, Domine Frater, consanguinee et Amice Charissime.

REcte ad Nos perlatae sunt binae Majestatis Vestrae, de die 30. Septembr. Anni jam currentis eodem exemplo expeditae literae, quibus illico re sponder constituimus, nisi (quae Nostra semper fuit, et adhuc est intentio) consilia quieta turbulentis in Civitate Bremensi praelatum iri spes jam tum affulsisset; proposito ergo et spe tali Nobis nuper, per Habenhusensem conventionem potitis, suadere videntur, controversiarum, quoad Civitatem Bremensem jam diu enatarum tum diversa natura, tunc consequentia, bis jam tum tantum non in apertum bellum erupturae, ut Majestati Vestrae earum seriem, quatenus nempe alia, ex alia jam inde a tractatu Westphalico emerserunt, simul quae Nostra, circa litium earum compositionem, mens sit, succincte exponamus. Cum in Tractatu Westphalico in Sveciae securitatem et satisfactionem postulatus integer Archi-Episcopatus Bremensis cum omnibus et singulis, ad eum pertinentibus, Ecclesiasticis et Secularibus bonis et juribus, prout eum ultimi Archi Episcopi possederunt, Imperiales Legati, integrum quidem illum Archi-Episcopatum Sveciae obtulerunt, sed ea tamen lege, ut Civitas Bremensis inde exemta, urbibus Imperio immediate subditis adscriberetur, Regii Svecici Legati ad convellenda hujus exemtionis fundamenta monstrarunt, dictam Civitatem jam inde a primordio suo, in iliud usque


page 437, image: s0437

tempus fuisse corpori Archi-Episcopatus seu Provincialem et municipalem accensitam, eam quidem saepiuscule affectasse liberae urbis statum, sed in urbium Imperio immediate subditarum Collegium non nisi bis, et quidem Ratisbonensibus Comitiis, rerum nempe per Imperium potientibus immortalis memoriae Imperatoribus primum Carolo V. Ao. 1541. deinde Ferdinando tertio Anno 1640. per illicitas artes irrepsisse, verum utraque vice, non nisi triennii spatio, vanitate sua suisse gavisam, cassatis herum ambobus momentaneis indultis, priori ab ipso Imperatore Carolo V. Spirae in Comitiis die decima Martii, Anno 1544. posteriori autem, postquam Civitas Archi-Episcopo, ceu territorii Domino, interjecti integri seculi intervallo debite paruisset ab Imperatore Ferdinando III. gloriosissimae recordationis Viennae die 15. Decembr. anno 1643. Serenissimum Daniae Regem modernum tum Archi-Episcopum (utpote cui posterius Decretum Cassatorium, die 15. Decembris, Anno 1643. ab Imperatore missum, et a Bremensi Deputato Cock Legationi Suecicae, sub Westphalici Tractatus initium, communicatum fuit) usque in finem tractatus sese gessisse, pro dictae Civitatis Domino Territoriali, Ministros Archi Episcopi, cum primis Cancellarium et Legatum ejus, Theodorum Reinckinck, in loco tractatus nomine Principis sui non modo protestatos esse, contra Bremensium obreptionem in Collegium Imperalium urbium, sed hunc simul etiam publice attestatum, nihil a tempore posterioris Caesarei Cassatorii vel inter partes ratione Civitatis Bremensis coram aliquo Imperii quoad


page 438, image: s0438

hunc casum competente judicio fuisse actum, vel inscio Domino suo legitime agi potuisse. Manentibus itaque Suecicis Plenipotentiariis in sua sententia, de non admittendo pro Bremensibus, Immediatae et liberae Urbis charactere per integrum annum, scilicet a die 28. April. Anno 1646. ad finem mensis ejusdem Anno 1647. plane immoto, tandem utraque pars in hoc consensit, ut nempe Civitati Bremensi relinqueretur praesens suus status, utpote qui tum fuit et esse debuit, non quem ipsa Civitas, sive ex supra allegatis duobus momentaneis et mox annullatis sessionis actibus, sive ex tertia illa maxime subreptitia et inter Imperii Urbes, in Extraordinario Westphalico conventu, emendicata sessione sibi diffingebat, sed quem lux veritatis, historia, Constitutiones Imperii, Caesarea Capitulatio, Electorum suffragia, Principum Imperii jura et Privilegia, Caesarea Cassatoria, Archi-Episcopi et Domini Territorialis in finem usque tractatus notoria possessio, industaques contra Imperii et Principum Jura sessioni opposita protestatio, Legationis Suedicae ob oculos posita rationum evidentia, et constans contradictio, ut et Magistratus Bremensis propria conscientia, civitati in omnium compacilcentium conspectu assignarunt: scilicet tanto et tam invicto rationum robore suffulta Suecia supradictam conditionem ratione Civitatis Status Bremensis, in ipso tractatu admisit. Verum graviter tam Antecessores Nostros Reges Sueciae, quam Nos etiam ipsos, huc usque afficit, quod cum palam et in communi quasi totius Europae conventu ad supra indigitatum modum,


page 439, image: s0439

de Civitatis Bremensis statu ageretur, eodem tempore Lincii in Austria die 1. Jun. 1646. loco ab Ordinum Imperii Conventu in Westphalia longe remoto, clam Suecia ceu altera parte paciscente (quippe coram cujus legatione, in tractatu nulla aperta mentio, nedum communicatio Decreti Linciani facta est) insciisque et inconsultis, praecipuis Interessatis, urbs in praejudicium Tractatus Westphalici impetraverit ab Imperatore Immediatae Urbis Diploma, Serenissima Sueciae Regina Christina producto longe post conclusam pacem, examinatoque dicto Diplomate curavit tam in Imperii Comitiis Ratisbonae tunc habitis quam alibi passim per Imperium monstrari, praetensum civitatis immediatum statum neutro duorum actuum, sive Pacificationis Westphalicae, sive Lincianae sententiae, ceu fundamento niti posse, non priori propterea, quod et Caesareani Legati, Civitatem a Corpore Ducatus divellerei et liberum statum asserere conantes, ad Suecicae Legationis fundatam oppositionem, coram universo Westphalico Conventu a praetensione sua abstinuerint et Bremenses videntes primam Imperialium Legatorum formulam de die 28. Apr. Anno 1646. pro obtinenda immedietate plane rejectam et consequenter desperantes, se per apertum et rectum tractatus cursum posse finem suum assequi, subdolis inque fraudem publici tractatus excogitatis artibus, ambitioni suae velificari tentaverint. Quod enim posteriorem Lincianum actum attinet, inventum quidem, a parum consideratis Ministris posse videri, Bremensium largae vanitati fovendae, non item fidei


page 440, image: s0440

datae, et paci perpetuum conservandae, quid enim aliud designat Diploma illud meris refertum nullitanbus juris et facti? producitur in eo ultimus Archi-Episcopus modernus Rex Daniae quasi reus et in contumaciam condemnatus, quum tamen nec Judicium illud, in hac causa cognoscenda competens, unquam agnoverit, nec tunc equidem illuc eitatus; multo minus intentatae actionis conscius, put in ea auditus et defensus fuerit? His partim ex ipsius Serenissimi Regis Daniae propriis literis ad Reginam Christinam exaratis, partim ex rei gestae notorietate depromptis justis remonstrationibus nihil aliud tunc efficiebatur, quam quod Civitas Bremensis, urbibus Imperio immediate subditis, jam per Lincianum Diploma annumerata, tanto citius ad sessionem et votum in publicis Comitiis Anno 1653. admissa sit; dum hoc quantumvis grave et toleratu perquam difficile solius pacis tranquillitatisque publicae amore et protestationibus nixa Suecia, hueusque perfert, alia adhuc longe graviora, ab illa ipsa Civitate Regibus Sueciae, ratione Ducatus Bremensis impenderunt incommoda, scilicet saepius nominati Bremenses, Imperiali illo favore novoque titulo audentiores facti non sufficere sibi existimabant, abnuisse Territorialem Ducis superioritatem et homagium illi praestari solitum, sed etiam in loca et Jura Ducatus, ad se non pertinentia, involare sustinuerunt: Cum Gubernator Noster in defensionem Ducatus se parasset, ultro armis et contributionum onere Ducatum Jacessunt, et simul per imperium, qua voce, qua scriptis spargunt, injuriam sibi inferri, Civitatem


page 441, image: s0441

impeti et quid non? Fit paulo post Stadae ejus motus compositio anno 1654. cui tantisper stant, dum audendi moliendique aliquid contra Sueciam occasio sub Danico bello eorum judicio commoda emergit, deprecantibus eam temeritatem, condonavit parens Noster gloriosissimae memoriae. Quam primum fortunaiis videbatur mutari, maxime vero circa Parentis Nostri obitum, iterum ad ingenium suum, multo quam antea insolentiores redeunt? Singula contraventionum capita, quae contra Instrumentum Paris et Recessum Stadensem commissa sunt, enumerare vel ideo nunc supersedemus, quod publicato scripto, Majestati Vestrae jam diu exhibito, id fecerimus. Cum accepta Majestatis Vestrae investitura ex Jure Nobis competente Bremenses praevio contraventionum amicabili examine, ad Homagii praestationem, a Regimine Nostro invitarentur, nihil non impedimenti objiciebant, quo neutrum effectui daretur, interea surgunt in Ducatus Nostri vicinia discordiae, tam inter quosdam Imperii Cives, quam inter hos et exteros adeo quidem, ut cumprimis harum, jam in bellum erumpentium, causa, praecipuae in Imperio dignationis Principes, Nos de imminente tempestate communibus consiliis et viribus avertenda Amici monuerint; Cujus rei ergo, illic copias Nostras congregari fecimus, ibitum Bremenses tot contraventionum et recusatae insuper amicabilis compositionis male sibi conscii apud Nostros urgent Colloquium, et sopiendarum controversiarum desiderium ostentant, Eos tamen nihil minus quam enatarum litium justam et tempestivam terminationem


page 442, image: s0442

intendisse, ostenderunt insequentes eorum tergiversationes et subterfugia malitiosaeque artes, quibus Nostra Consilia, tam apud Majestatem Vestram et Imperii Ordines, quam alibi terrarum sinisterrime depingere ausi sunt. Quicquid Nos sive ut Regem Amicum et Vicimum, sive ut Imperii Principem ad conciliandam Nobis, apud Majestatem Vestram fidem, et intimiorem correspondentiam facere decuit, eorum nihil hactenus intermisimus: Id tamen nobis vehementer dolet, quod optimae Nostrae intentioni et justis, quoad causam Bremensem remonstrationibus, is locus non sit relictus, quam hucusque obtinuerunt Bremensium commenta falsissima. Proxime praeterito Anno per Imperium, hic bella cum exteris, alibi civilia suscipi et geri vidimus, urbes pace Westphalica comprehensas, et privilegio muniendi fortificandique fultas, contra dictam pacem in Majestatis Vestrae et totius Imperii conspectu, partim vi armata, partim spontanea conventione occupari, et impositis praesidiis adhuc detineri; si pro talibus in tempore avertendis et justitiae pacique conservandae, per Majestatis Vestrae conservatoria, inhibitoria, et avocatoria Mandata, tanti motus animorum fuissent excitati, quanti contra Nos in saepe dicta Causa Bremensi, esset, cur duriusculum hunc Majestatis Vestrae contra nos usurpatum procedendi modum patientius ferremus. Cum exercituum Nostrorum Campiductor, Generalis, Comes Carolus Guitavus Wrangelius, Bremenses npn oppugnatione urbis, sed necessitate aliquali constringeret impulsuros eos ad aequam et maturam compositionem,


page 443, image: s0443

perinde contra Nos exciri debuit fere tota Germania ac si Christiani nominis hostis Turca exercitu suo Imperii fines irrumpere tentaret. Testes sint Electorum, et Principum Ministri, tum hic ad Aulam Nostram praesentes, tum qui componendae illi liti adhibiti sunt: imo testis sit ipse eventus, Nos non alio fine Civitatem illam compressius aliquando strinxisse, quam ut ad aequas compositionis leges adduceretur. Controversias, quae Nobis ceu Duci Bremensi cum civitate intercedunt, jam dudum terminassemus, via vel amicabili vel juris; Verum Bremenses huc usque spreta amicabili ratione, Nos contraventionum et indignitatum fastidio, ad juris processum adigere conantur, ut sic, ut in controversia Principali ultimus Archi-Episcopus, ita nos in aliis ex principali magnam partem fluentibus litibus causa cadamus. Vix dum conclusa vel saltem non adhuc ratihabita erat Conventio Habenhusensis, cum eam atroci iterum facinore, si non totus Magistratus aperto aliquo mandato, latenter tamen ab aliquibus concitata et quasi suriis contra Nostros agitata plebs Bremensis foedavit. Recens hoc et priora similis insolentiae documenta docent, non licere Bremensibus, sive per imaginarium suum Statum, sive per populi genium, sive per aliorum instigationes, sive per omnia haec simul concurrentia prius esse quietis, quam saepe dicta controversia principalis, de Statu Civitatis rite et recte fuerit dicussa et conclusa. Non possumus autem, quin coram Majestate Vestra fateamur, Nos dolenter et quidem gravissime ferre, quod cum post Lincianum Decretum in lucem productum, abunde


page 444, image: s0444

ex parte Sueciae demonstratum sit, dictam controversiam non inter Nos, ut Ducem Bremensem et Civitatem, sed inter Nos ut Regem et Majestatem Vestram ceu Imperatorem, quippe priorum et Principalium paciscentium legitimos utrinque successores verti, Majestas tamen Vestra in supra allegatis suis literis, eandem cum aliis controversiis, quae Nobis ut Duci cum Civitate illa intercedunt, commiscere, et Nos quoad earum decisionem ad legeset vias easdem componendi, quae in Imperio inter Ordines ejusdem observantur, remittere voluerit. Nos praeventuri magnum hoc causae Nostrae praejudicium, per Ablegatum nostrum Extraordinarium, Matthiam Balbicsky, Majestatem Vestram decenter requisivimus, ut quemadmodum Decretum Lincianum a solo Impetatore ad importunas Bremensium preces profectum, et consequenter insolentiae Bremensium totque malorum unicus deprehenditur esse fons; Ita Majestas quoque Vestra exemplo praedecessorum suorum Caroli V. et Ferdinandi III. gloriosissimae recordationis Decretoillo sublato, Civitatem ad debitam Nobis, ceu Duci, obdientiam praestandam, serio alligaret. Quando autem Majestati Vestrae placuit, dictum Nostrum desiderium Imperii Electoribus, Principibus et Statibus nunc Ratisbonae congregatis, considerandum proponere eam equidem de Majestatis Vestrae et Imperii Ordinum aequanimitate et justitia fovemus spem, fore, ut quam primum in hoc casu tenorem pacificationis Westphalicae et acta eam conernentia, consequentiasque rei, a Bremensibus hucusque agitatae acri Judicio penitius examinaverint


page 445, image: s0445

actutum in commune consultum iri, ut vel Nobis debite satisfiat, et Decretum Lincianum cassetur, vel (quae altera est Nostri desiderii pars) saepe nominata controversia ab omnibus Principalibus compaciscentibus, quantocius perpendatur et terminetur? In disceprationem tum veniet, una conditionum Pacis diversis in Tractatu vicibus, singularique studio utrinque ventilata, et tandem claris verbis Instrum ento Pacis inserta, cui partium justitia faveat, ipsi Autores et Statores optatae illius pacis in colloquio amicabili facile invenerint. Etsi praeter spem controversia illa modo jam nominato terminari nequeat, superest inter eos, qui potestatem summam obtinent, et nullum communem judicem habent, juris etiam via, utpote qua multi Reges et Principes moratioresque populi saepe graves bellorum tempestates nunc imminentes vitarunt, nunc saevientes sedarunt. Non ignoramus esse quosdam in Imperio qui Majestati Vestrae suadent, Regibus foederatis non esse permittendum, ut orta tali aliqua controversia, super conditionis alicujus genuino sensu suam desupermentem expromant; quare id suggerant facile est conjecturari, sed an rite et recte consulant, Majestati Vestrae et Imperii Proceribus, justi aequique amantibus expendendum relinquimus. Naturae et Gentium jura publicaque utilitas repugnant talium consultorum sententiae; Cum ergo postulatum Nostrum, de instituendo inter partes Principales compaciscentes amicabili, super Statu Civitatis Bremensis colloquio, solam pacis conservationem sibi propositam habeat, et simul justitia et


page 446, image: s0446

aequitate nitatur; irreligiosum fuerit dubitare; quin Majestas quoque Vestra et omnes alii, quorum interest, auditis et perpensis Nostris rationibus permissuri sint, ut congressus omnium suffragiis, quantocyus constituatur. Sicut vero negotii approbati et promoti gloria Majestatem Vestram perpetuum manebit; ita Nos aliosque Interessatos sibi in similibus, ad paria studia et officia obstrictos habebit, ut et res tantocitius promoveatur, mandata dedimus Nostro, ratione Nostrorum in Germania Ducatuum Ratisbonae degenti Ablegato et Consiliario nobili Nobis sincere fideli, Georgio de Snoylski, ut cum has recte ad Majestatem Vestram perferendas, tum etiam benevolum et amicum ejus resposum ad Nostras has decenter rescribi curet.

Quibus Majestatem Vestram divinae commendamus protectioni, prospera quaevis Eidem ex animo apprecantes, dedimus in Arce Nostra Holmensi, die 20. Decembr. Anno 1666.

Nomine altissime memomtae Sacrae Regit Majestatis respective Filii Nostri charissimi, ut et Regis ac Domini Nostri Clementissimi

HEDWIG ELEONORA.

L. P. de Linden, loco R, S. Marsch.

Magnus Gabriel de la Gardie, R. S. Cancellarius.

Nicolaus Brahe, loco R. S. Archithalassi.

Gust. de Bonde, loco R. S. Thesaurarii.



page 447, image: s0447

CCCCLII. Literae JOHANNIS CASIMIRI, Regis Poloniae, ad LEOPOLDUM, Rowanorum Imperatorem, cui inopinatam Tartarorum in Poloniam irruptionem, et imminens eidem a parte Turcarum cruentissimi belli periculum exponit, et ab eo totiusque Germaniae Proceribus beneficum tanti oneris sublevamen sollicite efflagitat, 1666. Serenissime et Potentissime Princeps, Domine Consanguinee, Frater et Nepos noster charissime.

TRistis barbarorum perfidia iterum orditur scenam non Regno duntaxat Poloniae, sed toti vicinae, imo universae Christianitati periculosam. Nuper Tartari, dum simulant se contra rebelles nostros progredi, datisque ad nos literis id ipsum sacrosancte declarant, flagitantes, ut partem Exercitus nostri ipsis sociaremus, mox rupto per summum scelus sine ulla causa, foedere, hunc ipsum florem militiae nostrae amicitiae securum, inopinato aggressi oppresserunt, et exinde consueta pernicitate, potiorem Russiae rubrae partem Mamma et ferro deleverunt, innumeram multitudinem promiscui status et sexus in miseram adducendo servitutem.

Sed haec Tartarorum insolentia intra remedium esset, ni altior nos afficeret cura, nempe Prodromum esse belli Turcici, quod magnis totius vasti Imperii viribus contra nos apparatur, cui num tot bellorum calamitatibus fesse et lacera Polonia obnici possit, summae Majestatis Vestrae prudentiae considerandum


page 448, image: s0448

offerimus, simulque rogamus, velit communis periculi rationes expendere, inhiat reliquae Europae haec vorago. Exercuit per quinque lustra Venetae Reipubl. vires, tentavit et Majestatis Vestrae nuper fortunam: Utrobique sentiens robur, transfert impetum, qua parte in seipsa debilior Christianitas injuriae patet, ut rupto hoc velut aggere Poloniae totam inundet viciniam, eo praesertim tractu, ubi non fluviorum vel Montium, non passuum difficultatibus munitur, ita ut non tantum Poloniae vim inferre, sed et Majestatis Vestrae ditiones a tergo petere videatur, Equidem non sine rubore nobis accidit, vel ipsum suppetiarum nomen Majestati Vestrae innucre, quas ipsi tot bellis exhausti et Tartarorum praesentissimis periculis objecto, per summam impossibilitatem non sine grandi dolore praertare nequimus; sed vincit necessitas verecundiam; Pietas Majestatis Vestrae et consuetus favor erga meritissimum de Christianitate et Augusta Domo Regnum resarciet erepta occasione jacturam, et a publico totius Christianitatis voto antemurale hoc non sinet benignitate Majestatis Vestrae stabilitam salutem suam Polonia iterum periclitari. Nos vero ne verbis sensum rebus in tam arctis exprimere posse videamur, solam cognatae miserationis et communis sortis ac periculi reminiscentiam in fraternum pectus deponimus, enixe precantes, ut et suopte beneficio et aliorum Principum Imperii et Christianitatis concitamento pereunti amico regno subvenire velit. Designavimus ad Majestatem Vestram specialem Personam, ut hoc ipsum postulatum decenter et quam ardentissime


page 449, image: s0449

exponat, sed festinantibus periculis cogimur, literario hoc praevenire officio, simulque rogare, ut quam primum Ministro in Aula Ottomannica residenti Majestas Vestra injungere velit, atque literis suis ad Portam instare, ut a bello contra nos inferendo desistat, Tartarosque ab inferendis Excursionibus coerceat, cum semper foedera inter Majores nostros et Portam Ottomannicam sancita religiose observaverimus. Quod geminatis votis expetendo Majestatem Vestram quam diutissime incolumem, una cum accessu omnigenae felicitatis animitus exoptamus. Datae Warschaviae die 7. Januarii 1667.

Joannes Casimirus.

CCCCLIII. Literae FRIDERICI WILHELMI, Electoris Brandenburgici, ad JOHANNEM CASIMIRUM, Poloniarum Regem, quibus se Reipublicae Polonae, si sola hostium moli sustinendae impar sit, auxilio spontaneo tempestive subventurum pollitetur, 1667.

Ex literis Regiae Majestatis Vestrae septima praesentis Varsaviae datis pluribus intelleximus, quatenus Tartari cum Cosacis in Reipublicae praejudicium se sociaverint, et quod graviora adhuc a Turcis immineant mala, ad quae avertenda Regia Majestas Vestra nostrum etiam expetit auxilium. Utique istam ex animo Reipublicae vicem dolemus, utpote quae domessicis longe agitata et concussa malis hostibus illis, qui olim amicitiam et societatem


page 450, image: s0450

ejusdeprecari, quam arma experii malebant, jam quidvis in se audendi, occasionem ac licentiam praebet. Caererum nondum plane persuadere nobis possumus, tam graviter Reipublicae a praefatis hostibus metuendum esse, cum pro certo cognitum habeamus inter Cosacos et Tartaros taliter convenisse, ut illi in debita fide ac obedientia erga Regiam Majestatem Vestram constanter permaneant, hi etiam ilios a legitimo obsequio nullatenus abalienare vel avellere tentent, quod tanto quoque minus cos facturos credimus, cum nuper adhuc ad Regiam Majestatem Vestram literas plenas amicae contestationis, et studiosissimae erga foedus. juratum voluntatis dederint. Turcae praeterea pacem aeternam cum Republica initam, quam hactenus sancte coluerunt, haut temere violaturi videntur. Imo, quamvis etiam contra fidem datam hostilia moliri, et arma Reipublicae inferre destinatum illis foret, non dubitamus adhuc tamen satis Reipublicae ad resistendum superesse virium, dum modo Regia Majestas Vestra sic omnia domi componat, ut reducta et stabilita concordia cum Regni Proceribus, armis, animisque consociati, hostili audaciae, cui fortuna nihil majus, quam Reipublicae discordiam praesentare potest, fortiter obviam eatur, Quod si vero praeter omnem spem ac votum adeo sit afflicta Respublica, ut sultinendae hostium moli sola non sufficiat, non intermittemus eidem spontaneo tempestive subvenire auxilio, eoque ostendere facto, quod Regiae Majestati Vestrae et Reip. constanter bene cupiamus, et publicam salutem privatis anteponamus commodis,


page 451, image: s0451

sperantes Regiam Majestatem Vestram tanto magis curaturam, ut pacta cum eadem et Rep. inita et Religione firmata in. pleno suo robore atque vigore conserventur, et impleantur. Confidimus insuper, Regiam Majestatem Vestram operam daturam, ut commeatus copiis submittendis necesserius ac sufficiens destinatis in locis mature advehatur ne forte ejus defectu solita eveniant incommoda, et ipso malo pejus accidat remedium. Quae porro Regia Majestas Vestra de solicitando apud circulos et Principes Imperii auxilio memorat, primo omnium apud Sacram Caesaream Majestatem, ut negotium vel in comitiis praesentibus Ratisbonae vel in circulis, quod deinceps omni conatu promovere, et sic ea etiam ex parte Reipublicae opem ferre studebimus. De caetero Divinam quoque opem in subsidium publicum invocamus, et Deum Optimum Maximum suppliciter veneramur; ut velut hactenus, ita et imposterum publica salutis Custos atque Vindex Reip. curam habere, eidemque concessam nuper pacem stabilire, ac conservare, pristinum etiam decus atque splendorem reddere dementissime velit. Quibus Sacram Regiam Majestatem Vestram quam diutissime salvam ac incolumem animitus optamus, et nos Regiae benevolentiae debita observantia commendamus. Coloniae ad Spream 14. Januarii 1667.

CCCCLIV. Literae CAROLI II. Magnae Britanniae Regis ad JOHANNEM GEORGIUMIM II. Electorem Saxome, quibus ipsi auspicata Novi anni initia ex animo gratulatur, 1666/7



page 452, image: s0452

P. P.

NOvi anni fausta omina Nobis attulerunt Celsitudinis Vestrae Literae decimo quarto Decembris die scriptae, in quibus affectum plane antiquum et cum seculis etiam consenescentem inter Regiam Nostram et Electoralem Celsitudinis Vestrae Domum, cum voluptate perspicimus. Quod sincerae amicitiae argumentum et exemplum a Celsitudine Vestra profectum parem in pectore Nostro caritatis ardorem excitare debuit, si non majorem ibi jam antea flagrantem invenisset. Pergat igitur Celsitudo Vestra per multos adhuc numerare annos, omnesque praeteritis multo feliciores, u Nos quoque Celsitudini Vestrae omnia bona non solum promore, sed etiam ex animo vovendi occasionem quotannis habeamus. Quod reliquum est Deum optimum maximum precamur, ut Celsitudinem Vestram suamque Domum Electoralem novis quotidie prosperitatum incrementis augere velit, auctamque conservare. Dabantur in Palatio Nostro de Witehall 23. die Januarii 1666/7.

CCCCLV. Literae recredentiales a JOHANNE GEORGIO II. Saxonum Electore, Stanislao Trzebichio, ad JOHANNEM CASIMIRUM, Poloniarum Regem traditae, 1667. Serenissime Rex. Regiae Vestrae Serenitati salutem dicimus, et operam Nostram in omni officiorum genere paratissimam offerimus, Domine cognate charissime.



page 453, image: s0453

DUm in reddendo ad priores Regiae Vestrae Serenitatis die 7. elapsi abhine Mensis Januarii de perturbatis finium Vestrorum rebus, perscriptas ad Nos literas responso eramus occupati, exhibuit Nobis alteras Vestras in sui fidem generosus Stanislaus Trzebichi, Vexillifer Palatinatus Syradiensis, Camerarius et Colonellus, Regius, et quae de periclitantis Regni Statu in mandatis habuit dictis pariter et scriptis, quibus equidem oppido fidem adstruimus, uberius decenter exposuit. Quemadmodum igitur habita mutuae illius perantiquae Necessitudinis, non minus ac praesentis negotii ratione, praedicto ablegato, quae Nostra erga Regiam Vestram Serenitatem Ejusque desideria voluntas sit atque studium, oretenus juxta et calamo significavimus; ita nulli dubitamus, quin de omnibus ad eandem fideliter ipse sit relaturus. Quam de caetero bene valere, nec non glorioso victricium armorum cursu ad Regni sui Christianaeque Reipublicae statum pacificis rationibus salutariter firmandum caelitus uti, frui etiam atque etiam cupimus. Dabantur in Electorali Nostra, Dresdae, Mense Februario 1667.

Johannes Georgius II. Elector.

CCCCLVI. Literae JOHANNIS CASIMIRI, Poloniae Regis ad CLEMENTEM Papam IX. quibus ipsi, quantum Polonia a Turcis Tartarorumque


page 454, image: s0454
colluvie metuendum sit, quantaque rei numaria et rerum gerendarum apparatus inopia prematur, exponit, ac ut eam subsidio numario sublevare haud gravetur, sollicite ab eo contendit, 1667.

POst oscula pedum Sanctitatis Vestrae, meique ac Regnorum meorum humillimam commendationem. Alternas rerum vices, et tristia laetis misceri, si quae terrarum ac Gentium quaepiam, Polonia certe mea experitur, quae toties extremis casibus allisa, et jam conclamata iterum surgit, et per ipsas strages ac discrimina magis fortescit duraturque. Quod nos singulari providentiae supremi rerum arbitri, cuj us nutu regna Regesque stantque, caduntque, meritissime tota devotione adscribimus, neque dubitamus ferventem in istis oris Catholicae religionis zelum, admirandam istam curam et protectionem divinae manus demereri, sine qua nullatenus esset, ut humanis consiliis adeo frequenter res Polonae arduae et desperatae parvo saepe negotio, et modico intervallo sublevarentur. Nihil plane opportunius accidere potuit, quam Pax Moschovitica, seu induciae verius, quae ad tredecim annos cum firma spe tractandae interim perpetuae pacis, et cum reciproca ad praesens strictioris amicitiae obligatione, non inseliciter prout temporum praesentium ratio permittit, sancitae, et juramentis Commissariorum ab utrinque corroboratae sunt, provisum etiam Religionis Catholicae exercitio in ditionibus Moscho ad tempus permissis, quod nosboni augurii ducimus, cum Gens ista in schismate pervicax et


page 455, image: s0455

Catholico nomini infensissima modo jam a nostris sacris non abhorrere incipit. Restat id mihi curandum, ut conjunctionem armorum adversus Turcas et praedones Tartaros ad minus defensivam cum Magno Duce Moscoviae missa quam primum legatione paciscar, Cujus rei jacta sunt aliqua fundamenta per Commissarios meos, conclusio tamen ipsa ad conferendum per mutuas legationes est dilata. Erigor equidem in spem melioris fortunae, et Deo auxiliante credo me validiorem fore ad reprimendum Turcicum bellum, non tamen sine gravi causa subvereor, ne ista Polono-Moschovimtica pace magis Turca et Tartarus irritetur, ac graviori belli mole Poloniae incumbat. Adveniunt imdique Nuntii, Silistriam, Valachiam, Moldaviam, aliosque accolas populos strepere armis et minis contra Poloniam, ac licet robur ipsum Turcicum. differri possit ad mensem Julium vel Augustum, praesentio tamen, quod Tartari hostilitatis Turcicae Prodromi juncti Vallachis excursionibus Poloniam infestabunt. Camenecum fortissimum propugnaculum circumcingent, et same urgebunt, exercitus meos more suo continuo lacessent et fatigabunt. Quorum omnium pro devotione mea Sanctitatem Vestram certiorem facio, rogatam iterum ac iterum volens, ut subsidio notabili pecuniario me et Regnum meum fulcire non gravetur. Non desunt adhuc nobis arma et fortes viri militiae prompti; sed rerum gerendarum, ac praesertim belli nervus pecunia deficit, cogitque magna necessitas, ut gratiam et liberalitatem Sanctitatis Vestrae pro


page 456, image: s0456

exercitu contra tam formidandum Christianitatis hostem sustentando advocem. Celebrabit eam clementiam Sanctitatis Vestrae ejusque inclytum nomen Christianus orbis; Polonia autem mea ream se accepti beneficii profitebitur. De reliquo Sanctitati Vestrae longissimum rei Christianae Imperium ex animo voveo, ac me Regnumque et Dominia mea ejus gratiae humillime commendo. Dabantur Varsaviae 17. Februarii 1667. Anno Regnorum Poloniae et Sveciae 19.

CCCCLVII. Literae CAROLI XI. Svecorum Regis, ad JOHANNEM GEORGIUM II. Saxoniae Electorem, quibus ipsi de filii primogeniti auspicatissime cum Principissa Daniae, Anna Sophia, Contracto matrimonio, candide gratulatur, 1667.

PErmagno gaudio sumus affecti, cum literae Celsitudinis Vestrae Electoralis Dresdae die 8. Januarii scriptae certiores Nos redderent, de feliciter solennique nuptiarum ritu Hafniae inter Celsitudinis Vestrae Electoralis haeredem ac Principem unicum et Serenissimam Principem Regnorum Daniae, Norwegiaeque Haereditariam Annam Sophiam, matrimonii foedere consummato. Idem cum antiquus ille mutuae benevolentiae Nos inter et Celsitudinem Vestram Electoralem affectus, tum vel maxime nova nuper sancita mutua conjunctio sibi deposcit, ut quae prospera Celsitudini Vestrae Electorali eveniunt, eodem a Nobis laetitiae sensu excipiantur, ac quae Nobis ipsismet ex


page 457, image: s0457

voto succedunt. Gratulamur itaque Celsitudini Vestrae Electorali de fausto connubii hujus successu, quem, quod Nobis communicare voluerit, optimam Celsitudinis Vestrae Electoralis erga Nos voluntatem lubenter agnoscimus, simulque animitus vovemus, ut et in contrahentium utriusque partis reique publica salutem cedat initum hoc conjugium, et ex eo Celsitudo Vestra Domusque Ejus Electoralis plurimos longa serie Nepotes posterosque videat, qui perantiquam et celeberrimam Celsissimae Domus ac stirpis Electoralis gloriam in ultimos mundi annos perpetuent. Quibus Celsitudinem Vestram Electoralem divinae protectioni serio commendamus. Dabantur in arce nostra Holmensi die 20. Febr. 1667.

Nomine altissime memorata Sac. Reg, Majestastis respective Filii Nostri charissimi ut et Regis ac Domini Nostri clementissimi.

HEDWIG ELEONORA

Regni Sveciae Senatores.

CCCCLVIII. Literae DOMINI GRAPHIARII Ordinum Foederati Belgici. ad PETRUM JULIUM COTETTUM, Legatum in Anglia Svecicum, quibus ipsi, quae Ordmum faderati Belgii circa pacem cum Magna Britanni et Rege concludendam mens, Regi autem Christianissimo circa praeliminaria ejusdem quantocyus determinanda qui zelus sit, brevibus exponit, 1667.



page 458, image: s0458

Illustrissime Domine.

LIterae Excellentiae Vestrae die 4. Februarii Styl. vet. ad me datae, summopere mihi gratae fuerunt, cum ob singularem et indefessam diligentiam, quam Excellentia Vestra una cum Illustrissimo Legato Domino Flemmingo continenter exhibet in procurandis iis, quae ad procurandam pacem pertinent, tum vero praecipue, quod Excellentia Vestra Serenissimum Magnae Britanniae Regem eo induxerit, ut Celsos ac Praepotentes Dominos Ordines Foederati Belgii eo voluerit dignari honore, ut in illorum ditione tam salutares instituantur tractatus, Extraordinarius Delegatus Dommus Apelboom praeterita septimana copiose procul dubio Excellentiae Vestrae exposuit rationes, quam ob rem Celsi et Praepotentes Domini Ordines, quamvis Hagam Comitis huic negotiationi minime aptam existiment, debita nihilominus recognitione oblatum honorem agnoscant, maxime laboraturi apud foederatos suos, ut illis quoque acceptum fiat, uti pacis tractatus in communi unitarum Provinciarum territorio instituantur Trajecti nempe ad Mosam aut Sylvae Ducis aut etiam Bredae, prout Regiae Majestati suae placuerit, quemadmodum Excellentia Vestra ex litetis Celsorum et Praepotentium Dominorum Ordinum ad Serenissimum magnae Britanniae Regem colligere poterit: eadem simul occasione Excellentiae Vestrae respondere non potui, tum quod non praeviderim illo, qui praecessit die, praedictae Celsorum Domnorum Ordinum Epistolae transmissionem postero


page 459, image: s0459

die decretum iri, tum quoque quod post hoc decretum sero jam vespere etiam post discessum tabellarii in conventu Dominorum Ordinum Hollandiae Westfrisiaeque publicis negotiis detentus fuerim. Interea temporis certiores quoque facti sumus, quaenam sit Serenissimi Regis Galliae de tractatibus Pacis Hagae instituendis sententia, qui quidem a sua quoque parte praevidens incommoda, quae obvenire possunt, ut quam primum locus destinetur, etiam cum sui honoris et dignitatis Regiae praejudicio ad id potius condescendit, quod Rex Magnae Britanniae cum dilatione pacis tam diu frustra urgere non desiit, quam ut praeclarum et sanctum pacis opus, certissimis incommodis et periculis subjici pateretur: Quippe hesterno die Christianissima sua Majestas, tam per literas, quam per praesentem in hoc loco extraordinarium suum Legatum Nobis significavit, sese, ut praeveniantur incommoda et sinistri casus, quae in hac pacis negotiatione, si ea hic institueretur, maxime timenda sunt, consensisse, ut pacis tractatus in terra hostili ad Dubrin, vulgo Douvres nuncuparam, nempe in Anglia instituantur; a Vestra itaque prudentia et pacifico animo expectamus, ut praelimi naria isthaec tempestive et celeriter componantur, idque eo magis, quod hoc anni spatium longas deliberationes permittere non videatur, et quod Celsi et Praepotentes Domini Ordines aperte adeo declararint, sese a sua parte nullam habere difficultatem, quo minus vel Londinum, ad ipsam pacem in eundam suos mittant. Legatos. Quod vero attinet


page 460, image: s0460

propositionem a Vestra Excellentia factam, ut nempe ad praeveniendam majorem Christiani sanguinis effusionem temporale et fiduciarium interim fiat armistitium, libenter equidem in eo postulatis Excellentiae Vestrae vellem satisfacere, castiusque aliquantum sensus Dominorum Ordinum Generalium exponere, sed cum iste articulus unus sit ex illis, quos Provinciarum Ordines sibi solis reservarint, nec Deputatis suis in consessu Dominorum Ordinum Generalium, ad istiusmodi deliberationes ineundas potestatem dederint, necesse est, ut in eo Ordinum Provincialium sententiam expectemus, quae ut acceleretur, imprimis curae erit. Interim una cum Excellentia Vestra in eo laborantes, ut foederatorum hujus Reipublicae de hacipsa re sententias quoque exploremus. Praeterire denique hic non possum, quin Excellentiae Vestrae hic significem voluptatem, quam percepi ex indicio facto mihi per Excellentiam Vestram de bona opinione, quam Magnae Britanniae Rex de tenuitate meae habeat personae, existimans continuationem tanti favoris nulla ratione me promereri posse, quam diligenti studio et labore, quantum vires meae permittent ad curanda ea, quae ad hujusce rupturae medelam et ad instaurandam priscam amicitiam, inter Majestatem suam et Dominos Ordines eorumque foederatos faecre mihi videbuntur, certus publica patriae meae incrernenta, quae ego semper privatis anteponam commodis, eo quam maxime promotum iri. Deum interim veneror, ut salutaria Excellentiae Vestrae suppeditet remedia et consiliis ejus tempestivum ac felicem


page 461, image: s0461

largiatur successum. Hagae Comitis die 4. Martii Anno 1667.

Excellentiae

ad quaevis officia paratissimus

N. N.

CCCCLIX. Literae LEGATORUM SVECICORUM, mediatorum vices obeuntium, ad CAROLUM II. Magnae Britanniae Regem, quem Regem Christianissimum et Generales foederati Belgii Ordines quatuor loca habendis de pace tractatibus, libera tamen penes ipsum optione relicta, designasse docent, 1667. Serenissime ac Potentissime Rex.

NOn minus ad gloriam laudemque imrnortalem Sacrae Regiae Majestatis Vestrae, quam ad eventum pulcherrimum valuisse censenda est illa Majestatis Vestrae non ita pridem edita declaratio, qua Pacis studiis tam faventem animum testata est, ut non dubitaverit, instituendis tractatibus locum eligere talem, quem crediderat iisdem accelerandis maxime fore commodum atque opportunum. Etsi enim Celsi ac praepotentes Domini Ordines foederati Belgii arbitrati sunt, eum ipsum, quem Majestas Vestra nominaverat locum Hagae Comitis adversus subita casuum, qui levi momento incidere solent, quosque prospicere difficile sit, non satis esse munitum et instructum, utpote non vallo, non moenibus septum, ideoque alium potius


page 462, image: s0462

optarunt a Majestate Vestra, si ita placeret, in ipsorum territorio designari, qui omni periculi metu ob situm ac munimentum vacuus esset, eaque excusatione res novis impedimentis atque difficultatibus implicari videbatur; Quis tamen dubitet, quin tot Christiani Orbis populis, desiderio pacis ac taedio bellorum jam pridem suspirantibus magno solatio fuerit tam conspicuum atque illustre documentum seriae apud Majestatem Vestram ad pacem amplectendam voluntatis? Quae et ipsa permovit Christianissimum Galliarum Regem, ut sua Regia Majestas ad mutuae Civitatis vere Regium certamen properaverit, rataque omnem jam exemptam ac remotam competentiae litem, nullo cum dignitatis suae praejudicio fieri putavit, si Legatos suos ad Tractatus Pacis peragendos in ipsam Angliam mitteret, speciatimque ut hoc negotium Dubri susciperetur, semet desiderare significaret. Equidem antequam haec altissime memorati Regis Galliarum ex quadam animi magnitudine profecta declaratio ad notitiam nostram pervenisset, injecta Nobis non intempestiva quaedam sollicitudo fuit; quae Nos a reddendis Majestati Vestrae Dominorum Ordinum Generalium uniti Belgii Literis aliquantisper retardaret, praesertim cum ad avertenda, quae pacis negotio imrninere videbantur, non spernenda discrimina magnopere pertineret; Dominos Ordines Generales in antecessum informare de Majestatis Vestrae sensu, qualis is esse possit, si literae istae, Majestatis Vestrae expectationi non respondentes, redditae e vestigio fuissent, rati melius et officio mediatorum


page 463, image: s0463

convenientius esse, rem omnem servare integro, quam post vulneratam causam conatu difficillimo remedia quaerere: Ea cum jam scripta a Nobis ad Regiae Majestatis Sveciae Ministrum et Ablegatum Extraordinarium Hagae commorantem perque eum exposita Dominis Ordinibus Generalibus essent, interim ex improviso allata e Gallia Christia nissimi Regis modo commemorata resolutio fuit, quae huic negotio jam aliam induxit faciem, causasque istas bono quodam fato sustulit, quae retinendis hactenus Dominorum Ordinum Generalium literis ansam praebuerunt, Nihil enim superesse poterit ulterius difficultatis atque incertitudinis, posteaquam Majestati Vestrae liberrima potestas est facta eligendi aut Dubrin in Anglia, aut unum ex tribus istis oppidis in territorio Dominorum Ordinum Generalium sitis, nimirum Trajectum ad Mosam, Sylvam Ducis vel Bredam. Neque tantum ultro ac sporne sua dimittendis Dubrim Legatis prorsus ex inopinato altissime memoratus Galliarum Rex consilium cepit, ac propensam ad id voluntatem suam notam fieri curavit, sed et huic Christianissimi Regis declarationi ipsi Domini Ordines Generales quam promptissime assensum suum praebuerunt rursusque cum alio mox tabellario certiores facti sumus, pariter Majestatem suam approbare, quicquid a Dominis Ordinibus Generalibus responsum fuerat, de eligendo aliquando ad tractatus pacis instituendos in ipsorum territorio loco, ex tribus oppidis modo enumeratis, sic ut post mutuam comprobationem inter Galliam unitumque Belgium de sententiis


page 464, image: s0464

utriusque primum seorsim declaratis factam, penes Majestatem Vestram libera ac non restricta sit optio e locis praedictis quatuor denominandi, quemcunque Majestas Vestra voluerit, in quem pariter Serenissimum Daniae Regem consensurum reliqui foederati neutiquam dubitant. His igitur perpensis non diutius cunctandum rati sumus, mutatoque consilio, quod initum a Nobis fuerat, antequam de ultimo Dominorum Ordinum Generalium literas easque una cum memoriali Nostro, ea, qua par est, observantia Sacrae Regiae Majestati Vestrae redderemus; Eandem decenter requirentes, ut Christiani Orbis desiderio Pacem ardentissimis votis expectantis, utque interpositioni atque mediationi Sacrae Regiae Majestatis Sveciae, Regis ac Domini Nostri Clementissimi id dare atque concedere velit, quo citra ulterius dispendium temporis, inter tanta momenta paci procurandae ab ipso coelesti numine destinata ac indulta alioquin cum irreparabili Christianae rei jactura frustra elabentis Majestas Vestra ad alterutram condescendat rationem a Gallia atque Belgio propositam et mutuo eorundem consensu approbatam, cum ad utramque gloriosus pateat accessus; sic ut prompto ac bencvolo responso ad Literas Dominorum Ordinum Generalium eorundemque declarationem postmodum adjectam, mentique Christianissimi Galliarum Regis conformem haec de praeliminaribus quaestio tandem feliciter terminetur, et laetam aperiat viam, ad ipsos tractatus Pacis inchoandos, quos si exitus pariter consequetur fortunatus, magna ex parte salutis suae auctoramentum


page 465, image: s0465

pacisque recuperatae incomparabile bonum ad laudem Sacrae Regiae Majestatis Vestrae ejusque heroicam animi moderationem verissimis praeconiis Christianus Orbis referet ac merito referre debebit.

Majestati Vestrse

Dabantur Mense April. Anno M. DC. LXVII.

Ad omnem cultum et officia paratissimi Servitores

Georgius Flemming. Petrus Julius Coyet.

CCCCLX. Literae JOHANNIS CASIMIRI, Poloniarum Regis, ad FRIDERICUM WILHELMUM, Electorem Brandenburgicum, retradendae Elbingae et Praefecturae Drahimensis ergo exaratae, 1667.

QUae Bydgostiae inter nos et Serenitatem Vestram pacta et juramentis confirmata fuerunt, ea Nos omnia (praeter Elbingensis et Drabimensis summae restitutionem ex causis rationalibus dilatam) prompte et benevole adimplevimus, nostrumque Regium affectum non ignotis orbi documentis plusquam abunde contestati sumus. Quod vero in traditione Elbingae, et Drahimi, vel potius summarum non pari statim promptitudine respondeamus, ea nobis taliter imputari non debent, quasi pactorum observationi minus a nobis tribuatur, sed cum a Serenitate Vestra non adimpletas aliquas eorundem pactorum leges


page 466, image: s0466

quivis facile dijudicaverit, hoc agebamus primum cum Legato Serenitatis Vestrae in aula nostra residente, postmodum per Ablegatum Nostrum extraordinarium, ut super hisce intervenientibus oportuna tractatione, et decentibus officiis ultimarie componeremus. AEquo animo ferat Serenitas Vestra paucis memorari, Brunsbergam ultra, et praeter pacta a Serenitatis Vestrae praesidio deletam, et gravibus contributionibus exhaustam fuisse, continuato aliquot annis bello Polono-Moschovitico, in quo juxta pactorum tenorem Serenitas Vestra arma et studia nempe ad expurgandam hoste Poloniam Nobiscum conjungere obligata erat, tali officio Serenitatem Vestram defuisse, novo postmodum exorto bello Cosatico debitas equitum et peditum suppetias, quae sumptus nostros relevassent, et laborantem rem Polonam adjuvissent, non subministrase. Exinde minus causae habet Serenitas Vestra, quod frequentius expostulationibus existimationi nostrae onerosis utatur, quod aliquos quasi malevolos et affectibus suis obsequentes a justitia transversos in aula nostra, et gente Polona supponat, quod non oblatam, sed obtrusam a Nobis bene merito Senatori Praefecturam Drahimensem, nosque Pactorum vel immemores Ananiae et Saphyrae exemplis perstrigat. Hisce talibus, aliisque diversis attentatis dignitatem et decus nostrum gravari, data hac literaria a Serenitate Vestra occasione, taciti praeterire non possumus, conscientia nostra et judicio orbis freti, nos eximia, et secuio isti rara amoris et benevolentiae


page 467, image: s0467

nostrae testimonia erga Serenitatem Vestram dedisse, ejusque commodo et utilitatibus ad summum promovendis reipsa favisse. Porro quod per Ablegatum nostrum nuper Serenitati Vestrae nomine nostro propositum est, idem nunc amanter repetimus et cupimus, ut Serenitas Vestra revocatis in memoriam tot officiis a Serenissimis Regibus Poloniae, Majoribus nostris erga Majores suos atquea nobis ipsis nuper erga Serenitatem Vestram cumulatis, ea a nobis rigidius exigere desistat, quae difficillimo isto tempore praestare non valemus, vel si postulatis nostris nullum locum relinquere, ac gratificationem suam penitus denegare collibuerit, ut compensatio, quae superius attigimus, dispendiis nostris, in cum insuper modum nobiscum convenire velit, ut parte aliqua copiarum auxiliarium, quas nobis Sereniras Vestra ex pactis juratis submittere ad bella tenetur, eadem ac ejus posteri in perpetuum exsolvantur. Nos vero vicissim ab obligatione tradendae Elbingae et Drahimensis Praefecturae, vel eorum potius loco numerandae summae conventae liberemur. Tali ratione Serenitas Vestra propensi erga nos, Remque publicam Polonam et pactorum integritati bonaeque correspondentiae consulentis animi reale documentum faciet, nosque porro arctius sibi domuique suae Electorali obstrictura est. Interim Serenitati Vestrae longaevam valetudinem et prosperos successus a Deo precamur. Dabantur Varsaviae die 20. Apr. 1667.



page 468, image: s0468

CCCCLXI. Literae LUDOVICI XIV. Galliae et Navarrae Regis, ad S. R. IMPERII ELECTORES, PRINCIPES ET STATUS, quibus ipsis causas, quarum necessitate inductus Provincias Hispano-Belgicas armatus insederit, explicat, Sacrumque Rom Imperium pacis bonaeque vicinitatis securum esse jubet, 1667. Charissimi et Magni Amici et Confoederati.

CUm justitia circa jura Reginae Conjugis Nostrae Nostrique Filii Delphini satis diu satisque aperte Nobis denegata fuerit, ad quod tandem consilium et existimatio et rationis Nostrae Nos impulerint hisce literis significandum Vobis esse duximus; Et hac quidem de causa Plenipotentiarius Noster de Gravell in Conciliis Impeni universalibus non solum scriptum, quod confici atque in lucem edi curavinius, et quo universae Christianitati aequitatem causae Nostrae reddidimus manifestam, sed etiam earum exemplar literarum Vobis exhibebit, quas ad sororem Nostram, Hispaniae Reginam, die 8. hujus mensis dedimus. Quam validis quamque firmis nitatur fundamentis jus Nostrum ex illo facile cognoscere erit; Quanta autem animi Nostri fuerit moderatio et aequitas, ex hoc Vobis liquebit, quod salva et inviolata pace, citra cupidinem ejus, quod Nostrum est, nihil aliud spectemus, quam ut Nosmet ipsos vel vi armorum Nostrorum vel aequa compositione vindicemus et tueamur. Neque


page 469, image: s0469

dubitemus pro aequanimitate Vestra, quin hanc Nostram mentem unicum illud medium arripiendi, quod Nobis reliquum erat, ut quod justum et aequum est, et quod Nobis denegatum fuit, obtineremus, etiam atque etiam approbaturi sitis; interim hisce literis certiores Vos reddere voluimus, quod si intersset armorum Nostrorum successus, ut vel partem occuparemus, iisdem omnino conditionibus dependentiis, oneribus et obligatiombus tenere velimus, quibus Regnum Hispaniae eas hucusque possedit, non secus qui id, quod compositione aliqua de memorata ditione in Nos transferri derivarique possit. Quapropter tantum de aequanimitate et fide Vestra in observandis tractatibus Westphalicis Nobis pollicemur, ut praeterquam, quod declaratione hac facta, quod nullum unquam jus ad Sacrum Romanum Imperium pertinens usurpare cogitamus, nihil omnino sit, quod quidem appareat, in quo res Vestra vertatur, firmiter credamus, minimevos concessuros, ut tractatus tam solennes tamque constanter et religiose a Nobis observati hac occasione Nostro violentur cum praejudicio, et certe, ut antea memoratus noster Plenipotentiarius Vobis ob oculos ponet, notorie violarentur, si copiis eorum Principum, quas contra Nos in Belgium mitterent (quod nisi ob rationes ab Imperio plane sejunctas et alienas facere non potuerunt) transitum concederetis, et sane, si Principes, quorum per ditiones dictis copiis iter faciendum esset, iis transitum concederent (quod Nobis persuadere non possumus) iidem principes exercitui Nostro, quem citra Monasteriensium tractatuum


page 470, image: s0470

contraventionem, vel cis vel trans Rhenum adhibere necessum haberemus, et quem Marchioni de Crequi in tres illos Episcopatus Metensem, Tullensem et Verodunensem, ubi subsistet, ducendum dedimus, ulla ratione transitum recusare etiam non possent; Interim ne qua hinc oriatur suspicio, hisce Vobis affirmare voluimus dictum exercitum non ulterius versus Germaniam progressurum, nisi in solo hoc casu, quo copiae contra Nos inde venirent. Atque hisce Deum animitus precamur, ut Vos Charissimi et Magni Amici et Confoederati sancte et digne protegat. Dabantur in fano S. Germani, d. 13. Maji, Anno 1667.

Bonus Vester Amicus et Confoederatus

LUDOVICUS De Lionne.

Inscripio.

Charissimis Nostris et Magnis Amicis et Confoederatis S. R. I. Electoribus, Principibus et Statibus Ratisbonae congregatis.

CCCCLXII. Literae MARIAE ANNAE, Reginae Hispaniarum, ad LUDOVICUM XIV. Galliae et Navarrae Regem, de motibus Gallo-Hispanicis amicabili compositione sopiendis agentes, 1667. P. P.

ARchiepiscopus Ambrunensis, Legatus Vestrae Majestatis ad hanc Aulam, suas literas de 8. labentis


page 471, image: s0471

bentis mihi tradidit, quibus liber quidam, et quoddam Memoriale suum cum ampla repraesentatione ac recitatione rationum circa motum armorum suorum, ob jus, quod in Belgicas Provincias sibi competere praetendit, a Majestate Vestra allegatarum jungebantur. Hisque ut exacte satisfiat, dum manus admovetur, nolui responsum illarum, quamvis ob ejusmodi novitatem propositi, non parum attonita, diutius differre. Et quamvis Vestra Majestas satagat innuere, Reginam Christianissimam Sororem meam dilectam (quae sit in gloria) Marchioni de la Fuente suas praetensiones aperuisse, cujus nec immemor sum, quod per literas certiorem me fecerit, tamen ego nunc discursum semper respexi, ad instar familiaris alicujus, et ex Confidentia profecti Colloquii, utpote nec in forma legati seu Ministi Vestrae Majestatis, et nec suo quidem regali nomine institutum, in cujus opinionis sinceritate eo magis fui confirmata, quod polteaquam praefato Marchioni, de omnibus, quae in hanc rem dici poterant, succincte respondissem, nulla ulterior instantia vel interpellatio facta fuerit, ita ut ex silentio, postquam Marchio abunde perceptus fuerat, aliud augurari vel persuadere mihi non potuerim, quam quod habita apud aulam Vestram de bono jure Regis filii mei informatione et perspectabona, qua procedebam fide, de prosecutione harum praetensionum esset destitum. Considerandum insuper, factam insinuationem formalitatibus articulorum, pace Pyrenaea praescriptorum, per quos ad nullum rupturae actum, absque praevia requisitione devenire licet, contrariam esse, cum


page 472, image: s0472

certum sit vigore art. 90. etiam renunciatione non interposita, praetensiones non armorum, sed amicabili et justitiae via esse intentandas: Et quoniam Majestas Vestra in praesens tempus viam amicabilem inire se paratam esse declarat, illi me haud gravate conformo, et ut jura haec ad justitiam vel per media convenientia discutienda mature examinentur, assentior, in quem finem et personae et locus tractatibus proprius poterunt nominari, et sicut partes interim ab omni facti et armorum via abstinere est necessarium, ita spem voveo, fore, ut Majestas Vestra in hoc condescendat, sin minus exoneratio meae conscientiae et Regale tutelae Regis, Filii mei, officium me, ut iisdem pro defensione justitiae causae suae insistam, viis et mediis obligabit. Datae Madriti, 21. Maji, Anno 1667.

CCCCLXIII. Literae JOHANNIS GEORGII II. Sazoniae Electoris, ad LUDOVICUM XIV. Galliae Regem, quibus ab eo, ut cohibito armorum impetu, spatium controversias Hispano-Gallicas citra vim tollendi concedere haud gravetur, obnixe contendit, 1667. Serenissime et Potentissime Rex. Regeiae Vestrae Majestati salutem dicimus et operam nostram in omni officiorum genere paratissimam offerimus, Domine Consanguinee Charissime.

REgiae Majestatis Vestrae literas de sua in Belgicas Hispanicae ditionis Provincias expeditione


page 473, image: s0473

die 13. Maji ad Nos datas assidens Aulae Nostrae Regius Minister Chassanaeus recte Nobis reddidit, simulque earum exemplum, quas Regia Vestra Majestas ad Serenissimam Hispaniae Reginam jam antea dimiserat, una cum adjuncto libello, typis descripto, sedulo exhibuit, unde partim armorum Regiorum ditionibus jam dictis illatorum causas fusius expositas perspeximus, partim eximium quoddam inter arma pacis servandae studium abunde cognovimus. Equidem apud Majestatem Vestram dissimulare nolumus, non posse nos animo non gravius commoveri, cum inter duo amica Nobis eademque Potentissima Christiani Orbis Regna id dissidii exortum esse intelligimus, ut quae non pacis tantum vinculo, sed et cognati sanguinis et affinitatis sanctissimis nexibus arcte adeo sunt devincta, ea funestis inter se armis jam collidi et conquasseri prope sit necesse, simul et Nobiscum perpendimus, quantum hinc damnorum periculorumque non universae duntaxat Europae, sed vel imprimis Germaniae huic Nostrae, utpote incendio proximae, si ad bellum res devenerit, impendere videntur. Verum enim vero haec sollicita cogitatione volventes illud vicissim solatur praecipue, quod Regia Majestas Vestra et literis suis et scriptis nuper editis nec proferendi Imperii licentiam, nec aliena invadendi cupidinem, belli sibi causam adsciscit, ut potius arma sua iis ubique finibus circumscribat, quibus palam fiat omnibus, haud alia utique mente a Majestate Vestra sumpta, quam ut aequis, si ferantur, Pacis legibus ea commutare haud recuset; egregio prorsus magni atque excellentis juxta et


page 474, image: s0474

moderati animi temperamento. Unde in spem ac fiduciam erigimur minime dubiam, Majestatem Vestram facile ab illa bonitate sibi propria atque innata animi generositate impetraturam, ut cohibito armorum impetu spatium concedere velit tantisper, dum de controversiis enatis citra vim et armorum strepitum mutuo tollendis commoda et idonea aliqua ratio ab amicis Principibus iniri quamprimum possit atque medium proponi: Quandoquidem haud est obscurum minime hinc abhorrere et alteram partem, et ab alia aequitatis atque concordiae reducendae occasione ac via neutiquam fore alienam. Id quod ab Regia Majestate Vestra tanto etiam magis expectari par est, quo pluribus illa ac manifestioribus documentis orbi jam pridem testatum fecit, quam sit ab omni bellandi saevitie atque humani sanguinis effusione animo ac cogitatione remota; quando, quae alii libidine et caeca quadam ambitione inflammati bella saepe non necessaria appetunt, ea Majestas Vestra, quanquam et non sine causis inita et gesta feliciter, tamen publicae tranquillitati donare potius in hunc diem, quam exercere pertinacius ex moderatione sua semper duxit. Quapropter cum ita sit animata Regia Majestas Vestra, non est fortassis, quod pluribus ab ea laboremus hoc hoco contendere, ut quantum omnino fert dignitas Eju, quantumque communis utilitas postulat, paci ac saluti totius Europae consulere gloriose velit, pergat detque hoc non magis bonorum omnium conceptae de se existimationi gravissimae, quam tot innocentium populorum, qui nunc belli imminentis


page 475, image: s0475

metu, parum abest, exanimantur, justissimis desideriis ac votis: Sibique certo persuadeat, nihil omnium rerum hoc quidem consilio, nec aequitate nec sapientia sua dignius, nec amplificandae nominis Christianissimi gloriae illustrius, nec ad Regni ipsius securitatem civiumque singulorum fortunas tutandas firmius quicquam ac stabilius suscipi a se atque excogitari unquam posse, Porro autem Nos met ipsi, quicquid ad obtinendum scopum adeo laudabilem ac salutarem, ab omnibus denique tantopere expetitum, vel Nostris seorsim, vel junctis cum inclyto Sacri Romani Imperii Electorum senatu officiis atque consiliis eniti, elaborare atque efficere poterimus, id omne paratissimis animis eo a Nobis sedulo et pro virili collatum iri, pro constanti illo ac sincero, quo Majestatem Vestram observamus merito atque prosequimur, amicitiae et necessitudinis cultu, serio in Nos recipimus atque pollicemur. Qui de caetero Regium Majestatem Vestram felicissime usque valere ex animo precamur, atque iis florere successibus, quibus publico generis humani bono frui ac gloriari longum possit. Dabantur in Electorali Nostra Dresda, die 31. Maji, 1667.

Johannes Georgius II. Elector.

CCCCLXIV. Literae Fiduciariae DUCUM BRUNSUIGO LUNEBURGENSIUM, Franciso Ernesto a


page 476, image: s0476
Platen, Ablegato suo, ad CAROLUM II. Hispaniarum Regem traditae, 1667. Serenissime ac Potentissime Rex, Domine Consanguinee plurimum Colende.

QUanto Regia Vestra Majestas Nos, Nostramque domum amplectatur favore, cum literis, tum ablegationibus suis non semel testatum fecit. Hinc cum arma contra provincias Circuli Burgundici movere necessarium duxerit, id ipsum quoque nobis significare, causasque ad bellum hoc suscipiendum impellentes aperire non dubitavit; Nos certe Regiam hanc benevolentiam grata semper mente agnoscimus, nihil magis in votis habentes, quam ut data qualibet occasione nostrum vicissim erga Regiam Majestatem Vestram impensum studium debita officiorum promptitudine contestari queamus. Cumque dicti in Belgio motus ita sint comparati, ut non solum tot laboribus partam inter duas istas Galliae et Hispaniae coronas concordiam (quam diuturnam semper precati sumus) non parum laedere, verum etiam longius praeter opinionem serpere, et plurima toti Christiano orbi, cumprimis vero vicinis creare incommoda queant, non possumus, quin subortum istud ex successione Burgundica dissidium per pacifica remedia quantocyus optima ratione terminatum cupiamus.



page 477, image: s0477

Quapropter insigni freti fiducia, quam de Regiae Majestatis Vestrae aequanimitate dudum concepimus, virum Nobilem Franciscum Ernestum a Platen respective Consiliarium et fidelem nostrum ad Eandem ablegavimus, Ea, qua par est observantia petentes, ut Regia Majestas Vestra eundem coram admissum clementer audire et responsione desiderata dignari velit. Id ipsum officiis nostris paratissimis demereri nullo non tempore obnixe studebimus. Dabantur apud Acidulas Pyremontanas, die XXVI. Junii, CIC ICC LXVII.

Regiae Vestrae Majestatis

Consanguineus officiosissimus

Ernestus Augustus, Episcopus Osnabrügensis, Dux Br. et Lüneburgensis.

Consanguineus officiosissimus

Georg. Wilhelmus, Dux Bruns. et Lüneburgensis.

Consanguineus officiosissmus

Rudolph. Augustus, Dux Bruns et Lüneburgensis.

CCCCLXV. Literae JOHANNIS CASIMIRI, Poloniae Regis, ad Eminentissimum CARDINALEM


page 478, image: s0478
URSINUM, quibus contra factum summi Pontificis, quo nominatum suum a Cardinalitia dignitate excluserat, solenniter protestatur, 1667. Johannes Casimirus, Dei Gratia Poloniarum Rex etc.

MAgno doloris sensu accepimus, promotione nupera Cardinalium Regiam nominationem Nostram postpositam esse, planeque ad cumulum malorum, quibus a Christiani nominis hositibus nos, Regnumque Nostrum affligimur, accessisse, ut etiam hoc rerum statu a summo Pontifice indigne haberemur. Auget dolorem Nostrum ultra praecipitem et abruptam novo exemplo nominati Nostri exclusionem, quod Curiensium sermonibus jactari audiamus: Regibus Polonis Jus nominandi ad Cardinalatum non antiquitus competere, sed recenter quaesitum, neque in uno pontificatu bis usurpari debere, atque ut nominetur nuntius Papae, aut aliquis dessinatus a Pontifice hic et non alius, necessitate quadam Reges Poloniae obligari. De antiquitate Juris non est, quod nimis certemus, cum enim sensim et recentius exereverit Cardinalitia dignitas, minor forte olim cura fuit Regibus, aeque Polonis, ac aliis, eorum promotionibus partes suas commodandi: caeterum antiqua Majestate et magnitudine Imperii (ut merita resque pro Religione Catholica praeclare gestas verbis non extollamus) pares omnibus Regibus Reges Poloniae fuerunt, nec veneratio eorum erga sedem Apostolicam sincera et religiose demissa, illis praejudicio, ac noxae


page 479, image: s0479

priscis Pontificum temporibus vertebat. Quod si novum jus in dubium vocetur, proclive est deducere aliqua jura a Pontificibus Romanis in Regno Nostro noviter quaesita, et indulgenti Regum majorum Nostrorum pietate ad summum provecta esse, quorum tamen usui nihil detrahimus, nec sanctius hactenus quidquam habuimus, quam pro asseveranda autoritate Pontificia, et propuganda Ecclesia Romana, non curam duntaxat et opes, sed vitam ipsam devovere. An vero semel tantum in uno Pontificatu nominare ad Cardinalitiam dignitatem debeamus, exemplis aliorum Regum dicendum permittimus, cum neque plus nec juris et autoritatis, quam alii Reges postulamus. Restringi vero nominationem Nostram ad Nuntios Apostolicos, vel ad personas a Pontifice designatas, quid dignitatis Nobis afferatcum vel ipsa moderna promotione Cardinalium in aperto sit Nuntios motu proprio Pontificio promoveri, alios Cardinales nominatione Regum seorsive crearr, imo anteactis temporibus responsum fuit, Nuntios a Regibus Poloniae nominari non debere, qui exmeritis suis solo beneplacito Pontificio provehantur. Caeterum ne tolerantia, ut solet, nobis derogemus, neve id exemplum contra Nos, et successores Reges Poloniae valescat, palam testamur, et testatum nomine Nostro ab Illustritate Vestra cupimus, Nos injuriae ducere suam Sanctitatem re Nobiscum non tractata, nedum composita nominatum Nostrum exclusisse, et quo gravius in conspectu Orbis dignitas Nostra, ac gentis Polonae minueretur, locum et modum reparandae injuriae ne


page 480, image: s0480

reliquisse. AEquo exinde animo ferat Sua Sanctitas, si dissimulare gravem dolorem Nostrum non poterimus. Sensum vix reparabilis laesionis Nostrae quacunque ratione palam orbi facturi. De reliquo Illustritati Vestrae bonam valetudinem et felicitatem a Deo precamur. Dabantur Cracoviae, die 20. Julii, Anno 1667.

CCCCLXVI. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad DOMINUM COLBERTUM, Primarium Aulae Gallicanae Ministrum, cui Legatos suos ad Regem Christianissimum misos eorumque negotia commendat, 1667. P. P.

NUllum quidem Nobis dubium est, quin quo simus erga Regiam suam Majestatem animo, quove studio ac cultu Eandem serio prosequamur, ex Regii in Aula Nostra Ministri, Viri Nobilis et eximii singulariter Nobis dilecti, Domini de Chassan, fideli relatione in Aula Regia abunde constet, Nostri tamen officii esse statuimus, hac de re per praesentium exhibitores Generosos et Nobiles, Cubicularios Nostros dilectos Nobis ac fideles, Dominum Johannem Fridericum Liberum Baronem a Burckersroda, Consiliarium Intimum et Camerae Nostrae Praesidem, nec non Christianum Ernestum Kanne, Consiliarium, Aulae Nostrae Mareschallum, Colonellum et Capitaneum aliquot Praefecturarum uberius docere. Qui et Verbis Nostris ostendent, quanti Amicitiae benevolentiaeque Regiae honorem faciamus, et mandata insuper ipsis injuncta


page 481, image: s0481

Regiae Suae Majestati decenter exponent. Qua in causa Excellentiam Vestram, ut dictos Consiliarios nostros humaniter complecti, ipsuinque negotium favore suo, pro ea, qua merito pollet, plurimum gratia et autoritare prosequi ac promovere velit, majorem in modum rogamus. Perquam gratum id Nobis fuisse, Excellentia Vestra data occasione ipso opere experietur. Quam divinae interim protectioni benevole commendamus. Dabantur Freibergae die 6. Augusti 1667.

Nota. Ejusdem cum praesentibus argumenti in simili occasione datae quoque fuere ad Dominos LIONNAEUM ET TURENNIUM.

CCCCLXVII. Literae a S. R. IMPER. ELECTORUM ET PRINCIPUM LEGATIS, ad MARIAM ANNAM, Hispaniarum Reginam, a qua ferventes inter Galliae Hispaniaeque Regna belli motus amicabili transactione ut componi gratiose permittat, officiose contendunt, 1667. Serenisima ac Potentissima Regina.

NOn sine magno animi moerore accepimus oborta non ita pridem inter Regiam Majestatem Vestram Regemque Christianissimum dissidia eo erupisse, ut jam tum Provinciae Belgicae aperto bello accensae, cum irreparabili Sanguinis Christiani, fortunarumque jactura vix non conflagrent. Judicabit facile Majestas Vestra, quae quantave Nos subeat doloris molestia, dum vicinos Reges tam arcto


page 482, image: s0482

sanguinis nexu conjunctos hostilibus invicem armis, collidi, quin et propinquas regiones iisdem fluctibus, nisi propitius Deus avertat, involvi, atque adeo Christiani Orbis quietem periclitari videmus. Non est Nobis in animo inter utramque Majestatem Regiam in causae arbitrium Nos ultro ingerere, vel modum agendarum rerum Majestari Vestrae praefinire: Verum prout merito S. R. Imperii Electores, Principesque ac cumprimis viciniores ea tangit cura, quo exorti jam motus tempestive componantur, adeoque orbis Christiani incendium et innocui sanguinis profusio avertatur, ita et muneri Nostro plane convenire credimus, ut sincero et a partium studiis libero affectu, ad conciliandam pacem, officiorum Nostrorum promptitudinem offeramus; Neque enim Nos latet ea, quae Regiae Majestatis Vestrae nomen et gloriam illustrat et auget, aequanimitas, publicaeque tranquillitatis cura, eamque Ipsi cum studio et exemplo semper animi magnitudinem juxta ac moderationem fuisse, meminimus, ut ambigere alienum sit, quin Majestas Vestra etiamnum paci bellum praeferre sibi inglorium ducat, ideoque sane non possumus non optime sperare, quin Majestas Vestra sopiendis hisce dissidiis praevertendisque gravioribus tempestatibus suavia atque opportuna applicare media quam bellum bello trahere et incertis eventibus causam et gloriam Regiam committere malit, quippe qui Majestati Vestrae amicam compositionem jam ante non ingratam esse tum ex literis ejusdem ad Regem Christianissimum 21. Maji die datis, tum ex declaratione Domini Marchiohis de


page 483, image: s0483

Castel Rodrigo nobis persuademus, ac vicissim alte memoratum Regem Christianissimum, ubi hoc itidem Majestati Vestrae placuerit, ad ineundos in loco aliquo vicino neutrarum partium, utpote Coloniae vel Leodii tractatus pronum esse percipimus. Obtestamur itaque Majestatem Vestram enixe, ut Regii animi magnitudinem, ex innato mansuetudinis moderamine ad restaurandam pacem concordiamque inclinare, eumque in finem compositioni amicabili deferre, nec non locum et tempus tractatibus suscipiendis quam primum designare velit, quo toti Orbi manifestum fiat, veram sinceramque Regiae Majestati Vestrae mentem semper fuisse, ut eo potius modo, quam bello, nupera utrinque reflorescat amicitia, et Provinciae Belgicae, tot jam cladibus afflictae, tranquillitati pristinae restituantur. Nos interea, qui fidem et sinceritatem ad tam salutare negotium pollicemur integerrimum, confidimus simul officia haec Nostra pacificatum ad concordiam, tum ad prosperrimos rerum successus et Regnorum tranquilliratem Regiae Majestati Vestrae non obfutura, quem in finem vota pariter Nostra ad supremum numen animitus effundimus. Dabatur --- die 16. Septemb. 1667.

Regiae Majestatis Vestrae

Observantissimi et devotissimi

N. N.

CCCCLIIX. Literae ejusdem cum praeinsertis argumenti, a SAC, ROM. IMBBRII ELECTORUM ET


page 484, image: s0484
PRINCIPUM LEGATIS, ad LUDOVICUM XIV. Galliae et et Navarrae Regem exaratae, 1667. Serenissime ac Potentissime Rex.

NOn sine magno animi moerore accepimus, oborta non ita pridem inter Regiam Majestatem Vestram Regemque Catholicum dissidia eo erupisse, ut jam tum Provinciae Belgicae aperto bello accensae cum irreparabili Sanguinis Christiani fortunarumque jactura vix non conflagrent: Judicabit facile Majestas Vestra, quae quantave nos subeat doloris molestia, dum vicinos Reges tam arcto sanguinis nexu conjunctos hostilibus invicem armis collidi, quin et propinquas Regiones iisdem fluctibus, nisi propitius Deus avertat, involvi, atque adeo Christiant orbis quietem periclitari videmus: Non est nobis in animo, inter utramque Majestatem Regiam in causae arbitrium nos ultro ingerere, vel modum agendarum rerum Majestati Vestrae praefinire: Verum prout merito Sacri Rom. Imp. Electores Principesque, ac cumprimis viciniores ea tangit cura, quo exorti jam motus tempestive componantur, adeoque orbis Christani incendium, et innocui sanguinis profusio avertatur, ita et muneri nostro plane convenire credimus, ut sincero et a partium studiis libero affectu ad conciliandam pacem officiorum nostrorum promptitudinem offeramus; Neque enim nos latet ea, quae Regiae Majestatis Vestrae nomen et gloriam illustrat et auget aequanimitas publicaeque tranquillitatis cura eamque ipsi cum studio et exemplo semper animi magnitudinem juxta ac moderationem


page 485, image: s0485

fuisse meminimus, ut ambigere alienum sit, quin Majestas Vestra etiamnum Paci bellum praeferre sibi inglorium ducat, ideoque sane non possumus non optime sperare, quin Majestas Vestra sopiendis hisce dissidiis praevertendisque gravioribus tempestatibus suavia atque opportuna applicare media, quam bello bellum trahere, et incertis eventibus causam et gloriam Regiam committere malit; Quippe qui Majestatem Vestram ubi hoc Reginae Catholicae placuerit, ad ineundos in loco aliquo vicino neutrarum partium, utpote Coloniae vel Leodii tractatus pronam esse percepimus, ac vicissim alte memoratae Reginae Catholicae amicam compositionem non ingratam esse, tum ex literis ejusdem ad Regiam Majestatem Vestram 21. Maji proxime elapsi datis, tum ex declarationo Domini Marchionis de Castel Rodrigo nobis persuademus; Obtestamur itaque Majestatem Vestram enixe, ut regu animi magnitudinem ex innato mansuetudinis moderamine ad restaurandam pacem concordiamque inclinare, eumque in finem compositioni amicabili deferre, nec non tempus et locum tractatibus suscipiendis quamprimum designare, eoque legatos sufficienti mandato instructos mittere velit, quo toti orbi manifestum fiat, veram sinceramque Regiae Majestatis Vestrae mentem semper fuisse, ut eo potius modo, quam bello nupera utrinque reflorescat amicitia, et Provinciae Belgicae tot jam cladibus afflictae, tranquillitati pristinae restituantur; Nos interea, qui fidem et sinceriratem ad tam salutare negotium pollicemur integerrimam, confidimus simul, officia haec nostra


page 486, image: s0486

pacifica tum ad concordiam tum ad prosperrimos terum successus et regnorum tranquillitatem Regiae Majestati Vestrae non obfutura, quem in finem vota pariter nostra ad supremum Numen animitus effundimus. Dedimus 5. Octobr. 1667.

CCCCLXIX. Literae CAROLI II. Hispaniarum Regis nomine ad S. R. IMPERII, ELECTORES, PRINCIPES ET STATUS datae, quibus, ut a Sac. Rom. Imperio Circuli Burgundici defensio sucipiatur, sollicite rogatur, 1667. Magnificis, Nobilibus et Dilectis Deputatis et Legatis Electorum, Principum ac Statuum S. R. Imperii in Comitiis Ratisbonensibus congregatis. Carolus, Dei gratia Rex Hispaniarum, utriusque Silitiae, Jerusalem etc. et Regina Domina Maria Anna ab Austria ipsius mater, tanquam ejus Tutrix, Curatrix et Gubernatrix dictorum Regnorum et Ditionum.

CUm mei Status Provinciarum Belgicarum comprehendantur in circulo Burgundico, qui declaratus est, (ut scitis) circulus Imperii ac illius membrum et in ultima Diaeta isthic celebrata Anno 1664. illo titulo ad bellum Turcicum accurrit, cum debitis omnibus pro sua parte copiis auxiliaribus manifeste apparet obligatio, quae idem Imperium adstringit ad suscipiendam ejusdem Circuli defensionem, contra invasionem Regis Christianissimi,


page 487, image: s0487

qui pacis articulis anno praeterito 1660. cum solenni adeo stipulatione inter Hispaniae Galliaeque Coronas conventis contraveniens, supra dictos Status cum suis Exercitibus potenter invasit. Ad quod tanti momenti negotium sua cura et sollicitudine bene disponendum, ad isthaec imperialia Comitia ablegavit, meo jussu Marchio de Castel Rodrigo Belgii Gubernator et Capitaneus Generalis Abbatem de la Belle vallee, majorem Decanum Bisantinum et Consiliarium Philippi, qui est item Consiliarius in Burgundiae Parlamente. Et quamvis non dubitarem, quin mediantibus illorum officiis ac instrantiis, quas interposuerunt apud Dominationes Vestras, et concurrentibus plurimis rationibus, quibus moveri debet Imperium ad summendas celeres et efficaces illas resolutiones, quas adeo convenit suscipere, ad securitatem ac defensionem sui Circuli tam principalis multum jam promota sit haec materia, tamen ego quoque volui ad majorem animi mei expressionem hac occasione scribere ad Dominationes Vestras et illis exponere justam spem ac fiduciam, quam habeo, fore ut vestram autoritatem et zelum adhibeatis, ad promovendum commune Sacri Romani Imperii bonum disponendo ac decernendo, cum brevitate urgentibus rerum angustiis convenienti, auxilia necessitati praesenti correspondentia, ut liberari queat Circulus Burgundicus magnis illis calamitatibus, quas adeo injuste experitur. Equidem id spero a Vestris Dominationibus illarumque solertia, cujus rei nunquam obliviscar, nullam de caetero praeter


page 488, image: s0488

missurus occasionem significandae meae erga vos gratitudinis. Sign. Madridi 24. Octobr. 1667.

Jo la Reyne

et inferius

Petro Fernandes del Campo. J. Angelo.

CCCCLXX. Literae JOHANNIS CASIMIRI Poloniae Regis, ad EPISCOPUM CRACOVIENSEM, cui, quod sibi per gravissimas rationes, ad secundas, veluti ipse suaserat, transire nuptias non sit licitum, candide exponit, 1667. Joannes Casimirus, Dei Gratia Rex Poloniae etc. etc. Reverende in Christo Pater, Sincere Nobis Dilecte.

ACcepimus Literas Sinceritatis Vestrae die 6. Novembris datas, ad quas citius respondere, propter discessum hinc nostrum, non potuimus. Videmus in illis candidam Sinceritatis Vestrae erga Nos benevolentiam, nec dubitamus eandem fideliter Nobis suadere novum matrimonium, licetillud ipsa ejuravit, cum existimet id Nobis et dominiis Nostris expedire. Sed sicut Sinceritati Vestrae integrum est et sensu suo abundare, et nobis consilium ex animi sententia porrigere: Ita Nobis vicissim, imo magis convenit et opus est considerare et concludere hoc, quod reliquum vitae nostrae vel quietum vel difficile et turbidum reddere queat.


page 489, image: s0489

Verum omnino est, Deum olim dixisse: Non est bonum, hominem esse solum. Sed tunc temporis id dixit, cum homo revera solus esset et unicus incola mundi, nec ullus alius propandi genus humanum extra novam creationem daretur modus. Alioqui si hoc semper valeret, necesse Sinceritas Vestra haberet damnare statum Virginiratis, perfectionem Anachoretarum et dignitatem Presbyteratus: quorum omnium haec est perfectio esse solum, id est, esse in societate hominum sine affectibus, quorum communionem vincula matrimonialia necessario habere debent. Puto non esse ad id operose respondendum Sinceritati Vestrae, quod haec Viduitas nobis in persona nostra noceat. Nam sicut quisque sua commoda optime considerat et curat, et contra vitat incommoda, ita bono jure et ex aequitate meremur apud Sinceritatem Vestram et totum orbem judicium tale, ut fateamur Nos in matrimonio nullam pro nobis delectationem inventuros, eum in illud ex firmissimis rationibus animo inclinati non simus. Novimus bene et Regem Jagellonem post septuagesimum et Masinissam post octogesimum annum et homines primaevos ante diluvium post aliquot centurias annorum exactas generationi operam dedisse. Sed ut argumentum hoc nos convincat, opus est deducere, eosdem illos homines illa sua aetate tam caduca valetudine iisdemque morbis, qui Nos praegravant, fuisse obnoxios. Explicuimus haec diserte Sinceritati Vestrae in privatis nostris colloquiis, et potest Sinceritas Vestra certo persuasa esse, nihil ex illo tempore in Nostro corpore vel animo mutatum


page 490, image: s0490

esse. Quod vero ad id quod extra nos est, attinet, non putamus quem quam extraneorum Principum adeo de nobis bene meritum esse, ut velimus opinioni vel usibus ejus vita nostra et votis ac commodis propriis litare. Nectant sane illi prout libet vincula et foedera super excessu nostro: provideat Respublica de cujus corio luditur, qua ratione his molitionibus occurrendum sit. Nos enim non possumus coercere ambitum alienum, qui demum post fata nostra protenditur. Sufficit nobis Rempublicam de omnibus admonuisse. Etsi vero Deus nos filio bearet, non posset in tenera aetate et forte minus tunc temporis erga se inclinata animo Republica resistere praetensioni externorum. Ac proinde iterato matrimonio nec negotia Reipubl. difficultatibus expediremus et propriam prolem contemtui exponeremus, ac in aeternam miseriam conjiceremus. Econtrario non videmus ulla ratione conjugium nostrum internas simultates et discordias in Polonia compositurum. Imo vero sicut hae coeptae sunt, priusquam nos in statu reiterandi matrimonii essemus, ita possent insigniter augeri, si enimum ad secundas nuptias appelleremus. Certum enim est, Nos nequaquam passuros esse, ut nobis liberum eligendae uxoris adimatur arbitrium. Ita fieri posset, ut talem comparem nobis sociaremus, quae per omnia votis omnium non satis faceret, quae majora dissidia secum ferret, quin et ipsi Sinceritati Vestrae moderni consilii poenitentiam, si alia foret, quam quae nobis est in corde Sincertatis Vestrae destinata. Consideret praeterea Sinceritas Vestra nuptiales paratus cum magnis


page 491, image: s0491

sumptibus conjunctos futuros. Nos autem paternis, fraternis et nostris propriis debitis premi, et Rempublicam nolle nobis nostras proprias impensas refundere, adeoque nullam spem concipi posse, fore ut illa Nobis in hac re auxilietur. Denique ipsa pactio matrimonialis et sanctio de tam gravi negotio multas secum ab utraque parte traheret diffiscultates. Expendat praeterea Sinceritas Vestra omnia argumenta scripto, cujus Eadem mentionem fecit expressa, et videbit ea directe ad praesentem casum et personam nostram esse reflexa. Velit itaque Sinceritas Vestra de nobis esse persuasa, Nos nequaquam, ut Nobis conjugium binis vicibus persuadeatur, passuros fuisse, si videremus, et arbitraremur id Nobis et Reipubl. expedire. Cum igitur firmam animi nostri sententiam Sinceritas Vestra habeat sibi perspectam, velit aliunde Reipubl. consulere. Quod reliquum est bonam valetudinem Ipsi animitus precamur. Dab. Varsaviae d. 12. Nov. 1667.

CCCCLXXI. Literae JOHANNIS GEORGII II Electoris Saxoniae, ad LUDOVICUM XIV. Galliae et Navarrae et Regem, quibus ipsi pollicetur, se semper sua ex parte eo collaboraturum, quominus aliquid Pacis Westphalicae ariticulis aut foederi se et ipsum inter inito contrarium committatur, 1667. P. P.

SIcut hoc unice maxime desideravimus hactenus, ut Nostrum erga Regiam Vestram Majestatem studium ac cultum reapse demonstrare possemus,


page 492, image: s0492

ita insigni Nobis et gaudio et voluptati fuit ex Regiae Majestatis Vestrae Literis die y. Mensis proxime praeteriti Versaliae datis percipere, quod ipsi praecedentes Nostrae non ingratae fuerint, ac simul pro suo in Nos benevolo animo placuerit tam abunde et tam prolixe generosam et vere Regiam mentem de rebus ad pacem et incolumitatem publicam spectantibus Nobis explicare, imo desuper de quibusdam separaris negotiis Nobis utique peracceptis Generosum et Nobilem Dominum de Chassan instruere, qui secundum suam consuetam dexteritatem omni ex parte Nostrae de Regia Vestra Majestate conceptae spei et fiduciae satisfecit adeo, ut non vulgares Regiae Majestati Vestrae debeamus gratias, sedulo operam daturi, ne unquam suis commodis deesse videamur, ad quod Nos tum necessitudinis vinculum, tum arcti Nostri foederis nexus et tot sua beneficia non immerito obstringunt et impellunt. Non sine magna quoque animi consolatione cognovimus, quod Regiae Vestrae Majestati collibuerit de officiis Nostris, quae ad componendas de Circulo Bungundico enatas controversias tendunt, tam benevole et praeclare sentire et Nobis super hac re suum servandae pacis studium sincere exponere; enixe igitur collaboraturi sumus, ut Vestra Majestas re et facto deprehendat, Nobis nihil esse antiquius et prius, quam ea, quae in praecedentibus Nostris Literis die 27. Septembris hujus anni exaratis de foedere Nostro serio tuendo promisimus, in effectum deducere, ac contra pacificationem Westphalicam Bello in Belgio jam vertenti Nos haud immiscere, nec in


page 493, image: s0493

ullum Tractatum, qui Vestrae Majestati suspectus esse possit, unquam consensuros, neque consensisse, prout Ipsi, quae de hoc constanti Nostro proposito contestati sumus, praenominatus Dominus de Chassan fusius referre poterit. Caeterum Regiam Vestram Majestatem felicissime valere et semper bono totius Chrisuanitatis prosperis florero uccessibus precamur. Dabantur Dresdae die 9. Decembr. 1667.

CCCCLXXII. Literae JOHANNIS CASIMIRI, Poloniae Regis, ad LUDOVICUM XIV. Galliae et Navarrae Regem, cui factas Polonos et Moscovitas inter ad tredecim annorum spatium inducias pactumque contra Turcas, a quibus Poloniae ingens belli periculum immineret, foedus esse, amice refert, 1667.

PRo devoto propinqui sanguinis, et bonae correspondentiae, ac strictioris amicitiae nos inter atque Majestatem Vestram nexu certiorem eandem reddimus, pacem Polono-Moscoviticam, seu potius inducias ad tredecim annorum decursum feliciter, prout temporum praesentium ratio fert, compositas et conclusas, atque conjunctionem armorum contra Turcas, Tartaros, et rebelles Cosacos sancitam, juramento per Commissarios nostros et Moschoviticos corroboratam esse, et minime dubitamus, tum id Nuntium a Majestate Vestra consanguineo et conjunctissimo Principe prona aure et fraterno affectu acceptum iri. Cujus Christianissimo nomini, et pectori ea praecipue


page 494, image: s0494

insidet cura, ut potentia Turcica Regno nostro comminans, et proxime impendens reprimatur, atque Polonia Christianitatis antemurale tranquillitate pristina, et felicitate omni florescat. De caetero Majestati Vestrae longissimam valetudinem et prosperrimos successus ex animo precamur. Dabantur Anno 1667.

CCCCCLXIII. Literae fiduciariae a JOHANNE CASIMIRO, Poloniarum Rege, Joanni de Gnin Gninski, Ablegato suo Extraordinario, ad FRIDERICUM WILHELMUM, Electorem Brandenburgicum traditae, 1667. Joannes Casimirus, divina favente Clementia Poloniarum Rex etc. Serenissime etc.

ABlegato nostro extraordinario Illustri Joanni de Gnin Gninski etc. praeter ea quae prioribus literis et instructione nostra commissa habet, dedimus insuper in mandatis, ut Serenitatem Vestram nomine nostro certiorem reddat de transacta feliciter pace, seu potius induciis ad 13. annorum decursum sancitis nos inter atque Moschos, quod nuntium Serenitati Vestrae laetum fore pro ejus erga nos studio, ac multorum nexuum arctissimo vinculo minime dubitamus. Idem porro Illustris Ablegatus, ac noster, et Senatus Nostri Plenipotentiarius decenter Serenitati Vestrae exponet ea, quae pactorum Bidgostiensium observationem intimae amicitiae, bonae vicinitatis, mutuaeque


page 495, image: s0495

confidentiae firmitatem et incrementum concernunt. Cui ut pronam aurem, plenamque fidem Serenitas Vestra adhibeat, amanter cupimus. De reliquo Serenitatem Vestram Divinae protectioni commendantes. Dabantur Anno 1667.

CCCCLXXIV. Literae et JOHANNIS CASIMIRI, Poloniae Regis, ad FRIDERICUM WILHELMUM, Electorem Brandenburgicum, quibus ab eo, ut Brandtium, subditum suum, caedis in Smoguleckio perpetratae autorem, poenas huic facinori convenientes quam primum dare jubeat, solicite contendit, 1667.

PAucos ante dies triste et dolendum accidit facinus illatae trunculentae necis Generoso Smogulecki Camerario et Colonello nostro atque ad Comitia Regni Nuntio Terrestri, quem Generosus Brandt subditus Serenitatis Vestrae insidiose in domo occidisse, ac famulos ejus tyrannice contrucidasse accipitur. Non possumus non indigne ferre tam atrox delictum in Regno nostro patratum, praesertim, quod Ordines Regni caedem ornatissimi viri nepotis ex sorore Magnifici Palatini Cracoviensis, ac, quod praecipue commovet animos Nuncii terrestris, quorum securitari jus Gentium ac Regni leges prospiciunt, vindicatam quam primum velint, ut maximis animorum motibus instent; Serenitatem igitur Vestram pro justitiae zelo, et pro reciproco pactorum vinculo amanter requirimus, ut in dictum homicidam sicarium Brandt, ejusdemque criminis complices et cooperacores,


page 496, image: s0496

si forte in ditiones Serenitatis Vestrae profugerint, severius animadverti, et justitiam pro qualitate excessus administrari, ac successoribus defuncti decenter satisfieri quamprimum jubeat. Rem Principe dignam et amicitiae ac foederibus convenientem, nobisque gratissimam factura erit, quod minime dubitamus, Serenitas Vestra, quam de reliquo Divinae Protectioni cum apprecatione longaevae felicitatis commendamus. Datum Anno 1667.

CCCCLXXV. Literae JOHANNIS CASIMIRI, Poloniae Regis, ad METROPOLITANUM GAZENSEM, in Moschovia degentem, a quo amanter efflagitat, ut omnem in componenda Latinae Graecaeque Ecclesiae pace et unitate operam navare haudgravetur, 1668. P. P.

EAm Christiani Principes una cum sceptro et corona longe gravissimam cogitationem suscipimus, ut inter civiles Regnorum curas veri Principatus firmamento Sacrorum et Religionis concordiae studeamus, quod fiet, cum amplissimos lingua et ritibus divisos populos in unius Reipublicae grande corpus Nostro in Regno divinus favor collegerit, huic semper omnem operam impendimus, ut qui uno legum complexu tenentur, iisdem aris templisque conjuncti, eodem sanctae fidei spiritu animentur. Cujus piae voluntatis Nostrae, quod Devotionem Vestram instrumentum singulare in vicino amicoque Nobis magno Moschoviae


page 497, image: s0497

Ducatu ad praesens habere contigerit, peculiari in Dei Ecclesiam clementiae acceptum referimus. Quanquam vero Devotio Vestra sua in Ecclesiae concordiam propensione, tam singulari ex longo Romanae Ecclesiae usu, notitiaque collecto studio nulla cohortatione egeat, tamen ut Regium quoque tot expetito Orientis Occidentisque votis negotio suffragium adjiceremus, Devotionem Vestram etiam atque etiam enixe requirimus, ut suam diligentiam omnem in componenda Latinae Graecaeque Ecclesiae pace et unitate conferat persuadeatque, nihil ad firmandam Christianorum Principum securitatem, ad Graeci nominis gloriam, ad populorum salutem retinendam augendamque ista, quam exoptamus, utriusque Ecclesiae concordia praestabilius fore. Faciet Devotio Vestra publicae de sua virtute existimationi fidem, praesentique legationi perpetuitatem addet, dum ecclesiasticas res discordia hactenus dilapsas concordia pacificus Auctor instaurabit. Pleni porro fiducia sumus, Serenissimum Moschoviae Ducem, parem ex parte sua zelum et studium Christiano Principe dignum tam exoptato negotio accommodaturum. Prout ea de re tam ad Ipsius Serenitatem, quam ad Revetendissimos in Christo patres Alexandrinum et Antiochenum Patriarchas in Moschovia hospitantes prolixius scribimus. De reliquo Devotioni Vestrae Regiam Nostram gratiam pollicemur et bonam valetudinema Deo precamur. Dabantur Varsaviae die 2. Januarii Anno 1668.



page 498, image: s0498

CCCCLXXVI. Literae JOHANNIS CASIMIRI, Poloniarum Regis, ad ALEXANDRINUM et ANTIOCHENUM PATRIARCHAS, Moscuae commorantes, quibus sibi Latinae Graecaeque Ecclesiae conjunctionem, curae cordique fore, atque modo per Magni Ducis Moscoviae concessionem liceret, cleri Polonici nomine Legatos confestim isthuic operi laudabili perficiendo adfuturos pollicetur, 1668. P. P.

REtulerunt Nobis Legati Nostri ab Aula Serenissimi Magni Moschoviae Cari, fratris, Vicini et foederati Nostri revertentes, Devotiones Vestras in Metropoli Moschoviae in praesentiarum hospitari, simulque edocti sumus, pacem Nos inter et Magnum Moschoviae Carum sancitam cum laetitia et summa gratulatione a Devotionibus Vestris acceptam esse. Iidem memorati Nostri Legati adjecerunt propositum esse a Devotionibus Vestris, ut post compositam civilem pacem, de componenda pace ecclesiastica tanto sanctiorem et digniorem curam susciperemus, quanto aeterna bearitudo terrena ista, et caduca felicitate praestantior est, ac semper maximorum Regum et Principum contentio fuit, ut divinam gloriam, extirpationem paganorum, fanctae fidei catholicae a Salvatore Nostro Domino JESU CHRISTO institutae, et pretioso sanguine confirmatae incrementum et decus quam maxime promoverent; exinde laetum Nobis fuit audire, tam piam et sacris praesulibus dignam propositionem, qua permoti consilium et


page 499, image: s0499

desiderium Nostrum hisce quamprimum Devotionibus Vestris explicandum duximus. Quid enim magis a Nobis optari possit, quam ut post varios bellorum casus et discrimina extremos aetatis Nostrae dies, et gloriose gesta, hoc sublimi et sacrosancto actu pacis et unitatis inter Latinam et Graecam Ecclesiam reductae, coronemus? Ab eodem unico fonte, et autore Domino JESU CHRISTO fides nostra fluxit, una fides, una Ecclesia, sub uno Capite Christi Vicario multis seculis duravit, nulla Tyrannorum saevitia, aut Haereticorum machinis exorientis adhuc Ecclesiae firmitas everti potuit, imo per ardua et adversa, per caedes et sanguinem magis effloruit: Sancti illi Patres Graeci, quorum doctrina fulget Ecclesia, unitatem et concordiam servaverunt, aliae potius causae, quam pietas et divinae gloriae zelus dissidium fecerunt, et vestem hanc Christi inconsutilem lacerarunt. Neque vero tam magna varietas est controversiarum Ecclesiasticarum inter Occidentalem et Orientalem Clerum, ut si recta intentio et voluntas adsit, ac Doctorum et piorum virorum conatus paulo diligentius allaboret, conciliari et ad unitatem revocart nequeat; sundamenta eadem fidei Nobis sunt, sacram scripturam et traditiones Apostolicas, tanquam Regulam et Magistram habemus, eorundem antiquorum Patrum libris innitimur, ritus tam Latini Graecorum, quam Graeci Latinorum admittimus, Sacramenta a CHRISTO Domino instituta, pariter observamus, inclytam Virginem Mariam Deiparam, Sanctosque Dei ac Imagines et reliquias eorum veneramur; aliquae difficultates, si


page 500, image: s0500

recte explicentur, non magno negotio submoveri et sopiri Deo auxiliante possunt. Huic vero tam praeclaro et coelo terrisque exoptato negotio adeo incumbere parati sumus, ut non Regiam tantum dignitatem et autaritatem Nostram, omnesque, quae in Nobis sunt, vires, sed vitam etiam ipsam libenter advocamus. Nec dubitamus Serenissimum magnum Moschoviae Carum pari studio et pietate in promovendo tam sancto opere nobiscum certaturum, ea de causa scribentes ad suam Serenitatem optamus et consulimus, ut tempus certum praefigatur, ac locus designetur, in quo commode per Delegatos Reverendissimi in Christo Patris Archiepiscopi Gnesnensis aliorumque Dominorum Episcoporum Poloniae, una cum Reverendissimis Devotionibus Vestris ac Domino Patriarcha, et Metropolitanis Vladicisque Moschoviae, seu eorum delegatis conferentia haberi, tantae molis concordia et unitas Ecclesiarum atque animarum salus tractari et feliciter stabiliri valeat, speramus etiam sanctissimum Pontificem Romanum Clementem IX. pro sua pietate, et zelo huic tractationi paterne assensurum ac per literas seu Delegatum suum adfuturum, prout ea de re scribemus ad ejus Sanctitatem. Porro deliberantibus Nobis de tempore et loco tempus videtur idoneum in mense Junio, locus in Civirate Metropolitana Moscua, si ita placuerit Sexenissimo Magno Moschoviae Caro, tum et Devotionibus Vestris, qua de re literarium responsum ad Nos, quam primum expectantes Devotis in Christo Paternitatibus Vestris bonam Valetudinem


page 501, image: s0501

et prosperitatem a Deo precamur. Dabantur Varsaviae die 2. Jan. Anno 1668.

CCCCLXXVII. Literae ANDREAE OLSZOVII, Procancellarii Regni Poloniae, ad EMINENTISSIMUM CARDINALEM PROTECTOREM POLONIAE, de Latinae Graecaeque Ecclesiae divortio tollendo et utriusque facili negotio reduniendae occasione agentes, 1668. P. P.

TAmetsi multo seculorum retro decursu, ac recentiore memoria, ingentibus sacrae Romanae Ecclesiae studiis Graecos inter Latinosque consensio quaesita hactenus intra vota potius steterit, quam integre aliquando coalescere potuerit, tamen ad omnes sanciendae istius concordiae vias oculis animisque intentis excubare, ut maxima Dei cum gloria conjunctum est, ita populis Christianis summe beatum et salutare; neque vero singularis pro Ecclesia sua divinae bonitatis cura et tutela deesse videtur, quae ultro tanti operis materia in vicino et nuper foederato Nobis Magno Ducatu Moschoviae subministrata expetitae pacis et unitatis fundamenta aperit orditurque; Certis enim Relationibus Serenissimo Regi meo compertum est evocatos suis e Graecia sedibus a Magno Moschoviae Duce Alexandrinum et Antiochenum Patriarchas, cum nonnullos ritus Pruthenorum sublatis erroribus correxissent, tum non mediocre in sanctam unionem voluntatis suae argumentum


page 502, image: s0502

dedisse; Nam cum iterato baptizari Latinos sua forma, mos et institutum illis esset, ac prima Quadragesima Dominica in Romanum Pontificem et Ecclesiam publico Anathemate privata odia vindicare, utrumque rati impium ita abolevere, ut nihil videatur restare, quam prono calentique negotio manus ab Urbe facemque administrari, ut ex annexis copiis literarum Regiarum, quae ex Cancellaria mea mittuntur, tum ex Relatione in scripto porrecta Religiosi ex Ordine Sancti Dominici informari poterit Eminentia Vestra, quanto studio Magnus Moschoviae Dux et Patriarchae memorati ad unionem cum Ecclesia Catholico - Romana propendeant; quod Suae Sanctitati Domino Nostro per Eminentiam Vestram quamprimum referre mei muneris existimavi, ne concessum rebus fidei provehendis tempus, more et cunctatione corruptum efflueret. Neque dubito suam Sanctitatem aemula Praedecessorum suorum pietate tam grandi negotio manus paternas admoturam, tanto felicioris spe eventus, quanto circumstantiae temporis et Personarum magis ad praesens et ultro conspirare videntur. Animus mihi est in Moscuam abeundi et operam utiliter pro Ecclesia Dei navandi, si Regia Majestas id permiserit et sanctissimo Domino ita complacuerit. Haec paucis innuens de reliquo obsequiorum meorum veterem devotionem Eminentiae Vestrae ex animo commendo. Dabantur die 26. Mensis Jan. An. MDCLXVIII.

CCCCLXXVIII. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxonum Electoris, ad MARCHIONEM DE CASTEL


page 503, image: s0503
RODRIGO, Provinciarum sub Carolo II. Hispaniarum Rege, in Belgio Hispanici Praesidem, quibus ipsi Ulricum Comitem a Kinski impense commendat 1668, P. P.

MIlitavit jam ab aliquot annis Serenissimo et Potentissimo Hispaniarum Regi in expeditione Belgica praesentium exhibitor, generosus Dominus Ulricus Comes a Kinsky, Consiliarius hactenus Noster in re militari intimus, et Camerarius, suique tunc temporis ejusmodi experimenta dedit, ut non minus Colonellimunere, quam gratia Regia insignis redderetur. Cum igitur devotum semel Coronae Hispanicae atque adeo Serenissimae Austriacae Domui animum recentibus modo rerum argumentis comprobare, atque adeo quae pridem sub signis regiis stipendia meruit, pari constantia et fide reverti secum constituerit, laudabili ejus instituto, pro nostra in ipsum benignitate et gratia deesse noluimus. Ac proinde ab Excellentia Vestra peramanter postulamus, ut pro praesenti Regiae militiae statu Colonellum hunc in provehendis ejus rebus et procuranda statione condigna imprimis sibi commendatum, atque eo loco habere velit, unde commendationis hujus nostrae fructum ipso facto, prout confidimus, experiatur. Perquam gratum in eo Nobis faciet Excellentia Vestra officium et Nostram vicissim in se propensam voluntatem quavis oblata occalloncoppido sentiet. Cui interim prosperos rerum gerendarum successus benevole precamur.


page 504, image: s0504

Dabantur in Electorali Nostra Dresda die 29. Apr. Anno 1668.

CCCCLXXIX. Literae JOHANNIS GEORGII II Saxoniae Electoris, ad CAROLUM II. Magnae Britanniae Regem, cui ingentes persolvit grates, quod se in Ordinem Equitum a Periscelidis insigni nuncuputorum cooptari decreverit, 1668.

Serenissime et Potentissime Rex.

REgiae Vestrae Dignitati salutem dicimus, et operam nostram in omni officiorum genere paratissimam, offerimus. Domine Consanguinee et Affinis colendissime. Ex quo Nobis per Regiae Vestrae Dignitatis praeclarum non minus atque fidelem in oris Gerrnaniae Residentem Ministrum, Generosum Equitem, Dominum William Swan, quem ob egregia ejus merita pridem nobis cognita praecipuo loco habemus, innotuit, quod intuitu sanctioris illius, quae jam diu inter Regiam Vestram et Nostram Electoralem Dornum constanter viget, necessitudinis, R. V. Dignitas in Magnae Britanniae Equitum Ordinem de Gartier Nos cooptari decreverit. Nostrarum partium omnino esse censuimus, magnas Eidem pro tam insigni Regii in Nos animi symbolo et destinata Nobis, quam quidem ea, qua par est, hilari mente accipimus, tam celebris Ordinis tessera, per solennes hasce gratias referre. Et quemadmodum honorifico hoc mutuae conjunctionis vinculo eo arctius Nos pristinae Necessitudinis legibus adstrictos profitemur; ita quoque singulariter Nobis


page 505, image: s0505

gratae erunt, prout sed ulo circumspiciemus occasiones, quibus dignissimi hujus Ordinis Usuram, condignam in ornamenta et commoda Vestra Regia convertere, adeoque studiosae Nostrae in Regiam Vestram dignitatem voluntatis grata ubique experimenta edere valeamus. Quibus diuturnam porro Regiae Vestrae Dignitati valetudinem prosperumque Regnorum et Regiae Domus florem ab omnipotente Deo animitus precamur, Dabantur in arce Nostra Electorali Dresda, die 5. Maji, Anno. 1668.

Johannes Georgius II.

Elector.

CCCCLXXX. Literae JOHANNIS GEORGII II Saxoniae Electoris, ad FERDINANDUM II. Magnum Hetruriae Ducem, quibus nullas sibi ob facta Principi Ipsius Haereditario, Dresdam transeunti, optimae voluntatis testimonia, gratias competere, modestre asserit, eumque perpetuae propensionis suae securum esse jubet, 1668. P. P.

GRatae admodum Dilectionis Vestrae literae sub decimo septimo Aprilis proxime ab hinc elapsi datae Nobis extitere, cum quia valetudinis et rerum Vestrarum florentissimarum nuntiae, tum etiam quod Dilectio Vestra edita nuper Nostrae in Serenissimae Domus Vestrae Principem natu maximum, hic transeuntem, voluntatis optimae testimonia,


page 506, image: s0506

quae etiam citra culpam Nostram omitti non potuissent, tam honorifica gratiarum actione profequi voluerit. Nobis sane gratulati sumus, ex quo haud vulgare illud decus ad sanctiorem illum conjunctionis Nostrae cultum accessit, quod dictus Serenissimus Princeps, in quo praesente magnitudinis non minus atque amicitiae paternae imago praeclare eluxit, flexo in perlustrandis oris hisce cursu, anlam hanc non sine Domus Nostrae Electoralis exhilaratione salutatum ire, suique complectendi Nobis copiam facere sustinuerit. Quemadmodum igitur illustre illud in Nos affectus Vestri monumentum merito in obligationum Nostrarum numero reponendum censemus: ita quoque quas comprobandae voluntatis Nostrae partes sestinantis juxta Hospitis, cui felicem in patrias oras reditum precamur, comitas, nec non incommoditas tempestatis tunc temporis prohibuere, non nisi aequi bonique a Dilectione Vestra consultum iri confidimus. Nihil porro ad officium Nostrum facturi reliquum, quo mutuae Nostrae necessitudinis vigor, pro eo, ac par est, indies augeatur, adeoque ad seros usque posteros utrinque transmittatur. Proutidem Nobis de Serenissima Domo Vestra abunde pollicemur. Atque adeo Dilectionem Vestram quam diutissime salvam sospitemque rebus humanis superesse etiam atque etiam cupimus. Dabantur Dresdae, die 8 Maji, 1668.

CCCCLXXXI. literae JOHANNIS CASIMIRI, Poloniae Regis, ad CLEMENTEM PAPAM IX.


page 507, image: s0507
quibus Ipsi, ceptum a se abdicandi Regiminis consilium exponit, orbataeque Capite suo Reipublicae Poloniae curam modeste commendat, 1668.

POst oscula pedum Sanctitatis Vestrae, mei Rognorumque meorum ac Dominiorum humillimam commendationem, Religionis sanctae et meae erga sanctam sedem devotionis, ut Sanctitati Vestrae, quem Vicarium ejus, per quem Reges regnant, agnosco et veneror, filiali obsequio et confidentia deferam, quoties clare aliquod mutationis concernens intervenit momentum, plures jam sunt anni, ex quo curis et aetate fessus boni publici Regni mei providus, et salutis animae meae, quam inter regnandi artes operdri est difficile, satagens proposueram Statibus Regni, quo Electione libera adscito regnaturo post fata mea Principe orbitati meae commodisque publicis consulerent; disjecto vi et ordine fatorum hoc consilio, et auctis annis meis malisque publicis non aliud meis et subditorum convenire reperi, quam abdicato in manus Reipublicae Imperio, eam in liberrimo elcctionis exercitio et in optione vitae constituere, quam residuo dierum meorum et parandae aeternae quieti commodam judicavero, id me in futuris comitiis certe excusaturum Senatoribus huc convocatis die hesterna declaravi; praecipua vero mea cura est, Sanctitati Vestrae consilium meum hoc approbari, qua de Causa Illustrissimum et Reverendissimum Dominum Galeaceum Marescottum, Archiepiscopum Corinthiae, Nuntium Sanctitatis Vestrae omnia fide relaturum, atque jam in antecessum diadema meum benedictione Sanctae Sedis assumptum


page 508, image: s0508

ad pedes Sanctitatis Vestrae depono, non aliud inde resumpturus, quam eandem Sanctitatis Vestrae benedictionem, sub cujus nutu et auspiciis reliquum vitae transigere desidero. Sit hoc voluntarium ambitionis mundanae, animae et Regno meis oblatum sacrificium gratum in oculis Sanctitatis Vestrae, et ad gloriam seculi et Pontificatus Vestri, augeat exempla illorum, qui per jacturam terrenorum non poenitendo commercio portum salutis quaesivere. Nec credat Sanctitas Vestra perdere le filium, quisub firmo erga Sanctitatem Vestram obsequio lucrari animam suam, non respiciens retro contendit, aut perdere coronatum e filiis; succrescit enim benedicente per manum Sanctitatis Vestrae Deo dignus, qui impleat thronum meum, et ego sponsor esse ausim, non alium subditos mihi populos assumpturos Principem, nisi qui Religione Catholica et obedientia erga Romanam Ecclesiam ad solium hoc gradiatur. Conferet procul dubio Sanctitas Vestra in eam rem operam studiaque sua et Statibus Regni hujus sub interregno concordiam internam et verae Religionis amorem paterna sua admonitione instillabit. Hoc est quod et ego Regno huic et ad praesens a Sanctitate Vestra flagito, et in excessu e throno commendatum curabo, existimans bene me subditos meos relicturum; ubi illis nihil de Protectione Sanctae sedis et obsequio in matrem Ecclesiam decesserit. Interim Sanctitati Vestrae longaevam a Deo valetudinem et felicissimum Sanctae Sedis Apostolicae regimen filiali devotione exopto, ac ejusdem paternae Sanctitatis Vestrae Protectioni me Regnaque mea humillime


page 509, image: s0509

subjicio. Dabantur Varsaviae, die 13. Mensis Junii, Anno 1668.

Ejusdem Sanaitatis Vestrae

Obedientissimus Filius

Johannes Casimirus.

CCCCLXXXII. Breve CLEMENTIS PAPAE IX. ad JOHANNEM CASIMIRUM, Poloniarum Regem, cui ne fasces regios, nisi cum vita deponeret, aut, si propositi sui adeo perinax sit, ut dimoveri ab eo haud possit, saltem de digno sibi successore constituendo ante abdicationem prospiceret, 1668. Clemens Papa Nonus.

CHarissime in Christo Fili Noster, salutem et Apostolicam benedictionem. Majestatis tuae literas die trigesima Maji datas reddidit Nobis dilectus filius Nuster Cardinalis Ursinus, earumque tenorem, et obfirmatam de Regno dimittendo sententiam tuam voce quoque prosecutus est, quam rem omnem utique Nos non sine paterna charitatis impensa, sollicitaque cura et attentione audivimus. Nunc autem summa rei gravitas exigit, ut pro impetranda luce, qua in tam arduo negotio benedirigamur, ipse Pater luminum enixis precibus adeundus Nobis omnino sit. Quod idem adhuc etiam a Majestate tua plane fieri cupimus et ab eo summopere petimus, ut in hujusmodi tanti ponderis deliberatione, qua communi istius. Regni


page 510, image: s0510

bono, qua Christianitatis universae rationibus recte consulatur, Nos equidem a prima usque Pontificatus Nostri die mentis oculos in res tuas, tuique Regni conversos et fixos habuimus, atque primis ipsis literis manu propria scriptis rogavimus Majestatem tuam, ut ad secundas nuptias transeundo Regiae domus suae successioni prospicere vellet, quo Religionis Catholicae et publicae quietis, res isthic illaesae atque immotae permanerent. In his cogitationibus, solius communis boni zelo ducti, nec ulli prorsus affectui, aut propensioni quorumcunque respectuum humanorum indulgentes usque perstitimus, hujusmodi sensus Majestati tuae per Nuntium Nostrum identidem insinuantes. Quare non sine magna profecto solicitudine audire potuinius, Majestatem tuam in abdicandi Regni proposito mentem omnino fixisse, cum inde periculum impendeat, nedum pacis et quietis subditorum tuorum convellendae, verum etiam rei Christianae totius et Religionis Catholicae rationum non mediocriter perturbandarum. Hinc Nos muneris Nostri debito nimium deesse videremur, nisi quod ex toto corde facimus, iterum a te vehementer postularemus atque flagitaremus, ut de retinenda corona consiuum Nostrum accipere omnino velis, aut saltem hanc rem universam animo complexus, eam ita regere, ut successeris electio sequi possit absque ullo damno, aut etiam si possibile sit, cum emolumento et lucro sanctae Religionis, ac totius istius Regni, quod se tam diu tantoquecum suo bono sub regimine amplissimae domus tuae fuisse gloriatur; Nos profecto huic eidem


page 511, image: s0511

rei atque fini cunctis animi viribus ex parte Nostra efficaciter incumbemus, tum erga personam praeclarissimam tuam, in quocunque statu Te constitueris, eandem Paternae charitatis eximiam voluntatem certe retinebimus. Quod autem attinet ad venerabilem fratrem Episcopum Bitenensem, Nos eum praecipuo sensu existimationis et benevolentiae prosequimur, neque Nobis utriusque rei causae quoque particulares desunt, cumque summopere Nobis cordi fuerit, Majestati tuae in re praesertim tanto studio peroptata satisfacere posse, impedimenta, quae hucusque paternae propensionis hujus effectui obstiterunt, permoleste tulimus. Caeterum imprimis graves, et adhuc matura consideratione plane dignae sunt eae rationes, quas omnino in hac re perpendere debemus, uti Majestas tua, ut credimus, jam audivit, ac rursus audire poterit ex venerabili fratre Archiepiscopo Corinthi, Nuntio Nostro, cui fidem omnem habere volet, illud profecto sibi persuadens, omnibus in rebus, quibus Nobis permissum suerit, gratificari Tibi posse. His animi paterni sensibus Majestati tuae benedictionem Apostolicam amantissime impertimur. Datum Romae apud Sanctam Mariam majorem sub annulo piscatoris, die 7. Julii Pontificatus Nostri anno secundo.

CCCCLXXXIII. Breve CLEMENTIS PAPAE IX. ad JOHANNEM CASIMIRUM, Poloniarum Regem, a quo iteratis precibus paterne contendit, ut


page 512, image: s0512
a consilio de abdicando Regimine suscepto desistat, 1668. Clemens Papa Nonus.

CHarissime in Christo fili Noster salutem et Apostolicam benedictionem. Etsi Majestas Sua ex aliis literis, quas nuper ad eam scripsimus, intelligere potuit, quam ingenti molestiarum et solicitudinum cumulo mentem nostram impleverit consilium ab ea de Regno dimittendo susceptum, tamen cum assidue Nostris cogitationibus usque plura et majora succurrant, qua detrimenta, qua pericula, tum Regno isti, tum etiam Reipublicae Christanae toti ex hujusmodi re procul dubio hisce temporum articulis exstitura, denuo te rogare et in Christi visceribus obsecrare constituimus, ut omnem cogitationem hanc deponere velis, aut saltem suspendere, donec Nobis, de causis, quae te movent, certioribus plane redditis de re tanta et ad consciendam quoque tuam vel maxime pertinente, communicatis Nobiscum consiliis maturius deliberare possis. Quare, si quid in hoc habes, quod animae tuae rationes tangat, etiam atque etiam a te petimus, ut antequam aliud quidquam decernas, id amori paterno Nostro fidenter aperire non omittas, memor, quod animae tuae rationem Deo reddere, in re praesertim ad tot aliarum animarum et populorum securitatem et salutem omnino spectante districte tenemur. Age igitur, charissime fili Noster, patrem tuum salutaria mandantem audi, respice tot hominum millia, quae Deus curae custodiaeque tuae commisit, ex tali facto tuograviter


page 513, image: s0513

periclitatura, et privatos voluntatis tuae quoscunque sensus, quamvis alioquin generosos, publico bono, nedum Regni tibi, Domuique tuae amplissimae tam devoti atque devincti, sed universae rei Christianae multo generosius remitte atque condona, aut certe tantisper in tempus opportunius provide differ, uti cuncta planius ex venerabili Fratre Archiepiscopo Corinthi Nuntio Nostro coram audies. Quam profecto sententiam, ut animo aeque pio ac praecelso tuo pro summa misericordia sua Dominus insinuare dignetur, eum enixe precamur, Majestati tuae Apostolicam benedictionem amantissime impertientes. Datum Romae apud Sanctam Mariam Majorem sub annulo Piscatoris, die 20. Julii, Pontificatus Nostri anno secundo.

CCCCLXXXIV. Literae NICOLAI PRAZMOWSKII, Regni Poloniae Primatis, ad LEOPOLDUM, Rom. Imperatorem, quibus ipsi refert, quod Johannes Casimirus Rex, deposito sceptro, se ad sacratioris otii quietem contulerit, 1668. P. P.

QUam felici serie Serenissimorum Stirps Jagellonidum tot seculis Imperium in hoc usque temporis momentum in Polonia Magnoque Lithuaniae Ducatu continuaverit, id Sacrae Caesareae Majestati Vestrae plusquam manifestum est, cum eidem summo Reipublicae bono ac emolumento, cum ejusdem originis Principibus perpetui consanguimtatum et affinitatum intercesserunt nexus: hinc vero est, quod Regnum tanto tristius suae


page 514, image: s0514

ingemiscat infelicitati orbatum optimo Principe, Supremo praedictae Regnatricis Domus Haerede Serenissimo Joanne Casimiro. Qui dum illustri fama XX. annorum fastos implevisset, ac Regiae potestatis fastigium stationem non portum reputasset, indeque meditandis aeternitatis momentis sacratioris otii quietem respiceret, non expectato fatorum termino Regni hujus fasces in manus Reipublicae summo Ordinum moerore deposuit. In hanc itaque deplorandam conjecti orbitatem praesentis Status Nostri rationem notitiae Sacrae Caesareae Majestatis Vestrae insinuamus, idque ex merito Nostrae in eandem observantiae, qua in venerantium censu nulli unquam fuimus secundi, non ambigimus, quin Sacra Caesarea Majestas pro Sua, quam semper pronam et addictam agnovimus, erga Nos voluntate, non solum orbitatem hanc Nostram dolenter excipere, verum etiam benigne prospicere dignabitur, ne quid contermino ditionibus suis et amicissimo semper Regno, hac rerum revolutione, suboriatur discriminis, quod publicam inter se ruinare aut confundere valeat incolumitatem, quod equidem plena in Sac. Caes. Majestate Vestra operimur fiducia, ipso eventu comprobaturi, quantum ejusdem Majestatis Vestrae ambiamus benevolentiam ac gratiam, cui Nos devinctaque et amicissima studia nostra cum votis fortunatos rerum successus Sacrae Caesareae Majeitatis Vestrae precantibus reverenter commendamus. Dabantur Varsaviae, die 17. mensis Septembris, Anno 1668.



page 515, image: s0515

CCCCLXXXV. Literae NICOLAI PRAZMOXWSKII Regni Poloniae Primatis, ad FRIDERICUM III. Daniae Regem, cui Johannem Casimirum, Regno se abdicasse nuntiat, 1668.

ITa divinae placitum est providentiae, ut rem Nostram publicam nulla perpetua beare velit tranquillitate, imo novis eandem continuo exerceat aerumnis et adversitatibus: Tot enim quassata malis, vix dum respirare coeperat, reductis duntaxat undique pacis ornamentis, cum Serenissimus Rex Joannes Casimirus, tot retro annis exantlatam Regiarum curarum molem et fastidium sanctioris otii malacia redempturus, simul et sese Regno die 16. praesentis abdicavit, et reipublicae orbitatem induxit. Quanto proinde benignius Suae Majestatis imperium experti sumus, tanto majori animi dolore hanc Serenissimae Majestatis Suae abdicationem ipsa exempli novitate moestam et excipimus, et prosequimur. Serenissimae vero Majestati Vestrae id eatenus communicandum duximus, ut eidem constet, quo periculi, amicissimum, ac non uno foedere sibi addictum devolutum sit Regnum, et quae iliud maneant orbitatis incommoda; quod sicuti eo a Majestate Vestra animo, quo propensionem suam in Rempublicam nostram, hactenus multis manifestisque palam fecit argumentis, acceptum iri confidimus, ita non dubitamus fore, ut praesenti turbidarum rerum nostrarum statu, ea in hoc Regnum permaneant benevolentiae officia qua emic ssimi Regis humanitati maxime conveniant.


page 516, image: s0516

Caeterum prosperrimos rerum successus Majestati Vestrae prdcati obligatissima nostra commendamus studia. Dabantur Varsaviae 17. Sept. 1668.

CCCCLXXXVI. Literae NICOLAI PRAZMOWSKII, Regni Poloniae Primatis, ad CAROLUM XI. Sueciae Regem, quibus ipsi, Joannem Casimirum Regem, tot retro actorum annorum Imperii molestiis defatigatum, Regimine ad suaviorem gravescenti aetati quietem abiisse exponit, 1668. P. P.

INter sanctiores semper reputavimus curas, ut ea, quae Nobis cum Serenissima Majeitate Vestra intercedunt vicinitatis, necessitudinum et mutuae securitatis jura probe coleremus, integre impleremus: Quod equidem vicissim a Majestate Vestra experti sumus hactenus, ita, ut Respublica Polona gaudeat se tam arcto amicitiae vinculo Regno Sueciae esse adjunctam. Cum vero inter amica Regna utraque communis esse debeat fortuna, mutuoque commercio laeta aeque ac tristia communicanda veniant, celare Majestatem Vestram non potuimus, quod cum Serenissimus Princeps Joannes Casimirus, id quod reliquum aetatis superest, in privatae quietis malacia subducere jam ante destinasset, tandem in proxime praeteritis comitiis Regno se hocce abdicavit nostro. Quanto proinde moerore universam hanc impleverit Rempublicam facile judicare potest, quisquis paterni ejus in Nos Imperii,


page 517, image: s0517

ac Nostrae erga Serenissimam Domum Jagellonicam devotionis non fuit ignarus. Hanc vero Orbitatem Reipublicae Nostrae dum Majestati Vestrae communicamus, quod pro amicissima in nos voluntate sua fato Nostro indoleat, plane confidimus, eaque in nos profectura speramus officia, quae in hoc statu a vicino et amico Regno merito expectari debeant, Caeterum dum prosperrimos rerum eventus Majestati Vestrae precamur, studia Nostra officiosissima eidem commendamus. Dabantur Varsaviae die 17. Mensis Septembris Anno 1668.

CCCCLXXXVII. Literae NICOLAI PRAZMOWSKII. Regni Poloniae Primatis, ad CLEMENTEM PAPAM IX. quibus ipsi, quod Joannes Casimirus Rex, reliquum vitae sanctioribus de salute aeterna curis litaturus, humeros, suos Regiminis moli subdexerit, officose refert, ac paternas pro Republica Polona curas anxie commendat, 1668.

Beatissime Pater.

POsteaquam nec Sanctitatis Vestrae paternae dehortationes, nec consanguineorum Principum dissuasio, nec ipsiusmet subditi populi, Senatorum Procerumque his comitiis congregatorum supplices preces obfirmatum ad abdicandum hoc Regnum Serenissimi Nostri Regis animum, a proposito dimovere valuissent, illud tandem diu meditatum, maximo omnium dolore executus est, cum die nupera 16, Mensis Septembris, omni regia potestate in plenis ac frequentissimis eomitiis a se ab


page 518, image: s0518

dicata, plenum Nobis Jus eligendi Sucessoris reliquit. Factum hoc cum primis Sanctitati Vestrae debui intimare, ut gravissimis curis, quae incomparabilem Sanctitatis Vestrae vigilantiam, in universae Christianitatis bonum incessanter exercent, ista quoque nec minor nec inferior caeteris accederet. Fiet profecto, ut tam porrecta ad omnes Orbis Christiani partes Sanctitatis Vestrae sollicitudo, nostro quoque septentrioni in tam arcto et ancipiti statu fluctuanti deesse nolit, quinimo Regno huic catholico et Sedi Apostolicae deditissimo, nunc praecipuum impendere dignabitur Sanctitas Vestra studium, cui cum Regem domo accersere non possumus, aliunde omnino quaerere Principem debemus ignari et inscii, quemnam caelestis providentia throno huic destinarit. Supplex proinde patrocinium Sanctitatis Vestrae Procerum Regni hujus, ac Magni Ducatus Lithuaniae nomine favoremque imploro, quo Benedictione paterna ejusdem sanctitati Vestrae confirmati ejusmodi consilia ineamus, quibus jacturam pientissimi ac pro fide Catholica zelantissimi Regis in Sufficiendo alio non dissimilis zeli et paris probitatis Principe resarcire possimus: Mihi imprimis, cui eo nomine tamdissicilis interregni moles maxime incumbit, secunda post divinam, utpote vicariae ejus, manus Sanctitatis Vestrae petenda venit, ut ea fultus huic tanto firmius insistam, murumque me pro Domo Dei ponam, quanto certior sum hac rerum metamorphosi insultibus hostium, eandemfore arietandam, atque cumhac humillima prece mea ad scabellum me pedum beatorum Sanctitatis Vestrae demittens


page 519, image: s0519

eosdem reverendissimo osculo veneror. Dabantur Varsaviae 17. Mensis Septembris Anno 1668.

CCCCLXXXIIX. Literae NICOLAI PRAZMOWSKII, Regni Poloniae Primatis, ad FRIDERICUM WILHELMUM, Electorem Brandenburgicum, cui Joannem Casimirum Regem Regii officii onus in manus Reipubicae reddidisse explicat, 1668.

QUemadmodum tempestas minari ut plurimum prius consuevit, quam consurgat, ita antequam Serenissimus Rex noster, ultimum Jagellonicae Prosapiae pignus ac haeres, praesentis orbitatis turbine Rempublicam involveret, convocato non ita pridem Senatus Collegio id sese facturum praedixit: Sperabamus nihilominus fore, ut aut ipsa temporis mora ille animi impetus mitescendo consideret, aut certe supplicum Regni Ordinum intensione refrigesceret, verum contra quam ominabamur, evenit, cum Sua Majestas Serenissima vigesimum Regni annum emensa et per utramque experta fortunam, quam arduum sit cuncta regendi onus, non tam curarum Regiarum fastidio, quam meditandae aeternitatis motivo ad privatam tracta quietem, id quod reliquum est aetatis, sanctioribus curis impensura, Regno sese in totius Reipublicae conspectu abdicavit. Quo facinore veluti nos summo dolore, ita et longe gravissimis cumulavit curis, adeo ut rem cum Serenitate Vestra, pro ea,

quae


page 520, image: s0520

nobis mutuo intercedit, necessitudine communicandum duxerimus, minime ambigentes, quin in hoc orbitatis statu, eam nobis velit contestari propensi animi sui voluntatem, quam semper hactenus a Serenitate Vestra experti sumus, dabimus vicissim operam, ut Serenitati Vestrae constet, quanti amiciriae cum eodem pretium aestimemus, cui prosperos rerum eventus precati promptissima nostra studia commendamus, Dabantur Varsaviae 17. Septemb. 1668.

CCCCLXXXIX. Literae NICOLAI PRAZMOWSKII, Regni Poloniae Primatis, ad EMINENTISSIMUM CARDINALEM, Regni Poloniae Protectorem, cui Joannem Casimirum Regem, Regnum Poloniae, non obstantibus contrariis totius Reipublicae votis, dimisisse nuntiat, 1668.

NOvo necdum in solio Sarmatico viso exemplo Serenissimus Joannes Casimirus regnare desiit, cum expectare noluit, ut sibi fata ultima eriperent Sceptra, verum cum eadem sponte diu praemeditata abdicare proposuerit, non potuere apud pientissimum Principem provinciarum et popuiorum pientissimae preces, nec Senatus et Comitiorum lachrymae, ne regnum dimitteret, aut unam imperii et conscientiae curam resumeret. Itaque 16. Septembris solenni ritu et admirando fastus fecularis contemptu, majori alacritate sceptra deposuit, quam susceperat, sui nobis desiderium relinquens, Successoris vero more Majorum liberrime eligendi potestatem, tam memorandum desideratissimi


page 521, image: s0521

Regis factum et repentinam Regni hujus orbitatem Eminentiae Vestrae, quam pritnum denunciandam duximus; quatenus Eminentia Vestra pro solita rerum nostrarum cura et protectione in tam vel maxime funesto Reipublicae casu, studio suo eidem deesse nolit, nosque favore et benevolentia prosequi, et quod maximum est, ad aras immaculatissimas, commendatissimos habere velit, has vero, quas ad Sanctissimum mittimus, dignetur Eminentia Vestra Sanctitati suae quantocius exhibere, nec minus Regni hujus necessitatem ac pericula, quae interregni tempore ingruere solent, Sanctissimi Domini Nostri providentiae ac favori commendare. Caeterum Eminentiae Vestrae obligati nostra deferimus studia. Datum Varsaviae 18. Sept. 1668.

CCCCXC. Literae NICOLAI PRAZMOWSKII, Regni Poloniae Primatis, ad CARDINALEM QUENDAM, cui Joannem Casimirum Regem relicta Reipublicae liberrima successoris eligendi potestate e solio se ad pacatiorem vitae privatae malaciam recepisse refert, 1668. P. P.

ITa hoc antemurale Christianitatis in medio bellicosissimi Septemtrionis consedit, ut aut bellorum ictibus incessanter quassetur, quippe Barbarorum aut Haereticorum junctum vicinio, aut arcana quadam fatorum intemperie, domestica exerceatur inquiete, ita profecto ea tempestate accidit,


page 522, image: s0522

cum enim hostica et Moschorum Schismaticorum arma, ut alia minora silentio praeteream, divino adspirante Numine et Serenissimi Regis Casimiri fortuna, ferro primum fracta, foederibus denique composuissemus, refloruisse pacem diutumam credere poteramus, nisi Nos in funestum interregni tempus repentinus Serenissimi Regis e solio discessus conjecisset; non praevaluere Senatus et omnium Provinciarum hortamenta, ut parta pace Sua quoque Majestas cum Subditis populis in Solio frueretur. Igitur cum in animum induxisset e publico in privatum secedere otium, tandem 16. Septembris Solenni apparatu in frequentissimo Senatu et Ordinum consessu Regno et Reipublicae summo omnium Nostro dolore valedixit; et quia mihi cum primis vacante throno, veluti Regni Primati, publicas reliquit curas, significandum id simulque quam enixe Eminentiam Vestram rogandam duxi, quatenus pro suo apud sanctissimum favore Patemam suae Sanctitatis in me derivare velit benedictionem et Patrocinium, cujus sub sidio nixus arduam hanc valeam sustinere provinciam, deditissima caeterum obsequia mea Eminentiae Vestrae defero. Datum Varsaviae die 17. Mensis Septemb. Anno 1668.

CCCCXCI. Literae NICOLAI PRAZMOWSKII, Regni Poloniae Primatis, ad SACRAM CARDINALIUM CONGERATIONEM, quibus Joannem Casimirum Regem fasces Regni deposuisse nuntiat, et Joannem in Sanctorum


page 523, image: s0523
Professorum Catalogum referri totius Reipublice nomine sedulo precatur. P. P

GRavissimo rem nostram publicam Serenissimus Rex noster Joannes Casimirus afflixit casu, dum depositis Regni fascibus, sublatoque placidissimae planeque Paternae gubernationis suae fructu inorbitatis, et interregni discrimina dedit praecipitem. Non ambigimus illustre et ipsa novitate sua eximium facinus tamque stupendum Europaeo orbi exhibere scenam, quam nobis causavit. Hoc vero publici moeroris sensu perculsi, dum attentae mentis indagine adversus quaevis pericula scrutamur praesidium, non est unde praesentius, quam a divorum Poloniae Patronorum praestolamur patrocinio; Eorum vero catalogo ut Sanctitas sua Servum DEI Joannem Cantium accensere dignetur, Senatus, Clerus, populusve Sarmaticus supplicibus contendit precibus. Proponentur Sacro Eminentiarum Vestrarum Collegio insignia Divi hujus miracula, quibus vitae sanctimoniam illustravit, deducentur, et ea authentico processu beneficia, quae ejusdem suffragio in dies caelitus in nos derivantur. Quare plurimum Eminentiae Vestrae de nobis totoque hoc Regno merebuntur, ubi serventissima nostra, et universi desideria populi ad votivum provexerint effectum, eoque sanctissimum Dominum nostrum promoverint, ut Candidatum hunc nostrum in Sanctorum Confesserum tribum referredignetur, talique honore a populo colendum decernat, qualis Beatissimarum mentium caetui,


page 524, image: s0524

ab Ecclesia DEI in terris impenditur, quod equidem tanto majori exoptamus desiderio, quanto prolixiori foenore vota nostra a Beatissimo hocce DEI servo coronanda speramus. Faciet Sanctitas sua rem, et divinae laudis auctoramento congruam, et excitandae Christianitatis zelo maxime proficuam, grande insuper nostrae erga Sanctam sedem devotioni et reverentiae praemium accedet, afflictisque rebus nostris certum dabitur solatium. Quam in rem Eminentiarum Vestrarum promotricem operam sollicitamus, ut pietati nostrae Regnique emolumencis consulant, prosperrimos iisdem rerum successus precati, devotissima nostra deferimus obsequia. Datum Varsaviae in Conventu Generali Mense Septemb. 1668.

CCCCXCII. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad COSMUM III. haereditarium Magni Etruriae Ducis Principem, cui pro mulis Neapolitanis sibi transmissis iingentes gratias refert, et Domenicum Melani proxime in Italiam iturum, clementissime commendat, 1668. P. P.

POstulabat quidem Jure quodam Suo ea, quae jam olim inter utramque Domum Nostram sancte coaluit, necessitudo, ut quam non ita pridem Dilectio Vestra coram continuandae utrinque benevolentiae pro celebrata sua comitate Nobis praeivit,


page 525, image: s0525

viam, ex nostra quoque parte, prout per praesentium exhibitorem ultro Nobiscum constitueremus, persecuti fuerimus. Haud exiguum tamen ad id, quod partium Nostrarum erat, obligationis accessit monumentum, ex quo jussu Vestro transmissos in usum Nostrum tres selectiores mulos Neapolitanos, decenter insuper depraedicata generosi Dilectionis Vestrae erga Nos animi testificatione, Nobis exhibuit, generosus dilectus Nobis et fidelis Dominus Johannes Fridericus, liber Baro a Burckersroda, Consiliarius Noster intimus et Camerae Nostrae Praeses, munus Nobis longe gratissimum. Pro quo ingentes Dilectioni Vestrae gratias agimus. Et sicuti futuro horum animalium usu jucunda Vestri memoria, quam alias quidem recentem quotidie recolimus, quodammodo renovabitur; Ita non minus gratae Nobis erunt, quas frequentiores desideramus occasiones, unde animum Nostrum officii haut immemorem, tam in simili, quam in omnibus aliis, quae ad commoda et ornamenta Vestra pertinere videbuntur, reipsa declarare queamus. Et quia, cujus supra mentionem fecimus, praesentium exhibitoris, ex cubiculariis Nostris Nobilibus atque Agentis Nostri dilecti Nobis Domenici de Melani, probata Nobis jam diu fidei et obsequiorum integritas meruit, ut Dilectioni Vestrae Personam nec non res rationesque ejus insimul redderemus commendatiores, Eandem ultro permissuram confidimus, quo commendationis hujus Nostrae fructum cliens et indigena Vester ubique sentiat. Quibus Dilectionem Vestram per


page 526, image: s0526

omnia prospere agere cupimus, Eidemque de intellecto ulterioris peregrinationis instituto, junctis pro secundo itineris cursu votis Nostris serio gratulamur. Dabantur in Electorali Nostra Dresda die 8. Octobris 1668.

CCCCXCIII. Commendatitiae pro Gabriele Voigtio, a JOH. GEORGIO II. Saxonum Electore, ad FERDINANDUM II Magnum Etruriae Ducem exaratae, 1 668. P. P.

CUm pristinae conjunctionis memoria recentibus subinde studiis sit renovanda, haut aliena quidem ab officio Nostro Dilectionem Vestram per praesentes hasce pro mutua necessitudine invisendi visa Nobis est occasio, ex quo devotus earum exhibitor Gabriel Voigt, nutu Parentis ejus viri honorabilis. Consiliarii Nostri aulici juxta et rei metallicae, nec non primarii Camerae Nostrae Interioris Secretarii, dilecti Nobis ac fidelis Domini Gabrielis Voigtii in Ebersdorff, qui Nobis in partibus et negotiis fidei ipsius commissis insignem tam diu praestat operam, suscepta in Italiam Vestram sui excolendi atque uberioris rerum usus peregre acquirendi causa, profectione, ad Dilectionis Vestrae aulam simul jussu animum non minus atque itineris cursum debita veneratione inclinare instituit. Huic enim ad Dilectionis Vestrae gratiam, quam ab eadem dictus parens ejus jam pridem isthic locorum praesens iniit, atque etiamnum


page 527, image: s0527

grata memoria praedicat, liberiorem accessum vel eo benigne communiendum duximus, quod genuina ipsum paternae virtutis vestigia legere libenter intelligamus. Pergratum ergo Nobis faciet Dilectio Vestra, si nostra causa subditum hunc nostrum, ad honesta atque egregia quoque adspirantem, gratiae et protectionis suae clypeo benigne complecti, eoque desideria ejus secundare, veluti confidimus, dignabitur, ut gratioso promotorialium Vestrarum interventu, facilior ipsi via, ad alia quoque illustria passim Italiae loca porro patere queat. Quo nomine Dilectioni Vestrae praefatum Clientem Vestrum omni meliori modo etiam atque etiam commendamus, Eidemque florentissima rerum omnium incrementa ex animo precati, propensam Nostram erga se voluntatem, quacunque se offerente occasione quam testatissimam esse cupimus, Dabantur in arce Nostra Electorali die 10. Nov. 1668.

CCCCXCIV. Literae CAROLI II Magna Britanniae Regis, quibus JOHANNI GEORGIO II. Saxonum Electori, Ipsum commilitonem ordinis, qui a periscelide nomen habet, unanimi Capituli consensu esse pronuntiatum, et jam ei insignia Ordinis per Commissarios ad id Delegatos transmitti significat, 1668. Carolus II Dei gratia Angliae, Scotiae, Franciae et Hiberniae Rex, Fidei Defensor, atque praenobilis Georgiani Ordinis vulgo a Periscelide


page 528, image: s0528
nuncupati supremus Magister, Serenissimo Principi Domino Johanni Georgio (II.) Duci Saxoniae etc. Conaanguineo, Affini et Amico nostro charissimo salutem.

Serenissime Princeps, Consanguinee, Affinis et Amice charissime.

QUomodo Celsitudo Vestra non ita multo post in praesenti Ordinis Capitulo ad hoc expresse convocato fuerit electa et Commilito ejus pronunciata, non Vos latet. Atque hoc uti confidimus Celsitudini Vestrae non ingratum fore, tum propter ejusdem Ordinis claritatem, tum ob illius, quod in eo conferendo specimen affectus erga Vos nostri putavimus dare. De quo ut certior fiat, et quam Nobis sit cordi curaeque, ut quae adhuc restant ad hoc absolvendum tam gratum opus, quam cito perimpleantur, integrum amictum cum subligaculo caeterisque insigniis Ordinis prima data occasione ab electione Vestra ad Vos curavimus transferenda tradendaque in manus dilectorum et fidelium Nostrorum, Nobilis scilicet Viri Domini Thomae Higgons, Equitis Aurati nostrique in Germania Prolegati Extraordinarii, et spectabilis item Viri Domini Thomae St. George e Fecialibus nostris primariis, unius vices agentis Garterii, praecipui apud Nos ad arma Reguli, Oratorum et ad hoc Commissariorum nostrorum. A quibus ut ea amanter accipiat, illis indui se sinet, fidemque adhibeat praesentibus nostris Oratoribus, Legatis ac Deputatis in omnibus ad illud negotium spectantibus, amice rogamus. Dabantur in Palatio


page 529, image: s0529

Nostro Albae Aulae apud Westmonasterium, die 29. Nov. 1668.

Celsitudinis Vestrae

bonus Consanguineus et Amicus

Carolus Rex, ad mandatum supremi Devic. Lanchester.

CCCCXCV. Procuratorium CAROLI II. Magnae Britanniae Regis, quo delegatos suos, quibus JOANNEM GEORGIUM II. Saxoniae et Electorem suetis Ordinis a periscelide nuncupati ornamentis investiendi curam commiserat, instruxit, 1668.

CArolus II. Dei gratia, Angliae, Scotiae, Francis et Hiberniae Rex, fidei Defensor, atque praenobilis Georgiani Ordinis, vulgo a Periscelide nuncupati, supremus Magister, omnibus, ad quos praesentes hae literae pervenerint, salutem. Cum Serenissimus Princeps Dominus Johannes Georgius Dux Saxoniae etc. etc. (tot. tit.) Consanguineus, Affinis et Amicus Noster Charissimus, tam propter Generis sui claritatem, quam eximias ejus Virtutes, quibus sui nominis fama jam orbem Christianum replevit; Nec minus quod ipse, pro eis, quibus Nos est semper prosecutus affectu et observantia, tam abunde de Nobis sit meritus, ut ei non solum omnia benevolentiae atque amicitiae officia tanquam Principi Nobis amicissimo referre, sed etiam honores, quantum in Nobis est, maximos atque amplissimos impertiri peraequum judicaverimus,


page 530, image: s0530

maxime ad haec convenire et Nostrarum partium esse censuimus, de more et instituto Majorum, qui maximis et amicissimis sibi Principibus, et eximia virtute et Nobilitate praeditis viris hunc honorem persaepe habuerunt, praefatum Serenissimum Ducem et Electorem, in celeberrimam Nostram praefati Ordinis Georgiani societatem de consensu commilitonum, praeviisque eorum de more calculis eligere, eumque commilitonem praefati Ordinis pronuntiare. Hac de causa, utque hoc tam gratum opus citius absolvatur, cum Nobis in animo sit et in praesentiarum ex more incumbat, ad praefatum Consanguineum Affinem et Amicum Nostrum subligaculum et Ceruleam Trabeam, caeterumque Ordinis amictum et apparatum, quibus tam Nosmet ipsi quam reliqui commilitones in festivis divi Georgii aliisque Ordinis Solenniis solemus uti, quantocyus transmittere, eamque Provinciam aliquibus ad hoc maxime idoneis e Nostris demandare. Nos pro ea fiducia, quam habemus in dilectis ac fidelibus Nostris, Nobili Viro Thoma Higgons, Equite aurato, Nostro in Germania prolegato Extraordinario, atque item in spectabili viro Thoma St. George uno ex praecipuis Nostris officialibus ad Arma, quorum fidem, solertiam et curam non semel experti sumus, praefatos Higgons et St. George (vulgo Sommers et Herald vocato et nuncupato,) veros et indubitatos Legatos et Deputatos ea in parte commisimus, dantes et tribuentes eis omnimodam potestatem, facultatem et Mandatum speciale, ut pro Nobis et Nostro Nomine ad praefatum Ducem et Electorem se conferant, supra


page 531, image: s0531

memorata indumenta amictum et insignia Ordinis Ei peramanter offerant, ipsis Eum induant, jusjurandum in Verba statutorum Ordinis ab eo accipiant, caeteraque praestent omnia in similibus assolita, quaeque tam ad Nostrum Ordinisque et dicti Ducis et Electoris decus, quam ad hujusmodi solennia rite et quam maximo poterunt decore exequenda opportuna et inservire judicabunt, non secus atque ipsi praestare possemus, dato quod illic Ipsi coram adessemus. Dabantur in Palatio Nostro Albae Aulae 29. Nov. Anno Domini 1668.

Carolus Res. (L. S.)

CCCCXCVI. Literae CAROLI II. Magnae Britanniae Regis, ad JOHANNEM GEORGIUM II. Saxoniae Electorem, quibus ipsi de fausta Nepotis JOHANNIS GEORGII IV. nativitate et auspicato novi anni initio gratulatur, 1668/1669. P. P.

PRiusquam ad Officium illud accedamus, quod a Nobis jure postulant Celsitudinis Vestrae literae, decimo secundo Decembris novissime elapsi de bono recurrentis anni augurio, liceat Nobis in anni praeteriti gaudia adhuc recentia oculos animumque paulisper retorquere, oculos quidem in alteras Celsitudinis Vestrae literas vigesimo die Octobris ad Nos scriptas, animum vero in gratissimam eorundem materiam, nempe faustum novi Principis partum, unde Celsitudo Vestra dulcissimum


page 532, image: s0532

avi Nomen sortita est, Filius ipsius unicus cum Serenissima Puerpera laetissimi parentes evasere, antiquissima autem Domus Electoralis exoptatum columen et augmentum nacta firmius, ad perennitatem grassatur. Vivat vigeatque isthoc tam multiplicis laetitiae pignus et argumentum, ut qui nunc in cunis blande subridet Illustrissimus infans, olim Pater, olim avus ipse quoque salutetur, et ad seros Nepotes Saxonicae Claritudinis facem transmittat. Hoc opportuno propitii Numinis dono Celsitudo Vestra quandam immortalitatis speciem visa est acquisivisse. Quod tamen impedimento Nobis esse non debet, quo minus (ut supra innuebamus) novi quoque anni initium Celsitudini Vestrae prosperum gratulemur, et progressum multo feliciorem exoptemus. Sed amplius de hisce aliisque affectus Nostri testimoniis coram disseret Ableganis Noster Extraordinarius, qui jam pridem versus Celsitudinem Vestram iter suscepisset, nisi quod hyems solito asperior Regionibus Nostris diu incubuerit mariaque ac terras prorsus impervias reddiderit. Illius tamen adventum accelerabimus, cum tempus navigationis profectionisque paulo patentius obvenerit. Interea Celsitudinem Vestram cum universa Domo Electorali et clarissimis Ejusdem surculis Dei Optimi Maximi tutelae ex animo commendamus. Dabantur in Palatio Nostro de Whitehall decimo octavo die Januarii 1668/1669.

CCCCXCVII. Literae CAROLI II. Magnae Britanniae Regis, ad JOH. GEORGIUM II. Saxoniae Electorem, de


page 533, image: s0533
transmisso ipsi per praesentem Ablegatum Ordinis a periscelide nomen trahentis ornatu agentes, 1669. Carolus II. Dei gratia Magnae Britanniae, Franciae et Hiberniae Rex, Fidei Defensor etc. Serenissimo Principi, Domino Johanni Georgio (II.) Saxoniae, Juliaci, Cliviae et Montium Duci, Sacri Romani Imperii Archimarescallo et Principi Electori (tot. tit.) Consanguineo, Affini et Amico nostro charissimo, salutem!

Serenissime Princeps, Consanguinee, Affinis et Amice charissime.

ANtiquissimum celeberrimumque ordinem nostrum Gartierii dictum, cujus tot Principes olim, summique ii, per orbem Christianum, Equites sociique extitere, Celsitudini Vestrae Electorali dignum pariter videri, quem eadem propensitate expeteret, ab amicis ipsius aliquot laeti accepimus, volentesque summam illam existimationem, animoque nostro justissime conceptam de persona Celsitudinis Vestrae, utpote ex tam celsa origine tantaque meritorum gloria societati nostrae decori futura, insigniori quavis nota testari, in dictum illum praeclarissimum Periscelidis Ordinem, quo unus idemque Nobiscum socius illius esset, una conscriptam Eam fore consensimus. Eumque in finem praesentium latorem, dilectum Nobis ac fidelem Thomam Higgons Equitem Auratum, supremique Nostri Angliae Concilii sive Parlamenti Senatorem, necessariis ad id instructum omnibus (adjunctoque etiam officiario ad ejusmodi negotia speciali


page 534, image: s0534

cura destinato, qui ritus omnes, ea, qua par est, methodo, quaque deceat expediatque solennitate, celebrandos suscipiat) ad Celsitudinem Vestram Electoralem, Ablegati Nostri Extraordinarii munere functurum, mittendum duximus, qui diutiori porro, quam decretum dudum est, mora tandem neutiquam poenitenda (prout felicius accidit) detentus, peropportune quidem inter ipsa sacra Baptistica, Nostro nomine narraturus simul venit, sinceritate quanta Celsitudini vestrae Electorali Inclytam Ipsius Domum nepote nupero clariorem numerosioremque factam gratulamur, quamque novis incrementis magis magisque fultam eam adauctamque cupiamus. Haec fusius exposituro, ut quanta alacritate occasionem hanc amplexi omnemque captaturi sumus, qua singularis ille noster erga Personam Ejus affectus, immotaque in Universam Ipsius Domum benevolentia, ex alio recentiori quovis argumento indicari possit, dicto Ablegato Nostro Extraordinario verbis nostris enunciaturo, aurem Ea praebeat facilem, fidemque plenam adhibeat, precamur, maxime autem, ubi de rebus nostris inter alia discurrenti, expressius dicendum occurret, Nos prono lubentique animo (quandocunque res postulaverint) amicitiam mutuam longa affinitate nixam, altisque dudum actam radicibus, arctiori quovis nexu, ac propiore adhuc vinculo constrictam firmatamque daturos. Celsitudinem Vestram totamque Electoralem Domum Dei optimi Maximi tutamini ex animo commendamus. Dabantur e Palatio Nostro Westmonasteriensi, 12. die Februarii


page 535, image: s0535

Anno Domini 1668/1669, Regnique Nostri vicesimo primo

Celsitudinis Vestrae

bonus Consanguineus et Amicus.

Carolus Rex.

CCCCXCVIII. Responsoriae JOHANNIS GEORGII II. Electoris Saxoniae, ad praeinsertas CAROLI II. Magnae Britanniae Regis literas, 1669. P. P.

QUibus nominibus Regia Vestra Majestas permota sit, ut non modo Nos in commilitonem inclyti Ordinis Britannici, Gartierii nomine insignis, suffragante Ordinis capitulo eligere et cooptare; verum etiam misso ad Nos Ablegato suo Extraordinario, Viro Nobili, Domino Thoma Higgons Equite Aurato, supremique Angliae Concilii seu Parliamenti Senatore, cum adjuncto ipsi officiario, solenni ritu Nos investiri, partimque per Eundem Nobis de recens Nato Nepote novisque adeo Electoralis Domus Nostrae incrementis coram prolixe gratulari voluerit, illud quidem et quae uberioribus Regii erga Nos affectus atque immotae in Domum Nostram benevolentiae argumentis Nobis pollicemur, cum ex iteratis Regiae Vestrae Majestatis Literis, tum ex Ablegati Extraordinarii dictis abunde edocti sumus. AEstimata igitur hac Regio animo dignissima intentione, qua perpetuum hujus Nobilissimi Ordinis apud Nos monumentum Regia Vestra Majestas extare voluit,


page 536, image: s0536

condignas eidem gratias agimus, quod tam honorifica de partu Nepotis Nobis gratulatione facta participes Nos reddidit splendoris, de quo glorioso ejus Regimini Domuique Regiae merito gratulamur. Deum Ter optimum maximum precacati, ut sceptra Regia omni porro rerum florentissimarum incremento cumulet. Nobis autem frequentiores praebeat occasiones, quibus novo jam benevolentiae vinculo obstrictum Regiae Vestrae Majestatis animum, et quantum Nobis fiduciae de Regio Vestro in Nos affectu ex tam insigni argumento accessit, recentioribus subinde studiis palam testari queamus. Quade re Regiae Vestrae Majestati Ablegatus non minus ac de his, quorum praeterea mentio injecta est, prout confidimus, pluribus coram fideliter est relaturus. Adeoque hisce Regiam Vestram Majestatem, Regiamque Domum Vestram divinae Protectioni serio commendamus. Dabantur in Electorali Nostra Dresdae die 19. Aprilis 1669.

CCCCXCIX. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad FERDINANDUM II. Magnum Etruriae Ducem, a quo, ut Johanni Pflugio, stationem inter cohortis suae praetoriae Equites gratiose concedere dignetur, amice contendit, 1669. P. P.

PRobavit Nobis, qui Dilectioni Vestrae hasce Nostras devote traditurus est, Johannes Pflug, Nobili apud Nos gente oriundus, suum in Italiam


page 537, image: s0537

Vestram proficiscendi Consilium, quo uberiorem rerum et quorum a prima inde adolescentia in aula Nostra tyrocinia fecit exercitiorum Equestrium usum acquireret, junctisque precibus a Nobis impetravit, ut honestos ejus conatus, pro ea, qua fideles subditos Nostros prosequimur gratia apud Dilectionem Vestram redderemus commendatiores. Eandem igitur pro mutuae Nostrae benevolentiae fiducia hisce peramanter rogatam volumus, ut benignitatis suae favore Vasallum hunc Nostrum, majorum exemplo ad condigna natalibus suis adspirantem complecti, interque cohortis Vestrae praetoriae Equites, si id quidem, prout confidimus, commode fieri potest, stationem Eidem gratiose concedere velit. Consequetur eo ipso speratum commendationis hujus Nostrae fructum, accepti beneficii omni tempore memor, et nostra porro studia atque officia in Dilectionem Vestram, cui prosperam valetudinem et florentem per omnia rerum statum a Deo precamur, constabunt. Dabantur in Electorali Nostra Dresdae die 7. Aprilis 1669.

D. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad CAROLUM II. Magnae et Britanniae Regem, quibus ipsi iterata vice, pro collatis sibi Ordinis, cui vocabulum a periscelide est, insigniis, gratias agit maximas, 1669. P. P.

QUam generoso Regia Vestra Majestas erga Nos feratur affectu, etsi haut obscuris Nobis


page 538, image: s0538

rerum documentis hactenus constitit, multo tamen luculentiora in eo eluxere, quod Nos in Equestrem Ordinis praenobilis Gartierii s. Periscelidis societatem per capituli suffragia eligere et cooptare, illoque nomine Oratores suos et Deputatos, Virum Nobilem Dominum Thomam Higgons Equitem Auratum etc. et spectabilem item Virum, Dominum Thomam St. George etc. cum mandato transferendi tradendique Nobis subligaculum cum caerulea trabea, caeterisque Ordinis insigniis, iisque Nos de more investiendi facultate ad Nos ablegare voluerit. Qua quidem in parte, sicuti memorati Regiae Vestrae Majestatis Legati, redditis Nobis Regiis Vestris Literis, commissum ipsis officium decenti solertia juxta et laudabili dexteritate, adhibitis de more publicis caeremoniarum solemnibus, hac in re abunde per omnia apud Nos explevere: ita Nos non modo augustum illud munus, laudata Ordinis insignia, qua decuit aestimatione, et quam etiamnum profitemur, gratae mentis expressione suscepimus, verum etiam pro virili annitemur, ut quae unquam ad Ordinis hujus decus ac ornamentum spectare videbuntur, omni meliori modo provehere, tamque sincerae Regiae Vestrae Majestatis erga Nos voluntatis indiciis, paribus devincti animi studiis atque officiis ubique digne respondere valeamus. Nulli dubitantes, quin de his omnibus apud Regiam Vestram Majestatem Legati Vestri fideliter sint relaturi. Cui ab omnipotenti Deo prosperam Valetudinem et rerum omnium incolumitatem serio


page 539, image: s0539

precamur. Dabantur in Electorali Nostra Dresda die 19. Aprilis 1669.

Regiae Vestrae Majestatis

Consanguineus et Affinis Studiosissimus

Johannes Georgius II. Elector.

DI. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad JOHANNEM de GRENVILLE, Comitem Bathoniae, a quo, ut Ordini a periscelide nominato, ea, quae coram fieri consuevissent, sua vice praestare velit, modeste efflagitat, 1669. P. P.

COllato Nobis a Serenissimo et Potentissimo Principe, Domino Carolo II. Magnae Britanniae, Franciae et Hiberniae Rege Domino Consanguineo et Affine Nostro colendissimo praenobilis Georgiani Ordinis a Periscelide nuncupati, supremo Magistro, per splendidos Ablegatos suos Ordini, modo dicti axiomate, muneris Nostri ratio postulavit, ut quae de more ordinis in frequenti capitulo coram fieri consuevere, per Vicarium Nostrum praestemus. Cum igitur hac in parte haud vulgariter commendatae Nobis Virtutis Vestrae fiducia Nos teneat; peramanter vos hisce rogatos volumus, ut quicquid muneris hujusce Nostro Nomine in arce Windesoria obeundi adhuc restat, citra molestiam in Vos, virtute praesentis manu sigilloque Nostro roborati Procuratorii suscipiatis. Pergratum


page 540, image: s0540

in eo studiosi Vestri erga Nos animi extabit argumentum, Nostramque benevolam erga Vos Voluntatem quavis occasione vicissim probatam dabimus. Dabantur in Electorali Nostra Dresda die 19. Aprilis 1669.

DII. Procuratorium JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, quo Johanni de Grenville, Comiti Bathoniae, plenam facultatem committit, omnia ea Ordini a periscelide dicto suo nomine praestandi, quae adhuc praestanda absenti restarent, 1669.

NOs Johannes Georgius II. Dei Gratia Saxoniae, Juliaci, Cliviae et Montium Dux, Sacri Romani Imperii Archimareschallus et Princeps Elector etc. etc. Omnibus et singulis praesentes literas lecturis, vel legi audituris salutem. Quandoquidem Serenissimus et Potentissimus Princeps, Dominus Carolus II. Dei gratia Magnae Britanniae, Franciae et Hiberniae Rex etc. Dominus Consanguineus et Affinis Noster colendissimus, supremus praenobilis Ordinis Gartierii sive Periscelidis Magister, pro antiquissima Regiae suae et Nostrae Electoralis Domus necessitudine Regioque affectu, Nos in commilitonem Ordinis hujus Equestris, suffragante Ordinis Capitulo eligere, ejusque rei per literas juxta et Legatos Regios certiores Nos, adeoque ipso facto Ordinis participes facere voluit. Susceptis, quo par fuit grato animo, transmissis traditisque Nobis celeberrimi Ordinis Insigniis, illud, quod hac in parte de more ordinis


page 541, image: s0541

ad officium Nostrum reliquum est, propter absentiam, solito loco ac tempore per vicarium Nostro nomine fieri censuimus; ac proinde eo fine in Procuratorem Nostrum elegimus, prout Virtute praesentium eligimus et substituimus, Virum Perillustrem, Dominum Johannem de Grenville, militem, Comitem Bathoniae, Vicecomitem Lansdoniae et Baronem de Kilckhampton et Biddeford, Cornubiae Locumtenentem Generalem, et Angliae Parem, ut Nostro Nomine in Capitulo Ordinis, praestituto loco et tempore compareat, vices Nostras hac in causa, juxta specialem Nostram Declarationem, quam desuper manu sigilloque Nostro roboratam dictis Legatis Regiis extradi, atque praestitis ad Illius tenorem praestandis in Acta Ordinis publica rite referendum curavimus, suppleat. Quo facto omne id, quod modo nominatus Comes Bathoniae in commisso hoc ipsi negotio Nostra causa egerit feceritque, ratum gratumque per omnia habebimus. In cujus rei fidem praesentes manu Nostra subscriptas Sigillo Nostro Electorali communiri jussimus. Actum in Electorali Nostra Dresda, die 15. Aprilis Anno 1669.

DIII. Diploma JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, quo se statuta Nobilis Georgiani Ordinis, in quantum licuerit, sedulo observaturum esse declarat, 1669.

NOs Johannes Georgius II. Dei gratia, Saxoniae, Juliaci, Cliviae et Montium Dux, Sacri Romani Imperii Archimareschallus et Princeps Elector


page 542, image: s0542

etc. etc. Omnibus et singulis, ad quos praesentes literae pervenerint, salutem. Cum Serenissimo ac Potentissimo Principi Domino Carolo II. Dei gratia Magnae Britanniae, Franciae et Hiberniae Regi, Domino Consanguineo et Affini Nostro colendissimo, praenobilis Ordinis Georgiani, vulgo a periscelide nuncupati, supremo Magistro placuerit, ut suffragante ordinis Capitulo, ad hoc expresse convocato, in evidentius quoddam affectus erga Nos Regii specimen, Nos in societatem et collegium hujus Ordinis eligeret et coopraret, illoque Nomine ad Nos Oratores, Legatos et Deputatos suos, virum Nobilem, Dominum Thomam Higgons, Equitem auratum, supremique sui Angliae concilii sive Parliamenti senatorem, nec non in Germania Prolegatum Extraordinarium, et spectabilem item virum, Dominum Thomam St. George e Fecialibus suis primariis unum, vices agentem Garterii praecipui ad arma Reguli, ablegaret, data ipsis facultate transferendi, tradendique Nobis transmissum amictum cum subligaculo caeterisque Ordinis insigniis, praesentium tenore testatum volumus dicta illustris hujus Ordinis insignia Nobis ab eorum manibus, ritibus insuper, qua decuit methodo et solennitate adhibitis et celebratis tradita esse. Quemadmodum igitur Regium hoc cooptandi Nostri in equestrem illam fraternitatem studium et voluntatem, pro eo, ac par est, grate agnoscimus. Ita per hasce simul promittimus verbo Electorali ac fidem damus sub honore Nostro, Nos fideliter et pro viribus observaturos statuta clarissimi Georgiani Ordinis a Periscelide nuncupati, prout illa


page 543, image: s0543

articulatim in libello ad Nos transmisso descripta continentur, quatenus observari possunt ac debent, et tum professa a Nobis Religioni, tum Dignitati Nostrae et officio Electorali, iisque juribus et praerogativis, quae alias Nobis competunt, non derogant. In cujus rei testimonium hasce Nostra manu subscriptas sigillo Nostro Electorali communiri jussimus. Actum in Electorali Nostra Dresda, die 13. Aprilis Anno supra millesimum sexcentesimum, sexagesimo nono.

DIV. Literae EPISCOPORUM POLONIAE, ad CLEMENTEM PAPAM IX. a quo, ut ad instantem Novi Regis Electionem Legatum a Latere mittere dignetur, supplices precantur, 1669.

STatus, et Ordines Regni Poloniae, Magnique Ducatus Lituaniae ad providendam ex communi consilio securitatem congregati, nihil magis in praesenti orbitate expetere visi sunt, quam ex Sanctitatis Vestrae dignatione beari, ut futuram novi Regis Electionem per Legatum a latere suo mittendum condecorare velit, hujus demissae supplicationis nos Episcopos interpretes esse voluerunt, quam dum praesentibus humillime Sanctitati Vestrae exhibemus, Eminentissimis simul Sac. Rom. Eccles. Cardinalibus Regni nostri Protectori, et Comprotectori desiderii hujusmodi causam, et rationem, adeoque illius evidentem pro Religionis Catholicae utilitate necessitatem prolixius exposuimus,


page 544, image: s0544

dignetur modo Sanctitas Vestra eam ab iisdem excipere, ac pro Paterna sua, eaque incomparabili in populos Christiana fidelitate Sanctitati Vestrae subjectos pietate, in quorum numero non postremam se esse Polonia gloriatur, omnium nostrum votis clementissime annuere, quod maximi loco beneficii acceptum in perennaturos referemus fastos, ac una nos posterosque nostros perpetuo gratitudinis tributo aeternum nomini Sanctitatis Vestrae obligabimus. Beatissimis ejusdem pedibus venerabundi humillima figentes oscula. Dabantur Anno 1669.

DV. Literae EPISCOPORUM POLONIAE, ad CARDINALEM REGNI POLONIAE COMPROTECTOREM, quibus eum, ut officiis suis interpositis, summo Pontifici ablegationem legati a latere in Poloniam persuadere haud gravetur, impense rogant, 1669.

PEculiare in hac orbitate nostra a Paterna Sanctissimi Domini nostri cura, et solicitudine tuleramus solatium, dum ex publica accepimus fama destinari huc a latere Sanctissimi Legatum, qui futurae electioni assisteret, tamque eminenti autoritate rei illius actus moderaretur, ejusmodi Nuntio exhilarati jam dignos tanto hospiti honores, omnem humanitatis cultum apparabamus, cum recens rumor mutatum id sanctitatis propositum divulgavit, quod minus acceptum nonnullis nostrorum popularium tantae dignationis argumentum fore sua sanctitas arbitraretur. Omnino itaque necessarium


page 545, image: s0545

duximus supplices ad Sanctitatem suam scribere literas, quas ad Eminentissimum Cardinalem Regni nostri Protectorem annexas Eminentiae Vestrae praesentare, et pro eximia, qua Regnum hoc complectuntur, benevolentia missionem Legati a latere apud Sanctissimum meritissima promotione sua accelerare dignabitur; Et licet pluribus evincere possimus rationibus, quantum rei Catholicae intersit, ut id decoris futurae electionis Solennitati Sanctissimus impertiatur; iis tamen omissis ea cumprimis perquam humiliter insinuamus, Regnum Poloniae duntaxat, non in personam, sed fatis ita urgentibus, in familiam, quae coelitus destinata fuerit, transferendum, quod fieri Divino nutu, orbis universus tunc intelliget, si Sanctissimi Domini veluti interpres supremae voluntatis Legatus a latere electioni nostrae adstiterit. Jam vero cum inter metuendae potentiae competitores Magni Ducis Moschoviae Filius per ora vulgi passim circumferatur, multique pronis eum studiis Graecum Schisma cum lacte haustum Catholici Regni premio ejuraturum polliceantur; Est sane cur Romanam fidem extremum periculum subituram vereamur. Nam cum certo nobis constet, duram Gentis cervicem, nisi singularis Numinis ope ad meliorem frugem flecti posse; quis Principum Christianorum sponsionem de assumenda fide Romano-Catholica, retinendoque ejusdem ritu pro schismatico hoc in solium (quod absit) assumpto in se reciperet, gnaris omnibus, quam sit Moschorum Gens moris ac erroris sui supra modum tenax, ac insito in Sacram Romanam Ecclesiam odio deditissima; proinde


page 546, image: s0546

hanc populi ad sola temporalia commoda, minime vero ad maximum rei Catholicae detrimentum respicientis inclinationem superna Christi in terris Vicarii autoritate, omnino opus habere judicavimus. Suppetunt etiam summorum retroacti saeculi Pontificum exempla, qui levioribus de causis Reges nostros, adeoque ipsa interregna similibus legationibus condecoravere. Cum igitur nobis certum sit, summam utilitatem rei Catholicae eximiumque Suae Sanctitatis solatium emanaturum, dum in tam dissitis et per vastissimum septentrionem diffusis populis filialem erga sanctam sedem cultum profitentibus, paternae sollicitudinis gloria in Regnum hoc orbatum personuerit, in spe adipiscendi favoris hujus erigimur, dummodo Eminentiae Vestrae efficacissima accedat opera, quam cum enixius in hanc rem sollicitamus, devota nostra Eminentiae Vestrae deferimus officia. Dabantur Varsaviae Anno 1669.

DVI. Literae MICHAELIS, Poloniarum Regis, ad CLEMENTEM PAPAM IX. cui se in Regem Poloniae concordibus gentis suffragiis electum esse venerabundus nuntiat, 1669. Michael DEI Gratia Rex Poloniae etc.

POst oscula beatorum pedum Sanctitatis Vestrae, mei, Regnique mei humillimam commendationem. Ad anxias Sanctitatis Vestrae curas, quarum non minor pars Regni Poloniae orbitas Sanctitatem


page 547, image: s0547

Vestram exercebat, censui pertinere Sanctitati Vestrae eum differre Nuntium, me totius liberae Gentis coneordibus suffragiis, ad Thronum Regni Poloniae 19. Junii electum tandem hesterna 7. Julii die post capitulationem conclusam, et juramentum religiose peractum, sceptrum Polonum maximis studiis, et votis externorum Principum petitum feliciter capessivisse. Mirabitur orbis me Regni indigenam, nullis fultum exterorum commendationibus, ab omni remotum ambitu, concordi Ordinum Regni voce ad onus regendi, regnandique in Polonia assumptum; manus Domini fecit haec, et opus solius dexterae Excelsi. Atque, dum humeros impares licet tantae suppono moli, Sanctitatem Vestram, amantissimum Christiani orbis et Poloniae Parentem, demisso cultu, et filiali obsequio veneror, beatissimisque ejusdem advolutus pedibus, paternam supplex flagito benedictionem. Minimo filiorum suorum Sanctitas Vestra eam non gravetur impertiri. Benedicat mihi Anima Tua, ut Polonae Aquilae juventus meis sub auspiciis renovetur, Religio Catholica per Regnum annexasque provincias, et major gloria Dei proferatur, validum hoc Christianitatis antemurale terrori sit, et formidini iis hostibus, cum quibus a tot annis gravi et ancipiti dimicat bello. Haec Sanctitati Vestrae nuntiare suadet, et erga Sanctitatem Vestram mea summa devotio, tum et Antecessorum meorum erga Sanctam Sedem constans et pervetusta reverentia. Ejus impulsu dum haec scribo, me regnumque meum Sanctissimis orationibus tum et Paternae Sanctitatis Vestrae protectioni


page 548, image: s0548

diligenter commendo. Dabantur Varsaviae die 8. Mensis Julii Anno 1669.

DVII. Breve CLEMENTIS PAPAE IX. quo MICHAELI, Poloniae Regi, ad praeinsertas respondet literas, 1669.

CHarissime in Christo Fili Noster, Salutem et Apostolicam benedictionem. Ingenti sane gaudio Paternum animum nostrum compleverat Venerabilis Fratris Archi Episcopi Corinthi, Nuntii Apostolici relatio de Majestatis Tuae Persona concordibus Comitiorum votis in Poloniae Regem evecta, deque summa expectatione, quam eximiae virtutes, quibus eadem speciali Dei munere spectate insignitur, et imprimis ardens Religionis Catholicae zelus excitaverant. Hujusmodi vero laetitia, et spes nunc etiam nobis confirmatur, et augetur ex literis tuis, suscepto statim Regni sceptro, summa cum filialis erga Nos et hanc Sanctam sedem pietatis, et obsequii significatione perscriptis. Etenim recte ac sapienter Majestas Tua primordia Principatus a coelo auspicatur, et Regimina populorum ab ejus sedis venetatione, cui Christus Jesus universas oves suas regendas commisit. Initium profecto sapientiae est timor Domini, nec ipse rerum ordo sinit, ut bene non imperet hominibus, qui bene non paret Deo. Itaque pro certo habemus egregiam animi praecelsi tui magnitudinem, quo magis agnoscit in sui electione conspicue ac mirabiliter Altissimi dexteram adfuisse, eo


page 549, image: s0549

certe confidentius et enixius incumbere velit totis viribus, ut beneficii tanti largitori se gratum, et obsequentem praebeat, omnibus Regis optimi partibus implendis ac potissimum S. Religionis Orthodoxae, cui etiam istius praeclarissimi Regni fundamentales leges maxime innituntur, rebus et rationibus universis omni studio tuendis, et provehendis, cumque non sine magno mentis nostrae gaudio intellexerimus, nonnulla haud parvi momenti commoda et lucra, in istis Electionis Tuae Comitiis adversus Haereticos Religionis Catholicae bono quaesita esse; vehementer a Te petimus, ut ea etiam, quantum maxime poteris, extenta, et ampliata penitus executioni demandentur. Utque praeterea vel imprimis Acatholicis omnis aditus ad quascunque dignitates, et officia Regni praecludatur. Etsi vero cuncta haec, te pro spectata pietate tua zeloque Regio sponte effecturum fuisse non dubitamus, tamen, ut id a Te rursus etiam atque etiam efflagitemus, cum rei gravitas, tum etiam muneris nostri debitum a nobis exigit. Nos utique charitatis Apostolicae documenta insigniora, quaeque inclyto Religiosissimae ac fortissimae Gentis Moderatori debita, semper prolixe cumulateque praestabimus Majestati Tuae, cujus expectatissimae virtuti, et gubernio felices successus a Rege Regumque Deo, toto ex corde peroptamus, Apostolicamque benedictionem quanto pietatis studio postulas, tanto benevolentissimi cordis affectu impertimur. Datum Romae apud Sanctam Mariam Majorem sub annulo Piscatoris, 10. August Anno 1669.



page 550, image: s0550

DIIX. Literae ANDREAE OLZOVII, Procancellarii Regni Poloniae, ad CAROLUM HYACINTHUM, Lotharingiae Ducem, quem Regno Poloniae potiundi spe elapsum, generose solatur, 1669.

MAgni et invicti animi Documentum est, quod Serenitas Vestra Regiae fortunae spe, et proximo Rerum fastigio excidens tamen in gradu persistat, neque in dolorem et querelas victa erumpat, sed constanter toleret, quidquid Divini arbitrii ineluctabilis necessitas praeter spem et vota decrevit. Euripum jure aliquis appellavit Comitiorum et populi favorem; Sane hic mirus fuit erga Serenitatem Vestram, nisi obstinata Candidati aemulatio, tertio nec opinanti facilem viam aperuisset. Factum est, et quod infectum reddi nequit, fortiter ferendum. Confidat Serenitas Vestra, me serio a partibus ejus fuisse, nullo privato commodo, sed laudatissimis ejus virtutibus fuisse addictum. Deum precor, felicitate et ornamentis omnibus cumulatam reddat Serenitatem Vestram, cujus ego memoriam non prius nisi cum vita dimittam, ac maneo. Dabantur Varsavia, 17. Julii, 1669.

DIX. Literae MICHAELIS, Polonorum Regis, ad LEOPOLDUM, Roman. Imperatorem, cui Regios sibi a Polonis fasces concreditos esse refert, 1669.



page 551, image: s0551

MIchael DEI Gratia electus Rex Poloniae, Magnus Dux Lituaniae etc. Salutem et Fraterni amoris continuum incrementum. Pro eo benevoli animi studio, quo in vicinum sibi Poloniae Regnum Majestas Vestra Caesarea propendet, non ingratum existimamus Majestati Vestrae accidisse Nuntium, de nostra ad thronum Regium evectione. Quod licet fama ipsa notum, movemur tamen officii nostri ratione, et summo erga amicissimum et inclytum Principem respectu, ut ex nobis etiam Majestati Vestrae innotescat, nos in campo libertatis Polonae consensu omnium Ordinum die 19na Junii in Regem acclamatos tandem die septima Julii post Capitulationem conclusam, et juramentum religiose praestitum, sceptrum feliciter capessivisse non humanae industriae opus, non solers, et ingeniosa prensatio eum nobis struxit gradum, solius Domini est assumptio nostra, inter prodigia orbis jure recensenda. Porro quo affectu Regnum hoc, nostrosque Antecessores Majestas Vestra in tam propinqua vicinia complectebatur, eundem erga nos velit continuare, enixius optamus. Non desiderabit in Nobis Majestas Vestra Caesarea parem officii, bonae vicinitatis, et optimae correspondentiae vicissitudinem. Contendemus exemplo Majorum Nostrorum, olim et nuper regnantium eam amicitiam, et foederum religionem sancte observare, quam non annorum, sed seculorum diuturnitas et constans ac illibata observantia cum Serenissima Domo Austriaca validissime firmavit. Interim Majestati Vestrae Caesareae cum longaeva incolumitate felix et tranquillum imperium


page 552, image: s0552

ex animo vovemus. Dabantur Varsaviae, 20. Julii, 1669.

DX. Literae MICHAELIS, Poloniae Regis, ad FRIDERICUM WILHELMUM, Electorem Brandenburgicum, quibus controversias ab utraque parte motas Cracoviae sub coronationis suae tempus opportune terminari posse innuit, 1669.

HUmanitati et propenso erga Nos Serenitatis Vestrae studio, tributum imus, quod in praecinctu discessus sui ex Prussia in Marchiam certiores nos facere ea de re Serenitas Vestra operae pretium duxerit: respondemus pari benevolentiae nostrae affectu Serenitati Vestrae, cui prosperum iter apprecantes sinceram pariter amicitiam, bonam vicinitatem, foederumque nobis et Reipublicae, cum Serenitate Vestra intercedentium, illibatam observantiam, ex parte nostra adpromittimus. Cum vero non ignotum sit Serenitati Vestrae, Ordines Regni Poloniae in proxime praeteritis Electoralibus Comitiis ita sanxisse, nobisque inter pacta conventa pronosuisse, ut exortae et quae adhuc exoriri possunt differentiae, ac mutuae praetensiones, nos inter ac Serenitatem Vestram, amicabilibus mediis sopiantur, et determinentur. Damus id libenter populorum nostrorum desiderio, simulque retinendae ac magis promovendae cum Serenitate Vestra bonae amicitiae, ac mutuae confidentiae studio, ut ad peragendum id negotium Serenitatem Vestram invitemus, neque existimamus commodiorem locum, ac tempus proponi posse, quam Cracoviae sub felicem coronationem nostram, cui


page 553, image: s0553

solenni ritu celebrandae diem 29. Septembris indiximus. Certa spe sumus, Serenitatem Vestram singulari erga nos propensioris animi documento per legationem suam, eundem Coronationis actum exornaturam, quod pergrate habituri parubus officiis vicissim rependemus. Ac interim Serenitati Vestrae bonam valetudinem et prosperos rerum successus ex animo precamur. Datum Varsaviae, 29. Augusti, Anno 1669.

DXI. Literae ANDREAE OLZOVII, Procancellarii Regni Poloniae, ad CARDINALEM URSINUM, quem Episcopum Biterrensem nomine Regis Poloniae ad Cardinalitiam dignitatem commendatum esse edocet, 1669.

POst multas tribulationes tandem potior visus est obtinendae nominationia Sacra Regia Majestate ad Cardinalitiam dignitatem Illustrissimus et Reverendissimus D. Petrus Bonsi, Episcopus Biterrensis, qui legatione Gallica Extraordinaria binis vicibus in Polonia fungebatur. Concessum id prae aliis motivis Serenissimo Galliarum Regi nimis nimisque instanti, quo cum bona correspondentia et amicitiae veteris conservatio Regi Poloniae, Regnoque huic saepius maximis casibus laboranti Turcicae potentiae exposito, nec frustra post tristem Candiae deditionem sibi metuenti perutilis videretur. Dignabitur Excellentia Vestra validam manum et operam admovere, ut nominationis Regiae idem D. Episcopus Biterrensis quam primum effectu


page 554, image: s0554

potiatur, gaudeatque efficaciori studiorum et benevolentiae Excellentiae Vestrae documento. Non repeto ea, quae Regiis literis expressa sunt, addo duntaxat calculum officii, et devotionis meae erga dictum Illust. Episcopum Nominatum Regium, ac meorum promptitudinem obsequiorum Eminentiae Vestrae dico, et addico. Datum Varsaviae, 17. Novembris, Anno 1669.

DXII. Literae ANDREAE OLZOVII, Regni Poloniae Procancellarii, ad FRIDERICUM WILHELMUM, Electorem Brandenburgicum, quibus se excusare maximopere aggreditur, quod ejus actiones nunquam alieniori aut infesto animo erga Reipublicae Proceres interpretatus sit, 1669.

EPistolam Serenitatis Vestrae, Regiomonto tertia currentis ad me datam, libens et debita tanto Principi veneratione accepi, pro cujus honore contestataque erga me benevolentia ago, debeoque quam maximas Serenitati Vestrae gratias. Perscribere dignata est Serenitas Vestra inopinatum eidem accidisse, me sincera Serenitatis Vestrae toties Reipublicae probata officia, alieniori animo interpretari, simulque actiones ejus Serenitatis reddere ingratas, quod vulgo spargatur, et propria manu mea probari posse affirmatur. Excusabit benigne Serenitas Vestra, si fides mea et amor in Patriam ita suadet, meque impellit, ut ea, quibus aliquantum laedi Rempublicam Polonam advertam, tacitus permittere nec possim nec debeam. Non


page 555, image: s0555

potui non indolere post tractatus diversos de rebus Polonicis aut Poloniae annexis a Serenitate Vestra nobis insciis initos et conclusos, querela gravi a frequentissimo Senatu, sub tempus funeris Reginalis Cracoviam congregato, expressoque per Primatem Regni, doloris publici sensu, frustra habitis, proximo post tempore Serenitatem Vestram, promotionem ad coronam Poloniae nominatim Principis Neoburgici pactis firmasse, eidemque tractatui alios Principes invitatu Serenitatis Vestrae accessisse. Rem adeo novam, nostris liberrimis juribus adversam et nocivam pro officii mei ratione et juramenti nexu aliquot concivibus viris gravissimis communicavi: quod jure a me factum quilibet a partium studiis, ab ira et odio vacuus, nostraeque Reipublicae nonnihil peritus judicare poterit. Apprehensio possessionis Praefecturae Drahimensis, quod recenti orbitate nostra tristi Reipubl. tempore acciderit, quod (intervenientibus mutationibus et nostris aequis praetensionibus) nulla praevia tractatio, ac ne quidem denunciatio anteverterit, fateor moerori mihi, et quam plurimis fuisse; neque id negaverim aliquoties a me voce et scripto illatum, quod auxiliares copiae Serenitatis Vestrae equitum peditumque bis mille novis nostris bellis, Moschovitico, Cosatico, Scythico defuerint, quaeque ad expurgandam hostibus Poloniam ex pactis adhuc debebantur, intra verba steterint. De noviter attentato per Vistulam trajectu, querela frequens est Statuum et Ordinum terrarum Prussiae non ignota opinor Serenitati Vestrae. Pilaviense vectigal dimidia parte


page 556, image: s0556

Regi Poloniae debitum penitus non extradi, est quod in dispendio censeatur Lemburgi et Bitoviae titulum pactis nullatenus expressum. Cum eas praefecturas Serenitas Vestra seu datario jure obtimeat (dominio directo Regum et Regni Poloniae salvo manente) condonabit Serenitas Vestra me inconsulta Republica, cujus jura et dignitatem tueri, jurata fide obstrictus sum, tribuere ex Cancellaria Regni minime posse. Atque haec forte sunt, quae alienioris animi et sinistrae officiorum in Rempubl. Serenitatis Vestrae interpretationis invidiam mihi accumulant. Nullus tamen dubito, quin Serenitas Vestra pro sua aequanimitate frequens studium meum pro hac Republica boni consulere ac melius interpretari dignatura sit. Deum animitus rogo, ut istud controversiarum et suspicionum momentum bonis mediis quam primum sopiatur, nullaque causa suboriatur invicem conquerendi, quod pridem forte actum fuisset, si diuturna Serenitatis Vestrae in Aula Polona legatio, agere quam trahere negotium maluisset. Audeo affirmare submotis Patriae meae dispendiis, atque iis quae nos territant, constantia obsequiorum et devotio nis erga Serenitatem Vestram neminem ante me futurum. Eadem porro obsequia sublimi gratiae Electorali Serenitatis Vestrae humiliter commendei. Dabantur Varsaviae, 18. Novembris, Anno 1669.

DXIII. Literae MICHAELIS, Poloniae Regis, ad FRIDERICUM WILHELMUM, Electorem


page 557, image: s0557
Brandenburgicum, quibus ipsi qua ratione controversiis inter Rempubl. Polonam ipsumque gliscentibus finis modusque imponi tandem possit, amanter exponit, 1670. P. P.

TRibus Epistolis Serenitatis Vestrae de data 10. et iima Septembris ad nos datis, insimulque nobis 15 ta Octobris redditis, una hac nostra libenti officio respondemus. Probe novimus vigore Pactorum Bidgostiensium obligatam fuisse Serenitatem Vestram ad nostram felicem Coronationem, consiliarios, aut officiales suos mittere, qui feudum de arcibus et oppidis Bitow et Lemburg ad Regnum Nostrum pertinens recognoscere, et literas recognitionis et renovationis feudi a Nobis accipere debebant. Ac licet Nobis non constet de causa legitima, cur id officium et debitum in hac felici Coronatione Nostra non sit adimpletum, exinde tamen Pactorum religioni nullum detrimentum fieri pro observantia earundem, et pro singulari erga Serenitatem Vestram Nostra propensione declaramus. Altera epistola recte memorat articulo vigesimo primo foederis Bidgostiensis dispositum esse, ut id ipsum foedus perpetuum post. Electionem Nostram ab utraque parte renovetur, confirmeturque juramento desuper praestito per Deputatos in anima Principalium jurantes. Equidem nihil Nos probius, sanctiusque ducimus observantia et plenaria executione foederum, uti cum omnibus principibus vicinis, ita pariter cum Serenitate Vestra, quod omnibus officiorum


page 558, image: s0558

documentis ex parte nostra comprobaturi sumus. Est tamen, quod Nos et Respub. Polona ex parte Serenitatis Vestrae desideremus, prout id pactis conventis cum Ordinibus et Statibus Regni Poloniae sub tempus Electionis Nostrae per Nos juramento firmatis, atque cum scitu Legatorum Serenitatis Vestrae in Capitulatione Nostra insertis, ac in publicam lucem emanatis comprehensum est. Quod quidem punctum Capitulationis Nostrae super praetensionibus Nos inter ac Serenitatem Vestram ad invicem per Commissarios in dignoscendis et supiendis memorati Serenitatis Vestrae legati non tantum pro rato et grato acceperint, sed etiam, cum easdem non leves differentias et praetensiones jam alias Serenitati Vestrae per legationem sub interregno expositas, iterum ex parte Poloniae proponi, et cum Legatis Serenitatis Vestrae Varsaviae sub tempus electionis juxta responsum per legatum Reipub. Magnificum Boguslaum Principem Radziwill M. D. Lithuaniae, stabuli Praefectum a Serenitate Vestra datum agitari atque definiri optaremus, idque tam Nos ore proprio, quam per Ministros Status Nostri proponeremus. Iidem legati articulum praedictae Capitulationis pro parte sua allegantes, et opponentes non posse jam eo tempore, et loco desuper tractari, sed rem in aliud tempus, atque ad Commissarios vigore ejusdem Articuli Capitulationis, nec non juxta pacta nominandos differri oportere, responderunt, penitusque intacto negotio discesserunt, Quod atrinet tertiam epistolam Serenitatis Vestrae; articulum de Praefectura Drahimensi continentem, agnoscimus


page 559, image: s0559

centum viginti millia thalerorum pro sumtibus belli et delectu militum Serenitati Vestrae a Repub. Polona deberi, atque in defectu non solutionis arcem et oppidum Drahim cum omnibus pertinentiis et attinentiis vigore inscriptionis et obligationis sibi servientis a Serenitate Vestra potuisse propria autoritate apprehendi. Minime tamen Serenitas Vestra negaverit, decenter et servatis omnino gradibus id fieri debuisse, nam et requisitio summae in comitiis apud totam Rempub. juxta morem hic observari solitum praecedere, et in quantum Rex et Respublica exsolutionem summae detrectassent, denuntiationis alter gradus servari, atque deinceps Serenitas Vestra vigore Juris sui Praefecturam apprehensuram, publice id prius intimari debebat, quod omnino non factum, aut non rite factum, ac sub tempus ipsum abdicationis regiae consternata ac confusa Repub. minus convenienter attentatum, est quod doleamus, prout in recenti Ordines Regi per alte memoratam legationem suam dolorem justum expresserunt, et restitutionem dictae arcis, et Praefecturae Drahimensis in manus Reipub. (salvo deinceps gradu decenter juxta pacta requirendi et denuntiandi) instanter ac frustra postularunt. Quae res cum ita se habeant, opportunum maxime et pactis conveniens erat, mitti a Serenitate Vestra Consiliarios, et Officiales ad Comitia Coronationis nostrae, prout eandem literarum officio amanter invitabamus. Nunc in tempore tam angusto et elabentibus proxime comitiis aliud consilium non superost, nisiut literarum recosnitionis et innovationis feudi de Arcibus


page 560, image: s0560

et Oppidis Bitow et Lemburg extraditio, nec non juramenti super renovatione et confirmatione foederis perpetui in animas principalium praestatio ad alia comitia proximo mense Martio celebranda differatur. Parati porro erimus Commissarios ex parte nostra ad proponendas et excipiendas, determinandasque ultro et cito differentias et praerensiones deputare, quibus omnibus juxta formulam pactorum plane compositis ac penitus difficultatibus et praetensionibus sublatis, ea, quaecunque ex pactis obligamur praestare, libenti animo adimplebimus, prout etiam ex parte Serenitatis Vestrae adimpletum iri plane confidimus. Hisce ad literas Serenitatis Vestrae responsis, et singulari nostra propensione, ac sincerae amicitiae, foederis, et bonae vicinitatis studio declarato confirmatoque in ejusdem etiam affectus Nostri testimonium, titulum in Lemburg et Bitow Serenitati Vestrae adscribimus. Reliquum est, ut bonam valetudinem et prosperos rerum successus eidem Serenitati a Deo precemur. Datum Cracoviae, 1670.

DXIV. Recredentiales a MICHAELE, Poloniarum Rege, Petro Wychio, Ablegato Anglicano, ad CAROLUM II. Magna Britanniae Regem traditae, 1669.

GRatulationem noviter delati Nobis sceptri Polonici, ea propenso et fraterno Serenitatis Vestrae affectu profectam laeti libentesque accepimus, qua decenter peracta simulque expeditis Vestrae


page 561, image: s0561

mandatis redux hinc abiit Generosus Petrus Wyche, Ablegatus Extraordinarius, commodam grati animi nostri significationem pro tam luculenta propensae erga nos voluntatis expressione coram relaturus. Erit vicissim nobis curae et cordi, ut mutua sinceri animi et amicitiae nostrae contestatione Serenitati Vestrae respondeamus. Porro proposita Nomine Serenitatis Vestrae de arctiori foedere cum Serenissimo Rege Sueciae ineundo negotii resolutio, cum praeter Comitiorum Regni Nostri indeterminationem ad praesens subsequi non potuerit, necessario ad tempus magis opportunum differri debuit. Nihil ominus praefati Generosi Ablegati extraordinarii dexteritatem acuti addecebat fidum et diligentem Ministrum probatam sedulitatem, et in tractando laudabilem conatum, non possumus non prosequi Regia Nostra apud Serenitatem Vestram commendatione et benevolum ipsi conciliare respectum. Quod reliquum est Serenitati Vestrae optimam valetudinem et laeta quaeque ex animo apprecamur. Dabantur Varsaviae, Anno 1669.

DXV. Literae, quibus JOHANNES GEORGIUS II. Saxoniae Elector, COSMO III. Magno Etruriae Principi de feliciter exantlatis longinquae peregrinationis molestiis et auspicato ad patrios lares reditu animitus gratulatur, 1669. P. P.

MAgnopere Nos exhilararunt Dilectionis Vestrae redditae Nobis literae, quibus non modo


page 562, image: s0562

certiores Nos de felici suo inpatrias oras reditu reddere, verum etiam pristina benevoli erga Nos animi experimenta renovare voluit. Facti igitur favente divino Numine voti Nostri, quo Dilectionem Vestram sub ipsis itineris auspiciis pridem prosequebamur, compotes, Eidem de longinquae peregrinationis terra marique feliciter exantlatis molestiis nactoque laetae patriae portu hoc impensius gratulamur, quo firmior Nos spes tenet fore, ut ex diuturna Dilectionis Vestrae incolumitate et quae generosae mentis per Christianum Orbem ipsa abunde edidit documentis Serenissima Domus atque adeo Etruria Vestra florentissima perenne decus capiat atque emolumentum. Quo nomine Dilectioni Vestrae pro animi Nostri studiosissimi constantia, prosperos quoscunque rerum atque annorum successus serio precamur. Dabantur in Electorali Nostra Dresda, die 31. Dec. 1669.

DXVI. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, quibus FERDINANDO II. Magno Etruriae Duci pro transmisso sibi Leonum pari ingentes grates persolvit, 1670. P. P.

QUam propenso erga Nos affectu Dilectio Vestra perseveret, etsi id multis modis jam diu experti simus, recens tamen in Nos profectum benevolentiae pignus, bini quippe cordati Leones, quos Dilectionis Vestrae jussu et Nomine, unus e


page 563, image: s0563

cubiculariis Nostris nobilibus atque agens, dilectus Nobis ac fidelis Domenicus a Melani depraedicata majorem in modum summa Ejusdem perpetuique amoris in Nos proclivitate, salvos huc atque integros adduxit, quique generosum donantis animum testatiorem fecere. AEstimato igitur tam insigni gratissimoque Nobis munere, Dilectionem Vestram securam esse volumus, nihil tam antiquum Nobis fore, quam ut circumspectis quibuscunque occasionibus, meritorum Vestrorum Magnitudini, grati devinctique animi studiis atque officiis respondere queamus, Deum interim precati, ut Dilectionem Vestram quam diutissime salvam atque incolumem servet. Dabantur in Electorali Nostra Dresda die 12. Januarii 1670.

DXVII. Literae CAROLI II. Magnae Britanniae Regis, ad MICHAELEM, Poloniae Regem, cui de contracto nuper fausto omine cum Eleonora, Austriae Archiducissa matrimonio, candide gratulatur, 1670. Carolus Dei gratia Magnae Britanniae, Franciae et Hiberniae Rex, Fidei Desensor etc. Serenissimo ac Potentissimo Principi, Domino Michaeli, eadem gratia Regi Poloniae, Magno Duci Lithuaniae, Russiae, Prussiae, Masoviae, Samogitiae, Livoniaeque, Fratri consanguineo et amico nostso charissimo omnimodam salutem.



page 564, image: s0564

Serenissime ac potentissime Princeps, Frater consanguinee et amice charissime.

PEr Serenitatis Vestrae literas 15. die Januarii novissime praeteriti scriptas intelligimus, Serenitatem Vestram nuptias cum Serenissima Domina Eleonora Archi-Ducissa Austriae contraxisse, easdemque die 2. Martii jam appropinquantis Varsaviae celebraturam esse. Quod quidem singularis amicitiae testimonium a Serenitate Vestra profectum, ea qua oportuit reciproci affectus laetitia accepimus. Utque ex publica ratione Serenitati Vestrae gratulamur, quod hoc connubio augustam Caesareae domus affinitatem sibi ac regno Poloniae adjunxerit, cujus auxiliis communem Christiani nominis hostem vel facilius repellere vel fortius sustinere possit, ita privatim Serenitati Vestrae suaeque Serenissimae Sponsae omnia fausta ac felicia auguramur, Deum Opt. Max. precantes, ut utrisque Serenitatibus Vestris, cum diuturna prosperitate Regiam quoque prolem ex voto concedere velit. Dabantur in palatio nostro de Witthal 7. die Febr. Anno Domini 1670.

Serenitatis Vestrae

Bonus frater et consanguineus

Carolus Rex.

DXVIII. Literae JOHANNIS GEORGII II. Electoris Saxoniae, ad MICHAELEM, Poloniae Regem, cui Eleonoram, Archiducissam Austriae, lectissimam fidamque Throni Torique Regalis gratulatus sociam,


page 565, image: s0565
cur in designato festivitatis nuptialis termino Varsaviae comparere non possit, exponit, 1670. P. P.

REgiam Vestram Serenitatem divina favente clementia non solum ad viduatum Inclytae Poloniae Regni solium feliciter adspirasse; verum ettiam spe Regiae Sobolis ex Augusta Austriaca Domo, Potentissimi Romanorum Imperatoris sororem, Serenissimam, Dominam Eleonoram, Natalium gloria juxta et animi dotibus maxime insignem, pacto sanctioris matrimonii foedere in Throni Regalis ac Thori sociam delegisse, pro nostris in contrahentium partes studiis vel eo libenter accepimus, quod ex Regiae Vestrae Serenitatis literis, laetioris hujus successus nuntiis, pristinae illius, quae cum Regno Poloniae Nobis atque Majoribus Nostris jam diu intercedit, necessitudinis vigor elucescat: In eo igitur et quod insuper Regia Vestra Serenitas ad celebrandas brevi Varsaviae Regiarum Nuptiarum solennitates invitatos Nos voluit, haud vulgaris ejus erga Nos benevolentiae argumentum, pro eo, ac par est, grato animo agnoscimus. Hac omnino fiducia freti, inevitabilem Nostram absentiam, in designato festivitatis Nuptialis termino, pro ratione angusti temporis et rerum praesentium statu, vel ultro a Regia Vestra Serenitate excusatum iri: Id quod ab Eadem etiam atque etiam expetimus, nuncupato benevoli animi voto, ut fausta haec connubii auspicia, divinum Numen in diuturnum Reipublicae Christianae, adeoque Regni et Regiae Domus solatium omnigenae prosperitatis


page 566, image: s0566

incremento cumulet, Vestramque Serenitatem quam diutissime server actueatur. Cui Nos ad quaecunque sincerae amicitiae et vicinitatis officia devinctos profitemur. Dabantur in Electorali nostra Dresda die 8. Febr. 1670.

DXIX. Literae MICHAELIS, Poloniae Regis, ad CLEMENTEM PAPAM X. cui de collata unanimi Cardinalium suffragio Pontificia dignitate devote gratulatur, 1670.

POst oscula pedum Beatorum Sanctitatis Vestrae, mei et Regni Dominiorumque meorum filialem commendationem. Non minor ejus laetitiae pars, quae orbem exhilarat Catholicum, et in me redundat, dum Sanctitatem Vestram coelesti nutu et suffragio electum Christi vicarium intellexi. Si enim Ecclesiae orbitas, erepto ex vivis Sanctitatis Vestrae optimo Praedecessore, non nisi tristis et acerbi doloris plena, Christianum orbem in moerorem traxit, faustus hic nuntius toti Catholico Gregi, qui curae Pastorali Sanctitatis Vestrae est subjectus, ingens foenerat solatium. Hocque Regnum Dominiaque mea cum impleat filiali cultu et subjectione, supremam hanc et coelo ipsi confinem gratulor Sanctitati Vestrae dignationem, vota mea superis nuncupo, ut Sanctitatem Vestram diu sospitem et omnigenae felicitatis auctam incrementis conservet, in hac Ecclesiae navis gubernatione, quae tot procellis et fluctibus agitatur. Mittant auxilium ab alto. Provideat Princeps Pastostorum, ut orbem Christianum tot bellorum tumultibus


page 567, image: s0567

fessum, Sanctitas Vestra pacatum regat. Imperet ventis, ut quiescant, Paternaeque Sanctitatis Vestrae obediant voci; Turca immanissimus occupata Candia ferox et insultans concordia et viribus Catholicis minuatur et sternatur; Clementum Pontificum egregius semper in Poloniam favor, ac affectus erga me, Regnumque meum patescat. Haec vero vota mea dum intimo et sincero promo pectore, omne studium, observantiam et filialem promtitudinem meam nutui addico Sanctitatis Vestrae, Ejusdem paternae Protectioni me, Regnum et Dominia mea commendans, longaevum et felicissimum rei Christianae imperium Sanctitati Vestrae auguror, Ejusque Pontificiam de genu exoro benedictionem. Dabantur Varsaviae d. 20. Maji Anno 1670.

DXX. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad COSMUM III. Magnum Etruriae Ducem, quibus ipsi dolorem de moesitissimo Parentis testatur obitu, ac fausta suscepti Regiminis auspicia precatur, 1670. P. P.

EX perscriptis ad Nos Dilectionis Vestrae Literis sane quam moleste tulimus excessum Serenissimi Principis, Domini Ferdinandi Medices, Magni Ducis Etruriae, Domini et Amici Nostri quondam charissimi, tam ob luctuosam, quam tanti Principis Respublica fecit jacturam, quam quod pro antiquissimo mutui amoris cultu haud


page 568, image: s0568

minimam, quam exinde Dilectio Vestra coepit, doloris partem jure Nobis vindicemus. Solatio autem Nobis est, quod vita gloriosa insignis Parens, olim non modo ditionum Paternarum, verum ettiam magnitudinis adeoque paterni in Nos animi haeredem, Dilectionem Vestram reliquerit superstitem. Quo nomine quidem Dilectioni Vestrae, cujus benevolum affectum ex communicato Nobiscum quantumvis funesto casu, pro eo ac par est agnoscimus, ex animo gratulamur, Deum precati, ut praesentis Regiminis auspicia, Dilectionis Vestrae atque adeo in quam pristinae necessitudinis non minus atque officiorum documenta cuncto tempore extare cupimus, inclytam Domum omni porro florentissimarum rerum successu cumulet ac tueatur. Dabantur in Electorali Nostra Dresda, die 13. Junii 1670.

DXXI. Literae CAROLI II. Magnae Britanniae Regis, ad JOANNEM GEORGIUM II. Saxoniae Electorem, cui de auspicato nepotuli secundi, PRIDERICI AUGUSTI, Imperium in Polonos et Saxones nunc gloriosissime obtinentis, candide gratulatur, 1670. P. P.

HAud facile dictu est, quanta cum laetitia Celsitudinis Vestrae Electoralis Literas decimo quarto die Maji proxime elapsi datas acceperimus, quibus Nos certiores fecit alterius fulcri Domui suae Electorali nuper additi, secundi nempe Nepotuli, Cujus auspicato partu serenissima Domina


page 569, image: s0569

Anna Sophia Celsissimi Principis, Filii et Electoratus Vestri Haeredis unici Conjux, tum Celsitudinem Vestram Electoralem, tum ipsum Maritum totamque familiam Electoralem iterum beavit. Enimvero omne genus felicitatum Celsitudini Vestrae Electorali ex animo gratulamur, hanc vero praecipue, qua Domus sua Electoralis non solum in praesens ornatur, sed in perennitatem stabilitur. Utque huic Celsitudinis Vestrae Electoralis gaudio caetera quoque deinceps ampliora faustioraque adjiciantur, Deum optimum maximum precabimur. Cujus tutelae Celsitudinem Vestram Electoralem commendamus. Dabantur in Palatio Nostro de Whitehall 22. die Junii 1670.

DXXII. Literae CAROLI II. Magnae Britanniae Regis, ad JOHANNEM GEORGIUM II. quibus ipsius tristitiam ex praematuro filiae Electoralis, Erdmuth Sophiae obitu conceptum, efficaci emollire satagit solatio, 1670. P. P.

PEr Celsitudinis Vestrae Electoralis duodecimo die Julii novissime elapsi scriptas intelleximus, providentiae divinae ita visum fuisse, ut eodem doloris ictu et eodem fere tempore Nos charissimae unicaeque Sororis Nostrae Henriettae et Celsitudo Vestra Electoralis dilectissimae Filiae suae Erdmuth Sophiae jacturam fecerimus. Sic res Mortalium ferunt, et sic easdem ferre debemus. Cumque praedictas Celsitudinis Vestrae Electoralis Literas eo fine perscriptas et ad Nos missas fuisse existimemus,


page 570, image: s0570

ut moerorem nostrum lenirent; Nos quoque hasce Nostras pari affectu conceptas, non minori efficacia praeditas ad emolliendam Celsitudinis Vestrae Electoralis tristitiam fore sperabimus. Nec precari desinemus, ut Deus Optimus Maximus hisce malis Nostris contentus imperturbatum felicitatis ac salutis tenorem, tum Nobis, tum Celsitudini Vestrae Electorali imposterum concedere velit. Quam de caetero ejusdem Dei Optimi Maximi tutelae ex animo commendamus. Dabantur in Palatio Notro de Whitehall decimo septimo die Augusti 1670.

DXXIII. Literae commendatitiae, Wihelmo et Benedicto ab Alefeld fratribus, nobilibus Danis, a JOHANNE GEORGIO II. Saxonum Electore, ad COSMUM III. Magnum Etruriae Ducem traditae, 1670. P. P.

ANtiquissimam illius, quae cum Dilectionis Vestrae divo Parente olim Nobis diu multumque intercessit, necessitudinis memoria ducti derivatae in eandem studiosae nostrae voluntatis comprobandae indies ansam merito quaerimus: adeoque per praesentes hasce earum exhibitori, e primariis Camerae Nostrae Nobilibus dilecto Nobis et fideli Wilhelmo ab Alefeld simul que fratri ejus Benedicto natu majori, itineris per Italiam Comiti, ad Dilectionis Vestrae Aulam et gratiam viam communiere vel eo non supersedimus, quod ea, qua Parens eorum jam diu in Regia Danorum et passim


page 571, image: s0571

in orbe splendet meritorum fama, hoc ipsum quodammodo a Nobis exigere videatur. Hosce igitur clarissimorum Majorum juxta et paternae virtutis aemulos, quo Dilectio Vestra prono benignitatis suae favore complecti, atque illo omnino loco habere velit, unde speratum commendationis hujus non mediocris fructum experiuntur, pro mutuae Nostrae conjunctionis fiducia Eandem peramanter rogatam volumus. Atque adeo nostra porro studia atque officia in Dilectionem Vestram, cui prosperos per omnia rerum successus serio precamur, etiam atque etiam constabunt. Dabantur Torgavii in arce Nostra die 14. Septembris 1670.

DXXIV. Literae MICHAELIS, Poloniae Regis, ad FRIDERI CUM WILHELMUM, Electorem Brandenburgicum, quibus se imtemperantis calami acerbitatem, in postremis ipsius ubique exuberantem minime promeruisse, et suscepta Kalcksteinii protectione, nihil foederibus adversum commisisse, asseverat, 1670. P. P.

INtemperantem calamum, quem in scribenda utraque ad Nos epistola Cancellaria Serenitatis Vestrae exacuit, graviore sensu excepissemus, nisi praevalerent apud Nos levioresque vel injurias facerent, necessitudinis et amicitiae sacra foedera, quae cum sinceritate Vestra inviolabili constantia observare, et Regium et Religiosum esse existimamus. Mirari duntaxat subit, quod licet non minimis


page 572, image: s0572

hactenus argumentis propensum studium et sinceram amicitiam Nostram Sinceritati Vestrae approbaverimus, nihilque quod augendae firmandaeque illi momentum adderet, praetermiserimus, secus tamen pleraque a Serenitate Vestra fieri, ac variis tentamentis nostram exstimulari patientiam experiamur; An enim nata hac occasione dissimulemus, quod legatio nupera Serenitatis Vestrae protestationem quandam Nobis Senatuique praegravem, non tantum ex itinere ad Nos mittere, sed eandem publicis Notis castri Nostri Sochacoviensis inscribendam procurare, ac sub tempus Comitiorum multis Senatoribus et Nuntiis Palatinatuum diversisque Personis distribuere, jus fasque sibi duxerit. Quonam alio fine, nisi concitandis illorum animis et conturbandae Reipublicae, atque ut isto veluti classico contraventio foederis Bidgostiensis ex parte Nostra non sine praejudicio existimationis Nostrae designaretur. An etiam decorum non tantum memoratas epistolas calumniae, falsitatis, indignationis aliisque verborum contumeliis repleri, sed earundem epistolarum copias prius etiam, quam nobis originales praesentarentur, per manus hominum Varsaviae alibique dispergi, denique nobili Eusebio Brand, multa temere et licenter obloquendi (quod jussu et ex praescripto Serenitatis Vestrae facere se affirmavit probavitque) audaciam committi, cujusvis aequi et moderati judicio relinquimus. Acerrima querela contra instigatorem Regni Nostri, quod in actione de crimine laesae Majestatis, Magnifico Castellano Posnaniensi in nuperis Comitiis intentata, conferentiam


page 573, image: s0573

illi cum Serenitate Vestra intercessisse allegasset; illud imprimis iniquum habet Instigatorem contemptim appellatum, quem genere nobilem, dignitate Regni officialem, aevo judicioque maturum, bina legatione apud Serenitatem Vestram, sub tempus belli Svetici functum, ignorare Cancellaria Serenitatis Vestrae non debuit: In cujus viri mores modestiamque indecora calumniandi Serenitatem Vestram temeritas cadere non potuit, sed malignitas potius, aut imperitia notatoris cujuspiam culpam meretur, qui aures, animumque Serenitatis Vestrae sinistra relatione implevit. Objectum fuit memorato Castellano, ex delatione duorum Palatinatuum, et Terrarum Regni Majoris Poloniae consensu et approbatione omnium Palatinatuum et Terrarum Regni et Magni Ducatus Lituaniae eum consilia cum externis agitasse, pecunia aliena corruptum egisse, in pago quodam correspondentiis opportuno, quem posta Serenitatis Vestrae transcurrere solet, substitisse, quid ergo tantopere ista allegatio Serenitatis Vestrae afficiat animum, cum Reipublicae instituto et legibus novellis prohibitum sit, ne cuipiam Polonorum cum externis, in negotiis praesertim statum afficientibus privatim conferre et correspondere liceat: Quid actio a Civibus contra Civem intentata, in Regia Nostra agitata Clementia et Amnestia consopita Serenitatem Vestram, aut aliquem, nisi alienorum nimis curiosum concernat, an ea causa a malevolo quopiam ultro quaesita, satis idonea videtur Serenitatem Vestram adeo graviter offendendi ejusque amicam erga Nos et Rempublicam


page 574, image: s0574

voluntatem mutandi et alienandi? cujus Electoralis dignitas, et foederata nobiscum conjunctio, uti extra ictum, vel suspicionem aliquam posita est, ita vana vel falsa rumorum figmenta facile postponere debeat. Quod attinet Ludovicum Christianum a Kalkstein, quem gravissimorum scelerum reum judicio damnatum, ut prehendi et custodiae mandari atque ad fines Ducalis Prussiae, una cum scriptis ejus cum securo comitatu deduci et suis extradi velimus, Serenitas Vestra efflagitat, id vero nimis rigidum, neque ex pactis debitum existimamus; indignum etiam Regia Clementia hominem afflictum et gratiam implorantem ad certum dedi supplicium. Novimus recte, quid ex foedere Bidgostiensi conveniat, quod supremo Tribunali appellationem in Ducali Prussia constituto, ab eo judicio ad Nos provocare, querelasque ad Nos deferri, aut a Nobis admitti non liceat. Ea causa querelas Kalcksteinii non admittimus, ut de iis cognoscamus et decernamus, sed miseratione hominis et humanitatis ducimur, ut eidem benignitatem Serenitatis Vestrae conciliare studeamus. Institimus proinde apud Serenitatem Vestram per Ablegatum Nostrum Generosum Morsztyn, sed cum Regia interpositio Nostra nullum effectum obtinuisset, eo deventum est, ut memoratus Kalckstein, ex origine nobilis Polonus Stolinski dictus, aliquorum cognatione subnixus, militaria inter signa multis notus, et de Republica meritus Equestris Ordinis Patrocinium in Comitiis imploraret. Neque frustra Jura, privilegia, libertares Ducalis Prussiae in memoratis Pactis praecustoditas esse, earumque ac sui


page 575, image: s0575

protectionem ad Rempublicam Polonam, a qua non in perpetuum exciderint, spectare allegaret. Cujus scripta nos ne legimus quidem. Quod igitur in dedendo eodem Kalckstenio Serenitatis Vestrae desiderio non satisfaciamus, aegre id Serenitas Vestra habere non potest, datis ab eadem exemphs, quae afflictis et judicio lapsis aliquibus Polonis patrocinium impendere eosque autoritate, et studiis suis adjuvare, ac in pristinum statum reponere, tametsi Antecessori Nostro id permolestum fuerit, non alienum officio suo id existimavit. Caeterum moneri jussimus Kalcksteinium, ut modeste se gerat, et decentibus mediis clementiam Serenitatis Vestrae exorare contendat. Quod superest Serenitati Vestrae bonam valetudinem et prosperos rerum successus ex animo vovemus. Datum Varsaviae die 24. Mensis Novembris, Anno 1670.

DXXV. Literae MICHAELIS, Poloniae Regis, ad REGENTES DUCALIS PRUSSIAE, quibus Ludovicum Christianum a Kalckstein, Regiae protectionis securum, per emissarios quosdam ex Ducali Borussia subordinatos Varsaviae clanculum captum et in Borussiam deductum esse graviter conqueritur, 1670. Michael Dei gratia Rex Poloniae etc.

Magnifici grate Nobis dilecti.

GRavissimum et detestabile scelus patratum est in Regia Nostra, per emissarios quosdam ex


page 576, image: s0576

Ducali Prussia subordinatos, qui nobili a Kalckstein Stolinski. interpositionem nostram Regiam, ad reconciliandum Serenissimum Electorem imploranti, securitate publica freto violentas manus proditione injecerunt, eundemque praestricto ore manibus que pedibusque revinctis in curru clauso, ad id disposito, ad Ducatum Prussiae evexerunt. Tam immane et inauditum facinus, quo non solum foederatae amicitiae et vicinitatis, sed Gentium jura violata sunt, magnae injuriae nostrae ducimus, exindeque, tamet si ex peracta inquisitione, satis Nobis constet evidentia facti, ac principalis reus Minister Electoralis hesterna fuga se ipsum damnaverit, tamen cum ex Ducatu Prussiae plagiarii isti immissi fuerint, eosdemque cum abrepto Kalcksteinio reverterint, consultum Nobis visum est informationem de personis delinquentibus et de toto facto, a Gratitudinibus Vestris per literas Nostras explorare, simulque ab iisdem requirere, ut Kalcksteinius, non expectata Nostra, ad literas Serenissimi Electoris responsione, nefario modo captus, supplicio et carcere eximatur, inque eum locum et statum, in quo ante captivitatem fuit, reponatur, nempe ut Varsaviam salvus et liber deducatur, atque ut criminis laesae Majestatis Nostrae et violatae securitatis publicae ac juris Gentium rei vel nobis dedantur, et remittantur, vel in carceribus detenti judicentur, et supplicio, pro enormitate sceleris, afficiantur. Facturae sunt gratitudines Vestrae rem bonae vicinitati et conservandae mutuae tranquillitati convenientem, quas de reliquo bene valere cupimus. Dabantur Versaviae die. 5. Decembris Anno 1670.



page 577, image: s0577

DXXVI. Literae PETRI COMITIS A ZRIN, ad LEOPOLDUM, Romanorum Imperatorem, quibus se a malevolis aemulis inique Crimims laesae Majestatis et perduellionis reum censeri, demonstrare maximopere satagit, et ut in causam suam aequius legumque Hungaricarum peritius judicium inquiri jubeat, supplex orat, 1670.

Augustissime ac Invictissime Caesar.

QUandoquidem praeter spem et opinionem et contra clementiam Heroicis animis usitatam, Austriacis vero ita innatam, ut jam in naturam et debitum transierit, in hac captivitate malorum omnium Iliade detinear, propono Majestati Vestrae justificationis meae argumenta, humillime supplicans, ut aequa et benigna aure auscultare, finem que tandem his miseriis imponere non gravetur.

Absit autem, ut ego hic ullatenus disceptare aut defendere velim, licitum esse ulla ratione Hungaris arma contra Majestatem Regiam suscipere, praetexentibus sua jura et libertates tolli, leges fundamentales everti, pleniorem Monarchiam et absolutum Dominium sensim introduci in Rempublicam mixtam et Regnum Electivum. Absit, ut praetexam inter Regem et Regnicolas mutuum esse juramentum et contractum, a quo cum una pars resilit, resilire liceret et alteri; absit denique, ut Majestati Vestrae Caesareae vacantiam diuturnam Palatinatus aut violationem aliarum legum juratarum, aut articulorum, aliaque gravamina, quae hodie


page 578, image: s0578

passim a malecontentis circumferuntur, objiciam, quamquam haec, et similia effieiant forte, ut tumultus Hungarici tam infames non audiant, quam haereditariorum Vasallorum rebelliones, et propterea Augusta Vestra Domus mitius et mode ratius exemptos Hungaros, quam nocivos subditos tumultuantes hactenus castigare consueverit; nunquam tamen ejusce mentis fui, ut ob similes cavillationes fidem et tranquillitatem publicam violarem.

Inprimis ergo quod factum ipsum attinet, jam Majestati Vestrae Caesareae et toti orbi notum, me nullum foedus cum Turcis iniisse, nullis pactis subscripsisse, nullam penitus hostilitatem contra Majestatem Vestram opere exercuisse, nullum meorum militum aut servitorum arma sumpsisse; Sed e contra me in omnibus et per omnia suis literis et nutibus obedivisse, meum filium Viennam praemisisse, meipsum sponte secutum fuisse, imo ex meis literis ad Principem Ragozium datis nonnihil ad compositionem tumultuum Hungariae superioris cooperatum fuisse, quin imo rem totam confecisse, ita ut hoc unico actu quaecunque delicta perpetrassem, resarsisse et recompensasse videar, ut meum peccatum, si ita appellare placeat, sanctum beatumque appellari debeat, quod Majestati Vestrae Caesareae tantam felicitatem causaverit, et licet haec opus externum concernant, plurimum tamen ponderis et momenti habent, cum summae leges non nisi judicent, nec soleant Principes sublimes et heroicae mentes anxie attendere ad molimina interna, quae noxia non sunt, vel feliciter succedunt. Quare


page 579, image: s0579

cum Caesar Pompeji et postea Scipionis offendisset literas, quibus dabatur notitia conspirantium civium et secutarum machinationum, non solum ea non legit, sed ne adspectas quidem incendio absumpsit, ratus, non debere Caesarem causas irarum quaerere, nisi in iis, qui sese aperto Marte vel ostentabant vel opponebant. Quantum vero ad intentiones meas et secreta cordis attinet, quandoquidem tota causa huc devolvatur, et nemo ea sciat melius quam ego, jurando affirmo (paratus quandocunque solenne juramentum super hoc deponere) me nunquam habuisse intentionem rebellandi, multo minus me submittendi Turcis, aut iisdem adhaerendi, sed potius eos ruinandi et destruendi, si possem. Consiliorum Hungariae superioris non fui complex aut particeps, licet aliunde subodoraverim, rem ibi non bene et fideliter agi, pro Majestate Vestra Caesarea, quod ipsum in aula vestra patefeci, sed id contemptum aut non creditum, tanquam foret proprium commentum.

Misi in Turciam Capitaneum Bukorakci, eumque fateor, munivi literis Credentialibus et sigillo meo, permissione tamen Majestatis Vestrae Caesareae, quae concessit, ut res Turcarum missis Exploratoribus accurate explorarem, nam paulo ante per Comitem Rothal aperui candida mente Majestati Vestrae Caesareae oblationes et promissiones Turcarum mihi factas mediante quopiam mancipio meo Turcico, nomine Omer Ispaya, quod etsi difficulter fuerit creditum, jussit tamen Vestra Caesarea Majestas, ut arctam cum Turcis correspondentiam servarem. Misi ergo dictum Capitaneum


page 580, image: s0580

intentione explorandi molimina Turcarum, quibus facili negotio exitium causassem, in hunc finem Bukovakcio injunxi, ut oculotenus tractatus cum Turcis iniret, aut potius inire fingeret, ut Majestati Vestrae clare demonstrarem, nullam habendam esse fidem mellitis illis Turcarum verbis, quibus aulam vestram inescant, et fluxa et fucata esse eorum foedera promissa, et tamdiu durantia, donec suppetat occasio: ne tamen res eo loci deveniret, unde pedem recte referre non liceret, caute eidem injunxi, ut unum alterumve reservaret, super quo assereret, se concludendi potestatem non habere, donec ad me reverteretur.

Spargitur interea et ope aemulorum fama ubique volat, Zerinium rebellem esse, defecisse a fide Caesaris, educturum in Christianos ingentem Turcarum exercitum, habere suos legatos apud Portam Ottomannicam, terrore tandem implentur omnia. Et ego, ut verum fatear, volens in aqua turbida piscari, et praemium virtutis, meo judicio toties negatum, dolo extorquere, non fui sollicitus de compescendo illo rumore, sed eum permisi currere liberrime, imo quodammodo auxi, si non claris saltem ambiguis literis, colloquiis, discursibus, tractatibus aliisque argumentis, quae jam in partem facti contra me afferuntur; Cum tamen simulata mente et personato vultu a me acta sint ad hanc technam struendam, ut vel hoc umbratili terrore aestimationem aut promotionem adipiscerer, in qua illibata firmiter meae familiae fides, majorum meorum gesta miranda potius quam imitanda, nupera mei Fratris gloriosae memoriae merita, et nonnulla etiam mea (absit jactantia verbo)


page 581, image: s0581

extincta et obliterata multorum judicio jacebant; non obstante tamen hoc stratagemate et techna hac artificiosa quam ordiebar, ut mea mens pura remansit, nunquamque ad perfidiam collimavit, ita omni hostilitate abstinui, et nihil prorsus gessi, quod Vestrae Majest. Caes. esset perniciosum, imo in reditu P. Forstall, quem ad Majestatem Vestram ablegaveram, ad nutum Vestrae Caes. Majest. et suorum Principalium Ministrorum ab hac ipsa umbratili et personata pugna primum abstiti, et caetera omnia Majestati Vestrae gratissima praestiti, etsi facillimum mihi fuisset, multa mala perpetrasse, et ut omnes fatebuntur, Caesareum militem in confinio meae insulae de die in diem lento pede sine ullo ordine et raris agminibus sese congregantem, in dies parva manu successive trucidasse. En tibi, Augustissime Caesar, veram seriem non facti tantum, sed et intimarum mearum cogitationum, quibus parum aut nihil me peccasse reor, cum adoptatum pervenissent scopum, scilicet, si ego promotionem, officium, munus quodpiam insigne a Vestra Caesarea Majestate hoc stratagemate extorsissem, id ego credo collatum fuisset (sine jactantia tamen) in virum et familiam de Rep. Christians bene meritum, et qui fide in Austriacos nulli unquam cessit, ego igitur nec peccarem recipiendo, nec Vestrae Caesareae Majestati praejudicium fieret conferendo. Agnosco tamen et experior, nec serio nec joco paciscendum cum Principe, aut cum eo ineundas conditiones; si id tamen crimen sit, certe non laesae Majestatis, non perduellionis, non perfidiae, aut infidelitatis crimen est, sed


page 582, image: s0582

techna etiam multoties practicata a Vasallis etiam fidelissimis, potentia et invidia oppressis in aula, ut ex veteribus et ex recentibus auctoribus optime constat. Et hanc artem non semel fortassis exercuerunt aliqui nostratum sub penultimis Majest. Vest. Caesar. ministris, qui similes praesumptos tumultus exercuere, quorumque pretio malebant rediami, quam ad puriorem resolutionem devenire; et sane me alienam ab hac intentione mentem omnino habuisse, convincitur quamplurimis evidentissimisque rationibus, indiciis et argumentis. 1.) Cum sit fluxa et falsa Turcarum fides, nulli unquam fervata, ita ut vix hodie extet memoria ullius familiae ex tot illustribus, quae se unquam Turcae submiserunt, facilitas ipsa et promptitudo Turcarum ad violandam pacem et foedera inita cum Caesare mihi argumento esse poterant, non majorem in foederibus ineundis mecum fore firmitatem. 2.) Est innata mea Majorumque meortim Antipathia cum Turcis, eorumque meum; tot enim tantaeque acceptae et vicissim illatae clades, facile animos utrinque exacerbarent, nec diuturnam admitterent amicitiam. 3.) Est impossibilitas ipsa exequendi destinata sine commeatu, armis, pecuniis, militia, sine liga, sine confoederatione, sine ulla prorsus ad haerentia, ubi e contra fere omnes totius orbis Christiani Principes jure merito habiturus essem pro hostibus. 4.) Imperceptibile est, me voluisse illibatam familiae meae fidem, et gloriam tot heroicis gestis confirmatam, tam foede et ludicre contaminasse. 5. Est, me Regni Proceres autvicinos meos in partes meas non sollicitasse, sine quorum assistentia


page 583, image: s0583

tamen nihil fieri potest. 6. Est, meipsum primum fuisse, qui in aula Vestrae Caesar. Majest. hanc praesumptam rebellionem primus patefecerim, expulsa Comitissa fratria mea vidua, praemisso ad Majest. Vest. Caes Episcopo Zagrabiensi et postmodum Patre Forstall, plurimisque aliis indiciis, et licet affinis seu uxorius meus alio fine urserit, ut vidua expelleretur exarce, et una etiam expelleretur Pater Forstall, ego tamen, quum diversos ab Affine alebam conceptus, et patrem Forstall detinui, et viduam abcuntem rogavi, ut has controversias in aula componere satageret, recordareturque se brevi redituram; nihil autem certo horum fecissem, si adventum Turcarum, qui primum in Julio in campum prodire solent, expectassem, sed omnia alto silentio pressissem, simulata interea summa fide usque ad destinatum tempus. 7.) Efficacissimumque argumentum est, quod nulla praeparatoria fecerim, nullum commeatum, annonam, munitionem aut militem vel pro defensione unius quidem diei comparaverim (num ergo toti potentiae Austriacae me opponere voluissem) nulli meorum dederim ordinem arma sumendi, nullam prorsus resistentiam fecerim, nullamque hostilitatem exercuerim, quum miles Vest. Caes. Majestatis vix ad tria quatuorve millia numeraretur, ac lassus nulloque ordine conveniens ad internecionem deleri potuisset. Filium denique ad Caesaream Majestatem Vestram, Patremque Forstall sine mora ac tergiversatione miserim, promiserimque eidem Patri Forstall, me una iturum aut confestim secuturum, quotiescunque Vest. Caes. Majest. juberet, cum tamen mihi


page 584, image: s0584

facillimum fuisset divertere, aut digredi quocunque libuerit, in Italiam, Germaniam, Hungariam aut Turciam, et tam amici quam inimici multum improbarent meum adventum Viennam, ivi tamen, quia nullius mihi malitiae conscius eram. Hisce argumentis perpensis nemo est, qui suspicari poterit, me voluisse a fide Vestrae Caesareae Majestatis deficere, aut Turcis adhaerere, nisi delirus sit, aut me delirasse existimet, sed volui solummodo ad lucrum nomenve conciliandum tentare sub Principe Aversperg, ministro, qui tunc erat, Majest. Vestrae, quod alii sub eodem non sine lucro tractarunt, cum ille ad alia merita vix attendebat, et hoc facile penetrant, qui statum meum et illorum temporum intelligunt; et licet e re mea non mihi videatur, meas secretas intentiones in ordiendo hoc stratagemate pluribus communicare, communicavi tamen iis, quibus fidebam, et quorum intererat. Testes adduco, D. D. Vice-Bannum Chiculianum, Petrum Brasinski et Nicolaum Batachich, coram quibus me expectoravi, asserens, me cum consensu Caesaris correspondentiam cum Turcis non ad malum finem habere, eodemque assecuravi, quod nullatenus intenderem esse Proditor Patriae, aut Caesari Rebellis, testis sit P. Forstall, quem cum conturbatum ob hanc rebellionem vidissem seria et sincera intentionum mearum expectoratione solatus sum, specialiter autem quadam vice, cum Orpheus Franchipanus plurima praejudicia e suo cerebro disseruisset, P. Fortsall sermonem resumsit et liberius respondit, nos procul adhuc esse ab illis Chimaeris, quales sibi imaginaretur


page 585, image: s0585

Franchipanus, sive res serio sive joco agatur; si vero Christiani essemus, satius esse, ut de compositione tempestive ageretur, et alia plura in nunc finem addidit. Replicavit Orpheus cum fervore, rem hanc adeo difficilem non esse, et jam praetergressos esse omnes compositionis terminos, non esse credendum verbis aulae et verbis Germanorum: ex necessitate ergo faciendam esse virtutem. Tunc dimisso colloquio, iterum semotis arbitris assecuravi Patri Forstall de mea optima et Christiana intentione, monens tantum, ut pro sui securitate cautius et mitius loqueretur, praesertim coram iis, quos nosset male intentionatos esse, et ob hanc cautelam, dictum Patrem Forstall aliquot diebus rarius ad me admisi, et vix unquam aliquid praesente Orpheo aut Marchione cum illo locutus sum. Omitto verba mea prolata in tesseram fidelitatis erga Majestatem Vestram Caesaream coram Patre Superiore Uratinensi, Soc. Jesu et coram D. Canonico Heslinger, coram quibus pluries repetii, me magis timere amicitiam Turcarum, quam inimicitiam; praetereo multas alias rationes evidentes, scripta, facta et verba, ex quibus manifestam fidelitatem meam erga Majestatem Vestram Caesaream abunde probare possem. En factum et intentiones meas, Augustissime Caesar, jam ad verbum, fidem, promissiones Majestatis Vestrae Caesareae et suae aulae, firmissimum omni gentium jure praesidium me converto. Dato et nunquam concesso, quod fuisset mihi animus rebellandi, verbum tamen Majest. Vestrae Caesareae sanctum et inconcussum manere debet. Violationem fidei, etiam


page 586, image: s0586

Turcis et infidelibus datae, Deus saepe non semel severe castigavit, verbi adeo tenax fuit Austriaca Domus, ut maluerit aliquoties magnae ruinae periculo sese exponere, quam verbum violare: In hoc fundatur jus Gentium et totius generis humani commercium et communicatio. Fides et clementia duo fulcra sunt Vest. Augustae Domus, quae ruere nunquam potest, quamdiu illa non subvertitur; Majestas autem Vestra Caesarea inprimis suis literis per Episc. Zagrabiensem mihi indubitate promisit continuationem pristinae gratiae et adhuc novos favores, quae certe amplissima venia et amnestia Princeps a Lobkowiz, supremus Minister et Aulae Praefectus, distinctius et articulatius mihi promisit nomine Maj. Vestrae Caesareae per Magnum Marcum Forstall Augustinianum, me nullatenus declaratum iri in rebellem, aut infidelem, nihil facturum in vita, bonis, honore, libertate, muneris officiis, dignitatibus aut privilegiis, si tempestive obediero, si meum filium in obsidem, si chartam biancam manu mea subscriptam in tesseram obedientiae ac fidei ad Majestatem Vestram Caesaream confestim transmisero; promisit mihi Generalatum Varadinensem aut Carlstadiensem, si tamen Bannatum resignare vellem, promisit solvere debita Domus ad 40. millia circiter florenorum, promisit res familiae nostrae habituras in aula prosperum successum, et rursum se tanquam dilectissimum cognatum me nunquam deserturum promisit, quia sicut illo tempore in Passione legebatur, quod Sanctus Petrus ad teriam vicem peccaverit,


page 587, image: s0587

et facta poenitentia, nihil eidem ademptum sit, sed fuerit factus Princeps Apostolorum; ita et mihi fieret, si resipiscerem, addiditque Princeps, iteratis vicibus, se neminem unquam decepisse, semperque suis verbis stetisse, Clementiam Austriacam esse infinitam. Haec vere omnia confirmavit Dominus Baro Hocher, Aulae Cancellarius, sermonem in conferentia exorsus, de revirescentia veris meritorumque aliquid simile saltem hoc dixit: meum lapsum mihi non nociturum, et non solum dandum esse praemium resipiscentiae et obedientiae modernae, sed etiam fore, ut post resipiscentiam virginea et incontaminata Zriniorum fides, et illustria merita tam familiae, quam mea propria hactenus sopita, revirescant et praemium obtineant, sicut Deus soleat cum peccatoribus agere. Haec et alia, quae brevitatis causa omitto, pluribus verbis coram me exaggeravit dictus Pater Forstall. Quare verbo ultro citroque dato, et stipulata utrinque manu filium meum et chartam biancam eidem assignavi, addens praeterea, me paratum ad eos comitandum, siquidem Vestra Caes. Majestas jusserit: Idem mihi oretenus Celsissimus Princeps de Lobkowiz, praesente Barone Hocher, cum ad audientiam ejus Viennae admissus fuissem, pollicitus est, dummodo tumultus Hungariae superioris meis literis componere juvarem, quod et feci, datis ad Generum literis, et Deus illorum animos ita emollivit, ut ad meas simplices literas statim Vest. Caes. Majest. sese submitterent, statimque Comitem de Stahrenberg liberarent. Haec inquit Princeps, Domine Cognate, si effeceritis, promitto vobis


page 588, image: s0588

sancte, totalem veniam, liberationem, gratiam Suae Majestatis, pristinam restitutionem bonorum in integrum, honores, officia, Generalatum primum vacantem, in summa vos magnum adhuc virum efficiam. Qui norunt, quam exiguus fuerit exercitus Majestatis Vestrae Caesareae, qui norunt, quod decem possint illos passus contra centum defendere, non negabunt, me tantum meritum fecisse istis literis, quantum rerum Ungaricarum felicis successus intererat Vestrae Caef Majestatis. In danda charta bianca Patri Forstall haesi aliquantulum, ut verum fatear, cum in ea possit vitae ac necis sententia, nec non retractio factarum promissionum contineri; mirabar, quem in finem peteretur, sed cum P. Forstall replicasset, non esse scrupulandum, ubi cum Clementissimo Caesare res esset, chartam biancam peti in majorem confirmationem et validationem promissorum, deposita omni cunctatione et formidine, eam tradidi. Postmodum quando P. Forstall hic Viennae ad meum colloquium admissus est, inquisivi de me charta bianca et quid in illa scriptum; respondit, propria manu se in conclavi Principis subscripsisse in ea, quae Princeps jussit, Principem autem nihil aliud petiisse, quam ut me obligarem ad suscipiendum praesidium Caesareum, ad Viennam veniendum in persona et ad denunciandum complices, si qui essent, quae omnia jam a me facta et praestita sunt. Si ergo Vestra Caesarea Majestas pro sua infinita Clementia, nihil in me benignius statuere velit, valere saltem debet ista charta bianca, tanquam ultima resolutio et conclusio Vestrae


page 589, image: s0589

Majestatis Caesateae. Audio posse hisce meis rationibus opponi, quod forsitan P. Forstall pro suo interesse excogitaverit, et commentus sit illa verbosa promissa, item Principis de Lobkowiz et Aulae Cancellarii non sufficere, nec teneri Caesarem ad omnia, quae Ministri promittunt, adimplenda, denique per chartam biancam obligarime quidem, non autem Caesarem. At similes subrilitates Prosessoribus in Scholis competunt, et vix inter honestos mercatores practicantur multo minus in Aula Caesarea, aut quando tractatur, cum Principe, Rege, Caesare, P. Forstall literas Credentiales habuit a Principe, quibus ego fidem dare debui: Si P. Forstall male fecit, si erraverit, si limites suae jurisdictionis excesserit, quod non credo, viderit ille, ipsius error non debet mihi damnum reputare, dum feci, quod debui. Ego cum Principe de Lobkowiz et Domino Cancellario Aulae, in quantum personae publicae sunt, et Caesarem repraesentant, ejusdemque Principaliores Ministri sunt, egi. Verbum igitur eorum, mihi Verbum Caesatis est. Obligatio pariter per chartam biancam mutua et reciproca est; ad quid alias Caesar sola illa puncta, non alia inscribi curaret chartae biancae, nisi cum iisdem contentus esse velit? Similes subtilitates sternerent viam ad omnem fidem tollendam. Caesarea Aquila non capit muscas et Augustis sima verba, auguste amplianda et favorabiliter glossanda, non ad subtilitatum angustias coarctanda. Quod a verbo mihi dato, a venia promissisque mihi factis fortasse desunt aliquae formatitates, aut apices juris, in quibus nec ego versatus,


page 590, image: s0590

nec Reges aut Caesares, quorum est jura facere, mutare aut corrigere, admodum curant, mihi profecto, qui sincere egi, praejudicio esse non debet, et nullius rei poenituisse magis fertur Carolus V. et de nulla re magis taxatur, quam quod ob Ministri sui Granvellani cavillationem ambiguam reddere voluerit veniam factam Landgravio Hassiae. Praeter haec consideret Clementissima Majestas Vestra, magnam partem Acatholicorum et aliorum, qui hostilitatem exercuerunt, qui arma contra Majestatem Vestram sumpserunt, quorum etiam Majores forsan deliquerunt, perdonatam tamen esse et restitutam, mihi vero obedientia mea, fiducia in Caesarea clementia, mea et avorum fidelitas reportabit damnum, nocebitque, quod ab hostilitate abstinuerim, quod ad pedes Vestrae Caesarcae Majestatis accurrerim, tanquam ad asylum; illis temeritas sua et resistentia commodum referet, eruntque melioris conditionis, qui pejus fecerint; et ego, qui cognitione, verbo, opere, non contradixi, dicor tamen rebellis. canam ergo cum Penelope:

Dirum sunt aliis et nunc mihi Pergama restant.

Consideret etiam benignissima Vestra Caesarea Majestas, quod nemo possit duplici poena puniri, ego autem post promissa praemia tot tantasque patior poenas, morte ipsa mihi longe graviores, in honore, fama; supellectili, bonis, libertate, in proscriptione et diuturna hac captivitate, sine ullo prorsus solatio, ut vel possim meas rationes Vestrae


page 591, image: s0591

Caesarea Majestati proponere, aut ullum peritum de statu meo consulere, et non ego tantum patior, sed et tota mea familia domestica, et binae innocentissimae proles. Filius, qui ob teneritudinem sui affectus, erga Caesaream Majestatem Vestram, cum praesumptos rumores audivisset, eos patefaciens praemio dignissimus esset, diu in captivitate haesit, a studiis et a virtutum via impeditus. Patimur etiam contra jura Regni ac patriae nostrae a Majestate Vestra Caesarea sancte confirmata, quae statuunt, ut nemo captivetur, nullius bona confiscentur, nulla denique executio fiat, nulla poena infligatur, nisi legitime citatus et condemnatus fuerit, auditis suis rationibus et defensionibus: statuunt praeterea eaedem leges, ne filius portet iniquitatem patris, ut familia non privetur avitis bonis et possessionibus ob delictum unius, et omnia hactenus experti sumus, et nobiscum incipitur ab executione, confiscatioue. Sic leges, quae prosuere aliis, iis favere cessent, qui diuturnitato fidei et servitiorum superiorem habent nullum, aut certe paucos pares. Dignetur Vestra Caesarea Majestas gratiose sese resolvere, quod ad leges Imperiales ac aliarum provinciarum nos non teneamur, Vestra Caesarea Majestas autem ad Hungaricas sese benigne obligaverit, et secundum has aequum est, ut causa decidatur, perque homines earum peritos, quando de jure agitur, His tamen omnibus, si ita placet, praetermissis, ad solam Clementiam Austriacam appello. Domus Vestra cum Clementia nata est, cum Clementia adolevit et confirmata est, et non nisi


page 592, image: s0592

extincta clementia mori aut extingui poterit; In totis Annalibus Austriacis hodiernae severitatis exemplum vel unicumnon extat, quo primus lapsus, si ita appellare lubeat, familiae benemeritae (primum voco lapsum; nam delicta, quae non probantur, aut sententiantur, inter lapsus non numerantur) familiae inquam, quae pro Austriacis tot seculis vigilantissime excubavit, sanguinem suum prodige pro iis effudit, stupenda pro iis patravit, monstrum fidei et constantiae erga Austriacos inter tot procellas extitit, nulla exercita hostilitate, ultro comparens, potens sugere et digredi, habiris tot splendidis promissis, tam terribiliter capite plectatur, ad arbitrium et falsam delationem aliquorum aemulorum et paucarum quarundam familiarum ex Carniola, Styria et Croatia nostris bonis et sedibus insidiantium, quorum merita et Heroica gesta, si quae sunt, ego sugillare nolo. Econtra quamplurima extant exempla, ubi infestissimi hostes, ex semine etiam rebellium, post illata ingentia damna, vi aut justo bello capti a Clementia Austriaca non solum Viennae donati, et in integrum restituti fuerunt, sed etiam divitiis et honoribus aucti.

Regia, crede mihi, res est succurrere lapsis. Bene norunt hoc mei aemuli, quod nos diu multumque sudavimus, excubavimus, pro Styria, Carniola et Croatia defendendis, Zriniisque vigilantibus, poterant ii secure quiescere; ut vetera exempla omittam, moderna produco. Sexto abhinc anno devorassent Tartari Styriam, si meus Frater eam non conservasset, Murae undis; Rinkchick, alias Zokolock Basse Carniolam et Croatiam in


page 593, image: s0593

Cineres redegisset, nisi ego derelictus quidem a Generali Averspergio, qui securitatis ergo, Labacum se contulit, Turcas prosligassem, capto fratre ipsius Bassae. Jam autem in praemium laborum, et tesseram gratitudinis suadent, ut stirpitus eradicemur, ut alio transplantemur, ut illi nostra bona, quae multo nobis sanguine constiterunt, occupent et possideant; Prodeat in medium quicunque illorum, qui audeat, cum veritate promittere, se suosque praestituros Domui Austriacae aut Christianitati, plus quam Zrinii praestiterunt aequa fide et constantia meliusque domituros immanem illum hostem, lubens suae praetensioni suffragium addam; si autem nemo est, qui id praestare praesumat, si nostro muneri ad stupotem eorum, qui historias legunt, satisfecimus, cur non mereamur illud continuare, avita bona possidere, plus quam alii? Cur non deberent potius averruncatae arbores iterum plantari et rigari, ut radices figerent, et denuo similem fructum ferrent? Dabitur forte adhuc occasio, qua licebit monstrare, quis sui sanguinis profusior sit, in servitio Domus Austriacae? Faxit Deus, ut eo fervore, quo jam accurrunt ad bona nostra, tunc omnes certemus, curramus ad profligendum hostem. Potenter se exercuit hactenus contra nos invidia, jam foret tempus, cessaret, si ratione et virtute contentaretur: At ea est invidiae conditio (ut accurate notat Savedra) ut non ante desinat, quam aemulum ad extremam, si ita possit, detruserit miseriam. Sol enim umbras non facit, quamdiu in supremo consistit vertice, quando autem declinat, tum crescunt illae et porriguntur longuis


page 594, image: s0594

Sic etiam prorsus invidia majori propellit impetu, qui in ruinam jam pronus est, aut labi incipit, et quoniam illa plerumque nonnisi pusillanimes occupat, semper in metu est, ne rursus sese erigant. Si tamen isti aut alii quicunque timent ultionem, iram vel vindictam a me in illos exercendam, ut spargitur, suadentque propterea Vestrae Caesareae Majestati, ne restituar in bona, patriam, officium et libertatem; esto sit frivolus ille timor et excusatio, quae omnem justitiam pessundaret, libenter tamen cautionem quamcunque et fidejussionem dabo, et quamcunque compositionem imaginabilem cum iis inibo; contra omnia mala, excepta morte, potest inveniri remedium, ego a Deo non peto mihi dimitti peccata, si Christiane iis non ignosco omnes injurias, ita ut nec lecordari earum optarem. Quibus omnibus perpensis, humillime supplico Majestati Vestrae Caestareae, ut se ad statum sibi naturalem reducat, benignitatis scilicet et clementia, et tam nostrorum servitiorum fidelium quam suorum promissorum, ut sacri verbi memor, misericordes oculos in me convertat, et non inurat notam familiae nigram, semper sibi fidelissimae, quae nulluni unquam scivit naevum admittere. Efflictim autem rogo, ut mihi libertatem interim concedat, qua causam meam defendere coram viris legum nostrarum peritis, rationesque meas proponere et media placandae Vestrae Caesareae Majestatis invenire valeam, caeterasque gratias largiri mihi non gravetur, quas in hoc statu verum necessarias reputo, quam diu


page 595, image: s0595

multumque conservet, ut optat Vestrae Caesarea Majestati

Dabantur Neostadii Anno 1670.

Humillimus Orator

Comes Petrus a Zrin.

DXXVII. Literae FRANCISCI COMITIS de NADASD, ad FILIUM SUUM, natu majorem, quibus ipsum rogat rogat, ut associatis reliquis fratribus, sibi apud Caesaream Majestatem delicti veniam impetrare sollicite conetur, 1670. Precum mearum ad Deum devote oblata commendatione praemissa,

Dilecte Fili.

HEri Dominus Aulae Cancellarius huc veniens ad examen me evocavit, rogavi eum pro facultate scribendi, quam etiam concessit. Has itaque literas tibi majori meo filio ita inscribo, ut non gravetur cum aliis duobus confidenter communicare, illique eas ita accipiant, quasi suis Dominationibus singulatim scripsissem, quod facere me minime piguisset, sed judicavi, me multa scriptione posse aliquam indignationem incurrere.

Deprehendi jam manifeste in secundo examine meo, quod in res meas ita inquiratur, ut tandem illis judicialiter respondeam, ac exinde rerum mearum finem praestoler. Et licet statim in primo meo examine manifeste me resolverim, quod nolim me immittere in judicium cum clementissimo Principe meo, quinimo Principis de Lobkowitz Celsitudini


page 596, image: s0596

primis captivitatis meae diebus supplicavi, ne sua Majestas me in judicium trahat. Nihilominus tamen heri iterato examinatus humillime significavi, me nullo modo velle ullum Processum inire, nec ullo scripto purgatorio me purgare, verum totum me Clementissimi Domini et Principis gratiae committere et capite meo ejus clementiam implorare.

Ostendat ita que semper sincere cognitam filialem erga me affectionem et una cum duobus meis filiis supplicent, fatigentque ac laborent pro me, ut gratiam apud S. Majestatem mihi impetrent, nec parcant huic labori, pro quo Deus O. M. millies erit remunerator.

Et siquidem sapientissimus Salomon ait: Patientia leniatur Princeps et lingua mollis confringat duritiem, ut eo facilius ad misericordiam moveatur, ac in se ipso Domoque Austriaca innata clementia Dominus meus Clementissimus flectatur, hoc scriptum meum et si quid aliud ad leniendum occurrat, pro sapienti suo judicio suae Majestati aperiant.

I. Et quidem primo comprobabo ac cum Deo testificabor, cui occulta omnia patent, et cujus nomen in vanum assumere nolo, quod etiamsi ex omnibus me liberare et explicare possem, malim tamen me Suae Majestatis gratiae committere, quam excusationem praetendere, ut totus mundus videat, convenientius esse, ut ego pro Reo habear, quam ut judicer, me immeritum pati. Dicam quoque cum Divo Jobo, quod etiamsi habuero quidpiam


page 597, image: s0597

justum, non respondebo, sed Deum judicem deprecabor.

II. Moveat Suam Majestatem ad clementiam illud, quod caput meum pedibus ejus submiserim, et delictum meum viva voce aperuerim, et velut a dulcissimo Patre ac Domino meo gratiam expetierim, atque omnino arbitrabar, me eam adeptum iri, praesertim, quod post hoc meum factum plures Suae Majestatis eosque clementissimos favores acceperim. Certus sum etiam, quod in rei substantia nihil omnino celaverim, cum quibuscunque aliquam majoris momenti correspondentiam habui. Verum, ut omnes rerum etiam minutiores circumstantias ac interessatorum scriptitatiunculas referre potuissem, erat impossibile. Quia etiamsi hodie hac exactissima rerum manifestatione Regnum coelorum adipisci possem, non valerem, ita sum oblitus earum, Nam duo prope sunt anni, a quo me ab straxerim ab illis.

III. Emolliat Suae Majestatis pectus clementissimum et illud, quod quamdiu ego rerum istarum secundum aliquid conscius fui (quia omnium horum Wessaliana Palatinissa motrix fuit) ne minimum istae intentiones contra Suam Majestatem progressum habuerunt. Ego etiam nullius novae conspirationis autor fui, minus effectuavi tale quidpiam, quinimo impedivi, in quantum impedire potui. Atque hinc factum, quod Adversarii me excluserint, videntes per me nullum progressum res eorum habere posse, unde et Calvinianus ille Ladislaus Fay fassus est (ut mihi nonnulli


page 598, image: s0598

benevoli significarunt) quod statuerint, me ac eos, quos amicos meos esse arbitrabantur, nimirum Dominos Theckely et Petroci, quamprimum ad arma deventum fuerit, illico e medio tollere. Si ego itaque pessimae aliorum intentionis juxta gustum eorundem incensot fuissem, non me exclusissent a coetu suo, nec tantopere contra me egissent.

IV. Ex literis meis interceptis ac revisis ab adolescentia mea, meam actam vitam videre potest Sua Majestas ac manifeste deprehendere, me in similibus nunquam fuisse occupatum, atque etiam in hac miseria, de qua arguor, nihil aliud quaesivi, quam maledictum Palatinatum, quo adepto credebam, me omnia redintegraturum, ac etiam gratias novas adepturum, non solum per rerum istarum manifestationem, sed etiam per earum extinctionem.

V. Respiciat Sua Majestas ignominiosam meam comprehensionem ac lamentabilem captivitatem, quam in multis exteris partibus bonum nomen et fama mea per hanc sepulta sit, ita, ut me vivum, jam mortuum censere possim. Et non tantum meura nomen, verum antiquae beneque radicatae Familiae ac gentis meae gloriosis suis meritis et faclis, multis annis comparatum decus et gloria uno quasi momento obtenebrata sunt.

VI. Moveatur cor Suae Majestatis intuendo miseras ac innocentes nondumque educatas proles meas, quae nullius facinoris reae sunt, imo et afflictarum familiarum mearum propediem exerescentium omnis


page 599, image: s0599

omnis felicitas concidit. Minorennes filii mei vehementer metuo, ne anima et corpore damnificentur adepturi praematuram libertatem, quos ego duriori educatione continui in timore, quod alii vix iis praestabunt, licet non dubito, a Vestris Dominationibus eos bonis moribus adjuvandos, verum maturum judicium Sacrae admonitiones requirunt.

VII. Recogitet Sua Majestas Majorum meorum fidelia et utilia obsequia, ipse etiam nunquam fui inobediens servus Suae Majestatis, nec ullis sumtibus ac laboribus peperci, fideliter equidem servivi et infelicior fuissem, ac propter malevolorum obtrectationes majorem fidem habuissem, sincero corde desideravi fidelissime servire.

VIII. Contra quem ostendit potentiam suam Sua Majestas? Hic iterum cum Jobo dicere possum. Contra folium, quod vento rapitur, ostendis potentiam tuam et stipulam siccam persequeris. Dignetur Sua Majestas clementissimo oculo relegere 31. Maji, quantum memini, datas meas, dum adhuc liber essem, qualiter me clementissimae S. Maj. gratis submisi, quod et nunc facio, etiamsi in tenebris mortis me collocaverit S. Maj, et nunc me Clementiae ejus resigno.

At ne prolixiori scripto sim importunus, adjicio pro clausula illud, quod Sacrae literae de Principibus loquuntur, dum scilicet Principes Dii vocantur. Sua Majestas est eritque Princeps inter omnes dignitate adeoque propinquior aeterno Deo, super cujus opera est misericordia ejus, teste Propheta


page 600, image: s0600

Davide dicente: Misericordia ejus super omnia opera ejus. Et ubi majus delictum, illic etiam est gloriosior misericordia. Fateor equidem magnum esse delictum meum, quia peceavi contra maximum totius mundi Dominum, confido tamen in misericordia ejus, siquidem non ex praesumtione operatus sum, verum insipienti meo sensui plus nimio credens, sperabam res meas ita gubernaturum, ut non tantum mali inde eveniat, verum quod jam supra memoratam meam intentionem assecuturus, magnamque gratiam adepturus, et quia hanc eo modo habere non potui, precor, ut Vestrarum Dominationum intercessionem habeam.

Non graventur Vestrae Dominationes apud Suam Celsitud. Principem de Lobkowiz pro me intercedere, ut tanquam benignissimus Princeps, sit meus Patronus, et gratiam, quam mihi praestabit, D. O. Maximus Suae Celsitudini rependet. Apud reliquos intimos Ministros Vestrae Dominationes quoque agant et intercedant, rogo.

Hunc laborem, ego afflictione et amaritudine pene consumtus miserabilis homo nunquam potero reservire. Verum Deus erit liberalissimus remunerator, metuo autem, ne ob hanc meam afflictionem animae meae detrimentum patiar, etenim qualitercunque me componam ac cuncta ex animo rejiciam, nihil me juvat, nec Deo meo, uti deberem, servire possum. Sentio etiam intra me ipsum, quod dies resolutionis meae instet, nec multum prolongabo dies vitae meae, utinam tantum a Deo temporis impetrem, ut pacata


page 601, image: s0601

me possim parare ad bonam mortem. Deo commendo Dominationes Vestras ac manco

Viennae ex domo captivitatis meae in domo Provinciali 14. Dec. 1670.

Sincero corde Deum deprecans Parens

Franciscus de Nadasd.

DXXVIII. Literae FRANCISCI COMITIS de NADASD, ad LEOPOLDUM, Romanorum Imperatorem, quibus patratorum scelerum veniam supplex precatur, 1670.

Clementissime Imperator.

QUod infelix ego et indignus subditus Majestatem Vestram sacratissimam hucusque meis submisissimis precibus interpellare, et thronum gratiae ejus adire intermiserim, verecundia iniquitatis meae arcebat, et praesumebam nudis orationi bus, inops meritorum, indignationem justam Majestatis Vestrae sacratissimae magis in me irritare: Feci id per alios debita humilitate, praesumendo unice post Deum in terris a Majestate Vestra sacratissima gratuitam et pientissimam, benignissimis visceribus ejusdem innatam misericordiam. Sed me infelicem! Supergressae sunt iniquitates caput meum: nam horrendam sententiam mortis meae ignominiosae, loco misericordiae obtinui. Clementissime et misericordissime Imperator, liceat mihi omni


page 602, image: s0602

omni auxilio humano destituto hisce indignissimis precibus coram Majestate Vestra sacratissima comparere et supplicare, quatenus dignetur piissimis suis oculis pauculas lineas lacrymis meis asperlas legere et admittere. Vices Dei in terris Majestas vestra sacratissima agit, Divina justitia juxta S. Augustinum ordinavit poenam, amantibus culpam. Et S. David inquit, misericordiam et justitiam cantabo Domino, cum itaque judicium mihi poenam merenti factum sit, fiat et misericordia culpam abominanti, et non moriat per gladium, moriar per misericordiam Vestrae Majestatis sacratissimae in pace, finiendo in luctu et poenitentia pauculos Dies residuos vitae in aliqua religiosa Domo, ne cum corpore etiam anima moriatur; sed poeniteat prius de praeteritis male consumptis diebus; moveatque Majestatem Vestram sacratissimam innata Domini suae misericordia judicium non exercere sine misericordia: Tunc namque praecipua laus est misericordiae ac mansuetudinis, cum irae justissima causa est. Recompensabit misericors et miserator Deus Misericordiam Majestatis Vestrae sacratissimae hic et in aeternum, cui omnem felicitatem submisissimo et devotissimo corde a bonitate divina exopto et me subjicio pedibus. Dabantur Anno 1670.

Majestatis Vestrae Sacratissimae

Humillimus et infimus subditus

Francisus de Nadasd.



page 603, image: s0603

DXXIX. Literae MICHAELIS, Poloniae Regis, ad FRIDERICUM WILHELMUM, Electorem Brandenburgicum, de Kalcksteinio violenter Varsavia abducto agentes, 1670. P. P.

CUm Serenitas Vestra per literas ad Nos exaratas de Klacksteinio Stolinski Colonello, ubi et quando captus sit, unde et qua ratione abductus, quique et quales fuerint, qui ejusmodi nefas patraverunt, nescire se prorsus affirmat, cum que occasione tam atrocis facti, ac injuriae publicae complura interveniant, quae per epistolam satis explicari non possint, in animum induximus mittere ad Serenitatem Vestram ablegatum Nostrum Extraordinarium, qui totius flagitii seriem exponat, et a quibus quove modo et loco peractum evidenter demonstret, simulque condignam nobis et Reipublicae, ac universae nationi Polonae satisfactionem praesteri unice requirat. Exinde minime nunc verbis laboramus, in accusando crimine laesae Majestatis, violati juris Gentium, amicitiae et foederum prope interrupti nexus, quae omnia maturato itinere ad locum residentiae Serenitatis venturus ablegatus noster prolixe coram repraesentabit. De Eusebio Brandt, qui in nefarie capiendo et abducendo Kalcksteinio primas partes tenuit et contra fidem, ac decus publici Minsiterii deliquit, declaramus Serenitati Vestrae nullatenus a Nobis tolerari posse, ut in Regiam Nostram adeoque minus in conspectum Nostrum accedere


page 604, image: s0604

et functionem publicam apud Nos obire valeat. Id vero jure merito a Nobis fieri ex productis notoriis documentis, quibus scelus hominis evincitur, Serenitas Vestra dignoscet. Accedit quod eidem Brandio a concitatis animis sortem Kalcksteinii miserantium, et facinus detestantium, atque a nonnullis nobilibus Polonis cognatione Kalcksteinio junctis omnimodam securitatem polliceri non possimus, graviusque forte aliquid exinde emanaturum praevideamus. Porro alterius cujuspiam integri et honesti viri opera ad Nos Serenitas Vestra, si libitum erit, utatur, quem ex propositis et demandatis ad Serenitatem Vestram exemplo Nostrorum reverti, neque hic continuam residentiam figere conveniens videtur. Interim Serenitatem Vestram Divinae Protectioni commendantes eidem valetudinis incolumitatem ex animo apprecamur. Datum Varsaviae die 31. Decembris Anno 1670. Regnique Nostri secundo.

DXXX. Literae MICHAELIS, Poloniae Regis, ad CLEMENTEM PAPAM X. quibus Nuntium Apostolicum cum Nationis Poliniae, zelo et propensione in Religionem Catholicam nulli unquam gentium cedentis, flagitio, e Polonia avocari, vehementer conqueritur, 1671.

POst oscula pedum Sanctitatis Vestrae meique ac Regni et Dominiorum meorum, filialem commendationem. Insperata mihi omnino accidit a Nuntiatura Poloniae ad Hispanicam Promotio


page 605, image: s0605

Reverendissimi in Christo Patris Archiepiscopi Corinthi Marescotti, qui sine tali hinc discessu non desiderium magis sui, quam justi doloris causam mihi et Nationi Polonae reliquit. Patietur benignitas Sanctitatis Vestrae grandem exinde animi mei sensum in paternum ejus sinum deponi, eo mamore fiducia, quod Regnum Poloniae, totaque haec Natio aliquot annorum commemoratione Sanctitati Vestra optime notescat. Amplitudo Regni mei tot quot populorum in unum collectum, ac ingens robur nulli alteri Regno et genti decedit, atque si erga Sedem Apostolicam reverentia, erga fidem Catholicam ardenti et invicto zelo comparetur, etiam forte praecedit. Non exaggero fortitudinem et gloriam bellorum, quibus contra Ecclesiae Romano-Catholicae juratos hostes, Turcas, Tartaros, schismaticos, natio mea fatigatur attollere cuivis signa et sacra Domini bella ampliare, anniversarium imo perpetuum genti Polonae est. Pro unione Russorum Graecorum cum Latinis, quantum consiliis et ferro etiam nunc laboretur, vel hoc argumento sit, quod florentissimis et feracissimis Ukrainae terris tot jam annis carere, quam unionem Graeci ritus non retinere levius existimemus; tractatum pacis, quem sola unitorum causa difficilem reddet, magno Reipublicae dispendio et Regni periculo trahamus, vitam, fortunas, sanguinem civium pro defendenda re Christiana in aciem aleamque mittamus. Audeo ego affirmare Sanctitati Vestrae, si de protectione unitorum vel paululum mittam, si Abbatias et templa ab unitis recens recepta relinquam, si res


page 606, image: s0606

disunctorum ad eum statum, quo sub antiquis Regibus fuerunt, revocem, plane merito pacem domesticam cum Cosaccis concludi, et bellorum ab intra et extra tempestati obviam iri posse. De me ipso, quam majoribus meis Regibus Poloniae pro Religione Catholica paria faciam, quam Schismaticos Episcopos vulgo Vladicas Senatu arcere, Haereticos deponere, palmarium ducam, neque sine aliqua invidia ac perturbatione rerum mearum oppugnatoribus orthodoxae fidei me opponam, conscientia mille testes, si aliis deficiant, mihi suffragabitur, Principem unum Radzivil, Mareschalcatus Lithuaniae et Praefecturae Samogitiensis (primariae dignitates istae sunt) spe et ambitu dejectum, sola ea causa, quod Calvinista esset; sparsum exinde in vulgus rumorem ac suspicionem, quasi non integra fide, sed cum restrictione mentis juraverim, Reverendissimus Archiepiscopus Corinthi candide informabit: Palatinus Trocensis magnae dignitatis a Schismate ad Latinum ritum traductus. Episcopatus et templa graeca unitis per privilegia vel decreta tradita, novi Principatus et innati in rem Catholicam affectus mei documentum sunt. Quidni ergo ex merito dolorem intendam, quidni coronam meam extra nominis ambitionem certe Catholicam et Christianissimam minore loco Romae haberi et per ejus limen ad aliud Regnum tanquam superius nuntiis Apostolicis gradum aperiri querens indoleam. Notum sane est a talibus primis exemplis ad alia exempla Curiae Romanae viam monstrari, et Poloniae quasi de facili toleranti majora imminere, licet minus aeque dehinc sustinenda;


page 607, image: s0607

sperare tamen meliora de Sanctitate Vestra non desino, cum Clementem, gratum pridem et populare Regno meo nomen cogito, cum prima auspicia Pontificii Regiminis mihi juxta, ac aliis amica ac laeta fore voto et affectu praecipio. Ingredior in eam spem, futurum, ut Sanctitas Vestra Paterna sua providentia aspera haec in vias planas componat, vim et effectum nomnis sui, in me meosque exerceat. Clementissimo suo judicio palam faciat, num minus quid Ecclesiasticae coronae a corona isthac debeatur. Sanctitati Vestrae longaevam incolumitatem et felix Reipublicae Christianae Imperium humili devotione ad extremum apprecor. Dabantur mense Januario, Anno 1671.

DXXXI. Literae MICHAELIS, Polonorum Regis, ad FRIDERICUM WILHELMUM, Electorem Brandenburgicum, cui Ablegatum suum extraordinarium Varsavia jam discessisse nuntiat, ejusque fidei commissa de meliori commendat, 1671.

EX responsoriis Nostris, quas per Regiomontum secure ivisse, jamque ad manus Serenitatis Vestrae pervenisse indubium habemus, satis constat Serenitati Vestrae, periculum amissionis et suppressionis literarum ejusdem nullum fuisse, neque superest, quod ad praesens aliud scribamus, nisi Ablegatum Nostrum extraordinarum sufficienter instructum, jam hinc discessisse, qui demandato sibi officio recte et copiose coram fungeretur. Expectamus


page 608, image: s0608

porro a Serenitate Vestra eam satisfactionem, quam omni jure et aequitate requirimus, tanto meliore firmitudine, quod Serenitas Vestra se jus et justitiam administrare velle in eos, qui contra Majestatis Nostrae et Reipublicae dignitatem, contra gentium jura deliquisse, convicti fuerint, Nobis amice polliceatur. De reliquo Serenitatem Vestram Divinae Protectioni commendantes eidem bonam valetudinem ex animo vovemus. Dabantur Varsaviae die 22. Januarii, Anno 1671.

DXXXII. Literae MICHAELIS, Poloniae Regis, ad FRIDERICUM WILHELMUM, Electorem Brandenburgicum, a quo Kackksteinii Varsavia violenter abducti ergo, sibi Reique publicae plene satisfieri desiderat, 1671. P. P.

QUod felicem Nostram Electionem Serenitas Vestra non mediocri animi laetitia exceperit, eandem nobis per Legatos suos pro tunc Varsaviae agentes, et per literas boni affectus plenas, celeriore e vicinia cursu, aliorum Principum amica officia praevertente congratulata fuerit, id statim equidem pergrate accepimus, et nunc recenti atque nunquam obliteranda memoria retinemus, neque defuimus ex parte Nostra, qua literis, qua plerisque contestationibus elucidando reciproco studio erga Serenitatem Vestram, cui Nos foederatae amicitiae, antiquae necessitudinis, proximae vicinitatis vincula


page 609, image: s0609

arctius colligarunt. Sed intervenisse nonnulla, quae tam prosperis amicisque principiis, non bene deinceps responderint, justo dolore prosequimur, neque causam a Nobis profectam fuisse ad cujusvis recti, imo orbis judicium provocamus, bonam tamen in spem erigimur, redintegrandi mutui affectus, et inviolabilis amicitiae conservandae, ob promissam a Serenitate Vestra satisfactionem, ad quam in effectu obtinendam, misimus nuper ad Serenitatem Vestram Ablegatum Nostrum extraordinarium, ejusdemque ad Nos reditum vel nuntium cupide praestolamur. Caeterum nulli adversario locus futurus est, qui sinceram propensionem nostram vel minimum perturbet; si Nobis et Reipublicae condigna satisfactio a Serenitate Vestra praestetur, ulteriora studiorum Nostrorum et reciproca voluntatis argumenta monstrabimus. Interim Serenitati Vestrae diuturnam Valetudinis incolumitatem a Deo vovemus. Dabantur Bialozercae, die 24. mensis Januarii, Anno 1671.

DXXXIII. Literae MICHAELIS, Poloniae Regis, ad CLEMENTEM PAPAM X. quibus sibi suisque incolis constans propositum haerere, se contra Turcas Tartarosque strenue defendendi, et Ecclesiam Catholicam ad eorum ferocitate vindicandi, afferit, 1671.

POst oscula pedum Sanctitatis Vestrae meique ac Regni et Dominiorum meorum commendationem Pontificiae et paternae Sanctitatis Vestrae pro


page 610, image: s0610

Republica Christiana proque caelitus sibi commisso grege solicitudini adscribendum, quod me per Epistolam suam per Reverendissimum Archiepiscopum Florentinum Nuntium Nostrum certiorem reddat, praevalidas et successu Candiae tumescentes Ottomannorum vires in perniciem Regni mei et vicinarum ditionum conspirare armarique. Atroces isti periculorum ab Oriente Nuntii remotiorem Europam implent, meas vero e propinquo aures classicum ferit, admonetque, ne formidandam deterrimi hostis potentiam, inter postrema Regiarum curarum reponam. Equidem ea indole animoque sum, quo majores mei Reges Poloniae immortale decus meruerunt, ut pro gloria divina et fide catholica augenda et defendenda omnia discrimina subire, et vitam ipsam sanguinemque prodigere minime dubitem. Sed viginti ultra annos ingentibus et continuis bellis fatigata Polonia defensioni licet parata sit, neque impar videatur, sed offensivum tamen bellum, per temporum praesentium injuriam et nervi bellici penuriam gerere nondum satis valescit. Compertas optime habet Sanctitas Vestra Regni mei rationes. Quid porro faciendum erit ex ulteriore rerum cursu et aliorum Principum Christianorum junctis animis armisque consilia metiri, mihi senatuique meo, pro ratione status conveniet. Caeterum dignissimam Sanctitatis Vestrae operam agnosco et veneror, quod Serenissimum et Potentissimum Imperatorem Leopoldum, Fratrem et Affinem Nostrum decenter compellare in animum induxerit, et pro communi securitate et Regnorum suorum salute


page 611, image: s0611

tuenda, societatem armorum inire, ac opportuno apparatu, ea quae belli sunt impense curare non desistat. Secundet divina benignitas piissimam intentionem Sanctitatis Vestrae, cui felix Christianae rei Imperium apprecando, Regnum meum filioli devotione commendo. Dabantur Varsaviae, die 19. Februarii, Anno 1671.

DXXXIV. Literae credentiales, quas JOHANNES GEORGIUS II. Saxoniae Elector, Friderico Adolpho ab Haugwitz, Ablegato suo, ad CAROLUM II. Magnae Britanniae Regem tradidit, 1670. P. P.

COrruscante jam a biennio fere Aula Nostra Electorali insigniis praenobilis Ordinis Britannici Georgiani, quo Regia Vestra Majestas veluti Regii in Nos affectus monumento, cohonestatos Nos atque devinctos sibi splendida legatione voluit, ad officium Nostrum pertinere censuimus, id impraesens effectum dare (quod quidem si per alia subinde impedimenta licuisset, jam pridem praestitissemus) ut editis quantumvis semel atque iterum gratae mentis pro tam augusto munere indiciis, solenniori tamen quadam ratione palam constaret, quanti omnino Ordinis pariter ac Regiae benevolentiae tesseram faciamus. Qua de re quidem quo plenius adhuc, pro eo, ac par est, coram testari queamus, praesentem Virum Nobilem Consiliarium Camerae Nostrae et cubicularium dilectum


page 612, image: s0612

Nobis ac fidelem Fridericum Adolphum ab Haugwiz in Grosdubra etc. Ablegandum statuimus, atque ideo Regiam Vestram Majestatem amanter admodum atque officiose rogatam volumus, ut dictum modo Consiliarium Nostrum non tantum lubenter admittat, verum etiam benigne audiat, Eidemque in his quae mandato et nomine Nostro expositurus est, omnimodam fidem adscribere dignetur. Deum Optimum Maximum precati, ut Regiam Vestram Majestatem diuturno Domus Regiae, Regnorumque atque adeo Orbis Christiani bono salvam sospitemque caelitus servet ac tueatur. Dabantur in Electorali Dresda, die 27. Martii, 1671.

DXXXV. Responsoriae CAROLI II. Magnae Britanniae Regis, ad praecedentes JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris literas, 1670. P. P.

ILlud Nobis praecipuae curae esse solet, ut ejusmodi Principes, Heroes atque Optimates in antiquissimum et celeberrimum aureae Periscelidis Ordinem cooptemus, qui summa tum affectus tum decoris testimonia a Nobis promeriti sunt, quique clarissimae sodalitati ornamento esse poterunt. De quorum numero Celsitudinem Vestram Electoralem inter primos optimo jure aestimandam esse censemus, adeoque laetamur eundem honorem eo animo a Celsitudinem Vestra Electorali acceptum esse, quo a Nobis collatus est, sicut et saepe alias et nuper amplissime testata est per literas suas die 27.


page 613, image: s0613

Martii novissime elapsi scriptas, quas Nobis in manus tradidit Dominus Fridericus ab Haugwitz in Grosdubra etc. Clesitudinis Vestrae Electoralis Consiliarius, Ejusdemque ad Nos Ablegatus. Grata fuit scribendi materies, qua Nobis adhuc gratiorem reddidit Nuncius tam spectabilis, cujus merita et virtutes dignum sibi locum in Celsitudinis Vestrae Electoralis gratia acquisiverunt. De caetero Celsitudini Vestrae Electorali Ejusque splendidissimae Domui fausta omnia ac felicia ex animo apprecamur. Dabantur in Palatio Nostro de Whitehall, die 21. Maji, 1671.

Celsitudinis Vestrae Electoralis

bonus Frater et Consanguineus

Carolus R.

DXXXVI. Literae CAROLI II. Magnae Britanniae Regis, ad JOHANNEM GEORGIUM II. Saxoniae Electorem, cui Annam, Fratris sui Jacobi, Ducis Eboracensis Conjugem, supremam obiisse diem significat, 1671. P. P.

QUandoquidem abunde Nobis exploratum est, nihil Celsitudini Vestrae Electorali leve aut tralatitium esse posse, quod vel personam Nostram vel Regiam Magnae Britanniae Domum ullatenus atitngit, seu bonum illud seu infaustum sit, Amicitiae


page 614, image: s0614

et Necessitudinis Nostrae esse duximus, Celsitudini Vestrae Electorali quam primum significare, sicut hisce literis Nostris significamus, ita summo rerum moderatori visum esse, ut ultimus dies Martii triduo abhinc elapsi vere ultimus esset Celsissimae Dominae Ducissae, Annae, charissimi Fratris Nostri, Jacobi, Ducis Eboracensis, Conjugi dilectissimae. Quae postquam gravi morbo diu conflictata esset, in florenti aetate ex hac vita tandem excessit. Facile aestimabit Celsitudo Vestra Electoralis, quantum ex hoc casu dolorem merito conceperimus; adeoque patietur, ut illius partem in amicos Nostros transferamus. Precabimur interim Deum Optimum Maximum, ut Celsitudini Vestrae Electorali bonam firmamaque valetudinem quam diutissime conservare, eandemque omnimoda prosperitate cumulare velit. Dabantur in Palatio Nostro de Whitehall, die tertio Aprilis, 1671.

DXXXVII. Responsoriae JOHANNIS GEORGII II. ad praeinsertas CAROLI II. Magnae Britanniae Regis literas candidae reciproci doloris per inopinum de Ducissae Eboracensis morte Nuncium excitati testes, 1671. P. P.

FEstivas inter, quas honori Ordinis Gartierii hac tempestate publice destinaveramus, occupationes haud levi perturbatione animum Nostrum perculit, quae rerum humanarum conditio est, jacturae


page 615, image: s0615

Nuncius, quam ex inopino Celsissimae Dominae Annae, Ducissae quondam Eboracensis, Fratris Regii hactenus Conjugis dilectissimae, Serenissima Domus Regia, nutu Divino, fecit. Cujus quidem communis doloris partem haud minimam, non ob unam necessitudinis causam, condolendo Nobis vendicamus; Firmiori tamen solamine erigimur, quod cum beate defuncta vitam caducam cum coelesti felicter commutaverit, Regia Vestra Majestas profectum ex beneplacito divino casum aequiore animo sit latura. Atque adeo Regia, quae praesentis sortis Nos participes voluit, benvolentia freti, divinum Numen juxta veneramur, ut compensato laetioribus post haec vicibus Regiae Domus luctu, Regiam Vestram Majestatem quam diu salvam sospitemque praestet ac tueatur, Nobis autem exoptatas, quibus Eidem animum Nostrum novis subinde amicitiae vinculis obstrictum, novis itidem studiorum documentis comprobare queamus, occasiones largiatur. Dabantur in Electorali Nostra Dresda, die 30. Aprilis, Anno 1671.

DXXXIIX. Literae FRANCISCI FRANGEPANII, ad LEOPOLDUM, Romanorum Imperatorem, quibus vitae criminisque Perduellionis veniam impetrare conatus est, 1671.

Sacratissima Caesarea Regiaque Majestas, Domine Clementissime.

PRae horrore tremendae mortis sententiae vix calamum regere possum: desunt mihi vires,


page 616, image: s0616

Clementissime Imperator, pro debito submissum conceptum formandi ad elucendam Scintillam unam Augustissimae Clementiae et Pietatis Christianae; unde humillime rogo hanc Spiritu languido compactam supplicationem connaturali sua benignitate perlegere clementissime dignetur. En genu flexus procido ante Augustissimum Thronum Majestatis Vestrae Sacratissimae, et lacrymis defluentibus ac incessantibus singultibus rogo per quinque vulnera Christi, per merita Virginis Deiparae omniumque Sanctorum, dignetur Majestas Vestra Sacratissima parcere unico juventutis meae delicto, et immaturi judicii transgressioni. Respiciat Clementissimus Imperator suo gratiosissimo oculo floridam aetatem meam, quam intempestive perdere debeo. Ponderes, Clementissime Imperator, me miserandum unicum familiae superstitem extare, quae ab enumerabilibus annis Augustissimae suae domui totiuque Christianitati incontaminata fidelitate ac devotione semper inservivit, et in quantum merita majorum non sufficiunt, nec mea personalia (Deum testor) fidelissime praestita servitia Majestati Vestrae Sacratissimae, perficiat incomparabilis ac ubique terrarum depraedicata clementia et misericordia Majestatis Vestrae, et mihi jam mortuo vitam restitui gratiosissime concedat; non abhorreo mortem in exequendo mandato Majestatis Vestrae Sacratissimae, et contestanda immutabili devotione mea erga meum Clementissimum Dominum: semper enim paratus essem ad minimum Majestatis Vestrae nutum ultimam sanguinis mei guttam profundere. Sed, Clementissime Imperator,


page 617, image: s0617

contremisco in sola contemplatione ignominiosissimi transitus ex hac vita per manus sicarii. Eheu me miserum et infelicem! utinam nunquam natus, vel jam antea e vivis deletus fuissem! Clementissime Imperator, Carolus ille Magnus in comparationem suae immensae bonitatis et misericordiae exclamare solebat, vellem et mortuos ad vitam rovocare, non minor in Majestate Vestra Sacratissima cognita et comperta semper fuit Clementia. Nunc, Clementissime Imperator, exerce gloriosissimam magnanimitatem tuam in resuscitando me miserrime periuro. Agnoscam vitam meam, quod Sacrosancte spondeo, totaliter debitam (post Deum) misericordiae Majestatis Vestrae; nec imposterum mihi, ed Majestati vivam devotissime. Gratiam, pietatem, misericordiam, Clementissime Imperator, hac solum vice per Sanctissimam Trinitatem obtestor! transeat calix iste a me! Impossibile enim est, Clementissime Imperator, ut spatio aliquot horarum viribus et spiritu derelictus, animae saluti provilere valeam ad sufficientiam. Clementissime Imperator, suscipe flebiles deprecationes meas, et gratiamvitae in qualemcunque aliam poenam pro lubitu benignissimo commutare dignare. Vellem, Clementissime Imperator, plura perscribere et misericordian implorare, ast prae lassitudine miser nequeo, finioac vitam et finem vitae meae, Majestatis Vestrae Sacratissimae Clementiae et pietati submitto et committo, cupiens vivere et mori.

Majestatis Vestrae Sacratissimae

Humillimus servus, et fidelissimus sublitus, umbra mortis

Franciscus Frangepanius.



page 618, image: s0618

P. S. Die mortis hora sexta noctu in potestatem judicii Civitatensis hodie consignatus, et pro die Jovis proximo ad mortem migraturus, nisi Deus et gratia Majestatis Vestrae Sacratissimae his superresiduis horis me redemerit.

Neostadii 28. April. hora undecima noctis 1671.

DXXXIX. Literae GEORGII WILHELMI, JOHANNIS FRIDERICI ET RUDOLPHI AUGUSTI, Ducum Brunsvigo-Luneburgensium, ad LUDOVICUM XIV. Galliae et Navarrae Regem, cui causas, quibus inducti Brunsvigum obsidione cinxerint, breviter exponunt, 1671.

Serenissime atque Potentissime Rex.

QUandoquidem non uno nobis hactenus constitit argumento, Regiam Majestatem Vestram salutem Domus nostrae singulari plane complecti cum, non facile committendum putamus, ut quod ad ilam pertinere videtur, Regiam Vestram Majestatem latere possit. Itaque dum refractariam civitaten nostram Brunsvicum manu militari ad obsequiun reducere constituimus, Regiam Vestram Majestatem non solum de eo, sed et causis, quae ad id no compulere, certiorem hisce reddere voluimus. Diu nimirum est, ex quo civitas haec, numero atque opulentia civium ferociens, Domus nostra imperium excutare annisa. Et juvit praeprimis


page 619, image: s0619

improbum hunc conatum lis, quae inter majores nostros, lineae Cellensis et Guelpherbytanae Duces, de dominio et jurisdictione civitatis exorta. Ita enm factum, ut dum quaeque pars sibi studens, alteram in jure suo exercendo impediret, civitas paulatim obsequendi necessitate soluta etiam ea usurparit, quae principum propria, nec a subditis, citra nefas, attrectari posse communi gentium bono placuit. Equidem cum Fridericus Ulricus, ultimus Ducum lineae Guelpherbytanae, anno hujus seculi trigesimo quarto fatis functus, qui videri poterat, sublatus hic ob ex est, nec habuit ulterius civitas quod ad detrectandum obsequium causari posset. Caeterum fecit licentiae amor, ut civitas nec tum magis bonam fidem agnoverit: tantoque pertinacius imperata subire recusavit, quando minus periculi ob accisas principatuum nostrorum vires ea quidem tempestate sibi imminere credidit. Accessit, quod lis, quae non minus ac linea saepius memorata Guelpherbytana extincta videbatur, inter nostros parentes gloriosae memoriae recrudescere inciperet. Neque enim tam personas quam Principatus ipsos sequi videbatur. Quam vero id grave nobis nostrisque subditis acciderit, commemorare nimis longum foret. Nos sne litigii, quo gliscente securitati principatuum nostrorum nunquam satis prospectum pertaesi, sic tandem convenimus, ut civitas penes nos, Ducem Rudolphum Augustum maneret, validisque praeterea non minus ac legitimis mediis ad recipiendum a nobis militem praesidiarium adigeretur. Nam nec illud dissimulandum, jam ab initio sic nobis visum, cives


page 620, image: s0620

ex diuturna illa licentia tantum in principis nomen odium non saltem sed et contemptum concepisse, ut, nisi simul vir adhiberetur, illos ad debita subjectionis munia vocare velle, nihil aliud foret, ac jus suum autoritatemve illorum ludibrio exponere. Jussimus itaque militem nostrum appropinquari urbi, cives, vero, ut quosdam ex suis, in quos divisa Civitas, ordinibus mitterent, qui, quae pro jure nostro postularemus, audirent referrentque. Comparuere quoque nonnulli, caeterum relatione facta, id tantum responsi loco tulere, Cives omnia prius experiri, ac praesidium admittere velle. Vim etiam illico paraverunt legendo militem, nostrumque, ubi in conspectum urbis se dedit, explosis tormentis infestando. Equidem id omne jure inculpatae tutelae se facere, nec in crimen trahi posse obtendunt. Ab immemoriali tempore nimirum civitatem et hac gaudere immunitate, ne militem recipere cogatur. Esse praeterea sibi pacta privilegia, judicata, quae fidem faciant, non eadem se cum caeteris subditis vivere sorte, nec quae hi praestare tenentur, sibi citra injuriam imponi posse. Quam inania vero haec atque frivola, demonstrare in proclivi est, si operae pretium foret. Id constat Majores nostros a Civitate nunquam in jus vocatos, aut cum ea de libertate pactos esse: Si quae vero inter Duces memoratae lineae Guelpherbytanae et civitatem conventa, illa nobis officere non poterunt, quod non tam ex facto illorum, quam providentia Majorum nostrorum civitatem vindicatum imus. Nec privilegium, quo jus armorum civitati indultum nobis insciis aut invitis concedi potuit,


page 621, image: s0621

aut concessum unquam docebitur: Ex lapsu vero temporis id petere velle, tam ab omni lege alienum, quam exemplo perniciosum. Atque hinc etiam nos firma spes tenet, neminem fore, qui causam, quam fovemus, damnare velit, cum non tam nostra sit, quam omnium Regum atque Principum, quorum interest, nullo unquam tempore impune cessisse subditis, temerasse jura imperantium. Quod si vero quis odio aut invidia incitatus in nostrum damnum atque praejudicium, quid moliri praesumserit, a Regiae Majestatis Vestrae aequanimitate attamen id nobis promittere audemus, illam non minus promptam fore ad tuendam causam justam adeo ac aequam, juvandosque, quos hactenus ut amicos sibi commendatos habere orbi manifestavit. Augebit in ea Regia Majestas Vestra gloriam, quam jam tum sibi paravit immortalem, non minus ac in nobis studium, Regiae Majestatis Vestrae benevolentiam quovis officiorum genere demerendi, cui et de caetero a Deo vitam longaevam, prosperosque rerum successus vovemus. Dabamus in Castris prope Brunsuicum die 1. Junii Anno 1671.

DXL. Literae MICHAELIS, Poloniae Regis, ad FRIDERICUM WILHELMUM, Electorem Brandenburgicum, de satisfactione Kalksteinii ergo desiderata et foederis Bidgostiensis per juratoriam confirmationem ratificatione agentes, 1671. P. P.

QUam magna et plane indubia spe agebamur, gravissimae injuriae Nostrae remedium, et condignam


page 622, image: s0622

satisfactionem a Serenitate Vestra de facili praestandam fuisse, exinde literis Serenitatis Vestrae de data 21. Decembris confisi generosum Opaki Succamerarium Varsaviensem ablegaveramus, dato eidem negotio, ut Kalksteinium in locum et statum, in quo ante subdolam violentiam fuit, restitui, Eusebio Brandt, contra officium Ministri et honesti viri decentiam delinquenti, poenam irrogari, Baumgartum nostrum militem et quendum Tomaszewski Nostrum subditum Nobis extradi; caeteros Serenitatis Vestrae milites Varsaviae facinus in Regia Nostra patrare ausos, alios vero per postam intra Regnum usurpatam ad properandam mutatis equis extra Poloniae fines in Prussiam Kalksteinii deductionem dispositos, tanquam pacis et publicae securitatis violatores, pro gravitate delicti puniri decenter requireret perurgeretque, tam dolendum Nobis evenit, nihil in effectu pro Juris et Justitiae debito Ablegatum Nostrum ad Nos retulisse, solo duntaxat proxime venturi Ablegati Electoralis promisso totam spem Nostram sustentatam esse. Sed ecce Ablegatus iste per tot menses expectatus nondum comparet, et quasi adventum ejus itinera Nostra instituta, vel instituenda distinerent, a Serenitate Vestra allegatur, adjecto non aequum esse, ut Kalksteiniani negotii ulteriori discussione utrinque fatigaremur. De Brandio, quod extorris vivat, de aliis facti participibus, quod latitent, contra quod id, quod Juris erit, statuendum fore promittitur, itidem Serenitas Vestra Nobis significat, atque hic voluntati nostrae satisfieri postremo insinuat. Quae hujuscemodi an in atrocissimo delicto


page 623, image: s0623

intentioni Nostrae et justitiae, an sacris amicitiae, foederis, necessitudinum nominibus satis conveniant, cuilibet aequo rerum arbitro existimandum relinquimus. Quod vero de praestanda per Nos foederis Bidgostiensis juratoria confirmatione Serenitas Vestra per eandem epistolam commemorat, equidem in Nobis nulla mora erit expediendi per Delegatum Nostrum juramenti, si prius articulo foederis, de sopiendis et exterminadis exortis controversiis, ac delegandis intra bimestre tempus Commissariis a Serenitate Vestra ex praescripto eorundem pactorum satisfactum fuerit, cui ultra triennium jam intimata et toties ex consilio Senatus Nostri repetitae declarationi nostrae in solito pactorum fundamento firmiter inhaereamus. De caetero optimam valetudinem et prosperos rerum successus Serenitati Vestrae a Deo precamur. Dat. Varsaviae die 9. Junii, Anno 1671.

DXLI. Literae MICHAELIS, Poloniae Regis, ad FRIDERICUM WILHELMUM, Electorem Brandenburgicum, quibus ab eo, ut copias auxiliares, foedere Bidgostiensi promissas, submittere contra Turcas sibi confestim velit, obnixe contendit, 1671. Michael Dei gratia Rex Poloniae etc.

PEriculorum ab oriente Regno Nostro minantium non sperati terrores, simul Ucrainae innovata Rebellio, ac vicinae barbariei circumstrepentia


page 624, image: s0624

arma induxerunt Nos in eam sententiam, ut Nobilitatem universam in campum Martis evocandam, Nostramque Regiam personam pro defensione Regni contra hostes opponendam statuerimus, cum vero subsidia militaria a Serenitate Vestra viribus Nostris momentum additura sint, revocamus in memoriam articulum foederis Bidgostiensis, quod Serenitas Vestra mille quingentos pedites, et quingentos equites, nobis ac Regno Nostro subministrare tenetur, neque dubitamus, Serenitatem Vestram aequitate rei expensa, non solum pro praesenti bello, debitos milites nobis ministraturam, sed etiam, quae prioribus annis, et tot novis bellis a Serenitate Vestra auxilia defuerint, ad praesens auctiore numero compensaturam atque in pleniorem satisfactionem Nostram propensique erga Nos animi documentum, iisdem auxiliaribus copiis, sustentationem per aliquot menses ultro et prout inter Nos, post eductum ex ducali Prussia militem convenerit, suppeditaturam esse. De caetero Serenitati Vestrae optimam valetudinem precamur. Dabantur Varsaviae die 10. Junii Anno 1671.

DXLII. Literae MICHAELIS, Poloniae Regis, ad FRIDERICUM WILHELMUM, Electorem Brandenburgicum, quibus ipsum incertum rumorem illum, quasi in Aula Polonica clandestini cum Doroszenko rebelli literarum commercii incusatus fuerit, famae mendaciis annumerandum esse edocet, 1671.


page 625, image: s0625
Michael Dei gratia Poloniae Rex etc.

GEnerosas atque erectas mentes, cum sinistris delationibus, quae integritatem ac innocentiam actionum suarum laedunt, graviter afficiuntur, tum veritate recte indagata famae mendacia spernere, vel si falsitatis et calumniarum autores detegantur, illis irasci plurimum decet, non semel jam mirari, et dolere nobis contigit, quod nonnulla a veritate aliena non tantum facili aure a Serenitate Vestra admittantur, sed gravi subinde animi commotione, ac verborum acerbitate (quam Cancellariae Serenitati Vestrae adscribentes moneri eandem frustra requirimus) nobis et Consiliariis nostris impingatur. Anterior Serenitatis Vestrae Epistola plurima fuit in perstringendis malevolorum consiliis, quo nomine Senatus noster, cui ex firma Regiminis Polonici constitutione ad latus nostrum jus dandae sententiae est, neque Senatus consultis ulla negotia publica hic expediri mos est, non mediocri injuria afficitur, equidem talia in Consiliarios Serenitatis Vestrae regerere moderatio nostra non patitur, tametsi omnia, quae velint a nobis, posse retorqueri ajant, et veluti sub pactorum praetextu intendi, scriptaque de nostris in illos plane recidere res ipsa demonstret. Quod attinet praesentem summi doloris expressionem, quod non tantum palam in aula nostra regia Ser. Vestra indigna atque invidiosa oneretur querela, quasi cum Doroszenko, hoste Reipublicae, consilia et literas ultro citroque communicasset, sed quod eandem rem, ut sibi compertam


page 626, image: s0626

ad Palatinatus detulerimus, eam sane justissimam causam duceremus, indignandi et graviter expostulandi, utque falsos tantae ei auctores nominaremus efflagitandi, si tale quidpiam re ipsa existeret, ac vel minimo documento probari posset, verum haec verbo negare satis est. Constat jam Serenitati Vestrae, quomodo flagitisa et proditoria Doroszenko Epistola ab emissario ejus in Russia, primum detecta, ad nostras deinceps manus pervenerit, nemo tamen ingenue et aperta fronte affirmare ausit, nos aut quempiam ex Consiliariis nostris aliquid sinistri contra hanc Rempublicam Serenitati Vestrae imputasse, tanto minus integritatem ejus aut querela gravasse, aut per Palatinatus in dubium vocasse, et indigno modo traduxisse; aliter sane de constanti et illibato erga nos animo Serenitatis Vestrae persuasi sumus quam ut ob nefandam perditissimi hominis scriptionem vel inclyto nomini Serenitatis Vestrae suspicionem aspergi, vel invidiae et malignitati, cujus et ab animo nostro, et ab aula procul causae sunt, aliquid indulgere patiamur. Quod igitur Serenitas Vestra pro demonstranda universo terrarum Orbi integritate sua, et pro jure, quod inter omnes gentes, maxime vero amicas et socias viget a nobis expostulat, ut auctores hujus rei nominemus et palam faciamus, de quibus penitus ignoramus, idem nos multo aequius etiamque certius requirimus, ut in autores istius falsae relationis inquirere, eosque, quod tali ratione sinceram et foederatam inter nos amicitiam et bonam vicinitatem perturbare satagunt, debita animadversione coercere velit. Caeterum uti nos


page 627, image: s0627

non ponimus rumores ante amicitiam Serenitatis Vestrae, ita eandem paria facturam, et veteri ac immutabili erga nos et Rempublicam studio, et propensione mansuram non dubitantes optimam valetudinem eidem a Deo apprecamur. Dat. 15. Julii, Anno 1671.

DXLIII. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad COSMUM III. Magnum Etruriae Ducem, quibus ipsi de recens nato Principe, Joanne Gastone, gratulatur, 1671.

Serenissime Princeps, Domine et Amice charissime.

INsignem communis Nostrae necessitudinis fructum ex nuperis Dilectionis Vestrae literis longe gratissimis sumus consecuti, quibus de felici Serenissimae Conjugis partu editaque denuo in Domus inclytae columen mascula sobole certiores Nos et novae laetitiae participes reddere voluit. Cum igitur tam laeti nuncii officium merito inter mutuae benevolentiae argumenta muneremus, gratias inde, pro eo, ac par est, Dilectioni Vestrae agimus haud leves, Eidemque de auspicato hoc familiae augmento serio gratulamur. Addito insuper sinceri animi voto, ut simul cum Progenie florentissimae Domus gloria et magnitudo perenni Numinis divini benignitate indies porro crescat et augeatur. Cujus coelesti Tutelae Dilectionem Vestram ad comprobanda dediti animi studia nihil facturi reliquum etiam atque etiam commendamus. Dabantur in Electorali Nostra Dresda die 19 Julii 1671.



page 628, image: s0628

DXLIV. Literae JOHANNIS DOMINICI de LUNIGA et FONSECA, Provinciarum Hispano-Belgicarum Praesidis, ad SENATUM COLONIAE AGRIPPINAE, quibus pollicetur, Regem Hispaniarum ipsorum urbi, requirente necessitatis casu, ad succurrendum paratum esse, 1671. Dominus Johannes Dominicus de Luniga et Fonseca, Comes de Monterey et Fuentes, Marchio de Tarracona, Regiae Majestatis Catholicae Camerarius, ejusdemque Provinciarum Belgicarum ac Burgundiae Gubernator Generalis et supremus militiae Dux.

Honorabiles, Prudentes, Perdilecti Amici.

EX literis meis 30. praeteriti mensis Julii exaratis absque dubio vobis percipere licuit, me pro prompto Vobis gratificandi studio cursorem specialem in Hispaniam misisse, ut Regiae Majestatis suae, Domini mei Clementissimi animum super petita manu fortiori in eventum insperata aggressionis seu obsidionis Civitatis Vestrae, nulla interposita mora explorarem, quem cum eadem Majestas sua mihi paucis abhinc diebus per reditum praefati cursoris benignissime aperire dignata fuerit, Vobis hisce minime celandum duxi, eandem Vobis in praedicto casu (quem Deus avertere dignetur) pro posse auxilio adfuturam, quamprimum militares copiae suae Majestatis Caesareae ad Vestram defensionem in campum prodierint, et Domini Status generales unitarum Provinciarum iisdem arma sua


page 629, image: s0629

conjunxerint, quod et illis significare non intermisi, quatenus omnes unanimiter contribuamus, quicquid pro conservatione pacis et publicae tranquillitatis conducere videbitur, sicque praecaveatur, ne flammae, quae ex hoc bello oriri possint, per totam Europam grassentur, eamque rursus iisdem calamitatibus involvant, sub quibus tot annorum spatio miserando gemuit, quae bellorum scintillae, ut pro communi bono mature supprimantur et extinguantur, merito e re omnium Principum Christianorum est omnibus modis sollicite invigilare. Quod reliquum est, divinae tutelae animitus Vos commendo.

Datum Bruxellis 7. die Sept. Anno 1671.

J. D. Conte de Monterey.

DXLV. Literae MICHAELIS, Poloniae Regis, ad CLEMENTEM PAPAM X. quibus, ut Petrum Bonsi, Archiepiscopum Tolossanum, Cardinalitiae dignitatis honoribus mactet, obnixe ab eo contendit, 1671.

POst oscula pedum Sanctitatis Vestrae, meique ac Regni et Dominiorum meorum filialem commendationem. Cum primum certiore notitia intellexi, sedisse animo Sanctitatis Vestrae imminutum mortali necessitate Collegii Cardinalium numerum, aliorum nova creatione supplere, simul laetitia affectus, et in spem dubiam erectus sum, fore ut nominatus a me Reverendissimus D.


page 630, image: s0630

Petrus Bonsi Archiepiscopus Tolossanus, Nobilis Florentinus, hac in via, eodemque tempore ad Cardinalitiam dignitatem beneficio Sanctitatis Vestrae evehatur. Notiora sunt Praelati istius merita, quam ut prolixius a me commendari desiderent; Emeruerat ille bonis in Polonia praelare actis legationibus, maximisque virtutum ornamentis praecipuam benevolentiam Serenissimi Regis Johannis Casimiri antecessoris mei, cujus ego Regiae fortunae successor, etiam judicium secutus sum, ut iterata nominatione mea priorem libens et ultro firmarem. Neque dubito haerere memoriae et paterno affectui Sanctitatis Vestrae, cum flagrans desiderium, ac postulatum meum, tum Pontificiam ejus declarationem, qua proxima Cardinalium creatione, insimul cum serenissimo Imperatoris nominato, locum promovendo in Cardinalem Archiepiscopo Tolossano benigne designare dignata est. Aperitur jam campus, in quo Sanctitas Vestra paternam erga me gratiam palam faciat et prioris temporis abolito eventu coronae Poloniae de Ecclesia Catholica meritissimae, decus, meamque Regiam dignitatem, non inferius in urbe haberi orbi demonstret. Quod majorem in modum exorans Sanctitati Vestrae longaevum, et felix rei Christianae imperium devotissime apprecor, meque ac Regnum meum Paternae et Pontificiae Sanctitatis Vestrae benedictioni filiali veneratione submitto. Leopoli 20. Oct. Anno 1671.

DXLVI. Literae GENERALIUM FOEDERATI BELGII ORDINUM, ad LUDOVICUM XIV.


page 631, image: s0631
Galliae Regem, quibua se bello instanti ansam non dedisse demonstrare conantur, aut si praeter spem ipsius animum culpa quadam offenderint, se ad omnimodam satisfactionem paratos offerunt, 1671.

EX quo merita Regum, Majestatis suae praedecessorum in nos, statusque nostros omni tempore singularia perpendimus, adduci non possumus, ut credamus famae nuntiae, praesentem armorum vim in nos collimare. Ii tamen, qui undique ad nos feruntur, rumores, sermonesque habiti a Ministris Suae Regiae Majestatis in aulis Regum ac Principum degentibus, scripto ad nos perlati, non dubiam nobis ea de re fidem effecere. Ea propter ipsos nos penitius inspeximus, si qua in re, negotio, modove agendi nostro vel in minimo suae Majestati ullius contra nos sinistrae opinionis ansam justam forte praebuissemus, quo probatae hactenus suae in nos benevolentiae dulcedo in amarum virus odii, malum! abiisset: Verum omnibus ad unguem excussis nihil offendimus, unde jure insimularemur, sed nec a sua Majestate ullis sumus insimulati. Id quod inducere in animos non possumus, pectus Regium omnis in omnibus justitiae amantissimum, eo usque sui dissimile, ut arma contra perveteres et fidos imprimis foederis socios, ne denunciata quidem belli causa, aut injuriae, si quae sit, illatae, resarciendae praecupida, judicet esse arripienda. Non aliud itaque superest, nisi quod ipsi nos facem huic bello praetulisse censeamur scilicet, pactisque in Regia urbe Parisiorum 1662. initis non stetisse. Nos e contra sancte inviolateque


page 632, image: s0632

ea observasse, pro comperto habemus; et si hac in re peccati foret nostri quippiam, ecce nos ad reluendum et undequaque faciendum satis paratissimis paratiores. Unum id negari non potest nobis vel maxime invitis rem maritimam in negotiando annis abhinc aliquot non omni absque dissensione fluxisse; sed et hoc fatendum, a nobis nihil praetermissum, quod aequum bonumque exigere videbatur, ut onera cujusque partis obvia difficultatesque eximerentur; prout et hunc maximopere non modo hac in re laboramus, sed et alia quaecunque, quae suae a nobis Regiae Majestatis animum possent avertere, quam ea primum nobis fuerit cognita, personaeque tam Regiae, quam dignitati ejusdem praecelsae respondere taliter, qualiter a fidissimis, et deditissimis foederatis desiderari posset; quin et mercimonia, navigationemque eum in statum reducere, in quo ultimo foederis pacti tempore fuere; verbo, pro firmiori integritatis nostrae argumento copias auxiliares omnes, quoad nobis ex arbitrio sociorum licuerit, in emolumentum Majestatis suae surrogare. Caeterum quod fama publica indies ad nos auctior, nos terra, marique in arma cogat, ejus nos rei dare rationem cuiquam non arbitramur esse necessarium. Hoc quidem sua sibi Majest. habeat persuasum, non id fieri laedendi ullius, sed necessitatis causa solius, qua nos aris focisque tuendis judicamus perquam obstrictos; fiquidem videret nos esse promptissimos ad ponenda quantocius arma nostra, quamprimum suae collibitum fuerit Majestati fama undique nobis appropinquanti non dare causas


page 633, image: s0633

metuendi sua. Domino Groot Legato nostro in mandatis dedimus, ut hac super re cum Majestate sua agat paulo uberius, familiariusque, addatque hisce pauculis ea, quae candorem animorum nostrorum eidem faciant apertissimum; quocirca hasce noluimus dare fusiores. Haga 10. Decembris 1671.

DXLVII. Responsoriae LUDOVICI XIV. Galliae Regis, ad praeinsertas GENERALIUM FOEDERATI BELGII ORDINUM literas, 1671.

Amici, foederatique perquam dilecti.

VEstrum ad nos Delegatum Dn. de Groote super iis quae vestri apud nos causa habuit peragenda, praeter vestras 10. Decembr. ad nos datas, riteque traditas, audivimus; In quibus non levi nobis gaudio fuit, vobis ipsis ajentibus, Reges praedecessores nostros singularia in vos benevolentiae signa edidisse. In votis nobis fuisset, ut memoriam pariter eorum, quae jam inde a tempore coronationis nostrae contigere, omnem non deposuissetis, adeoque praetermissa quavis inutili perscrutatione rerum, saniora, quam nunc de causa nostra, ferretis judicia, fidemque vestram, quam ex foedere mutuo perantiquo debebatis, in multis labefactatam facile agnosceretis. Cum e contra nos suppetias ferendi vobis tum, cum maxime egeretis, pro Status Vestri conservatione, summo emolumento vestro occasionem nullam praetermiserimus. Neque enim arbitramur ea, quae ab anno 1662. in mercimoniis noviter cepistis, ita semper vobis, ut nunc,


page 634, image: s0634

probata; malumusque hic judicio stare eorum, quorum exin minus interest, quam nostra. Quod si ergo non est absque vero, aequitatem causae nostrae, vel ipsis vobis confirmantibus, patrocinari et vos conscientiam licet vestram excutientes, quod damnetur, reperire nihil affirmetis, undenam itaque vobis pavor ille armorum nostrorum post nostrum ex Flandria reditum, quo nostra illic praesidia ad munitiones quasdam struendas adhibituri, nos contuleramus, eadem numero auctiora fatemur ultro, sed auctiora ideo, quia subditos nostros tum contra vos terra marique equite, pedite instructissimos, tum contra in plerisque aulis Principum quaesitos in caput nostrum foederis complices tueremur. Fecimus adeo, quod providentiae, nostrique in protegendis subjectis leges muneris dictavere. Quo amplius non inficiamur, robur militiae nos ad eum usque gradum velle invalescere, quoad valeat moliri aliquid dignum corona nostra; ea freti omnino spe, Deum non tantum pro causae staturum aequitate, sed quosvis etiam eminentes rerum Dominos ac Principes pro aequa bonaque habituros, falsisque jam pridem de nobis sparsis dicteriis minime adstipulaturos. Habetis ad vestras, quod respondemus; esto illae non tam ad nos, quam unum alterumve Principem adversus consilia nostra, cujus etiam prius quam nostris illatae manibus, concitandum, fuerint commentae. Dabantur Anno 1671.

DXLVIII. Literae fiduciariae, quas JOHANNES GEORGIUS II. Saxoniae Elector, Domenico Melani,


page 635, image: s0635
Camerae suae agenti, ad COSMUM III. Magnum Etruriae Ducem dedit, 1672. P. P.

NUlli dubitamus, quin Dilectioni Vestrae interioris Camerae nostrae Nobilis atque Agens, dilectus Nobis ac fidelis, Domenicus de Melani, exhibitis, quas ad Eandem ipsi dedimus, literis Nostris, privatas nuperae profectionis suae causas probaverit. Huic itaque in patria interim commoranti cum pro singularis benevolentiae inter Nos mutuae constantia, certa quaedam Dilectioni Vestrae oretenus, pro eo, ac par est, exponenda commiserimus, peramanter rogamus, quo haut gravatim benignas eidem aures fidemque in iis, quae Nostro nomine jussuque proferet, perinde ac Nobis praebere velit. Quibus Dilectioni Vestrae prosperam valetudinem atque incolumem rerum statum, cum studiosissimi Nostri animi, testificatione serio precamur. Dabantur in Electorali Nostra Dresda die 16. Jan. 1672.

DXLIX. Breve CLEMENTIS PAPAE X. ad P. GRAVINAM, Regulae Dominici addictum, cui consilium, quo oblatos sibi Cardinalitios honores recusaverat, serio dissuadere molitur, 1672. Clemens Papa X.

Dilecte Fili noster Salutem.

EA, qua par erat, animi admiratione inspeximus religiosae humilitatis praestantiam, qua Cardinalitiam dignitatem nostram tantummodo in Ecclesia


page 636, image: s0636

Dei secundam recusare cogitasti, eximiamque pietatem tuam prolixis laudibus prosequuti, accuratas Divinae Bonitati gratias egimus, quae tam praeclaros (ut ex literis ad nos datis patere videbatur) cordi tuo motus impertiri dignata est, examinanda tamen atque ad trutinam pensanda serio duximus hujusmodi consilia, quandoque enim sub amictu lucis Princeps tenebrarum latet, mentitaque melioris boni specie Divinae gratiae incremento resistit. Sententia nobis quoque fuerat, oblatum infirmitati Nostrae Pontificatus Maximi pondus omnino declinare, profusisque in id precibus ac lachrymis vehementer incubuimus; subjecimus vero tandem voci Dei per Cardinales Nos alloquentis voluntatem nostram, onerisque, etiam Angelicis humeris formidandi, gravitatem, impares licet, subire passi sumus; eadem quocirca sequenda a te in praesenti vestigia, pronaeque loquenti in Nobis spiritui sancto praebendae aures, satius esse consultum in Domino reputantes, autoritate qua Nos in terris Christus donavit, praecipimus tibi, dilecte fili, ut dignitatem, qua te, Urbe tibi universa plaudente nuper insignivimus, omnino acceptare velis, jucundius itaque sempiterno Pontifici sacrificium, inclytam nempe animi tui repugnantiam, ingenti cum foenore meritorum oblaturus. Nec ullus nobis dubitandi locus esse potest, retardatum iri te a praestanda mandatis nostris (ut persuetum religiosi instituti, sectatorem decet) debita obedientia, ob metum, ut scribis, amittendae salutis aeternae. Damnabile nimirum summopere foret, adeo turpem maculam inurere praeclarissimo


page 637, image: s0637

Ordini a quo tot, tamque illustria Christianarum virtutum exemplaria prodiere. A pluribus itaque abstinentes a perspecta probataque pietate tua hujusmodi solatium expectamus. Tibi dilecte fili noster Apostolicam Benedictionem interim indulgentes. Datum Romae apud sanctam Mariam Majorem sub annulo piscatoris die 1. Martii 1672. Pontificatus Nostri anno secundo.

DL. Literae MICHAELIS, Poloniae Regis, ad NUNTIUM APOSTOLICUM, Viennae degentem, quibus eum amice requirit, ut foederis de propulsanda invicem Turcarum hostilitate se inter et Rom. Imperatorem panogendi negotium promovere haud gravetur, 1672.

CUm praeterito anno visum fuerit summo Pontifici speciali legatione per Reverendissimum in Christo Patrem Archiepiscopum Florentinum de propulsanda invicem Turcarum hostilitate, nobiscum et cum Serenissimo et Potentissimo Imperatore conferre, induximus in animum, impendente nobis gravissimo Turcico bello uti opera Paternitatis Vestrae, ut rem nostram, adeoque totius Christianitatis officio suo isthic adjuvet, sustentetque. Communis et juratus Christiani orbs hostis Turca, tot Gentium, tot regnorum spoliis tumidus, attritis, defessisque viribus Regni nostri, vix ac ne vix quidem retundi, reprimique potest. Quo in tanto discrimine ad amica et Fraterna auxilia suae Majestatis respicientes, eorum non dubiam


page 638, image: s0638

spem pro foederum ac necessitudinis nexu, proque non tantum Regni Nostri, sed communi Christianitatis propulsando periculo, in animo fovemus. Gratissimum nobis erit, quidquid curae et solicitudinis in tam gravi negotio publici boni, ac imprimis gloriae divinae et Religionis Catholicae, causa Paternitas Vestra impenderit. Uberius desiderium nostrum Reverendissimus in Christo Pater Archiepiscopus Damiatae apud nos Nuncius Apostolicus significabit Paternitati Vestrae, cui interim bonam valetudinem a Deo optamus. Datum Varsaviae die 16. Martii Anno 1672.

DLI. Literae MICHAELIS, Poloniae Regis, ad CLEMENTEM PAPAM X. cui, quibus in angustiis Regnum Poloniae, ob imminens ab Ottomannica Tyrannide belli periculum versetur, exponit, utque idem eo, quo deceret Patrem Christianitatis tenerrimo affectu zeloque sublevare velit, sollicite ab eo contendit, 1672.

POst oscula pedum Sanctitatis Vestrae meique ac Regni et Dominiorum meorum commendationem, hactenus necdum lassata neque satiata tot Christianorum Regnorum ruinis Ottomannica tyrannis suas in arcano cogitationes alebat, donec adversis Regni hujus casibus, arctisque rebus in consilii sui fortunam adhibitis, bellum immane nullis agitatum causis, sola publice latrocinandi libidine tandem Poloniae conflaret. Et fecit fidem atrocis istius sue mentis, arrogantibus juxta et minacibus ad me perscriptis literis, quibus Ukrainam et gentem


page 639, image: s0639

Cosaccorum, subditorum meorum expeditae a Rebellibus Protectionis titulo, in suum jus devenisse affirmavit, cui tuendo ferrum se capere, et in campum Martium vere novo descendere paratus sit. Jam contractae toto Oriente in unum vires conglobantur, jam non longe a conspectu finium validi ac numerosi exercitus panduntur, jam Scythae intima Russiae persultant, circumsonantia, Istrum, Tyram, Hippanim barbara arma late per campos funduntur, ut venisse summam Regni diem, et ineluctabile fatum, vix est, qui ambigat. Terrent me interim tot funesti provinciarum casus, tot ante oculos Gentium, Urbium, Insularum magna cadavera, Turcica immanitate in praedam et fumum facta. Accedit Moschus, cui semper fides et religio post sua commoda, et fallere jurejurando proinde, ac loquendi modus habetur, ex insidiis gravissimo Reipubl. tempore id agitans, ut occupatis cum Christiano hoste a tergo in Russia incumbat, vires, quas Turcae objiciamus, sane fateri Sanct. Vest. non erubescam, haud invenio pares. Camenecum Regni mei antemurale primum impetum aegre sustinebit. Fuerunt Poloni, fuit inclyta quondam bellisque, virisque Sarmatia, nunc mutatus est color optimus. Bellis ex se invicem nascentibus, ac nexis, diversisque hostibus, postremo civilibus malis fessi, non jam de victoriae gloria, sed de salute dimicare reliquum habemus. Ego sane non faciam animam meam pretiosiorem, quam Sanctam matrem meam Ecclesiam, et Sedem Apostolicam, quam Reipubl. Christianae integritatem, ac meorum subditorum tutelam feram usque ad reliquias


page 640, image: s0640

hunc sanguinem, quem non impiger pro Deo, et populo mihi concredito devoverim. Video enim in illis ipsis campis pene adhuc pulchre stantia Majorum meorum signa, video fusum unctis Regum corporibus, mistumque barbarico sanguinem, video Poloniae Regem et Ungariae valida pectora in victimam concidisse fortunae loco habiturus, si ad Serenissimas illas umbras malignae Lunae Ottomannicae aspectum observaturus addar. Denique in his praecipitiis nihil remedii superesse video, quam ut Dominum Exercituum humilibus votis fatigem, ne istam haereditatem suam det in opprobrium, ut dominentur ei nationes, tum supplex ad Sanctitatem Vestram accedo, Clementissimi Patris benignitate praesens regni mei periculum, atque in eo totius Christianae rei incolumitatem, ut summae curae habendam sibi existimet, atque cum Supremo Numini vota solvere, tum bello nervum utilem efficaci providentia quamprimum subministrare, Principesque Christianos ad auxilium regni mei excitare dignetur. Prolixius desiderium meum Sanctitati Vestrae exponet, Illust. et Reverendissimus in Christo Pater Sacrae Rom. Eccles. Cardinalis Ursinus, Regni mei Protector. De reliquo Sanctitati Vestrae longaevum ac felix rei Christianae Imperium auguror, ac mihi, subditoque mihi populo Pontificiam benedictionem humiliter exoro. Dabantur Varsaviae 16. Martii Anno 1672.

DLII. Literae MICHAELIS, Poloniarum Regis, ad DOMINUM DE BOY, Ministrum Gallicum,


page 641, image: s0641
cui literas suas, Regi Christianissimo extradendas commendat, 1672.

PErspectum habentes Fidelitatis Tuae dexteritatem, ac de nobis, et de Republ. Poloniae bene merendi studium committendum tibi duximus, ut literas nostras Regias, Serenissimo Regi Galliarum, nomine nostro decenter reddas, quarum descriptum tenorem pro informatione Fidelitati Tuae hisce annecti jussimus. Enixe Regni nostri periculo, auxilia adversus Turcam copiis militaribus et aliquam paratae pecuniae summam nobis suppeditare optamus. Diversio etiam belli per mare si classe Gallica fieret, consilia et potentiam Turcarum valde distraheret, plurimumque rebus nostris commodaret, adjungimus et de efficacibus officiis, per Legatum Gallicum apud Portam Ottomannicam interponendis, potest enim dehorratio nomine Serenissimi Regis Galliae, aliorumque Principum Christianorum facta, Imperatorem Turcarum a bello contra Poloniam suscipiendo deterrere, vel retardare. Confidimus, Serenissimum Regem Joannem Casimirum interventoris partes sedulo obiturum, neque omittendus Cardinalis Bonsius, si praesens in aula Gallica reperiatur, ut consiliis officiisque suis cooperetur. Gratum nobis ac meritorium Fidelitas Tua praestabit servitium, quod occasione data Regali nostra recompensare non gravabimur. Datum Varsaviae die 25. Martii Anno 1672.



page 642, image: s0642

DLIII. Literae MICHAELIS, Poloniae Regis ad LUDOVICUM XIV. Galliae Regem, quibus ipsi, quantum Poloniae a Turcis metuendum sit, refert, ac als eo rerum gerendarum nervum et copias auxiliares impense efflagitat, 1672. P. P.

NOn ignotum esse existimamus Majestati Vestrae, quanto in discrimine belli Turcici Regnum nostrum versetur. Communis et juratus Christiani orbis hostis, tot Regnorum Gentiumque spoliis et ruinis tumidus, praesertim occupatae Candiae successu elatus, rupta foederum observantia, apertam nobis hostilitatem denunciavit, contractisque magnis exercitibus, et moto sedibus suis oriente ac Tartarorum totiusque barbarae viciniae colluvie, ad occupandam quam late patet Ucrainam et Russiam provincias nostras, praeprimis ad obsidendum et expugnandum Camenecum, validissimum propugnaculum tota armorum mole imminet. Jam non longe a conspectu finium praevalidi et immensi exercitus hostiles panduntur, jam prope Danubium et Tyram truci Classico, Ottomannica arma circumsonant; Terrent nos funesti tot Regnorum casus, tot ante oculos gentium, urbium, Insularum magna cadavera, quae Turcicae immanitati in praedam et famam cesserunt. Scimus res viresque nostras adeo continuis bellis, variisque casibus attritas et defessas, ut nisi aliunde fulciantur, verendum, ne immanissimi hostis potentiae formidolose succumbant. In tam afflicto et ancipiti Regni nostri


page 643, image: s0643

statu, eximiam sane spem reponimus in auxilio Majestatis Vestrae, cujus numeroi et instructissimi exercitus ingenti fama celebrantur, quam uti Christianissimi nominis decus ad defendendam Christianitatem armat animatque, ita ultra veterem inclytorum majorum gloriam propria etiam adjutae nuper Candiae et Hungariae exempla, ad praeclaram suimet imitationem pro Dei imprimis et sancta Religione, proque tuendo Orthodoxo Poloniae Regno haud dubie stimulabunt. Animadvertit facile Majestas Vestra in Poloniae nostrae adverso casu reliquae Christianitatis periculum verti, neque dignius et sanctius opes Regias impendi posse, quam si exhaustis et desicientibus florentissimi quondam et amici Regni viribus suppeditentur. Dabit Majestas Vestra propensi erga nos animi et pro Republica Christiana summi zeli gloriosum ac praesens, et in seram posteriratem documentum, si partes nostras contra Christiani Orbis praedonem, tam suppetiis aerarii, quam suis efficacibus per Legatum apud Portam Ottomannicam Residentem officiis adjuvet; nostri vicissim conatus erit, praestita a Majestate Vestra difficillimo rerum nostrarum tempore, auxilia mutuis quacunque occasione studiis et devinctorum animorum documentis grate remetiri. Quod reliquum est, Majestati Vestrae longaevam incolumitatem et prosperrimos rerum successus a Deo precamur, Dabantur Varsaviae die 25. Martii Anno 1672.

DLIV. Literae MICHAELIS, Poloniae Regis, ad SUPREMUM PURPURATORUM IN AULA


page 644, image: s0644
TURCICA PRINCIPEM, cui se vicinae necessitudinis tenacis simum rumpendae pacis foederumque vinculinullas unquam suppeditasse Turcarum Imperatori causas explicat, 1672.

REmittimus Czausium cum literis nostris responsoriis, ad literas Serenissimi et Potentissimi Imperatoris Turcarum, ex quibus edocebitur Illustritas Vestra, quam sincero animo et omni conatu conservandae paci, bonae vicinitati, et antiquorum foederum observantiae, cum Porta Ottomannica studeamus, cum vero praecipua autoritas sit Illustritatis Vestrae, compellandam eam duximus, ut ad retinendam inter vicina Regna tranqutllitatem consilia sua dirigat, cum nulla omnino sufficiens causa sit, ad abrumpenda nobiscum foedera, quae ex parte Poloniae nunquam violata, nihilque hostile a Serenissimis et Potentissimis Regibus Poloniae Antecessoribus nostris, multo minus a nobismetipsis attentatum, imo optima signa constantis amicitiae, et bonae correspondentiae demonstrata esse variis argumentis etiam orbi universo constat; Prolixius id expressimus in memorata epistola nostra Regia, qua plenissime informabitur. Quod reliquum est Illustritatem Vestram bene valere cupimus. Datum Varsaviae 28. Martii Anno 1672.

DLV. Literae MICHAELIS, Polonorum Regis, ad MAHOMETUM IV. Turcarum Imperatorem quibus ipsi bellum, quod Poloniae inferre pararet,


page 645, image: s0645
veluti nullis justarum causarum fundamentis suffultum, graviter dissuadet, et ulteriorem tranquillae vicinitatis proficuaeque necessitudinis continuationem amanter offert, 1672. Serenissimo Principi, Domino Sultan Mechmet Chan, Imperatori Maximo Constantinopolitano, atque Asiae, Africae, Europae, Persarum, Arabum, Synae, Cypri, AEgyptique Domino, Amico et vicino nostro charissimo. Michael, Dei Gratia Rex Poloniae, Magnus Dux Lithuaniae etc.

EX literis Serenitatis Vestrae ante aliquot Menles per Expressum Czausium, ad nos missis, intelleximus, quod Serenitas Vestra Doroszenkium Rebellem nostrum ad protectionem suae Portae Ottomannicae confugientem receperit, et vexillo ac veste eum donaverit, ac exinde tanquam voluntaria deditione factum subditum suum una cum ejus adhaerentibus Cosacis et cum tota terra ac Provincia Ukrainae potestati et imperio suo vindicet, nec non pro injuria et violatione pactorum, quasi per nos facta, Serenitas Vestra id decernit, quod partem Exercitus nostri praeterito autumno ad firmandas praesidio aliquas civitates et arces praecipuo propter reprimendas incursiones Tartarorum Bialogrodensium miseramus, atque ex ea causa nobis et regno nostro primo vere hostilitaten, minatur. Equidem nihil sanetius duximus et hactenus ducimus, bona vicinitate et foederum observatione cum serenissima Porta Ottomannica. Jam satis constat Orbi terrarum, Antecessotes nostros Serenissimos


page 646, image: s0646

et Potentissimos Reges Poloniae omnibus modis praecustodivisse, ne Cossaci irruptionibus suis, terra vel mari per Pontum Euxinum ditiones Serenissimae Portae Ottomannicae lacesserent, proinde non tantum insolentes Cosacorum Ductores, sed et universa Cosacorum gens summo labore et sumptu arcibus erectis, ac praesidiis impositis, missis etiam validis exercitibus Polonis coercita fuit, ne limites Poloniae excederent. Ex hac causa ob ademtam praedarum et incursionum facilitatem originem habuit rebellio Cosacorum, qua auxiliis Tartarorum postmodum Moschorum aucti, tot per annos coerceri totaliter minime potuerunt. Tam sincerum pacis, amicitiae et observandorum foederum ex parte nostra, studium profecto non pari studio ex parte Serenissimae Portae Ottomannicae recompensatum est; Nam Tartarorum excursiones et cum rebellibus conjunctiones saepius permissae fuerunt, ac tandem nunc Doroszenko per speciem protectionis ad rebellionem magis magisque animatur, Postremo Serenitas Vestra, terram nostram, propriam et haereditariam Ukrainam sibi jure Dominii vindicat; Quod igitur in nobis est, sincere informamus Serenitatem Vestram, Ukrainae Provinciam ad nos haereditarie spectare, Doroszenkium subditum nostrum alienandae nostrae haereditatis potestatem nullam habere, ejusdem Dorozenkii, hominis vilis et apertissimi proditoris, qui nuperrime etiam Magni Ducis Moschoviae protectionem affectavit, et obtinuit, fraudes et dolos fidem non mereri, certiorem nobiscum ad conservandam amicitram viam esse, qui foedera et jura vicinitatis


page 647, image: s0647

semper observavimus et constanter observabimus. In cujus rei Documentum, destinavimus mittere ad Serenitatem Vestram Legatum nostrum, ipsum etiam Doroszenkium et Cosacos in eo statu, prout fuerunt, relinquemus: usque dum per tractatus, et conferentias amicabiles omnes controversiae, et praetensiones sopiantur et componantur. Minime dubitamus Serenitatem Vestram aequitati locum daturam, neque antiqua foedera, sine justa causa violari et abrumpi (quod Deus ulcisci et punire solet) permissuram. De reliquo Serenitati Vestrae longaevae valetudinis incolumitatem precamur. Dabantur Varsaviae 28. Martiil. 1672.

DLVI. Liserae ANDREAE OLZOVII, Procancellarii Regni Poloniae, ad SUPREMUM AULAE OTTOMANNICAE MINISTRUM, cui Praecursorem Legati Polonici, foederum firmandorum causa mittendi, confestim in Aula Turcica adfuturum significat, 1672.

POstquam Serenissimus et Potentissimus Rex Poloniae, Dominus meus Clementissimus cum suis Palatinis et Senatoribus, atque belli Generalibus Ducibus consilium magnum absolvisser, statuit in primis et decrevit mittere Legatum suum ad Serenissimum et Potentissimum Turcarum Imperatorem, ut decenti modo sinceram amicitiam, bonam vicinitatem et antiquorum foederum observantiam ex potestate sua contestaretur, quod literis suis Regiis ad Serenissimum et


page 648, image: s0648

Potentissimum Imperatorem per remissum Czausium declaravit. Ex more itaque et instituto praemittimus certum hominem exhibitorem istius Epistolae, qui de adventu Legati Polonici praenunciet et de propensione ex parte Vestra, ad amicabilem tractatum notitiam reportet, minime dubitamus, eam legationem ad retinendam amicitiam, ad amovendas omnes dissensionum occasiones proficuam et efficacem fore. Quod ex mandato Serenissimi Regis mei significans, expectabimus quamprimum responsum. Interim Excellentiae Vestrae bonam valetudinem et prosperitatem a Deo apprecor. Dabantur Varsaviae, 29. Martii, An. 1672.

DLVII. Literae CAROLI XI. Suecorum Regis, ad LUDOVICUM XIV. Galliae Regem, quibus se ipsi in mediatorem controversiarum inter eum et foederatas Belgii Provincias excitatarum offert, et sanguinolenti belli consilia dissuadet, 1672. Nos Carolus, Dei Gratia Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Rex, Magnus Dux Finlandiae etc. Serenissimo ac Potentissimo Principe, Fratri, Consanguineo, Amico, et Foederato Nostro Charissimo, Domino Ludovico XIV. eadem gratia Galliae et Navarrae Regi etc. Salutem et prosperos rerum successus.



page 649, image: s0649

Serenissime et Potentissime Princeps, Frater, Consanguinee, Amice et Foederate Charissime.

SI quid unquam triste ac luctuosum moerore nos afficit, id certe summopere nos affligat necesse est, quod Orbis Christianus vix dum etiam sanatis vulneribus, quae nuperrimi motus inflixerant, inter pacis gaudia jam laetus tandem ageret, novum inter Majestatem Vestram, et Dominos Ordines Generales Foederati Belgii accendi bellum videamus. Quem casum vel ideo infelicem omnino censemus, quod non una contentus clade, plurimas miserandas longe lateque diffundere facile poterit; praesertim cum armorum, ut incendiorum ea sit natura, ut vix primo subsistant loco, sed proxima semper quaevis, saepissime etiam longe remota concipere soleant. Nec etiam sine dolore ad animum expendere possumus, arma in mutuas caedes cum irreparabili sanguinis Christiani jactura eos inter explicari, quorum sociatis viribus rei Christianae salus inniti posset, quosque insuper amicitiae antiquae ac foederum nobiscum jungunt nexus. Nos itaque ex animo vovemus et exoptamus, ut quae instant belli funesti mala, cum aequa pace commutari possint; priusquam eo progrediantur, ut remedia tandem si non penitus respuant, saltem difficile admittant. Non autem hoc intra votum continere se potest cura, quae nobis omnibus Christianis Regibus ac Principibus communis esse debet, sistendi amicabilibus mediis innoxii sanguinis profusionem; quin nobis ea, ut


page 650, image: s0650

de tollendis interventione nostra difficultatibus, quae Majestatem Vestram inter et Dominos Generales Ordines extant, cogitationem susciperemus, non solum suasit, sed facili negotio persuasit. Nimirum cum insignia admodum Majestatis Vestrae non aequanimitatis minus quam bellicae gloriae decora ab Orbe extollantur, perspectumque sit, Majestatem Vestram arma antehac semper gloriose aeque deposuisse ac suscepisse; non possumus, quin confidamus Majestati Vestrae nunc quoque haud ingratam fore operam, quam ab omni affectu liberam procurandae honestae paci obtulerimus. Quam fiduciam nostram minime frustraneam fore, quemadmodum et mutuus inter nos sincerus affectus, et perspectus Majestatis Vestrae amor publicae tranquillitatis promittit, ita nostro apud Majestatem Vestram Legato Ordinario, Cubiculario nostro supremo, ac legionis praetorianae equestris tribuno, illustri nobis sincere fideli Ottoni Wilhelmo Konigsmarck, etc. ut et Cubiculario Nostro supremo, illustri nobis sincere fideli Gustavo Adolpho de la Gardie etc. in mandatis dedimus, ut nostro nomine Majestati Vestrae amicam interpositionem et mediationem deferant, Nostrumque praeterea quamprimum studium operamque nostram gratam et accepram Majestati Vestrae cognoverimus, sine mora constituemus Legatum Extraordinarium, pertractando et perficiendo pacificationis negotio, et dignitate, et animi dotibus parem; nihilque officii intermittemus, quod ad verum pertinuerit Mediatorem, nostramque erga amicos nostros fidem, et pro publica incolumitate


page 651, image: s0651

paratam ac indefessam curam ac follicitudinem poterit comprobare. Quod superest, Majestatem Vestram divinae protectioni ad prospera quaevis commendatam animitus cupimus. Dabantur in Arce Nostra Holmensi die 24. mensis Maji, Anno 1672.

Nomine altissime memoratae Sac. Reg. Majestatis respective Filii Nostri Charissimi, ut et Regis ac Domini Nostri Clementissimi

HEDWIG ELEONORA

Petrus Brahe, Comes in Wissingsborg, Regn. Sueciae Drotzetus.

Carol. Gust. Wrangel, R. S. Archistrategus.

Gust. Otto Stenbock, Reg. Suec. Architalassus.

Magnus Gabriel de la Gardie, R. S. Cancellarius.

Claudius Ralamb, loco Regn. Suec. Thesaurarii.

H. Hoghusen.

DLIIX. Literae et CAROLI XI. Sueciae Regit, ad CAROLUM II. Magnae Britanniae Regem, quibus ipsi consilium suum de componendis inter eum, generalesque Foederati Belgii Ordines enatis dissidiis


page 652, image: s0652
ceptum aperit, eumque ut certae pacis dulcedinem, incertis belli casibus praeferat, serio monet, 1672. Nos Carolus, Dei Gratia, Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Rex, Magnus Dux Finlandiae, etc. Serenissimo et Potentissimo Principi, Fratri, Consanguineo, Amico et Foederato Nostro Charissimo, Domino Carolo, ejus nominis secundo eadem gratia Magnae Britanniae, Franciae et Hyberniae Regi etc. Salutem et prosperos rerum successus.

Serenissime ac Potentissime Princeps, Frater, Consanguinee, Amice et Foederate Charissime.

QUae Christianorum Regum et Principum cura est publicae incolumitatis, ut ea illaesa gaudio, afflicta vero, moerore affici soleant, ea nos maximopere sollicitos reddidit, posteaquam inter Majestatem Vestram et D. D. Ordines Generales Foederati Belgii accendi bellum vidimus, calamitatum, quas minatur, atrocitate vel maxime luctuosum. Nam cum omne bellum incendii more, proximis ut plurimum quibusque correptis in longe dissita serpit; tum hoc ita omnino esse comparatum videtur, ut quadam quasi contagione pluribus, concitatis principalibus totam Europam in dissidia agerepossit. Nec etiam sine singulari doloris sensu animo Nostro observatur, eos infestis armis ad mutuas properare caedes, qui victores aeque ac victi rem Christianam in magnum discrimen conjiciant necesse est; Cum pretium nullum committi, nec ulla


page 653, image: s0653

victoria reportari possit, quin irreparabilis virium fiat jactura, quibus integris ac junctis Orbis Christianus adversus Barbarorum rerum execrantium Deum, vim et sanguinolentos conatus tuto inniti et possit et debeat. Haec autem inter luctuosa occurrit nobis praeclara Majestatis Vestrae aequanimitas et in pacem propensio, cujus inter insignia bellicae Majestatis Vestrae gloriae decora illustris quoque splendor collucet. Enim vero ut ea armorum Majestatis Vestrae successus etiam felicissimos solita est antehac semper comitari: ita et nunc confidere nos jubet, permissuram Majestatem Vestram suis praesertim foederatis; ut sistendo bello huic, vix adhuc sanatis nuperrimorum motuum vulneribus, rursum exorto, amicam manum tempestive, dum modum nimirum ac remedium admittit, admoveant. Suscepimus itaque libenter cogitationem componendorum inter Majestatem Vestram et D. D. Ordines Generales Foederati Belgii enatorum dissidiorum, eumque in finem per Cubicularium Nostrum Supremum, illustrem Nobis sincere fidelem Gustavum Adolphum de la Gardie Comitem in Leckoo et Arensburg, Lib. Baronem in Eckholmen, Dominum in Hapsahl, Magnushoff, Helmet, Hoyentorp et Wennegarn; ut et Nostrum apud Majestatem Vestram Ablegatum Extraordinarium Nobilem Nobis sincere fidelem, Joannem Leyonbero, Haereditarium in Larslienda Equitem; interpositionem nostram Majestati Vestrae offerendi. Quod ipsum etiam ut faceremus, sacili nobis negotio tum mutuus nos inter et Majestatem Vestram amicitiae sincerae foederumque


page 654, image: s0654

derumque nexus, tum nostra quoque persuasit intentio integerrima, et quae praeter unam publicam tranquillitatem incolumitatemque Foederatorum Nostrorum, aliud nihil respicit. Nos insuper simul ac operam Nostram acceptam, et gratam cognoverimus, sine mora Legatum Nostrum Extraordinarium constituemus, pertractando pacificationis et amicae compositionis negotio, et dignitate, et animi virtute parem; nihilque officii intermittemus, quod ad verum pertinuerit Mediatorem, adeoque Nostram erga Amicos Nostros infucatam fidem, proque publica salute paratam ac indefessam curam ac sollicitudinem testatam reddere poterit. De reliquo Majestatem Vestram Divinae protectioni ad prospera quaevis commendatam cupimus. Dabantur in Arce Nostra Holmensi, die 24. mensis Maji, Anno 1672.

Nomine altissime memoratae Sac. Regiae Majestatis respective Filii Nostri Charissimi ut et Regis et Domini Nostri Clementissimi.

HEDWIG ELEONORA Regin. Sueciae.

Petrus Brahe, Comes in Wissingsborg, Regn. Suec. Drotzetus.

C. G. Wrangel, Regn. Suec. Archistrategus.



page 655, image: s0655

Gustaff Otto Stenbock, Reg. Suec. Architalassus.

Magnus Gabriel de la Gardie, R. S. Cancellarius.

Claudius Ralamb, loco Regn. Suec. Thesaurarii.

H. Hoghusen.

DLIX. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad LUDOVICUM XIV. Galliae Regem, quem amice monet, ut praeprimis curae cordique Germania Imperii tranquillitatem sibi esse sinat, ne quid illa ex vicinis belli motibus detrimenti acciperet, 1672. P. P. Regiae Majestati Vestrae salutem dicimus, et operam Nostram in omni officiorum genere paratissimam offerimus.

Domine Consanguinee Charissime.

LIteris Regiae Vestrae Majestatis in Nos favoris testificatione plenissimis, Nobis per Residentem in aula Nostra Ministrum Vestrum, Dominum de Chassan redditis, ipso simui industrio interprete, quae de perseverantia animi erga Nos Regii, nec non de praesenti Regiae Vestrae Majestatis in unitas Belgii Provincias expeditione belllica in mandatis


page 656, image: s0656

habuit, sane quam libenter accepimus. Quemadmodum igitur tot egregiis testationibus, mutuo insuper amicitiae foedere sancitis, merito freti plane confidimus, Regiam Majestatem Vestram pro perpetua sua ac singulari erga Domum Nostram Electoralem propensione, tum ad pacis publicae atque universorum salutem conservandam studio ac voluntate laudatissima (de qua Nos dubirare benevolus pariter atque heroicus Regiae Majestatis Vestrae animus haut sinit) in medio etiam armorum atque gloriae suae cursu, id serio sibi cordi habituram, ne quid ex vicinis motibus, pax et tranquillitas Imperii hujus capiat detrimenti, idque hoc praesertim tempore, quo gliscentes in Pannonico Limite Ottomannicorum armorum paratus haud levia Germaniae pericula minari videntur: ita quoque ut compositis tandem aequis conditionibus versante modo Regiam Vestram Majestatem inter et uniti Belgii Status controversia, Pax Regno et Ditionibus quoque Vestris salutaris, auspice Deo, ex voto reddatur, equidem futurum speramus. Deque Nostro vicissim animo, fiducia atque studiis in Regiam Vestram Majestatem (cui fortunatam et pacificam Regni gubernationem cum valetudinis incolumitate perpetua conjunctam ex animo precamur) praefatum ejus Ministrum, pro solita atque laudabili sua dexteritate uberius relaturum omnino persuasum habemus. Dabantur Dresdae, die 8. Junii, 1672.



page 657, image: s0657

DLX. Literae CAROLI XI. Svecorum Regis, ad LUDOVICUM XIV. Galliae Regem, quem amice hortatur, ut universo Christiano Orbi inter magnos metus anxio, se inter faustos victoriarum successus ad pacem aeque pronum ac in praeliis fortem et insignem esse, generose ostendat, 1672. Nos Carolus, Dei gratia Svecorum, Gothorum, Vandalorumque Regi, Magnus Princeps Finlandiae etc. eadem gratia Serenissimo ac Potentissimo Principi, Ludovico, ejus nominis decimo quarto, Galliae et Navarrae Regi, Fratri, Consanguineo, Amico et Foederato Nostro charissimo salutem et prosperos rerum successus!

Serenissime ac Potentissime Princeps, Frater, Consanguinee, Amice et Foederate charissime.

QUemadmodum ex nunciis literisque ad nos perlatis prosperos armorum Majestatis Vestrae progressus percepimus: ita quae nos inter et Majestatem Vestram antiqua amicitia omnia, quae Majestati Vestrae feliciter et secus accidunt, communia nobis reddere assolet; jam quoque laetitiae, quam ex armorum suorum successibus Majestas Vestra sentit, partem sibi vendicat: praesertim cum spem certam foveamus, Majestatem Vestram felicitatem, quae arma ejus concomitatur, non aliter accepturam, ac oblatam quandam ex voto occasionem, qua orbi comprobare et possit et velit,


page 658, image: s0658

quam sit inter victoriarum suarum vel maximos cursus pacis summopere amans, pronaque ad justam compositionem ineundam, et prompta aeque ac bello fortis et insignis. Quod ipsum etiam, ut eo certius confidamus, facile nos inducit, celebris ac vero Principe digna ad publicam tranquillitatem tum restabiliendam simul ac fuerit juxta pax oblata, tum conservandam propensio, quam nobis Majestas Vestra contestari voluit. Nos equidem, ut pacis cognitio sine mora, postquam innoxius sanguis jam multus, quod dolendum, effusus, interveniat, ex animo exoptamus: Vovet id etiam totus Orbis Christianus. Et equidem merito. Nobis enim in luctuoso hoc nostrorum amicorum sese inter conflictu nulla enasci potest ex secundis unius eorum praeliis ac successibus laetitia, quam non adhaerens alterius clades subito interrumpat, ideoque solidam non esse sinat. Res quoque Christiana in id jam videtur incidisse discrimen, ut a Porta Ottomannica incendia, vastitatem, et subversionem non absque ratione metuat. Nihil enim aliud magni apparatus, accitaeque undique barbarae, et quae nihil nisi cruorem ac praedam cogitant, gentes indigitant, quam belli molem brevi erupturam. Et certe quos spiritus Turcis immanitas ipsis innata, perpetuumque eorum Christiani nominis odium addit, illos omni absque dubio adauget occasio ipsi ita nunc obvia, qua Turcici jugi fines unica semper protulit: nimirum intestina Christianorum sese inter dissidia, ac bella, hoc etiam tempore eo infeliciora,


page 659, image: s0659

quod qui mutua jam caede se prosequuntur Christiani Reges et Status, ii sint, quorum unitae vires ac integrae firmiter ac unice rem Christianam tueri queant. Nullum itaque gloriae, quae Majestatis Vestrae arma exornat, illustrius decus addipoterit, quam si Orbem Christianum anxium inter tot metus, interque tanta belli, quod jam flagrat, mala lugentem, laeta pace exhilarare rursum Majestas Vestra voluerit. Nos etiam nulla officia amica, quae eo pertinere potuerunt, pro ea, quae nobis juxta ac omnibus Principibus Christianis cura tranquillitatis publicae incumbit, intermittemus: Nostrumque idcirco Legatum Extraordinarium, et nostrum regnique nostri Senatorem, Campi Mareschallum, et Gubernatorem Generalem Livoniae, illustrem nobis sincere fidelem Dominum Claudium Tott etc. intra paucos dies hinc ad Majest. Vestram ut et insimul nostros ad Serenissimum ac Potentissimum Regem Angliae Legatos Extraordinarios, Generalem militiae nostrae pedestris, et Gubernatorem in Elffsborg, Laekin et Dall, illustrem nobis sincere fidelem Petrum Sparre etc. ut et Consiliarium nostrum Cancellariae, Generosum ac Nobilem nobis sincere fidelem, Eduvardum Ehrensteen etc. ablegabimus, qui etiam supra dictus Dominus Comes, quantopere confidamus, percelebri aequanimitati, qua antehac pacis consilia Majestas Vestra suscepit; pariterque qua constantia sincere intentioni mutuam Nos inter amicitiam integerrime excolendi ihhaereamus, Majestati Vestrae indicabit. Quam de caetero divinae


page 660, image: s0660

protectioni commendamus. Dabantur in Arce nostra Holmensi die 17. Julii Anno 1672.

Nomine altissime memoratae S. R. Majestatis etc.

HEDEWIG ELEONORA, Regina Sveciae.

Petrus Brahe, Comes in Wisingsbourg, Regn. Svec. Drozetus.

C. G. Wrangel, Regn. Svec. Archistrategus.

Gustaff. Otto Stenbock, Architalassus Regn. Svec.

Magnus de la Gardie, Regni Sveciae Cancellarius.

C. Ralamb, loco Regni Svec. Thesaurarii.

H. Hoghusen.

DLXI. Literae CAROLI XI. Svecorum Regis. ad CAROLUM II. Magnae Britanniae Regem, quem studiose monet, ut in amplissimo belli theatro constitutus, universo orbi Christiano, celebratae magnanimitatis suae specimen edat, positisque armis aures mitioribus pacis consiliis benigne commodet, 1672. Nos Carolus, Dei gratia Svecorum, Gothorum, Vandalorumque Rex, Magnus Princeps Finlandiae etc. eadem gratia Serenissimo et Potentissimo


page 661, image: s0661
Principi Domino Carolo, ejus nominis secundo, Magnae Britanniae, Franciae et Hyberniae Regi etc. Fratri, Consanguineo, Amico et foederato nostro charissimo, salutem et prosperos rerum successus!

Serenissime et Potentissime Princeps, Frater, Consanguinee, Amice et Foederate charissime.

CUm amicitia, quae nobis cum Majestate Vestra jam inde alongo tempore intercedit, non possit, quin felicibus Majestatis Vestrae successibus semper applaudat; tum quae ad nos de armorum Majestatis Vestrae progressibus sunt perlata grata nobis reddidit. Exoptamus equidem, ut laetitia, ad quam mutua illa amicitia Nos invitat, solida esse posset, nec ita esset comparata, ut interrumperetur ad animum expendentibus Nobis, inter arma Amicorum nostrorum nullum esse successum armorum unius, qui non alterius cladi superstruatur. At spem indubiam fovemus, Majestatem Veltram, ut semper non minus magnanima in deponendis armis fuit, ac bello fortis; ita etiam num ad aequam ac justam pacem pronam ac promtam fore, adeoque tranquillitatis publicae restabiliendae consilia lubenter admissuram. Quod ipsum, ut eo certius confidamus, facile nobis persuadent ea, quae nobis de percelebri suo ac vere Regio pacis studio contestari voluit; nulli quoque dubitamus, quin Majestas Vestra ad periculum respicere velit, quod rei Evangelicae imminet, subrutis ac dilaceratis nimirum mutuis caedibus iis viribus, quibus integris, salva


page 662, image: s0662

etiam illa ac ruta esse possit. Quod ipsum dum speramus ex animo etiam insimul vovemus, et quidem communi Nobiscum totius Orbis cum voto. Nec enim obscurum est discrimen, quod Christiano Orbi Porta Ottomannica molitur; cum tanti apparatus totque evocatae barbarae gentes, id perspicue satis edoceant; aut dubia fiducia, quae Turcarum Imperatori quosvis successus promittit, mutuo jam cruore madentibus iis, quorum sociata consilia ac arma terrori ipsi forent. Illustre itaque et a posteris decantandum decus gloriae Majestatis Vestrae armorum accedet, si laeta ac prompta pace incolumitati Evangelicorum, saluti tot periclitantium innocentium hominum, Orbi denique Christiano inter tam magnos metus anxio consulere voluerit. Nos quemadmodum omnia officia reducendae paci convenientia lubenter admovemus, ita non solum nostram mediationem Majest. Vestrae offerendam jam ante hac censuimus: sed et ne ulla intercedat mora publicae quieti restaurandae, nostros Legatos Extraordinarios, Generalem militiae nostrae pedestris, et Gubernatorem in Elffsborgs, Lahn et Daal, illustrem Nobis sincere fidelem, Petrum Sparre etc. ut et Consiliarium Nostrum Cancellariae, Generosum ac Nobilem nobis sincere fidelem Eduuardum Ehrensteen, ut et insimul ad Serenissimum nostrum Legatum Extraordinarium, Nostrum regnique nostri Senatorem, Campi Mareschallum, et Gubernatorem Generalem Livoniae Illustrem nobis sincere fidelem, Dominum Claudium Tott etc. paucos intra dies amandabimus, qui Legati nostri, qua


page 663, image: s0663

certitudine Nobis promittamus, non fore interventionem nostram Majestati Vestrae ingratam, ob affectum erga Nos Majestatis Vestrae integrum ac sincerum, nec ab aequa pace alienum Majestati Vestrae exponent. Nos interea Majestatem Vestram Deo optimo Maximo commendamus. Dedimus in Arce nostra Holmensi die 17. Mensis Julii 1672.

Nomine altissime memoratae S. Reg. Majestatis etc.

HEDWIG ELEONORA Regina Sveciae.

Petrus Brahe, Comes in Wisingsborg, Regn. Svec. Drozetus.

C. G. Wrangel, Regn. Svec. Archistrategus.

G. O. Stenbock, Regn. Svec. Architalassus.

M. G. de la Gardie, Regn. Svec. Cancellarius.

Cladius Ralamb, loco Regni Svec. Thesaurarii.

H. Hoghusen.

DLXII. Responsoriae CAROLI II. Magnae Britanniae Regis, ad praeinsertas CAROLI XI. Svecorum Regis literas, quibus pacis sibi et verae tranquillitatis studio nihil antiquius nihilque charius unquam fuisse testatur, 1672.


page 664, image: s0664
Carolus, Dei gratia, Magnae Britanniae, Franciae et Hiberniae Rex, Fidei Defensor, etc. Serenissimo ac Potentissimo Domino, Carolo, eadem gratia Svecorum, Gothorum, Vandalorumque Regi et Principi Haereditario, Magno Principi Finlandiae, Duci Scaniae, Esthoniae, Livoniae, Careliae, Bremae, Verdae, Stettini, Pomeraniae, Cassubiae et Vandaliae, Principi Rugiae, Domino Ingriae et Vismariae, nec non Comiti Palatino Rheni, Bavariae, Juliaci, Cliviae et Montium Duci, Fratri, Consanguineo, Amico et Foederato nostro charissimo, salutem et prosperos rerum successus.

Serenissime et Potentissime Princeps, Frater, Consanguinee, Amice et Foederate charissime.

NIhil unquam Nobis antiquius esse potest aut acceptius, quam quod proponitur adhortatione Majestatis Vestrae, et quod ipsius exemplo approbatur. Cujusmodi merito censemus esse pacificum et Christiano Principe vere dignum consilium, quod Majestas Vestra per unas ipsius literas 24. die Maji novissime praeteriti scriptas Nobis perquam amice patefecit, et quod per alteras 17. die Julii datas rursus ingeminavit, in utrisque autem se tranquillitati Europae restituendae tuendaeque, animo et opeta mirifice studere demonstravit; Nec se fefellit, cum Nos quoque iisdem affectibus tangi et impelli existimet. Priores attulit Illustris Gustavus Adolphus de la Gardie, Comes in Lecköö et Arensburg etc. easdemque conjunctim cum Noblii Equite, Joanne Leyonberg Majestatis


page 665, image: s0665

Vestrae apud nos Ablegato Extraordinario nobis exhibuit. Posteriores etiam eodem Spiritu afflatae, Legatos Extraordinarios excellentis ingenii judiciique consummati viros a Majestate Vestra Nobis et Regi Christianissimo brevi mittendos pollicentur. Nos quod attinet praeterquam quod natura nobis indolem pacis et aequitatis amantis inserit, eo etiam majori nixu ejusmodi studia prosequimur, dum vetera et recentia, quae nobis cum Majestate Vestra intercedunt, foedera intuemur, quaeque vel levissime violare summum nefas esse crederemus. Et licet aliorum fortasse Principum literae, quorum amicitia Nobis non adeo perspecta est, minus apud nos ponderis habiturae essent, Vestrae tamen Majestatis interpositio ideo plus valere debet, quia belli, quod adversus Foederati Belgii Tyrannos gerimus, rationes novit et approbavit, nec non pacta nobiscum, et cum Rege Christianissimo ea de re nuper iniit: Quem igitur sicut oportet, ut utriusque Nostrum Fratrem et Foederatum de materia hujus legationis consulemus, nulli dubitantes, quin ille quoque perinde ac Nos postulata sit accepturus. De caetero praedictum Dominum Gustavum Adolphum de la Gardie ad magna quaevis et praeclara natum aptumque non possumus sine summa laude dimittere, alterum vero Joannem Leyonberg, Majestatis Vestrae apud Nos ablegatum extraordinarium jam longo usu necessitudinis inter Nos et Majestatem Vestram conservandae studiosissimum experti sumus. Quando autem insignes illi viri, quos Majestas Vestra extra ordinem ad nos legatura est, adhuc


page 666, image: s0666

huc advenerint, Nos ad ea propensissimos invenient, quae ad publicae paci et Majestatis Vestrae voluntatii maxime congruere videbuntur. Interea Deum Opt. Max. precamur, ut Majestatem Vestram omni felicitatis incremento cumulatissime adaugere velit. Dabantur in Palatio nostro de Withall. 3. die Septembris 1672.

Majestatis Vestrae Bonus Frater, Consanguineus et Foederatus

Carolus Rex.

DLXIII. Literae NICOLAI PRAZMOVII, Regni Poloniae et Primatis, ad REGNI POLONIAE SENATORES, quibus injuste secum aliisque Regni Poloniae Proceribus procedi graviter conqueritur, et ad aequius justiusque Tribunal appellat, 1672. P. P.

NIsi me scirem in hac esse Patria natum, in qua potiorem jam meae aetatis transegi partem; nisi constaret mihi me vitam habere et sensum, judicarem me turbine quopiam per aethera in alias delatum esse Regiones, ut tanti sceleris in libera hac Patria spectator essem, ubi inter Cardinalia non pridem fuerat, neminem captivare, nisi jure victum, nunc vero non sine gravi doloris sensu sola poena experimur, non tantum non victos jure, sed ne auditos quidem, fuisse reos, ubi subhastantur non bona tantum, verum etiam capita nostra. Haeccine contra nos luce meridiana clariora documenta? hinc gradus jure descripti? hoccine judicium


page 667, image: s0667

lege civibus roboratum? heu per Deum et justitiam! velitis ultimam hanc concivium, fratrum vestrorum pressuram, jurium et libertatum interitum vestra cohibere autoritate, civicam a posteris, ob servatos cives, coronam merituri. Assecuro me jus expectaturum nec pedem de loco Archiepiscopalis moturum residentiae. Detur mihi, cum aliis correis justificandi locus, indicantur comitia, provideatur cuique insimulato securus ad judicia accessus. Ut quid haec praecipata condemnatio, quis in illo theatro nobilium sanguine decoloratus, comparere possit? velitis Principis mentem alio prudentibus vertere consiliis, audiat vos, ut debet Dominus, ne uno ictu concidant libertates, quae omnibus nobis hactenus fuere communes, id a te obnixe postulo, primus tam infelix hujus Patriae Primas. Qui sum etc. Lovicio die 19. Octob. Anno 1672.

DLXIV. Literae CAROLI II. Magnae Britanniae Regis, ad FRIDERICUM WILHELMUM, Electorem Brandenburgicum, quibus modum, quo secum adhuc egerat, tanquam inter Principes tam arcto sanguinis necessitudinis que vinculo junctos minus usitatum acerbe improbat, 1672. Carolus Dei gratia Magnae Britanniae, Franciae et Hyberniae Rex, Fidei Defensor etc. Serenissimo Principi, Domino Friderico Wilhelmo, eadem gratia, Marchioni Brandenburgico, Sacri Romani


page 668, image: s0668
Imperii Archicamerario ac Principi Electori etc. Fratri, Consanguineo et affini Nostro Charissimo salutem et prosperos rerum successus.

Serenissime Princeps, Frater, Consanguinee et Affinis charissime.

LIteras nuper a Celsitudine Vestra Electorali binas accepimus, alteras quidem die 3. Augusti ultimo elapsi scriptas, alteras d. 17. Sept. latore Celsitudinis Vestrae Electoralis Ablegato Extraordinario Domino de Crockow. Responsionem priorum ideo paulisper differendam censuimus, quia Ablegatum Extraordinarium a Celsitudine Vestra Electorali tunc promissum quasi quotidie adventantem praestolabamur, sperantes illius colloquium nonnihil lucis allaturum fuisse quibusdam dictarum literarum capitibus, quae a Celsitudine Vestra Electorali minime expectavimus. Ne autem haec responsio Celsitudini Vestrae Electorali nova quoque et insperata videatur, in ipsius memoriam revocabimus, quomodo nos erga Celsitudinem Vestram Electoralem gesserimus, ex quo primum de motibus hodiernis cogitavimus. Circiter biennium est, quod Dilectissima Consanguinea nostra, Domina Elisabetha, Princeps Palatina rogatu ac nomine Celsitudinis Vestrae Electoralis ad fratrem suum Principem Rupertum in aula nostra degentem scripserat, sciscitatum, quid ille de mente nostra circa res illius temporis sentiat. Cujus quaestionis unicum esse finem dixerat illa Princeps, ut inde Celsitudo Vestra Electoralis modos et menfuras


page 669, image: s0669

actionum suarum melius formaret effingeretque. Quibus literis idem Consanguineus noster Princeps Rupertus istiusmodi responsum nostro dictamine reddidit; Si visum esset Celsitudini Vestrae Electorali virum aliquem idoneum et tali fiducia dignum huc deputare, nos illi per quam libenter ac liberi comunicaturos esse, quid in animo versaremus. Et hoc quidem multo maturius a nobis factum est, quam ulli Foederatorum, praeterquam Charissimo Fratri nostro Regi Christianissimo nostra super ea re consilia patefeceramus. Verum hunc amicitiae nostrae fructum Celsitudo Vestra Electoralis insuper habuit, imo prorsus sivit intermori. Nos autem neque sic animum despondere voluimus, sed postea etiam Georgio Downing, Equiti Aurato, Legato nostro Hagae Comitis apud Ordines Generales Residenti in mandatis dedimus, ut Celsitudinis Vestrae Electoralis Ministrum eo loci commorantem consilii nostri participem faceret, sicuti fecit. Verum ne sic quidem aliquid ultra profecimus, totaque haec nostra candidi et aperti animi demonstratio frustra fuit, nec intra reconditas Celsitudinis Vestrae Electoralis cogitationes vel minimum penetravit. Quod quamlibet nisi temperaturae plusquam mediocris amicitiam laxare, ac tepefacere potuit. Sed facta recordatione promissionum ac protestationum, quas Celsitudo Vestra Electoralis per tot literas et ministros toties nobis iteraverat, credere noluimus, personam, et rerum nostrarum existimationem tantilli apud Celsitudinem Vestram Electoralem momenti fuisse, ut penitus e mente ipsius excidere posset, quin potius ita apud


page 670, image: s0670

nos ratiocinati sumus, moram et taciturnitatem Celsitudinis Vestrae Electoralis a seria ipsius deliberatione solummodo profectas esse, ut cogitationes suas de tam arduo, tantique ponderis negotio eo perfectiores tandem proferret. Sed cum res dilationem non amplius sustineret, adeoque postularet, ut magis praecisam ac disertam Celsitudinis Vestrae Electoralis resolutionem exquireremus, Guiliesmum Lockhard, Equitem auratum Ablegatum nostrum Extraordinarium, versus ipsam expedivimus, ut non solum sensa mentis nostrae summa, qua fieri potuit, libertate Celsitudini Vestrae Electorali aperiret, sed etiam ut conditiones ipsi offerret vel maximae utilitatis, si partibus nostris accedere vellet, vel incolumitatis, si se neutram tenere potius censeret. Si gradus, quibus in hoc negotio processimus, Celsicudo Vestra Electoralis observare velit, primum reperiet per literas praedicti Consanguinei nostri Principis Ruperti ad sororem suam, Dn. Elisabetham rescriptas, Nos Celsitudinem Vestram Electoralem in partem consiliorum nostrorum accivisse, priusquam ullum solennem tractatum cum Rege Christianissimo inieramus. Deinde Legatum nostrum jussu nostro Celsitudinis Vestrae Electoralis ministrum dtcti tractatus monuisse, cum prope finem proveheretur, ac postremo nos per Ablegatum nostrum extra ordinem missum Celsitudinem Vestram Electoralem ejusmodi tractatus hic conclusi certiorem fecisse una cum optione oblata vel eximiae partis in bello, vel indubitatae securitatis in neutralitate. Quid hisce omnibus Amicitiae testimonium par, aut affine nobis reddidit Celsitudo


page 671, image: s0671

Vestra Electoralis? Scilicet absque ulla vel minima significatione nobis facta Celsitudo Vestra Electoralis non solum foedus tractavit, sed pepigit, idque non cum amicis, sed cum hostibus nostris Uniti Belgii Ordinibus Generalibus, quorum pecunia accepta exercitum conscripsit, agmen duxit et cum tympana et tuba, terrarumque in imperio sitarum direptiones, actionem universo orbi late promulgassent, nos tandem Celsitudo Vestra Electoralis per literas suas edocet, se adversus firmum, bonumque Fratrem et foederatum nostrum Regem Christianissimum arma sumpsisse, adeoque contra ipsum suppetias et cohortes auxiliares a nobis postulat. Qualis propositio tam inaudita nimium et a ratione tam absona, ut eam vix adhuc credamus a Celsitudine Vestra proficisci potuisse, cum per consequentiam poscat, ut subditis viribusque nostris contra personam et rem nostram utamur. Quod quidem parricidium esse videtur, a nullo Principe, qui modo non extremi sit ingenii, aequis auribus accipiendum. Etiamsi pro singulari illo affectu, quo Celsitudinem Vestram Electoralem semper amplexi sumus, rationes, quae nobis in animum induxerunt, tam bellum adversus Ordines Generales suscipere, quam unionem cum Rege Christianissimo colligare, non tempestive Celsitudini Vestrae Electorali declarassemus, tamen ea mutua copiarum classiumque nostrarum terra marique conjunctione illud utique jam pridem ipsi innotuisset, perinde ac caeteris ubique Principibus innotuit. Et acies jamdudum commissae et sanguiguinis effusio neminem sensibus praeditum in dubio


page 672, image: s0672

reliquerant, quibus nos partibus adhaeserimus. Tertium vero, et quartum tractatus nostri articulos ita interpretari, ac si nos cum amicis nostris bellare constringerent, cum interea iidem articuli Celsitudinem Vestram Electoralem impedire non possent, quo minus inimicis nostris assisteret, id certe graviori opprobrio onerat tum ministros nostros imprudentiae, et perfidiae, qui talem tractatum concluderent, tum nos facilitatis, qui eundem ratum habere vellemus, quam vel nos, vel illi sustinere meruimus. Quin etiam querelae contra Regem Christianissimum allatae nobis quidem videntur necessarios et inevitabiles belli casus potius indicare, quam animum Celsitudinem Vestram Electoralem aggrediendi. Nos enim ipsi testes sumus, quales conditiones non minus honorificas quam utiles Rex ille Celsitudini Vestrae Electorali non solum ante, sed etiam post bellum susceptum obtulerit, quarum nos quoque fideijussores esse sponte volebamus. Profecto nova et plane admiranda methodus esse videtur, primum neutralitatem oblatam, nostramque fidejussionem respuere, et deinde bellum contra nos eligere nostraque auxilia postulare. Nos quidem opinamur, responsionem, quam Regis Christianissimi minister Dominis Principibus Electoribus eorumve Deputatis Ratisbonae exhibuit, jam nemini non abunde satisfecisse, quam exiguam Rex ille causam Celsitudini Vestrae Electorali dederit, ut illi nomen aggressoris imponeret. Et si lectus ac victus militibus in Ducatu Clivensi, praebitus odiosum aggressoris titulum Christianissimo Regi impingere sufficiat, quo tandem nomine


page 673, image: s0673

Celsitudo Vestra Electoralis appellabitur, post exercitus sui gressus ac grassationes per terras Trevirensem, Moguntinam, Hassiacam, Hannoveranam, Coloniensem. Ubi (nisi fama nos multum fefellit) duplo plus commeatus absumtum est, ac minus argenti relictum, quam in terra Clivensi. Sperabimus hasce rationes paulo fusius a nobis deductas id ponderis apud Celsitudinem Vestram Electoralem habituras esse, ut facile credat, nos nec juri, nec aequitati deesse, si auxilia requisita non mittamus, praecipue cum ipsa exemplum nobis satis luculentum proposuerit asserendo, se confoederationis illius intuitu, quam cum Rege Christianissimo inierat, opem, quam vi tractatuum Ordinibus Generalibus debebat, ipsis ferre recusasse. Si Celsitudo Vestra Electoralis tractatu cum Rege Christianissimo, qui solummodo defensivus est, se ita obstrictum judicaverat, ut auxilium sua confessione debitum Ordinibus Generalibus non suppeditasse aequum censuerit; nobis certe neutiquam vitio vertet, si foederi, quod cum eodem Rege non modo defensivum, sed in hoc bello offensivum quoque pepigimus, tantum tribuamus, ut eam opem minimeferamus, quam Celsitudo Vestra postulat, nos autem virtute tractatus neutiquam deberi existimamus. Ut finem aliquando faciamus, si nostra apud Regem Chiristianissimum intercessio usui esse poterit, ad componendum differentias inter ipsum et Celsitudinem Vestram Electoralem ortas, vel orituras, nihil, quod ex parte nostra fieri possit, omittemus. Sed in bello jam flagrante ut vel minimum opis contra ipsum feramus, id certe nec res, nec


page 674, image: s0674

ratio, nec indoles nostra permittet. Ad alteras Celsitudinis Vestrae Electoralis literas d. 17. Sept. scriptas quod spectat, quasvis amicitiae significationes a Celaitudine Vestra Electorali profectas, quam libentissime semper amplexabimur; et hoc ipso tempore omnia ita disponenda curavimus, ut honoris et incolumitatis nostrae ratione habita, bona atque universa pax per totam Europam concilietur, et quicquid uspiam animositatis, atque malevolentiae fervet, penitus consopiatur. Propositionibus etiam, quas Celsitudinis Vestrae Electoralis nomine praedictus ipsius Ablegatus nobis fecit, responsum dedimus, quod ille secum referet. Nos autem Celsitudinem Vestram Electoralem Dei Optimi Maximi tutelae ex animo commendamus. Dabantur in Palatio Nostro ad Wittehal, d. 15. Nov. Anno 1672.

Celsitudinis Vestrae Electoralis

Bonus Frater, Consaenguineus et affinis

Carolus, Magnae Britanniae etc. Rex.

DLXV. Responsoriae FRIDERICI WILHELMI, Electoris Brandenburgici, ad proxime praecedentes CAROLI II. Magnae Britanniae Regis literas, 1673.



page 675, image: s0675

Serenissime Rex.

MOmenta rerum licet cumprimis spectantes in literis, quas Regia Vestra Majestas d. 15. Nov. ad nos dedit, fugere tamen non potuit inusitata illa inter Principes scribendi ratio, quae in illis deprehenditur. Idem juris responsuris ita quidem datum; Sed non ita vulnera Ecclesiae et Reipublicae mala sanantur, nec talia vel Regis vel Nostrae conveniunt sorti. Rem quod spectat, quam primum institutum Galli de inferendo Belgis bello apparuit, apparuit simul, non tantum Belgarum Gallorumque turbatum iri tranquillitatem, sed totius Europae, ac imprimis Germaniae pacem, infinita vero mala inde in Ecclesiam Dei redundatura. Quod prudentes augurati sunt, eventus firmavit. Antequam Belgium invaderetur, claustra Imperii Gallico praesidio, novisque munimentis firmata sunt, utque bellum illic diutius geri possit, commeatus eo advecti. In Episcopatu Leodiensi et Ducatu Clivensi nil non hostile patratur. Uruntur tecta, vastantur agri, urbes, arces, munimenta etiam a Belgis non insessa, nec extructa capiuntur, solo aequantur. Templa his eripiuntur, illis dantur, tantum abest, ut illic miles lecto et victu contentus fuerit. Jus in sacra et profana promiscue et ex lubitu usurpatur, insuperque habitis et territorii dominorum juribus, et Imperii legibus; cuncta manu Regia, nullo jure aguntur. Ita satis mature Gallia prodidit, quam armis suis quaerat potentiam et absolute regnandi facultatem, redundaturam


page 676, image: s0676

tandem in illos, quibus nunc ut parariis dominationis utitur, et instrumentis. Quod si itaque sive in principio, sive in progressu talis belli, tot tantasque calamitates trahentis Majestatem Vestram Regiam compellavimus in causa Ecclesiae Patriae, et Foederatorum, quibus non nune nuper, sed multis abhinc annis accepto a majoribus exemplo juncti fuimus, nemini instituti hujus ratio nova, aut ad miranda agendi methodus videri debet. Quid Deo, quid domui ejus, quid Imperio, imo quid Orbi debeamus, novit Regia Majestas Vestra quam optime. Novit Eadem nihilominus, quanto studio majores ipsius optimi sapientissimique Principes, gentem Belgicam consiliis, armis, opibus tutati sint non sine suo periculo, ne unius potentiae illa cederet, quae omnibus postmodum vicinis gravis foret. Novit praeterea Majestas Vestra, quam nihil plane admiserit Germania, fida vicina, nec Principes ejus Regiae Vestrae Majestati addictissimi meriti sint, ut tam contemptim, tam indigne ab externo Principe nulla injuria lacessito haberentur. Quomodo igitur Regiae Vestrae Majestati displicere potuit unquam, aut alienum ab ipsius animo videri cuipiam potuit, si sanctissima ista nomina eidem commendarem, opem ejusdem in tali discrimine non nostri et patriae tantum, sed ipsius Christiani orbis simul implorantes. Equidem putat Regia Vestra Majestas, res nostras aliorumque extra periculum esse potuisse, innixas Galliarum Regis promissis, cum conditionibus, quas nobis proposuerit luculentissimis. Quid vero sanctius pacis Westphalicae tabulis? et


page 677, image: s0677

tamen in ludibrium vertuntur. Pacem enim dicunt hac ipsa hora se in Germania conservare, qui nihil hostile in ea intermittunt. Quae autem conditiones nobis potiores esse possunt fide, quam Deo, quam Imperio, quam Foederatis et Amicis debemus, quam nulla fortuna mutare poterit? Belgis Regia Majestas Vestra cur succenseat, aperuit nobis, verum est. Sed postquam reverentiam et quicquid nomine Regiae Majestatis Vestrae unquam ab ipsis desideratum promiserunt, an non mitioribus consiliis, et concordiae locus? Satisfactione oblata arma cessare gentibus aequum visum. Quae laus, quae gloria Regiam Majestatem Vestram manebit, si non offensione Christiani sanguinis, sed aequanimitate Regia lites, si quae sint, diremerit? Turbata olim Republica Romana amicus amico, gentilis gentili acceleravit: Sejungas te ab illis, quibus se non tuum judicium, sed temporum vincula conjunxerunt? Quis Christianorum ergo nobis vitio vertet, si Regiam Vestram Majestatem, cui ea contigit gloria, ut primo loco sit inter eos Principes Christianos, qui tum puram profitentur et tutantur doctrinam coelestem; tum rerum in orbe arbitrium aequa dirigere lance student, rogaverimus, ut Ecclesiae, ut publicae tranquillitatis, tum quoque veterum amicorum et communium sacrorum nexu, et aliis sanctissimis vinculis conjunctorum rationem tandem habere, eorumque rem pro pietate sua, et uti summo isto loco dignum est, agere dignetur. Sicillo, quam Praedecessores ejusdem olim obtinuerunt, Fidei defensorum titulo jure longe maximo suo meritissimo cum gloria


page 678, image: s0678

gaudebit, eoque ut diu floreat, vigeatque optamus. Atque quod reliquum est prosperrimam valetudinem Regiae Majestati Vestrae precamur, paratissima eidem studia nostra prolixe deferentes. Dabantur in Arce Nostra Sparenberg, d. 2/13. Januarii, 1673.

Regiae Majestatis

Vestrae

Bonus Amietus

Fridericus Wilhelmus.

DLXVI. Literae MICHAELIS, Poloniae Regis, ad CLEMENTEM, Papam X. quibus se Nuntium ipsius audivisse, et quo fine bellum cum Turcis infeliciter gestum terminatum sit, brevibus refert, 1672.

POst oscula pedum Sanctitatis Vestrae meique ac Regni et Dominiorum meorum filialem commendationem. Tristem et luctuosam Regni mei faciem, non moerore duntaxat animum Sanctitatis Vestrae implevisse, sed eundem Pontificia ac vere Paterna cura exercere, ex literis Sanctitatis Vestrae et Reverendissimi Archiepiscopi Damiatae, Nuntii sui, viva voce saris intellexi. Acerbum sane et remediis vix ingentibus reparabile vulnus per latus Regni mei res Christiana accepit, cum Turcarum Tyrannus occupato fortalitio Camenecensi in ulteriora Russia vim etimmanitatem suam effudit, et ipsa moenia Leopolis, quae Metropolis Russiae est,


page 679, image: s0679

tormentis quassavit. Nec longe aberat, ut everteret, nisi Legatorum meorum opportune advenientium opera impetum stitisset, atque exercitus mei modica manus conglobatarum gentium ferociam aliquot cladibus incredibili successu hosti inflictis et excursiones, ac torrentem Christiani sanguinis repressisset. Decessere Dominio meo per tractatum, et iniquissimas pacis leges Podolia et Ukraina amplae Provinciae, quarum jacturam, dedecus meum reputans, cooperit confusio faciem meam et animum dolor anxius intime, quod per difficillima Regni istius tempora, perque continuis bellis afflictas exhaustasque vires Religionis et Regni tutelae, ac populorum meorum defendendae incolumitati sufficere non potuerim, pro quibus objectare periculis, et Regium litare sanguinem palmarium duxissem. Hunc animum meliori fortunae et occasioni, Deo Duce, intentum non mediocriter erigit, ac corroborat eximia Sanctitatis Vestrae benignitas, cujus imprimis Paternam adhortationem, qua me ac subditos meos, in mutuam concordiam vocare et colligere enititur, prona aure et filiali devotione accepi. Meo quidem alte animo repositum insedit, discordias cum hostibus exercere, irasque et ultionem in eos vertere, cives clomentia et beneficiis retinere in officio, quos profecto, ubi sacri belli gerendi, cura piissimo motu Sanctitatis Vestrae serio occupare, et non cincti totius Christianitatis contra communem immanissimum hostem apparatus excitare inceperint, proclivius officia impleturos, ac me ipsum Vicarii


page 680, image: s0680

Christi consilio religiose obtemperantem fore Sanctitas Vestra agnoscet. Tametsi vero Turcarum praevalida potentia acrioris solicitudinis me admoneat, non ambiguam tamen spem affulgere intelligo a Sanctitatis Vestrae benefica in Regnum meum propensione, quam partim destinntis Apostolicae gazae subsidiis, partim Christianorum Principum ad publicam causam juvandam enixis hortamentis, luculento Patris Ecclesiae et Reipublicae Christianae exemplo Sanctitas Vestra testatur et explicat; ut exinde etiam felix augurium sumam, Coronam Poloniae, cujus delicta Sanctitas Vestra uberrimis lacrymis apud Divinam Majestatem expiat, Filiam tot lacrymarum Clementis perire non posse. Reliqua statum praesentem concernentia prolixius Sanctitati Vestrae repraesentabit alte memoratus Reverendissimus Nuncius. Interim Pontificiam Sanctitatis Vestrae benedictionem mihi, ac populis, Dominiisque mejs humiliter exoro. Dabantur Varsaviae, die 30. Novembris, Anno 1672.

DLXVII. Literae CAROLI XI. Suecorum Regis, ad JOHANNEM PHILIPPUM, Electorem Moguntinum, quibus ipsi significat, se, impleta illa aetate, quam constitutiones Regni, capessendis Imperii habenis, designassent, communi totius Sueciae applausu solium conscendisse, 1672. Nos Carolus, Dei Gratia Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Rex, Magnus Princeps


page 681, image: s0681
Finlandiae etc. Eminentissimo et Celsissimo Domino Johanni Philippo, Archiepiscopo Moguntino Salutem.

Eminentissime et Celsissime Princeps.

CUm ea, quae Nobis eveniunt singularia ac prospera, aeque amicis Nostris fore grata sciamus, a Dilectione Vestra itaque favente confidimus perceptum iri animo, quod divina id ita disponente clementia, postquam eam, quam constitutiones Regni capessendis Imperii habenis designant aetatem implevimus, ad vota et desideria tutorum nostrorum, totius senatus ac Regni Ordinum inter maximos eorundem omnium applausus ac congratulationes administrationem aviti Regni Nostri derivari passi simus; Et sicuti optime Nobis constat grave et ingens hoc regnandi onus non posse, nisi opitulante DEI auxilio feliciter sustineri, ita etiam ejusdem, per quem Reges regnant et Principes gubernant, omnipotentem imploramus opem, quod quemadmodum Majorum olim nostrorum et imprimis Suae Majestatis optimae ac charissimae matris Nostrae ac reliquorum Regni Administratorum facta, ex quo post deploranda divi Patris Nostri fata, cujus fortissima et maxima in hoc Regnum et causam communem merita nunquam intermorientur, fasces hujus Regni summa prudentia, justitia ac integritate moderati sint, sua gratia astitit, ita etiam Nobis dignetur largiri ea adminicula, quae Regimen Nostrum felix, faustum ac gloriosum et populo Nostro et toti rei communi reddere


page 682, image: s0682

possit. Nos interea temporis et donec occasio eveniet majori egregioque publico inservire posse nisu ac successu eam, quam supra laudati Nostri tutores salutarem reducendae pacis inter partes belligerantes et hactenus non absque insigni spe exorsi sunt, viam fideliter et ea quam bono publico debemus, et Dilectioni Vestrae antea per literas Nostras contestari fecimus, cura prosequemur. Adjuvet modo Deus sincerum hoc Nostrum propositum et concedat nobis etiam vires illam, quam majores Nostri cum Dilectione Vestra inierunt amicitiam, certo et jam foedere innexam et roboratam in majores et firmiores posthac excolere nexus. Quibus Dilectionem Vestram divinae tutelae commendamus. Dedimus in Arce Nostra Holmensi, die 31. Decembr. Anno 1672.

Dilestionis Vestrae

Bonus Amicus

Carolus.

F. J. Ornsted.

DLXIIX. Literae NICOLAI PRAZMOVII, Primatis Regni Poloniae, ad PROCERES REGNI POLONIAE, in Comitiis Mariaeburgensibus congregatos, quibus quam inique et contra omnem juris et justitiae rationem cum se fratribusque suis a Rege et quibusdam Palatinis actum sit refert, eorumque patrocinium implorat, 1672.



page 683, image: s0683

QUam funesto nuper in Castris Regiis una cum Germanis fratribus meis per quorundam Palatinatuum specioso Generalis expeditionis nomine vocatorum violenta suffragia damnatus sim decreto, non modo Dominationibus Vestris, sed universo orbi Christiano innotuisse minime ambigo; grande profecto nobis insolens illa turbulenti, an temulenti judicii forma inflixit vulnus, tantoque acerbiorem doloris impressit sensum, quanto iniquius ac contra omnem juris ac justitiae rationem nobiscum actum est, nullo meae, aut fratrum meorum culpae documento, sed ex mera et ne minimo quidem fundamento innixa calumnia, reum me, nescio quarum in Patriam machinationum, reum Turcici esse belli. At enim quo longius id a vero aberrat, eo me non modo Christianum, verum etiam sanctiori insignitum charactere intolerantius affligit. Decretumne edictum, an proclamatum, illam nuncupem decisionem? incertus sum. Utcunque tamen est, nulli certae rationi, ex qua justitiae, et humanae societatis religio proscripta non est, eam judicum faciem autumo cognitam. Tanto proinde injuriae pondere una cum fratribus meis oneratus ad Dominationes Vestras oppressus Primas recurro, Patrocinium quod impense flagito, certa fiducia reperturus. Quemadmodum enim Dominationes Vestrae a turbido coetu illo extorres fuerunt, ita enormis illius impietatis exsortes sunt; Equestris Ordinis libertatem jugulat, cujus caput et summum compendium esse nemo non novit, ne causae, in quibus solutio, et fortunarum civilium momenta vertuntur,


page 684, image: s0684

ab executione inchoentur. Caeterum legitimo, et competenti foro vim excutiendam submittere non abnuerim, munitus et potitus valido innocentiae praesidio, quam sole clariorem omnibus apparituram non dubito. Ubi eandem stato loco et tempore, quod a Republica petam, diluere licuerit; quod ipsum etiamnum a Dominationibus Vestris impetrarum velim, cum singulorum intercessio, ne adeo luculentum jurium et libertatis praejudicium, in me, meisque fratribus patratum, in scandalosum posteritatis exemplum evalescat, posse civem afficti criminis obtentu, citra probationem, citra judicium honore equestri, fortunis, imo capite periclitari, cum pretium cuique non hominum, sed pecorum macellis destinandorum, rire sit appensum. Ex facili proinde, quivis sanae rationis compos honestique amans, quorsum hi casses colliment, discernet, sibique imminentia a simili tyrannidis ausu pericula, nostro timeat discrimine; omen quidem, superi prohibeant, caeterum me causamque meam benevolentiae et patrocinanti earundem studio commendatissimam cupio. Datum Lovicii die 21. Dec. Anno 1672.

DLXIX. Literae JOANNIS ERASMI ae TETTENBACH, ad LEOPOLDUM, Rom. Imperatorem, quibus capitis suppticium daturus, supplex pro Filiolo suo flebili casu mox patre orbando intercedit, 1672.



page 685, image: s0685

Omnium Serenissime, Invictissime Romanorum Imperator, Clementissime Domine.

POsteaquam divina omnipotentia, pro inscrutabili sua dispositione, et Romano - Caesarea Vestra Majestas, pro clementissimo et justissimo suo judicio statuere, me per justitiae manum ex hac in alteram vitam ablegare, voluntati huic utrique Clementissimae morem gerere humillime, mearum agnosco esse partium, obsecuturus etiam tam feliciter, quam fideliter. Quoniam vero ante ejusmodi obitum, patris est providere suo filio; mihi autem per leges omnis via praecisa; ideo supplex, Caesaream Vestram ad Majestatem recurro, velut Patriae, nec non et omnium viduarum ac orphanorum Patrem, rogatum, dignetur mihi gravia contra se admissa delicta clementissime ignoscere, justamque mitigare indignationem, Filiolum meum desolatum largae misericordiae, aliarumque gratiarum rore aspergere, ut hac amissionis reparatione, aeternus Deus pro sua misericordia, benignissime proprias suae Caesareae Majestatis adimpleat petitiones. Humillimas item adgeniculans, pro bis mille in animae meae refrigerium clementissime ordinatis missis ago gratias, pollicitus meas coram throno divinae Majestatis, ad Caesareae Vestrae Majestatis prosperitatem preces devotissimas. Denique per sanguinea Christi vulnera, ne delicta mea filius meus, totaque luat


page 686, image: s0686

familia, iterum, iterumque rogo, aeternum perseveraturus

Romano-Caesareae Majestatis

Graecii 1672. Kalend. Dec. mortis meae die.

omnium subjectissimus, ad mortera condemnatus

Joann. Erasmus a Tettenbach.

DLXX. Literae credentiales, quas JOHANNES GEORGIUS II. Saxoniae Elector. ad JOHANNEM DOMINICUM de LUNIGA ET FONSECA, Comitem de Monterey etc. Provinciarum in Belgio Hispanico Praesidem, Johanni Ernesto, Libero Baroni de Wallenroda, Ablegato suo, dedit, 1673. P. P.

NOn dubitantes de Excellentiae Vestrae in Nos Domumque Nostram Electoralem perquam studiosa voluntate, Generoso Viro Consiliario Nostro intimo et bellico Excubiarum Praefecto, Generali militiae pedestris, dilecto Nobis ac fideli Domino Johanni Ernesto, Libero Baroni de Wallenroda, Domino in Primel, Frechen et Bell, Principis Saxo-Lauenburgici supremo Mareschallo et Consiliario intimo, Nostra Negotia Excellentiae Vestrae exponenda, simulque de singulari Nostro in ipsum ejusque praelara in orbem merita affectu, pluribus contestari commisimus, praesentibus hise benevolentissime cupientes, ut iis, quae Nostro Nomine


page 687, image: s0687

praedictus Consiliarius Noster intimus et bellicus coram protulerit, plenariam fidem tribuere, atque exoptata, prout confidimus, responsione Nostro se applicare desiderio non intermittat. Quod quidem a Nobis ea qua par est gratitudine agnoscendum, omnique propensissimo affectu compensandum, quacunque nata occasione ipso facto declarabimus. Quibus Excellentiam Vestram divinae protectioni ad prospera quaeque sedulo commendamus. Dabantur in Electorali Nostra Dresda die 20. Jan. 1673.

DLXXI. Literae CAROLII II. Magnae Britanniae Regis, ad JOHANNEM GEORGIUM II. Saxoniae Elestorem de novo anno gratulatoriae, 167 2/3. P. P.

CElsitudinis Vestrae Literas sexto die Mensis proxime praeteriti ad Nos datas, quibus adventantem annum laetum Nobis, reliquumque vitae cursum prosperum precatur, accepimus. Gratissimum equidem Nobis accidit, iteratum hoc Celsitudinis Vestrae erga Nos amicitiae testimonium, cui impraesens haud melius respondere posse Nos existimamus, quam eadem Celsitudini Vestrae vota referendo. Deum igitur immortalem enixe rogamus, ut non solum vertentem annum, verum et multos longo ordine secuturos Celsitudini Vestrae Electorali faustissimos felicissimosque esse velit jubeatque. Ipsam de caetero totamque Serenissimam Domum Electoralem divini Numimis tutelae ex animo commendantes. Dabantur


page 688, image: s0688

in Palatio Nostro de Whitehall, 24. die Januarii 167 2/3.

DLXXII. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad COSMUM III. Magnum Etruriae Ducem, quibus ipsi Johannem Godofredum a Klemm, Equitem Saxonicum, commendat, 1673. P. P.

EXimiam sane, qua Dilectio Vestra Nostratis Ditionis subditos et Vasallos Nostro nomine complecti non desinit, gratia meretur laudem; ad quam quidem non minus atque ad sanctioris necessitudinis mutuae officia amplianda occasionem nullam facile mittendam censemus. Cum igitur praesentium exhibitot ingenuus Johannes Ehrenfried a Klemm, qui applicato ad militaria exercitia animo, jactisque in re tormentaria juxta et metallica nec non Architectura militari fundamentis, ad ulteriora scientiarum et virtutum decora nititur, eo sine susceptae in Italiam profectionis consilium Nobis decenter probaverit, pro ea, qua fideles subditos Nostros atque imprimis parentem ejus virum nobilem, Camerae Nostrae Consiliarium intimum Consiliique metallici directorem, dilectum Nobis et fidelem Ehrenfried a Klemm in Dobra, benignitate prosequimur, honestos filii aemuli conatus hisce Nostris literis gratiose comitari, viamque ipsi ad inclytam Dilectiohis Vestrae aulam communire non dubitavimusv Ac proinde eandem peramanter atquo officiose rogamus, velit industrium hunc subditum


page 689, image: s0689

Nostrum speratae gratiae et protectionis suae clypeo ad desideria et commoda ejus benigne provehenda, fovere eoque inter Vestrates habere loco, unde de commendationis hujus nostrae fructu, beneficii accepti olim memor, gloriari queat. Qua quidem fiducia freti, Dilectionem Vestram, cui diuturnam a Deo incolumitatem et faustos quoscunque rerum successus serio precamur, de studioso Nostro in se affectu quam persuasissimam iterum atque iterum cupimus. Dabantur in Electorali Nostra Dresda die 4. Febr. 1673.

DLXXIII. Literae FERDINANDI L. B. a FURSTENBERG, Episcopi Paderbornensis, ad CLEMENTEM PAPAM X. quibus ipsi aperit, se ad opem laboranti gravi bello Turcico Poloniae lubentissime ferendam paratissimum fore, nisi id calamitosa Praesulatus sui continuis belli malis vix non oppressi pauperies impediret, cujus deplorandam faciem ut ipse Imperatori Romano, ea qua polleret autoritare repraesentare haud dedignaretur, submisse precatur, 1673.

Beatissime Pater.

MAximis ab immani Turcarum Tyranno Poloniae nuper illatis cladibus, et nunc ingruente supremo discrimine Apostolica Sanctitatis Vestrae sollicitudo et intentissima Reipublicae Christianae defendendae cura ubique terrarum eximie clarescit, cum Sanctitas Vestra Caesarem Proceresque Germaniae per litteras atque Legatos ad ferendam laborantibus opem studiosissime diligentissimeque


page 690, image: s0690

conatur accendere, et Archiepiscopum Thessalonicensem ad Regem Poloniae ablegat, quem et hactenus in hisce terris Magistratum optime atque magnificentissime gessisse, et ad provinciam, cui nunc praeficitur, unum omnium aptissimum esse cunctis lucidum est atque manifestum, Misit is mihi Epistolam Sanctitatis Vestrae, qua me quoque ad auxilia longe, quondam florentissimo, nunc vero crudeliter lacerato atque summopere periclitanti Regno portanda cohortari dignatur, et ego quemadmodum Sanctitatis Vestrae decessore imperante, laboranti Cretae magis quam pro mea virili subveni, ita et hac tempestate animo perinde prompto atque alacri Sanctitati Vestrae obtemperarem, aliisque ad idem Christianae pietatis officium studiumque perpetuae laudis et gloriae adipiscendae meo exemplo faces subdere conniterer, nisi me atque Provinciam meam oppressisset inexpectata calamitas, quam etsi apud Sanctitatem Vestram tot Reipublicae malis atque periculis afflictam querar invitus, non possum tamen non paucis exponere, ut Sanctitas Vestra communi me saluti non deesse, sed ab iis, in quibus summa fides ac pietas et Ottomannicae potissimum ambitionis atque potentiae reprimendae cupido esse debebat, alienissimo Reipublicae tempore meam Ecclesiam atque Provinciam ita vexari atque exedi pleneque confici perspiciat, utid, quod maxime vellem, pro Dei Opt. Max. gloria et Imperii Christiani propugnatione efficiendi potestas mihi omnino eripiatur; Quanquam enim per omne regiminis mei tempus ita in Republica versatus sim, ut neque Caesarem


page 691, image: s0691

unquam, neque ullum Imperii Principem laeserim autoffenderim, et ingruentibus atque gliscentibus hisce bellis medium me gerere animoque a studiis et contentionibus partium libero quietum agere decreverim, et ab ea, quam debeo Caesari atque Imperio, fide atque obsequio ne latum quidem unguem discesserim; nihilominus Comes Monticucolus Austriacarum Copiarum Dux meam Dioecesin crebro militis Brandenburgici transitu jam ante vehementer afflictam atque exhaustam exeunte proximo superiori anno cum exercitu ingressus, hospitia atque alimenta viris equisque in omnibus meis oppidis, pagis et vicis per hyemem praeberi, sibique et primariis Ducibus eorumque asseclis Paderbornensis civitatis portas aperiri et civium aedes patefieri, verbis Imperatoris, postulavit, cumque ego Sacro-Sanctis Imperii Legibus, Caesarei foederis tabulis, atque ipsis, quas attulerat, Imperatoris literis transitum exercitui, non hyberna flagitantibus confisus, ejusmodi postulata abnuerem, summa vi se Paderbornam expugnaturum esse minatus est, nisi imperata propere fierent, atque in hunc modum civitatis haud munitae totiusque Dioecesis potitus duo et triginta nummorum Imperialium millia in singulos menses ei imperavit, quam summam nec Sveci unquam, nec Hassi, cum hanc ipsam regionem superiori bello Germanico hostiliter occupassent, extorquere animum induxerunt. Quamobrem omnes homines summi, medii, infimi tanta vi mali consternati atque attoniti fortunis provolvuntur, Sacerdotes et saetae sacraeque Virgines deficientibus


page 692, image: s0692

alimentis templa paulatim et aras atque coenobia deserere compelluntur, oppidani atque aggrestes rediguntur ad egestatis terminos, et quando nihil est, quod dent, milites contagiosis morbis laborantes coguntur accipere, atque in hunc modum non ipsi solum adiguntur ad mortem, sed gliscente lue inficitur provincia, atque deterrimam sibi famem et pestilentiam sentit imminere. Et haec quidem ideo potissimum fieri haud obscure indicant Duces atque Ministri, ut ego Episcopum et Principem Monasteriensem ab iis, quae amplexus est, consiliis atque foederibus abstraham, et in Austriacam sententiam partesque traducam, quod tamen in manu mihi non esse ipso sole illustrius est, et si esset, me tamen minime deceret Principi de me optime merito persuadere, ut iis se suamque Dioecesin permitteret, qui me gravissimis acerbitatibus, nullo adhibito modo, afficiunt, culpamque suam ad Caesarem transferunt, a cujus indole atque Augustissima Domo procul abest, aberitque semper omni saevitia atque crudelitas, Austriaca vero pietas atque clementia nunquam recedet, et si quidem ipsemet Imperator religiosissimus, uti querimonias meas absens longeque disjunctus accipit, ita Ecclesiae meae tristissimam faciem coram intueri et fidissimae sibi Provinciae sine noxa pereuntis miserabiles planctus et gemitus posset exaudire, profecto nec a lacrymis temperaret, neque tantis malis remedium adhibere cunctaretur. Quae cum ita sint a Sanctitate Vestra suppliciter peto, ut imprimis excusatum me habeat, quod tantis obvolutus aerumnis piissimo Sanctitatis Vestrae


page 693, image: s0693

desiderio animoque meo semper Apostolicae sedi obedientissimo hac tempestate morem gerere non possim, deinde ut Ecclesiae meae salutem Imperatori tanta cura et contentione gravitateque commendet, ut ego tot calamitatibus expeditus Catholicam fidem in hisce terris porro tueri ac propagare, ordini meo convenienter vivere et dignitatem sustentare, et reddita mihi meisque pristina tranquillitate atque fortuna damnisque justa satisfactione pensatis Sanctitatis Vestrae jussa capessere valeam, quaepro virili parte tam impigre semper atque industrie exequar, ut Sanctitas Vestra nunquam me cessantem exstimulasse, sed currentem incitasse videatur. Deus Opt. Max. Sanctitatem Vestram diutissime felicem, ac rebus omnibus florentem Orbi terrarum server ac sospitet. Neuhusii 21. Febr. 1673.

DLXXIV. Literae FERDINANDI L. BAR. a FURSTENBERG, Episcopi Paderbornensis, ad CARDINALEM ALTIERIUM, a quo, ut miserimum Praesulatus sui statum Pontifici accurate explicare baud gravetur, obnixe contendit, 1673.

Eminentissime ac Reverendissime, Domine Colendissime.

QUanto vehementiori ardeo cupiditate Sanctissimi Domini Nostri Voluntati mihi per Apostolicum Breve nona Novembris Anno superiori datum, et una cum humanissimis Eminentiae Vestrae literis ab Archi - Episcopo Thessalonicensi


page 694, image: s0694

in Poloniam proficiscente transmissum indicatae humiliter obtemperandi, tanto magis crucior, a quibusdam hominibus, quos Ottomannicae ambitioni atque tyrannidi omnibus nervis ac facultatibus deceret obniti, et Antistites atque Ecclesias catholicas ubique terrarum tueri atque protegere, me atque provinciam meam ita vexari ac opprimi, ut ejusdem Sanctissimi Domini Nostri paternum auxilium potius implorare compellar, quam laboranti Poloniae subvenire valeam; Quod meis literis ejus Sanctitati demisse significare coactus, ab Eminentia Vestra peto majorem in modum, ut miserrimum hunc atque luctuosissimum rerum mearum statum eidem Sanctissimo Domino Nostro accurate explicare, et illi sibique omnino persuadere dignetur, me reddita Ecclesiae meae pristina immunitate atque fortuna, recuperatisque viribus operam esse daturum, ut omnes intelligant nihil ejus Sanctitati et Apostolicae Sedi in Germania esse tam promptum, quam obsequium atque servitium meum, et Eminentiam Vestram a me ita coli atque observari, ut omnia mea studia atque officia in eam conferre gestiam, atque hac in re Germanos omnes superare contendam. Bene valeat Eminentia Vestra ac diuturno Sanctissimi Domini nostri Pontificatu omnique felicitate laetetur ac floreat. Neuhusiii 21. Febr. 1673.

DLXXV. Literae CAROLI II. Magnae BRITANNIAE Regis, ad JOHANNEM GEORGIUM II.


page 695, image: s0695
Saxoniae Electorem, quibus ipsi Guilielmum Swanu, Equitem auratum, et conjunctissimae secum adhuc cultiae amicitiae constantiam sedulo commendat, 1673.

CUm dilectus et fidelis Noster Guilielmus Swann, Eques Auratus, privati Nostri cubiculi Aulicus, et Noster apud urbes Hanseaticas Residens Nobis significaverit, sibi in animo ac votis esse, Celsitudinem Vestram Electoralem visere, festoque Divi Georgii jam proxime in illius aula celebrando interesse: Nos quidem eo libentius alacriusque illius desiderio consensimus, quod nobis quoque Celsitudinem Vestram Electoralem salutandi, Ipsique fraternum Nostrum affectum contestandi idoneam praebeat opportunitatem. Neque enim ignari sumus, quam firmiter steterit Celsitudo Vestra Electoralis, cum nonnulli minus aeque erga Nos animati conjunctissimam illam inter Nos amicitiam concutere et labefactare nuper tentaverint. Quod nos etiam ad parem in omnibus, quae Celsitudinem Vestram Electoralem spectare poterunt, fidem et stabilitatem semper devinciet. Praedictus Guilielmus Swann Celsitudini Vestrae Electorali satis notus, coram fusius exponet, quanti Nos Ipsius Personam aestimemus, et quali amoris sinceritate Serenissimum Ducem Saxoniae, ut Illustrissimi Ordinis Nostri non modo socium, sed ornamentum quoque amplectamur. De caetero ut Deus Optimus Maximus Celsitudini Vestrae Electorali longaevam cum prosperitate vitam concedere velit,


page 696, image: s0696

obnixe precamur. Dabantur in Palatio Nostro de Whitehall 12 mo die Martii 167 2/3.

Celsitudinis Vestrae Electoralis

Bonus Frater et Consanguineus

Carolus Rex.

DLXXVI. Responsoriae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad praeinsertas CAROLI II. Magnae Britanniae Regis literas, 1973. P. P.

QUas Regia Vestra Majestas suo apud Civitates Hanseaticas Residenti, Equiti aurato, et privati cubiculi aulico, viro Nobili Guilielmo Swann, occasione destinati pronuper in aulam Nostram itineris partes demandavit, cum ex perscriptis ad Nos e Palatio Whitehall d. 12. Martii proxime elapsi literis regijs, tum etiam ex adjuncta modo dicti Ministri epistola abunde simul et libenter accepimus. Hic enim, quae per absentiam oretenus non poterat jussa, pro laudabili rerum gerendarum dexteritate calamo est executus, eadem forsan omittendi itineris necessitate adductus, qua Nos quidem ab intentione celebranda festivitatis Georgianae, pro ratione negotiorum hac vice tantisper recedere censuimus. Utrinque vero de tam propenso Regiae Vestrae Majestatis erga Nos affectu tot illustribus argumentis edocti, sanctioris necessitudinis pignora grate agnoscimus, utque palam constet, quo omnino loco Regium in Nos affectum, nec


page 697, image: s0697

non illustrissimi Ordinis Gartierii axioma merito habeamus, non minori sinceritatis zelo quam studiorum promptitudine Regiae Vestrae Majestati, cui duturnam valetudinis et rerum florentissimarum incolumitatem ex animo precamur, devinctum animum comprobare nunquam non annitemur. Dabantur in Electorali Nostra Dresda die sexta Aprilis 1673.

DLXXVII. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxo. niae Electoris, ad CAROLUM II. Magnae Britanniae Regem, pro Wolfgang Henrico a Luttichau, Equite Saxonico, commendatitiae, 1673. P. P.

ET gloriosi per Orbem Regiae Vestrae Majestatis sceptri fama et qua illa Nostrates complecti solet Regia benignitate fretus praesentium exhibitor nobili apud Nos gente ortus, dilectus Nobis et fidelis Wolfgang Heinrich a Littichau, applicato jam pridem majorum suorum exemplo, ad equestria et alia scientiarum ac virtutum studia, domi forisque animo, profectionem ad inclytas Magnae Vestrae Britanniae oras Aulamque Regiam permissu Nostro instituit. Cui quidem, ut quam initurus est, ad consequendam Regiae Majestatis Vestrae gratiam, viam communiremus, cum laudabile merentis institutum, tum vel maxime sanctior illo, quae cum Regia Vestra Domo jam diu Nobis intercedit, eaque recentibus subinde mutuae benevolentiae studiis renovanda facit necessitudo. Vestram


page 698, image: s0698

proinde Regiam Majestatem peramanter et sedulo rogatam volumus, ut praefatum Vasallum et subditum Nostrum, ad condigna Natalibus claris decora aspirantem, clementiae suae praesidio, mandatisque Regiis, prout visum fuerit, familiam inter et ministeria aulica gratiose beare dignetur. Indubiam hanc Regiae Majestatis Vestrae gratiam devotis ipse obsequiis, qua par est, fide nunquam non promerebitur, grataque memoria concelebrabit. Nos autem. Regiae Vestrae Majestati cum sincera devincti amimi testificatione diuturnam valetudinis juxta et rerum incolumitatem a Deo animitus precamur. Dabantur in Electorali Nostra Dresda, die 18. Martii 1673.

DLXXIIX. Literae LEGATORUM SVECICORUM ad CAROLUM II. Magnae Britanniae Regem, quem de adventu suo in Angliam certiorem reddunt, et qua de causa ad eum missi sint, sedulo exponunt, 1673.

Serenissime ac Potentissime Rex ac Domine.

SImul ac sua Regia Majestas Sueciae Rex et Dominus Noster Clementissimus discrimina ex bello inter suos utrinque Foederatos Majestatem scilicet Vestram Regemque Christiamssimum ab una et Generales Ordines foederati Belgii ab altera parte suborto sibi ad animum revocavit, nihil habuit antiquius aut prius, quam ut primo quoque tempore nos suae Majestatis ad partes Belligerantes mitteret


page 699, image: s0699

Legatos extraordinarios, qui paci rursus reducendae bona fide omnique studio operaremur, profecti quidem in tempore, sed prolixo et adverso satis usi itinere serius nonnihil quam destimavimus ad hanc Majestatis Vestrae pervenimus aulam: Laetamur autem ibidem deprehendi, imprimis apud Majestatem Vertram haud obscuram tranquillitati restituendae propensionem, quae penes Christianum Orbem in hoc florenti suo statu rerumque bellicarum integritate magnam omnino meretur aequanimitatis suae commendationem, ita ut speremus tarditatem profectionis Nostrae, quam necessitas imposuit, feliciori aliquo operis successu posse compensari. Noluimus autem deesse partibus Nostris, nec ut tempus frustra praeteriret, quantum in Nobis esset, admittere, quandoquidem expedito hic feliciter negotio tractatus praeliminari ad Ordines generales uniti Belgii ire pariter juili sumus, itaque confidimus Majestatem Vestram non aegre laturam, si ab eadem, eo, quo par est, observantiae cultu contendamus, ut super momenta sequentia rei gravitate condignam resolutionem suam edere, Nosque ad reliquos labores a se dimittere insuper non habeat, et primum quidem obtestamur, ut pro illa quam in generalibus quidem terminis, sed magno et generoso animo nobis declarare sustinuit, singulari in pacis tractatum propensione, Nos pariter in concepta jam spe et opinione confirmare deque Regiae Majestatis, Sueciae Regis Domini Nostri Clementissimi, fideliter oblata mediatione amplectenda certiores facere velit, quo feliciori auspicio, animoque latiori negotium Nobis commissum


page 700, image: s0700

sine cunctatione aggrediamur, Majestati Vestrae persuasum omnino cupimus, nihil in eo laboris genere a nobis desiderari passuras, quod ad tam salutare opus promovendum pertinere posse judicaverimus. Deinde quemadmodum non contigit, ut de momento proxime superiori quidquam dubitemus, ita Majestatem Vestram quoque rogatam voluimus, ut talem dignetur nominare et designare locum, qui partibus paciscentibus sit pariter commodus et sccurus adeoque qui Ordinibus Generalibus Foederati Belgii justam aliquam excipiendi causam non praebeat, atque eodem constituto gratoque habito suos quantocyus destinare Legatos Plenipotentiarios, quo legatis mediatoribus fiat occasio debito modo locoque hortandi et insistendi, ut reliquae partes suos quoque Legatos eo transferre sustineant. Denique cum cessatio armorum amicitiae redintegrandae quasi quidam salutaris pacis apparatus praeliminaris sit, iraeque et odii mitigandi pondus soleat habere maximum, actus vero bellici hinc inde prosperi vel adversi animorum habitum subinde immutare sueverint, apud Majestatem Vestram nomine Sacrae Regiae Mjestatis Sueciae, Regis et Domini Nostri Clementissimi, tentandum experiendumque censuimus, ut durante tractatus negotio ad aliquam armorum suspensionem res deduci queat, quo interea de plena pace constituenda tanto securius amicabiliusque et laetius agatur, spe bona freti reliquas partes belligerantes eo adduci posse, suam quoque conferant curam, ut mari non minus quam terra id fieri queat, cum maxime in finem, ut cessantibus partium belligerantium armis,


page 701, image: s0701

iisque ad aliquem induciarum modum adstrictis, interea cesset sanguinis effusio, paulatimque amicitiae usus denuo revocetur, adeoque provideatur, ne aliarum Nationum arma intercedant, tractatusque negotium gravioribus involvatur difficultatibus. Quae momenta pacificationis negotio complanando et promovendo, ut confidimus, opportuna Sacrae Regiae Majestati Vestrae exhibenda existitnavimus, ut inclinatio Regis Domini Nostri Clementissimi et studium exinde appareret nostrum, nulli dubitantes, quin Majestas Vestra responso Nos benevolo talique beare sustineat, quo propositum Sacrae Regiae Majestatis Sueciae Regis et Domini Nostri Clementissimi apud caeteras partes alacrius urgeamus, prosperumque et celeriorem polliceamur praestolemurque eventum; ultimo Nos et commissionem Nostram favori Sacrae Regiae Majestatis Vestrae impense commendamus.

Sacrae Regiae Majestatis Vestrae

Dabantur, An. 1673.

Humillimi et omni observantiae cultu addictissimi

Petrs Sparre. Eduard Ehrenstein.

DLXXIX. Literae CAROLI II. Magnae Britannia Regis, ad SENATUM COLONIAE AGRIPPINAE, cui urbem suam congressui de pacis tractatibus habendo, communi Regis Christianissimi sui consilio destinatam esse significat, eumque ut obstaculaisti


page 702, image: s0702
proposito remoram injicientia quantocius removere connitatur, amice hortatur, 1673. Carolus Dei gratia Magnae Britanniae, Franciae et Hiberniae Rex, Fidei Defensor etc. Magnificis, Nobilissimis, Spectabilibus Viris, Consulibus et Senatui Urbis et Reipublicae Coloniensis, Amicis Nostris perdilectis salutem.

Magnifici, Nobilissimi, spectabiles Viri, Amici Nostri perdilecti.

HUmanitatis et observantiae officia, quae a vobis recepimus, dum in Vestra Civitate pridem commorati sumus, tot ac tanta fuerunt, ut e memoria Nostra nunquam excidere possint, promptosque adeo reddant, ea omnia amplecti prosequi efficaciter, quae in rem Vestram esse videantur. Hinc erat, quod cum Nobis in animum induxissemus Urbem Dunquerque (quae propinquitate sua multisque aliis de causis rebus Nostris aptisima erat) relinquere, et alium tractatus instituendi locum eligere, Vestram imprimis Civitatem caeteris omnibus anteferre voluimus, nostraeque in hac parte voluntati tum bonus Frater Noster Rex Christianissimus facile accessit, tum Status etiam Generales foederati Belgii consenserunt: postea vero eundem Regem ab hac sententia dimotum esse sensimus, nnn solum, quia Legionem Marchionis de Granae apud Vos adhuc in praesidiis esse vicerat, sed audierat etiam plures eo copias ipsum velle inducere, unde pro Vestra Civitate Aquisgranum accipere satius esse ducebat. Qui quidem locus quanquam ratione


page 703, image: s0703

distantiae scriptionibus et responsis inter Nos et Legatos Nostros reciprocandis aliquanto commodior esse videtur, singularis tamen affectus Noster erga Vos et Civitatem Vestram effecit, ut ea beneficia, quae talis conventus secum adducturus est, in Vestram potius, quam aliam quamcumque Civitatem conferri posse praeoptaremus, eoque magis, quia ex tot Ministrorum ibi congredientium frequentia apta vobis suppeteret occasio, metus omnes ac suspiciones, quae vos hucusque molestos anxiosque tenerunt, penitus expellendi, quod ut fiat tam per nos ipsos quam per amicos, quantum poterimus, opis et operae adhibebimus. Ideo est, quod Vobis Literas istas hoc tempore scripsimus, similesque per eundem latorem a Rege Christianissimo et in eandem (ut absque dubio credimus) sententiam accepturi estis: Nimirum ut Vos pro certo habeatis, si saepememorato Regi Christianissimo hanc unam suspicionem tot hostes suos in Civitate Vestra armatos retinendi eximere possitis, nos ambos eandem pro loco tractatus unanimi consensu nominare velle, quicquid praestabilius vel ob distantiam, vel ob alias commoditates alibi Nobis osseratur: Vos igitur hortamur, ut etiam atque etiam perpendatis, quantum Vobis obfuturum sit, si congressius istius opportunitateme manibus elabi sinatis, sive praesens emolumentum, sive futuram spectetis incolumitatem, cum securitatem jure Vobis promittere valeatis, non solum una fide atque honore eorum, quos ullatenus timetis, sed etiam a tot aliorum Principum guarantia et protectione, quibus tutius multo confidere possitis, quam copiis illis, quae cum partes


page 704, image: s0704

sequantur amicos Vestros irritare et offendere possunt, et paucae cum sint, inimicos Vestros terrere aut impedire nequeunt. Itaque consilium hoc Vobis ex animo damus, ut Regi Christianissimo in hac parte satisfacere velitis, Legionem dicti Marchionis de Grana amovendo et Nostrum utriusque Garantiam accipiendo, qua Vos a quocunque hoste, in eadem pace ac Neutralitate, quam tantopere cupitis, tuebitur, quod quidem efficaciter Vobis offeretur. Nos autem Vobis hoc modo consulere nollemus, nisi in rem Vestram fore certissime crederemus, cum hortatio haec Nostra nullum alium habeat finem, quam ut ita palam faciamus, quantum Vos amemus, quanti Vos aestimemus, idque amplius adhuc declarare, quotiescunque res ac ratio postulaverit, parati semper erimus. Vos de caetero Vestramque Civitatem Dei Optimi Maximi tutelae commendantes. Datum in Palatio Nostro de Witehall, 7. die Aprilis, 1673. Vester

Bonus Amicus

Carolus Rex.

DLXXX. Literae SENATUS CIVITATIS COLONIAE AGRIPPINAE, ad LUDOVICUM XIV. Galliae Regem, quibus se omni occasione eo conatus suuos intensurum esse promittit, ut legatis intra moenia urbis suae congredientibus integra praestetur securitas, 1673.



page 705, image: s0705

Serenissime ac Potentissime Galliarum ac Navarrae Rex, Domine, Domine Clementissime.

SAcrae Regiae Majestatis Vestrae 25. elapsi mensis 3 Aprilis datae 2. currentis hujus mensis Maji fideliter Nobis sunt consignatae literae, quibus in congregatione Nostra cum submissa reverentia in continenti perlectis gavisi sumus et Clementissimam Regii affectus benignissimi in Nos et hanc urbem continuationem ejusque extensionem in tantum exinde percipere, ut etiam dignata fuerit prae caeteris aliis omnibus et eandem ad pacis tractatum instituendum eligere, et cum in finem Plenipotentiariis suis jam tum ad iter auspicandum Regia mandata dederit, ita tamen, ut ante ipsorum adventum legio Marchionis de Grana hic existens dimittatur, civitas in perfecta Neutralitate constituatur, atque omnibus ad pacis hosce tractatus accedentibus plenipotentiariis integra securitas praestetur. Pro benignissima hac Regiae Majestatis Vestrae erga Nos facta declaratione submisissimas ut par est gratias humillime referentes, divinam bonitatem precamur, ut exoptatissimam Pacis recudendae intentionem sua gratia et assistentia secundare et pro ampliore sui Nominis honore ad felicem effectum deducere velit, non intermisimus praesentem Regiae Majestatis Vestrae Declarationem Sacrae Caesareae Majestati, Domino Nostro Clementissimo, pro rei gravissima exigentia quantocyus notificare, certo confidentes taliter ab eo demum provisum iri, ne ullus ratione secutitatis


page 706, image: s0706

remaneat scrupulus. Insuper Nobis indulgeri humillime petimus, si forte circa praedictam legionem Marchionis perfecta informatio Regiae Vestrae Majestati, prout ex tenore literarum quodammodo apparere videtur, non obvenerit, submissione sibi referri, quod tempore conclusi tractatus super certis quibusdam punctis inter Serenissimum Principem Electorem et Civitatem hanc Coloniensem desuperque me diantibus Sacrae Caesareae Majestatis Reverendissimis et Celsissimis Dominis Commissariis eorundemque subdelegatis, nec non interveniente Reverendissimo Episcopo Monasteriensi aliisque Circuli Westphalici Statuum Deputatis ab Imperatore ipso ratificati plurimisque Sacri Romani Imperii Principibus guarantigiati recessus in certo articulo cautum fuerit, ut saepe memorata haec legio una cum alia per ejusdem Circuli Status huc inducenda pro sola securitate hujus Urbis, nullius vero offensione, utcunque etiam unus alterve Imperii aut circuli Status alicui belligerantium parti accedere voluerit, subsistere, eorundemque sumptibus ali, nullumque ex hoc Civitari, quo ad neutralem suum Statum praejudicium fieri possit aut debeat, atque pro exactiore et fideliore ejus observatione utraque legio, earumque denique majores et minores officiales, excepta sola persona Marchionis de Grana, speciali Juramento et Magistratui huic obstricti, ejusdemque legibus et ordinationibus parendi, quam diu hic subsistant, sint obligati. Et sicut hactenus pro omni possibili invigilaverimus et pro futuro cavebimus, ne ulli


page 707, image: s0707

vel minima, quantum Nobis constat aut testatum fuit, fieret offensio vel injuria, aut etiam imperfecta neutralitate quisquam intercesserit defectus, ita speramus, nullam ad Regiam Majestatem Vestram desuper unquam datam fuisse querelam. Cum nunc etiam intellexetimus, Sacram Caesaream Majestatem ad Imperii Proceres Ratisbonae congregatos similem super legione facta Caesaream dedisse declarationem, compertumque habeamus, Marchionem de Grana hinc ad aulam Caesaream revocatum esse, spe firma ducimur non defuturum, qui eidem Regiae Majestati Vestrae aliisque ad hosce. pacis Tractatus accedentibus omnem desideratam securitatis datura sit satisfactionem, humillime rogantes, hanc Nostram declarationem acceptam haberi, quibus Sacram Regiam Majestatem pro felici Pacis recudendae concepta expeditione pioque longaevo ac felici regimine Divino Numini, Nos vero ejus semper continuandae clementissimae propensioni submisissime commendamus. Datum 5. Maji, 1673.

Sacrae Regiae Majestatis Vestrae

Humillimi Consules et Senatus Liberae Imperialis Civitatis Coloniae Agrippinae.

DLXXXI. Literae MICHAELIS, Poloniae Regis, ad MICHAELEM ABAFFI I. Principem Transylvaeniae,


page 708, image: s0708
cui pronavata in nuperis cum Turca Pacis Tractatibus egregia opera grates condignas refert, utque in meliorandis dictae pacis conditionibus omnem porro movere lapidem haud intermittat, amanter injungit, 1673.

Illustrissime Princeps, Amice et Vicine Charissime.

CUm in animum Nostrum revocemus, quid officii proxime praeterito anno Nobis Regnoque Nostro Illustr. Vestra pro avertendo Turcico bello sponte obtulerit, dubitare non possumus eadem constantis animi et studii propensione Illustrit. Vestram erga rem Polonam etiamnum ferri, quam bellorum periculis immunem tranquille ac in securo agere Illustrit. Vestram juxta ac aliorum vicinorum Principum et Dominorum interest. Plena itaque fiducia visum Nobis Illustr. Vestram compellare et intentionem Nostram ac Ordinum Regni ad pacis honesta media proclivem aperire, prout ex seorsiva Cancellariae Nostrae informatione Illustr. Vestrae luculenter constabit. Daturi porro sumus operam, ut pro contestata ad praesens erga Nos Regnumque Nostrum in meliorandis conclusae nuper cum Serenissima Porta Ottomannica pacis conditionibus indilata cura et efficacibus offiriis, gratam Regiae Nostrae benevolentiae vicem quibusvis occasionibus Illustritati Vestrae reponamus, de reliquo eam divinae tutelae animitus commendantes. Dab. Anno 1673.

Michael, Rex Poloniae.



page 709, image: s0709

DLXXXII. Literae MICHAELIS ABAFFI I. Principis Transylvaniae, ad SUPREMUM REGNI POLONIAE CANCELLARIUM, quibus ipsi candide exponit, quid facto Polonis opus sit, ne charybdim evitare nimium studentes in Scyllam incidant, 1673.

Reverendissime ac Illustrissime Domine, Amice mihi Observandissime.

TAm Sacrae Regiae Majestatis, quam Reverendae Illust. Vestrae literas ipsi commissas reddidit mihi hesterna die Tabellarius Suae Majestatis, quae mixtum dolore apud me pepererunt gaudium, Laetitiam exprimere videbatur Regiae Majestati Serenissimaeque Polonorum Reipublicae inserviendi oblata occasio, quae si optatum propitio numine produceret fructum, felicem non immerito me censerem, nec quicquam, quod in potestate mea situm est, in negotio praetato promovendo defuturum credat. Sed ingenti e converso dolore affectus sum ex literis praefatis Serenissimae Reipublicae res nec dum in tuto sita perspiciens. Quamvis itaque magna ingenia altaque in Serenissima Republica Polona non deesse sciam consilia, nec ejus ambitionis sim, ut illis rescribam laborem pro ritu, candidi interim amici satisfacere satagens officio, quaedam ad praesentem, ut crediderim, collimantia scopum Reverendae Illustr. Vestrae iisque, quibus placebit, communicare decrevi. Quemadmodum


page 710, image: s0710

locorum vicinia, conversatione morum, legibus, connubiis, aliisque multis rerum connexionibus Polonos ac Hungaros Deus olim conjunxerat, ita easdem nationes aequali ferme morbo fuisse et esse obnoxias, res ipsa est testis. Nos Hungari maturioribus periimus fatis, exemplo, si sana ratione inclyta Polonorum gens, quibus periimus occasionibus scrutata fuerit, ipsis futuri. Duo Nationem Nostram funditus exedere carcinomata, discordia civilis, ac spes in externis auxiliis plus justo posita. Fortissimo enim Matthia Rege Corvino morte sublato, tantum inter ipsos bello civili sanguinis est absumptum, quantum ad propulsandos hostes omnino suffecisset. Arrodebant tunc maxime armis invicem se progenitores Nostri, dum hostis occasione sibi tam felici et insperata usus Albam Graecam totius Hungariae non propugnaculum saltem, sed januam suae fecit potestatis. Unde in viscera Regni Nostri pro lubitu deinceps ipsi saevire licuit, donec in afflictissimum modernum statum fata Nostra nos praecipitarint. Civilibus bellis, ut jam dictum, exhausti patres Nostri, dum hosti, qui cervicibus eorum magis ac magis imminebat, impares se agnoscerent, ad Christianorum Principum confugere auxilia, promissisque magnificis divitiis, hosti numero sissimo, cum exiguo, quem habebant, exercitu obvii, aliorum ope destituti, fatalem in Mohacziano campo impleverunt felicitatis Hungariae diem. Considera, quaeso, res Vestras. Charissime Amice, avertat Deus omen, nonne dissensio animorum aperuit viam ad ea, quibus Serenissima Vestra Respublica


page 711, image: s0711

anno proxime praeterito laboravit et hodie laborat? Quo exitu, novit is, qui omnia novit. Nunc inter bellandi pacemque colendi bivium haeret res. Forsitan externorum Regum ac Principum promissis suffulti vultis rei admovere manus, quorum erga Christianam Rempublicam in dubium vocari pietas non meretur. Nullius eorum favorem spernendum, caute tamen et cum grano salis illis fidendum censeo. Omnes enim potentatus, cum morti sint obnoxii, rebus Vestris etiam in opere plano sitis, ubi aliquem eorum, qui Vobis opitulari volebat, fato cedere contigerit, totum confundetur negotium. Distractiones praeterea domesticae, quae facile intervenire possunt, nonne quemque eorum, Vobis neglectis, ad sua defendenda avocare possunt? mille imo plures possunt accidere rerum mutationes, quae promissis possunt Vos destituere auxiliis. Quae omnia non terrendi, sed consulendi gratia me scribere, testor Deum viscera hominum scrutantem. Video generosam Dominorum Polonorum mentem horrere tributarii nomen, nec est cur non indoleant? Sed talium vicissitudinum casus vel potentissimas Nationes non saepe fuisse expertas historiae testantur. Nec desunt exempla, nonnullos ex Tributariis factos esse Dominos, aut focios eorum, quibus antea Tributum pependerant. Imo domesticum etiam non deest Serenissimae Reipublicae exemplum, Tartaris enim Praecopiensibus honorarium aliquoties est exv Polonia datum, non tamen facta est inclyta Polonorum gens iis inferior. His itaque omnibus praemissis, ut sive bellum sive pacem amare


page 712, image: s0712

vultis, universi ac singuli armetis oportet suaserim, nec ita in auxiliis aliorum spem collocetis, quibus aliquo casu absentibus, vos arma movisse poeniteat. Discatis, Charissime Amice, exemplo Nostro, ne ita. uti Nos, corruatis, Si autem aliquas superesse cernitis. difficultates, praestat utcunque coalitam tolerare pacem, ad melioraque se reservare tempora, quam eam inquietando, maturare exitium. Haec est, charissime amice, opinio mea, quam etiamsi Vobis non multum utilem, tamen ut ab amico animo profectam agnoscatis, confidenter rogat

Reverendissimae Illustrit. Vestrae

Dab. Alba Julia die 22. Maji Anno 1673.

Amicus ad officia paratissimus

Michael Abaffi.

DLXXXIII. Literae SUPREMI REGNI POLONIAE CANCELLARII, ad SPREMUMMAGNI DUCATUS LITHUANIAE CANCELLARIUM, quibus ipsi nunciat, se in coeto semel proposito firmiter perstiturum, donec data occasione candidi amoris sui in Patriam testimonium, universa Republica spectante, edere possit, 1673.


page 713, image: s0713
P. P.

AD materiam in literis Excellentiae Vestrae mihi propositam paucis respondeo, Deumque ante omnia testor, me nulla abreptum erga Sacram Regiam Majestatem contumacia, quippe qui. Reges jam quatuor in Ordine venerare didici, neque ulla adversus privatum quenquam aut malitia aut vindicta stimulatum fuisse, sed cura boni publici, multorumque civium judiciis non tantum magnorum nominum, sed etiam privatorum, qui metu futurorum malorum me sollicitarunt et dum sollicitant, Revocemus modo in memoriam, et perpendamus statum Nostrum ac infelicitatem, in qua eramus constituti. Quis unquam credidisset ullam in orbe Christiano talem metamorphosin tam repente unoque veluti ictu passuram, qualem nostra inaudito plane exemplo passe est, adeo ut nil fuerit discriminis inter subditum Imperatoris Turcici et inter civem in libertate educatum, postquam omnes Nobis ademptae fuerunt praerogativae. Verum quidem est omne id quod ademptum Nobis fuerat, Sac. Reg. Majestatem ex clementia sua restituisse, gloriosius tamen ei fuisset, nunquam in privationem consensisse vinculo juramenti sui praecise inhaerendo. Sed ut brevibus dicam, faciet me quis securum haec violenta consilia non amplius esse metuenda, tunc scrupulos hosce meos abjiciam. Caeterum et hoc non leviter me affligit, quod isti mei scrupuli non tantum mihi, sed etiam Domui meae nocere debeant. Non tenetur frater ad ferendas pro fratre poenas, tum etiam


page 714, image: s0714

eventus ipse docuit, Deum hanc meam in publica meticulositatem non improbasse. In recenti procul dubio Excellentia Vestra habebit memoria, me literas ad magnum Ducatum Lithuaniae hic Posnaniae expeditas Domino Palatino Vitepscensi, cum vehementi et acerba instructione a toto corpore ejusdem Magni Ducatus Lithuaniae huc Ablegato, subscribere justas ob rationes noluisse, quamobrem nuper defunctus Rex Casimirus infensus mihi ni haec erupit verba: Hanc muneris tibi incumbentis detrectationem vindicabo in te et domo tua. Tuli aequo animo iram Regiam, et tamen nihilominus fortiter rem nocivam denegavi. Vix horae dimidium effluxerat, subito Rex ad fe reversus impetum suum coram me excusavit, Senatores vero numero XII. qui tunc praesentes aderant, a contraria, quam fovebant, recesserunt sententia, adeo mihi innocentia mea patrocinabatur. Sed ne nunc quidem de eadem providentia divina, quae innocuos sensus meos scrutatur, eosque non esse malitiosos probe perspicit, quicquam dubito, quin has meorum amicorum admonitiones stimulationesque in solatium et conservationem communis Patriae versurasit. Verum, ut dixi, oportet, ut securus sim, quod in eandem, quam metuo calamitatem non recidamus, et sic Sacra Regia Majestas omnem meam experietur fubmissionem et venerationem. Reliquum me fraternae Excellentiae Vestrae benevolentiae commendo. Dabantur Posnaniae, die 29. Maji, Anno 1673.



page 715, image: s0715

DLXXXIV. Responsoriae SUPREMI MAGNI DUCATUS LITHUANIAE CANCELLARII, ad praeinsertas SUPREMI REGNI POLONIAE CANCELLARII Literas, 1673.

REdditae mihi sunt literae Excellentiae Vestrae 29. Maji Posnaniae datae, et ni fallor ad responsorias meas per Episcopum Chelmensem missas, valde miror, quod nihil ab ipso habeam, cujus causa ad Excellentiam Vestram scripseram, cum tamen significare debuisset, utrum Excellentia Vestra praesentationem suo sigillo muniverit, nec ne? ab ipsa autem Excellentia Vestra fraternam cum acceperim compellationem lubens respondeo ad materiam mihi propositam, caeterum non possum non eandem instantiam pro Domino Episcopo Chelmensi repetere, idenim S. Reg. Majestas mihi denuo commisit, ut ab Excellentia Vestra contenderem, ne rem in adventum suumdifferret, sed potius Sac. Reg. Majestatis desiderio ipsique tandem aequitati prompte ac sine mora satisfaceret, quod si vero zelus boni publici Excell. Vestrae hanc suadet cunctationem, ubinam rogo luculentius apparere posset zelus iste, quam si pacificationi generali in nuperis comitiis sancitae consulere Excell. Vestra eamque manutenere studeret, quae dicta pro non, dictis facta pro non factis haberi vult. Cum igitur Sacra Regia Majestas legem istam pro parte sua, prout in Comitiis sacrosancte spospondit, religiose observer, opus omnino erit, ut eadem vice versa Sac. Reg. Majestati illisque, qui partes


page 716, image: s0716

ejusdem secuti sunt, praestentur: qualis enim haec esset pacisicatio, si eam tantummodo in charta exaratam haberemus, reipsa vero vindictae occasionem aueuparemur. Miror esse aliquos, qui Excell. Vestram sollicitent, alia certe ipsorum fuit sponsio in comitiis et quam in scriptis dederunt obligatio, nimis cito in oblivionem abiit illud, si pars parti fidem servare renuat, recurrendum esse ad omnes generales confoederationes: hinc novi motus in Republica, discordiae et querimoniae in conventibus, maxime in generali expeditione, si ultima nobilitatem convocandi necessitas ingrueret atque ita nosmet ipsi patriam jugularemus: Deberet sane Excell. Vestram movere imprimis motus futurorum malorum, eorum scilicet, quae emergere possent ex occasione viri pleni annorum, gravissimi paroxysmis obnoxii, et quod caput est, spiritualis, imo Episcopi, cujus recta conscientia et amor pacis internae stimulum dare utique debebat. Verum quidem anno praeterito universalem cardinalium Jurium eversionem irrepsisse in Rempublicam et cum jam omnia haec sint emendata, cum forma Reipublicae antiqua sit restituta ergone hoc iterum pervertemus? Profecto tam praeclarum pacificationis opus per latus Domini Episcopi Chelmensis petere idem esset ac Rempublicam penitus interimere. Ingerit Excellentia Vestrale, si cautum sibi fuerit, non admissum iri imposterum consilia ista violenta, suos tum abjecturum scrupulos. Quis autem obsecro de violentis istis consiliis cogitat? Quis nova exoptat incendia post extinctam tam funestae discordiae


page 717, image: s0717

flammam? Adjunxit Sacrae Regiae Majestati Respublica Consiliarios ex ordine Senatorio et Equestri ex primis primos, errare igitur in Consiliis Rex non poterit, si sensum addictorum sibi Consiliariorum sequatur, quos ego affirmare ausim nihil aliud mente volvere, quam ut Rempublicam ab immanitate Barbarorum et oppressione vindicent: Eum in finem in praeteritis comitiis tantas adbelli sumptus, novo et inaudito in hac Republica exemplo, contributiones decrevimus, quo sacraria cultus Divini religionem et libertarem a Tyrannide Ottomannica protegeremus, nomenque infame tributi a gente libera profligaremus, et quare ad violenta nunc recurreremus consilia; nemini hoc unquam in mentem venit. Quod autem scrupuli isti non modo Excellentiae Vestrae, sed etiam domui ejus nocere debeant, id vero nec Regi curae unquam fuit nec visum mihi. Asserunt hoc non solum Regiae ad Excellentiam Vestram literae, sed et in meis expressi Regiae erga eandem domumque ejus gratiae documentum, nimirum sacram Regiam Majestatem, utut justam habuerit contra incisorem Regni offensam, nihilominus tamen eidem Podlachiae Palatinatum et Capitaneo Ostrzechoviensi Incisoratum Regni contulisse. Duos igitur e domo Excellentiae Vestrae una eademque vice honoribus auxit, quod sane non vindictae, sed gratiae documentum est: Quisquis itaque hisce mentem Excellentiae Vestrae turbat, is animum ejusdem a Principe alienum reddere, et vincula unionis ac amoris civilis dissolvere molitur. Quod porro ad Ordinatum


page 718, image: s0718

Nostrum attinet, quem Excellentia Vestra excludendum existimat, pro exemplo adducens illud, quod Posnaniae contigit, quando Excellentia Vestra literas ad Magnum Ducatum Lituaniae per Palatmum Vitepsensem perferendas subscribere noluit, id quidem tum temporis nec ego improbavi, quippe qui sententiam Excellentiae Vestrae secutus sum, Caeterum hoc in passu dispar videtur esse ratio ferendi consilii et administrationis officii Officialis Regni in Republica, quando Rex secundum legem distributivam exercet Justitiam et beneficium confert secundum constitutionem anni 1667. benemeritis et aetatis discretione bene vigentibus, quod ipsum ex sola Principis voluntate et instinctu divino pendet. Hanc gratiam divinam pariter ac Regiam Dominus Episcopus Chelmensis expertus est, quippe sine ullis scrupulis ex Palatinatu ad Episcopatum evectus, ergo ipsi ad Cujaviensem quoque ascendere licuit, si infamis ille fuisset ac per rigorem Juris capite diminutus procul dubio nullum in senatu habuisset locum, non secus ac quondam Episcopo Smoleascensi contigerat, quem in coronatione divi Regis Casimiri, similem ob causam, senatu moverunt. Hic res secus se habet in persona Episcopi Chelmensis, posset enim hinc suspicio enasci, propterea quod partes Regias secutus fuerit, vindictam ab ipso sumi in convulsionem pacificationis generalis, quae ut Excellentiae Vestrae imputetur, ego quidem haud optaverim, quin potius eandem obtestor, ut a se amovere hoc odium quamprimum velit. Circa finem Epistolae Excellentia Vestra subjungit, si per


page 719, image: s0719

fidem publicam secura fuerit reddita, quod in eandem calamitatem non recidamus, mox omnem se praestituram Sacrae Regiae Majestati submissionem et venerationem. Quaenam vero major esse potest securitas ea, quam Respublica praestat, quae etiam Regem comprehendit? Quodnam fortius vinculum dato ad Lublinum diplomate, quod Juramento Regis firmatum, hicque Varsaviae volumini Legum insertum fuit? Tunc temporis quando populus contra Regem insurrexerat et cognatae acies invicem committebantur, jamque ad conflictum deventum erat, non majores nexus, non strictiora pacta sancita fuerunt illis, quae ad Lublinum Regi praescripsimus, praecavendo, ne Sacra Regia Majestas exemplum hoc tempore futuro in consequentiam traheret, hoc ipso sat securitatis Nobis praestitum. Denique etiam tempus edax rerum omnes consumet diffidentias et post liberatam a Christiani nominis hoste Rempublicam optatam Nobis quietem et tranquillitatem reddet. Nullus igitur dubito, quin Excellentia Vestra, pro consummata sua prudentia, satis jam perspectura sit, quid primum Patriae, deinde quid Excellentiae Vestrae ac tandem Nobis omnibus conducat, nimirum quies et tranquillitas. Dat. Varsaviae die 16. Junii 1673.

DLXXXV. Literae CAROLI XI. Svecorum Regis, ad LEOPOLDUM, Roman. Imperatorem, quibus eum, ne almae pacis trucis belli consiliis postponendo. Germaniam, ac cum ea universam Europam in ineluctabilis ruinae abyssum praecipitet, iserio et amice hortatur, 1673.



page 720, image: s0720

Serenissime et Potentissime Imperator, Frater, Consanguinee et Amice charissime.

QUa egregium publicum promotum ivimus cura, quave sollicitudine ac fide reducendae paci studuimus, nemini non compertum speramus, ac imprimis Majestati Vestrae comprobatum, quod eam, quam initio praesentium motuum Majest. Vestrae exponi fecimus, consiliorum nostrorum metam, sincere ac ab omni partium studio alieni secuti simus, adjuvandi nimirum ac connitendi serio, quo illud, quod licet in nostra potestate non erat, plane praevertendi belli incendium, tamen ne innoxios pro lubitu vicinos simul corriperet, quantocyus etiam sisti posset ac extingui. Concessit etiam Divina clementia, quod opera salutari huic Pacis negotio per Nos et Nostros hactenus adhibita non plane in cassum ceciderit, cum Potentiae belligerantes in officia mediationis nostrae prompto compromiserint animo, ac de caetero etiam consenserint, quo praeliminariis ardui hujus operis complanatis, manus ipsis mutuo removendis dissidiis (faxit Deus feliciter!) ac ad sanandum illud, quo tota gens Christiana simul laborat ac languescit, belli vulnus, admoveri possit. Nollemus etiam de exoptato hujus voti successu desperare, modo res in statu, quo jamversatur, servari ac atrae nubes illae derivari possent, quae undique exsurgere, ac majorem, quam hactenus perpessi, minitari videntur tempestatem; Etenim quamvis apud ambos, qui contra Hollandos bellum gerunt Reges,


page 721, image: s0721

certis et solennibus pactis aequam ac honestam, pro dicta Republica stipulati simus pacem, quamvis etiam nova desuper habeamus promissa, nec vanam spem, posse per armisticium universale prima parari auspicia huic, quam Christianus Orbis tam anxie circumspicit, pacificationi; Verum cum rumor circumferatur, et de una in alteram diem magis invalescat, constituisse Majetatem Vestram sua iterum expedire arma, et ea forti illis opponere conatu, quo querelis turbatae in Imperio quietis ubique onerari percepimus: Nolumus etiam hanc in dubium vocare causam, nec inculpare remedium, quod Majestas Vestra cum unanimi procul dubio Ordinum Imperii, quorum tanti interest suffragio ac consilio sanando huic morbo judicavit adaequatum, cum id a Majestate Vestra summo promovendi publici boni studio proficisci et Imperatorii muneris esse sciamus, securitati prospicere Imperii ac praestare, ne illud detrimenti quid capiat, hoc est, ne ejus Status ac membra contra sanctiones ac publica pacis pacta impune graventur. Verum cum hoc quod alias foret maxime salutare propositum, etiam cogitata frustrari, inimica vicinorum Regum arma in Imperii viscera attrahere, illud difficili et in multos annos duraturo bello exponere, ansam et occasionem interea trucibus Barbaris ad debellandum Christianae gentis antemurale, cum semper invigilent ejus dissidiis, praebere, omnem reducendae tan dem tranquillitatis spem ac media praescindere, ac multa et innumera producere possit pejora; Non possumus aliter cura publici boni moti et anxii, quin


page 722, image: s0722

Majestati Vestrae haec omnia, quae non immerito ex nova illa expeditione veremur, mala repraesentemus, certo certius nobis promittentes, quod, quemadmodum Majestas Vestra cuncta sua hactenus gesta non nisi ad censuram Pietatis, Justitiae ac reliquarum, quae Imperatorem ornant, ac bonum designant, virtutum probe examinata executioni mandaverit, ita etiam a Majestate Vestra hoc, quo non difficilius ac magis arduum hac rerum facie videmus negotium, adhuc ulterius, antequam in effectum producatur perpensum ac soli ultimaeque necessitati reservatum iri; Quod a Majestatis Vestrae summa Prudentia et in rem communem probato studio Nos eo facilius obtenturos confidimus, quo bene etiam recordemur, exposuisse id ipsum Majestatem Vestram jam pridem Instrumenti pacis Monasteriensis Artic, Et ut eo sincerior etc. in eum modum, qui etiam basis nostri cum Gallia initi foederis et innixa aequo ac genuino Pacis sensu, ac propterea Anno 1670. cum Plenipotentiario Regis Galliarum specialius adhuc in hujus favorem desuper transegisse, cum etiam spem foveamus certam, causam, quae Majestatem Vestram ad expeditionem hanc militarem induxit, brevi cessaturam, permotis ad sistendam per cessationem armorum suam utrinque iram ac funestos ejus effectus omnibus belligerantibus per intensas ac arduas istas, quas nuper alte memoratis Regibus literis ac oretenus proponi fecimus rationes, ac persuaso imprimis Galliarum Rege, quo suas, quas in Imperio copias


page 723, image: s0723

et quae non nisi capiti ac. membris ejusdem molestiae ac suspicioni esse possint, sine mora revocare, illamque quae leges pacis iis, promittunt, securitatem illaesam ac intemeratam reddere velit, quo super justo desiderio nostro per Responsum Gallico Legato, qui ad aulam Nostram commoratur, et Guarantiam Pacis Westphalicae enixe requirit, nuper dato, animi sensa noitri uberius exposuimus, et de prospero voti hujus nostri successu eo minus dubitamus, quod Rex Christianissimus per solemnem quandam declarationem haec omnia nobis non solum stipulatus, verum etiam ubique in Imperio ista sua evulgari fecit promissa, quemadmodum Consiliarius noster Status Bremensis, Esaias Pussendorff, Majestatem Vestram de his et quae ipsi praeterea in mandatis dedimus, certiorem reddet, Nobis persuadentes, Majestatem Vestram dictis Consiliarii nostri plenam adhibituram fidem ad literas has nostras ex amico, quo in Majestatis Vestrae et publici emolumentum ac salutem ferimur, animo profectas, in meliorem partem interpretaturam. Quibus Majestatem Vestram summi Numinis Tutelae ad quaevis prospera commendamus. Dabantur in Civitate nostra Gothenburgi 7. Augusti 1673.

Majestatis Vestrae

Bonus Erater, Consanguineus et Amicus

CAROLUS.



page 724, image: s0724

DLXXXVI. Responsoriae LEOPOLDI, Romanorum Imperatoris, ad proxime praecedentes CAROLI XI. Suecorum Regis literas, quibus se extra omnem praesentis mali culpam, Regem Galliarum vero omnium malorum causam et autorem esse clare demonstrat, 1673.

Serenissime et Potentissime Princeps, Consanguine et Frater Charissime.

QUas ad Nos Serenitas Vestra Gothenburgi 7. praeteriti Anni Mensis Augusti dederat, eas primum 24. subsecuti Mensis Septembris recepimus literas, quarum tenor in eo summatim consistit, quod ad extinguendum belli inter Galliam et ejus Confoederatos, nec non Unitos Belgii Ordines exorti incendium, et ne hujus flamma etiam innoxios vicinos corriperet, Mediationis officium susceperit, nequede optato successu dubitet, imo etiam non vanam spem habeat, posse per universale Armistitium justae pacificationi prima parari auspicia, si res in moderno statu servarentur: Cum vero rumor increbuerit, Nos iterum contra eos, quos turbatae pacis arguimus, Nostra arma expedire, nolle quidem Vestram Serenitatem inculpare remedium, cum unanimi procul dubio Statuum Imperii suffragio conclusum, cum muneris Nostri Imperatorii ratio exigat, Imperio prospicere, et, ne ejus Status impune graventur, praestare, attamen cum id, quod alias maxime foret salutare, Romanum Imperium bello diuturno involvere et vicinorum Regum arma in Imperium attrahere et occasionem Barbaris


page 725, image: s0725

ad debellandum Christians Gentis antemurale praebere possit, Inde Vestram Serenitatem haec omnia Nobis repraesentare voluisse, nihil ambigendo, quod, quemadmodum huc usque actiones Nostras ad Cynosuram pietatis et Justitiae direxerimus, ita et tanti momenti negotium adhuc ulterius perpensuri, ac soli ultimae necessitati reservaturi simus, maxime cum et Nos super Articulo: Et ut eo sincerior etc. in pace Monasteriensi comprehenso (cui etiam, tanquam basi Serenitatis Vestrae cum Gallia initum foedus nititur) per conventionem cum Plenipotentiario Gallico pactam specialius transegerimus, et insuper certa spes affulgeat, Regem Galliarum suas, quas in Imperio habet, Copias et quae non nisi nobis et Statibus suspicioni esse possent, sine mora revocaturum, ac justo Serenitatis Vestrae desiderio, Legato Gallico apud Aulam suam commoranti et Guarantiam pacis Westphalicae enixe requirenti pluribus exposito satisfacturum fore, praesertim cum Rex Galliarum per solennem quandam declarationem haec Vestrae Serenitati sit stipulatus, et hoc idem in Imperio divulgari fecerit, prout de his omnibus ejusdem Consiliarius Status Bremensis Esaias Puffendorff Nos certiores reddet, cui nos fidem adhibere et memoratas literas eo animo, quo in nos et publicum emolumentum sua Serenitas fertur, profectas in meliorem partem interpretari velimus etc. Ad quae singula Serenitati Vestrae reponimus, quod quemadmodum ab ejus optima mente ad restaurandam pacem securam, justam et universalem nihil ambigimus, ita sane Nos ad hanc in Imperio Romano conservandam


page 726, image: s0726

omnem operam magna cura et sollicitudine impenderimus: Cujus sane memorata conventio inter Nos et Regem Galliarum prima Novembris Anno millesimo sexcentesimo septuagesimo primo inita, evidens est argumentum: Nam quantumvis dicti articuli tenorem, Et ut eo sincerior etc. eo modo, quo hunc Gallia interpretatur, nunquam intellexerimus, nec in ejusmodi explicationem Nos cum Ordinibus Imperii consenserimus, nihilominus ex solo pacis amore nos in allegata conventione obstrinximus, si Galliarum Rex pacem Monasteriensem et Aquisgranensem observaverit, et extra fines et Imperii Circulos terras aut feuda, bellum praetactis Ordinibus intulerit, Nos in eum casum nullum contra Galliam cum his foedus conclusuros, ita tamen, ut semper Nobis sit integrum pro conservatione pacis Westphalicae et Provinciarum Nostrarum haereditariarum cum quibuslibet foedera pangere, nec non Guarantigiam pacis Olivensis et Clivensis praestare, quae, cum in expressam stipulationem fuerint inter Nos et Regem Galliarum deducta Serenitati Vestrae, et omnibus rem aequa lance expendentibus discernendum relinquimus, an licuerit memorato Regi contra clarissimum dictae conventionis, nec non pacis Monasteriensis et Constutionum Imperii tenorem, ingentem exercitum sine Nostro et Statuum consensu in Imperium expedire, et ex hujus feudis et ditionibus Hollandos bello impetere, Urbes et Castella nullo Hollandico Milite insessa occupare, ea huc usque detinere, pro lubitu destruere vel munire, hospitationes cum summo multorum Statuum disuendio designare,


page 727, image: s0727

Coloniensem Electorem et Episcopum Monaste riensem, quantumvis uniti Belgii Ordines pro Consortibus pacis Osnabruggensis denominati fuerint in societatem belli offensivi nulli Statui Imperii, imo nec Nobis, nisi consensus et suffragium Ordinum accesserit, permissi attrahere, pontem Argen toratensem comburere, ejusque reparationem in ipretum conclusi in Ratisbonensibus Comitiis facti, prohibere, et plura alia hostilia in Terris et territorio Imperii perpetrare. Sane, cum, ut Serenitas Vestra ipsamet admittit, Imperatorii Nostri muneris ratio exigat, providere, ne imperium detrimenti quid capiat, nullus aequus arbiter improbare potuisset, si eousque arma Nostra ante annum in Imperium expedita indem retinuissemus, donec Nobis memoratarum contraventionum causa, debita satisfactio obtigisset: verum tanto pacis et concordiae studio afficiebamur, ut postquam maximam restaurandae tranquillitatis spem in mediatione Vestrae Serenitatis posuerimus, et etiam Rex Galliae se Copias suas ex Imperio retractaturum post transactionem cum Electore Brandenburgensi, si idem et nos fecerimus, vulgaverit, Nos primi Legiones Nostras ex Imperio revocaverimus, et hisce Provincias Nostras contra proprii Status rationes oneraverimus, non tam Nostrum, quam universum Imperii emolumentum, considerantes: tantum vero abfuit, ut dictus Galliarum Rex memoratae declarationi steterit, ut potius deinde majori milite Germaniam post revocatas Copias Nostras inundaverit, tam Nobis, quam illis, qui a partibus Nostris steterunt, bellum minitatus fuerit, Friedbergam


page 728, image: s0728

et arcem Imperialem, Nostris militibus per vim ad deditionem coactis et etiam Selingstadium et Aschaffenburgum occupaverit, praesertim Electoris Trevirensis ditiones ferro et igne, priusquam Nos Copias Nostras in Imperium denuo expedivimus, deplorandum in modum, licet hic nullo foedere, aut pacto Hollandis sit devinctus, et Regis Galliarum, quantum obligatio, qua Nobis, et Imperio tenetur, admittebat, extiterit observantissimus, nullam aliam ob causam, quam quod inexpugnabili constantia fidem sanctissimo Juramento Nobis, et imperio obligatam violare nolucrit, devastaverit, imo et ipsam Archiepiscopatus Metropolim, licet Gallicus Plenipotentiarius Gravellus paulo ante in publicis Ratisbonensibus Comitiis hatte vastationem per Chiliarchas Gallicos sine Regis mandato peractam, fucose affirmaverit, per vim expunaverit, praetexendo, quod dictus Elector Hollandis foedere sit illigatus, et quod Hispani praetactam Metropolim sui juris facere voluerit; cum vero nec. unum nec alterum ulio nitatur fundamento, Nos rebus ita stantibus et cum perniciem et excidium fidelibus Imperii Statibus parari, et omnem tempestatem. Nobis ipsis illico nisi tanto periculo obviam iremus incumbere, bellumque ex bello seri viderimus, vel in. viti ob tam justas et inexsuperabiles causas Copias Nostras denuo in Imperium expedire et vim totis illatam viribus repellere, adactisumus, nihil dubitantes, quod si haec Serenitas Vestra, et quanta interea hostilia contra Nos et universum Imperium et singulariter contra decem unitas Alsatiae Civitates loco protectionis debitae, moenibus, propugnaculis


page 729, image: s0729

tormentis et armis exutas, et ad extremas incitas redactas in ludibrium Arbitrii et compromisi, cujus in partemetiam Serenitas Vestra assumta fuit, Ratisbonae pendentis parata sint, perpenderit, quin eadem arbitra, et Judice, singula ad quae Nos nostrae et Imperii securitatis et defensionis omni jure permissa ratio impulit, facile sint approbanda, cum in hoc rerum curriculo nullum plane aliud remedium tantomalo et invasioni retundendae adaequatum occurrerit, nec nos ad defendendum Imperium, aut nostras Provincias novo Imperii Statuum consensu indigeamus, potius vero ex Imperatorio nostro munere hoc Juris habeamus, ut imperium contra aggressores omni modo tueamur: Unde et saepe memoratus Galliarum Rex Nos foederis, quod cum Generalibus Belgii foederati Ordinibus ante annum circiter pepigimus, eo minus arguere potent, cum hujus tenor nihil aliud ostendat, quam Nos ad manutentionem pacificationis Westphalicae, Clivensis et A quisgranensis cum Electore Brandenburgico, et nominatis Belgii Ordinibus convenisse: In quo sane adeo contra tabulas pacis Monasteriensis, omni statui Imperii foederum facultatem pro defensione sua certo modo et lege permittentis, nihil commisimus, ut potius Rex Galliarum hoc ipsum in antecessum, vi praetactae conventionis 1. Novembris 1671. conclusae verbis disertis approbaverit et non duntaxat, ut Guarantigiam Pacis Aquisgranensis et Clivensis praestare, sed et insuper cum quibuslibet foedera pro conservatione dictae pacis Westphalicae, Regnorum itidem et Provinciarum


page 730, image: s0730

nostrarum securitate, et tuitione pangere possimus, omnino consenserit, nec etiam illaesa pace Monasteriensi dissentire potuerit; Quae, cum Nobis, etiam in eum easum, si Galliadictae conventioni de anno 1671. initae stetisset, licuissent, facile Serenitas Vestra diiudicabit, quid post tot contraventiones, contra tenorem indigitatae pacis Monasteriensis et saepe nominatae singularis Conventionis ex parte Galliae subsecutas Nobis sit promissum, cum nihil durius a Nobis expostulari posset, quam ut Galliae contra conventa pro lubitu agere sit integrum, Nos vero pactis et pacificationibus, quas illa toties infregit et in dies infringit, nisi ipsa prior in contrarium acta debite reparaverit, stare et quaevis hostilia suffere teneamur, quod sicuti nullus, nisi affectibus suis nimis indulgens, affirmaverit, ita et universo orbi patet, nullam Nobis, qui nostris contenti viximus, turbarae pacis culpam, merito vero Galliarum Regi imputari, qui Nepotem nostrum amantissimum Regem Catholicum post mortem parentis gravi bello, non attenta ejus pupillari aetate, afflixit, Lotharingiae Ducem e suis Ditionibus ejecit, et bellum ex bello derivans, arma non solum contra Hollandiam, sed et Germaniam, nova semper utpote potentiae augmenta quaerendo, expedivit, neque enim hujus declaratio, de qua Vestra Serenitas in literis meminit, ita se habet, ut per hanc, vel Nobis Vel Imperio Romano ulla Securitas tribueretur, aut quid, quod aequitati et Justitiae congruum est peteretur; quae eo principaliter tendit, ut Coloniensi Electori, et Episcopo Monasteriensi in bello


page 731, image: s0731

contra Hollandos inito luscepto pergere liceat, nec non, ut nos non tantum omni cum Hollandis inito foederi renunciemus, sed nec in futurum ullum aliud cum his concludamus; quae cum dictae conventioni Anno 1671. initae e diametro, imo et Paci Monasteriensi, plane repugnent, utpote quae non admittit, ut unus aut alter Statuum hello offensivo exteros impetat, sed ad hoc tam Noster quam Ordinum Sacri Romani Imperii consensus requiratur; E contra vero his et multo magis Nobis pro defensione certo modo, uti memoratum, foedera pangere sit concessum, satis patet, novam a Nobis, qui semper praetactam pacem Monasteriensem exacte observare promisimus, et hoc opere ipso adimplevimus, declarationem, aut obligationem dictae Conventioni et Pacificationi Monasteriensi contrariam eo minus exigi, aut Nobis Novas leges et conditiones obtrudi potuisse, cum etiam post tot contraventiones a Gallia commissas, vi foederis cum Hollandis priore Anno Nobiscum initi non ultra, quam, ut dictae pacificationes, Westphalica scilicet, Clivensis et Aquisgranensis illaesae et salvae maneant, astrinximus, nec ullas suppetias in Hollandiam miserimus, vel mittere polliciti fuerimus, quantumvis ex gravisimis et urgentissimis causis, maxime post tot Contraventiones Gallicas, id ipsum facere jus et sas Nobis fuerit: Quae singula non eo intelligi volumus, quasi Nos pacem cum Rege Galliarum recusemus, cum, uti nunquam, ita ne jam quidem ab amicabili, aequaque compositione abhorreamus, imo hanc, si constans, secura, et universalis haberi potest, vel maxime desideremus


page 732, image: s0732

eamvero eo minus promovere potuerimus, cum Mediatores, Electores scilicet Moguntinum, Bavarum et Ducem Brunsuicensem-Zellensem pro componendis cum Imperio controversiis hucusque Rex Galliae non admiserit, atque adeo omnis Compositionis et Tractatus viam praecluserit: quam, si Serenitas Vestra officiorum suorum interpositione aperire, et admissionem dictorum Mediatorum evincere potuerit, Rem Nobis sane gratissimam fecerit, qui interim Plenipotentiariis Nostris Coloniae existentibus denuo commisimus et demandavimus, ut dictam pacem et Media, per quae obtineri potest, omni studio et conatu promoveant; prout haec et alia plura Serenitati Vestrae Illustris, Noster Consiliarius, Camerarius, et Vice-Cancellarius in Regno Bohemiae, fidelis Nobis dilectus, Uratislaus Comes de Sternberg, Dominus in Zasmuck, Molotiz et Hostiz, cui plenam fidem adhiberi volumus, nomine nostro exponet, quae etiam suo Residanti, dicto de Pufendorff, insinuari curavimus, nihil ambigentes, quod sua Serenitas Justitiam armorum nostrorum clare agnitura, et non duntaxat, nullam Guarantiam Pacis Monasteriensis Regi Galliae promissura, ut potius hanc Nobis et Imperio, vi assecurationis in pacificatione Westphalica conventae, sit praestitura. Cui etiam annos plurimos et prosperos rerum successus exoptamus, Nostrum fraternum affectum inomne tempus confirmantes. Datum in Civitate Nostra Graecii die 3. Octobris, Anno millesimo sexcentesimo, septuagesimo tertio, Regnorum


page 733, image: s0733

Nostrorum, Romani decimo sexto, Hungarici decimo nono, Bohemici vero decimo octavo.

Serenitatis Vestrae

Bonus Erater et Consanguineus

LEOPOLDUS.

DLXXXVII. Literae LEGATORUM SUECICORUM, Mediatorum vices sustinemium ad PLENIPOTENTIARIOS BELGICOS, quibus ipsis postulam Regit Magnae Britanniae recensent, 1673.

Excellentissimi Domini.

CUm ultimis currehtis, ad nos datis literis Eminentiae Vestrae de Regis, ejusque Confoederatorum praetensionibus, e quibus pax cudi posset, informari desiderarint; significamus nos unice desiderasse (remissis jam plurimum per amborum Regum Legatos praetensionibus) ut Eminentiae Vestrae plura ultro adversae parti offerrent, oblata etiam majoris moderationis ansa parti contrariae instandi; verum, cum instantiis a nobis saepe iteratis, statuta Dominorum Statuum mandata opposuerint, ultroque institerint, ut de praetensionibus amborum Regum subdelegatorum informarentur, ideo luculentius ea, quae nobis innotescunt, effari volumus. Jam Vestras Eminentias edocuimus, Dominos Angliae Legatos, sese nobis 20. mensis praeterlapsi, quo ad totalem immunitatis locorum


page 734, image: s0734

cessionem, quam petierunt, hac tamen conditione, ut D. D. Status Generales eis sequentia concederent puncta, quae Regis eorum Superioris et Domini ultimatum esse affirmant; primo jus aplustris Regii sive augustalis veli, quod contenti sint juxta D. D. Statuum General, oblatum talem sensum Articulo 19. Tractatus Bredani Anni 1667. tribuere, et eo modo ejus verba applicare, quo Rex Magnae Britanniae voluerit, salva tamen verborum directione, usque dum cum Vestris Eminentiis una formaturi sint articulos; Secundo praeterea summa 12. millionum Jacobaeorum, decem in Anglia solvendorum, et duorum in Scotia pro piscationis libertate; tertio summa unius millionis librarum Sterlingae pro belli sumptuum, refusione, quarum ducenta millia proxima Octobris solvenda, et reliquum per solutionen centum mille librarum singulis annis, ad annos octo contractive; quarto restitutio Surinamensis Coloniae in America; quinto regulatio Commerciorum in Indiis Orientalibus, et littoribus Guineae. Sexto restitutio Principis Auriaci stabilienda: Sumus fincere

Vestrarum Excellentiarum

Dat. Colon, Agripp. d. II. Sept. 1673.

Humillimi et Obedientissimi servi

C. Tott. P. Sparre. Ed. Ehrenstein.



page 735, image: s0735

DLXXXIIX. Literae PLENIPOTENTIARIORUM SUECICORUM, med iatorio officio defungentium, ad PLENIPOTENTIARIOS BELGICOS, quibus ipsis significant, Reges foederatos paratos esse ad armistitium Generale permittendum, modo ejusdem etiam mentis sint Domini eorum eorundemque foederati, 1673.

Illustrissimi et Excellentissimi D. D. Legati.

NOtum est Excellentiis Vestris, quanta sollicitudine secundum mandata Sacrae Regiae Majestatis, Regis et Domini Nostri Clementissimi, armistitium generale, et illis, et caeteris partibus belligerantibus, toto hoc tempore, adhibitis omnibus persuadendi rationibus, commendaverimus. Cumque a Sacra Caesarea Majestate declarationes jam diu habeamus, ejusdem propensae voluntatis indices, et D. D. Legati Anglici non alienum Regis sui animum pridem signifieaverint, Dominosque Legatos Gallicos omni conatu aggressi eo etiam perduxerimus. ut hodie et illi, et D. Legati Anglici simul ac eorum foederatorum nomine declaraverint, nolle Reges et Principales suos nostris rationibus et desideriis mediatoriis repugnare, modo altera pars reciprocis studiis respondeat. Proinde non possumus, quin apprime laeti hanc declarationem accipiamus, Vestras Excellentias ejusdem non expectato earum reditu confestim participes reddamus, etiam atque etiam rogantes, velint et ipsae nos


page 736, image: s0736

votorum compotes effecere, suosque respective foederatos in eandem perducere sententiam, ne rediturae pacis tam felix pereat auspicium. Datum Coloniae Agrippinae, die 6. Novembr. 1673.

Vestris Excellentiis

addictissimi

Claudius Tott. Petrus Sparre. Eduard. Ehrenstein.

DLXXXIX. Literae, quibus JOHANNES GEORGIUS II. Saxoniae Elector, johannem Augustum a Spohr, COSMO III. Magno Etruriae et Duci, sedulo commendat, 1673. P. P.

EA omnino sanctioris illius, quae cum Dilectione Vestra Nobis intercedit, necessitudinis memoria industria colimus, ut qui ex Nostratibus visendas Italiae oras adeunt, viam ad inclytam Aulam Vestram iisdem imprimis munire non dubitemus Cum igitur praesentium exhibitor dilectus Nobis et fidelis Johannes Augustus a Spohr, Aulae Nostrae hactenus juxta et industrius virtutis equestris assecla susceptae hujus uberioris rerum Causa peregrinationis suae consilium decenter Nobis probatum iverit, Nos equidem habita parentis ejus, Viri Nobilis, Consiliarii, Camerarii et Curiae Nostrae, quae Wittebergae est, Praesidis, nec non Provinciae Electoralis


page 737, image: s0737

ejusdemque Praefecturarum Wittebergensis et Belzigensis Capitanei, Johannis Christophoria Spohr, praestitaeque Nobis jam diu fidesis ipsius operae ratione, condignis filii aemuli conatibus deesse noluimus. Ac proinde a Dilectione Vestra amanter atque officiose contendimus, ut qua alias Nostrates prosequi solet gratia et henignitate, praefatum a Spohr, ad avita natalium decora enitentem lubenter complecti velit, Nostraque causa eum adeo commendatum habere, quo singularem commendationis Nostrae fructum undequaque consequi valeat. Quam indubiam Dilectionis Vestrae gratiam ipse devotis obsequiis ignoscet et Nos diuturnam Eidem incolumitatem cum sincera studiosi animi Nostri testificatione a Deo serio precamur. Dabantur in Electorali Nostra Dresda, Anno salutis 1673.

DXC. Literae, quibus CAROLUS II. Magnae Britanniae Rex, JOHANNI GEORGIO II. Saxonum Electori, prosperum felicemque gratulatur annum, 1671. P. P.

OCcasionem, quam temporis solennitas et Celsitudinis Vestrae Electoralis literae nono die Decembris novissime elapsi scriptae, Nobis in manus offerum, libenter accipimus, non solum quod vota Celsitudinis Vestrae Electoralis pro Nostra salute et currentis anni prosperitate nuncupata, tanquam verissima affectus et amicitiae Vestrae testimonia


page 738, image: s0738

habeamus, sed etiam quod commoda Nobis opportunitas hinc data sit eadem ex parte Nostra Celsitudini Vestrae Electorali cumulate reddendi: Quam de caetero una cum Domo sua Electorali Divini Numinis tutelae ex animo commendams. Dabantur in Palatio Nostro de Whitehall, die 1610 Januarii, 1673/4

DXCI. Literae ELEONORAE, Regina Poloniae, ad CAROLUM II. Hispamarum Regem, quibus ipsi Michaelem, Polonorum Regem, maritum suum desideratissimum, vita functum esse, aureique velleris torquem, Andrea Zaluskio latore remiti, nuntiat, 1674.

TAmetsi jam ipsa fama pridem comperta sit orbitas nostra Majestati Vestrae, post exemtum rebus humanis, anno proxime elapso 1673. die 10. Novembris Serenissimum et Potentissimum Principem et Dominum Michaelem Regem Poloniae maritum nostrum desideratissimum, tamen conveniens duximus, triste istud mortalitatis Regiae, simulque viduitatis nostrae nuncium, per expressam personam Majestati Vestrae decenter intimare, minime dubitantes, Majestatem Vestram, pro arctiori sanguinis nexu, et benevoli erga nos animi studio, nostro praesenti statui condolituram ac devincti affectus documenta nobis exhibituram, non tardandum etiam putavimus, quod ultimis tabulis Serenissimus Divae memoriae maritus noster praescripsit, ut torquem aurei velleris decainti modo remitteremus.


page 739, image: s0739

Quo officio, nomine et mandato nostro, fungetur Venerabilis, Abbas Andreas Zaluski, Canonicus Cracoviensis, cui facilem aditum et plenam fidem, a Majestate Vestra concedi optantes de reliquo optimam valetudinem et prosperrimos successus Majestati Vestrae a Deo animitus vovemus. Dab. Vars. 3. Februarii, 1674.

Nota. Ejusdem argumenti literae etiam ad Reginam Hispaniae a Regina Poloniae, die 6. Febr. datae sunt.

DXCII. Literae PROCERUM REGNI POLONIAE, ad COMITEM DE PINIARANDA, Aulicum a Rege Hispaniarum intet charissimos habitum, a quo, utqua valeret apud Regem suum gratia, Legati Polonici postutatis sedulo assisteret, obnixe contendunt, 1674.

PRaeclari nominis Excellentiae Vestrae Nostris etiam in Regionibus, celebris fama et summa in Aula Catholica autoritas incitamento nobis est, est ei, quem pro subsidio pecuniario ad bellum Turcicum implorando, Senatus et Equestris Ordinis Reipublicae Polonae nomine ad Sacram Mejestatem Regiam Catholicam, ablegamus, singularem favorem et validam promotionem Excellentiae Vestrae, pro adjuvanda non Regni tantum Poloniae, sed totius Christianitatis, contra immanissimum hostem causa, advocare non omittamus. Admittet solita humanitate Excellentia Vestra Perillustrem


page 740, image: s0740

Abbatem Andream Zaluski, Canonicum Cracoviensem Ablegatum Polonicum, atque tam in negotio memorati lubsidii, quam ratione summarum Neapolitanarum, ad Rempubl. Poloniae spectantium, quae a regimine Excellentiae Vestrae praecipue dependent, propensum animum suum commodabit. Quod uti Nobis certo pollicemur, ita vicissim paratissima studia nostra et omnem promptitudinem Excellentiae Vestrae devovemus, ac diuturnam incolumitatem cum omni prosperitate a Deo precamur. Varsaviae, 5. Februarii, Anno 1664.

DXCIII. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad COSMUM III. Magnum Etruriae Ducem, pro Francisco Cagniacci cemmendatitiae, 1674. P. P.

EXponi Nobis submisse fecit harum exhibitor Dilectionis Vestrae subditus, Francesco Cagniacci, se desiderio comprobandae Devotionis suae, munus quoddam conditioni suae conveniens obeundum in Dogana seu telonio Vestro expetiturum esse, atque ut interventu Nostro aditum ipsi ad speratam spartam redderemus faciliorem, precibus, quibus par est, hoc facilius a Nobis impetravit, quo proniores sumus ad promovenda Dilectionis Vestrae indigenarum, maxime vero eorum commoda, qui reliquos virtutis gloria antecellunt. Pro antiquo igitur mutuae Nostrae Necessitudinis


page 741, image: s0741

studio Dilectioni Vestrae dictum Cagniacci omni meliori modo commendatum volumus, obnixe rogantes, ut civis res rationesque hac in parte eo omnino loco habere velit, ut quam expetit idoneam functionem, gratiae Vestrae Archam ex voto consequatur, Nostramque inde commendationem haud parum sibi profuisse gloriari olim queat. Qua omnino fiducia freti Dilectioni Vestrae perennem Valetudinis et rerum incolumitatem etiam atque etiam coelitus precamur. Dabantur in Electorali Nostra Dresda, die 24. April. 1674.

DXCIV. Literae JOHANNIS III. Regis Poloniae, ad CLEMENTEM PAPAM X. cui se in Regem Poloniae electum esse refert, 1674.

POst oscula pedum Sanctitatis Vestrae, meique ac Regni et Dominiorum meorum filialem commendationem. Praeter spem omnino meam et consilia humana accidit; ut viduato throno Regio Senatus, populusque Polonus in me studia et suffragia sua ultro verterit, meque in campo electorali, more patrio, liberis et concordibus vocibus Regem suum duxerit ac elegerit: Non ignotum habeo, quam sollicita et vere paterna cura Sanctitas Vestra erga Regnum hoc Orthodoxum affieiatur; Cujus Pontificiae bonitati non satis visum, malis nostris illachrymari, et votis duntaxat calamitates Nostras prosequi, sed angustias etiam nostras, benefica erigere dextera, clementia Sanctitatis Vestrae dignata est. Ego, quam procul ambitu


page 742, image: s0742

thronum hodierna die conscendi, tam libenter et meritissimo solius divinae voluntatis nutui, quae tot populorum animos et ora erga me indigenam disposuit, Regiam fortunam meam adscriptum eo. Atque dum humeros, licet impares, tantae moli supono, Sanctitatem Vestram Christiani et Poloni Orbis amantissimum Patrem, demisso cultu et filiali obsequio imprimis veneror. Benedicat mihi anima tua, ut Polonae Aquilae vergens jam Senectus, in laetam iterum juventutem meis auspiciis renovetur, Religio Catholica per Regnum hoc lateque diffusas Provincias proferatur, acerrimi tot hostes, cum quibus pro Deo et Patria dimicandum erit, dextera excelsi frangantur. Caeterum felix ac diuturnum rei Christianae Imperium Sanctitati Vestrae vovendo, Pontificiam ejusdem Benedictionem humillime exoro. Dabantur Varsaviae, die 21. Maji, Anno 1674.

Sanctitatis Vestrae

Obedientissimus Filius

Joannes, Rex Poloniae.

DXCV. Literae JOANNIS III. Poloniae Regis ad LEOPOLDUM, Romanorum Imperatorem, quibus ipsi, se ad Regiam in Polonia dignitatem communi gentis applausu evectum esse nunciat, 1674. P. P.

SCeptra et coronas caelitus dari, si deessent alia, fateremur experimento. Non volencis neque


page 743, image: s0743

studium, sed Dei miserentis in nobis veneramur opera, dum hisce diebus liberis ac concordibus Populorum nostrorum suffragiis ad Regiam evehimur dignitatem. Cujus rei nuntium tanto libentius Majestati Vestrae praesentibus mittimus literis, quanto certius Nobis pollicemur de Regio suo affectu, Electionem nostram pergratam eidem fore, utpote eam, quae primarios conatus nostros adillud praecipue diademate regio adstringere videtur, ut Patriam hanc tot malis quassatam, periculosis belli Turcici subducamus procellis, tamque gratam vicinis reddamus Principibus, ut post tot nubila tranquillitate publica et finitimorum reflorescat amicitiis. Quod ut ex animo vovemus, ita ea de Majestate Vestra nobis promittimus, quae a vicinitate Polona reciproce Majestas Vestra et a Regio nostro praestolatur affectu. Cui felicissimum interea suorum populorum Regimen et longaevam vovemus felicitatem. Dabantur die 21. Maji, Anno 1674.

DXCVI. Literae ANDREAE OLSZOVII, Episcopi Culmensis, ad CARDINALEM URSINUM, cui Joannem Sobies kium in Regem Poloniae electum, se vero Primatiali in Polonia honori destinatum esse refert. 1674. P. P.

HAbemus jara Regem Joannem textium ex su premo Regni Mareschalco et Generalissimo Exercituum Duce ob heroicas virtutes, prudemtam, fonitudinem, felicitatem, ob incomparabiles ex


page 744, image: s0744

barbaris victorias, ad mirando Senatus Populique Poloni consensu, die hodiena Regium in thronum evectum Certe possum dicere, non surrexit major inter Polonos tam inclyto viro, cujus procul dubio autoritar, quam formidant amantque Turcae. Scythae, Daci, Cosaci, Polonam restituet rem. Ego nonnihil operatus sum, quod me pridem deciaraverim Mucianum, si ille Vespasianus fieri non recusaret. Electio haec inopinata licet, sed matura et divinitus plane peracta fuit. quae non respondebit tantum, sed vota et expectationem nostram atque Christiani Orbis superabit. Pluribus me diffundere non possum, multis obrutus unum adjicio, me ad vacantem Archiepiscopatum Gnesnensem et Primatialem Regni et Magni Ducatus Lithuaniae dignitatem destinari. Spero non mihi defuturum Eminentiae vestrae benignum Patrocinium. Cujus me gratiae reverenter et devotisime commendo. Dabantur Varsaviae die 21. Maji, Anno 1674.

DXCVII. Literae JOANNIS III. Poloniae Regis, ad CAROLUM XI. Svecorunt Regem, quibus ipsi sibi concordi populi Sarmatici suffragio fasces Poloniae concreditos esse significat, 1674.

SI privatae sortis hominum prospera et adversa communia existimantur, quanto magis Regum et Principum laetiorem animi merentur, aut nanciscuntur sensum. Sane non dubitamus, benevolo et fraterno Serenitatis Vestrae pectori publicam orbis Poloni concordiam gratam evenisse.


page 745, image: s0745

Quod tametsi fama jam vulgavit, nihilominus denuntiandum Serenitati Vestrae duximus; Nos die 22. Maji non praecipiti populi savore, verum in tertium diem protractis et libratis suffragiis, ac unanimibus Electoris Populi vocibus, praeter spem omnino et vota nostra Thronum Regni capessivisse. Capitulationem cum Ordinibus initam 5. Junii in Basilica Varsaviensi recepto Diplomate Electionis solenni firmavimus juramento. Tara igitur bono omine regimen hoc inimus, inter primarias reponimus curas Serenitati Vestrae constantis et propensi animi, optimi studii, fraternae mutuaeque benevolentiae, et bonae correspondentiae contestationem. Persuasum sibi habeat Serenitas Vestra, Nos omnem daturos operam, ut bonae viciniae et amicitiae necessitudo a nobis eum Serenitate Vestra mutuis corroboretur officiis, augeatur et propagetur. Interim longaevam incolumitatem Eidem a Deo Opt. Max. animitus precamur. Dabantur Varsaviae die 7. Junii, Anno 1674.

Nota: Paris argumenti et tenoris literae ad Hispaniae, Angliae Daniaeque Reges scriptae quoque fuere.

DXCVIII. Literae JOHANNIS III. Polonum Regis. ad MAHUMETUM IV. Turcarum Imperatorem, cui enarrata impositi sibi regii diadematis fortuna, restaurandae bonae vicinitatis opportunitatem, missumque ideo Internuntium suum, amice commendat, 1671.



page 746, image: s0746

P. P.

POsteaquam Divina favente clemenda, concordibus Procerum, Senatorum et numerosissimae Nobilitatis Regni Poloniae, Magnique Ducatus Lithuaniae et annexarum Provinciarum suffragiis et liberis vocibus ad splendidissimum Regium Thronum evecti et sublimati sumus, inter Regias nostras curas ducimus, ut juxta leges Polonicas, pacta, foedera et amicitiam cum omnibus vicinis principibus et Regnis innovemus, et confirmemus. Nonexcidit nobis memoria, quam arctis et vetustis foederibus Sereniss. Porta Ottomannica cum Inclyto Poloniarum Regno devincta fuerit, quae regnante Praedecessore nostro Serenissi MICHAEXE Rege interrupta esse, nemo rectus et prudens approbat.

Cum vero nunc per Dei gratiam, auspiciis et Imperio Nostro gubernare Rempubl. Polonam coeperimus, statim nobis venit in mentem, ut Serenitatem Vestram officio humanitatis, et sincerae propensionis contestatione praeveniremus. Misimus itaque Ablegatum nostrum, Nobis fideliter dilectum Generosum Karwowski, Pincernam Pololiensem, Aulicum nostrum, ut de Mei electione nostra in Regem Poloniae Serenitatem Vestram certiorem redderet, ac nostram sincerae amicitiae bonaeque Vicinitatis restituendae optimam intentionem repraesentaret, Minime dubitamus, Seren. Vestram hanc studii et benevolentiae tesseram grate accepturam. Quicquid vero oretenus idem Ablegatus noster exponet, eidem in omnibus fidem exhiberi, ac nulla mora ad Nos expediri magnopere


page 747, image: s0747

cupimus. Quod reliquum est, Serenitati Vestrae bonam et longaevam Valetudinem apprecamur. Dabantur Varsaviae die 7. Junii Anno 1674.

DXCIX. Literae JOANNIS III. Regis Poloniarum, ad FRIDERICUM WILHELMUM, Elestorem Brandenburgicum, quibus ipsi, se unanimi Nationis Polona applausu in solium Sarmaticum exaltatum esse nuntiat, 1674. P. P.

SCeptra et coronas coelitus dari, si alia desint, nostro argumento orbis agnoscit. Non enim humanitus accidit, ut populorum tot suffragia, et voces nobis minime ambientibus, ac nec opinantibus, non subito impetu et tumultuario favore, sed matura et in tertium diem protracta omnium Ordinum Regni deliberatione in nostram ad thronum Regium evectionem conspirarent. Non differimus post juramentum die 5. Junii super Pacta conventa seu capitulationem, in Basilica Varsaviensi, solenni ritu praestitum, ejus felicis electionis et inaugurationis nostrae nuntium ferre Serenitati Vestrae. Id enim foederatae amicitiae, bonae vicinitati, aliisque vetustis et recentibus, inter Reges Regnumque Poloniae ac Seren. Vestram necessitudinum, et mutuorum officiorum vinculis, nostrae insuper singulari erga eandem propensioni et incundae ac conservandae optimae correspondentiae maxime, conveniens judicamus. Prolixius demandatum


page 748, image: s0748

sibia Nobis id negotium coram exponet Generosus Skoraszewski Vexillifer Palatinatus Posnaniensis, Colonellus et Ablegatus Noster extraordinarius, cui pronas aures et plenam fidem a Serenitate Vestra adhiberi cupientes, de reliquo longaevam valetudinem et prosperos rerum successus Serenitati Vestrae apprecamur. Dabantur d. 7. Junii Anno 1674.

DC. Literae JOHANNIS III. Poloniae Regis, ad LUDOVICUM XIV. Galliae Regem, quibus ipsum de sua ad fastigium Regium evectione certiorem reddit, 1674.

NOn ingratum, ita sperare licet, Majestas Vestra excepit Nuntium de nostra ad thronum regium evectione. Sceptra et Coronas coelitus dari, quis jam vel nostro argumento dubitare audeat, cum nos nihil ultra civilem modum spirantes aut sperantes ad Regalis dignitatis, fastigium pervenerimus. Dei haud dubie nutus et Voluntas haec operata est, et solius Domini assumptio nostra: Non enim impetus aliquis aut inconsultus favor, verum in triduum protracta, matureque librata Electoris populi suffragia sceptrum hoc nobis dederunt. Peracto feliciter Electionis negotio, in Campo Varsaviensi die 21. Maji, tandem tradito nobis ab Ordinibus Regni diplomate die 5. Junii Pactorum conventorum, seu Capitulationis articulos ad sacras aras solenni juramento firmavimus, ac regimen capessere incoepimus. Quod licet jam satis


page 749, image: s0749

compertum, tamen etiam per Ablegatum nostrum Venerabilem Andream Zaluski Abbatem, Cracoviensem Canonicum, decenter Majestati Vestrae repraesentandum ducimus, quo et nostram addictissimam Voluntatem eidem contestemur, et mutuam propensioris erga Nos animi, amicitiae et studiorum Majestatis Vestrae vicem provocemus, de cujus erga nos sincera propensione, uti minime ambigimus, ita nos omni occasione paria reposituros pollicentes, quod superest, Majestati Vestrae optimam valetudinem et prosperrimos rerum successus animitus a Deo precamur.

Vestrae Majestatis

Dabantur 1674. d. 15. Junii.

Bonus Frater

JOANNES REX.

DCI. Literae JOHANNIS III. Poloniae Regis, ad CARDINALEM ALTIERIUM, a quo sollicite efflagitat, velit apud summum Pontificem et reliquos Italiae Principes Optimates diligenter instare, ut Poloniam largiori pecuniarum subsidio sublevando clara tum tenerrimi paterni affectus, tum infucatae pietatis speciminae edere haud graventur, 1674. P. P.

MInime Nobis grave est repetitis epistolis Nostris Illustritatis Vestrae identidem pulsare animum,


page 750, image: s0750

pro obtinendis a sua Sanctitate ulterioribus, ac praesertim decimarum Italicarum, quam citissimis subsidiis, cum hostes Christiani Nominis Turcae et Tartari, jam in Provincias Poloniae et Volhyniae excurrentes, non pulsent tantum, sed ferro et flamma grassentur, ingentem Christianae plebis multitudinem in servitutem abducant, fortaliciis aliquot, per admotas tormentorum machinas deditione occupatis hostiliter ulterius progrediantur, ac ipsemet Tartarorum Chamus cum Ottomannico Imperatore et Vezyro conjunctus proxime imminere afferatur. Delegavimus iterum generosum Christophorum Mazini, Equitem Polonum, intimae Camerae Regiae Secretarium, ut Romam quamprimum redux pro augendis pecuniariis subsidiis, majori, quantum fieri potest, conatu instet, et decenter rebus Poloniae afflictissimis tutelam a benignitate Pontificia, ac pacatissima urbe et Italia imploret. Ficri tamen potest, ut ille forte venire Romam retardet. Eapropter amanter compellamus Illustritatem Vestram, velit calamitosissimi Regni Nostri statum, vivido officio Sanctitati Suae repraesentare, velit vanam et inimicam evellere persuasionem, quasi Pax a Nobis cum Turcis agitetur, eo consilio, ut contra vicinum principem armorum Ottomanni omnis furor (quodab omniveritate, honestate et pietate Christiana alienum est) divertatur, velit prospicere, ne derelicti a Christianis Principibus in hac egestate Nostra, desperatione ultima ad aliqua indecora transactionis media adigamur. Non deficit


page 751, image: s0751

Nobis animus et vires, si exercitus Noster, numeratis prompte stipendiis sublevetur. Certum est ardere in hostem generosa pectora Polonorum, Nobisque, qui in civili sorte nonnihil prospere gessimus, nunc in Regia fortuna crescere magnanimum impetum, ut insigni bellico facinore primitias Regni Nostri exornemus, famamque, ac terrorem nominis Nostri in hostem proferamus. Ergo accingimus jam Nos (quod Deus Dominus Exercituum secundare dignetur) itineri bellico, in Russiam, unde sine experimento armorum redire minime licebit. Interest Orbi Catholico non otiose eventum belli spectare, sed opes suas pro communi causa sociare et opportune obviare, ne per stragem et ruinam Poloniae, ferocissimus hostis ad excidium reliqui Orbis Christiani invalescat. Compendium desiderii Nostri est, ut Illustritas Vestra non tantum suam Sanctitatem, sed et totum collegium Cardinalium et opulentissimos Italiae Principes ad ferenda Nobis auxilia permoveat, atque Decimarum promissum in effectum anticipare quam primum deduci, autoritate sua procuret. Quod summo conatu ab Illustritate Vestra contendentes eidem optimam valetudinem et prospera quaevis a Deo precamur. Dabantur Varsaviae dic 20. Junii, Anno 1674.

DCII. Literae JOHANNIS III. Regis Poloniae ad FRIDERICUM WILHELMUM, Electorem Brandenburgicum, a quo, ut copias auxiliares sibi promissas hostae iam in confiniis Poloniae haerente confestim


page 752, image: s0752
e Borussia in Poloniam educi juberet, sibique adbuc aliquot peditum millia in auxilium submitteret, sollicite contendit, 1674. P. P.

QUam gravi et internecino bello Turcico Regnum nostrum implicatum sit, optime constat Serenitati Vestrae, irritatus enim magis Victoria Chocimensi, quam debellatus holtis, collectis undique vastissimi sui imperii viribus, formidoloso apparatu contra Nos et Regnum nostrum imminet, et trajecto per Danubium ponte jam confiniis Poloniae appropinquare crebris nuntiis refertur. Non differimus vigore pactorum Bidgostiensium et nuperrimae per Ablegatum Polonicum Tractationis copias auxiliares Serenitatis Vestrae in subsidium nostrum evocare, atque eo fine scribimus, ad illustrissimum Principem, Gubernatorem Ducalis Prussiae, cui datam esse a Serenitate Vestra plenam potestatem expediendi praetacti militis intelleximus, tu quam primum ad confinia Palatinatus Masoviae sistatur, quo loco Commissarius noster ad recipiendas et reducendas Serenitatis Vestrae copias auxiliares, paratus expectabit et officio convenienter fungetur, ac licet in primordiis Regni nostri minime optaremus onerare Seren. Vestram desideriis nostris, tamen vincente et cogente necessitate et nonnulla spe, a Legato Seren. Vestrae Nobis injecta freti, posse numerosiorem militem, ab ejusdem erga nos propensione impetrari, non gravate feret Serenitas Vestra, quod ab eadem peramanter contendimus, ut aliquot millibus peditum


page 753, image: s0753

Nobis insuper auxiliari velit, quod negotium decenter tractandum generoso Uladislao Skoraszewski, Vexillifero Palatinatus Posnaniensis Colonello et Ablegato nostro extraordinario commisimus. Non ambigimus, Serenitatem Vestram praeter documentum singularis erga nos et Rempubl. studii communi totius Christianitatis defensioni id libenter concessuram. Caeterum Ablegato nostro plenam in omnibus, quae nomine nostro proponet acturusque est, fidem adhiberi cupientes Seren. Vestrae optimam valetudinem et prosperos rerum successus a Deo precamur. Dabantur Anno 1674.

DCIII. Literae FRIDERICI WILHELMI, Electoris Brandenburgici, ad CAROLUM XI. Sueciae Regem, quibus se pacis quidem studiosissimum esse, eo tamen minime inductum iri, ut positis armis Germaniam, cui cum visa fideque jurata amorem infucatum deberet, infestis armis opprimi incurius cerneret, tandide testatur, 1674.

Serenissime,

QUae inter Regiam Majestatem Vestram et Nos de procuranda Germaniae cum primis pace ac tranquillitate subinde agitata et capta sunt consilia, optime recordatur Regia Majestas Vestra, et placuerant quidem ante omnia utrinque pacifica et mitiora recuperandae pacis media, non tamen armis adeo destituta, ut nullum inde robur iis accedere posset: Atque proinde Regia Majestas Vestra suscepto


page 754, image: s0754

publice Mediatoris munere, magno cum zelo atque hinc maxima cum laude sua id egit, ut bono cum Deo aequis inter belligerantes, conditionibus Pax coiret; Neque Nos Nostris defuimus partibus, operam dantes, ut per Legatos Nostros aliisque rationibus commodis, animi et domi et ubique ita praeparentur, ut in publico ad tractandam Pacem destinato loco res eo felicius procederet; Nec caruit plane successu laudabile, ut quam maxime istud Regiae Majestatis Vestrae studium, nec Nos operae Nostrae poenituit, donec, nescimus, quo fato Coloniae filum istud paeificae negotiationis abruptum et pariter omnis fere spes pacis per ejusmodi instituta recuperandae extincta fuit. Nec omissa modo consilia Pacis, sed armis unice datus est locus, dum hostilia illa, quibus Elector Trevirensis jam ante petitus, Palatino quoque Electori inferuntur, nobilissimae ad Moenum Provinciae ferro flammaque vastantur, ac proceres Imperii juxta cum subditis in carceres conjiciuntur, et alia in pacato solo, quale quidem quaevis Imperii Provincia esse debeat, parantur, quae etiam in hostico aliquando non permittuntur. Necessarium hinc visum est Imperatori Ordinibusque Imperii Ratisbonae congregatis, ut laborantibus ita Imperii Principibus et tantum non prostratis ex Lege Imperii suppetiae ferrentur, et Electores dicti ab Electoribus reliquis auxilia atque opem, quae ipsis ex unione quam dicimus, Electorali debetur, poscebant. Saepius ista ablegato Gallico, qui apud Aulam Nostram moratur, exposuimus, atque Regem Christianissimum per illum rogavimus enixe, tandem Exercitum


page 755, image: s0755

suum e Germania revocaret, eidemque suam redderet tranquillitatem. Indicavimus eidem pariter, non posse Nos tandem deesse fidei, quam Imperio ac Collegio Electorali, et huic quidem juratam dedimus, quam integram Nobis et in pactis nuper cum sua Regia Majestate Galliae initis reservavimus, atque proinde in eo Nos esse, ut eidem ex asse satisfaceremus. Exposuimus eadem quoque Regiae Majestatis Vestrae Ablegato et Colonello Dn. de Wangelin, ut de eis omnibus ad Regiam Majestatem Vestram non referret modo, sed et fiduciam Nostram, quam in Regia Majestate Vestra repositam habemus, ac simul exponeret, quid afflictissimae Germaniae de Regiae Majestatis Vestrae animo propenso atque affectu singulari promitteremus. Hic vero quae respondenda Nobis ab ipso essent de auxiliis afflictis Imperii Statibus ferendis, non habere in mandatis, nomine vero et ad postulatum Ablegati Gallici proposuit, eam, quam Nos reputare mus pacis viam potius esse ad bellum et inimicitiam Regis sui, rogavit denique praedictus Regiae Vestrae Majestatis Ablegatus, ut auxilia, quae Imperio destinavimus, differemus, donec cum Regia Majestate Vestra de iis actum fuerit. Equidem nihil Nobis magis esset in Votis, quamut nunquam Nobis imponeretur necessitas armis Patriae succurrendi, et tantum abest, ut non libentissime ea differre vellemus, dum modo id pericula Patriae et jurata fides permitterent. Eadem exigunt potius, ut Regiam Vestram Majestatem majorem in modum rogemus, ut afflictissimae Germaniae non modo Pacis Consiliis, quibus adhuc eandem invigilare novimus, sed


page 756, image: s0756

quacunque possit ratione adesse, nostraque aliorumque Ordinum instituta ad pacem procurandam unice spectantia juvare dignetur. Jam diu est, ex quo ad Regiam Majestatem Vestram Consiliarium Nostrum Intimum Christophorum de Brand ablegavimus, ut fusius mentem Nostram Regiae Majestati Vestrae exponeret. Accepimus autem gravi eum in via correptum morbo, et incerti adhuc sumus, ubi in praesenti commoretur. Non potuimus non igitur Nostris his literis ad Regiam Majestatem Vestram ista deferre omnia, Quibus et hoc addendum duximus, proposuisse Nobis antedictum Regiae Majestatis Vestrae Ablegatum, consultum videri Regiae Majestati Vestrae, ut copias Nostras in Provinciis Nostris adhuc aliquamdiu retineremus, Regiamque Majestatem Vestram pro suo erga Nos singulari affectu id acturam, ut militibus Nostris, quae nimis illi graves essent Provinciis Nostris, de sustentatione pro parte aliqua prospiceretur; Grati agnoscimus hanc Regiae Majestatis Vestrae propensionem nullo non officii genere demerendam; Rem ipsam autera quod spectat, id imprimis spectandum putamus, in quem denique finem domi alendus sit miles? Si Patriae succurrendum, si afflicti juvandi, minus certe illud tempus est, quo id agendum maxime et quo diutius auxilium differtur, eo facilius subvertuntur afflicti, tantoque majora incrementa capiunt virium illi, qui eos opprimunt. Consultius forte videbitur servare militem extra belli aleam tantum ad pacis studia promovenda. Pacem autem expectant Nobiscum votis ardentissimis Imperii Ordines, et


page 757, image: s0757

aequis hi transigent sine dubio conditionibus, ut contra illos pacis procurandae causa armis opus non sit. Hostilia arma haec desideria ipsis satis extorquent, ita ut amicorum armis opus non sit, nisi ad pericula etvim depellendam, nunquam autem a pacis consiliis alieni erimus, et novit cordium scrutator, Nobis nulla consilia cordi esse, quam quae ad Pacem spectant. Illam ut Pacis autor Nobis dare velit, Regiaeque Majestati Vestrae prospera quaeque largiri dignetur; hoc est quod ab ipso humillime et ardenter petimus. Coloniae ad Spream, die 30. Junii 1674.

DCIV. Responsoriae CAROLI XI. Svecorum Regis, ad proxime praecedentes FRIDERICI WILHELMI, Electoris Brandenburgici, literas, quibus ipsum iterato monet, ut exercitum suum ad expeditionem contra Gallos accinctum, gradum sistere et sustinendo secum belli pacisque arbitrio extra belli aleam constitutum occasioni invigilare jubeat, 1674. Nos Carolus, Dei Gratia Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Rex, Magnus Princeps Finlandiae, Dux Scaniae, Estoniae, Livoniae, Careliae, Bremae, Verdae, Stettini, Pomeraniae, Cassubiae et Vandaliae, Princeps Rugiae, Dominus Ingriae et Wismariae, nec non Comes Palatinus Rheni, Bavariae, Juliaci, Cliviae et Montium Dux. Serenissimo et Celsissimo Principi, Consanguineo, Amico et foederato Nostro Charissimo, Domino Friderico Wilhelmo Marchioni Brandenburgensi, Sacri


page 758, image: s0758
Romani Imperii Archi Camerario et Principi Electori, Prussiae, Magdeburgi, Stettini, Pomeraniae, Cassubiotum, Vandalorum nec non in Silesia, Crosnae et Carnoviae Duci, Burggravio Norimbergensi, Principi Halberstadii, Mindae et Camini, Terrarum Leoburgensis et Butoviae Domino, Salutem et prosperos rerum successus.

Serenissime ac Celsissime Princeps, Consanguinee, Amice et foederate charissime.

NOn tantum ex Literis illis, quas Celsitudini Vestrae Electorali sub die 30. Junii ad Nos perscribere visum fuit, verum etiam ex iis, quae ejusdem extraordinarius Ablegatus coram proposuit, percepimus rationes et causas, Celsitudinem Vestram Electoralem permoventes amica illa, quae non secus ac nos antea Celsitudo Vestra Electoralis probavit reducendae Pacis remedia vel suspendere vel plane deponere, et potius illis consilia et vires suas conjungere, quae manu armata et vi vim Gallorum Imperio ac praesertim quibusdam Celsitudinis Vestrae Electoralis Sociis Electoribus praeter fas illatam depellere et vindicare valerent, quemadmodum Celsitudo Vestra Electoralis se jam accinctam confessa, arma sua in oppressorum solamen et auxilium iterum educere et omni tentare conatu, quo iis, cum lenlora hactenus non profuissent, mediis, Germaniae saluti ae Paris negotio, majori cum fructu prospicere posset, spem juxta fovens, consilium hoc suum nonnisi ex summa publici necessitate profectum a Nobis haud difficulter etiam iri approbatum.



page 759, image: s0759

Verum non possumus inficias ire, quin Nobis hic de nova Celsitudinis Vestrae Electoralis expeditione militari Nuntius admodum sit inexpectatus, et cum primis eam ob causam parum gratus, quod vereamur, ne ea, quae a Celsitudine Vestra Electorali ut prudentia et viribus illustri, a studio Partium hactenus alieno, et illi, quam Celsitudo Vestra Electoralis Nobis tam enixe saepius commendavit, pacis promovendae sollicitudini ac curae simul intento Principe expectavimus, adminicula plane depereant, iisque destituti imposterum eo difficilius procul dubio laboremus et luctemur in obtinendo hoc, quem Christianus Orbis jam anxie desiderat, salutari scopo. Non excusavimus antea, nec adhuc probamus, quae Exercitus Gallici in imperio perpetrarunt attentata Ordinibus intoleranda, propterea Serenissimo Galliarum Regi ob oculos saepenumero poni fecimus, quam haec suorum commissa de tramite justi, cum nonnullos a culpa et causa belli liberos Status laeserint, decedant, ac quam sint securitati ac Guarantiae promissae in tabulis Westphalicae Pacis et Nostri ea basi simul innitentis et cum Gallia initi foederis contraria, quod inde etiam sint graviora, quam quod sola belli ratio et studium declinandi vel praevertendi cujusdam periculi ea reddere possint excusabilia. Verum cum nec alte memoratus Rex haec laudaverit, et insuper sua Nobis, procul dubio etiam Celsitudini Vestrae Electorali dederit promissa, quod velit detrimenta laesorum justa resarcire satis datione, modo etiam pars adversa parem demonstraret damni non minoris illati reparandi promptitudinem, et Germaniam a Milite suo


page 760, image: s0760

statim reddere liberam et indemnem, quando Imperator et reliqui, qui etiam sua in Imperium movissent arma, ea ad Provincias suas reducerent. Sperassemus ex mutuo hoc restituendorum, satisfactionis ac induciarum consensu, quae etiam omnia per Notram mediationem ad lancem aequitatis et publicae salutis expendi et componi potuissent, morbo illo, quo Germania jam conflictatur, propria et magis salutaria conciliari potuisse remedia, quam quae ex novo hoc armorum motu expectari queant. Docuit enim adusque experientia, quam secus successerint, quae in Imperio excitatae operationes bellicae. Non enim solum non Pacis negotio ullum attulerunt fomentum, verum illud novis et gravioribus, cum praetensiones et gravamina accreverint, implicarunt difficultatibus, quod Status innoxios, loco illos solari et ab oppressione exterorum, ut promiserant, liberare debuissent, hospitatione, transitu et multi generis exactione inulta magis premant et plane devastent, denique publicam tanto exponant periculo salutem, quod cum sors belli sit dubia, et successum illum, quem aliquot tam facilis negotii futurum non semel male opinati sunt, frustrari queat, Victoris arbitrio omnino relinquatur. Quae facies rerum adeo difficilis et funesta, pejoraque adhuc, quam quae ob oculos versantur, minitans mala, juxta et anxia illa et pia cura, qua dictum Pacis negotium cupimus promotum, Nos iterum permovent, ut optemus eta Celsitudine Vestra Electorali enixissime contendamus, velit arma sua retinere ac sistere,


page 761, image: s0761

potiusque imitando Nostram huic et alteri parti factam atque a Celsitudine Vestra Electorali saepius comprobatam declarationem, quod nempe exercitum Nostrum asserendi Pacem, et iis Nos opponendi, qui illam nollent aequam, honestam ac universalem, paratum haberemus, se et dicta sua arma eidem scopo, nimirum recuperandae quieti ac praesenti sanandae calamitati reservare, quam se partibus belligerantibus jungende reddere illam omnino incurabilem. Sunt illa vota tanto magis Nobis curae cordique, cum ea non solum arbitremur publico bono et saluberrimo Pacis negotio unice salutaria, verum quod alias inter sacrum et saxum, ut ajunt, constituti, hoc est inter periculum amittendae prorsus, quam cum Celsitudine Vestra Electorali, qua pacem procurandam coluimus, hactenus bonae Correspondentiae et inter necessitatem servandae fidei, quam Leges Westphalicae pacis exigunt, et cujus sinceram et debitam observantiam Nos, uti Celsitudinem Vestram Electoralem per expressam ablegationem certiorem fecimus, Regi Galliarum per singulare quoddam foedus denuo stipulati sumus. Hanc Nostram roborandae Pacis in Imperio curam, Celsitudo Vestra Electoralis non secus ac plerique Electores et Principes tunc temporis laudarunt ac quod magis est, Imperator Ipse agnoscendo genuinum sensum §. Et ut eo sinceriori etc. talem, qualem Nos in praefato foedere exposuimus, concludendoque desuper cum Rege Galliarum illa, quae in Imperio jam pridem evulgata et cognita exstant, Pacta comprobavit optimo suo


page 762, image: s0762

exemplo. Haec est, quae Nos potissimum movit ratio, quod tam anxie novum cum Celsitudine Vestra Electorali desideravimus amicitiae et sincerae correspondentiae vinculum, ut eo utrinque ligati non possemus facile sejungere nostra consilia, ad diversum, qua promotionem pacis tendere scopum et exinde prolabi in eas, quae publico et Nostro utriusque commodo aliquatenus obesse possent, resolutiones. Obtento etiam hoc Nostro non ita pridom voto et concluso desuper sub die I. Decembris elapsi proxime anni certo et ejusmodi foedere, in quo utrinque praefata omnia sancte stipulata sunt, non possumus aliter, quin maxime doleamus, quod Celsitudo Vestra Electoralis Sponsionis istius reducendae amicabili via tranquillitatis, et conferendi desuper sua cum Nostris fideliter consilia adeo immemor fuerit, quod Ablegatus Noster Wangelin intentionem expeditionis nequiverit prius indagare, quam Exercitu jam in Imperium adducto, et clarigatione Galliae facta, id est, re super cujus commodo vel periculo, juxta normam et fidem pactorum adhuc inter Nos consultari deberet, non amplius integra. Verum cum dubio procul Celsitudo Vestra Electoralis praegnantiores coepti sui Consilii habuerit rationes, quam ut cum iis, quas superius enumeravimus, aequiparari potuissent, ita etiam eas Celsitudinis Vestrae Electoralis maturiori judicio merito relinquimus, Nobis tamen certo persuadentes, Celsitudinem Vestram Electoralem illos iterum, ea qua in tantum inclaruit, prudentia et fide probe expensuram et consilia et gesta


page 763, image: s0763

sua ad metam pacis directuram. Quibus Celsitudinem Vestram Electoralem Divinae commendamus Protectioni. Dedimus in Arce Nostra Holmensi, die 10. Octob. 1674.

Celsitudinis Vestrae Electoralis

Bonus Consanguineus, Amicus et foederatus

CAROLUS. F. Joel Oernsted.

DCV. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Elestoris, ad COSMUM III. Magnum Etruriae Ducem, quibus ipsi Henricum Sebastianum a Schleuniz sedulo commendat, 1674. P. P.

DEcenter Nobis exposuit, qui hasce Nostras Dilectioni Vestrae, qua par est submissione, traditurus est, dilectus Nobis et fidelis, Henricus Sebastianus a Schleunitz, se factis hactenus per aliquot annos inter cobortis Nostrae praetoriae Equites virtutis militaris tyrociniis, ad uberiorem rerum usum peregre quoque acquirendum animum, avito majorum suorum exemplo, applicuisse, utque honestos ejus conatus gratiosa Nostra commendatione apud Dilectionem Vestram omni meliori modo prosequeremur, humillimis precibus a Nobis impetravir.


page 764, image: s0764

Pro insigni itaque mutuae conjunctionis Nostrae fiducia Dilectionem Vestram rogatam volumus, ut subditum hunc Nostrum ad equestria decora condigne enitentem, sperata gratia condigne complecti, inque numerum praetorianorum Vestrorum coaptare, ac pro re nata ad ampliora provehere non dedignetur. Hunc sane indubitatum commendationis Nostrae fructum ipse cunctis obsequiis promereri pro virili conabitur. Nos interim crebriores comprobandi animi Nostri studiosissimi occasiones, Dilectioni autem Vestrae omnigenae felicitatis incrementa serio exoptamus. Dabantur in Electorali Nostra Dresda, die 4. Octobris, 1674.

DCVI. Literae LEOPOLDI, Romanorum Imperatoris, ad CAROLUM XI. Suecorum Regem, quem, ne Galliae sociatus Electorem Brandenburgicum armis adoriatur, sed cognita potius justa Germanorum causa, Imperium Romanum ab imminenti Gallorum jugo vindicet, graviter hortatur, 16740. LEOPOLDUS.

NOn attinet pluribus perstringere, quod apud Serenitatem Vestram Legatus Gallicus 17. August. contra Electoris Brandenburgici Dilectionem declaraverit, nam haec Serenitatis Vestrae memoriae facile occurrent, et summa in eo est, ut Serenitas Vestra arma conjungat cum Gallia, cum Elector in leges pacis Westphalicae, ac foedus inter


page 765, image: s0765

Eam et Coronam Galliae initum peccaverit. Quamvis vero minime credamus, Serenitatem Vestram hisce et similibus commentis eo impellendam, ut a rectissima sui norma deflectat, et illud in memoratum Electorem derivet, cujus ex tot causis et capitibus sola rea est Gallia, attamen operae pretium esse duximus, ne Imperatorio nostro muneri ullo modo desimus, Nos ad ea in compendio referre, quae Vestrae Serenitati per literas 30. Octobr. praeteriti anni exaratas, nec non Ablegatum nostrum, Uratislaum Comitem de Sternberg, fusius exposuimus. Ex his enim manifeste patet, quam sincerus Nobis animus fuerit, tranquillitatem totius Imperii conservandi, et ab eo arma procul habendi, utpote quae tum demum ad ejusdem et nostram defensionem omnium gentium jure permissam expediri curavimus, postquam Rex Galliae, sine nostro et Imperii Statuum consensu, cum ingenti exercitu Imperium ingressus, non duntaxat foederatos Belgii Ordines in et ex finibus Imperii oppugnaverit, sed et insuper Electoris memorati urbes in Ducatu Clivensi sitas subjugaverit, et stationes in Imperio pro libitu sumendo, non paucos Status summis damnis affecerit, et pro libitu expilaverit: Speraverant nonnulli sistendam inter hos terminos injuriam, postquam dicti Electoris Dilectio cum Gallia in praeterito anno certo modo transegit, et postquam militem nostrum in terras nostras haereditarias revocavimus, sed tantum abfuit, ut exhibitionibus et promissis fuerit servata fides, ut et ab eo tempore firmiore exercitu Rex Galliae Imperio incubuerit, illud miserandum in modum devastarit.


page 766, image: s0766

Treviros nullam ob aliam causam, nisi quod fidem nobis et Imperio debitam, ille Elector exuere noluerit, expugnaverit; decem Alsatiae urbes loco protectionis debitae vallis, moenibus, propugnaculis, tormentis, commeatu et fortunis denudaverit, et ad extremas exitias redegerit; Insuper etiam ininteriora Germaniae et ipsum terrae Franconiae circulum perruperit, atque Electorem Palatinum vel ob hoc solum, quod cum pro tutela Electoratus sui foedus nobiscum tractare inaudiverit, pro hoste infensissimo habuerit, Comitem Nassovium, fidei et juramento nobis et Imperio praestito renunciare detrectantem, per multos menses captivum detinuerit, plurimaque alia, quae vix ab armis Turcicis expectari potuerunt, tam contradictae pacis Westphalicae, quam Aquisgranensis tabulas commiserit. Cum enim vero ut et nos et universum Imperium pro nostra conservatione curam haberemus, et injurias tot et tantas a cervicibus nostris depelleremus, sane summa ratio non tam admisit, quam coegit; Neque enim hanc interpretationem pax Westphalica, neque foedus Serenitatem Vestram et Galliam inter pactum patitur, ut huic sit integrum, in tabulas dictarum pacificationum pro libitu committere, sit vero et Imperio vetitum, vim vi repellere, tot et tantarum injuriarum satisfactionem quaerere, et securitati nostrae meliori modo prospicere: Ipsa Serenitas Vestra licet foedere cum Gallia illigata, pro suo prudentissimo judicio et laudabili aequitate, prout ex responsis dicto Ablegato nostro, Comiti de Sternberg, datis videre est, haec et similia contra


page 767, image: s0767

tenorem pacis Westphalicae a Gallia admissa adeo non commendahit, ut laesis satisfactionem et reparationem deberi agnoverit; dein de ut et universum Imperium in Comitiis Ratisbonensibus justitiam armorum nostrorum contra Galliam approbaverit, et arma Imperii cum nostris socianda non una vice decreverit, quod vel solum praetacti Electoris Dilectionem, ne ei quid sinistri imputari, aut ejus facta et acta in malignam interpretationem trahi possint, adeo tuetur, ut huic vim passuro contra omnium hostium molimina eam, quam Instrumento pacis ex foedere defensivo debemus, una cum Imperio et confoederatis nostris praestituri simus guarantiam; Quis enim justus rerum arbiter in errorem detorqueat, quod memoratus Elector illud peregerit, ad quod per Imperii conclusa adstringebatur, quodStatus ergaStatum obligatio exposcebat, quod justissima commiseratio pro oppressis extorquebat, quod sibi verbis disertis et expressis tam in foedere inter Galliam et illum, quam in Conventione cum cadem inita refervaverit, et quod tam Serenitas Vestra, quam ipsa etiam Gallia, dicto Electori Brandenburgico licere, contestata est? nisi forte quis pessimo exemplo affirmaverit, fas esse Galliae, ut pacta pro non pactis habeat, et toti Imperio leges pro arbitrio dictet et praescribat, quod non sentire Serenitatem Vestram satis certi sumus, utpote, quae tot et tantis vicibus quantopere ei cordi et dolori sit, pacem Westphalicam tam misere turbatam saepius se declaraverit, et laudabilissimam operam ad reducendam orbi Christiano tranquillitatem impendit, quam et nos, si aequa, si constans,


page 768, image: s0768

si universalis erit pax, nunquam recusabimus, sed lubentes volentes una cum nostris Confoederatis amplectemur, prout haec et plura alia Serenitatis Vestrae ad nos misse Legato, Benedicto Comiti de Oxenstiern, pluribus significari curavimus; simulque confidimus, aequitatem et evidentem causae justitiam tantum pondus apud Serenitatem Vestram habituram, ut Galliae moliminibus contra nos, memoratum Electorem Brandenburgicum et universum Rom. Imperium, nec aures, nec animum sit accommodatura, sed potius uti Status Imperii et ut consors Pacis Westphalicae arma contra Regem Galliae sociatura, eumque etiam nolentem ad honestam et securam pacem adactura. Cui etiam annos plurimos et prosperos rerum successus exoptamus, nostrum fraternum affectum in omne tempus confirmantes. Dabantur Viennae, 19. Novembr. 1674.

DCVII. Responsoriae CAROLI XI. Svecorum Regis, ad praeinsertas LEOPOLDI, Romanorum Regis, literas, quibus sibi legibus Imperii minime vetitum esse, foedifragam Elecloris Brandenburgici armis coercere licentiam, suaque potius quam Electoris arma S. R. Imp. patrocinium mereri, ac se Pacis, si justae, tutae ac universali locus detur, nullatenus abstemium esse, demonstratum it, 1675.



page 769, image: s0769

Serenissime et Potentissime Imperator, Domine Frater, Consanguinee et Amice Charissime.

LIterae Majestatis Vestrae, die 19. Novembris elapsi anni exaratae, aliquanto tardius, et cum eas pridem typis evulgatas vidissemus, Nobis sunt transmissae, fusiusque Nos edocuere, quae Majestati Vestrae de Legati Gailici contra Electorem Brandenburgicum expositis publice apud Nos querelis delata sunt, et quibus arbitrata est, juste se posse indignari, cum non ipse Elector, verum potius Rex et Dominus praedicti Legati in Leges Westphalicae Pacis peccasset, ac istis, quas Majestati Vestrae visum denuo et singulatim enumerare offensis ac Imperio illatis detrimentis magis promeruisset, ut arma Statuum et eorum omnium, qui pacis consortes et vindices essent, in Regem Galliarum ipsum converterentur, quam quod vel ilii fas esset, ea contra Electorem evocare, vel alii alicui concessum, Electorem sub Guarantigia Vestrae Majestatis et Imperii constitutum ob ea, quae pro avertenda hac Imperio illata vi, gessit, impune lacessere et aggredi; Quemadmodum Majestas Vestra agnoscendo et depraedicando Nostram, quam pro reducenda Germaniae tranquillitate impendimus, sollicitudinem, et curam se etiam confidere profitetur, quod consideratis arduis istis, quas Majestas Vestra adduxit, rationibus, non solum Galliae requisitioni ulteriori non aurem praebere, verum potius Nostra in tutelam Imperii, Majestati Vestrae, Electori et reliquis, pro ejus salute excubantibus,


page 770, image: s0770

Statibusarma jungere vellemus. Cum recordari Majestatem Vestramnon dubitemus, quae ejusdem Ablegato Extra ordinario Comiti de Sternberg, qua supra dictum negotium iterato respondimus, ita Majestatem Vestram etiam eo facilius comprehensuram confidimus, quae mens in hoc responso Nostra, et quod, quicquid etiam Majestati Vestrae in contrarium suggeritur, ne latum, quoddicunt, unguem recesserimus a priori et eo tempore dedarata promovendi serio pacent sollicitudine: Et a studio excolendi, imo arctius constringendi eam, quam cum Majestate Vestra sinceram et intemeratam cupivimus amicitiam, Fassi enim sumus antea aliquoties, et adhuc denuo profitemur, nullo unquam Nos tempore ac modo probasse, vel etiamnum excusare, quae Exercitus Galilci in Germania perpetrarunt violenta et legibus pacis Westphalicae contraria; sunt enim graviora, quam quod ratio belli, et studium praevertendi, quae illis imminere et praeparari arbitrabantur mala, ea reddere possit vel justa vel tolerabilia. Verum cum nonnunquam, et uti existimamus non immerito admonuerimus, posse ex amica dissidiorum compositione propiorem malo salutem conciliari, quam ex vindicta, et ulteriori armorum motu et strepitu; imprimis cum Serenissimus Galliarum Rex ad reparanda, quae rite postulari possent, damna, ad restituenda, quae a suis detinerentur, loca et fortalitia, et ad ponenda et revocanda sua ex Imperio per inducias generales arma se pronum ac paratum demonstraverit. Ita experientia quoque ipsa deinde testata est, non vanam


page 771, image: s0771

fuisse hanc Nostram sollicitudtnem, non frustraneas nostras obsecrationes et monita, quandoquidem per accessionem partium non tantum belli incendium non extinctum, verum potius majora exinde cepit fomenta, ut solet, quando oleum igni infunditur, et flammas dispersit suas, in omnes Imperii partes, absumsitque insontes et a causa et culpa belli liberos non minus ac sontes, et bello ipso interessatos. Et quid e contra Imperium tantis viribus fultum non potuisset, si consilium nostrum, quo, Deum testamur, nullum et sanando ptaesenti et praecusto diendo futuro belli malo, magis salutare ac adaequatum deprehendebamus, ullum nancisci potuisset assensum; Et status suas cum nostris conjunctas belligerantibus monstrassent vires, ab operatione belli equidem parum retentas, paratas tamen et validas ad extorquendam pacem ab alterutra parte, quae illam noluisset aequam, promptam ac generalem; Et donec de mente hujus vel alterius iniqua, vel ad quietem proclivi, deque justitia postulalatorum, quae utrinque proponebantur, aliquo luculentius Orbi constitisset. Quemadmodum autem Dominus Elector Brandenburgicus, et ipse illam agendi salutarem methodum quam libentissime approbavit, et desuper Solemne quoddam foedus Nobiscum iniit et conclusit; Majestatem Vestram comperto hoc Domini Electoris nexu et consideratis sequentibus in rei veritatem astruendam adductis rationibus et circuinstantiis, pro sua servatae semper fidei gloria existimaturam speramus, hanc sponsionem utrinque bona et sincera fide, ut speraveramus,


page 772, image: s0772

datam et egregio publico in tantum propitiam, Domino Electori non permisisse, in hanc expeditionem militarem se ita praecipitem dare, vix postquam hoc Nobiscum initum foedus pepigerat, et Nobis plane insciis et inconsultis, spretisque simul illis amicis, quibus pacem cum ipsius tam solemni assensu promotum ibamus, mediis; Quae ipsi etiam, priusquam ad arma recurrere posset, juxta normam pactorum, erant tentanda, Quemadmodum Majestati Vestrae amicam hanc compositionem per Ministrum suum Marenholz, non minus ac Nos illam per Residentem Nostrum Puffendorffium, de meliori commendabat. Censet quidem Majestas Vestra, Dominum Electorem fuisse multis, quas in justitiam ipsius causae adducit, rationibus obstrictum, ad defensionem Imperii et Electorum quorundam vi externa afflictorum, Et nos ipsi nefas fore fateremur, velle oppressos frustrari hac ope, si Dominus Elector absque laesione Instrumenti Pacis, et nobis per specialia, de quibus mentionem jam fecimus, pacta datae et debitae fidei illis oppitulatum ivisset. Ast sicuti Dominus Elector legibus Westphalicae pacis salvis, et intemerato, qui in iis loquitur de ambarum Coronarum hostibus extra Imperium non juvandis, articulo, illa quae in obsidium Gravae praestitit auxilia, mittere non poterat; ita etiam qua Nobis specialiter data promissa Dominus Elector diffiteri non poterit, omnia haec, quae Galli contra Imperium et cumprimis adversus Treviros et Palatinatum commiserant, antequam Nobiscum saepius memoratum foedus concludebat, vel conclusum ratihabebat,


page 773, image: s0773

jam pridem fuisse perpetrata. Quare itaque cum vel Unionis Electoralis, vel Instrumenti Pacis, vel alio etiam ad ea vindicanda tenebatur vinculo, haec sibi in nostris non reservavit pactis; et quare tunc amica componendi has turbas et reparandi haec damna, violentis praetulit remediis? Confitebatur quidem ipse saepius, dissuaderi amultis et in Imperio et extra illud hanc Confoederationem, cum imprimis niteretur praememorato, amice quietem reducendi, scopo, ast promittebat Dominus Elector, se nihilominus in proposito, quod ipse ita depraedicabat, salutari futurum constantem; Quemadmodum etiam omni illa contradictione non attenta et pacta promovebat, et mutuo ratihabita permutari curabat. Quamvis autem Dominus Elector in articulo quodamseparato liberiorem aliquem agendi modumsibi stipulabatur, verum nihil sinistri et contrarii, quafoedus de ipso suspicari poteramus, cum simul spondebat, velle se bona fide, cuncta quae sibi proponerentur, Nobis declarare, et tunc experiri, num nostrum assensum et adjutorium in iis, quae justa duceret, et pro re communi tentanda, obtinere posset. Verum quod Dominus Elector hanc de operatione militari reassumtam mentem Nos omnino clam habuerit, usque dum miles accinctus et bellum Galliae denunciatum, et interea temporis Nostrum in Aula ipsius commorantem Ablegarum ditissimis, quod immotus et inconcussus omnibus, quae Nostris pactis adversa requirerent, resisteret, promissis, et pariter inani spe ulterioris de sustentatione sui militis tractatus eluderet, ipse Dominus Elector in literis suis,


page 774, image: s0774

quibus Nos de hac sua intentione certiores reddit, non obscure fatetur, dum Cancellarium suum Brand se ablegasse scribit, quo Nobis hoc fuum iteratae expeditionis propositum exponeret, qui tamen sero satis, et re non amplius integra hic appulit. Et haec propria confessio sua refutat omnia ea, quae ex post facto orbi persuadere fatagit, satisfecisse se nimirum tenori pactorum, etiam qua debitam communicationem, et de caeterose praeter illam debuisse imperio hanc opem; Quam tamen de quo certi sumus, ultra quantum, Imperio juxsa ejus decreta, debitum, non praestitisset, intuitu solarum tantum rationum, quas Majestati Vestrae prosius causa afferre placuit, nisi exterorum ingentia subsidia accessissent, et aliae etiam ipsi factae spes, quibus non semel a societate et amteitia Antecessorum Nostrorum amotus. Cum itaque luculenta rei evidentia demonstret, Nostram cum Domino Electore nuper exortam controversiam non nid injurtis et illicitis illis principiis, quae Majestati Vestrae a Domino Electore et reliquis nostrae causae male cupientibus sunt persuasa nec displicentia, quam obinde Nostrorum motu armorum in ditiones Electorales sumus testati, sit soli Galliae sollicitationi asscribenda; Quamvis concedamus, Nos Serenissimo Regi Galliarum teneri per legespacis Westphalicae, per specialia cum ipso, quae tamen ejusdem pacis tabulis, et ipsa Majestatis Vestrae explicatione nituntur, inita foedera, et per illum nexum, quo Nos vindicem et sponsprem transactae nuper inter altememoratum Regem et Electorem litis promisimus; verum quod honestas ipsa et fides


page 775, image: s0775

sincere data, ut sanctissimum sociae vitae vinculum Nos ad ea adegerit; Ac quod denique animadversio illa Nostra pro aggressione rite haberi non possit, cum per unanimem moderatiorum gentium consensum non is, qui arma primo infert, velut Nos, coacti religione sancte observandorum foederum, ea solum modo maturioris reconciliationis ergo absque operatione hostili monstrat, ast potius ille pro vero censendus belli autore, qui lacessens alterum injuriis, causam ultioni et armorum motui praebet. Itaque nulli dubitamus, quin Majestas Vestra pro justissimo suo et integerrimo animo, quo adeo apud orbem inclaruit, et vera a speciosis, justa ab iniquis dignoscere valet, mature has, quas superius adduximus, aequitate et fide suffultas rationes sit perpensura, et agnoscendo, quod nobis potius Guarantigia Imperii in vindicandis Imperii Constitutionibus et pactis, quam Domino Electori in iis infirmandis debeatur, simul judicatura, contra Nos ad instantiam malevolorum nihil vel a Majeitate Vestra aut per editionem avocatoriorum, aut alia adversae mentis argumenta procurari, vel ab Imperio decerni posse, quod non repugnet veris justitiae et aequiratis legibus, tranquillitatem communem, cui reducendae tam sedulo et sincere invigilamus, longius arceat, et Christianum orbem in majora discrimina, caedes et devastationes protrudat, quorum omnium vindex Deus causam, juxta merita, et ulcilcetur et proteget. Interea a Nobis nihil desiderari patiemur, quo mala haec, in quantum per Nostra haec dissidia aggravescere possunt, sanari et tolli


page 776, image: s0776

queant; A Majestate Vestra hisce contendentes, velit amice experiri, quam pronus et promtus Noster sit ad reconciliationem animus, modo pari, et pactis consentaneo studio Nobis obviam eatur, et quantum sumus daturi, egregio Vestrae Majestatis componendi particularem hanc litem in literis suis praememoratis testato desiderio. Quibus Majestatem Vestram divinae protectioni ad prospera quaevis animitus commendamus. Dedimus in Arce Nostra Stromsholmensi, die 15. Februar. Anno 1675.

Majestatis Vestrae

Bonus Frater, Consanguineus et Amicus.

CAROLUS.

T. Joel Oernsted.

DCIIX. Literae CAROLI XI. Suecorum Regis, ad GENERALIS FOEDERATI BELGII ORDINES, quibus eos cepti ab ipsis capessendorum contra se armorum consilii iniquitatem diligenter perstringendo, tutiori pacis amicitiaeque tramiti inhaerendum esse, impense hortatur, 1674. Nos Carolus, Dei Gratia, Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Rex, Magnus Princeps Finlandiae, Dux Scaniae, Esthoniae, Livoniae, Careliae, Bremae, Verdae, Stetini, Pomeraniae, Cassiubiae et Vandaliae, Princeps Rugiae, Dominus Ingiae


page 777, image: s0777
et Wismariae, nec non Comes Palatinus Rheni, Bavariae, Juliaci, Cliviae ac Montium Dux, Celsis et Praepotentibus bonis Nostris Amicis ac Foederatis, Dominis Ordinibus Generalibus Foe derati Belgii salutem et prosperos rerum successus.

Celsi et Praepotentes Nostriboni amici et foederati.

QUae et quam insignis sit amicitiae illa foederumque unio, quae Regno nostro cum unito Belgio semper intercessit, neminem potest latere, qui ad monumenta, quae eam exornant, respexerit. Nam et fides, qua est culta, perspecta aeque omnibus ac integerrima est, et cognita juxta constantia praeclara, quae jam inde a longo tempore immota stetit, Nos quoque hanc, ad Nos cum Regni haereditate transmissam, eo accepimus animo, quo fixum Nobis stat majorum nostrorum ita sinceri erga amicos et foederatos affectus, ut aliorum gloriose actorum vestigia premere. Quapropter etiam id curae Nobis maximopere semper fuit, ut antiqua illa conjunctio non modo firma omnino permanere, verum etiam novo vinculo strictius ad huc connecti posset. Quod ipsum cum facile pateat perpendenti promptitudinem, qua occasionem vel ipsimet praebuimus, vel ostentantem se, sine mora acceptavimus, foedera Nos inter intimiori adhuc unione corroborandi. Tum etam confidimus, vos sic existimaturos, post commoda satis magna ab Nobis hisce temporibus neglecta, postque labores, quos lubenter subivinius, et


page 778, image: s0778

difficiles et longos, dummodo Vobis sociis et Amicis Nostris Vestraeque saluti consulatur; de fido erga Vos animo nostro dubitari minime posse. Atque haec considerantibus Nobis, deque eo insimul sollicitis, ut consilia vobiscum jungere possemus pro publica tranquillitate tum restituenda tum restituta munienda, laetisque praeterea, quod favore omnipotentis Res vestrae feliciter restauratae, Pacem jam propinquam promittere velle viderentur, in exspectatum accidit, ea Nobis annuntiari, quae nihil minus, quam amica prae se ferunt consilia, nimirum de armis in Nos suscipiendis apud Vos agi, copiasque lustrandas et adversus Nos quamprimum educendas, Vos decrevisse: Et quidem ea de causa, quod cum Elector Brandenburgicus, praeter spem, quam in foedere Nobis dedit, nuperrime Nobiscum inito, et cujus est unus scopus, quietis in Imperio cura, nec ad Instrumentum Pacis, cujus tutela etiam Nobis incumbit, attendens, adeoque non ut carte Imperii Status copiis pro rata cum aliis in Imperii defensionem sociatis, sed justo misso exercitu ea arripuerit consilia, quae nec paci procurandae, quae praetenditur, conveniunt, nec tuta Nobis, siquidem, quae pertulit Imperium jam longo tempore mala, graviora faciant, securitatemque vigore Pacificationis Westphalicae competentem dubiam ac incertam reddant. Nos idcirco intermittere ea non potuerimus, quae et Pacis Westphalicae Guarantia Nobis imperat, incolumitasque propria suadet. Atque est hoc ipsum ejusmodi, ut merito Nos summopere commoveat, sive fincerum Nostrum erga Vos affectum, sive curam intueamur, qua publicae


page 779, image: s0779

quieti jam diu ac indesessi allaboramus. Nam quod veteri Regnum inter Nostrum Statumque Vestrum amicitiae firmiter inhaereamus: eamque, posthabita omni alia consideratione, illaesam conservandam omni tempore duxerirmus: quod etiam Rempublicam Vestram omni semper favore et constanter amplectamur: quod denique paratos Nos non semel contestati fuerimus, ad omnia ea, quae nexui Nos inter mutuo robur adhuc majus addere possent; ejus vero longe aliam rationem habendam pro aequanimitate Vestra ipsi procul dubio dijudicabitis, quam ut ea, quae hostibus, quam Confoederatis conveniunt, magis in Nos decernantur. Nec etiam opera, quam ab omni Partium studio remotam, Paci et Vobis et Orbi restituenda commodamus, id promereri videtur, ut locum apud Vos consilia ulla inveniant, quae Nostro cum periculo securitatisque Nostrae imminutione conjuncta esse possint. Est equidem laude digna illa Vox, qua foedera Vestra Vestrosque Foederatos curae Vobis profitemini: verum dum suasores exemplo Vestro estis, ut fides data non deseratur, ipsimet Vos alienum quoque a justo statuatis necesse est, ut in Nos arma ideo capiantur, quod nec foederato Nostro nec foederi sancito deesse queamus aut velimus. Nec enim est foedus Nostrum cum Serenissimo Rege Galliae Christianissimo ita comparatum, ut novum dici possit, aut tale, quod praesentibus motibus ortum ac vires suas solummodo debeat. Sed ei superstructum stat fundamento, quod tempore ac aetate Bellum, cui Vos implicati estis, multum


page 780, image: s0780

antecedit, eamque a Nobis occasione quoque hujus temporis exigit observantiam, quae nobis incubuisset, minime licet enata fuisset inter Regem Christianissimum et Vos armorum illa contentio quae adeo infeliciter tot Principes ac Potestates in Europa in mutuas caedes agit. Et certe si foederum jura sociis munimento esse debeant, spes merito est, sic aliorum foederatorum vestrorum causam Vobis suscipiendam esse, Vos existimaturos, ut insimul cavendum omnino censeatis, ne in detrimentum Nobis nihil tale promerentibus cedat, cum foedera quoque Vobiscum habeamus et antiqua admodum et saepius renovata, nec ut foederatum Vestrum subvertamus, coeco belli studio accensi annitamur, sed in eo oecupati solummodo simus, utquae Nobis ab illius inceptis imminent pericula, iis avertendis tempestive, et prout salus Nostra requirit, obviam ire queamus. Si enim aliud Vobis consilium; erit id quidem non foederis aut foederati defensionem, sed conatuum illius Nobis periculosorum adversus Nos patrocinium agitare: Id quod de Vobis vel suspicari integerrima Nostra ac minime fucata in Vos propensio prohibet. Atque ut praeterea negotium, quod Nobis cum Electore Brandenburgensi intercedit, a Rationibus Vestri Status est remotum, cum ad Germaniae duntaxat pertineat quietem, eoque solummodo spectet, ne Westphalica Pax penitus proteratur, legesque ejus ludibrio omnino fiant, ac in totum vilescant, adeoque Nos tranquillitatem Imperii optasse magis, quam defendisse videamur: Ita nec ossensae causam ullam subministrare Vobis jure possunt arma


page 781, image: s0781

Nostra, quae Necessitas Nobis prospiciendi movenda jus sit. Nullum enim imprimis bellum Vobis inferendum intendunt, quod etiam tunc temporis pro amore salutis Vestrae, procul habuimus, cum res Vestrae adversae fiduciaque successus ad id invitare potuissent. Nec est praeterea etiam damni aut periculi quidquam ab iis metuendum Vobis, quod vel foederatorum aux ilia avertant, quo citius pereatis, vel Vos, ne amissa recuperetis, impediant. Namineojam Statu Benignitas Divina Vos collocavit, ut propriis nunc viribus securi ac muniti non opus habeatis, ut ad Rempublicam Vestram, vel in pristinum statum restituendam vel conservandam aliorum accedant auxilia, ne dum ea, quae Pacis Westphalicae (ea vero, ut sarta tectaque maneat, Vestra quoque interest) periculo, totque in Imperio Statuum, quorum penates belli jam moles involvit, ruina misereque pereuntium gemitu constant. Itaque horum omnium intuitu nulli dubitamus, quin ipsimet statuatis, arma, quae in Nos expediveritis, justa dici non posse, quia nec necessaria: eaque de causa eo fore culpam graviorem, quae spe pacis, quae apparere rursum rediviva coepit, penitus eversa, nulloque periculo impellente bello jannam erumpendi aperuerit novo, et cujus finem facturus dies aut terminus animo concipi non potest. Atque horret imprimis aninius cum alia intuentes concomitatura Nos inter collisionem mala, irruentem insimul Christiani Orbis antiquum illud antemurale Poloniae Regnum, assilientem furorem Porta Ottomannicae, remque Christianam, dum in semetipsos Christiani Principes


page 782, image: s0782

ac Status saeviunt, derelictam consideremus: idque juxta reputemus Christiani nominis hosti ad Tyrannidem suam propagandam, jugumque servile Christianis imponendum, viam nullam expeditiorem esse posse, multis hisce inter se Christianorum odiis ac certaminibus. Est vero in manu ac potestate Vestra situm longe salubriori remedio, quam quod vel in belli flagrantis continuatione, vel novi accumulatione quaeri possit, et rei Christianae et foederato Vestro consulere: Nimirum si adhibita amica dehortatione a coepto eum dimovere et ad meliora inducere, promptaque praeterea pace difficultares et exortas et subnascentes omnes tollere ac praecidere volueritis. Atque ut de pacifica Nostra mente eo certiores esse possitis, sanctissime Vobis asseveramus, Nos, ut maximopere dolemus, Electorem Brandenburgicum ea properanter nimis amplecti voluisse consilia, quae nec congrua foederi Nobiscum pacto. nec affectui sincero, quo eum prosecuti semper sumus, aut paci pacisque promovendae studiis, quae in commune Nobiscum collatarum se prae se tulit, consona: Ita simul ac Elector vel sponte, vel suasu ac officiis Vestris permotus, cum milite suo regressus suerit, ad ea praeterea transierit consilia, quibus non ut jam longius se moveri publica quies, sed facilitari poterit, pacis quoque Westphalicae Nostraeque ex ejus sincera observantia ac guarantia dependenti securitari ac incolumitati, cautum satis esse posse perspexerimus; Nos ad priorem mutuam fiduciam restabiliendam obvios ei omni promptitudine futuros, Nostrasque copias continuo ex


page 783, image: s0783

terris Electoris, quas forte fuerint ingressae, deducturos: id denique acturos, ut perspicuum orbi sit, arma Nostra, a nobis mota, non agi cupidine quadam bellum ex bello serendi, nec eos adjuvandi conatus, qui paci adversantur, aut alios laedendi opprimendive; eaque nullum sive ad Electorem pertinentem, sive in Imperio alibive locum occupandum ac retinendum sibi destinasse? Verum ad Pacem promovendam juraque ac foedera Nostra tuenda solummodo spectare. speramus autem, hanc Nostram assecurationem fidemque, quam Vobis damus, de vero ac Pacis studiosa intentione Nostra securos Vos reddere posse: adeoque effecturam, ut ipsimet deprehendatis, causam nullam esse justam ac legitimam, quae Vestra in Nos arma provocare possit: quin etiam ad eas rationes animum adiiciatis, quae et in pacem propensionem, quam laudabiliter saepius ac iteratis vicibus contestati estis, comprobare poterint, spemque confiment, quam concepimus, affectui, quo Vobis salutique Vestrae optime cupimus, parem Nos apud Vos experturos. Sin autem alitere venerit, quod Deus tamen avertat! Justitia quae a Nobis stat, nitemur, fiducia certa freti, causam Nostram optimamque Intentionem et Deum Adjutorem omni exoptando successu et pacis cunctos ac aequi amantes fautores inventuram. Interea vero nec a proposito, ne latum quidem, quod dicitur unguem dimovemur, quod semper Nostrum fuit, amice Vobiscum vivere: nec remissum reperietur, quod Nos omni tempore tenuit, desiderium et publicae ac communis quietis, et amicitiae ac sinceri animi argumentis


page 784, image: s0784

sic Vobiscum certandi, utambigi possit, paratiores ne Nos fuerimus, an Vos promptiores ad ea studia, quibus mutua Nos inter amicitia diuturna conservari et in secula propagari possit. Quae omnia cum Legatus Noster Extraordinarius ac Aulae Cancellarius, Generosus ac Nobilis Nobis sincere fidelis Edwardus Ehrenstein, Haereditarius in Forsbygard, Lindesiae et Brackesdorp uberius expositurus erit, eo nos referimus, eaque de causa hasce finientes Deo optimo maximo Pacis Autori Vos animitus commendamus, fausta quaevis ac felicia Vobis apprecantes. Dedimus in arce Nostra Holmensi die 5. Mensi Decembris, Anno 1674.

Vester Bonus Amicus et Foederatus

CAROLUS. H. Hoghusen.

DCIX. Literae CAROLI XI. Suecorum Regit, ad PROCERES S. R. IMP. per Delegatos in Comitiis Ratis bonensibus congregatos, quibus ipsi motum contra Electorem Brandenburgicum bellum, velut justum et totius Imperii consensu ac patrocinio dignum, probatum it, seque infucata, in pacem universalem propensione duci, sollicite asserit, 1674. Nos Carolus, Dei Gratia Suecorum, Gothorum et Vandalorum Rex etc. Reverendissimis, Serenissimis, Celsissimisi, illustrissimis, Reverendis, Illustribus, Magnificis. Generosis et Spectabilibus


page 785, image: s0785
Romani Imperii Electoribus, Principibus et Statibus respective Consanguineis et Amicis nostris Clarissimis, ut et Nobis sincere grateque dilectis, salutem et prosperos rerum successus.

Reverendissimis, Serenissimi, Celsissimi, Illustrissimi, Reverendi, Illustres, Magnifici, Generosi et Spectabiles Romani Imperii Electores, Principes et Status respective Consanguinei et Amici Clarissimi, ut et sincere grateque dilecti.

QUod nonvana fuerit nostra quam testabamur initio horum, qui primo viciniam adoriebantur, belli motuum sollicitudo, et quod non frustra Celsitudines Vestras Electorales, Dilectiones Vestras, et Vos, ad adaequata huic malo remedia praeparanda et ibi in publicis Imperii Comitiis et seorsim per Ablegatos Nostros in Aulis Celsitudinum Vestrar. Electoralium, Dilectionum Vestrarum et apud Vos requisiverimus, eventus rei, qui ob oculos versatur, ubique funestus abunde satis approbavit; serpendo enim turbae hae regione ex una in alteram et vicinorum et Imperii Statuum, quorum plerique tamen per leges Imperii et gentium, erant enim a culpa et a causa belliomnino liberi, ab ista belli injuria debuissent esse immunes, cuncta vi et flanimis absumunt, et publicam Gemaniae rem iis exponunt calamiratibus, quod de unquam reparanda ejus salute merito desperaremus, nisi in unicum, in opem nempe divinam, veram et sacram illam fluctuantis ac fere deperditae


page 786, image: s0786

rei anchoram reclinandi nobis superesset Asylum. Recordari enim Celsitudines Vestras Electorales, Dilectiones Vestras et Vos optime, non dubiramus, quanta cura, quam sincero ac indefesso desiderio, et quot impensis per diversas ad omnes, qui bello involvebantur primo Reges et Status missas Legationes, studium reconciliationis et pacis commendavimus, et quod exantlatis, quae exoptatissimum hoc negotium sufflaminabant, difficultatibus a cunctis belligerantibus congressum, qui Coloniae Agrippinae non ita pridem pro perficiendo salutari hoc opere celebrabatur, tandem evicerimus partibus ibi praesentibus, quamvis earum praetensiones ex motu fortunae belli aggravescebant vel remittebantur, et maximae erat molis animos dolore amissi excitatos et sorte elatos propitia et his et illis aut indignantes aut bene cupientes, omnes vero inimicos sibi invicem infensissimos ad moderatiores demulcere pacis conditiones, spes tamen affulgebat, potuisse Legatos Nostros, qui summa integritate et prudentia officio mediationis, cui soli invigilabant, perfungebantur, ardua haec et invia exaequare, et postulata uniuscujusque inquantum immoderata ad lancem aequitatis componere, nisi infaustus de Principis Wilhelmi captivitate et sequestratione argenti Gallici casus operam illam nostram, et simul omne, quod Christianus Orbis sibi exinde promittebat, solamen intervertisset. Conquerebantur enim Legati Galliarum Regis, quorum nimis festinatum, cum commissa publico condonari potuissent bono, non utique probamus, discessum,


page 787, image: s0787

nullam sibi relinqui securitatem illo in loco, quem fides publice data, cujus sponsorem et depositarium virtute muneris Mediatorii Nos reddidissemus, inviolabilem praeltare debuisset ac sanctum et abeuntibus iis, reliqui ansam sumebant et praetextum Plenipotentiarii se etiam ad suos, cum reditus istorum tam brevi nonsperari poterat, recipere Dominos. Quo communis inde res faciem sortita est magis deploratam, eo fortius contra hunc fortunae tranquillitatem Christianitati invidentis ictum eundem rati, Legatos iterum nostros ad Imperatorem, Regem Galliarum, et Ordines uniti Belgii misimus, iis mandatis, ut remotis, quae priorem eruperant tractatum, obstaculis desiderium tranquillitatis iis omnibus, et per eos illorum Confoederatis insinuarent, mitigarent ubique conditiones pacis, simulque operam darent, quo induciae generales obtineri, et per eas animi adponendam, ac desuescendam primo iram et inimicitiam, ac dein admittenda remedia reliqua, quae illam peritus eradicare, et in omnimodam a tota Christiana gente tam anxie desideratam reconciliationem et pacem convertere possent, quo ita restitutus denuo pacificationis tractatus potius consummando et ultimam manum applicando inservire posset. In hoc agendi modo, uta nobis optima ac integerrima fide publicae saluti unice destinato, ita et ab omnibus, quorum interest, rem solam Imperii absque reflexione ad exterorum commoda habere sartam et salvam saepius comprobato, haeremus adhuc non parum anxii et solliciti de exoptato hujus negotiationis eventu; meliora nos quidem


page 788, image: s0788

sperare jubent, quod omnes desiderium pacis ingens et pertaesos se effusionis Christiani sanguinis profiteantur, verum non econtra parum contristamur, quando expendimus non admitti medicinam, quae morbo praeparatur, et sola ei videtur salutaris, non removeri per restitutionem detenti Principis, cujus quidem commissa non excusamus, sed quod iis, ob pacis savoremignosci potuisset, optassemus, obstacula, quae Tractatus reassumptionem hactenus impediunt, non consentiri Armistitium, nisi iis conditionibus, quae parte adversa pene devicta, forsan non expectari, aut ad minimum, nisi cum ipsa pace rite postulari potuissent, et quod in partes trahantur, vel eant Principes illi, qui maximum pacis studio fomentum afferre voluissent, si a belli operatione abstinuissent, ad eam tamen omnibus quibus pollent viribus parati, si necessitas vel favor publici illud postulasset, et ad serio et cum autoritate exponenda, quae pacem evincere potuissent, argumenta. Qui ut maxime salutaris, ita et solus et unicus hic noster suit scopus, cum transmitteremus, qui in nostris Imperii Provinciis commoratur, militem, quem et quamvis immensis sumptibus nostris, et nostrorum subditorum onere gravisiimo ibi diutius eundem in finem adhuc retinuis semus, nisi nobis praeter spem, et quod summopere dolet, obvenisset controversia quaedam cum Domino Electore Brandenburgico singularis, et illa simul necessitatem nobis imposuisset, arma nostra ad vindicandam, quae Dominus Elector et per leges Westphalicae pacis et nostra cumipso inita pacta tenetur, fidem, ipsi aliquo propinquius et in


page 789, image: s0789

ipsis ditionibus suis tamen absque ulla ultetiori ac hostili operatione monstrare. Cognita sunt enim Celsitudinibus Vestris Electoralibus, Dilectionibus Vestris et Vobis, quae a toto Imperio, ut Coronae Galliarum in Instrumento pacis §. Et ut eo sincerior, etc. aperte, ita et Regibus et Regno Sueciae in diversis earundem pacis tabularum passibus implicite et per sanam consequentiam de earundem ambarum Coronarum hostibus extra Imperium per suppetias non juvandis, sancte promissa sunt, et quod nos cum alte memorato Galliarum Rege, prius tamen, quam nobis dabatur de ejus futura cum Imperio simultate, ullam habere suspicionem pro roborando isto quoad Coronarum securitatem tanti ponderis articulo non solum, verum etiam pro exacta tranquillitatis et omnium, quibus Imperii Ordines sanctionis virtute illius gaudent et gaudere debent, jurium et beneficiorum observantia certa inivimus pacta, de quibus statim, postquam conclusa fuerunt, Celsitudines Vestras et Vos, et praeprimis Dominum Electorem Brandenburgicum per expressam certiorem reddidimus ablegationera. Quemadmodum etiam nec ille, nec reliqui hanc nostrae et Imperii saluti debitam curam damnarant, verum plerique illam maxime arbitrati sunt salutarem, ac quod magis est, Imperator ipse vigore singularis cum Gallia desuper fere sub eodem ac nos paciscebamur dato, conclusi foede, ris approbavit, declarando nimirum sensum illius §. eo modo, prout nos in nostris pactis eum, ut genuinum, merito agnovimus. Cum ergo haec


page 790, image: s0790

non minus, ac reliquae Imperii pragmaticae leges, debeae esse salva, non possumus, quin maxime doleamus, quod alte memoratus Dominus Elector, ejus immemor esse voluerit, mittendo, quae constitutio haec non probabat, exteris auxilia, et promittendo illa per expressa aeque, qua istum casum cum exteris prohibita, foedera, et quod nos illo suo facto adegerit, compertum cuique reddere, quod nobis illud, uti juxta amussim legum Imperii par est, displiceat. Non enim inficias imus, Dominum Electorem non minus, ac reliquos Imperii Electores, Principes, ac Status fuisse obstrictum, per eam, quam Imperio debebat, fidem arma, speramus tuto satis et expensis, quae bellum sequuntur, debita cura incommodis, promulgare contra Galliam decreta, ac stringere simul in defensionem Imperii, quam etiam nullatenus in dubium vocamus; ast nescimus, num voluisset ultra quantum Imperio, juxta ejus catastrum, debitum, omnes suas vires educere et elargiri, nisi per praememorata cum exteris conclusa pacta, et spe insignis cujusdam commodi ea spospondisset. Tantum abest etiam a nobis invidere tam exteris, quam praeprimis illis Imperii Principibus ac Statibus, qui multa et gravia ab exercitibus Gallicis contra leges Imperii perpessi sunt, hanc Domini Electoris opem, quod nosmetipsi oppressis suppetias venissemus numero militum juxta matriculam debito, nisi qua officium Mediatoris sustinentes non ausi fuissemus quaedam committere, quae ab adversa secus interpretari potuissent parte, et muneri mediatorio aliquam excitare suspicionem. Nihilominus tamen


page 791, image: s0791

omnem, quem potuimus pet Legatorum Nostrorum ferio factam repraesentationem movimus lapidem, quo damna a Gallis Imperio reparari, ac eorum progressus contra Hollandiam sisti, eosque inter ac eorum utrinque Confoederatos pax aequa et universalis sprocurari posset, declarando palam, paratum esse nostrum absque partium studio militem ad evincendum contra inique refractarios ejusmodi justam tranquillitatem. Et quo verbis illis, sufficientes, etiam vires reddere possemus, in societatem honesti illius et sinceri propositi, quemadmodum Celsitudines Vestrae et vos, uti Imperii Electores, Principes et Status, quamvis plerosque ob hanc vel illam fundatam male suspicionem incassum requisivimus, ita et Dominum Electorem separatim invitavimus, et per foedus cum ipso non ita pridem sub dato 1. Decembr. elapsi anni conclusum astrinximus; Quod cum pax et tranquillitas publica non parum sit labefactata consultum utrinque visum fuerit, ut reducendae eidem omnis porro sine mora impenderetur cura. Et sicuti Dominus Elector nostra ei scopo hactenus impensa officia multis elogiis in eodem foederis art. 4. maxime probat, ita nobiscum in eum agendi modum porro condescendit. Quod nempe ambo eadem via ulterius procedere ac belligerantibus et conjunctim et separatim cum per literas, tum per Ministros et Legatos omnia belli mala exponere, eosque serio hortari vellemus, ut Orbi Christiano, aequis admissis conditionibus, pacem reddant. Ast vero, si haec officia, labor et industria frustra fuerint, omnesque amicae hortationes, fida consilia, oblataque conveniente


page 792, image: s0792

loco et tempore media, quamvis repetita, nullum locum invenirent, nec aequae conditiones admitterentur, eo casu et Nos et Dominus Elector nihilominus constans nostrum promovendae conservandaeque pacis propositum simul aliquando significantius testari deberemus, quam nobis haec displiceant, ac simul conferre statim inter nos consilia, qua ratione, pro temporis rerumque statu officiis ad usque frustra impensis tandem locus aliquis a belligerantibus daretur. Reservavit quidem in articulo quodam separato sibi Dominus Elector liberiorem quendam agendi modum, meditando procul dubio clam nobis ea, quae jam eruperunt, priori adversantia consilia obligationi. Verum cum adderetur, quod consiliis, quae alter foveret, alteri confoederato mature et justo tempore prius communicatis, id omni studio agi deberet, quo deliberata satis re, et examinatis consiliis inter se convenire possent; Nobis suspicari non licuit, voluisse Dominum Electorem per illum articulum, et promissum promovendi pacem amice methodum et scopum invertere, qui foederi erat prope unicus ac maxime salutaris, observantiam nempe Instrumenti Pacis, qua beneficium ambabus Coronis super indigitato §. stipulatum, et ejusmodi tam pace, quam hujus foederis tabulis dilucide adversum exequi propositum, priusquam juxta fidem eorundem pactorum super ardua illa resolutione nobis sua ut justa et licita probasset consilia. Innotuerunt enim nobis illa non citius, quam cum simul clarigatio Galliae et exercitus contra illam educeretur, quamvis Ablegato Nostro,


page 793, image: s0793

Tribuno Wangelin, in Aula Domini Electoris praesente, et summo studio interjectis querelis causam perquirente, quod intentio tanti momenti, et super qua tam frequentes cum exterorum Ministris instituerentur communicationes, illum celaretur. Verum quemadmodum methodus illa agendi praememoratorum fidei pactorum adversabatur, ita illam nec nos merueramus, cum Domino Electori in recenti adhuc versarentur memoria optima nostra pro reconciliatione ipsius cum Rege Galliarum impensa officia, et quod, dum suadebamus compositiones, illam a parte Electoris, cum jam hostem in ipsis ditionibus suis circumspiceret, tam flagranter desidertam simul Galliae spondebamus (quo datae fidei nexu adhuc obstringimur) fore illam constancem ac duraturam. Dominus Elector praecipuam expeditionis hujus causam tribuit quidem in literis, quibus de hoc suo certiores nos reddit proposito, Gallorum contra pacem ubique perpetratae in Imperio violentiae, et quod multis teneatur rationibus ei cum reliquis Imperii statibus fortiter obviam eundi, nec nos eam magis, quam reliqua Imperii membra excusamus, cum fuerint gravia et intoleranda inde subsecuta. Ast cum alte memoratus Galliarum Rex, cui omnia illa per Legatos nostros saepius ob oculos poni fecimus, regesserit, promtum ac paratum se resarcire illa, a suis ex ratione interdum belli, et ad avertenda, quae in statum suum mala machinabantur, illata detrimenta, modo et adversarii, qui forsan non minora peccassent, contra pacem laesos redderent indemnes: Consideramus ex mutuo


page 794, image: s0794

hoc satisdandorum, induciarum ac restituendorum consensu, qui etiam ex aequitatis et egregii publici dictamine temperari et componi potuisset, publico belli et dissidiorum morbo propiorem et propitiorem medicinam potuisse conciliari, quam ex dubio vindicandarum injuriarum successu expectari queat, hoc est, promtiorem obtineri potuisse pacem, facie rerum, ut antea disposita, nostris nempe et Domini Electoris, ac reliquorum extra operationem belli adhuc constitutorum Principum, ad extorquendam a renitentibus et iniquis quietem, armis paratis et conjunctis, quam quae nunc sperari queat, cum eorum vires distractae in partes iverint, in mutuas caedes ruant, eventum rei fallaci sortis arbitrio relinquant, et superstites rem reducendi ad justum aequilibrium forsan non sufficiant, praesertim cum per eam partium multiplicationem multiplicatae sint simul earum praetensiones, gravamina et studia et pacisicationes, si benignum rei manum admoveat Numen, futura imposterum res multo quam antea difficilioris operis et negociationis. Quapropter cum leges Imperii aperte satis prohibebant ea, quae Exteris Dn. Elector praestitit auxilia, Hollandi cum primis illis non indigebant, cum per benignam Dei curam ultra et citius, quam sperari poterat, pristinos status sui fines postliminio jam recepissent, per illud vero, quod nobiscum pepigerat, foedus, non etiam concedebantur, ad minimum nobis inconsultis rite mit non poterant, nostrae etiam cum Gallia initae unioni, quae ut superius jam dictum, expressae pacis Westphalicae innitebatur


page 795, image: s0795

dispositioni, directo quemadmodum Domino Electori optime erat compertum, adversabantur, ideoque per illos trium foederum nexus necessitas, nisi secus servatae fidei famae, quam tamen pejus omni periculo aversamur, Nos exponere velimus, nobis imposita per cuncta, quae negotio sufficiant, media tentare, quo Dominus Elector ad observantiam istorum foederum reduci possit, et quandoquidem eum in finem partem exercitus nostri in ditiones Domini Electoris Brandenburgici eduximus, non quo ullum hostilis animi actum miles noster exerceat, verum ut amice ibi subsistat, donec legibus pacis Westphalicae et nostrae confoederationis debito satisfactum, ita confidimus a Celsitudinibus Vestris Electoralibus, Dilectionibus Vestris et Vobis hoc remedium nostrum, quo saluti pacificationis et sanctitati pactorum unice velificari intendimus, non tantum non sinistre latum, ac veluti actum tranquillitati contrarium Imperii expositum, verum potius nos a Celsitudinibus Vestris et Dilectionibus Vestris et Vobis, ut compaciscentibus et sponsoribus saepius praedictae pacis Westphalicae adjutum iri, quo Domino Electori satisdatio justi nostri ac aequissimi desid erii persuaderi possit, eaque spe tanto majori fiducia nitimur, quia credimus, non posse nec velle Celsitudines Vestras Elcetorales, Dilectiones Vestras et Vosa nostro proposito, cum fuerit usque in hunc diem adeo sincerum, honestum et Imperio salutare, alia vel ipsas conjicere, vel persuasas ab aliis admittere, quam quae et in futurum isto cum saluberrimo scopo convenire, et ipso testari facto


page 796, image: s0796

queant; quam ut amicitiam cum Celsitudinibus Vestris Electoralibus, Dilectionibus Vestris et Vobis semper cupimus salvam atque intemeratam, ita etiam illam nos omni, quo valemus studio, quavis occasione servabimus; Innatus enim nobis est ille cultus et haec propensio, cum gloriemur Nos ex Illustriori Principum Imperii stirpe progenitos, et sicuti de caetero nobis suspicari non concessum, intermortuam esse memoriam meritorum, quibus antecessores nostri, Reges Sveciae, ob vindicatam Germaniae libertarem ac quietem in tantum inclaruerunt, ita et ea omnia hoc ad minimum operatura considimus, ut de actionibus nostris ad Instantiam nobis et publicae saluti male cupientium nihil sinistri vel inimici credere velitis, donec earum integritatem et promptissimum nostrum ad reconciliationem cum Domino Electore animum aliquo exactius indagare possitis, quibus Celsitudines Vestras Electorales, Dilectiones Vestras et Vos ad quaevis prospera et status incrementa protectioni Divinae commendamus. Dabantur in Arce nostra Holmensi, die 16. Dec. Anno 1674.

Celsitudinum Vestrarum Elecroralium, Dilectionum Vestrarum

Bonus Consanguineus Foederatus et Amicus

Vobisque

Singulari benevolentia affectus

CAROLUS.

F. Joel Ornsted.



page 797, image: s0797

DCX. Literae LAURENTII CHRISTOPHORI a SOMNIZ, Consiliarii Elestoris Brandenburgici intimi, ad RECTOREM et PROEESSORES ACADEMIAE ARGENTORATENSIS, quibus nomine Elestoris sui, pro habita in obitum CAROLI et AEMILII, Principis Electoralis Primogeniti solenni Panegyri, decentes gratias agit, 1674.

Rector Magnifice, Professores admodum Reverendi, Amplissimi, Domini et Amici plurimum honorandi.

CUm Argentinensis Respublica nuper illustri documento Caesari atque Imperio difficillimis temporibus, suam probaret fidem, Serenissimus Elector Brandenburgicus, Dominus meus indulgentissimus, et agnovit et praedicavit eam dignis modis. Nunc cum in gravissimo eodemque luctuosissimo casu, quando nimirum sua Serenitas Electoralis filium primogenitum Principem undiquaque florentissimum amisit, eadem Respublica dolorem suum declaraverit; Academia autem, quae eadem Republica continetur pergrato officio et luculento scripto, luctum levaverit adeo insignem, grato profitetur animo sua Serenitas Electoralis, inde sibi, Domuique suae Serenissimae solarium accessisse, unde nuper Germaniae universae securitas et salus affulsit, idque ut Magnificentiae Vestrae, Vobisque Patres Academici Amplissimi, significarem jussit; simulque Consiliario suo intimo, Nobilissimo Amplissimoque Domino Francisco


page 798, image: s0798

Meinertio, alumno olim Vestro, nunc dexteritatis, solertiae ac felicitatis Vestrae in formandis ingeniis, grato et perpetuo testi negotium dedit, ut affectum suum, ac grati animi sensum amplius declararet.

Ego autem, quantum debere me Vobis sentiam, re ipsa testari, quam verbis exprimere mallem. Dabantur Colmariae, die 18. Dec. 1674.

Magnificentiae et Amplitudinum Vestrarum studiosissimus

Laurentius Christ. Somnitz.

DCXI. Literae JOHANNIS III. Poloniae Regis, ad JOHANNEM GEORGIUM II. Saxoniae Electorem, quem solutis pro dublici voto gratiis, reciproco desiderio bene valere jubet, 1675. P. P.

HUmanissimae Serenitatis Vestrae Literae tanto Nobis sunt gratiores, quanto majora optimae illius erga Nos voluntatis exhibent specimina, duplici utpote ornatae et oneratae officio, dum nempe Serenitas Vestra non modo felicem Nostram ad fastigium Regni hujus evectionem gratulatorio prosequi plausu, verum etiam prosperum vertentis anni recursum, prolixo voluit augurari affectu. Utrumque eo excepimus animo, cui pro scopo erit, uti de universa Christianitate, ita de Serenitate Vestra omni officiorum genere mereri. Enim vero jam hac in statione contra professum Nominis Christiani hostem propitia hactenus fortuna excubamus, in


page 799, image: s0799

qua conceptae de Nobis Orbis expectationi pro virili respondere adnitimur. Reciproco caeterum desiderio Serenitatem Vestram diu ac prospere valere cupimus. Datum in Castro Nostro Bratslaviensi ad Hyppanim die XXVI. Mensis Januarii Anno Domini M. DC. LXXV. Regni Nostri Anno primo.

DCXII. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxonia Electoris, ad DUCEM de VILLA HERMOSA, recentem Belgii Hispanici Gubernatorem, cui aditae tam insignis Provinciae auspicia gratulatur, 1675. P. P.

DItionum Belgicarum Gubernacula Serenissimi Potentissimique Regis Hispaniarum decreto Excellentiae Vestrae demandata esse, perscriptae ad Nos pertulerunt Literae, atque illae quidem cum studiosae in Nos Voluntatis Vestrae, tum vel maxime Regii erga Nos animi obsides. Quae prolixa sane testificatio vel eo pergrata Nobis extitit, quod non modo conceptam pridem de virtutis juxta et meritorum fama Excellentiae Vestrae fiduciam Nobis haut vulgarem adaugeat, verum etiam quod commodas inde commonstrandae Nostrae erga eandem benevolentiae habituri simus causas simul atque occasiones. Quarum certe nulla Nobis nec antiquior nec optatior esse poterit, quam ubi pro ea, ac par est, rebus rationibusque Regiis una cum quiete publica pro virili promovendis, operam Nostram undiquaque promptissimam


page 800, image: s0800

nonnullo cum fructu insumere licuerit. De caetero Excellentiae Vestrae de felicibus adica tam insignis Provinciae auspiciis gratulati, faustos ex omni parte rerum successus, benevole precamur, Eandemque de propensi animi Nostri affectu quam persuasissimam serio cupimus. Dabantur in Electorali Nostra Dresda die 22. Febr. 1675.

DCXIII. Literae CAROLI II. Magnae Britanniae Regis, ad LEOPOLDUM, Rom. Imperatorem, quibus ipsum, quaratione difficultas de commutandis salvorum conductuum tabulis enata, facilius removeri possit, edocet, 1675. Carolus secundus, Dei Gratia, Magnae Britanniae, Franciae et Hyberniae Rex, fidei defensor etc. Serenissimo, Potentissimo et Invictissimo Principi et Domino, Domino Leopoldo, divina favente clementia, Romanorum Imperatori, semper Augusto, etc. Fratri, Consanguineo et Amico Charissimo salutem, perpetuamque felicitatem.

Serenissime, Potentissime et Invictissime Princeps, Frater, Consanguinee et Amice charissime.

PErspectae sunt Majestati Vestrae infelices illae difficultates in magno pacis negotio circa literarum Salvi Conductus articulum enatae. Rem illam non sine multa animi aegritudine nobiscum revolvimus, probabili Tractatus illius successu, citra


page 801, image: s0801

remoram illam, sic satis effulgente, proindeque nullam omnino curam, nullamque artem quam quidem Communis Generalisque Mediatoris fides deposcebat, ad istas difficultates amoliendas, irrito licet hactenus successu, praetermisimus. Subiit tandem animum nostrum, partibus belligerantibus hoc consilii proponere, in id scilicet utrinque consentiant, ut moris hactenus recepti loco, quo illa Salvi Conductus Diplomata sibi invicem reciproca erogant, Nos soli Mediatoris Communis Provincia fungentes, salvi Conductus literas utrisque partibus elargiamur: Hae vero testatum faciant, se ratas omnino ejusmodi literas nostras habituros, atque ut in omnibus ditionibus rite observentur, curaturos esse. Hanc equidem ex multis, quae mentem nostram hac de re agitarunt, rationibus, tanquam omnium convenientissimam selegimus, adeoque ut talem Partibus bello contendentibus per Legatum nostrum Hagae commorantem, proposuimus: Id quod Caesareae Vestrae Majestati praesentibus hisce significare aequum duximus, rationem hanc Caesareae Vestrae Majestatis benignitati, propensoque, quem in pacem semper exhibuit, animo commendantes, ut scilicet eam, prout tanti momenti res postulat, et meretur, idque juxta ampliorem, quam Caesarea Vestras Majestas hac de re in Ministris suis Hagae agentibus excipiet significationem, secum expendere dignari velit. De caetero Majestatem Vestram Caesaream Dei optimi maximi tutelae ex animo commendamus. Dabantur in aula nostra de Witehall die 7. Martii


page 802, image: s0802

anno Dominit 1675. Regni vero nostri vigesimo octavo.

Caesareae Vestrae Majestatis

Amantissimus Frater et Consanguineus

CAROLUS REX.

J. Williamson.

DCXIV. Responsoriae LEOPOLDI, Rom. Imperatoris, ad praeinsertas CAROLI II. Magnae Britanniae Regis literas, 1676. Leopoldus, etc.

LIteras Serenitatis Vestrae 7. Martii nuper elapsi ad nos exaratas rite accepimus, et prolixe satis ex iisdem cognovimus modum aliquem, quem ad maturandum tandem Noviomagi Congressem amoliendosque obices hactenus oppositos Nobis proponere destinaverat, ut nempe a partibus belligerantibus utrinque annuatur, quatenus a Serenitate Vestra munus Mediatoris obeunte, Salvi Conductus omnibus concedantur, hi vero testatum faciant, ab omnibus, quos Causa belli et Paris concernit, ratificatum omnino ejusmodi literas atque curatum iri, ut in omnibus ditionibus suis ad amussim observentur. Magnam sane gloriam sibi promeretur Serenitas Vestra, quod tanto tamque ardenti studio ac sollicitudine in proxime procurandam Christianitati, sub tot belli praesentis calamitatibus gemiscenti ac pene oppressae pacem


page 803, image: s0803

et quietem publicam enitatur. Verum quanta et Nos ac Confoederati nostri in eandem tranquillitatem reducendam sedulitate atque efficacia hactenus incubuerimus, et etiamnum omnia, quae ad eam facilitandam quoquo modo conducere videntur, praestiterimus, et rationibus nostris privatis publica compendia anteferamus, nec Serenitas Vestra nec quisquam alius a contrarii affectus studio liber inficiabitur. Quod vero medium a Serenitate Vestra pro accelerandis pacis tractatibus allatum attinet, intellexerit haud dubie Serenitas Vestra illud a Confoederatis Nostris Hagae Comitis jam, et quidem justissimis et gravissimis de causis non esse acceptatum, a quibus merito non recedimus, cum male et praeter omnem consuetudinem praetendat Rex Galliae, ut stykus solitus et ab omnibus receptus circumscribatur, et a singulis patienti animo ea, quae noviter dictatorio pene modo proponit, observentur; praeterquam quod ipsa abunde demonstret experientia, quam parva sit religio Gallis ea, quae ipsi, ne dicamus, quae alii loco ipsorum spondent, adimplere, proinde etiam nec a Serenitate Vestra nec a quopiam alio sinistre susceptum iri confidimus, quod nec Nos nec Confoederati nostri in dispertiendis salvis Conductibus propositioni deferre non potuerimus, hon quod de aequali Serenitatis Vestrae in omnes partes belligerantes studio ac sinceritate dubitemus, sed quod plane non subsit causa, cur Regi Galliae, cui hactenus alias in variis, amore pacis plurimum, quam par erat, detulimus, adhuc plura et quidem tam praejudicialia concedamus.


page 804, image: s0804

Fecerit igitur Serenitas Vestra rem Christianitati valde proficuam, et Muneri Mediatoris apprime congruam, prouti eandem hisce perquam impense requirimus, si memoratum Regem Galliae pro virium et autoritatis suae pondere in eam adduxerit sententiam, ut desiderium pacis instaurandae, tot verbis totque scriptis per totum late Christianum Orbem diffusis speciatenus divulgatum reipsa testatum faciat, ac proinde rejectis simllibus frivolis difficultatibus illi, quod reliquis atque ipsimet Coronae Sueciae propriae belli sociae jam placuit, se accommodet. Atque eum in finem memoratos Salvos Conductus in forma utrinque conventa tam Serenissimo Duci Lotharingiae, quam aliis tandem extradat. Comparabit exinde Serenitas Vestra immortale sibi nomen et gloriam. Cui de reliquo optimam valetudinem et prosperos rerum successus apprecamur. Datum ad S. Vitum prope Viennam 26. Aprilis 1676.

DCXV. Literae JOHANNIS III. Poloniae Regis, ad CARDINALEM URSINI, Protectorem Poloniae, quibus ab eo amice contendit, ut arma Polonica a nobiliori Portae aedium suarum parte, cum opprobrio Nationis Poloniae remota, pristino loco affigi iterum confestim curet, 1675. P. P.

CUm primum innotuit Episcopis et Senatoribus Regni nostri Diploma Protectoratus Poloniae, illis insciis in Personam Illustritatis Vestrae a


page 805, image: s0805

nobis nuperrime subscriptum, et innovatum esse, graviter nobis exposuerunt maximum dignitatis nostrae Regiae totiusque Regni honoris praejudicium, et dedecus in eo verti, quod Illustritas Vestra arma Poloniae Portae nobiliori Palatii sui praefixa, in et nistram partem transferre, ac dehinc inferiori loco deponere, et tali facto dehonestare in animum induxerit. Quo nomine tam eorundem Senatorum, quam Equestris Ordinis publica in Comitiis modernis Coronationis nostrae postulatio intervenit, ne talem postpositionis injuriam silentio et dissimulatione omittamus; Sed potius decenti et opportuno modo dignitati nostrae Regiae, ac totius Nationis honori consulendo armorum nostrorum praecellentiam in integrum restitui curemus. Equidem magni a nobis aestimatur Principis Familiae, et meritorum Illustritatis Vestrae claritudo, sed honoris imprimis nostri condigno sensu et stimulo permoti, ac praetactae Ordinum petitioni merito concedentes, requirimus ab Illustritate Vestra arma Poloniae in eum locum, in quo a principio Protectoratus sui fuerunt et fulserunt, decenter restituere ne gravetur. Non dubitamus, Illustritatem Vestram exprestae huic voluntati nostrae, et desiderio Reipubl. Polonae indilate satisfacturam. Boni porro consulet Illustritas Vestra hanc retinendi honoris (quo nihil carius habemus in vita) curam, neque Nobis eam necessitatem imponet, ut ex causa ulterioris postpositionis, ad ulteriora postremo remedia, nolentes volentes descen damus. De reliquo Illustritati Vestrae incolumitatem, et prospera


page 806, image: s0806

quaevis optamus. Cracoviae 28. Martii 1675.

DCXVI. Literae JOHANNIS III. Poloniae Regis, ad CARDINALEM ALTIERI, de armis Polonicis in praejudicium Sarmaticae gentis a superna Portae Cardinalis Ursini parte remotis agentes, 1675.

EPistolam nostram Regiam ad Cardinalem Ursinum innexo Exemplari Illustritati Vestrae communicamus. Intelliget Illustritas Vestra, quam praejudiciosam dignitati nostrae, ac totius Regni nostri honori, postpositionem armorum Poloniae ducamus, ac nisi Nobis, ac Reipublicae condigna satisfactio praestetur, nos tale dehonestamentum dissimulare et tolerare minime posse declaramus. Quod ut Suae Sanctitati benevole Illustritas Vestra repraesentet, majorem in modum optantes, de reliquo Illustritati Vestrae bonam valetudinem et prospera quaevis apprecamur. Dab. Cracoviae 28. Martii 1675.

DCXVII. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad OLYMPIAM SFORTIAM, Castilionaei Ducis Viduam, quibus apud eam Consolatorio ob mortem Celsissimi mariti ejus, defungitur officio, 1675.



page 807, image: s0807

P. P.

TErrenis rebus placito coelesti exceptum Illustrissimum et excellentissimum Principem, Dominum Ferdinandum, Sacri Roma ni Imperii et Castillionaeum Principem, non sine animi aegritudine ex Dilectionis Vestrae literis accepimus, aequiore tamen Nobiscum animo Dilectionem Vestram funestum istum casum laturam confidimus, quod non sine benigno Numinis divini Nutu caducam hanc cum beatiori vita, beatae memoriae Princeps feliciter commutavit. Facti interim ex praesentis sortis nuntio communis dolotis participes, Deum juxta precamur, ut gravem hanc perculsae Domus Vestrae jacturam felicioribus post hac rerum incrementis etiam atque etiam compensare dignetur. Quippe ad cujus omamenta provehenda Nos equidempro mutua necessitudine, nihil omnino facturisumus reliquum, Eandemque tutelae divinae coelestis consolationis plenae benevole commendamus. Dabantur in Electorali Nostra Dresda die 28. Maji Anno 1675.

DCXIIX. Literae ANDREAE OLZOVII, Regni Poloniae Primatis, ad LEOPOL DUM Romanorum Imperatorem, a quo, ut Poloniam continuis belli malis attritam, jam vero inter Sacrum et Saxum positam, auxilio charitativo sublevare dignetur, submisse efflagitat, 1675.

PRaevalere fata consiliis, maximo malo, ultimoque jam rerum nostrarum discrimine plus satis


page 808, image: s0808

experimur. Post felices recenter armorum Poloniae progressus, post recuperatas fortitudine Sac. Reg. Majestatis Domini Nostri Clementissimi, validissimas Ukrainae et Podoliae arces et civitates, bellicis per rigidiorem hyemem operibus attriti, ipsis victoriis defessi, ostentatione facilis pactionis ab hostibus elusi Moschoviticorum auxiliorum promissis frustra illecti, ab omnibus Principibus Christianis secularibus derelicti, ingravissimas adeo calamitates decidimus, ut praevalente numerosissimo Turcarum et Tartarorum exercitu, nostro autem ad exiguum redacto nervoque belli penitus deficiente, in praecipiti extrema fata, et excidium florentissimi quondam Regni (nisi Deus avertat) metuamus. Non ignoro, fervente nunquam maximo Christianitatis bello, consilia et arma Sacrae Majestatis Vestrae Caesareae alio distrahi, ast vicinitatis et necessitudinum motivis, ac magnitudine periculorum advehor, ut de praesenti affictissimo Patriae nostrae statu Sacram Majestatem Vestram Caesaream certiorem reddam, simulque repraesentem, quanta brevi pernicies Christianae Reipubl. impendeat, cum ingenti bellatore populo, Cosacis, et Tartaris Victor Turca augebitur, cum fractis, quae formidini adhuc et repagulo erunt, Polonorum viribus, expeditisque Cameneciae, ac alias per arces, armamentariis, quasi aperta per eversam Poloniam porta, ubivis et quandocunque libuerit, in conterminas provincias facilis bellorum via teterrimo hosti pandetur. Ac licet ea sit obstinatio animorum, et armorum Christianorum, ut fragore cadentis Poloniae, minime excitentur, consultum tamen visum


page 809, image: s0809

Sacrae Majestatis Vestrae Caesareae, notam et expertam compellare benevolentiam; ne rem Polonam, sine ulla prorsus cura, et sine aliquo charitativo subsidi, nobisque opportuno auxilio relinquere dignetur. Occurret facile prudentiae Sacrae Caesareae Majestatis Vestrae modus, quo non gravi suo dispendio Nobis vero opportuno auxilio, Christiana vicinia et pridem amica Natio, in extrema necessitate nos sublabitur. Quod majori quantum possum contentione, pro officio meo exorans Sacrae Majestati Vestrae Caesareae, cum longaeva incolumitate prosperrimos rerum successus auguror, meorumque obsequiorum demissionem gratiae Caesareae Sacrae Majestatis Vestrae humillime commendo. Dab. Varsaviae die 24. Augusti, Anno 1675.

DCXIX. Literae CAROLI II. Magnae Britanniae Regit, ad CAROLUM XI. Suecorum Regem, a quo Salvi Conductus tabulas ad promovendum instantis Paris negotium necessarias Neomagum ad se confestim mitti petit, 1675. Carolus secundus Dei gratia Magnae Britatiniae Rex etc. Serenissimo et Potentissimo Principi Domino Carolo, eadem gratia Suecorum Gothorum, Vandalorum Regi etc.

POst tot conatus operamque impensam, ut infelici huic bello indies latius grassanti pace universali finis tandem imponeretur, cumque divina favente dementia in negotio hoc arduo saltem non contemnendos factos


page 810, image: s0810

progressus, si non absolutumtam pium opus sperare licuisset, ex litibus in partibus vestris infeliciter exortis tam diu exoptatam pacem longius jam distare, non sine summo animi dolore percepimus. Majestatem Vestram, uti speramus, certiorem reddent amicitia et affectus angularis, quibus eam semper prosecuti sumus, quantum nobis cordi sit, ne difficultatibus, differentiisque ullis, res Vestrae cum Principibus Rebus publicisque Majestati Vestrae vicinis involvantur, praesertim in hoc rerum statu, quo nobismet ipsis quam plurimum auxilii ex mutuorum consiliorum et conatuum conjunctione ad opus generalis mediationis, quod nobis incumbebat, promovendum polliciti eramus. His serio perpensis Majestati Vestrae officia Nostra Mediatoria in tractatibus pacis universalis offerre, nostrarum esse duximus partium, tum pro amicitia ista arctisima, quam jam diu cum Majestate Vestra colimus, tum ex intuitu miseriae et ruinae generalis, quibus totus Christianus orbis certo certius opprimeretur, si lites hae quam primum non componantur et consopiantur. Sperantes interim ad negotium hoc pacis quam serio promovendum induci posse partes omnes belligerantes, atque in eum finem literas Salvi Conductus, quo omnium Legatis et Plenipotentiariis ad Neomagum (locum tutum ex partium consensu tractatui assignatum) tuta et secura pateat via, expediri, mutuoque extradi curent. Hoc illud est, quod ab iis impetrari posse summa opera contendimus, quo ad actualem congressus Constitutionem omnia melius disponantur, ac proinde Majestatem Vestram per praesentes rogatam habemus,


page 811, image: s0811

modo haec nostra mediationis oblatio ei grata et accepta fuerit, ut ex parte Vestra etiam quodcunque ad id necessarium videbitur, expediendum jubeat. Adeoque Majestatem Vestram divini Numinis tutelae ex animo commendamus. Dabantur in Palatio nostro de Whitehal 5. die Octobr. Anno Domini 1675. Regnique nostri 27.

Majestatis Vestrae

Bonus Frater, Consanguineus, Foederatus et Amicus

Carolus Rex J. Williamson.

DCXX. Literae CAROLI II. Magnae Britanniae Regis, ad CHRISTIANUM V. Daniae Regem, quibus ab eo, ut Saliv conductus literas quantocyus Neomagum transmittere haud gravetur, amice contendit, 1675. Carolus secundus Dei gratia Magna Britanniae Rex etc. Serenissimo et Potentissimo Principi, Domino Christiano V. eadem gratia Daniae, Norwegiae Regi etc.

NOn sine ingenti dolore metuendum fore percepimus, ne lites eae infelices, quae Principes Statusque vicinos ex hac parte Europae per annos jam proxime elapsos misere adeo in partes distraxerunt, quibusque componendis sopiendisque omni officiorum genere summaque cura incubuimus,


page 812, image: s0812

in Vestram etiam Viciniamse demum spargerent. Vidimus quidem aliquot abhinc mensibus mali hujus serpentis indicia quaedam male ominosa, ac indoluimus, spe tamen freti, omnia demum amice terminari potuisse, nec ad extrema se impelli passuros, eos praesertim Principes, qui praeter alia ea, quamplurima amicitiae argumenta, quae communia inter se habent, etiam Religionem, firmissimum ac fortissimum illud unionis vinculum habent, haec nostra spes, haec nostra fuerant Vota, quam autem jam (quod nobis ingratissimum accidit) in apertam flammam rem proruptam sentiamus, ac Majestatem etiam Vestram in belli hujus infelicissimi partem venisse; Nos quidem, tum pro to, quod intet partes belligerantes dudum obtinuimus, Mediatoris nomine, tum praesertim pro arctissimis istis amicitiae affectusque vinculis, quae diu jam nos conjunxerunt, nequaquam omittendum duximus, quin Majestati etiam Vestrae nostra Mediatoris officia offerremus, in tractatu eo pacis Universalis, ad quem serio jam promovendum partes omnes belligerantes induci posse speramus. Hoc illud est, quod ab iis impetrari posse summa opera contendimus, tum ut interea temporis quo ad actualem congressus constitutionem omnia melius disponantur, Salvi Conductus literas quibus opus erit, quam primum expedirent, inter partes pro more extradendas, quo omnium Legatis ac Plenipotentiariis ad Neomagum (locum dudum ex partium Consensu tractatui assignatum) tuta pateat via, quodidem a Majestate Vestra proinde petimus, uc ipsius exparte expediendum etiam curaret, modo


page 813, image: s0813

haec nostrae Mediationis oblatio ei grata etiam acceptaque fuerit. Deus Optimus Maximus diu servet Majestatem Vestram incolumem. Dabantur in Palatio nostro de Whitehall, 5. die Octobr. Anno 1675. Regnique nostri 27 mo.

Majestatis Vestrae

Bonus Frater, Cognatus et Amicus

CAROLUS REX.

DCXXI. Literae JOHANNIS III. Poloniae Regis, ad CLEMENTEM PAPAM X. quem sedulo precatur, ut Poloniae praegravi adversus Turcas belli calamitate, non quidem viris, sed aere exhaustae, subsidio numario subvenire paterne contendat, 1675.

POst oscula Pedum Sanctitatis Vestrae, meique Regni ac Dominiorum meorum filialem commendationem. Tot aerumnis exercitum Regnum meum, tot casibus cladibusque, a compluribus retro actis annis concussa Polonia, adhuc ultimas exerit vires, et adversus communem Christiani nominis hostem, exercitum numero non animo inferiorem jam in aciem educit. Jacta est velut alea, meo in castra adventu, signisque, quod bene et feliciter vertat Deus! hodie in hosticum motis. Ad Sanctitatem Vestram Christians Reipubliae caput, et publicum Parentem bellica haec mea destinata


page 814, image: s0814

refero, ut benedicat illis anima Tua. Porro Regnum hoc meum, Russiae praesertim oris in extremam redactum vastitatem, sumptibus tanti belli impar, Sanctitati Vestrae curae, et cordi esse impensius flagito. Lustravi exercitum meum armis, virisque ergregie instructum, et quo numerosiorem et validiorem Polonia vix pridem florentibus adhuc rebus suis habuit; Sed anxia me cura angit, ne difficultate, et defectu pecuniae, pro qua annona peditatui comparari queat, intra breve tempus laboret, et dilabatur. Compertum mihi erat, quam flagranti zelo, quanta contentione Sanctitatis Vestrae praedecessor felicis memoriae CLEMENS IX. Candiae periculis succurrebat ac Principum Christianorum, praesertim Italiae, auxilia et opes, in rem illius Insulae excitabat. Eandem mihi, Regnoque meo pietatem, et benevolentiam Sanctitas Vestra declarare dignata est, nequo dubito animadverti a Sanctitate Vestra, quantum periculum universae Christianitatis, in Regni mei periculo vertatur, quam grave et indecorum foret, si promissa sperataque Principum Christianorum auxilia, Poloniam destituant, quam damnosum et irreparabile, si tanti exercitus tanto sumptu collecti, flos et robur per inopiam et egestatem vacillet, ut pactione aliqua indigna et praejudiciosa cum hoste transigere necessitate adigatur. Erit celebratae Sanctitatis Vestrae prudentiae hunc Statum rei Poloniae expendere, erit ingentis apud Deum et Christianum Orbem meriti et duraturae ad seram posteritatem gloriae, defensioni Orthodoxi


page 815, image: s0815

Regni, fidei sacrosanctae propagationi, sanctuariis profanatis expiationi, piam liberalitatem prolixius impendi. Quod cum mihi aliunde de optima erga me Regnumquem meum Sanctitatis Vestrae pollicear voluntate, tum ejusdem benedictionem, mihi ac exercitibus meis exorans longaevum rei Christianae imperium Sanctitati Vestrae apprecor. Dab. in Castris ad Skwarawam, die II. Octobris, Anno 1675.

DCXXII. Literae CAROLI II. Magnae Britanniae Regis, ad LEOPOLDUM, Rom. Imperatorem, quibus ab eo, ut Domino Duckero, Deputato, sui saltem respectu Principem Furstenbergium custodia arctiori detentum conveniendi et ipso cum colloquendi libertatem concedat, obnixe contendit, 1675. Carolus II. Dei Gratia, Britanniae, Francicae et Hyberniae Rex, Fidei Defensor etc. Serenissimo, Potentissimo et Invictissimo Principi et Domino, Domino Leopoldo, Divina favente Clementia Romanorum Imperatori semper Augusto, Germaniae, Hungariae, Bohemiae, Dalmatiae, Croatiae, Sclavoniae etc. Regi, Archi-Duci Austriae, Duci Burgundiae, Stiriae, Carinthiae, Carniolae et Würtembergae, Comiti Tirolis etc. Fratri, Consanguineo et Amico Nostro Charissimo salutem, perpetuamque felicitatem!



page 816, image: s0816

Serenissime, Potentissime et Invictissime Princeps, Frater, Consanguinee et Amice Charissime.

NOn sine summo animi dolore desideratum piumque opus pacis universalis super praeliminario libertatis Principis Guilhelmi de Furstenberg negotio principaliter retardari percipimus, tandem autem (quod unicum post varios irritos conatus ad obicem hunc amovendum restabat) a Reverendissimo et Illustrissimo Domino Episcopo Argentoratensi, dicti Principis Fratre, obtinuimus, ut ipse una Nobiscum apud Regem Christianissimum intercederet, ut a puncto hoc honoris (cui hucusque adeo absolute adhaesit) recedere legatosque suos Neomagum (locum congressui Partium consensu destinatum) absque praevia conditione libertatis dicti Principis mittere vellet. Non possumus non hac occasione Caesareae Vestrae Majestati Episcopi animum promptum ac facilem commendare, qui, non obstantibus omnibus sive sanguinis, sive aliis argumentis, in negotio, quod eum tam prope tangit, desiderio huic Nostro, omni haesitatione remota, annuit: nec de successu optato dubitandum, modo dictum Principem inducereliceat, ut inttantias etiam suas apud Regem Christianissimum Nostris adjungat; supra dictum Episcopum rogavimus, ut Fratris sui animum in hoc experiretur, atque eum in finem praesentium lator Dominus Ducker, Eminentissimi et Serenissimi Principis Archiepiscopi et Electoris Coloniensis Consiliarius, Exercitusque Ejus Commisserius


page 817, image: s0817

Generalis, litteris Nostris ipsi tradendis instructus, mitteretur. A Caesarea Vestra Majestate autem petimus, ut praedicto Domino Ducker, ejus permissu et jussu praesentibus, quos Caesarea Vestra Majestas deputaverit, dictum Principem liceat invisere, cumque eo coram dictis personis libere fusiusque de hac re tractare, eumque hortari, ut literis suis ad Regem Christianissimum hoc ab ipso impetret; si modo Fratris sui Episcopi Argentoratensis instantiae et intercessio in negotio tanti momenti, ad totius Europae Pacem tranquillitatemque restaurandam, inefficaces alias fuerint; Supra memoratus Dominus Ducker, Caesareae Vestrae Majestati hujus rei statum exponet; quoque animo plane Christiano, omnique erga Caesareae Vestrae Majestatis dignitatem ac autoritatem respectu et observantia, antedictus Episcopus propositionem hanc Nostram amplexus est. Et confidimus, quod Caesaream Vestram Majestatem etiam certiorem reddat de zelo Nostro et ardore, quibus opus hoc arduum Pacis universalis promovere omni modo studemus, praesertim autem in puncto hoc praevio, quod omnes ad pacem componendam aditus hucusque exclusit, cunctisque conatibus Nostris et studiis insuperabile existit. Majestatem Vestram Caesaream Dei optimi maximi tutelae animitus commendamus. Dabantur in Palatio Nostro de Withal, 6. die Novembris, anno Domini 1675. Regnique Nostri 27.

Caesareae Vestrae Majestatis

Amantissimus Frater et Consanguineus

CAROLUS REX.



page 818, image: s0818

DCXXIII. Responsoniae LEOPOLDI, Rom. Imperatoris, ad proxime praecedentes CAROLI II. Magna Britanniae Regis literas, 1676. Leopoldus divina favente Clementia Romanorum Imperator, semper Augustus, Serenissimo Principi Domino Carolo, Magnae Britanniae, Franciae et Hyberniae Regi, Consanguineo et Fratri Nostro Charissimo salutem cum omni bono incremento!

Serenissime Princeps, Consanguinee, et Frater Charissime.

VEstrae Serenitatis literas, nobis 6. praeteriti mensis Novembris praescriptas, a praesentis latore Ducker, pronuper recepimus, et ex his summatim intelleximus, Vestram Serenitatem ad promovendum Pacis Tractatum, Noviomagi instituendum, conducibile esse deprehendisse, ut Rex Galliarum a petita Praeliminari libertate desistat, et hunc in finem Ser. Vestram ab Episcopo Argentoratensi obtinuisse, ut ipse una cum Serenitate Vestra apud memoratum Galliae Regem intercedat, ut a puncto hoc honoris, cui hucusque adhaesit, desistat, et ut Legatos Noviomagum sine praevia conditione libertatis dicti Principis mittat, atque etiam, ut Episcopus Argentoratensis instantias suas apud Regem Galliarum adjungat, et proinde Ser. Vestr. a Nobis petere, ut nominato


page 819, image: s0819

Ducker liceat Nostro permissu et jussu, illis praesentibus, quos Nos deputabimus, dictum Principem Guilielmum adire, cumque eo coram Nostris Deputatis libere fusiusque de hac re tractare, eumque hortari possit, ut et ipse hoc per literas a Rege Christianissimo ad procurandam totius Europae tranquillitatem postulare velit, prout nominatus Ducker, pluribus et specialius sit expositurus, et de zelo et ardore Serenitatis Vestrae, quoad pacem componendam, indefessis conatibus et insuperabili studio singula fusius relaturus est, et quod insuper singulariter saepe memoratus Episcopus omni erga Nostram auctoritatem respectu et Observantia Propositionem a Serenitate Vestra factam amplexus fuerit: quibus Ser. Vestrae pro insigni in publicam tranquillitatem affectu permagnas grates reponimus, memorantes, Nos memorato Duckero benignas aures praebuisse, et ab eo sicuti et diversos Ministros Nostros percepisse, Episcopum ejus esse animi, ut Frater Guilielmus sub potestate Nostra usque ad Pacem conclusam permaneat; nec interea quoad ejus arrestum aliquid innovetur. Sed quam longe aliter sentiat Episcopus, nec ejus intendant consilia, ut memoratus Princeps usque ad Pacis conclusionem in arresto persistat, inde Ser. Vestra facile percipiet, quod nec exspectato a Nobis responso, diversis Romani Imperii Electoribus et Principibus per literas declaratorias Regis memorati 28. die mensis Novembris datas, transmiserit, in quibus Galliae Rex Nobis omnem culpam dissoluti Coloniensis Tractatus imputat, et dicteriis inter Reges plane inusitatis,


page 820, image: s0820

Nostram summam existimationem, quasi contra jus Gentium saepius nominatum Principem Guilielmum capi et detineri demandaverimus, proscindit; et deinde adjungit, tantum apud Eum Episcopi valuisse preces et instantias, ut Legatos suos sit Noviomagum missurus, nixus promissione a Serenitate Vestra et Belgii Foederati Ordinibus facta, de interponendis omnibus studiis et officiis, ut Princeps durante Pacis Tractatu in libertatem restituatur, quam et impense dictis Electoribus et Principibus commendat; dijudicabit Vestra Serenitas, quantopere per memoratum Episcopum Nostra Imperialis Dignitas et auctoritas iterum sit offensa, utpote qui nihil pensi habuit, supradicta dicteria inusitata Regis Galliarum contra Nos effusa, etiam pro sua parte approbare, et pluribus in locis publicare, et quod in hoc rerum statu nullo aliquo aut tractatu cum dicto Principe Guilielmo opus sit, cum non solum Episcopo, ut ipsemet affirmat, satis sit cognita fratris sui intentio, sed et ipse Galliarum Rex Legatos suos Noviomagum mittere jam declaraverit, et jam cum eo Episcopo desuper convenerit, praeterquam quod hic nullo animo hoc alloquium desideret, quam ut ex solita sua protervia et jactantia Nos per captivum a Nostra potestate dependentem Regem Galliarum pro Pacis Tractatu promovendo supplicasse, neque alium quam se hoc obtinere potuisse, in dispendium existimationis Nostrae temere spargat, aut alio sub praetextu hujus colloquii in odium et invidiam Nostram machinetur, neque enim credibile est, ambos fratres, qui belli tantum incendium in Germania


page 821, image: s0821

excitarunt, ex amore tranquillitatis de hoc restinguendo serio unquam cogitaturos. Accedit quod dictus Episcopus Dignitatem Ser. Vestrae parum observavit, hunc honorem sibi arrogans, quasi ipse solus in hoc negotio aliquid impetrasset, eo praesertim tempore, quo variis in locis Declarationem Regis Galliarum vulgaverit. De reliquo confidimus, quod nec Serenitas Vest. nec foederati Belgii Ordines aliquid, quod summae existimationi Nostrae adversetur, sint requisituri, ut Rex Galliarum Ser. Vestrae aliisque mediatoribus et etiam Nobis ante Tractatum omnem Pacis inceptum, super iis praescribat leges, quae non, nisi in ipso Tractatu pacis sunt discutiendae: Ne vero Ser. Vestrae zelus et studium in Orbis Christiani tranquillitate procuranda effectu careat, Nos Legatos Nostros in viciniam Noviomagi proxime mittemus, ut, si Rogi Galliarum sit animus serio tractandi pacem, super omnibus et singulis, et per Vest. Serenitatem et alios mediatores, in tanti momenti negotio protinus procedi possit, cui tantum deferimus, ut, quae Legato Oxienstiernio, ratione dicti Principis Guilielmi, super conditionibus inibi expressis, exposuimus, et publico jam typo commissa sunt, eadem Ser. Vestrae, licet ad has conclusiones, a Suecia non adimpletas, minime obligaremur, pro bono universae Christianitatis repetamus, et spondeamus, nihil ambigentes Eandem hoc responsum Nostrum aequo animo accepturam, quam etiam Dei Optimi Maximi tutelae impense commendamus. Viennae, 10. Jan. 1676.



page 822, image: s0822

DCXXIV. Literae JOHANNIS III. Poloniarum Regis, ad CAROLUM II. Magnae Britanniae Regem, cui res Polonorum in Ucrania ex voto gestas, ac secundum Februarii diem anni futuri coronationi suae sacratam esse, nuntiat, 1675. Joannes III. Dei Gratia Rex Poloniae etc. Serenissimo, et Potentissimo Principi, Domino Carolo, eadem gratia Magnae Britanniae, et Hyberniae Regi, Fidei Defensori, Fratri Nostro Charissimo, salutem ac mutui affectus continuum incrementum!

POstquam DEO, Patriae, imo rei Christianae litatum, hostis vel in hostiam caesus, vel in Tauricam pulsus, vel ultra Tyram et Danubium ejectus; orbis aemulus, experiundo didicit, nihil tam firmum, cui periculum non sit, etiam ab invalido, Ucraina omni, quam usurpaverat, exutus, campis Podoliae, Dacia, et Bessarabia eversis poenam exsolvit. AEstatis praedo, praeda ipse autumni. Nidificet licet adhuc Cameneci, quod stupore, non armis ceperat, stupere ipse coactus. Tremboulia nuper per quindecim dies ab octoginta sclopetariis, contra omnem vim, et Regnorum Victores sine vallo defensa est; binorum ab Electione annorum castra nostra vice varia astra exercebant gelu horrida, aestate torrida, solitudine famelica, videbantur. Nihilominus ope Angelica, dum socii subvenire deliberant, veniam orant Rebelles, Fana et delubra Mahometica cremantur.


page 823, image: s0823

Oriens Regni spe inescatus, unius Cameneci una petra, et silice vescitur. Ni puderet linquendo, quo exhauritur, non nititur, poeniteret. Haec propitium dedit Numen, quod mereri, quam coronari elegissemus. Coronandi tamen labores, caputque redimiendum ferimus tandem Cracoviam Regni Metropolim, actus solennitati, secundum Februarii anni futuri praefigentes. Utrumque Majestati Vestraepro mutuo in rem Christianam zelo communicandum rati sumus. Pleni spei, eandem Nobis, ut in commune merenti amico studio ac ac favore, hostibus in terrorem, mutuo statui ac conditioni in decus, et honorem astituram. Cui prosperrima quaeque a Dei benignitate ac imprimis bonam valetudinem apprecamur. Dab. ex castris ad fluvium Zbrucz in Podolia 7. d. Novembr. Anno 1675.

DCXXV. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad CAROLUM II. Hispaniarum Regem, cui auspicatas fastigii regalis primitas gratatus, longaevam cum prosperitate Regnorum gubernationem vovet, ac perpetua conjunctissimi animi studia pollicetur, 1676. P. P.

DIvinis auspiciis Regiam Majestatem Vestram adimpleto decimo quarto, illoque capessendis sceptris sacro aetatis anno, regnorum suorum ditionumque regimen adiisse, ex literis Regiis perquam libenter accepimus: condigna reputantes aestimatione, quod Regia Majestas Vestra sub ipso


page 824, image: s0824

Imperii limine nova simul, quam cum Regia Domo Majores Nostri jam diu sancte coluerunt, necessitudinis propagandae argumenta, veluti rediviva paternae olim conjunctionis vestigia, pro haereditaria generosae mentis bonitate extare voluit.

De auspicatis igitur fastigii regalis primordiis Regiae Majestati Vestrae animitus gratulati, prosperam Eidem atque adeo tranquillam regnorum gubernationem, laetaque valetudinis juxta et rerum incrementa coelitus vovemus. Indefessam insuper operam daturi, ut, quemadmodum de regii erga Nos affectus honorifica testificatione persuasissimum Nobis est; ita quoque reciproca demonstrandi animi Nostri conjunctissimi studia mutuae benevolentiae zelo omni modo respondere queant, quippe quorum ingentem porro promptitudinem Regiae Majestati Vestrae plenissime pollicemur, Eandemque divinae tutelae serio commendamus. Dabantur in Electorali Nostra Dresda die I. Febr. 1676.

DCXXVI. Literae CAROLI II. Magnae Britannia Regis, ad CHRISTIANUM V. Daniae Regem, quibus eum obtestatur, ut literis hinc inde per ejus Dominia transituris pristinam, eamque instanti pacis negotio maximopere commodam concedat libertatem, 1674. CAROLUS II. Dei gratia Magnae Britanniae Rex etc. Serenissimo et Potentissimo Principi, Domino CHRISTIANO V. eadem gratia Daniae, Norwegiae etc. Regi etc. Fratri, Cognato etc. Salutem!



page 825, image: s0825

Serenissime etc.

ALiqui abhinc elapsi sunt menses, ex quo tam quae vicinis per Europam partibus, quam quae subditis Nostris ex inhibitione illa tum mittendis, tum remittendis inter Majestatis Vestrae Regnumque Sveciae literis illata injuria ac damna Nobis Nostrisque exorta sint, Nobiscum reputantes, per literas Nostras 5. die Novembris ultimo elapsi datas id a Majestate Vestra expetiverimus, ut recluso literarum transitu redituque, earundem vectoribus libera, tuta ac pristina pateat via. Cum tamen iis literis Nostris Majestas Vestra non solum nihil retulerit responsi, verum et in gravius hujusce damni pondus et incrementum subditi universim Nostri, ex hoc malo, commercio communi, rebusque mercatoriis debite transigendis, obicem datum ac ruinam metuendam conquerantur, iterum iterumque hunc eundem debitum literarum transitum liberum a Majestate Vestra expectamus, necesse est. Quod idem suadet postulatque ille pacis generalis Tractatus (quem quidem promovendum unice cupimus) qui non alia ratione transigi aut confici posse videtur, quam reddita patente necessaria ea literarum hinc inde inter Principes eorumque Minstros transmittendarum libertate. Haec equidem est, qua supra omnia ratione praecipua impulsi non solum cum literis hisce instantias simul Nostras hac ex parte repetendas, verum et praesentium latorem Josephum Augustum de Crosa hunc eundem ob finem erga Majestatem Vestram mittendum duxerimus, simulque


page 826, image: s0826

erga coronam Svecicam, qua ex parte hanc etiam inhibitione sive detentione literarum nuperrime facta accepimus, qua tamen ratione, nisi qua Majestati Vestrae par referatur, protinus ignoramus. Cohibere non possumus, quin Majestatem Vestram obtestemur instantius, ut hac in re, quae orbis universi commercia proxime attingit, quaeque ad opus arduum illud Pacis generalis Neomagi transigendae eousque necessaria videtur, id huic Nostrae interpositioni attribuendum censeat, ut per ipsius Dominia eandem illam, quam olim, literis hinc inde per eandem transituris libertarem concedat. Hac occasione oblata id etiam in animum ipsius revocemus, ut ad felicem illam pacem ineundam velit Ministros ac Plenipotentiarios suos qua licet celeritate ad locum pacis tractatui destinatum expedire, interea autem temporis literas salvi conductus forma ea sufficienti, quae partium Plenipotentiariis Ministrisque tutamini esse possint, transmittere, per Ministrum Nostrum Hagae Comitis extradendas, uti partes caeterae aut fecere aut facturae saltem sunt, qua locorum distantia permiserit, occasione. Quod superest Majestati Vestrae annum hunc novum felicem prosperumque apprecamur, et praesertim conclusione firmae et diuturnae pacis, quam viribus omnibus promovere Nobis unice curae cordique est. Dabantur in Palatio Nostro de Whitehall die 19. Januarii Anno 1675/6. Regnique Nostri 27.

CAROLUS REX.

F. Williamson.



page 827, image: s0827

DCXXVII. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad JOHANNEM III. Poloniarum Regem, cui reportata ex hostibus trophaea gratulatus cum imposita, qua caput ejus proxime redimendum erat, coronae omnigenae salutis copiam precatur, 1676. P. P.

SUpremi rerum Regnorumque Moderatoris auspiciis Regiam Serenitatem Vestram, adepto jam sesquiennio inde Regni Poloniae regali solio, regiminis primordia insigni hactenus rerum gestarum magnitudine illustrasse, adeoque adversus hostiles Portae Ottomannicae impetus assiduis castris excubando, arcendoque immanem hostem victricibus armis a moenibus Christiani populi ad capessendum coruscum Regis Diadema thronique Regalis conscendenda fastigia, triumphalem sibi viam munivisse, cum fama nuncia, tum vel maxime Regiis literis vel eo laeti cognovimus, quod ex communicata Nobiscum laetitiae parte, Regium simul erga Nos affectum singularem haud obscure dignoscere licuerit. Qua quidem pro antiquissimis Nostris in amicum Poloniae Regnum frudiis, fiducia porro freti, destinaca coronationi Regiae solennia gratulabundi animi votis merito prosequimur; habitisque Regiae Serenitati Vestrae pro tam gratae rei nuntio gratiis longe maximis, divinum Numen una veneramur, ut renovata haec caepti Regiminis auspicia in diuturnum Reipublicae Christianae, nec non inclyti Poloniae Regni, Regiaeque


page 828, image: s0828

Domus Vestrae decus et emolumentum cedere jubeat, Regiae Serenitati Vestrae autem laeta porro ex hoste Christiani Nominis trophaea, sceptrumque securum, atque adeo omnigenae felicitatis incrementa largiatur. Cujus divinae tutelae Eandem cum amica sinceri animi Nostri studiorumque pollicitatione serio commendamus. Dabantur in Electorali Nostra Dresda die 7. Januarii 1676.

DCXXVIII. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad CAROLUM II. Magnae Britanni et Regem, quibus ipsi fausta vertentis anni primordia et auspicatissimos in eo successus amice vovet, 1675/6. P. P.

CElsitudinis Vestrae literae Decembris jam proxime elapsi die sexta datae, tot recentibus amicitiae affectusque sinceri argumentis votisque auspicatissimis plenae, gratias Nostras precesque simul ardentissimas postulant, ut annus hic novus prospera felicitatum serie Celsitudinis Vestrae continuetur, multique denuo succedant felicissimi. Faxit porro Deus optimus maximus, ut (quod totis viribus contendimus, studiisque officiisque omnibus promovere decrevimus) Respublica Christiana diu jam nimirum in partes divulsa, conspirantibus in unum Principum Statuumque belligerantium animis pace subita coalescat, inque eadem obtinenda Celsitudini Vestrae omnia ex animo eveniant. Credat interim Celsitudo Vestra,


page 829, image: s0829

precamur, quacunque occasione quae se obtulerit, Nos ad officia ea omnia, quae ipsi usui esse possint, futuros semper paratissimos. Adeoque Celsitudinem Vestram Electoralem divino tutamini commendamus. Dabantur in Palatio Nostro de Whitehall 8. Jan. 1675/6

DCXXIX. Breve CLEMENTIS PAPAE X. ad ALOYSIUM, Patriarcham Alexandrinum, quo ipsi Nuntiaturae ad aulam Caesaream extraordinariae munus committit, 1676. Clemens Papa X.

Venerabilis Frater, Salutem et Apostolicam Benedictionem!

CUm Nos hoc tempore, quo Respublica Christiana gravissimis intestinorum bellorum calamitatibus miserabiliter affligitur, ex pontificiae charitatis Pastoralisque solicitudinis Nobis divinitus creditae debito, de aliquibus Viris, sapientia ac meritorum splendore conspicuis, Nostris et hujus sanctae sedis Apostolicae Nuntiis ad charissimos in Christo filios Nostros, Reges Orthodoxos, armis inter se dissidentes, extraordinarie ablegandis, qui tanquam Angeli pacis eos Nostro Nomine ad salubria amabilis animorum concordiae consilia adhortari, atque Domino Nostro Jesu Christo, qui Charitas et Deus Pacis, et in cujus manu sunt corda Regum, suaviter operante adducere, studerent, serio et mature, totoque animi affectu deliberaremus; Tu Nobis occurristi, cui ob spectatam in


page 830, image: s0830

arduis Nostris et dictae sedis negotiis fidem singularemque prudentiam, doctrinam et in agendis rebus dexteritatem et orthodoxae fidei publicae atque tranquillitatis zelum, aliasque egregrias animi dotes, quibus te multipliciter insignivit Altissimus, gravissimum extraordinariae, ad Charissimum in Christo filium Nostrum Leopoldum, Romanorum Regem Illustrem, in Imperatorem Electum, Nunciaturae munus potissimum demandaremus. Motu itaque proprio ac ex certa scientia, et matura deliberatione Nostra, deque Apostolicae Potestatis plenitudine, te ad Eundem Leopoldum, Regem Nostrum, et Apostolicae Sedis praedictae Nuncium Extraordinarium, cum facultatibus ad id quovis modo necessariis et opportunis, ad Nostrum ejusdem sedis Beneplacitum facimus ac constituimus et deputamus, in contrarium facientibus non obstantibus quibuscunque. Caeterum Te in Domino hortamur, ut humeris tuis impositum hoc Nuntii munus alacri animo suscipiens, illud ad Dei gloriam, et sanctae Majestatis Ecclesiae exaltationem, Catholicae fidei conservationem totiusque Christianae Reipublicae bonum sic gerere studeas, ut tu quidem de praeclare gestis tuis, non solum apud omnes homines commendationem et laudem in terris, sed imprimis a bonorum operum retributore Deo praemium in coelo consequi merearis; Nos vero te desiderio et expectationi de te Nostris respondere laetemur. Datum Romae apud Sanctam Mariam Majorem sub annulo piscatoris die 12. Febr. 1676. Pontificatus Nostri Anno VI.

S. Scusius.



page 831, image: s0831

DCXXX. Breve CLEMENTIS PAPAE X. ad CLAUDIAM FELICITATEM, Rom. Imperatricem, quo Nuncium suum et conatus ejus paci inter Christianos Principes promovendae adhibendos ipsius patrocinio commendat, 1676. Charissimae in Christo Filiae Nostrae, Claudiae Felicitati, Hungariae et Bohemiae Reginae Illustri, in Romanorum Imperatricem Electae. Clemens PP. X.

Charissima in Christo filia nostra salutem et Apostolicam benedictionem!

ETsi non levia hucusque in procuranda Christianorum Principum concordia de paterna sollicitudine nostra universae Christianae Reipublicae praebuimus argumenta, ut tamen muneri nihilominus nostro nulla ex parte deficiamus, Venerabilem Fratrem Aloysium, Patriarcham Alexandrinum, ob generis animique praestantiam, nec non probatam in rebus arduis peragendis solertiam, admodum spectabilem. Extraordinarium istuc Nuncium mittimus, ut obicibus, quos in tractatione pacis exoriri contigerit, remotis, Christiani orbis incolumitati consulat. Ab eximia vero Majestatis tuae pietate etiam atque etiam petimus, ut religiosis ejusdem conatibus praesto esse publicamque felicitatem promoventi ea, qua polles, autoritate opitulari velis: Ejusmodi autem scilatium nobis prorsus pollicentes; Te interim charissima


page 832, image: s0832

in Christo Filia nostra Apostolica Benedictione amantissima donamus. Datum Romae 29. Febr. 1676. Pontificatus nostri Anno sexto.

DCXXXI. Literae ANDREAE OLSZOVII, Regni Poloniae Primatis, ad CLEMENTEM PAPAM X. cui communi Ordinum consensu decretum esse, ut census a quolibet capite per universam exigatur Poloniam, refert, eumque, ut eum etiam a Clericis, urgente necessitate, cunctis omnium Legum et Canonum repagulis potiori, postulari hac vice permittat, submisse precatur, 1676. P. P.

CAlamitosus rerum status, et vergentis in deterius Patriae nostrae infortunia notiora sunt Sanctitati Vestrae, quam ut prolixe explicari necesse habeant. Cohorrescit ad nomen terroremque potentiae Ottomannicae tota Christianitas. Quid ni vero Polonia tot bellis malisque fracta et defessa, imparem se ac proximam ruinae, nisi Deus ipse conservet, fateatur? Erigimur tamen animis, nihilque intentatum in praesentibus Regni comitiis reliquimus, quo inclinatam publicam fortunam ab ultimo casu sublevaremus. Colligetur Serenissimi Regis nostri cura ductu et auspiciis, vigore sanciti comitiorum feliciter conclusorum, quidquid virium et virorum reliqui adhuc superest, neque ordo noster Ecclesiasticus fulciendae periclitanti Patriae extremis opibus suis deesse poterit, compendiosa ratio augendi aerarii proposita, lex ordinum consensu decreta est, ut nullo personarum


page 833, image: s0833

discrimine, in vim subsidii charitativi census a capitibus exigatur. Opponimus libertates et immunitates Ecclesiasticas, supremam Sanctiratis Vestrae auctoritatem, ac Sacrorum Canonum Religionem, seu instar praetendimus, ad extremum tamen adeo in arcto positos nos agnoscimus, ut si Remp. ac praeprimis rem Christianam salvari hisce in oris velimus, negare id subsidium rebus afflictissimis, et militiae sustentandae, minime integrum ducamus. Placeat Sanctitati Vestrae, ut relaxatis pro hac vice legibus Canonicis dicta capitalis contributio a Personis omnibus tam secularibus, quam regularibus Ecclesiasticis permittatur. Quod humillime orantes Sanctitati Vestrae felicissimum ac diuturnum rei Christian Imperium apprecamur, Nosque Pontificiae benedictioni prosternimus. Cracoviae die 6. Aprilis 1676.

DCXXXII. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad CAROLUM II. Magnae Britanniae Regem, cui Johannem Christophorum a Naso commendat, 1676.

P. P.

REgiae Vestrae Majestati harum exhibitorem, Vasallum Nostrum dilectum Nobis et fidelem, Johannem Christophorum a Naso, cum propter Claritudinem generis parentisque olim Colonelli Nostri et Capitanei provincialis, domi militiaeque Domui Nostrae Electorali praestita ministeria; tum vel maxime ob ea, quae ipse hactenus in aulis Principum edidit Virtutis propriae specimina, de meliori commendandum duximus. Cum itaque nullum


page 834, image: s0834

Nobis dubium sit reliquum, quin Regiae Majestati Vestrae generosum sui valorem obsequiumque apprime sit probaturus, laudabili hoc ejus desiderio, pro Nostra in ipsum benignitate et gratia deesse noluimus, ac proinde Regiam Majestatem Vestram officiose rogatam volumus, ut praefatum Vasallum Nostrum undiquaque, gratiose sibi commendatum atque eo loco habere dignetur, unde commendationis hujus Nostrae speratum fructum ipso facto, prout confidimus, experiri queat. Quibus insuper Regiae Vestrae Majestati diuturnam valetudinis incolumitatem et prosperos rerum successus, cum sincera studiosissimi Nostri animi testificatione a Deo optimo Maximo serio precamur. Dabantur in Electorali Nostra Dresda die. 8. Maji 1676.

DCXXXIII. Literae fiduciariae a CAROLO II. Magnae Britanniae Rege, Bevil Skeltono, Ablegato suo extraor dinario, ad LEOPOLDUM, Rom. Impemorem traditae, 1676. P. P.

CAEsarea Vestra Majestas proculdubio audiverit, Nos ante aliquot elapsos Menses dilectum et fidelem nostrum Bevil Skelton, Armigerum Nobis ab intimis Cubiculis, Ablegatum nostrum extraordinarium ad Aulam Caesaream mandasse et quam ob causam tantam in dicto itinere suo moram fecerit, scilicet ob difficultates super Literis salvi Conductus Lotharingicis enatas. Fatemur illum casum adeo nobis novum et plane inexpectatum supervenisse, ut dictum Ablegatum nostrum


page 835, image: s0835

ubicunque loci in itinere suo foret, subsistere necesse duxerimus, usque quo obicem hunc e medio sublatum cerneremus, viamque integram et liberam ad Negotiationem ardui operis Paris universalis ineundam Caesareae Vestrae Majestati praesentare nobis liceret, quo tandem effectu, amotis dictis difficultatibus literisque salvi Conductus Lotharingicis modo et forma desideratis jam concessis, dicto Ablegato, ut iter suum prout primum statueramus, prosequeretur, in mandatis dedimus, hoc a Caesarea Vestra Majestate rogantes, velit eum pro ea, quae inter nos intercedit Amicitia acceptum habere, ipsique integram adhibere fidem in omnibus, quae nomine nostro de tempore in tempus proposuerit et exponet, in iis autem potissimum, quibus de singulari nostro in Ejus Personam studio et affectu Majestatem Vestram Caesaream certiorem fecerit, ut et quantum nobis cordi est, ut in omnibus, quae Mediatorium nostrum munus tangunt, quo par est modo, in negotio tanti momenti nosmet ipsos liberemus, quod ut finem et exitum sortiatur felicem, Caesareae Vestrae Majestati gratum et acceptum, Deum optimum Maximum quotidie rogatum habemus, cujus sanctae tutelae Caesaream Vest. Maj. ipsiusque res omnes ex animo commendamus. Dabantur in Palatio nostro de Whitehall 6. die Junii Anno Domini 1676. Regnique nostri 28.

Caesareae Vestrae Majestatis

Amantissimus Frater et Consanguineus

CAROLUS REX.

J. Williamson.



page 836, image: s0836

DCXXXIV. Literae credentiales, quas CAROLUS II. Magnae Britanniae Rex, Bevil Skeltono, Ablegato suo extraordinario in causa Furstenbergica ad LEOPOLDUM, Rom. Imperatorem dedit, 1676. P. P.

CUm Deo visum sit conatus nostros omnes, quos ad congressum renovandum facilitandumque de magno illo pacis generalis opere ineundo adhibuimus, successu laetissimo beare, ut difficultates omnes, quae ex praecipuis Negotiationis istius praeliminaribus exortae sunt, aut evasas feliciter aut remotas videamus, adeoque ut Caesar. Vestr. Majestati causam inde datam speremus, quae ipsius ex parte acquiescat, redacto jam ad spem eam felici pacis futurae Tractatu, quam ut Caesareae Vestrae Majestati tantopere exoptatam novimus, speramus equidem, nos non incommode id a Caesarea Vestra Majestate in favorem Principis Guilielmi de Furstenberg (quod diu nobis in animo fuerit) hoc praesertim tempore expedituros, dignetur scilicet, pro innata sua Clementia et Generositate precibus, Votisque hisce nostris concedere, ut Principis illius persona Principi aut Statui Neutrali, qualem Caesarea Majestas Vestra elegerit, durante tractatu committatur, iisque conditionibus, quae ipsi aequissimae videbuntur. Hoc illud est, quod dilecto et fideli nostro Bevil Skelton Armigero, Nobis ab intimis Cubiculis nostroque apud ipsam Ablegato Extraordinario in Mandatis dedimus, ut a Caesarea Vestra Majestate summis instantiis contenderet, proindeque ab


page 837, image: s0837

ipsa ulterius petimus, velit pro solito ipsius erga nos affectu aurem ei hac in re facilem faventemque praebere, et quicquid illud sit, quod de dicti Principis de Fürstenberg persona, rebusque ante actis Caesarea Vestra Majestas gravius aliquando senserit, oblivioni interim tradere; Quam quidem gratiam, si intercessioni huic nostrae Caesarea Vestra Majestas indulserit, dictum Principem, dum familiam ejus universum omni studio eandem in futurum demerituram confidimus, eoque nomine erga Caesaream Vest. Majestatem Nos ipsos fidejussores offerre non dubitamus, uti ex parte nostra favorem hunc in dicti Principis gratiam a nobis jam expetitum tanquam nobis datum, Caesarea Vest. Majestati nos debere professuri sumus, qui de caetero ipsam divino Numini ex animo commendamus. Dabantur in Palatio nostro de Whitehall 6. die Junii Anno Domini 1676. Regnique nostri 28. Anno

Caesareae Vestrae Majestatis

Amantissimus Frater et Consanguineus

Carolus Rex

J. Williamson.

DCXXXV. Breve CLEMENTIS PAPAE X. ad LEOPOLDUM Rom. Imperatorem, a quo, ut milites suos inter colloquia de pace habenda, ab armis vacare jubeat, sollicite contendit, 1676.



page 838, image: s0838

Clemens P. P. X.

EA est de restituenda Christianae Reipublicae pace paterna sollicitudo nostra, ut de mediis ad tanti operis perfectionem conducentibus diu noctuque cogitemus; Quia vero ad votorum nostrorum summam assequendam proximum esse gradum ducimus armorum mutuas in clades intentorum feriationem, enixis idcirco Majestarem Tuam officiis in Domino obsecramus, ut ab hostilibus exercendis Duces tuos abstinere jubeas; Dum Nos per Apostolicos Nuncios a reliquis charissimis in Christo filiis nostris idem accuracissime petimus. Nec mulris opus esse censemus, ad Regium animum Tuum in tam praeclaram deliberationem pertrahendum; seu enim propensam ad publicas calamitates sublevandas voluntatem, seu filialem erga Nos, qui easdem Tibi ob oculos ponimus, Majestatis Tuae observantiam consulamus, de prospero rei exquisitae successu utique dubitare nequimus. Rependendas itaque a Populorum exultatione eximiae pietati Tuae laudes antevertentes te charissimum in Christo filium Nostrum amantissime in Domino complectimur, atque Apostolica benedictione ex omni cordis Nostri sensu donamus. Datum Romae apud S. Mariam Majorem sub annulo Piscatoris die 20. Junii 1676. Pontificatus nostri Anno septimo.

Marius Spinola.

DCXXXVI. Literae JOANNIS III. Poloniae Regis, ad GEORGIUM WILHELMUM, Ducem Brunsuico-Cellensem,


page 839, image: s0839
quibus tutum pro conjuge sua, per ditiiones ejus transitum desiderat, 1676. Joannes Tertius Dei Gratia Rex Poloniae, Magnus Dux Lithuaniae, Russiae, Prussiae, Masoviae, Samogitiae, Kijoviae, Volhyniae, Podoliae, Podlachiae, Smolensciae, Livoniae, Severiae, Czerniechoviaeque. Serenissimo Rom. Imp. Principi Brunsuicensi, Duci Cellensi Luneburgensi etc. Fratri et Cognato Nostro Charissimo, Salutem ac mutui affectus continuum incrementum!

Serenissime Princeps, Frater et Cognate Noster Charissime!

ILla est vicis humanae Sors, ut malo nunquam solo exerceatur. Parum fuit cum effuso in exitium Antemuralis Christiani Oriente ac Tartarorum illuvie iterum atque iterum colluctari. Invenit nos Domumque Nostram Regiam, pro re Christiana excubantem, nova morborum Crisis, et acerba vis, qua Serenissima Conjunx Nostra Charissima, a primis diebus Maji, eo usque agitata, et Viribus dejecta ex Consilio Medicorum Solis Borbonicisa quis reficienda et sananda videtur: Equidem longitudo viarum teneritudini inimica, nihilominus, quo vitam redimat, Genus humanum ferro nec igne deterretur, multominus itineris asperitate. Communicandum id Serenitati Vestrae duximus, cujus Dominia peragranda, Amicamque Correspondentiam honoramus. Unde non dubitamus transeunti Securiatem provisam fore, illumque respectum


page 840, image: s0840

spectum, quem mutui Status ac conditionis Amor deposcit. Idem a Nobis in omnibus occasionibus praestandum, quas Serenitas Vestra observari voluerit. Quamve a similibus Dei benignitas servet et protegat diuque vivere ac florere incolumem faciat, ut intime vovemus et apprecamur. Dabantur Javoroviae in Russia die 25. Mensis Junii Anno Domini 1676. Regni nostri Tertio Anno

Serenitatis Vestrae

Bonus Frater et Cognatus Joannes.

DCXXXVII. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad FRANCISCUM II. Mutinae Ducem, quibus pro Joh. Georgio Beckero relictae defuncti fratris bona Mutinae repetituro, intercedit, 1676. P. P.

SUbmisse Nobis exposuit subditus Noster et Civis in Urbe Nostra Freiberga Christophorus Becker, fratrem suum Germanum Johannem Georgium Beckerum, aurifabrum quondam Nostrum, jam ab aliquot annis Italiae oras petiisse, sedemque ibidem fixisse, ac tandem Mutinae, quae Dilectionis Vestrae Sedes Ducalis est, sine liberis et descendentibus non ita pridem obiisse, ita ut relicta defuncti fratris bona, jure sanguinis et legitimae successionis in ipsum et cohaeredes ejus sint devoluta.


page 841, image: s0841

Quam quidem haereditatem, ut hoc faciliori modo Dilectionis Vestrae ope, pro ea ac par est, ipse tanquam proximus et legitimus haeres pro se et nomine cohaeredum consequatur, Intercessionales hasce nostras precibus supplicibus a Nobis petiit atque obtinuit. Quamvis itaque nullum nobis dubium sit, quin Dilectio Vestra pro celebrata bonitatis suae fama, praefato nostro subdito in repetendis et consequendis bonis hisce haereditariis justitiam omnimode sit administratura; Pro Nostra tamen in subditos Nostros benignitate eidem hac in parte commendatione Nostra deesse noluimus. Ac proinde Dilectionem Vestram peramanter rogatam voluimus, ut quod ultro factura fuerat, in Nostri quoque gratiam, saepe memoratum haeredem favore et protection sua gratiosa complecti velit, atque mandare, quo debita ipsi haereditas eidem, vel mandatario ejus, cum omni jure transferendique ejus potestate (prout apud Nos saepe saepius fieri consuevit) citra ambages tradatur, adeoque ipse Intercessionis hujus Nostrae fructum indubium oppido consequatur. Erit id ipsum aequitati omnino consentaneum, et nos quoque Dilectioni Vestrae, quam divinae protectioni serio commendamus, in simili aliisque humanitatis studiis promptitudinem Nostram quavis occasione vicissim sumus declaraturi. Dabantur in Electorali Nostra Dresda, die II. Julii, Anno 1676.

DCXXXIIX. Literae LEOPOLDI, Rom Imperatoris, ad ANDREAM OLZOVIUM, Regni Poloniae Primatem,


page 842, image: s0842
cui, quam vehementer animum suum calamitosus Poloniae status afficiat, amanter refert, et Residentem suum, velut personam indubia fide dignam, sedulo commendat, 1676. Leopoldus Divina favente clementia Electus Romanorum Imperator Semper Augustus etc. P. P.

QUo animi nostri sensu ea, quae literis suis decima quarta Mensis Augusti proxime praeter lapsi datis Reverendissima Paternitas Vestra, cum ex Primatiali suo officio, tum Regni Senatorum Varsaviae congregatorum sententia de afflicto Regni illius ac in praeceps inclinante statu nuntiare voluit, perceperimus, quibusque curis et anxietate ex interno, quod totam Christianitatem perstrepit, visceraque et nervos depascitur, bello impleti fuerimus, quivis alius, ne dum Reverendissima Paternitas Vestra facile aestimat, quippe, cui optime cognitum esse debet, quod Regno huic inclyto nulla non occasione, curarum, viriumque ac extrema etiam opis libenter impenderimus ut veleo magis in praesentiarum nos cruciet, quod in causa communi illic defendenda, dum pax Christiana ex Dei munere nostroque unico voto resarciatur vires nostrasmalo hoc vel ipsa Paternitate Vestra Reverendisima id prudenter agnoscente nimis quantum distentas sentiamus. Qui caetero quin tamen, quantum rerum status permittet, operam semper dabimus, quo pristinus affectus noster, ac benevolentissimi


page 843, image: s0843

Vicini studium cum Paternitati Vestrae Reverendissimae, tum universo Regno illi maneat probatissimum, reciprocam inde vicinitatem atque correspondentiam merito nobis promittentes. Quod ipsum dum noster ad aulam illam Regiam missus Residens, Consiliarius noster honorabilis, fidelis nobis dilectus, Joannes Christophorus de Zierowe Zierowski pluribus explicabit, facilem ei amicamque aurem a Reverendissima Paternitate Vestra praeberi cupimus. Cui, quod reliquum est, gratiae ac benevolentiae nostrae Caesareae affectum confirmamus. Datum Viennae die 4. Septemb. Anno Regnorum nostrorum, Romani 17. Hungarici 21. Bohemici vero 19.

DCXXXIX. Literae, quibus JOH. GEORGIUS II. Elector Saxoniae, JOHANNI III. Poloniarum Regi, promittit, se justo tempore Legato Gallico quaesitum itercessione Regia salvum conductum, daturum esse, 1676. P. P.

QUo desiderio Regia Serenitas Vestra Domino Episcopo Massiliensi Legati Extraordinarii Gallici munere in Aula Regia Vestra hactenus perfuncto, reditumque e Regno Poloniae in Gallias paranti, delibero et securo per Nostras oras transitu, requisitis desuper salvi conductus Literis Nostris, quales a Serenissimo et Potentissimo Domino. Imperatore Romano aliisque Principibus promissas ipse habeat, prospectum velit, ex perscriptis ad


page 844, image: s0844

Nos, elapso abhinc mense Novembri. literis Regiis, abunde cognovimus. Cum itaque praedicto Legato Gallico isthac discessuro ditiones Caesareae pro ratione situs transeundae sint, antequam ad Nostras usque ille pervenerit: et propterea cum in finem Caesareae Majestatis literae imprimis sint expectandae, Nos equidem, quam primum Nobis quicquam de facta istorum editione verbo Regio Vestro ulterius constiterit, pari omnino gratificandi promtitudine Regiae Serenitatis Vestrae petitioni, pro sincero Nostro in eandem animi afflectu, hac in parte locum sumus relicturi. Cui de caetero firmam valetudinem et prosperos quoscunque rerum successus serio precamur. Dabantur in Electorali Nostra Dresda, mensa Decembri, 1676.

DCXL. Breve INNOCENTII Papae XI. ad ALOYSIUM, Patriarcham Alexandrinum, quibus ipsi Nuntiaturae extraordinariae ad Pacis Tractatus Noviomagi instituendos functionem committit, 1677. Innocentius P. P. XI.

VEnerabilis Frater, salutem et Apostolicam Benedictionem. Cum in hoc gravissimo totius fere Europae incendio, quo pleraeque, eaeque florentissimae Christiani Orbis Provinciae miserabiliter conflagrant, haec sancta sedes Apostolica missis ad Charissimos in Christo Filios Nostros LEOPOLDUM, Romanorum Regem, illustrem in Imperatorem


page 845, image: s0845

Electum, aliosque Reges Orthodoxos Nuntiis Extraordinariis non destiterit illos ad salubria Pacis consilia cohortari, et sicut accepimus, nonnullorum Regum et Principum Plenipotentiarii, Pacis tractandae gratia Noviomagum convenerint, caeterique Regum et Principum Belligerantium Legati sive Plenipotentiarii Noviornagum, vel in alium locum ad id communi consensu eligendum, propediem, benedicente Domino, conventuri videantur: Nos pro ingenti quo tenemur publicae tranquillitatis restituendae, atque solidandae desiderio, post indictas publice in toto Chriltiano orbe preces, quibus privatas Nostras toto cordis affectu assidue adjungimus, ut ineffabi lis Dei benignitas, tot tantasque bellorum calamitates miserata, quietem populis ac Regibus et Principibus Christianis amabilem animorum concordiam, paremque orthodoxae fidei adversus communem Christiani Nominis hostem conjunctis viribus et consiliis tuendae et propagandae zelum largiri dignetur tam salutare Reipublicae Christianae opus, omni animi contentione, studio atque opera urgere et promovere cupientes, ut aspirante superi favoris auxilio ad optatum finem perducatur; Te, qui praeter generis claritatem dotesque alias, ingenii dexteritate, diuturno rerum usu praestas, et quem conditio muneris, quo apud memoratum Leopoldum, Regem, functus es, erudire satis potuit de rebus in conventu Neomagi vel alibi, ut fertur, habendo tractandis, Coloniam ablegare decrevimus, ut, ubi eo veneris, circumspecto prius et diligenter confiderato Regionis ilius et praesentium


page 846, image: s0846

rerum satu, ad locum aliquem Noviomago proximum, vel etiam Noviomagum, seu ad alium locum, ubi pacis ineundae gratia conventus habebitur, si id et sedis Apostolicae Dignitas ferre, et causae publicae ratio, in qua vera dignitas sita est, postulare videbuntur, te conferas. Itaque de spectata fraternitatis tuae fide, prudentia, ac in rebus arduis agendis dexteritate, bonique publici zelo, plenam habentes in Domino fiduciam, motu proprio ac certa scientia et matura deliberatione Nostra, deque Apostolicae Potestatis plenitudine, Te Nostrum et Apostolicae sedis Nuntium Extraordinarium, ad hoc, ut congressibus et Tractatibus pacis, sicut praemittitur, habendis, una cum praedictorum Leopoldi aliorumque Regum et Principum Catholicorum, si qui illic fuerint Plenipotentiariis sive Legatis Nostro et dictae sedis nomine, et tanquam Mediator intersis, teque interponas ac omnia facias, dicas, geras et exsequaris, quae ad consequendum operis adeo boni atque oprati effectum quovis modo conducibilia fuerint, cum facultatibus ad id, quomodolibet necessariis et opportunis ad Nostrum et ejusdem sedis beneplacitum harum serie constituimus et deputamus; in contrarium facientibus non obstantibus quibuscunque. Caeterum te in Domino hortamur, ut injunctum tibi per praesentes gravissimum munus alacri animo suscipiens, illud ad omnipotentis Dei gloriam, et Sanctae Romanae Ecclesiae honorem, Regumque et Principum concordiam ac populorum quietem et tranquillitatem, totiusque Christian Reipublicae bonum sic gerere studeas, ut tu


page 847, image: s0847

quidem de praeclaris gestis tuis non solum apud omnes commendationem et laudem in terris, sed etiam imprimis a bonorum operum Retributore Deo primum in coelis consequi merearis: Nos vero te votis et exspectationi de te Nostris respondere, laetemur, Datum Romae apud S. Petrum sub annulo Piscatoris, die 26. Februarii, 1677, Pontificatus nostri anno primo.

DCXLI. Literae FRIDERICI WILHELMI, Electoris Brandenburgici, ad CAROLUM XI. Sueciae Regem, quibus de Andrea Lilienhoeckii, Legati ipsius ad Aulam Polonicam Extraordinarii, intemperato linguae calamique furore graviter conqueritur, ab eoque serio efflagitat, ut istum habiti ad Regem Poloniae in se sermonis invectivi perpetratique inde criminis justas dare poenas jubeat, 1677.

Serenissime Rex.

INvaluit pridem non tantum inter moratiores, sed et barbaras plerasque Gentes, ut armorum ac belli licentia etiam interhostes fraeno quodam humanitatis atque officiorum coerceretur, et ut esset aliquid quasi sacrum, quod extra saevi arbitrium Martis ab omni injuria ac violatione tutum atque immune praestaretur. Est haec Majestas, ac reverentia Principibus debita, quam in ipso belli furore quasi extra teli jactum constitutam ab ipsis hostinbus coli atque observari generis humani interest.


page 848, image: s0848

Praestitum id a nobis in hoc, quod inter Regiam Majestatem Vestram, et nos prorsus invitos exarsit, bello. Nam de Regia Majestate Vestra, uti par est, non minore reverentia loquimur et sentimus, quam olim ante belli initium fecimus: idem ut a nostris fiat, serio allaboramus. Nec enim nostrum applausum habet, si quid acerbius et quod odii rabiem oleat, hinc inde divulgatum sit. Neque enim vinculum id amoris ac benevolentiae, quod natura ipsa summas inter potestates indissolubili et sacro nexu constrinxit, nulla affectuum vi, inprimis ira aut odio, quorum causae, uti infra Principes positae sunt, ita ad tempus saltem durant, dissolvi possit ac debeat, Judicabit hinc Regia Majestas Vestra, quam graves et justae nobis causae sint conquerendi de ejus ad Poloniae Regem Legato Lilienhoeckio; qui non solum per omne ministerii sui in Polonia tempus, abjecto reverentiae Principibus debitae, et a reliquis Regiae Majestatis Vestrae ministris, quod cum laude ipsorum dictum sit, nobis exhibitae respectu, gravissimis nos insectatus est calumniis atque injuriis, adeo ut non veritus sit, nos perfidiae, petulantiae, fraudium, atque tyrannidis insimulare; Sed et nuper in facie totius Reipublicae Poloniae rem ausus est atrocem, cujus exemplum nec anteacta memorant secula, nec posteritas forte videbit. Nam cum erga Poloniae Regis Ablegatum in privato, et uti credidimus, amico colloquio, orto de Lilienhoeckio sermone, de ejus temeritate ac linguae et calami intemperantia conquereremur, et memoratis atrocissimis, quibus in nos debacchatus fuerat, injuriis adjiceremus; certo


page 849, image: s0849

nos scire, fieri id inscia, imo invita Regia Majestate Vestra, adeoque extra fines mandati, et cum eo ipso jura gentium prior temerasset, seque indignum jure et privilegiis Legato alias debitis reddidisset, promeruisse, ut haec ipsius rabies condigna fustium castigatione coerceretur: Licere sibi putavit publicam audientiam a Rege Poloniae postulare, eaque impetrata sermonem habere impium, pudendum, qui in nos quidem nominatim tendit, sed sane cujus tela omnes, quotquot sunt, Principes petunt, et quicquid adhuc a vulgi temerirate ac licentia sanctum et intactum servatum fuit, illum scilicet Majestatis characterem a divinitate ipsa Principibus impressum, sine quo nec Principatus; nec Princeps ullus subsistere potest, uno ictu evertant. Id quod Regiae Majestati Vestrae ex subjecto exemplari, quod autori etiam typis vulgare, quasi re bene gesta, destinatum fuit, dijudicandum relinquimus. Equidem non fugit nos, quae sint Legatorum jura, quis debeatur ipsis honos, et quidnam repraesentent; nec putamus ullum Regiae Majestatis Vestrae ministrum jure meritoque conqueri posse, quasi his ipsis defraudare illum in animum induxerimus. Licuisset etiam Lilienhoeckio, Regiae Majestatis Vestrae Interesse et causam contra nos honesta qualibet ratione tueri ac promoveri. At cum per integrum triennium in totius Reipublicae Polonicae facie saevissimis nos lacessierit injuriis et calumniis, non potuimus, quin Ablegato Polonico testaremur, quidnam inde promeritus esset, si ex ipso gentium jure cum illo agere vellemus. Fecimus tamen id lacessiti et ex justo dolore,


page 850, image: s0850

et quidem cum praefatione, quod Lilienhoe, ckius haec talia patrans Legatorum jus fasque prior violasset, eoque se indignum reddidisset, adeoque non ut regius minister, sed ut calumniator furore percitus considerari mereretur. Et sane si ex justo fervore gravius in ipsum locuti fuissemus; num proinde ipsi licuisset hoc vindictae et contumeliae genere adversus nos uti, quae discrimen omne inter Principes ipsos, ac eorum ministros tollit ac evertit. Equidem est nobis talium contemtor aninaus, qui injurias atque offensiones ab inferioribus illatas superne despicit, id quod triennali patientia adversus ipsum Lilienhoeckium comprobavimus: nec forte nobis occasio defutura esset sumendi ab ipso autore gravem et promeritam ultionem. Sed quae est nostra de Regiae Majestatis Vestrae magnanimitate existimatio, non dubitamus justas nostras querelas ad Regiam Majestatem Vestram deferre, eandemque rogare, ut seposito belli, quod nos inter in praesens quidem est, sed si Deo placuerit brevi iterum componetur, respectu, sanguinis ac dignitatis, quae sane aeterna et inviolabilia sunt, rationem habere, et saepe memoratum Liliem hoeckium, indignum sane, qui pro Regiae Majestatis Vestrae ministro, et ex generosa Suecorum natione ortum se ferat, ad dandam nobis publicam pro tanta contumelia publice illata reparationem constringere, et in eum graviter ac pro merito animadvertere sustineat. Quo quidem ipso Regia Majestas Vestra non tantum nobis, quod par et aequum ac sua generositate dignum est tribuet, sed omnium Principum dignitatem per impii et


page 851, image: s0851

impuri istius hominis os violatum ab vulgi contemtu, imo ab interitu vindicabit. Principum namque injuriae Principibus curae esse debent, cum in omnes redundent, et quod adversus unum permittitur in alterum ruat, Quod si praeter spem omnem atque expectationem nostram Regia Majestas Vestra abnueret, quo minus a Lilienhoeckio, justa nobis nat satisfactio, isque debito puniatur, non feret etiam graviter. quin ipsimet famam atque existimationem nostram, cujus bonum odorem ad posteros transmittere firmum nobis fixumque stat, debito modo tueamur ac vindicemus. Sed ominia nobis aequa ab heroico Regiae Majestatis Vestrae animo promittimus. Dabantur die 12. Jan. 1677.

Regiae Majestatis Veline

Bonus Consanguineus

FRIDERICUS.

DCXLII. Responsoriae CAROLI XI. Suecorum Regis, ad praeinsertas FRIDERICI WILHELMI, Electoris Brandenburgici, literas, 1677.

EX literis Celsitudinis Vestrae Electoralis per tubicinem Danicum allatis uberius percepimus, acerbas, quas contra Legatum Nostrum Extraordinarium, Andream Lilienhoeckium, Celsitudini Vestrae Electorali visum fuit proferre querelas, finiendo illas hisce minis, se ipsam illam, quam praetendit


page 852, image: s0852

injuriam severe vindicaturam, si a nobis talis non detur satisfactio, qualem Celsitud. Vestr. Electoral. sibi debitam existimat. Quae vero Celsitudo Vestra Electoralis de jure humanitatis inter moratiores gentes recepto etiam flagrante bello, deque suo ex dirctamine ejusdem rationis erga nos studio praefatur, non solum fuere nobis grata, sed etiam pari illam animo data occasione sumus promerituri propensionem. Praeterea quod ipsum, de quo Celsitudo Vestra Electoralis tam graviter conqueritur, negotium attinet, satis constat dilucide ex dicti nostri legati sermone (quem tamen pro authentico, usque dum ipse Legatus eum pro suo habeat, non possumus agnoscere) originem illud suam traxisse ex scriptis acerbis et injuriosis, quae contra nos nomine Celsitudinis Vestrae Electoralis et in Comitiis Ratisbonae et alibi evulgata sunt, quod etiam Legatus noster fas et muneris sui duxerit, iniquitatem eorum, et justitiam causae nostrae Regi Serenissimo et Reipublicae, ad quam missus est, ob oculos ponere, et comprobare. Num vero illa aequissimae nostrae causae defensio meruit, quod Celsitudo Vestra Electoralis tam ignominiosas, ut ipsa fatetur, in publicum et per jus gentium contra omnem injuriam merito munitam personam pronunciaverit minas, Celsitudo Vestra Electoralis seposito partium suarum studio ipsa dijudicabit; praecipue, cum contumelia ista orbi statim innotuerit, postquam Celsitudo Vestra Electoralis eam Ablegato Polonico coram prodidit. Quapropter cum fama et vita pari gradu ambulent et ejus generis laesio honesto viro sit ipsa morte gravior,


page 853, image: s0853

mirari non possumus, quod Legatus noster acerrime desuper doluerit, et existimationem suam, dignitatemque nostram in ejus persona et munere simul vellicatam palam ulcisci voluerit; a prudentia ipsius, atque in rebus summi momenti gerendis nobis saepius perspecta integrirate ac fide nobis tamen promittentes, quod absque ullo offendendi Celsitudinem Vestram Electoralem pruritu moderamen inculpatae et justae defensionis servaverit, et nihil egerit, de quo nobis rationem reddere non possit. Interea temporis, et donec ulterius ab ipso nostro Legato informemur, non possumus vereri, quod Celsitudo Vestra Electoralis in eum quidquam attentare velit. Eadem etenim, quae Celsitudo Vestra Electoralis pro sanctimonia, reverentiaque Majestati Principum debita ex jure gentibus communi deduxit argumenta, patrocinantur etiam ex eadem ratione, et earundem gentium unanimi consensu ipsis legatis; cum antiquitus declaraverint eorum personas sanctas et inviolabiles, et quod nemini in Legatos jurisdictio vel animadversio competat, nec teneantur ulli rationem ejus, quod perpetrarunt, reddere, nisi Principibus ac Dominis suis. Confidimus ergo, Legatum Nostrum Extraordinarium vel ex ipsa Celsitudinis Vestrae Electoralis erga jus gentium veneratione, vel sub Regis illius, ad quem eum misimus, suffragio et tutela fore securum; aut si ipsi, quod nobis tamen persuaderi nequimus, injuria quaedam, praeter fas inferatur, media nobis non desutura vindicandi gravissime illam, quae in nosmet ipsos tunc redundaret, contumeliam. Quibus Celsitudinem


page 854, image: s0854

Vestram Electoralem divinae tutel commendams, Dabantur in Castris Nostris ad Liunby, d. 16. Martii, Anno 1678.

Celsitudinis Vestrae Electoralis

Bonus Consanguineus

CAROLUS.

F. Joel Oernsted.

DCXLIII. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, quibus CAROLO II. Magnae Britanniae Regi, Johannem Danielem Krafftium commendat, 1677. P. P.

CUm diuturnae conjunctionis recrprocae memoriam quibuscunque renovandam studiis censeamus hac, quae jam Nobis offertur, uti opportunitate, dum praesentium exhibitori dilecto Nobis ac fideli Johanni Danieli Krafft, qui rerum naturalium cupiditate, inclytaeque Societatis Regiae Anglicanae admiratione incitatus Magnae Vestrae Britanniae oras adire, permissu Nostro instituit, viam commendatitiis hisce communire voluimus. Honestis enim Viri hujus curiosi desideriis hoc annuere eo minus dubitavimus, quo magis Regiam Majestaten Vestram glorioso erga istiusmodi generis studia eorumque cultores affectu duci non


page 855, image: s0855

obscure novimus. Ideoque Regiam Vestram Majestatem, ut praefatum Krafft Regiae suae clementiae praesidio dignari, speratoque commendationis Nostrae fructu beare velit, obnixe rogamus. Quod sicuti Regiae Majestatis Vestrae erga Nos affectu freti ab Illa impetrare confidimus, ita indefessum animi Nostri devinctissimi studium comprobare, prout debemus, nunquam non paratissimos nos profitebimur. Regiae Vestrae Majestati ab omnipotente Deo prosperam valetudinem et Regiminis incolumitatem serio precantes. Dabantur in Electorali Nostra Dresda, die 13. Martii 1677.

DCXLIV. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad JOHANNEM III. Poloniae Regem, quibus pollicetur sediligenter curaturum, ne autor caedis in Meidelio perptratae crimen istud impune ferat, 1677. P. P.

QUas Regia Serenitas Vestra de vindicanda in Jacobi Friderici Meidel, studiorum causa olim in Academia Nostra Lipsiensi degentis persona indigne perpetrata caede ad Nos perscripsit literas, accepimus, atque adeo quidem nefando ipso scelere ditiones Nostras esse cruentatas, haud minus ferimus graviter ac moleste, tum quod iisdem aliena effusi sanguinis humani culpa, nisi rite expietur, exitiose inhaereat; tum etiam quod coelitus Nobis demandata legum divinarum humanarumque custodiendarum autoritas, cujus vigore indigna Christiano nomine Duella severis apud Nos


page 856, image: s0856

legibus prohibita sunt, ab utraque horum Duellantium parte invitis Nobis susque deque habita sit. Quemadmodum aucem, quod muneris Nostri summa ratio postulat, non modo in primo statim flagratis criminis vestigio elapsum fuga autorem, per latibula longe lateque persequendum serio curavimus; sed et a coepta in facinoris complices, ad promeritas poenas deposcendos, inquisitione etiamnum non desistimus: ita quoque in exaudiendis occisi Agnatorum precibus, et puniendis reis, nihil porro ad officium Nostrum facturi sumus reliquum, omnique ope effecturi, ut palam consttet, quo loco apud Nos justitiae administrandae zelus, et quod cum Regia Vestra Serenitate Nobis intercedit amicitiae et vicinitatis vinculum omnino habeatur. Cui simul cum amica studiorum Nostrorum pollicitatione, longaevam regiminis tranquillitatem, et prosperos quoscunque rerum successus ab omnipotenti Deo, animitus precamur. Dabamus in Electorali Nostra Dresda die 26. Junii 1677.

DCXLV. Literae CHRISTIANI V. Daniae Regis, ad CAROLUM II. Magnae Britanniae Regem, quibus sibi gratissimum quidem declarat, ut exorta inter se Ducemque Holsatiae dissidia componantur, dummodo justa suorum jurium ratio habeatur, 1677. Christianus Quintus, Dei gratia, Daniae et Norwegiae etc. Rex.

EX literis, quas Majestas Vestra die X. Mensis Julii proxime elapsi ad Nos exaravit, fusius percepimus,


page 857, image: s0857

quibus causis impulsa Nobis suam Mediationem et Officia, ad componenda, quae inter Nos et Consanguineum affinemque Nostrum Ducem Holsatiae, Dominum Christianum Albertum, exorta sunt dissidia, offerre voluit. Eo gratior Nobis haec a Majestate Vestra facta oblatio fuit, quod nulli dubitamus, quin ex sincero et vere fraterno erga Nos animo illa profecta sit, tantamque in ejusdem amicitia reponimus fiduciam, ut si in praedictis dissidiis aliqua mediatio locum habere possit, Majestatis Vestrae interpositionem in illorum compositione non minori promptitudine admissuri essemus, ac eandem ad hodiernos Paris universalis Tractatus promovendos acceptavimus, et ut penes Majestatem Vestram unice maneat, hactenus allaboravimus. Cum vero querelae et lites a Duce Gottorpiensi ad Majestatem Vestram delatae, nullo alio fundamento nitantur, nisi quod postpositis omnibus foederibus et pactis, quae inter Regios Nostros ejusque Antecessores a pluribus seculis jam viguerunt, praecipue vero iis, de quibus nuper Rensburgi sponte Nobiscum convenit, eademque postea ultro saepius approbavit, se ab omnibus nexibus, quibus Nobis tanquam Vasallus Regni Nostri Daniae tenetur, et Ducatus Nostri Slesvici et Holsatiae invicem ligantur, exsolvere queat, spe fretus, se ad exemplum Parentis sui, qui superiori infelici bello Regis Sveciae generi sui armis et Cromwelli, Angliae tunc temporis tyranni favore et injusta autoritate fretus nulla habita fidei Regno Nostro debitae, ratione, sub falso praetextu quorundam frivolarum


page 858, image: s0858

omnique fundamento destitutarum praetensionum, Domino Parenti Nostro, piae et gloriosae memoriae, iniquas et plane intolerabiles conditiones extorsit, in praesenti rerum turbulento Statu sua jam pridem contra Nos inita pernitiosa consilia et injusta coepta non minus vicinorum armorum favore, quam Majestatis Vestrae ad effectum perducere posse. Cujus rei veritas et inde elucescit, quod etiamsi Dilectioni suae subinde proposuimus, Nos ipsam si memoratis pactis inhaerere, eorumque tenori satisfacere velit, in pristinum Antecessorum suorum statum, restituturos; Illa nihilominus cessat de vi conqueri et aliorum Principum et Statuum auxilium et opem ad perficienda, quae semel sibi proposuit, iniqua coepta sollicitare. E quibus Majestas Vestra, pro singulari sua prudentia, haud difficulter judicabit, an sine maximo jurium Nostrorum praejudicio ab antiquis pactis, et iis, quae inter Nos et Ducem Gottorpiensem acta et conventa sunt, a quibus Regnorum et Ditionum Nostrarum incolumitas maxima ex parte pendet, Nobis recedere, aut ea in dubium revocare et novis disceptationibus diuturnisque tractatibus subjicere consultum fuerit, imprimis cum praefatis pactis expresse sit constitutum, lites imposterum exorituras non aliorum Principum Mediatione, sed aliis mediis amicabilibus et domesticis componendas esse. Has aliasque ob causas, quas Noster in Majestatis Vestrae Aula degens Ablegatus Extraordinarius coram fusius exponere a Nobis jussus est, nulli dubitamus, quin


page 859, image: s0859

Majestas Vestra, ut in ejusmodi damnosos et praefatis pactis et foederibus domesticis contrarios Tractatus consentiamus, non solum plane iniquum existimatura, sed etiam vigore foederum, quae cum Majestate Vestra Nobis intercedunt, quibus alter alterius commoda promovere, damna autem et pericula avertere tenetur, saepius memoratum Ducem ad majorem et exactiorem observantiam et executionem antiquorum foederum et pactorum aliorumque omnium, ad quorum praestationem se devinxit, compulsura, eundemque a solitis pernitiosis consiliis in Nos serio dehortatura sit. Facit et Majestatis Vestrae multis argumentis Nobis nota aequanimitas, et in colenda mutuorum foederum hactenus probata laudabilis constantia et fides, ut Nobis haec de ejusdem amicitia promittamus. Qui vicissim nunquam patiemur in Nobis quicquam desiderari, quod Majestatis Vestrae ejusque subditorum commodis inservire, Nostrumque sincerum affectum ipsi probare possit. Quibus Majestatem Vestram cum omnigenae felicitatis voto Divinae tutelae animitus commendatam volumus. Dabantur in Fortalitio Nostro Landscron die IV. Aug. 1677.

DCXLVI. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad MARIAM JOHANNAM BAPTISTAM, Caroli Emanuelis II. defuncti Sabaudiae Ducis viduam, quibus sibi oblatam renovandae pristinae necessitudinis occasionem in acceptissimis esse testatur, 1677.



page 860, image: s0860

P. P.

EX Regiae Vestrae Celsitudinis literis, quae singularis benevolentiae et honoris testificatione insignes per earundem latorem decenter Nobis redditae sunt, abunde cognovimus, quo animo Illa pristinae necessitudinis memoriam renovandam, quove studio colendam porro avitam censeat conjunctionem. Quae res sane cum et Nos iisdem Progenitorum Vestigiis merito firmiter insistamus, vel eo acceptissima Nobis extitit, quod et Nobis optata declarandi propensissimi erga Regiam Celsitudinem Vestram animi Nostri, mutuaeque benevolentiae roborandae exinde nata sit occasio. Ita enim quaesumus statuat Regia Celsitudo Vestra nihil neque studii neque temporis in demonstranda amicissimae Nostrae Voluntatis constantia a Nobis unquam praetermissum iri, prout praedictum Vestrarum exhibitorem de hoc plenius coram relaturum confidimus. Deum optimum maximum serio precati, ut Serenissimam Regiae Vestrae Celsitudinis Domum laetioribus subinde incrementis cumulet Eidemque prosperos Regiminis et rerum omnium successus desuper largiatur. Dabantur in arce Müglen die 21. Augusti 1677.

DCXLVII. Literae JOHANNIS III. Poloniae Regis, ad FRIDERICUM WILHELMUM, Electorem Brandenburgicum, quibus ab eo, ut D. Strauchium custodia confestim liberari jubeat, obnixe contendit, 1677.



page 861, image: s0861

P. P.

DEderam non ita pridem in Commissis Magnifico Castellano Posnaniensi, ut quam diligentissime cum magnifico Johanne ab Hoverbeck, Serenitatis Vestrae ad Nos Legato, Nomine Nostro ageret, quatenus iste Serenitati Vestrae prolixius explicaret, quantum in eo verteretur momentum, ut D. Strauchius relaxato Serenitatis Vestrae arresto, Gedanum ad Nos mitteretur, reddendus postea Serenitati Vestrae, si quae id ratio postularet. Et quamvis ad eodem Magnifico Hoverbeck fideliter rem Serenitati Vestrae delatam esse non dubitaverimus, et a Generoso tamen Sculteto Serenitati Vestrae de hoc desiderio Nostro satis etiam constitisse speramus. Cum itaque hosce fluctus, qui Magistratum et Populum hujus Urbis Nostrae non levibus jurgiis et litigiis collidunt, aliter sopire nequeamus, nisi Strauchius, qui primus et principalis horum motuum autor habetur, praesens adsit, ut complices duntaxat omnes, qui exitialem hujus Urbis confusionem conspirasse arguuntur, a Nobis coram investigentur; denuo ad Serenitatem Vestram instandum esse duximus. Porro non alia ille conditione hinc abeundi facultatem a Nobis impetravit, nisi quod se, dum necessitas postularet, rediturum promiserit et obstrinxerit. Quanto proinde prolixiora a fraterno Serenitatis Vestrae in Nos animo Nobis pollicemur, tanto fidentius ab eadem contendimus, ut praedictum Doctorem Strauchium ad causam in judicio Nostro dicendam, missum facere velit. Ut vero eo celerius haec intentio Nostra in notitiam Serenitatis Vestrae


page 862, image: s0862

deveniat, Venerabili Michaeli Hacki, Abbati Colbacensi, Secretario et Eleemosynario Nostro has Literas damus per ipsum coram Serenitate Vestra consignandas, unaque votivum reportandum responsum. Facilitatem hanc Serenitati Vestrae mutua officiorum vicissitudine libenter pensaturi et in luculentum sui in Nos affectus documentum reportaturi sumus, prosperrima quaeque Serenitati Vestrae apprecantes. Dabantur in Urbe Nostra Gedanensi, die 25. Augusti Anno 1677. Regni vero Nostri IV.

DCXLVIII. Literae CHRISTIANI ALBERTI, Ducis Holsato-Gottorpiensis, ad CAROLUM II. Magnae Britanniae Regem, cui falsissimas Regis Daniae, quibus causam suam labefactari aggressus esset, criminationes esse, suaeque causae decisionem ad Pacis universalis tractatus vel maxime pertinere demonstrat, 1677.

Serenissime atque Potentissime Rex, Regiae Vestrae Majestati officia Nostra sunt paratissima, Domine Consanguinee plurimum honorande.

CUm Literarum ad Regam Vestram Majestatem a Daniae Rege ad diem IV. Augusti, hujus Anni, datarum Copia Nobis benevole facta sit, et ex iis cognoverimus, oblatam Regiae Vestrae Majestatis Mediationem, ad componendas nostras controversias, laudare quidem Daniae Regem, fastidire tamen et declinare ceu non necessariam, atque hoc ipsum ita se velle demonstrare,


page 863, image: s0863

quasi rebus a se perpetratis nescimus quos colores, et veterum novorumque pactorum inane Nomen obducat, defunctum vero Dominum Parentem Nostrum et Nos multis nominibus accuset. Quibus querelis cum illae literae gravescant, non possumus, quin Nostram innocentiam et honorem ab his criminationibus liberemus, posteaque Regiae Vestrae Majestati exponamus, cur a tractatibus Pacis universalis Nostra causa, quam cum Rege Daniae controversam habemus, sine injuria excludi, aut alibi sine gravi periculo ac praejudicio disceptari nequeat. Priscorum foederum et pactorum tam fuimus observantes, ut pene in autoritate et obsequio Regum Daniae non uno seculo Ducibus Gottorpiensibus vivendum fuerit: Ut vero omnino ab iis opprimamur, qui vi foederum Nos defendere debebant, et servitutem proni subeamus, nullis pactis obstringimur. Viderint autem Reges Daniae, quomodo non consultis Ducibus Gottorpiensibus, imo illis invitis et enixe dehortantibus, bella ex bellis serere, et horum ditionem communi calamitati toties involvere, salvis veteribus pactis et foederibus, sibi licuerit, a quibus Nos temere vel inique recessisse, nunquam probatum iri considimus. Rendsburgensibus sane pactis non magis Nos obligari libenter profitemur, quam illa vel ratione causae vel modi agendi quid habent aequitatis aut bonitatis. Amici et Hospites Rendsburgum venimus, magna spei et contestationum amplissimarum congerie illecti, omnia bene sincereque actum et compositum iri: At contra jura Gentium et amicitiae hostium loco


page 864, image: s0864

habiti, captivi detenti, castro et milite cincti, ex una custodia in aliam tandem dimissi, ubique obsessi, et in conditiones iniquissimas (quas ipse ille agendi modus plane nullas esse arguit) vi metuque injusto adacti sumus. Tantum igitur abest, ut sponte amplexi fuerimus, ut nec unquam ultro, nedum saepius illas ratas habuerimus. Etsi enim illa, quae vi metuque gesta sunt, purgari aliquando per subsecutum liberum consensum a vitio suo possint; is tamen omnium prudentum judicio praesumendus non est, nisi plenae libertati fuerit restitutus, qui post libere consensisse dicitur: cum e contrario metus semel illatus in certo negotio durare praesumatur, isque tanto magis animum Nostrum perturbare potuerit, quod rectis consiliis mero Regis facto privati fuerimus, praecipuis Ministris Nostris Hafniam captivis abductis, reliquis hoc novo exemplo territis. Souveraenitas Ducatus Slesvicensis justo titulo et valde oneroso adquisita, eaque a Friderico III. Daniae Rege Domui Nostrae libero, solenni et aliquoties repetito consensu jure optimo maximo cessa et per sedecim annos ita quiete a Nobis possessa fuit. Neque quidquam officit, felicitate armorum Svecicorum illam partam fuisse, cum indubitati juris sit bella non solum Nostro, sed et aliorum bono geri posse, Regisque Sveciae arma, armis Danorum, etiam tunc tempore abusorum provocata Regemque Daniae, si quam vim sustinuit, justam passum fuisse, eoque Restitutionis praesidium perdidisse. Nolumus etiam dissimulare, gravissimo aere alieno, hoc et superiori bello a Regibus Daniae moto, Nos


page 865, image: s0865

obnoxios redditos, subditosque Nostros duris exactionibus ita esse exhaustos, ut partim solum vertere coacti sint, reliquis vero in deliciis sit, si vel panem atrum comedant. Itaque cum superioris belli compositione praetensae satisfactionis gratiam fecerimus Regi Daniae, translata jam in Domum Nostram Souverenitate, quid quaesumus lucrati fuimus, quod Nobis quisquam tantopere invideat? cum potius Daniae Rex in lucro deputare debeat, quod illius temporis adminiculo et ipse Ducatus Slesvicensis, qua parte in ejus ditione est, Souverenitatem adeptus, et totius mox Regni Monarchiam prensandi occasionem consecutus est. Cum igitur Dominus Parens Noster nexu vasallagii et fidelitatis per tot solennia pacta publica plane solutus fuerit, non poterit sane illi imputari, quod nulla habita fidei Regi Daniae debitae ratione, Souverenitatem dicti Ducatus extorserit, nisi nullam omnium pacificationum et conventionum rationem Rex habere, suoque exemplo Reges Hispaniae et Poloniae, imo suos subditos excitare voluerit, provincias cessas, vetera jura et autoritatem, quamprimum occasio et facultas suppetit, repetendi. Grato quoque animo Regiae Vestrae Majestatis beneficium recolimus, quod praeter Generalem Guarantiam, quasvis Pacis Roschildiensis, conditiones complectentem, etiam ad specialem hujus Souverenitatis tuendae et adserendae gratia se obligarit, etiamsi Rex Daniae illud hoc obtentu frustra elevare nitatur, ac si favore Cromwellii Souverenitatem impetrassemus. Praeterquam enim, quod etiam aliorum Regum ac


page 866, image: s0866

Rerumpublicarum studium et Mediationis Officium eidem negotio ejusque conditionibus accesserit, non satis adsequimur, quo modo Daniae Rex modum statuere possit, quos Invasoris actus Regia Vestra Majestas ratos habere velit, nec ne, cum illos omnes irritos fieri res et utilitas publica vetet. Imo si temporis et rerum gestarum exactiorem rationem Rex Daniae habeat, deprehendet, Legatum Anglicanum, qui tum temporis Haffniae agebat, a Danicis Commissariis ad Regem Sueciae hujus rei plane inscium adductum et ab illis ejus studium pacis componendae gratia sollicitacum fuisse. Patet hinc justissimas esse Nostras de Danorum gravissimis injuriis querelas, neque illa vel coepta vel consilia Nostra in perniciem Regis sed quaecunque forte Majestati Ejus ex his displicuerint, ad Domus et Ditionis Nostrae Defensionem, omni jure licitam unice comparata fuisse, adeoque immerito Nobis exprobrari, hujusmodi perniciosis consiliis Nos uti solitos fuisse, qui non nisi adversus insolitum dominatum et oppressionem innoxia praesidia quassivimus. Quae cum ita sint et Regia Vestra Majestas de his vel libello, nostro jussu haud pridem edito transmissoque, vel a Nostro, qui Londini est, Mandatario plenius edoceri queat, nihil aequius nihilque melius est, quam ut ad tractatus Pacis Universalis et Nos admittamur, et Regiae Vestrae Majestatis Mediatio a Rege Daniae minime insuper habeatur, praesertim cum aliorum Imperii Principum operam non videatur adspernaturus. Neque vero adversus hanc adscita illa exceptio proficit, quasi inter Regem et Nos versetur


page 867, image: s0867

non nisi negotium Domesticum: cum nemo non intelligat, eo Pacem sanctissimis obtestationibus firmatam, ruptam, neque domesticae necessitudinis ullam rationem habitam fuisse, adeoque non aliam ob causam mediationem illam detrectati, nisi propter quam rei fugientes dici solent. Quam enim non conveniens sit judicium sedecimvirale, in quo hoc, quod appellitant negotium Domesticum disceptetur, jam Regiae Vestrae Majestati etiam cognoscere libeat. Inter Regnum Daniae, Ducatusque et Principes Ordinesque utrorumque Anno 1533. foedus, quod Unionis vocabulo venire solet, initum, eique praeter alia, certa judicii formula inserta fuit, juxta quam inter ipsos Principes vel hos et Ordines oboriturae lites definiri debeant, puta ut istorum causae sedecim Consiliariis, pari numero ab utroque constituendis arbitrandae committantur. Quamvis autem istis foederis tabulis amplissima his judicibus concessa potestas videatur, quaslibet causas cognoscendi et decidendi, non tamen meminimus, ad illos unquam delatas fuisse majoris momenti et de Ducatu Slesvicensi dubias Quaestiones, sed illas tantum non semper Principum exterorum Mediationi commendatas fuisse. Quippe non tantum in illo foedere nullum verbum extat, quo hos Principes omnibus judiciis et arbitriis aliis renunciasse demonstrari queat, sed et illius judicii sedecimviralis potestatem diserta ejus verba, nec non usus et consuetudo, quae optima legum et pactorum interpres est, ad minoris ponderis negotia restrinxerunt videlicet quando vel de agris vel de subditis quibusdam quaeritur. Idcirco


page 868, image: s0868

non diu post conditam Unionem de feudo Ducatus Slesvicensis primum Coldingae Anno 1547. deinde studio Augusti Electoris Saxoniae, Ulrici Ducis Mecklenburgensis et Wilhelmi Hassiae Landgravii Odenseae Anno 1567. frustra actum, tandem ibidem An. 1579. quadantenus transactum atque hac solenni conventione expresse cautum fuit: Si de successione in Ducatu Slesuicensi et similibus aliis rebus, de quibus hac transactione non convenisset, deinceps lis extitura esset, ut Duces Slesvicenses vel ipsi operam dent, vel aliorum Principum et Amicorum adhibeant, quo aequis bonisque conditionibus illa vel componatur, vel judiciali sententia dirimatur. Nulla hic fit mentio Judicii Sedecimviralis, quin potius perspicuis verbis factisque, nulla etiam contradictione Ordinum impugnante, illi de Ducatu Slesvicensi emersurae controversiae sunt exemptae: ad quod tanto minus de Souverenitate quaestio referenda est, quod illo aevo, quo unio illa coepit, de hac re ne quidem cogitatum sit, adeoque ejus pacta ad talia negotia et quae subditorum conditionem plane transcendunt, porrigi nequeant. Quod si citra praejudicium daremus, olim etiam ad has Austregas conventionales lites feudales Slesvicenses fuisse interdum remissas, quod utriusque Principis consensu fieri posse videtur, tanta tamen et Danicis et Nostris rebus mutatio accidit, ut inviti ad illas trahi non possimus, et saltem sine gravi periculo hujusmodi controversiae ibi amplius disceptari nequeant, quia tales constitutiones tam diu suas vires retinent, quam diu publicarum rerum idem fuerit Status: Qui cum in Dania et Ducatibus


page 869, image: s0869

plane sit mutatus, et Ordinum Daniae jus omne in manum Regis concesserit, iique desierint esse, qui Unionis initae tempore erant, magna autoritate praediti Senatores Regni; neque Ejus Majestati in propria causa esse judicem, neque tantam causam eorum judicio submittere convenit, qui vel metu potentiae, vel illecebris gratiae Regiae fluctuare, et irreparabili cum damno Nostro labi possint. Cum igitur etiam inter liberos populos et Principes recusatio suspecti Judicis locum habeat, usus temporum, et ipsius transactionis Odenseensis dispositio aliam Nobis viam commonstret; Regia Vestra Majestas in eam, quaesumus, curam incumbat, ut Rex Daniae illam Noviomagium jam ducentem Nobiscum ingrediatur, quo pro tot tantisque damnis et injuriis, foris aliquod praesidium, quod domi nullum est, relinquatur. Quemadmodum enim Pax Roschildiensis Regum et Rerum publicarum studio conciliata fuit: ita quoque horum auctoritate illam instaurari et stabiliri publice interest. Noviomagi conveniunt omnes, qui vel contra Instrumentum Pacis Westphalicae, vel Roschildiensis vel Hafniensis se laesos esse arbitrantur; Nos cum invitis his Pacificationibus omnibus simus oppressi, quo jure inde arceri poterimus? Noviomagi de Universali Pace consilia agitantur: Quomodo igitur Nostra causa ibi negligi poterit, cum a Daniae Rege omnium primi gravissimis injuriis adfecti, et tantum non confecti simus? Neque audiendi sunt illi, qui ajunt, non ibi locum esse dandum nisi iis, qui alterutri belligerantium parti arma sua conjunxerint.


page 870, image: s0870

Si enim illi admittendi sunt, qui arma armis opponere, et par pari referre potuerunt, multo magis Nos locum inveniemus, quos omni armorum et defensionis praesidio plane a Rege Daniae exutos, quaslibet ejus contumelias et aerumnas perferre oportuit. Jus Naturae et Gentium Nobis favere scimus, neque ei ullum Principem oblocuturum esse putamus, nisi qui nimio vel partium vel privati commodi studio Pacem sibi suisque, Nostra Dignitatis et Ditionis impendio redemptam cupiat, parum memor, summam Nostrae causae hanc esse, servire deinceps, an prisco jure imperare debeamus, et nostro exemplo servire etiam alii Principes Imperii, an pristino jure uti debeant. Istud cum Justitiae, pactis conventis toties repetitis, tam religiosis sanctionibus munitis, utilitati Principum communi et Regiae Vestrae Majestatis aliorumque Principum Fide jussorum honori, et autoritati maxime sit adversum, horum omnium propensae ac justae voluntati Nostram causam enixe commendamus et de Regiae Vestrae Majestatis aequo judicio ac patrocinio imprimis bene speramus. Si enim Daniae Rex se Noviomagi admitti et audiri cupit, id certe non alia lege fieri potest, quam ut quod juris in alios statuere decreverit, illo jure et loco ipse quoque utatur, et justissimas querelas a se maxime laesorum in illa Gentium Panegyri adversus se proponi non minus aequo animo ferat, quam forte graviter contra alios agere constituit. Imo velit nolit Rex Daniae hoc loco et Mediationis officio uti, Nos certe cum aliorum fidejussorum, tum imprimis Regiae Vestrae Majestatis Guarantiae tam generali,


page 871, image: s0871

quam speciali tanta fiducia et constantia innitimur, ut quidvis pati malimus, quam ut Nos ab illa sacra Anchora avelli patiamur: nulli dubitantes, illius autoritatem tam in invitos, quam volentes exercitum iri, et salutem ac restitutionem Nostram Regiae Vestrae Majestatis fide tam fore tutam certamque, quam sancte Deo et Hominibus Magnae Britanniae Reges illam unquam praestiterunt. Faxit Deus, ut Regiae Vestrae Majestatis auspiciis et immortali laude Pacis negotium felicissime procedat, suum cuique tribuatur, nemo amplius laedatur. Cujus gratiae et tutelae Regiam Vestram Majestatem diligentissime commendamus. Dabantur Hamburgi Kal. Octob. Anno 1677.

Christianus Albertus,

Dei gratia Heres Norwegiae, Postulatus Coadjutor Lubecensis, Dux Slesvici, Holsatiae, Stormariae et Dithmarsiae, Comes in Oldenburg et Delmenhorst etc.

Regiae Vestrae Majestati

ad quaevis officia paratissimus

Christianus Albertus, Mppria.

DCXLIX. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad CAROLUM GONZAGAM, Principem Castilionneum, cui de Marchionatu de Medole, jure haereditario ad Eum devoluto, amice gratulatur, 1677.



page 872, image: s0872

F. P.

SUmmam Nobis laetitiam attulerunt literae Excellentiae Vestrae, quibus de Principatu et Marchionatu de Medole ad Eam Ejusque illustrissimam prosapiam haud ita pridem devoluto Nos reddere certiores voluit. Quod igitur amicitiae et tam singularis propensae voluntatis suae erga Nos ratio facere suadet, Excellentiae Vestrae de novo illo ditionibus suis addito incremento gratulamur pluririmum, ac ut illo quiete et prospero rerum omnium successu utatur, fruatur, ex animo optamus. Caeterum Excellentiae Vestrae pro isthac amica significatione prolixas agimus gratias, ac quibuscunque studiis et officiis Nostram Ei benevolentiam vicissim declarare potuerimus, ad ea ipsa Nos nunquam non paratissimos fore recipimus. Dabantur in Electorali Nostra Dresda die 5. Octobris 1677.

DCL. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad CAROLUM IV. Lotharingiae Ducem, cui prosperrimos cum Eleonora, Michaelis defuncti Poloniae Regis vidua, gratulatur hymenaeos, 1678. P. P.

DIvini Numinis providentia Dilectionem Vestram ad celebranda propediem consummandi cum Serenissima Regina Poloniae Vidua, Potentissimi Imperatoris Romani Sorore, Domina Eleonora,


page 873, image: s0873

connubii solennia feliciter accingi, libenter cognovimus, illoque nomine Eidem animitus gratulamur, nulli dubitantes, quin exoptatissimis hisce thalami auspiciis inclyta Lotharingica Domus perpetuae felicitatis incrementa porro sit acquisitura. Quippe quae Dilectioni Vestrae pro sincero Nostro erga Vos affectu coelitus vovemus, Eandemque de caetero cum amica officiorum asseveratione, habitis pro tam gratae rei nuntio gratiis, diu optimeque valere cupimus. Dabantur Dresdae die 20. Januarii Anno 1678.

DCLI. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad CAROLUM II. Magnae Britanniae Regem, cui Anthonium Güntherum, Principem Anhaltinum, impense commendat, 1678. P. P.

AD celebratissimam Regiae Majestatis Vestrae Aulam, Illustrissimo Principe Anhaltino, Domino Antonio Gunthero, Cognato Nostro charissimo, profectionem instituente, abiturientis rogatu moti, haut alienum ab officio Nostro duximus, Eundem pro ea, qua Nos attingit sanguinis propinquitate, per praesentes benevole comitari: quo palam testaremur, quanti omnino faceremus, quam cum Regia Majestate Vestra sancte colimus necessitudinem, hac tam commoda occasione denuo contestandam, nec non heroicum cognati Principis, laudabiliter ad avita militaria decora consurgentis, institutum. Dum igitur ille eximia


page 874, image: s0874

in hoc genere studia sua, Regiae Majestati Vestrae, pro praesenti rerum armorumque Regiorum statu, potissimum consecranda haut immerito statuit, nullum certe dubium Nobis est reliquum, quin pro Regio suo erga inclytam Anhaltinorum Principum Domum affectu, Eundem illo praecipuo loco sit habitura, unde haud vulgaris Nostrae commendationis fructum favore Regio et Principe dignum ex sententia consequi valeat. Quibus Regiae Majestati Vestrae a supremo rerum moderatore prosperam valetudinis et regiminis incolumitatem ex animo precamur. Dabantur in Electorali Nostra Dresda die 3. Aprilis 1678.

DCLII. Commendatitiae ad CAROLUM II. Magnae Britanniae Regem, pro Theophilo Müllero, Medicinae Doctore, a JOHANNE GEORGIO II. Saxoniae Electore datae, 1678. P. P

QUod de singulari Regiae Majestatis Vestrae erga Nostrates benignitate jam pridem ad Nos relatum est, illud praesentium lator, dilectus Nobis ac fidelis subditus Noster Theophilus Müller, Medicinae promotus Doctor, ex Anglia nuper redux, suo exemplo edoctus, condigna praedicatione adstruxit. Cui quidem acquisitae tot itinerum per Italiae, Galliarum atque adeo magnae Britanniae oras, nec non studiorum exantlatis stadiis, eruditionis atque experientiae consummandae causa, ad celeberrimum Angliae Vestrae Prytaneum et scientiarum


page 875, image: s0875

adyta reditum paranti, submissis precibus a Nobis impetrata commendatione deesse noluimus. Quo igitur Regia Majestas Vestra laudatum hunc rei medicae, nec non exquisitioris scientiae cultorem favore Regio complecti, ejusque desideria, quovis meliori modo juvare dignetur, pro mutuae necessitudinis fiducia, obnixe rogamus. Eandemque cum sincera studiorum Nostrorum asseveratione salvam sospitemque magno Reipublicae bono, rebus humanis interesse etiam atque etiam cupimus. Dabantur in Electorali Nostra Dresda, die 5. Aprilis, 1678.

DCLIII. Literae GEORGII WILHELMI, Ducis Brunsuico-Cellensis, ad JOHANNEM III. Poloniae Regem, quibus ipsi causam Patris et Filii Bobarttiorum impense commendat, 1678.

Serenissime, Potentissimeque Rex, Domine Consanguinee Colende.

OBlatae sunt nobis literae supplices a Colonello Locumtenente Rei Nostrae Tormentariae, Eilhardo Christophoro de Bobart, Dantiscano, adeoque, Regiae Majestatis Vestrae subdito, quibus prolixe exponit, intercessisse sibi, et Parenti suo, duos jam annos, cum vidua Ehleri Hoffmanni, civis Dantiscani, super debito liquidissimo, eoque, publica bonorum omnium munito hypotheca controversiam, quae, quum primo in ordinario, quod


page 876, image: s0876

Dantisci est, Dicasterio, deinde etiam in Senatu ibidem agitata, et in utroque judicio secundum se lata sit sententia, dictam viduam, novas solvendi moras nectentem, et quod salubre alias pressis, appellationis beneficium constitutum est, in praesidium iniquitatis trahentem, ad summum Regiae Majestatis Vestrae Tribunal tandem provocasse, humillime rogans, quoniam tum Pater ejus aetate septuaginta annorum gravis, tum ipse etiam, ob locorum distantiam, et officia, quae Nobis praestat, militaria, coram accedere Majestatem Vestram Regiam, et negotium istud, in quo magna fortunarum suarum pars sita sit, quam submisissime eidem commendare nequeunt, ut Nos eos, intercessione hac Nostra apud Regiam Majestatem Vestram, ne causa tam justa cadant, juvare velimus. Quanquam vero nobis nullum sit dubium, quin Majestas Vestra Regia, pro insigni, qua est, aequanimitate, sponte sua in id inclinet, ut cuivis subditorum suorum justitia aequa lance administretur; quia tamen spem juris sui obtinendi non exiguam in Intercessionalibus nostris supradictus Colonellus Noster Locum tenens posuit, non potuimus non petitis ejus annuere. Et rogamus proinde perquam obnixe Regiam Vestram Majestatem, velit Ea minime permittere, ut absentia illi sua fraudi sit, sed potius Regio Tribunali suo serio demandare, ut, causa ista citra ambages probe examinata, quod justum est, in eadem statuat, ipseque adeo jus aliquando consequatur, quod a partibus suis stare haud dubitat, et a duobus jamjam judiciis agnitum est. Quo ipso, ut faciet Regia Majestas Vestra


page 877, image: s0877

rem nobis gratam, et Regio suo nomine dignam, ita ad quaevis officiorum genera ei vicissim erimus paratissimi. DEUS Regiam Majestatem Vestram rebus omnibus florentem quam diutissime servet. Dabamus in Aula Nostra, quae est Cellis, d. 29. April. Ann. 1678.

Georgius Wilhelmus.

DCLIV. Literae systaticae, quas JOHANNES GEORGIUS II. Saxoniae Elector, Jacobo Tobin, Nobili Anglo, ad COSMUM III. Magnum Etruriae Ducem dedit, 1678. P. P.

DUm suscepta in Italiam atque alias exteras oras profectione, ad inclytam Dilectionis Vestrae aulam praesentium exhibitor, Jacobus Töbin, Nobilis Anglus, itineris cursum flectere instituit, pro mutuae Nostrae necessitudinis fiducia, commendatione Nostra ipsum comitari vel eo non dubitavimus, quod cognati ejus, Viri nobilis Wilhelmi Swann, Serenissimi Regis Angliae apud Hanseaticas Germaniae Civitates Residentis Ministri, ob egregia merita singulariter Nobis dilecti, interventus opportunus id quodammodo a Nobis exigere videretur. Quo igitur Dilectio Vestra dicto nobili in provehendo ejus itinere, liberum facilemque commeatum indulgere, honestaque ipsius instituta gratia sua, favore atque ope prosequi


page 878, image: s0878

dignetur, ab Eadem etiam impensius contenderemus, nisi persuasissimum Nobis foret, Ipsam pro solita humanitate, virtuti bonorum vel sua sponte esse velificaturam. Cui diuturnam porro valetudinis et rerum omnium incolumitatem a Deo ferio precamur. Dabantur in Electorali Nostra Dresda, die 6. Maji, 1678.

DCLV. Literae Commendatitiae a JOHANNE GEORGIO II. Saxoniae Electore, ad CAROLUM II. Magnae Britanniae Regem, Mauritio Tham, Marescallo a Biberstein, Augusti, Archipraesulatus magdeburgici postulati Administratoris, supremo cubiculi Praefecto traditae, 1678. P. P.

CUm nullum facile neque studii neque temporis momentum in demonstranda animi devinctissimi constantia unquam praetermittendum censeamus, haut aliena ab officio Nostro, per praesentes, pro eo ac par est, Regiam Majestatem Vestram invisendi visa fuit occasio, dum earum exhibitor, Vasallus Noster, dilectus Nobis ac fidelis, Mauritius Tham, Mareschallus a Biberstein, Celsissimi Ducis Saxoniae Domini Augusti, Archiepiscopatus Magdeburgensis postulati Administratoris, Fratris Nostri dilectissimi, supremus cubiculi Praefectus, in Gallias profecturus, ad Inclytam Regiae Majestatis Vestrae aulam itineris cursum flectere instituit. Huic igitur et genere, et virtute


page 879, image: s0879

equestri Nobili Viro, quo Regia Majestas Vestra, pro insigni sua erga Nostrates benignitate, liberiorem accessum indulgere, eumque Regiae gratiae nutu fructuque hujus Nostrae commendationis beare dignetur, obnixe rogamus. Simulque Regiae Vestrae Majestati cum sincera studiosae Nostrae voluntatis testificatione diuturnam valetudinis juxta et rerum incolumitatem ab omnipotente Deo serio precamur. Dabantur in Electorali Nostra Dresda, die 21. Junii, 1678.

DCLVI. Literae CAROLI BELGICI HOLLANDI DUCIS DE TREMOLLIA, ad ALOTSIUM DE BEVILAQUA, Nuntium Sac. Sedis Apostolicae ad tractatus Noviomagenses Extraordinarium, cui jura, quae sibi in Regnum Neapolitanum competere persuasum habebat, diligenter commendat, 1678.

Illustrissime et Reverendissime Domine.

CUm Vestra omnia consilia eo tantum spectent referanturque, ut instaurata per Orbem Christianum Pace, Reges et Principes quotquot sunt, qui aliquam passi sunt vel injuriam vel jacturam, sua in jura pristinumque statum restituantur, mei ipsius et avitae dignitatis oblitus videar, si transmissum in me a Serenissimo Friderico Neapolitano Rege, avi mei Tritavo, jus indubitatum et legitimum coram Dominatione Vestra Illustrissima, tam opportuna data occanone non prosequar.


page 880, image: s0880

Optimusille, ut cuilibet est notorium et pacatiore seculo dignissimus Princeps, cum a Serenissimo Arragonum Rege, FERDINANDO CATHOLICO, patruele, Novercae Germano, perpetuamque amicitiam professo, sibi ostentatam prius, promissamque saepius opem sponderet, ab eodem in dignitatis fortunarumque, totius adeo familiae perniciem adductus priusque ab illis, quas auxiliatrices credebat, copiis est oppressus, quam vel imminens periculum praevidere, vel illatam sibi vim liceret propulsare, liberis ejus eorumque posteris Jus illud legitimum reliquit. Nunc vero cum sapientissima Dei sapientia sub ipsis universae Europae oculis Principum quorumcunque rationes, earundemque momenta Illustrissimae Dominationi Vestrae veniant expendenda, visum est mihi cum bona Christianissimi Regis, Domini mei supremi venia, meo meorumque nomine, Illustrissimae Dominationi Vestrae denunciare, me unicum legitimum haeredem, recta linea ab ipso Rege ortum, quem nullius offensae reum, nulla belli indictione praecedente solio fortunisque universis excussit Ferdinandus Quintus Arragonum Rex. Cum autem Catholicus Hispaniarum Rex, CAROLUS SECUNDUS, Regnum Neapolitanum nullo alio jure quam successione dicti Ferdinandi Invasoris retineat, id officii mei rationem postulare credidi, ut Illustrissimae Dominationi Vestrae Mediationem Apostolicam dignissime obeunti causam meam commendarem. Hoc consilio generosum virum Joannem Gabrielem Sanguiniere, Dominum de Charansac, Regi


page 881, image: s0881

Christianissimo a Consiliis, et in Curia Praesidiali Parisiensi Senatorem, ad Dominationem Vestram misi, qui mea studia exhibens causae aequitatem exponat, cujus pro merito suo officiique demandati religione rationem habeat Illustrissima Dominatio Vestra, et in me meosque benevolenti sit animo, demisse oro et obtestor.

Illustrissime et Reverendissime Domine

Datum ex Exercitu Regis Christianissimi, die septima Julii, 1678.

Dominationi Vestrae addictissimus

Carolus Belgicus Hollandus de Tremollia.

Inscriptio. Illustrissimo et Reverendissimo Domino, Domino Aloysio de Bevilaqua, Patriarchae Alexandrino, Sacrae Sedis Apostolicae Nuntio Extraordinario, et ad Pacis universae Tractatus Noviomagenses Mediatori aequissimo.

DCLVII. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad CAROLUM II. Magnae Britanniae Regem, de noviter instante anno gratulatoriae, 1678.



page 882, image: s0882

P. P.

ASsiduum Nostrum ut hactenus fuerit votum Deum immortalem precari, ne quid in Regiam Vestram Majestatem (Serenitatem, Dilectionem) expetat, unde felicitas ejus laeta ac prospera corrumpi, valetudo debilitari aut alias minus aliquid fausti Ei accidere velit; ita illucescente iterum novianni auspicio, hanc desiderii Nostri pietatem coram Regia Vestra Majestate, (Serenitate Dilectione) literis hisce repetere Nostrarum partium esse credidimus. Ut ergo Regiae Vestrae Majestati hae calendae et plures aliae quam felicissime decurrant, Illique nec solidum animi robur nec commoda corpori valetudo unquam desit, coeleste et omnia moderans Numen religiose veneramur atque adoramus. Dabantur Dresdae, die 10. Decembris, 1678.

Nota. Pari ratione gratulatoriae quoque ad vatios Europa Reges et Principes exaratae fuerunt.

DCLIIX. Literae, quibus JOHANNES GEORGIUS II. Saxoniae Elector, COSMO III. Magno Etruriae Duci pro honoribus Christiano, Saxoniae Duci, benevole exhibitis gratias ingentes agit 1679. P. P.

INfinitis illis, quibus Dilectioni Vestrae jam pridem addictos Nos profitemur, nominibus insignis accessit


page 883, image: s0883

cumulus, ex quo Celsissimus Princeps et Agnatus Noster charissimus, Dominus Christianus, Saxoniae Dux, profecta in se florentissimae Aulae Vestrae honestamenta, amoris pariter et benevolentiae omnigenae plenissima, non sine debita aestimatione Nobis coram collaudavit. Quare Nostracum partium esse censuimus, tam honorifica mutuae conjunetionis monumenta, et quam Dilectio Vestra erga Nos et Nostram Electoralem Domum testatam voluit voluntatem, gratae mentis testificatione prosequi, cujus quidem continuandae fiduciam Nobis simul attulere, cum gratissimae illae per Praefecturae Nostrae Dippolswaldensis Gubernatorem et camerae Nobilem, dilectum Nobis et fidelem, Domenicum de Melani, redditae Nobis literae, tum etiam ipsius referentis sides. Quippe qui collatam in se a Dilectione Vestra gratiam, et quod ipsum in eorum numerum, quibus in inclyta Aula Vestra aditus ad antecameram prae caeteris patet, benigne cooptare dignata sit, submissa devotione praedicando, addito exoptato Serenissimae Domus Vestrae incolumitatis nuncio haud mediocriter Nos exhilaravit. Deum Optimum maximum serio precamur, ut Dilectionem Vestram, quam de sincero Nostro erga se animo persuasissimam omnino cupimus, omni porro valetudinis et rerum florentissimarum incremento coelitus cumulet ac tueatur. Dabantur in Electorali Nostra Dresda, die 11. Martii 1679.



page 884, image: s0884

DCLIX. Literae fiduciariae, quas JOHANNES III. Poloniarum Rex, Stanislao Radzivilio, S. R. Imp. Principi, ad JOHANNEM GEORGIUM II. Saxoniae Electorem dedit, 1679. P. P.

DEdimus in commissis illustri Stanislao Duci Radzivilio, Sacri Romani Imperii Principi, Dapifero Magni Ducatus Lithuaniae, quatenus Serenitatem Vestram, ea, quae videbitur commodior, occasione nomine Nostro Regio conveniat, Eidem tam propensissimae voluntatis Nostrae Regnique Nostri Ordinum sensus explicet, quam illa exponat desideria, quae Orbis Christiani, praesertim eorum Principum et Statuum concernunt fecuritatem, quibus orientalis imminet potentia Nec dubitamus, Serenitatem Vestram facilem aurem, fidemque indubiam daturam Illustri proponenti Nostro, reciprocaque commune negotium promoturam opera. Quod reliquum est Serenitati Vestrae longaevam incolumitatem, prosperrimosque rerum successus amice exoptamus, Dabantur Grodnae Lithuanorum, die 12. mensis Aprilis, Anno 1679. Regni Nostri anno quinto.

Serenicatis Vestrae

Bonus Frater et Consanguineus

JOHANNES.



page 885, image: s0885

DCLX. Responsoriae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad praeinsertas JOHANNIS III. Regis Poloniarum literas, 1679. P. P.

QUae Regiam Vestram Serenitatem moverit ratio, Illustrissimo Domino Stanislao, Duci Radzivilio, Sacri Romani Imperii Principi, Magnique Ducatus Lithuaniae Dapifero, in commissis dare, nomine Regiae Serenitatis Vestrae Nos data quavis occasione commodiore conveniendi, Regiae Vestrae Serenitatis propensissimae erga Nos voluntatis non minus, quam Regni Ordinum sensus explicandi, insimul et exponendi desideria, quae Orbis Christiani, praesertim vero eorum Principum Statuumque concernunt securitatem, quibus orientalis immineat potentia: Id ipsum partim ex Regiae Serenitatis Vestrae ad Nos exaratis Nobisque exhibitis literis fiduciariis, partim ex memorari Principis proponentis ore pluribus intelleximus. Sicut igitur cum primis Regiae Serenitati Vestrae pro sinceri in Nos affectus benevolentiaeque nunquam non satis depraedicandae documentis officiosas decentesque gratias referimus, ita non possumus non laudare Regiae Vestrae Serenitatis vere Regium atque Christianum propositum, immanem Christiani Nominis hostem, a suis pariter ac caeterorum, qui periculo proximi sunt, finibus arcendi, ac pro re nata hunc in modum auxilium a Nobis non minus quam aliis postulandi. Cum vero tantaemolis


page 886, image: s0886

negotium hoc sit, quod nonnisi communi Ordinum Germaniae Concilio decidi atque expediri queat. Non aegre laturam Regiam Vestram Serenitatem confidimus, si in re tam ardua, tantique momenti aliquod temporis spatium Nobis indulgeri petamus, cum caeteris Sacri Romani imperii Electoribus, Ordinibusque praecipuis periculo proximis rationem ineundi, quid tandem urgente necessitatis casu, pro avertendo periculo communi e Republica statuendum sit. Cujus saluti securitatique salutaribus consiliis muniendae, uti maximam partem Electoralis Nostri officii autumamus: Ita quantum quidem in Nobis est, illustribus majorum Nostrorum exemplis concitati, nihil praetermittemus, ad illud quod pertinere, interque Regiam Vestram Serenitatem ac Nos conservando pariter et obligando mutuae intelligentiae, vicinitatis et amicitiae vinculo, commosum esse ac inservire posse videbitur. Dabantur Misenae in arce Nostra Electorali Albertina die 1. Octobris 1679.

DCLXI. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad COSMUM III. Magnum Etruriae Ducem, cui Christophorum de Westenigk et Conradum Henricum a Zeschwitz diligenter commendat, 1679. P. P.

EGregia singularisque probitas, sides, opera atque diligentia, quibus, dum puerorum Nobilium numero adscripti, erga Nos usi fuerunt,


page 887, image: s0887

hannes Christophorus de Westenigk et Conradus Henricus a Zeschwitz, eos Nobis haud mediocriter commendarunt. Illi itaque cum maxime cupiant impetrare a Dilectione Vestra, quo inter corporis ejus custodes cooprentur, aut si opportuna minus ad id occasio se exhibuerit, eorum nomina praesidio Dilectionis Vestrae, quod Liburni habet, addicentur; Ideo rem profecto Nobis gratissimam secerit Dilectio Vestra, si in eo gratia et benevolentia sua hosce Nostros Vasallos juverit. Dabunt illi operam, ut, si quid in ipsos hac praesertim in parte, benignitatis contulerit Dilectio Vestra, id et aestiment recte, et prout par est, prose quantur semper, ne parum grati et pii videri possint. Nos vero in id enitemur sedulo, ne quae occasio elabatur Nobis vicissim et gratisicandi Voluntati Dilectionis Vestrae et commodis Ejus inserviendi. Interim Dilectioni Vestrae constans animi corporisque robur, ac ut felicissima semper Reipublicae quies immota et securitas firma semper arrideat, animitus apprecamur. Dabantur in Arce Nostra Electorali Dresdae die 30/20. Apr. 1679.

DCLXII. Responsoriae, quibus COSMUS III. Magnus Hetruriae Dux. JOH. GEORG 10, Elestori Saxonum, commendatitas ipsius apud se plurimum valuisse significat, 1679. P. P.

INgenui adolescentes Johannes Christophorus de Westenigk et Conradus Henricus a Zeschwiz qui Nobilitate generis et Virtutum Ornamentis tam peculiarem locum apud Dilectionem Vestram


page 888, image: s0888

meruerunt, a Nobis quidem haud procul sisti debuerunt, unde Dilectionis Vestrae voluntatem sectando, ultra numerum etiam inter custodes Nostri Corporis Equites cooptari voluimus, non dubitantes, quin hac quoque animi Nostri alacritate in omnibus, quae Dilectioni Vestrae placuerint, fidei et observantia Nostrae argumenta erga Serenissimam Electoralem Domum clarius elucescant, et mutae necessitudinis vincula arctius indies obstringantur. Interim Dilectio Vestra ex operibus ipsis solicitudinem cordis agnoscat, ac de eadem sibi sollicitudinem cordis agnoscat, ac de eadem sibi sanctiora quoque promittat, dum a supremo bonorum largitore plenam ipsis incolumitatem ac faustissimas rerum vices auspicamur. Dabantur in Urbe nostra Florentiae 9. Sepembris 1679.

DCLXIII. Literae EDUARDI WOOD, Plenipotentiarii Anglici, ad PLENIPOTENTIARIOS DANICOS, quibus se jamjam Malmogiae praesentem esse et initium Tractatuum praestolari sinificat, 1679.

Excellentissimi Domini.

Cum pacis Tractatum Neomagi ante hac initum studia S. Regiae Majestatis Magnae Britanniae mediatoria tanto successu promoverint, ut hil amplius ad universum opus absolvendum nihil amplius desideretur, quam ut effectum sortiatur Tractatus Lundini in Scania institutus, cui quin manum pariter admotura sit Sacra Regia Majestas Magnae Britanniae, donec dissidiis inter Sacras


page 889, image: s0889

suas Regias Majestates Daniae et Sveciae Reges compositis omnibus, iste etiam tractatus optatum assequatur finem, dubitari nec potest, nec debet. Ea propter sacrae Regiae Majestatis Magnae Britanniae Ablegato abs re neutiquam fore visum est, si ad evitandam temporis jacturam, quantum fieri potest, Ipse sese prope locum Tractatus quam primum redderet. Quo fretus Consilio iter suum confestim expedivit, et jam Malmogiae agens adventus sui Excellentias Vestras certiores esse faciendas duxit,

Excellentiarum Vestrarum

Malmogiae 5. Julii 1679.

devotus Cultor

Eduardus Wood.

Inscriptio.

A leurs Excellences Messieurs les Ambassadeurs Extraordinaires et Plenipotentiaires de Sa Majeste de Danemarc

DCLXIV. Responsoriae PLENIPOTENIARIORUM DANICORUM, ad praecedentes PLENIPOTENTIARII ANGLICI literas, 1679.

Nobilissime Domine.

EX Nobilissimae Dominationis Vestrae literis 5. hujus Mensis exaratis hodieque Nobis exhibitis, quas habuit Stockholmia relicta se Malmogiam


page 890, image: s0890

ocyus conferendi causas libenter intelleximus, nimirum quod non dubitet, quin Sua Regia Majestas Magnae Britanniae, cujus studia mediatoria Pacis Tractatum Neomagiante hac initum bano cum successu promoverint, tractatui hic instituto manum pariter admotura sit, quo universum pacis opus hac ratione feliciter absolvi possit. Cum enim Sacra Regia Majestas Daniae et Norwegiae, Dominus Noster clementissimus, maximi semper Suae Regiae Majestatis Magnae Britanniae mediationem fecerit, satis Nobis constat, Eandem nihil magis etiamnum in votis habere, quam ut Suae Regiae Majestatis Magnae Britanniae amicabili interpositione et efficacibus officiis etiam inter haec Borealia Regna firma pax et concordia aequis conditionibus quantocyus restaurari possit. Nobilissimae interim Dominationi Vestrae de felici in has oras adventu peramice gratulantes eidem officia Nostra paratissima deferimus. Lundini 6. Julii 1679.

DCLXV. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad CAROLUM II. Magnae Britanniae Regem, cui felicissimas instantis et plurium aliorum annorum gratulatur calendas, 1679. P. P.

DUm redemtionis Nostrae iterum recolimus memoriam, annique renascentis auspicia jam instant, haud abeundum duximus ab inveterato more Nostroque officio, quo Regiae Vestrae Majestati prosperrima quaeque ex animo precari solemus, ea spe freti fore, ut non minori affectu ab Eadem


page 891, image: s0891

Eadem vota Nostra suscipiantur, quam susa sunt infucata fide, cultuque, quo Regiam Vestram Majestatem semper prosequimur, plane singulari. Ac uti toto pectore laetamur, quod voti Nostri compotes facti, Regiam Vestram Majestatem cum serenissima Regia Domo, salvam atque incolumem et omni ex parte beatam, suavissimaque fruentem pace, coram velut intueamur: Ita ut propriam perpetuamque Eidem, seraeque Ipsius Posteritati hanc felicitatem esse jubeat benignissimum Numen, voti Nostri summa et apex est. Quos scilicet nihil aeque capit, quam si de novis identidem iisque maximis felicitatis incrementis Regiae Vestrae Majestati congratulando, pro eo, ac decet, mutuam Nostram necessitudinem devinctumque culmini Vestro testari animum ac voluntatem usibus Vestris serio dicatam declarandi copia detur. Dabantur Dresdae in Arce Nostra Electorali, die 12. Decembris 1679.

Nota. Ejusdem ferme tenoris literae exaratae quoque ad Hispaniae, Galliae, Poloniae Sveciaeque Reges, Reginam Hispaniae viduam et Magnum Etruriae Ducem, mutatis saltem mutandis, fuere.

DCLXVI. Literae JOHANNIS GEORGII II. Saxoniae Electoris, ad CAROLUM II. Hispaniarum Regem, cui perpetuos ex suavissimo cum principissa Aurelianensi contracto matrimonio successus, ex animo gratulatur, 1680.



page 892, image: s0892

P. P.

LEctis Regiae Majestatis Vestrae literis, quibus de matrimonio Illam inter et Serenissimam Principem, Mariam Ludovicam, Aurelianensis Ducis Filiam primogenitam, haud ita pridem feliciter concluso Nos certiores facit, magna sane laetitia pro Nostro erga Vestram Majestatem Regiam studio proque rei confectae magnitudine affecti sumus. Immensas ergo sanctissimo Numini, quam primum pergratum istud nuntium ad aures Nostras perlatum, gratias egimus, quod regia per matrimonia, quibus utraque Hispanorum et Gallorum inclyta Natio jam nexa invicem, pax nuper cum totius Christiani orbis insigni solatio inter Eam opportune facta, aeterna quasi reddita fuerit. Faxitigitur divina benignitas, ut Regia Majestas Vestra cum Regia sponsa deliciis omnibus, beatitatibusque omnibus fruatur, quas aut promittere novi thalami suavitas aut felicissimorum Conjugum praestare potest conditio; Suis autem florentissimis regnis exsuavissima hac conjunctione successores perpetuos, augmentum firmum, gaudiumque perenne, Reipublicae vero Christianae, ut uberes atque amplissimos fructus exinde percipiat, serio optamus. Quod reliquum est, quemadmodum Regiae Vestrae Majestati semper, ita quoque pro jucundo isthoc nuntio ad quaevis officiorum genera illi sumus obligati. Dabantur Misniae in Arce Nostra Albertina die 1. Februarii Anno 1679.



page 893, image: s0893

DCLXVII. Resposoriae, quibus CAROLUS XL Svecorum Rex, JOHANNI GEORGIO II. Saxonum Elctori, reciproco candore faustanovi anni gratulatr auspicia, 1680. P. P.

VOta illa, quibus Celsitudo Vestra Electoralis Nobis ad auspicia anni hujus nuper ingressi applaudere voluit, eo Nobis fuere magis grata, quod et feliciori quam hactenus, dum bello luctaremur gravi et cruento, venerint tempore, et Nobis impertiantur ab Amico, cui fidissimum Nobis cupiendi studium ipia hac inimica belli tempeltate experti fuimus, qui etiam gloriam obtinuit, sanando huic malo medicam adhibuisse manum. Gratiam, quam praeterea Celsitudini Vestrae Electorali debemus, nulla oblivio auferet, neque sincerum Nostrum propositum promoveri gratae illum verae amicitiae candorem. De caetero Dei Clementiam, quae cuncta haec nobis largita est bona, imploramus, quo et praesentia et futura tempora Celsitudini Vestrae Electorali semper elucescere faciat fausta et exoptata; Eandemque ac Serenissimam Domum suam conservet incolumem ac perpetuo felicem. Dabantur in arce Nostra Kongsohr, die 12. Febr. 1680.

Celsitudinis Vestrae Electoralis

bonus consanguineus et Amicus

CAROLUS REX.



page 894, image: s0894

DCLXVIII. Literae credentiales, quas CAROLUS II Magnae Britanniae Rex, Gabrieli Sylviv, Ablegato suo Extraordinario, ad GEORGIUM VILHELMUM, Ducem Brunsuico - Luneburgensem, tradidit, 1680. Carolus Secundus, Dei Gratia Magnae Britanniae, Franciae et Hiberniae Rex, Fidei defensor etc. Serenissimo et Celsissimo Principi Domino Georgio Wilhelmo, Duci Brunsuicensium et Luneburgensium Consanguineo et Amico nostro Charissimo Salutem.

Serenissime et Celsissime Princeps, Consanguinee et Amice charissime.

CUm nihil magis in votis habeamus, quam ut Pax Generalis, quaehisce orbis Christiani partibus sub Divinis auspiciis restituta est, abhinc sarta tecta, et quantum in Nobis est inviolabilis conservetur, cumque persuasi omnino simus, Celsitudinem Vestram votis et studiis suis eo etiam collimare, Nobilem nobis dilectum et fidelem, Gabrielem Sylvium, Equitem auratum, ad Celsitudinem Vestram tanquam Ablegatum Nostrum Extraordinarium mittendum censuimus, ut quaedam, quae Nobis videntur in finem hunc multum conducere posse, Ipsi nomine Nostro proponat; Quare Celsitudinem Vestram serio rogamus, ut dicto Ablegato Nostro Extraordinario integram in iis fidem adhibere velit, et praesertim ubi Celsitudinem Vestram sinceri Nostri versus Ipsam affectus et propensissimi animi certiorem fecerit, cujus quidem meliom


page 895, image: s0895

eliora exhibere quaevis specimina parati semper eriraus. Adeoque Celsitudinem Vestram summo Numini animitus commendatam cupimus. Dabantur in Palatio Nostro de Whitehall 8vo die Martii, An. Domini 16 79/80. Regnique nostri tricesimo secundo.

Celsitudinis Vestrae

Bonus Consanguineus

Carolus Rex. Sunderlandt.

Inscriptio.

Serenissimo et Celsissimo Principi, Domino Georgio Wilhelmo, Duci Brunsvicensium et Luneburgensium, Consanguineo et Amico Nostro Charissimo etc.

DCLXIX. Literae Statuum Sac. Rom. imperii ad Ludovicum XIV Galliae Regem, quibus Tribunalium Metis ac Brisaci constitutorum molimina, et in varias variorum Imperii Statuum ditiones attentata aequitati Christianae ac Pacis tam Westphalicae quam Neomagiensis Tabulis e diametro contraria esse prolixe demonstratum eunt, 1680. Serenissime ac Potentissime Rex, Domine Clementissime.

TRigesimus secundus jam agitur annus, cum pax Germaniae reddita fuerat, neque incognitum est, quantis difficultatibus non modo arduum illud opus, sed et Regia Vestrae Majestatis


page 896, image: s0896

satisfactionis conditiones constiterint, tandemque omnium consensu eo conventum fuerit, ut praeter tres illos Episcopatus, Metensem, Tullensem et Verodunensem scilicet, eorumque Episcopatuum districtus certa etiam Alsatiae pars, quo magis tuta pax et amicitia inter paciscentes tunc firmaretur, et securitati publicae melius prospiceretur, Majestati Vestrae cederent. Quemadmodum vero multos post annos uterque paciscentium in illo, quod pactum erat, acquievit, neque Regiae Vestrae Majestatis Ministri quicquam ulterius praeter novum aliquod homagium a 10. Civitatibus Imperialibus in Alsatia non cessia sitis, ut a nonnullis Imperii Statibus, (ratione dictorum Episcopatuum) feudalitatis nexum exegerant, quae lis tamen postea ad certos utrinque selectos arbitros remissa, et quod ad juramentum Civitatum attinet, decisa fuit; Sic pace non ita pridem Neomagi conclusa et ratificata, praeter omnem spem et expectationem mox longe diversum undiquaque postulatum fuit, ac nuper a Regiae Majestatis Vestrae Metis et Brisaci noviter constitutis Tribunalibus in singulos in utraque Alsatia sitos Imperii Status, eorumque territoria, supremi quoddam et absoluti Dominii jus, per modum sententiae attributum, eoque nomine juramentum subjectionis exactum, sub diti ab homagio (legitimis Dominis praestito) absoluti, novoque erga Regiam Majestatem Vestram ligati, atque vi manuque militari ad ejus praestationem nec non contributionum et subventionum ut vocant, solutionem, contra expressum tenorem Instrumenti Pacis Neomag §. Contributionum vero etc. 30.


page 897, image: s0897

coacti fuerunt, imo eo jam res erupit, cum sub eodem praetextu magna pars ditionum Serenissimi Electoris Palatini, cum earum juribus, appertinentiis nec non Reverendissimi Domini Episcopi Spirensis et Praepositi Weissenburgensis, caeterorumque Dominorum Comitum Palatinorum Rheni transthenanae Provinciae nuper a Gallico milite armata manu occupatae fuissent, interque alia praedicto Domino Episcopo Spirensi, arx Ladenburg, contra improvisos ejusmodi insultus, in eam destinanatos, non praeparata, gravissimis machinationibus extorta, atque castrum Falckenburg eadem lege ad deditionem postularetur, sua Serenitas Electoralis autem illud dedere optima fide renueret, longe sane vehementiori impetu, quam quisquam media pace expectaverat, dictum Castrum aggressione militari, et tormentorum vi expugnatum, Ejusdemque Serenitatis territoria, oppida, arces, villae et alia infestata, subditi spoliati omninoque adincitas redacti. Eodem fere modo fortalitia Homburg, et Bitsch a Regiae Vestrae Majestatis milite nuper occupata, non obstante, quod Eminentissimis Dominis Electoribus Moguntino et Trevirensi Sequestro a Caesarea Majestate et Imperio concredita fuerint, sicuti et novissime Castrum Oberstein sub atrocis simis minis ad deditionem postularunt, et vi jam expugnarunt, cum tamen abhinc quingentis annis proprietas Archi Episcopatui Trevirensi, una cum jure aperturae, in dicto Castro et oppido competat, et in districtu Metensi non sint, alias etiam ad Mosam, ubi nullius Alsatiae seu Episcopatuum cessorum praetextus extat, tria ad Eminentissimum Electorem Trevirensem, utpote


page 898, image: s0898

perpetuum Administratorem Brumensem, a multis retro seculis spectantia oppida Fumay, Feppin et Revin, indicta plane causa, violenter invasa, eorumque incolae ad homagium Regiae Vestrae Majestati praestandum coacti fuerunt. Verum cum adeo acerbae executiones, paci Westphalicae (per Neomagiensem nuper denuo confirmatae) directe contrarientur, insuper Electores, Principes et Status Imperii summopere solliciti reddantur, quod dicta Tribunalia in Status Imperii, eorumque territoria qualemcunque superioritatem sibi arrogare contendant, officii nostri omnino duximus, ad Regiam Majestatem Vestram totam causam decenter referre, atque totius negotii rationem paucis exponcre. Constat enim pace Neomagii nuper conclusa, ceu lege publica, utrinque conventum fuisse, quod pax Monasterii Westphalorum, solidissimum mutuae amicitiae tranquillitatisque publice esse debeat sundamentum, illaque in omnibus et singulis pristino suo vigori restituenda sit; Si itaque pactio ista solennis huic undiquaque inniti debeat fundamento, uti revera innititur, certe quidquam amplius, quam quod ibi expresse stipulatum reperitur, exigi non poterit, Neque enim qualiscunque alia territoriorum et jurium cessio, quam illa, quae Monasterii Westphalorum facta ac Neomagii confirmata fuit, ullo publico documento probari potest, Regiae etiam Majestatis Vestrae nunquam peritura literarum aliaque Documenta satis eviucunt, ipsam apud Tractatus Westphalicos aliisque locis, toties atque publice asseruisse, nihil sibi magis curae esse, quam ut Statibus Imperii sualibertas, immedietatis


page 899, image: s0899

jura et Dominia inconcussa servarentur, atque restituerentur. Testatur insuper abunde Pacis Monasteriensis instrumentum §. 1. Quod supremum etc. 70. praeter supra dictos Episcopatus, eorumque districtus nil amplius cessum, neque aliam paciscentium mentem fuisse, quam ut in Regiam Majestatem Vestram translatum supremum dominium omnimodaque jurisdictio, tantum eatenus exerceatur, quatenus illa tunc intra districtus illorum Episcopatuum obtinuit, atque exercita fuit, neque sub illius juris Diaecesani nunquam cessi, aut ullo alio quocunque praetextu, ultra dictos districtus propriumque ipsorum territorium, longe minus in ea feuda, quae Status Imperii ante motus Germaniae a dictis Episcopatibus forte olim recognoverunt, exteudenda sit. Patet quoque Landgraviatus cessione, neutiquam universam Alsatiam cessam, imo nequidem ulli paciscentium adeo enormem cessionem in mentem venisse. Quemadmodum enim, ibi scilicet §. Tertio Imperator etc. 73. quid Regiae Majestati Vestrae in Alsatia cessum fuerit, nominatim designatur, neque oppidum Brisacum, Landgraviatus Superioris et Inserioris Alsatiae (non tota Alsatia) Sundgovia, praefecturaque Provincialis 10. Civitatum Imperialium in Alsatia sitarum (non vero ipsae Civitates Imperiales) omnesque pagi, et alia quaecunque jura, quae a dicta Praefectura (non ab Alsatia vel dictis Civitatibus) dependent, adeoque Alsatiam a Landgraviatu et ejusdem praefectura provinciali maxime semper distinctam fuisse evidenter probatur, ita subsequenti et speciali lege nempe §. Teneatur Rex etc. 87.


page 900, image: s0900

notanter conventum atque pactum fuit, quid ab illa Landgraviatus et praefecturae cessione exceptum et non cessum fuerit; Teneri nempe Regiam Majestatem Vestram non solum Episcopos Argentinensem et Basilcensem cum Civitate Argentinensi, sed etiam reliquos per utramque Alsatiam Romano Imperio immediate subjectos Ordines, Abbates Murbacensem et Luderensem, Abbatissam Andlaviensem, Monasterium in Valle St. Gregorii, Palatinos de Lutzenstein, Comites et Barones de Hanau, Fleckenstein, Oberstein, totiusque inferioris Alsatiae Nobilitatem, item praedictas X. Civitates Imperiales, quae praefecturam Hagenoensem agnoscunt, in ea libertate et possessione immedietatis erga Imperium Romanum, qua hactenus gavisae sunt, relinquere, ita ut nullam ulterius in eos regiam superioritatem praetendere possit, sed iis juribus contenta maneat, quaecunque ad Serenissimam Domum Austriacam spectabant, et per Tractatum illum pacificationis, cessa fuere. His ita praemissis nulla ratio superest, qua totam Alsatiam cessam fuisse evinci poterit, ad quid enim opus fuisset, Reverendissimum Dominum Episcopum Argentoratensem, nec non X. Imperiales Civitates Alsatiae, ac reliquos in illius districtu sitos Status, post pacem Westphalicam in pristinam suam libertatem, immedietatem, jura et Regalia plenarie restituisse, militemque Gallicum ex eorum tempore belli occupatis locis eduxisse, ac illa dictis Statibus, propriis suis praesidiis custodienda reliquisse? ad quid enim opus fuisset, de libero Gallicarum Legionum transitu, de Civitatis Tabernarum Neutralitate,


page 901, image: s0901

defortalitii Benfeldiani demolitione et similibus, in favorem Galliae nominatim stipulari? si utraque Alsatia ei cessa esset; denique quid de supra dictorum statuum immediatorum restitutione adeo sollicite fransigere? si talia, quae nunc geruntur, licerent. Et posito ante unum vel alterum seculum, alia nunnulla, ad illa loca seu jura in Instrumento pacis cessa, (de quo haud constat) pertinuisse, ex eo tamen inferri nequit, ea tempore conclusae pacis, praeprimis alio tum possidente, ad illa adhuc spectasse, cum nihil amplius cessum sit, quam quod dicto tempore, a Serenissima Austriaca Domo possessum fuit, nec sub dependentiarum qualicunque tandem titulo Status Imperii immediati intelliguntur, multo minus transferuntur, cum Status Imperii ab aliis Statibus ita minime dependeant, sed singuli per se subsistant, longe etiam iniquius foret, Status immemoriali et plurium seculorum possessione innixos ad deditionem titulorum suorum contra omnia jura cogere, hoc enim modo totius orbis possessiones et rerum Dominia incerta redderentur. Accedit porro, quod, nec omnia illa territoria et loca, quae nunc sub titulo dependentiarum Alsatiae aut Praefecturae Hagenoensis a Serenissimo Domino Electore Palatino, itemque a sua Serenitate Electorali et Reverendissimo Episcopo Spirensi, sub praetextu Weissenburgensium dependentiarum, et ita dicti Mundat, praetenduntur, et minis et armis occupata sunt, sed nec ipsa quidem Praepositura Weissenburgensis in Alsatia sita, nec pro ejusdem parte unquam habita fuerit, idque inter alia ex ipso supra citato §. Tenetur


page 902, image: s0902

Rex etc. 87. evidentissime probatur, ubi pleraque utriusque Alsatiae membra, tanquam Status Imperii a cesso Landgraviatus districtu, nominatim excipiuntur, Palatinatus et Weissenburgensis Praepositurae territoria autem tanquam non ad Alsatiam spectantia, prorsus omittantur, et Instrumenti pacis textus, longe aliud tam de Palatinatus, quam Episcopatus Spirensis et dictae Praepositurae Weissenburgensis territoriis ac juribus restituendis transactum fuisse, notorie testatur, Palatinatum enim quod concernit, lege publica in §. Deinde ut inferior etc. 14. conventum est, quod ille totus cum; omnibus et singulis Ecclesiasticis et secularibus bonis, juribus et appertinentiis, quibus ante motus Bohemicos, Electores, Principesque Palatini gavisi sunt, plenarie restituendus sit, quod etiam de reliquis Dominis Comitibus Palatinis Rheni, pace Osnabrugensi art. IV. §. 20. et 22. §. 15 Princeps etc. nominatim stipulatum reperitur, dictos scilicet Comites Palatinos, in omnes ditiones, dignitates et jura, ac in specie Dominum Leopoldum Ludovicum in Comitatum Veldentz ad Mosellam, tam in Ecclesiasticis quam Secularibus, contra omnia attentata in eum statum, quo anno 1624. ejusdem Dominus Parens fuit, restituendum esse, neque minus de Comitibus de Nassau, Hanau, Leiningen, Dachsburg, liberaque Imperii Nobilitate, allis que Imperii Statibus, supra citata pace Osnabrugensi §. Comitibus Nassau Sarapont 30. et sequentibus, expresse statutum fuit. Idem quoque de Episcopatu Spirensi et Praepositura Weissenburgensi in §. Rex tamen etc. 77. pactum fuisse ex ipsis


page 903, image: s0903

conventionis formulis constat, prout enim, hae, praeter protectionem, praesidium et transitum in Castrum Philipsburg, omnes alias in Episcopatum Spirensem praetensiones, verbis negative conceptis Regiae Majestati Vestrae expresse adimunt, ita universalibus affirmativis manifeste disponunt, quod scilicet omnia quidquid omnino antiquitus in totius Episcopatus Spirensis Ecclesiarumque illi incorporatarum districtu (qualis Weissenburgensis, et quidem a nonnullis retro seculis est) Episcopo et Capitulo competebant, et competere poterant, eidem quoque imposterum salva, integra et illaesa permanere debeant, quae sane salva Westphalica et Neomagiensi pace immutari aut in alium sensum detorqueri nullatenus poterunt, ut autem de hac, et non alia paciscentium intentione posteritati tanto melius constare posset, illa Imperii omniumque Statuum consensu, eorumque nomine singulari ac publica declaratione scripto mandata Vestraeque Regiae Majestati per literas die 28. Septembr. 1648. decenter transmissa fuit, prout praeter Instrumentum pacis ad fidem etiam protocollorum, omniumque Actorum publicorum pro vocamus. Neque enim Regiae Majestatis Vestrae Ministri huic transactioni unquam contradixerunt, quin potius ultra 30. annos eandem bona fide agnoverunt nec praeter supra dictum jamdecisum juramentum et Episcopatuum praetensiones, ad amicabilem compositionem, certosque arbitros, jam pridem remissas, quicquam postularunt: Imo quod magis est, Regia Vestra Majestas non solum in litecis: tesponsoriis ad Sacrum Imperium die 18. Septembr. 1665.


page 904, image: s0904

datis declaravit, velle se Ministris et Officialibus suis Regiis in Alsatia demandare, ut in Actionibus suis sese taliter exhibeant, ne ex parte Imperii ulla causa conquerendi superesse possit, sed etiam per evacuationem et restitutionem post pacem Westphalicam et Recessum Executionis Norinbergensem abunde testatum fecit, in gravatos modo Status Imperii et immediatos, nil tale, quod jam exigitur, praetendisse, Quod, pace insuper Neomagiensi §. juxta pacem 27. non modo repetitum, sed etiam ibi conventum fuit, juxta saepe dictam pacem Monasteriensem in omnibus confirmatam omnia loca reciproce restituenda, eaque bona fide evacuanda, atque hunc in finem Commissarios eodem tempore, quo tractatus utrinque ratihabebuntur, nominandos esse, quod tamen ex parte Regiae Vestrae Majestatis executione hactenus caruit. Asserunt quidem nunc demum Tribunalia Regia, quae Metis et Brisaci, et non modo ratione Imperii Statuum immediatorum prorsus incompetentia sunt, sed et judicis et Actoris partes simul, exclusis caeteris compaciscentibus, sustinere conantur, omnia quae ante nonnulla retro secula a dictis Episcopatibus, nec non superiori et inferiori Alsatia, Praefectura item Hagenoensi et Praepositura Weissenburgensi dependisse volunt, Regiae Majestati Vestrae cessa, id eoque vindicanda esse, quoniam vero nuda ista assertio, omni fundamento ac probatione destituitur, ipsaeque pacis tabulae (ubi saepe dicti Episcopatus cum eorum districtu tantum et Landgraviatus Alsatiae cum Praefectura Hagenoensi duntaxat.


page 905, image: s0905

nihil vero extra districtus, neque tota Alsatia, cessa deprehenduntur) eandem manifeste impugnant, eique contradicunt, Regiae Majest. Vestrae Totiusque Europae judicio relinquimus, utrum Tribunalium ista declaratio locum habere, atque sub tali praetextu, Electorum, Principum ac Statuum, aliorumque Imperii Immediatorum territoria, eorumque jura simul absorberi possint, cui ut assentiamus, ipsa sane fides publica, quam Patriae et Posteritati debemus, ipsaque Actorum publicorum ratio prohibet. Praeterea et querelam movent Domini Comites Palatini Bipontini et Veldentiae, nec non Comites a Nassau, Hanau et Rheingravii, se a Domino Episcopo Metensi contra instrumentum Pacis Westphalicae expressam dispositionem in Ecclesiasticis passim turbari. Conqueruntur itidem summopere Serenissimus Dominus Marchio Badensis, Domini Duces Wurtenbergae, ut Comites Mumpelgardenses, similiter et Dominus Princeps Salmensis, pluresque alii, quod ipsorum Territoria una cum dependentiis a Regiae Vestrae Majestatis milite contra manifestum tenorem Pacis Westphalico-Osnabrugensis detineantur, ipsique pluribus ditionibus incompetenter exuantur, quarum restitutionem, nec non ut in provinciarum suarum et immedietatis possessione tranquille relinquantur, juxta praefutum Instrum. Pacis Westph. §. Principes quoque Würtenb. item §. Rheingravii etc. 35. instantissime desiderant. Has itaque saepe dictorum Statuum Imperialium adeo graves querelas pro caeteris, quae aliunde ex variis imperii Regionibus magno numero audiuntur, tanquam totius Sacri Romani


page 906, image: s0906

Imperii causam paulo prolixius exponere necessarium duximus, quosane libentius supersedissemus, nisi tranquillitatis ac pacis publicae necessitas, ipsaque causae justitia, id quam maxime postulasset. Verum cum de Regiae Vestrae Majestatis Justitia et aequanimitate optima quaeque speremus, vixque credibile sit ipsam tot tantaque Ministrorum ac Officialium suorum paci contraria facta approbaturam ulteriusque permissuram esse; Eandem hisce decenter et instantissime rogamus, ut controversias ratione seudorum, quae olim ab Episcopatibus cessis dependebant, nec non Civitatum Imperialium, quae praefecturam Hagenoensem agnoscunt, ad amicabilem compositionem arbitriumque hisce in Comitiis jam dudum constitutum (remota omni armorum vi) denuo remittere, caeteros vero Imperii Electores, Principes ac Status, ubicunque sitos, parta sua libertate ac Immedietatis juribus imposterum quiete uti fruique permittere, nec non pravatos vel ditionibus suis dejectos, tam in Ecclesiaszticis, quam Politicis caeterisque eorum juribus restituere, omnesque Paci haud convenientes hostilitatis actus Officialibus suis tam civilibus quam militaribus serio inhibere atque hoc ipso comprobare, quod juxta proprium creberrimae declarationis suae sensum, sacri Romain Imperii pacem inconcusiam servare, simul ac justis his nostris desideriis locum dare velit. Quae omnia ut tranquillitati publicae, nec non Instrumento Paris et Regiae Majestatis Vestrae saepius repetitis sincerationibus et fidei pactorum, quam maxime conveniunt, ita et illorum sedula observatio


page 907, image: s0907

in immortale Regiae Majest. Vestrae decus et gloriam cedet, cui omnia fausta ac salutaria apprecamur, Eique nos impense commendamus. Ratis bonae ex Comitiis die 17/27. Julii 1680.

Regiae Majestatis Vestrae Christianissimae

Humillimi

Sac. Rom. Imp. Electorum, Principum et Statuum Consiliarii et Legati ibidem congregati.

Inscriptio. Serenissimo ac Potentissimo Domino, Domino Ludovico XIV. Galliarum et Navarrae Regi, Domino Nostro Clementissimo.

DCLXX. Literae PROCERUM SACRI ROMANI IMPERII, ad CAROLUM II. Magnae Britanniae Regem, quibus Constatus quosdam Imperii contra expressas Pacis Neomagensis Leges a Gallicis Officialibus vehementer turbari, graviter conqueruntur, ac ut ipse, receptus dicta Pacis vindex, autoritate suae memoratis Gallorum anomaliis obicem ponat, impense rogant, 1680.

Serenissime ac Potentissime Rex, Domine Clementissime.

PAcem, quam Regia Vestra Majestas Christiano orbi universalem et nunquam interrumpendam Neomagi Geldrorum, mediatione sua interposita nuper restituit, Sac. Caes. Majestas et Imperium tam


page 908, image: s0908

grato agnoscunt animo, ut, quamvis durissimis accepta conditionibus, nihil quidquam tamen hactenus omiserint, quo in omnibus suis articulis et clausulis, bona fide, custo diretur, et executioni mandaretur, eoque modo, Reg. Majestatis Vestrae pro restauranda publica quiete, gloriose impensa studia, consilia et officia immortalitati conservarentur, sub spe de Christianissimo Rege firma, certo scilicet fore, ut Regia Sua Majestas eodem modo procedat. Verum non dubitamus, quin Regiae Vestrae Majestati aliunde jam satis constet, quam Gallici officiales Regii tam civiles, quam militares, contra dictam Pacem Neomagensem (quae transactionem Westphalicam confirmat,) in Electores, Principes et Status Imperii, eorumque territoria hostiliter ac injuste huc usque egerint, ita, ut praeter speciosum illud Pacis nomen, nihil superesse videatur. Hinc cum gravati in hisce Comitiis pro remedio instarent, muneris nostri esse duximus, Christianissimo Regi rem omnem per adjunctas in copia literas decenter exponere. Quamvis autem de Regis Christianissimi aequitate et justitia vix aliter sperare liceat, quam quod Regia Sua Majestas rationibus et desideriis nostris locum datura sit, necessarium tamen existimavimus Reg. Vestram Majestatem, cujus auctoritate et Guarantia saepe dicta Pax Neomagensis nititur, Electorum, Principum et Statuum Imperii nomine de iis, quae insolito et hostili modo sic aguntur, tanquam Mediatorem, utrinque receptum, hisce certiorem reddere, rogareque, ut pro Regio suo zelo, quem pro incremento publicae tranquillitatis


page 909, image: s0909

gloriose semper impendit, ea quae in detrimentum publicae quietis praedicto modo gesta sunt, Christianissimo Regi repraesentare, ejusque animum, officiorum suorum interpositione eo flectere velit, quo facta paci contraria et violentiae sistantur, quae innovata sunt, in pristinum statum restituantur et majora mala praecaveantur, motae autem controversiae vel amicabili compositione, vel coram jam dudum constituto arbitrio, vel alia competenti juris via, terminentur. Quae sicuti Justitiae et fideii Pactorum publicorum omnino conveniunt, ita quoque hac ratione Regia Vestra Majestas facit rem Deo et toti Reipublicae Christianae gratissimam, atque sibi, cujus multum interest, ut pactis et conventis firmiter stetur, gloriosam, quam Electores, Principes et Status Imperii exhibitae singularis benevolentiae loco reponent, et officiis suis vicissim demereri studebunt; De caetero Regiam Majestatem Vestram divinae protectioni commendamus, eidemque omnem regiminis felicitatem comprecamur. Ratisbonae ex Comitiis die 27. Julii 1680.

Regiae Majestatis Vostrae

Humillimi

Sacri Romani Imperii Electorum, Principum et Statuum Consiliarii et Legati ibidem Congregati.

Inscriptio.

Serenissimo ac Potentissimo Domino, Domino Carolo II. Magnae Britanniae, Franciae et Hyberniae Regi etc. Domino nostro Clementissimo.



page 910, image: s0910

DCLXXI. Responsoriae CAROLI II. Magnae Britanniae Regis, ad praeinsertas STATUUM SAC. ROM. IMPERII literas, quibus se ad componendas Romanum Imperium et Galliam inter. existentes controversias omni tempore promptum paratumque, esse profitetur, 1680. CAROLUS II. Dei gratia Magnae Britanniae, Franciae et Hyberniae Rex, Fidei Defensor etc. Eminentissimis, Serenissimis, Reverendissimis, Illustrissimis Dominis Electoribus, Principibus, Statibusque Sacri Romani Imperii, Eorumque Legatis, Ablegatis et Deputatis in Comitiis Ratisbonensibus jam congregatis, respective Consanguineis et Amicis nostris charissimis, salutem!

Eminentissimi, Serenissimi, Reverendissimi, Illustrissimi Domini Electores, Principes, Statusque Sacri Romani Imperii, Eorumque Legati, Ablegati et Deputati respective Consanguinei et Amici nostri charissimi.

GRatissimae Nobis fuere Literae vestrae in Cormime vestris Ratisbonae habitis 27. die Julii proxime praeteriti datae, quibus nos certiores facitis Sacr. Romanum Imperium (suffragiis vestris rite repraesentatum) officia nostra Mediatoria recordation tam solenni recolenda censuisse, nobisque adeo amice gratulandum duxisse, quod ex Pacificatione Noviomagensi tranquillitas publica (quam unice in votis et tunc habebamus, et semper habebimus) per hasce Europae gartes restaurata sit; sollicitudine


page 911, image: s0911

vero justa pariter ac gravi commovemur, eo quod circa Tractatum, Imperium inter et Galliam Noviomagi nuper conclusum, difficultates simul et controversiae complures recens obortae sint, ac indies oboriantur, quae quidem eo acerbius animum nostrum afficiunt, quoda via facti nonnullis in locis vix ac ne vix quidem temperatum sit, quodque satis perspectum habeamus, a tractatus istius legibus (quibus Pacificatio Westphalica renovata et confirmata est) haudquaquam recedi posse, quin eadem opera possessionum jura, limitesque sanctissimo intuitu per pacta Westphalica positos ac sancitos conturbari necesse sit, et quod inde sine dubio sequetur, lites contentionesque per Sacrum Romanum Imperium fieri immortales. Cum vero rebus in hoc cardine versantibus vobis opportunum visum sit, officia nostra totius Sacri Romani Imperii nomine requirere, promto quidem animo vestris in hac parte votis annuimus, omnemque operam adhibebimus, ne desideriis adeo justis et solennibus vel minimum deesse videatur; Ea quippe nobis et Regiis Antecessoribus nostris cum Sacro Romano Imperio semper intercessic amicitia, ut Electorum, Principum ac Statuum plerisque necessitudine aliqua peculiari propius accedamus, aliis quidem sanguinis conjunctione, aliis affinitate et foederibus antiquis cum Regia nostra domo initis, aliis amicitiae intimioris religione, omnibus vero communi illo vinculo, quo fit, ut omnium pariter ac singulorum intersit, ne pax generalis jam restaurata novis discordiis dilabatur, nedum ex violatione pactorum Noviomagensium,


page 912, image: s0912

quibus nupera bella et dissidia composita, conventaque Westphalica renovata sunt, tranquillitas publica interturbetur; Officia autem nostra vobis hac in parte deberi libenter agnoscimus, imo etiam et guarantiam Pacis Imperium inter et Galliam restitutae, si quando ad eam praestandam rite et decenter rogati fuerimus; Quippe qui eadem religione eodemque zelo, quibus ad partes conciliandas usi sumus, dum adhuc Mediatoris vices gereremus, pacem jam coalitam conservare et manutenere usque studebimus. Quod ad intercessiones nostras apud bonum fratrem nostrum Regem Christianissimum attinet, eas quidem in Principis Electoris Palatini, Consanguinei nostri praecharissimi (dum in vivis esset) gratiam circa gravamina quaedam, de quibus ipse querelas apud nos deposuerat, haud ita pridem instantia, qua par erat, interposuimus, idem etiam facturi, prout res postulaverit, in gratiam aliorum Electorum, Principum ac Stacuum, quorum gravamina in narratione speciali, literis vestris ad nos datis adjuncta exhibentur. Ut vero officia nostra certiori juxta ac luculentiori particularium casuum cognitioni innitantur, quam quae ex relationibus et scriptis minus accuratis hauriatur, Virum aliquem expertum et idoneum ad nonnullos Electores et Principes ablegare statuimus, ad illos praesertim, quos postulationibus et contentionibus ob Galliarum confinia haut satis forsitan distincta propius exponi contingit, Ejusdem Ministri nostri opera et diligentia de origine et statu controversiarum, quibus hodie fervet illa Germaniae pars, quae Rheno adjacet,


page 913, image: s0913

clarius nobis constabit, qui etiam modos et rationes iis componendis maxime accommodas, coram perspiciet, unde nobis occasio dabitur (ut spes est) officia nostra cum majori efficacia pariter ac successu interponendi. Relationem autem gravaminum ad nos una cum literis vestris delatam Ablegato Nostro in Aula Gallica residenti statim transmitti curavimus, serio eidem mandantes, ut nomen et officia nostra non solum pro omnibus universim, sed etiam pro singulis cur jusque causae meritis interponeret. De caetero apud nos certo statuimus, Sacro Romano Imperio in hac re paratissimis officiis adesse, utpote, qui Mediatoris ab omnibus recepti vices tot annos sustinuimus, quique nos Garantiam nostram praestare eo magis teneri existimamus, quod in pactis Noviomagensibus nostrae viciniae, amicitiae et erga pacem generalem studii primarius respectus habebatur, dum stipulatum est, quod omnes Reges, Principes et Respublicae super executione et observaritia tam omnium quam singulorum, quae: in tractatu Caesareo-Gallico continentur, partibus paciscentibus Guarantiam praestare possent. Etenim officii nostri esse censemus erga Deum Optimum Maximum, erga Principes vicinos, atque etiam erga subditos nostros, pacem Imperium inter et Galliam, quantum in nobis est, tueri et illibatam servare, cum in hanc pacem, tanquam in basin suam, pacificatio Westphalica juxta ac pacatus, quo jam fruitur Europa, status incumbat et innitatur, quae si labefactetur, vicinorum tranquillitatem novo bello quassari vel in maximum discrimen


page 914, image: s0914

adduci necesse est. De caeteto Deum Opt. Max. ex animo precamur, ut consiliis et conatibus vestris adesse velit, ad tuendam Serenissimi ac Potentissimi Imperatoris ac Sacri Romani Imperii salutem et totius Christiani orbis tranquillitatem. Dabantur in Palatio nostro de Wittehall 18. die mensis Octobris 1680. Regnique nostri XXXII.

Vester respective Bonus Consanguineus Amicus,

CAROLUS REX. L. Jenkins.

DELXXII. Literae JOHANNIS GEORGII III. Electoratus Saxonici Principis haereditarii, ad LUDOVICUM XIV. Galliarum Regem, quibus se ad exhibenda ipsi quaepis officiorum studia semper fore paratissimum pollicetur 1680. P. P.

QUod Regia Vestra Majestas Nostri memoriam cum summa benevolentia retineat, quod firma valetudine rebusque secundissimis frui Nos exoptet, quod denique itineris in Flandriam suscepti et constantis in Romani Imperii quiete tuenda studii certiores Nos faciat, id tam ex literis Regiae Majestatis Vestrae Nobis per Ejusdem in aula Nostra Electorali Ministrum redditis, quam ex ulteriore ipsius expositione satis superque cognovimus. Apparet subinde singularis Regiae Majestatis Vestrae erga Nos propensionis argumentum luculentissimum, ec minus, quod neque pacem neque


page 915, image: s0915

ullam aliam prosperitatem Germaniae invidere, sed potius ejusdem, felicitatem diuturnam esse velit, animus plane regius. Tanta vero haec Regiae Majestatis Vestrae in conservandam Imperio Romano, orbique universo Christiano securitatem ac salutem publicam pietas, ut nominis sui gloriam posteritati nunquam non faciet sanctam ac devenerandam; Ita de florentissimo Regiae Majestatis Vestrae statu, quo laeta semper atque exoptata nuncia Nobis apportentur, ac Ejusdem instituta profectio prospere feliciterque succedat serio cupimus. Quod reliquum est ad supra nominati Regiae Majestatis Vestrae apud Nos subsistentis Ministri de eximio erga Regiam Majestatem Vestram honoris cultu, deque immota sincerae amicitiae Nostrae firmitate uberiorem relationem Nos remittimus, cui ad quaevis officiorum studia Majorum exemplo, non tam promptos data occasione Nos exhibebimus, quam Regiae Majestatis Vestrae favore particulari praeclaris documentis saepius Nobis probato, Nos ad id devinctos profitemur. Dabantur Freibergae in arce Nostra Freudenstein die 28. Julii Anno 1680.

DCLXXIII. Literae JOHANNIS GEORGII III. Saxoniae Electoris, ad CAROLUM II. Magnae Britanniae Regem, quibus ipsi JOHANNEM GEORGIUM II. Parentem suum, gloriosissimae memoriae vita functum esse nuntiat, 1680.



page 916, image: s0916

P. P.

NOn sine ingenti animi moerore, Regiae Vestrae Majestati significare inviti cogimur, qua ratione divinum atque omnia moderans Numen, Serenissimum ac Potentissimum Principem, Dominum Johannem Georgium secundum, Saxoniae (tot. tit.) Dominum et Parentem Nostrum desideratissimum licet gravem aetate gloriaeque plenum, Nobis tamen admodum sensibili vulnere, pro divina sua ac imperscrutabili voluntate, ad diem 22. exeuntis Mensis Augusti, in Arce Nostra Freudenstein, Freybergae, vera constantique in Christum servatorem Nostrum communem fide excellentem, ex hoc fragilitatis humanae statu, ad aeternam beatitu. dinem placida morte evocarit. Cujus beatissima fata animone feramus aequiori ac enatum inde Domui Nostrae Electorali luctum, juxta ignoramus. De eo vero certo persuasi sumus, in. tanti Principis excessu Sacri Romani Imperii columnam insignem, tum Regiae Vestrae Majest ati Amicum singularem Nobis autem Parentem optime meritum subtractum esse, cujus Dilectioni ob eximia in Nos pariter et statum publicum collata beneficia, longiorem vitam omnitio exoptassemus. Cum vero Deo optimo Maximo aliter visum sit, Nobis quoque incumbit in divina Ipsius voluntate Christiana animi tranquillitate patienter acquiescere, et sicuti nulli dubitamus, Regiam Vestram Majestatem pro ea, qua in Dominum Parentem Nostrum, dum viveret, ferebatur animi propensione, Suae Serenitatis Dilectionisve obitum aegre percepturam esse; ita eandem


page 917, image: s0917

officiose et peramanter rogamus, ut affectum istum, quo Dominum Parentem Nostrum honoratissimum prosecuta est hactenus, in Nos quoque derivare imposterum haud gravetur. Dabimus operam sedulo, ne quid in Nobis unquam desiderari possit, ad Ejus quod conservationem, tranquillitatisque publicae incrementum pertinere posse videbitur. Cum quo Regiae Vestrae Majestati prosperos rerum succestus, omniaque felicia incrementa exanimo adprecamur. Dabantur Gorlicii 31. Augusti (10. Septembris) 1680.

Nota. Liters ejusdem argumenti ad Rom. Imperatorem, Hispaniae, Galliae, Poloniae, Daniae Sveciaeque Reges nec non sd alios quosdam Europae Proceres scriptae fuerunt.

DCLXXIV. Responsoriae CAROLI II. Magnae Britanniae Regis, ad proxime pracedentes JOHANNIS GEORGII III. Saxoniae Electoris literas 1680. P. P.

PEr literas Celsitudinis Vestrae Electoralis Gorlicii die 31. Augusti (10. Septembris) scriptas, Nobisque haud ita pridem allatas intelleximus, Serenissimum Principem, Dominum Johannem Georgium II. Saxoniae, Juliaci, Cliviae et Montium Ducem, Celsitudinis Vestrae Electoralis Patrem 22. die Ejusdem Mensis Augusti e vivis excesisse, unde dolorem de mortuo sensimus parem affectui, quo viventem semper prosecuti sumus. Etenim necessitudo, quae nobis cum illo intercessit,


page 918, image: s0918

ut diuturna fuir, ita mutlis etiam reciproce testimoniis illustrata: quo jacturam hanc altius in animum Nostrum penetrasse credendum est: sed hoc inde solatium et pro Nobis hauriemus, et Celsitudini Vestrae proponemus, defunctum Principem per tot annos, quibus in summo rerum fastigio eminuit, inter praecipua sacri Rom. Imperii columina merito habitum fuisse, reliquisque primariis Ejusdem Principibus ad Umonem inter se conser vandam et exemplo fuisse et adjumento. Neque Divini Numinis clementia Illi defuit, ad eadem officia etiam post mortem suam perpetuanda, cum haeredem reliquerit, qui non modo illius vicem ac virtutem suppleat, sed, ut ampla sperandi materia est, etiam superet Nos quod attinet, amicitiam, quam cum Patre coluimus inconcussam, cum Filio etiam non tam redintegrare quam augere, auctamque ad Posteros transmittere studebimus. Interea, ut Deus optimus maximus Celsitudinem Vestram Electoralem sustineat sospitetque, ex animo. precamur. Dabantur in Palatio Nostro de Whitehall, die 26. Novembris, Anno Domni 1680. Regnique Nostri trigesimo secundo.

DCLXXV. Literae FRIDERICI WILHELMI Electoris Brandenburgici, ad CAROLUM II Hispaniarum Regem, quibus recusatam ab ipso debitae justisimo titulo pecuniae solutionem, necessitatem sibi violenta tamdiu arripiendi imposuisse remedia, donec postulatis suis plenarie satis factum 1680.



page 919, image: s0919

P. P.

QUandoquidem ea, quae nuper in mari prope Ostendam, inter Regiae Majestatis Vestrae et Nostras naves acciderunt, cum sinistra interpretatione ad Regiam Majestatem Vestram deferri queant, non possumus, quin illa, quae per integrum abhinc quinquennium Regiae Majestati Vestraetum per Internuncios Nostros Madritum et Bruxellas missos, tum per crebras literas ad eandem et Gubernatores Belgii exaratas repraesentari curavimus, eidem in memoriam vocemus, ut vel ipsamet inde gravissimas juxta ac justissimas, quae rem eo deduxerunt, causas perspicere possit. Novit Regia Majestas Vestra, quae eandem et Nos inter sancte pacta et conventa sint, et quae nos ex nostra parte non minori religione ex asse, et ultra obligationem nostram, cum maximo nostro, nostrorumque detrimento adimplevimus, a quorum repetitione consulto abstinemus, cum non tantum orbi haec, ut nihil magis nota sint, sed et cum ipsa Regia Majestas Vestra in omnibus suis literis ac responsis nobis nostrisque datis testata sit, integre sibi a nobis satisfactum esse, nec quicquam ulterius desiderari. At nescimus, qui factum sit, ut ex adverso nihil eorum, quae pactorum tenor ac fides manifesta requirunt, dispositione, Nobis sit praestitum, nam et pecunia ista subsidiaria in foedere promissa, adeo non est soluta, ut adhuc duae fere milliones auri solvendae restent, et in pace, quam Regia Majestas Vestra cum communi tum temporis hoste pepigit, adeo nostri et eorum, quae pro


page 920, image: s0920

communi causa adversus duos potentissimos Reges summa cum fide, nec minori nostro damno gessimus, non fuit habita ratio, quin potius ex ista ipsa pacisicatione laesos nos, ac ab omni auxilio destitutos, imo et ad restituenda ea, quae Deus et justa hobis tribuerant causa, obstrictos, non sine stupore universus terrarum conspexerit orbis. Frustra tum fidem pactorum, qua nihil inter mortales sanctius esse deber, imploravimus, et ita visum erat Regiae Majestati Vestrae et aliis foederatis nostris, pro quibus toties vitam, sanguinem, vires, bona nostra, nostrorumque prodegeramus, ut nos victimae instar, pro redimenda salute offerrent. Quam acerbe hic nos acciderit casus, Regiae Majestati Vestrae judicandum relinquimus. Non tamen ultra querelas hactenus sumus progressi, nec aliud quid fecimus, quam quod Naufragi solent, qui solutis tabulis, cum navim non possint, aliquam saltem mercium partem saevienti eripere mari laborant. Ita et nos, cum lucri periculum fecimus, de damno saltem vitando certamus, nec ulterius quid desideramus, quam ut pecunia nobis debita solvatur, et aequa damni perpessi fiat aestimatio. Quo quidem fine sive clara spectetur foederis dispositio, sive nuda justitia, nihil potest esse aequius: in ipso autem exigendi modo, quam lente ac caute progressi simus, nemini melius, quam Regiae Majestati Vestrae ac Ministris ipsius notum esse potest. Testamur Regiae Majestatis Vestrae scientiam, quam frequenter per quinque annos et quod excurrit, aures Regiae Majestatis Vestrae per Ablegatum nostrum hac de re fatigaverimus, et cum nihil impetraremus,


page 921, image: s0921

quam sincere eidem declarari fecerimus, cogi Nos, per illum querelarum nostrarum contemptum, quamvis invitos ac reluctantes ad dispicienda alia media, quibus justissimis nostris desideriis satisfiat; Idem a Gubernatoribus Belgii, ad quos saepe ex Hispania, quemadmodum ex Belgio in Hispaniam, Pilae versatilis instar remissi sumus, repraesentari curavimus, et jam paucis abhinc diebus per Ministrum Nostrum L. Baronem a Spaen, Bruxellas missum, sed fruitra, nec aliud quid tum Ministri Nostri, tum literae ex Hispania et Belgio reportarunt, quam inutilia verba, ex quibus satis constaret, nihil nobis praestitum iri, nec quiequam spei reliquum. At cum damnum illud, quod per ultimum hoc bellum, et ob auxilium Regiae Majestati Vestrae praemtum perpessi sumus, adhuc in visceribus nostris, nostrorumque haereat subditorum, non potuimus aliter, quam ut de resarciendo illo omni cogitaremus ratione. Et cum Regia Majestas Vestra in his terris ad nullum vocari possit tribunal, secimus id, quod illo in casu etiam privatis, res suas vindicantibus, licet, qui nimirum bona debitoris arripere, ac eo usque detinere possunt, donec sibi satisfiat, ita et nos navibus injunximus nostris, ut Hispanicas naves ac merces, citra hostilitatis actum, nisi ad quem per vim prius illatam cogantur, eo usque detineant, donec et Nobis aequa sit satisfactum ratione. Tantum vero abest, ut inde Regia Majestas Vestra se laesam conqueri possit, ut potius ipsa cum omnibus, rem sine affectu aestimantibus, rem edium, quod adhibemus, pro amico et justitiae publicae convenienti sit agnitura, nam id saltem, quod nostrum


page 922, image: s0922

est et ab alio contra sas detinetur, prosequimur, et civili modo vindicamus. De reliquo detretum nobis est, constantem cum Regia Majestate Vestra colere amicitiam et vicinitatis jura inviolata servare. Quae omnia, si Regia Majestas Vestra pro ea, qua pollet, aequanimitate ac prudentia expendat, ne quicquam dubitamus, quin et justitiam causae nostrae luculenter perspiciat, ut justissimis nostris desideriis ea, qua par est, ratione satisfiat. Quod si fiet, curabimus, ut et naves et merces detentae restituantur, et omnia in eum reponantur statum, qui amicis et vicinis Principibus convenit. Qua spe freti Deum veneramur, ut Regiam Majestatem Vestram quam diutissime servet incolumem. Dabantur ex arce Nostra Coloniae ad Spream, die 22. Septembr. Anno 1680.

DCLXXVI. Literae PLENIROTENTIARIORUM CAESAREORUM AD TRACTATUS NEOMAGENSES OLIM ABLEGATORUM, ad LEPOLDUM. Rom Imperatorem, quibus concinnam tractandi ibidem seriem pertexentes, nihil in ipsis Pacis Tabulis Galliae concessum esse asserunt, quo vel minimus justitiae color constitutis nuper Brisaci et Metis Reunionis Tribunalibus, multominus latis ibidem sententiis accersi queat, 1681.

Augustissime Caesar, Rex et Domine omnium Clementissime.

POstquam Sacrae Caesareae Majestati Vestrae placuit, literas responsorias Christianissimi Franciae


page 923, image: s0923

ciae Regis, Versaliis 10. Octobris nuperi ad Comitia Imperii Ratisbonam datas, eo Nobis fine communicare, ut pro majore Electorum, Principum et Statuum Imperii informatione ea elucidaremus, quae in illis acta Noviomagi Nostrumque potissimum factum arguunt, gratulamur imprimis Nobis de ea libertate et gloria, quae Sacrae Caesareae Majestatis Vestrae Ministris praecipue semper relicta est, ut simul obsequi et veritatem asserere possimus. Responsoriarum Christianissimi Regis fere summa est, sibi per pacem Westphalicam omnia cessa esse, quae per hactenus institutas reuniones ab Imperio occupata sint; Et tametsi in Tractatu Neomagensi a Nobis praetextu placiti ante hac arbitrii, praecipua quaedam eorum capita in controversiam revocata et hinc inde diu ventilata fuerint, tandem tamen tum pro justitia rei, tum ob instantiam Ministrorum Principum Imperii, quos majoris ex bello mali pericula propius tetigerint, illis omnibus a Nobis renuntiatum fuisse, eoque postquam ea potissimum renunciatione parta pax, et pacis legibus a Gallia plene satisfactum sit, minus congruum fore bonae fidei, qua omnia Neomagi acta ab Imperio approbata sint, si illis istorum querelis locus auresque dentur, quibus animus sit, sepultas per pacem controversias, non sine illus convulsione, resuscitandi; Caeterum si Principes aliqui, Statusve Imperii credant sibi alia adempta esse, quam quae ex Pace Westphalica et legitima actione a Gallia semper vindicata fuerint, non denegandam revisionem eorum, quae a Regiis Commissariis pronuntiata


page 924, image: s0924

sint. Quae omnia cum erroneis plane praesuppositis; principiisque nitantur, non licet Nobis praesumere aliud de Christianissimo Rege, quam quod iisdem gloriam nominis sui et publicae fidei sanctimoniam tranquillitatemque Christiani Orbis certe commissurus non esset, si de fragilitate eorum omnium et rei ipsius veritate plene esset informatus; Nam Primo: quod ad pacem Monasteriensem attinet, uti in ejusdem Instrumento §. 9. Quod supremum Dominium etc. usque ad §. Teneatur Rex Christianis simus etc. quid Galliae ea tandem cessum sit, speciatim clareque expressum est; Ita nemini dubium esse potest, ejusmodi cessionem ad alia non expressa nullo posse jure extendi, tantum vero abest, ut ea cessio aut Vasallos trium Episcopatuum Metensis, Tullensis et Verodunensis extra eorum districtus Imperio immediate subjectos, aut universam Alsatiam complexa sit, ut ea potius ad Episcopatus eorumque districtus expresse limitata, imo et in praedicto Pacis Instrumento, non solum eorum Vasallorum plerique, suffragante ipsamet Gallia, in eum, quo ante motus Bellicos gavisi fuerant, statum, variis articulis plenissime restituti inveniantur, verum etiam extra Serenissimae Domus Austriacae in Alsatia ditiones, juraque cessa, reliqui omnes per utramque Alsatiam Romano Imperio subjecti Status §. Teneaetur Rex Christianissimus etc. a cessione clarissime et nominatim excepti sint, cum ea expressa lege, ut in libertate atque possessione immedietatis erga Imperium Romanum, qua hactenus gaudebant, a Gallia relinquerentur, utpote quae nullam in eos


page 925, image: s0925

ulterius Regiam superioritatem praetendere, sed iis plane juribus contenta esse debeat, quae ad Domum Austriacam spectaverant, et Galliae cedebantur. Haec a cessis tam expressa limitatio nimis certe clara est, quam ut locus aut color Galliae possit esse reliquus, eos ipsos Imperio Romano immediate subjectos Status, quos in sua erga Imperium immedietate libertateque relinquere, neque ullam unquam in eos regiam potestatem praetendere, ita speciatim pacta est, nunc demum ab Imperio avellendi, Cur enim ab Imperatore et Imperio iis ipsis de conservatione libertatis et immedietatis erga Imperium tam sollicite cautum fuisset, si eodem tractatu ab Imperio in Gallorum jus et potestatem transmittebantur, cur eorum multis a Gallia, vigore ipsiusmet pacis, urbes, arces et munimenta, quae nunc invadit, restituta et hactenus relicta fuissent, si haec omnia ea ipsa pace in Galliam translata erant? Cur denique Gallia fortalitii Benfeldiani demolitionem, Civitatis Tabernarum Neutralitatem, militi suo liberum transitum, aliaque ejusmodi tot cautelis stipulata fuisset, si universa Alsatia Galliae cesserat? Nec quicquam contrariatur dispositioni praedicti §. Teneatur Rex Christianissimus etc. subjuncta eidem sub finem clausula; ita tamen quippe cum supremi §. Primo quod Supremum Dominium et sequenti Landgraviatus Alsatiae et Sundgovia, una cum Praefectura Hagenoensi, ut illa Serenissima Domus Austriaca possederat, ab Imperatore, ab Imperio, et Domo Austriaca Galliae cessa erant, cum ea tamen differentia, ut quae Domus Austriaca ab Imperatore et Im


page 926, image: s0926

perio Jure Vasallagii et subjectionis recognoverat, ea cum omni supremo et directo Dominio in Galliam transmitterentur. Non inutiliter sane paragrapho: Teneatur Rex Christianissimus etc. quo Gallia iis plane juribus jubetur contenta esse, quae ad Domum Austriacam spectaverant, praetacta clausula subjuncta est, ne scilicet quicquam ea declaratione intelligetur detractum de eo supremi Dominii jure, quod Imperatori et Imperio in Austriacas ditiones Galliae cessas, non Domui Austriacae competierat, et in Galliam superiori paragrapho translatum erat. Cessa ab Austriaca Domo spospondit Rex Christianissimus tribus millionibus librarum Turonensium quali quali modo compensare, simul et aeris alieni Camerae Ensisheimensis duas tertias in se recipere, quorum omnium aliqua saltem ratio, quoad reliquos Alsatiae et eos etiam Imperii Status, qui feuda a tribus cessis Episcopatibus cognoscunt, habita foret, si eorum simul ditiones cum Landgraviatu Alsatiae et praedictis tribus Episcopatibus cessae fuissent, Neque enim hi omnes, praesertim sine ulla compensatione aut mentione sui, in adeo prodigalem sui alienationem consensisse, neque paciscentes fortunam et conditionem tot immediatorum Imperii Statuum jactasse censendi sunt. Accedit inprimis, quod et sacrae Caesareae Majestatis Vestrae et Imperii ad Tractatus Westphalicos Legati et Deputati tam saepe coram Mediatoribus et tam Galliae quam Sueciae Legatis, tum hi totius Imperii nomine, ad tollendam omnem ambiguitatem 19/29 Septembr. Anno 1648. adeoque ante subscriptam pacem datis ad Regem


page 927, image: s0927

Christianissimum literis et immutabili (ut illam vocant) Declaratione solennissime protestati sint, neque Legationem Caesaream neque se per cessionem Landgraviatus Alsatiae una cum Sundgovia et Praefectura Hagenoensi, tum trium Episcopatuum, eorumque districtuum plus juris in Galliam transferre posse et velle, quam quod Serenissimae Domui in Alsatia hactenus competierat, et olim Episcopi in praedictis Episcopatibus possederant; Nec enim Constatibus suis a se ea praeripi posse, quae ipsis nec accepta ferant, nec precario, sed suo jure teneant. Hoc sensu conclusa pax, neque aliter a paciscentibus intellecta est, cum exipso Norimbergensi Recessu Pacis Monasteriensis executivo clare constet, a Gallia vigore executionis dictae Pacis, plures in Alsatia locos, imo ex ipsis decem Alsaticis Civitatibus unitis duas, Hagenau et Landau, aliaque, quae nunc de facto occupat, in specie Germersheimb, Alzeys, Dachstein, Mompelgard etc. Imperio restituta esse; Frivolum nimis est, quod a Ministris quibusdam Gallicis contra haec nuper intelleximus ad duci, arsisse scilicet civilibus dissidiis Galliam eo potissimum tempore, quo de executione Pacis Westphalicae Norimbergae conventum sit; Major certe debet esse Religio pactorum, quam ut accersitis ejusmodi ratiunculis labefactari possit; Recessus Norinbergensis ratihabitus est a sua Regia Christianissima Majestate non minus, ac ipsa Pax Monasteriensis, et uti Gallia nollet sibi partas per hanc acquisitiones ex eo capite controverti, quod Imperium tempore tractatae conclusaeque Pacis Westphalicae, incernis discordiis in partes scissum


page 928, image: s0928

fuerit, ita certe inane est, quod eludendo Recessu Norinbergensi Pacis Westphalicae executivo, civilia Galliae bella praetexantur. Et sane Gallia nulla eorum, quae nunc noviter invadit et occupat, ex Pace Westphalica hactenus praetendit, ut cum iisdem Imperii Statibus, quos nunc ad subjectionem et homagium cogit, tanquam cum immediatis Imperii 30. jam et ultra post conclusam Pacem Monasteriensem annis tractarit, ii denique interrupta nunquam possessione ad comitia Imperii vocati et in illis praesente, nec contradicente Plenipotentiario Galliae, Jure suffragii et sessionis semper gavisi sint, ad Collectas Imperii contribuerint, in contentiosis nulla, quam Dicasteria Imperii agnoverint, et cum An. 1661. tot post pacem Westphalicam annis, unitis decem Civitatibus Alsatiae neque tunc quidem de statu immedietatis, sed de sola forma Juramenti ratione praefecturae Hagenoensis praestandi, deinde anno sequenti in Curia Metensi Vasallis supra dictorum trium Episcopatuum Imperio immediate subjectis controversia moveretur, ea non tantum intervenientibus Imperatore et Imperio ad Arbitros utrinque ex ipsomet Imperio electos remissa, et ab his partim decisa sit, sed et sua Regia Majestas Christianissima per Plenipotentiarium suum Gravellium in plenis Imperii Comitiis Ratisbonae 23/13 Septemb. 1667. statim in ipso limine arbitrii expresse declaraverit, non eam esse Regiae Majestatis suae intentionem, ut juramentum fidelitatis, quod vigore sibi cessae Praefecturae Hagenoensis a praedictis Civitatibus exigat, ita explicetur, ut etiam ad immedietatem, quae in Tractatu Monasteriensi Civitatibus


page 929, image: s0929

expresse reservata sit, extendatur. Et quod caetetum ipse Gravellius rei evidentia convictus, sub cessione Landgraviatus Alsatiae nullas alias ditiones, quam quae Domus Austriacae fuerant, comprehensas censeri posse, ingenue agnoverit, ex ejusdem ratiocinatione 25. Augusti Anno 1661. Regi suo transmissa et inter alios ipsius commentarios nuper Treviris reperta palam est. Omnium autem miserabilius hoc est, quod etiam illi Imperii Status, qui non tantum consentientibus, sed plerique suffragantibus imprimis Gallis adeo nominatim et expresse per pacem Westphalicam in suas ditiones et jura territorialia, quibus ante bellum gavisi erant, restituti sunt, illis omnibus et usque adeo iis etiam, quae neque feuda Episcopatuum neque in Alsatia sita sunt, nunc ab iisdem Gallis obtentu Pacis exuantur. Exemplo sint Serenissimus Elector Palatius, Episcopus Spirensis una cum incorporata eidem ab aliquot seculis Praefectura Weissenburgensi, incorporata Electoratu. Trevirensi Abbatia Prumensi, Domini Comites Palatini, Bipontinus et Veldentiae, Marchiones Badenses, Dux Würtenbergiae Mompelpardensis, Princeps Salmensis, caeterique Rheingravii, Comites de Nassau, Hanau, Leiningen, Dachsburg et plures alii, quos omnes pax Westphalica in eum, quo ante bellum gavisi fuerunt, statum expressis paragraphis, suffragante tunc inprimis Gallia, plenissime restituit, et illos ipsos eadem Gallia ejusdem obtentu pacis, iis nunc omnibus destituit; Quae prolixius, quam instituti Nostri videri posset, a Nobis ea de causa potissimum repetita et deducta sunt, quod cum ex Tabulis Neoma


page 930, image: s0930

gensis Pacis constet, Monasteriensem iisdem non secus ac si verbotenus inserta esset, sola Friburgi cum Philippsburgo commutatione excepta, in omnibus et singulis praecipue confirmatam esse, demonstratumque sit, tantum abesse, quod Pace Monasteriensi Galliae quicquam eorum, quae nunc noviter invadit, ab Imperio cessum sit, ut pleraque a cessis nominatim excepta, multa Dominis, quibus ea nunc eripit, vigore istiusmet Pacis, Gallia tunc inprimis annitente, restituta, multa ab ipsamet Gallia vigore Executionis ejusdem Pacis reddita, omnia usque ad postremos motus, sarta tecta Imperio conservata sint, consequens porro et omnino evidens sit, iis nunc demum ab Imperio avellendis inane prorsus a Tractatu Neomagensi patrocinium praetextumque accersi; Nam quemadmodum a Legatione Gallica Neomagi testantibus Actis in ejusdem propositionibus 3. Martii Anno 1677. et respective 15. Aprilis 1678. per Mediatores Nobis communicatis pro omni conditione restabiliendae cum Imperio Pacis restitutio sine ulla alia ejusdem declaratione aut immutatione, quam quod Friburgi aut Philippsburgi optio relinqueretur, postulata, neque alia articulis Pacis ab eadem 24. Novembr. Anno 1678. propositis inserta, ita porro neque sub alia pax inita conclusaque est; Non negamus plures a Nobis non minus, quam in Legatione Gallica in Projectis hinc inde respective 24. Novembr. et 6. Decembr. An. 1678. Mediatoribus exhibitis, Articulos propositos esse, quam instrumento Pacis postea inserti sint, neutri autem partium adeo in meatem venit, eam omissionem renunciationis


page 931, image: s0931

instar esse, ut Gallia articulo 3. praedicti projecti sui sustineat adhuc, et additionalium aliquot, quos 15. Decemb. Anno 1678. exhibuit, licet eorum nullus instrumento Pacis postea insertus inveniatur, propria tamen autoritate et vi executa sit. Et certe multa tractantur, quae non perficiuntur, ideoque et inter gentes constat, et expresse per mediatores inter Nos et Legationem Gallicam, testante Protocollo, convenit, ut ea, quae ante transactionem inter transigentes dicerentur, pro non dictis, acta pro non actis haberentur. Inserueramus Projecto Nostro inter alios articulum de controversiis ad placitum antehac Arbitrium remittendis, utpore et rationi et repetitis a Christianissimo Rege tam in aula Sacrae Caesareae Majestatis Vestrae, quam in publicis Imperii Comitiis Ratisbonae per unum ex Electoribus Imperii contestationibus conformem, neque aliter aut antea eum omisimus quam Legatio Gallica, quae hactenus affirmaverat, se de tali arbitrio nec informatam nec instructam esse, per mediationem Anglicam 30. Decemb. An 1678. expresse declarasset, a Rege suo nihil novi aut aliud juris in eos Status et loca, quae in articulo hoc octavo projecti Nostri expressa sint, praetendi, quam quod ipsi Pace Monasteriensi acquisitum sit, adeoque cum haec Pacis Neomagensis fundamentum factura praesupponeretur, articulum hunc omitti posse; nulli certe vel persomnium in mentem venit, ea omissione articuli projecto Nostro de renovando arbitrio inserti, vel ipsi arbitrio et juri per illud Partibus quaesito renunciati, multo minus tot


page 932, image: s0932

tantosque immediatos Imperii Status, territoria et jura Pace Westphalica et hactenus semper sarta recta, Imperio tam sollicite conservata, uno ictu in Galliam transferri. Nobis sane nec ea mens et potestas fuit, neque vero ita alieni sumus prodigi et nostri obliti, ut, quae a Legatione Gallica, sicuti ex praedictis et actis patet, ne quidem unquam petita sint, ea sine mandato Caesarea Majestatis Vestrae, sine praescitu Imperii, sine consensu interessa torum Statuum sponte jactaverimus. Non neglexisset sane Legatio Gallica tantae renunciationis (si supra dicti vel alterius articuli omissio renunciationis loco habita, aut accepta fuisset) aliquod saltem vestigium inipso Pacis Instrumento relinquere, cum eidem longe minorem rerum, imo et verborum enucleatissima expressio curae fuerit. Enim vero inutile foret, de certa pactionis formula tam diu et operose tractasse, si ea posthabita ad prima utrinque projecta et varia inter tractandum ultro citroque aut proposita aut omissa, plerumque incerta, recurrendum esset. Et sane non ea, sed ipsae Pacis Tabulae in Serenissima Caesarea Maj estate Vestra et Imperio, uti et a Rege Christianissimo exemplaribus ratificationis hinc inde insertae, ratihabitae sunt, et posteritati, quae omnia alia ignorat, fidem et regulam faciunt. Jam vero cum articulo secundo Instrumenti Pacis Neomagensis simpliciter Pax Monasteriensis in omnibus et singulis confirmata sit, nisi quatenus eidem per Instrumentum Pacis Neomagensis expresse (quod bene notandum) derogatum est, ejusmodi autem derogatio aut mutatio qualiscunque quoad ea, de quibus quaestio est,


page 933, image: s0933

in toto Pacis Neomagensis Instrumento expressa adeo non inveniatur, ut potius Artic. 27. ejusdem claris iterum verbis simpliciter repetatur (juxa Pacem Westphalicam articulo secundo in omnibus confirmatam reciproce omnia restituenda et evacuanda esse bona fide) nimis certE darum est, de nulla alia resistentia, renunciatione, aut cessione qualicunque, praesertim tam enormi, cogitatum fuisse, sed ne ambigendi locus posset esse reliquus, Nos expressis Verbis coram Legatione Galliae, et ad Acta mediatorum in scriptis, biduo ante subscriptam pacem solennissime protestati sumus per praefatam omissionem articuli, projecto nostro de renovando arbitrio inserti, nihil omnino Imperii Juribus derogari, sed ea potius, uti in Pace Monasteriensi, unica Neomagensis basi fundata sint, inviolata servari. Quae ipsaprotestatio, sub qua conclusa et subscripta pax est, postquam in declaratione Imperii, qua Sacra Caesarea Majestas Vestra 23. Martii An. 1679. ab Imperii Ordinibus ad pacem suo et Imperii nomine ratam habendam, implorata fuit, non tantum expressis verbis repetita sit, verum etiam secuta Caesareae Majestatis Vestrae ratihabitio ad eam se porro referat, haec autem, una cum illa, Legationi Gallicae a Nobis 19. Aprilis Anno 1679. extradita, et cum exemplari ratificationis Regiae Majestatis Christianissimae commutata sit, non facilc apparet, quo tandem fundamento istius vel alterius articuli omissio renunciationis vel praejudicialis desistentiae instar haberi possit. Accedit, quod designatio a Gallia restituendorum 12. Junii Anno 1679. a Nobis Legationi Gallicae exhibita clare demonstret, quam


page 934, image: s0934

nulla intentio fuerit, illa Galliae per pacem cedendi quorum ab ea restitutio vigore Pacis, expresse per Nos statim postulata fuit, etiamsi Recessui executionis ea omnia speciatim inserta non sint, eo quod Legatio Gallica negaret, se de singulis particulariter informatam esse, nihilominus expresse convenit, restituenda esse Imperio a Gallia generaliter omnia, quae eidem pace Monasteriensi, aut Neoma giensi non competunt, facta tamen prius coram utraque mediatione expressa reservatione, Nos in praedicta designatione specifica restituendorum adeo non desistere, ut eidem castrum Waselnheim ad Civitatem Atgentinensem spectans, addi peteremus, Tantum abest, ut hisce a Legatione Gallica contradictum sit, ut in allegato Recessu executionis Artic. I. inter ea Imperii loca, ex quibus Sacrae Caesareae Majestatis Vestrae copias educi stipulata est, duas ex ipsis unitis Civitatibus Imperialibus Alsaticis Landavium et Cronweissenburgium expresse recensuerit, adeoque Imperii illas esse agnoverit. Imo et Episcopum Argentoratensem, in cujus ditionem nunc non minus, quam in alias Alsatiae superiortatem sibi Gallia arrogat, non tamquam subditum, verum uti amicum et foederatum, cui, tanquam immediato Imperii Principi, una cum sessione et voto in Imperio, etiam jus foederum competat 23. Augusti 1677. per utramque mediationem declaravit, eoque, ut ejus minister ad Tractatus Pacis inter foederatos Galliae admitteretur, instantissime urserit, pactumque tandem sit in ipsa Pace Articulo 23. ut praedictus Episcopus Argentoratensis simul cum fratre, et ex Fratre Nepote


page 935, image: s0935

in pristinum statum, jura, sessiones, votum, bona feudalia et subfeudalia et alia, quibus ante destitutionem gavisi fuerant, non obstantibus, sed cassatis quibuscunque in contrarium actis, pactis et decretis, plenissime restituerentur. Eoque Judicia Regia hisce caeterisque omnibus Coronae Galliae, quae occupare decreverat, specie Juris adscriscendis, respective Metis et Brisaci adornata, satius tamen duxerunt, praetensum sententiarum suarum fundamentum in pace Westphalica, quam Neomagensi, aut afficta Nobis renunciatione collocare, tametsi illa non magis, quam hac sustinendum. Caeterum quod in literis Christianissimi Regis additur, Nos ad eam renunciationem instantiis Ministrorum, Principum Imperii, quos pericula belli propius urserint, praecipue permotos esse, non majori certe fundamento nititur, quam ipsa renunciatio; Neque enim ullus Principum aut eorundem Ministrorum, utut Pacem efflagitarint, sub nomine aut velo Pacis, bellum prae quovis alio exitiosum Imperio cupiebat, neque Nos, quantumvis cupiissent, ignorabamus, ullam Nobis praeter mandata Sacrae Caesareae Majestates Vestrae in utilitatem umversi Imperii directa, aliam in Tractatu normam aut regulam propositam esse. Non est, quod Nos urgeamus, quod in fine literarum Christianissimi Regis de concedenda revisione subjungitur. Certo in aprico est, neque Imperium neque immediatos ejusdem Status et Nobilitatem in eorum magis, quos ad ejusdem revisionem Rex Christianissimus deputaturus


page 936, image: s0936

esset, ac in Camerae Metensis aut Brisacensis Jurisdictionem consentire, vel ab illis favorabiliorem, quam ab his pronunciationem sibi polliceri posse; Utrisque enim causa Domini pro omni ratione decidendi futura esset. Deniquo pro fundamento, post tot tamque graves ab Ordinibus immediatis Imperii Regi Christianissimo enucleate propositas Contraventiones Pacis ex parte Galliae commissas in literis Suae Regiae Majestati omnes Pacis leges optima fide ex parte Galliae adimpletas esse affirmari possit, non magis cerre apparet, quam quo nitatur illud, cujus Nos in iis arguimur, cum contrarium praedictis et Commentariis relationum Nostrarum Neomago missis, praecipue vero ex Tabulis pacis ipsaque rei et actorum evidentia clarum sit, nos contenti satisfecisse Sacrae Caesareae Vestrae Majestatis Mandato, caetera Electoribus, Principibus et Statibus Imperii pro gravitate rei diluenda merito relinquimus, et proinde, quod reliquum est, Caesareae gratiae Nos submississima devotione et cultu aeternum commendamus.

Sacrae Caesareae Regiaeque Majestatis Vestrae

Dat. 29. Jan, 1681.

Devotissimi et obedientissimi Capellanus et servi,

Johannes, Episcopus Gurcensis. Ulricus Comes Kinski. Theodorus Athletes Henricus Strattmann.



page 937, image: s0937

DCLXXVII. Literae STATUUM SACRI ROMANI IMPERII, ad LUDOVICUM XIV. Galliae Regem, quibus Tribunalium Brisati et Metis constitutorum Judices manisfestae iniquitatis accusant, gravatosque intra Alsatiam Imperii Status pristinae libertati restitui, et si quae de jure moveri possent controversiae, eas ad arbitrium Principum quorundam, praejudiciorum labe minime infestorum, remitti petunt, 1681.

Serenissime et Potentissime Rex Christianissime, Domine Clementissime.

LIteras responsorias Regiae Majestatis Vestrae ex Arce Versaliensi decima nuperi Octobris datas, ea, qua par est, veneratione accepimus, et ex illis intelleximus, esse, qui Regiam Majestatem Vestram ea sinistra opinione imbuant, quod omnia, quae in Imperio per Regiae Majestatis Vestrae Officiales de facto et vi militari occupantur, ab Imperio in Pace Westphalica Coronae Galliae clare cessa, et eidem in tractatu Pacis Neomagensis, postquam a Caesareis Legatis praecipua eorum capita in controversiam revocata fuissent, tandem tamen aut renunciata aut relicta sint. Utrumque certe ita erroneum est ut aequanimitas et justitia Regiae Majestatis Vestrae Nobis omnino polliceatur non concredituram se iis gloriam nominis sui, sanctimoniam publica fidei, et tranquillitatem Christiani Orbis, si de rei ipsius veritate plene esset informata. Nam quantum imprimis pacem Westphalicam attinet, si placuisset Regiae Majestati Vestrae


page 938, image: s0938

ad ea reflectere, quae literis Nostris 27. Julii nuperi prolixius deduximus, cognovisset certe tantum abesse, ut quicquam eorum Coronae Galliae, quae nunc noviter in Imperio occupat, pace Westphalica cessum sit, ut pleraque in ipsiusmet pacis Instrumento ab iis, quae Galliae ibidem causa leguntur, clare potius et nominatim excepta, multa Dominis, quibus ea nunc eripiuntur, virtute istius Pacis, Regia Vestra Majestate tunc imprimis annuente, restituta, multa vigore Recessus Norinbergensis Pacis Westphalicae executivi Imperio reddita, omnia usque ad postremos motus, sarta tecta conservata sint, iidemque Status, in quos Regia Majestas Vestra nunc Regiam superioritatem sibi adstruit, triginta et ultra a Pace Westphalica annis, interrupta nunquam possessione, ad Comitia Imperii vocari, in illis praesente nec contradicente Plenipotentiario Regiae Majestatis Vestrae, suffragii et sessionis, adeoque omnibus immedietatis Juribus semper gavisi sinc, ad collectas Imperii contribuerint, in contentiosis nulla quam Imperii Dicasteria agnoverint, imo Regia Majestas Vestra cum illismet, tanquam cum immediatis Imperii Statibus hactenus semper tractaverit, foedera inierit, in ipso Westphalicae Pacis instrumento, liberum militis sui per Alsatiam transitum, fortalitii Benfeldani in Alsatia demolitionem, Civitatis Tabernarum Neutralitatem pacta sit, et cum Anno 1651. Regia Majestas Vestra Dominum Comitem de Harcourt primum Praefectum Hagenoensem constituisset, ipsamet in literis (probante Copia sub num. 10.) testata sit, Landgraviatum Alsatiae tantum


page 939, image: s0939

cum Protectione decem Civitatum Imperialium in Alsatia sitarum cessum fuisse, imo dictas Civitates passim non subditas, sed ut Status Imperii habuerit, ipsisque conservationem Immedietatis sancte promiserit, cumque Anno 1661, tam longo post Pacem Westphalicam tempore, praedicti unitis decem Civitatibus Imperialibus Alsatiae, neque tunc quidem de statu immedietatis, sed de sola forma Juramenti, ratione Praefecturae Hagenoen sis praestandi, nova quaestio oriretur, Regia Majestas Vestra, per secundum suum Praefectum Ducem Mazarini, praesentibus Regiis suis Commissariis, solenni jurejurando (juxta formulam num. 2.) stipulata sit, quod dictas Civitates Imperiales contra omnem injustitiam et violentiam defendere, easque in omnibus suis immedietatis juribus et Privilegiis erga Imperium Romanum conservare, neutiquam vero turbare velit, prout ex Reversalibus juratis sub num. 3. prolixius patet. Deinde postquam Anno sequenti a Curia Metensi trium Episcopatuum, Metensis, Tullensis et Verodunensis, quondam Vasallis Imperio immediate subjectis, controversia moveretur, utraque non tantum intervenientibus Sacra Caesarea Majestate et Imperio ad Arbitros ex ipsomet Imperio utrinque electos remissa, et partim jam decisa sit, sed et Regia Majestas Vestra per Plenipotentiarium suum, Robertum de Gravell, in hisce Comitiis 13/23. Sept. 1667. in ipso statim limine Arbitrii, testantibus actis solenniter contestata sit, non eam esse intentionem suam, ut juramentum fidelitatis, quod vigore cessae sibi Praefecturae Hagenoensis, a praedictis


page 940, image: s0940

Civitatibus exigat, ita explicetur, ut immedietati, quae in Tractatu Monasteriensi illis expresse reservata sit, ullo modo praejudicet; Eoque nemo certe sine injuria de Regiae Majestatis Vestrae justitia et aequanimitate praefumere potest, quod nunc eas ipsas Civitates, uti et reliquos Alsatiae Ordines, a Landgraviatu Alsatiae, qui Coronae Galliae cessus est, distinctissimos, et a cessione in ipso Instrumento Pacis nominatim exceptos, cum pluribus aliis immediatis Imperii Statibus, etiam iis, quos Pax Westphalica et Recessus Norinbergensis ejusdem executivus, in sua territoria et jura tam clare restituit, ejusdem Pacis obtentu sibi vindicare velit. AEque fragile est alterum fundamentum, quod a Tractatu Noviomagensi accersitur; nam, uti ex ejusdem actis constat, a Regia Majestate Vestra, pro omni conditione restabiliendae cum Imperio Pacis, solam restitutionem Westphalicae postulatam, ita ex ejusdem Pacis instrumento evidens est, sola Friburgi cum Philippsburgo commutatione excepta, in reliquis Pacem Westphalicam pure confirmatam esse. Non ignoramus tam a Caesarea, quam Regiae Vestrae Majestatis Legatione articulos hinc inde plures propositos esse, quam Instrumento pacis postea inserti sint, quo praetextu Regia Majestas Vestra quam maxime inniti, et tam enormem cessionem exinde etiam evincere velle videtur, sed ea omissio adeo neutri partium renunciationis instar visa est, ut Regia Vestra Majestas eorum aliquos ab ejusdem Legatis propositos, licet ex tabulis pacis omissi sint, effective tamen executioni demandaverit, ut taceamus,


page 941, image: s0941

quod Legatio Caesarea Articulum 8. Projecti sui de controversiis ibi nominatis, ad placitum antehac arbitrium remittendis, non ante nec aliter omiserit, quam postquam Legati Regiae Majestatis Vestrae, qui hactenus contestati fuerant, se de eo arbitrio nec informatos nec instructos esse, tandem per mediationem Anglicam 30. Dec (vigore extractus Protocolli sub num. 4.) expresse declarassent a Regia Majestate Vestra nihil novi aut aliud juris in status et loca, in praedicto Articulo nominata, praetendi, quam quod eidem pace Westphalica acquisitum, quae cum pacis Neomagensis fundamentum sit, praesupponeretur, articulum omitti posse. Et ne locus esset ex ista omissione renunciationem, aut qualemcunque desistentiam arguendi, Legatio Caesarea ante fubscriptam Pacem coram Mediatione et ipsismet Regiae Majestatis Vestrae Legatis, verbis et scriptis ex superabundanti interposita protestatione, expresse cavit, statimque post pacem hinc inde ratihabitam, inter alia etiam ea ipsa loca articulo praedicto nominata a Legatis Regiae Majestatis Vestrae nomine Imperii inter restituenda et evacuanda repetiit, prout ex actis clarum est, et adjacens hie dictorum Legatorum Caesareorum relatio facti, sub num. 5. uberius habet, ita, ut non appareat, quo tandem fundamento ex praedicti articuli omissione tam enormis tot tantorumque Statuum cessio inferatur; Nullum certe illius in Instrumento Pacis vestigium est, et cum ex omni jure conster ea, quae ante transactionem et re adhuc integra inter transigentes dicuntur et aguntur,


page 942, image: s0942

pro non dictis, acta pro non actis haberi, eaque non exillis aut antecedentium congressuum disceptationibus; sed ex solo tenore Instrumenti secutae pacis, quid ea tandem transactum sit, doceri oportere, ad illud unum recurrendum est, neque enim quidquam aliud a Sacra Caesarea Majestate est Imperio aut a Regia Majestate Vestra ratihabitum fuit, quam ipsae pacis tabulae, uti exemplaribus ratificationis hinc inde verbotenus, insertae sunt, et consequenter eae solae paciscentes obligant. Jam vero cum in tabulis Pacis Neomagensis in omnibus et singulis pax Westphalica pure confirmata sit, nisi, quatenus eidem per Neomagensem expresse derogatum est, tota res eo redit, ut alterutrum doceri debeat, aut factam esse in Pace Westphalica cessionem, quae praetenditur, aut quoad eam cessionem per Pacem Neomagensem Westphalicae expresse derogatum esse; Cum aurem ex literis Nostris 27. Jul. nuperi ad Regiam Vestram Majestatem datis (quarum contenta in omnibus hic repetuntur) et hisce supra clare ostensum sit, quam nihil eorum Pace Westphalica Coronae Galliae ab Imperio sit cessum, neque in toto Instrumento pacis Neomagensis ullum ejusmodi cessionis vestigium, aut mentio, multo minus paci Westphalicae, quoad haec quicquam expresse derogatum inveniatur, ut potius articulo 27. ejusdem claris iterum verbis repetatur, simpliciter, juxta Pacem Westphalicam in omnibus et singulis articulo 2. confirmatam, reciproce omnia bona fide restituenda et evacuanda, imo et Dominus Episcopus Argentinensis, unus ex Ordinibus


page 943, image: s0943

immediatis Imperii in Alsatia in ipso Tractatu Neomagensi a Regia Majestate Vestra inter amicos et foederatos habitus, et eadem imprimis urgente in pristinum statum, Jura sessionis, vota et alia quaecunque, quibus ante destitutionem gavisus fuerat, restitutus sit, consequens porro est, reliquos in instrumento Pacis Westphalicae sub eadem dispositione verbis et re comprehensos, eadem quoque restitutione, immedietate et Juribus uti et frui debere, adeoque Regiam Majestatem Vestram de ejusmodi praetensa cessione aut desistentia, utpote quae neutra pace, adeoque plane nullo fundamento nititur, nimis sinistre sane informatam esse. Id autem minus capimus, quod dictae cessioni aut desistentiae adstruendae, in praefatis Regiae Majestatis Vestrae literis Sacrae Caesarea Majestatis et Imperii ratificatio allegatur, cum in Senatus Consulto Statuum Imperii Regiae Majestatis Vestrae Legatis, una cum exemplari ratificationis Caesareae, quae ad illud se expresse etiam refert, extradito, interposita a Legatione Caesarea praedicta Protestatio et reservatio clarissime repetita sit: Non immerito certe laus et glotia est, qua Regia Majestas Vestra in suismet literis Imperatori et Imperio adscribit, religionem in observanda, uti ea ratihabita est, pace, neque enim quisquam hactenus extitit, qui ab illis vel in ea observanda bonam fidem, vel in exequenda promptitudinem desiderarit, cui si eadem bona fide et promptitudine a Regiae Majestatis Vestrae Ministris responderetur, non foret hisce tum ante hac deductis, tum novis et quotidie in Imperio ingravescentibus querimoniis


page 944, image: s0944

locus. Caeterum, quod Regia Majestas Vestra in suis literis revisionem denique eorum offerat, quae a Commissariis suis contra gravatos Imperii Status pronunciata et armata manu occupata sunt, non ita accipimus, quod Regiae Majestatis Vestrae mens aut intentio esse possit, Ordines Imperii ad sua Tribunalia, quorum in illis Jurisdictio notorie incompetens est, iterum evocandi et sumptis Actoris simul et Judicis partibus explicationem Instrumenti Pacis Westphalicae, exclusis caeteris ipsius consortibus, contra ipsam pacem sibi soli vendicandi, verum eo, quo par est, et congruo Regiae Majestatis Vestrae sensu, scilicet ut controversiae (prout inter diffentientes moris est, et Regiae Majestati Vestrae antehac placuit) ad Arbitrium, gravatis Statibus interim in possessionem Immedietatis, libertatis et Jurium, qua de facto destituti sunt, ante omnia, uti juris est, restitutis, remittantur. Quae si Regiae Majestatis Vestrae intentio sit, uti id ab ejusdem justitia et tam sancte et saepe repetitis contestationibus speramus, Sacra Caesarea Majestas (ad cujus mentem et intentionem haec scripta sunt) una cum Imperio et Interessatis ejusdem Statibus admittent oblatam conditionem eo libentius, quo scimus iis nihil esse antiquius et nil magis invotis, quam constantem cum Regia Majestate Vestra Pacis et sincerae amicitiae conservationem, quae caeteroquin, sublatis fundamentis, salva diu stare non potest, nec ab Imperio de facto et tot sc tanta ejusdem membra, sine totius corporis convulsione, avelli. Quapropter Regiam Majestaten Vestram iterum iterumque decenter


page 945, image: s0945

et instantissime rogamus, ut pro sua aequanimitate et justitia repetitisque toties contestationibus, remotavi, non solum controversias, quae coram placito ante hac arbitrio tractatae sunt, ad illud remittere, sed et gravatos in possessionem immedietatis, libertatis et jurium, qua hactenus praesenti turbatione excepta, gavisi sunt ante omnia restituere, ab omni ulteriori violentia, nec non in terris Imperii fortalitiorum extructione, aliisque innovationibus abstinere, et utramque tam Westphalicam, quam Noviomagensem pacem sartam tectam, inviolatamque esse, et si quid in alios Imperii Status et Ordines, supradicto Arbitrio non comprehensos, ulterius praetendi posse videatur, illud omne etiam (praevia tamen semper restitutione turbatorum) pari Juris et Arbitrii viae intra certum tempus decidendum committere velit, quo nihil certe facere potest Regia Majestas Vestra Deo gratius, nomini suo gloriosius et toti Christiano orbi exoptatius: De caetero Regiam Vestram Majestatem Divinae protectioni commendamus, Eidemque omnem Regiminis felicitatem ex animo comprecamur. Ratisbonae ex Comitiis 7. Febr. Anno 1681.

DCLXXVIII. Literae LEOPOLDI Rom. Imperatoris, ad CARDINALEM PIO, Germaniae Comprotestorem, de lite inter Capitulum Constantiense et Anthonium Sebastianum Reding pendente agentes, 1681.



page 946, image: s0946

Leopoldus.

REverendissimam Paternitatem Vestram haud immemorem esse ducimus eorum, de quibus cum alias, ita postremis iterum literis nostris 29. Julii Anni proxime superioris, in causa coram Capitulo Constantiensi cum Anthonio Sebastiano Reding, super canonicatu ejusdem Cathedralis vertente, datis, eandem praemonuimus; nimirum ut, cum novis contra datum Capitulum citationibus ex Curia Romana procedi intelligeremus, Reverendissima Paternitas Vestra (dum rem ulterius per consilium Nostrum aliud, quod ex contagionis lue tunc se nondum recollegerat, disquireremus) gravioribus jurisdictionum collisionibus antevertendis, ea interim omnia singula cum Sanctitati Suae, tum aliis locis opportunis efficaciter remonstrare pergeret, et vero, cum non solum dictum Capitulum Constantiense simulque aliae principaliores Germaniae Ecclesiae, imo illustrium Comitum ac Nobilitatis Germaniae Collegia, utpote, quorum omnium singulorumque primaria hic causa vertatur, de dictis evacuationibus seu citationibus, quibus causa haec ac punctum praecipue Nobilitatis Germanicae probandae, mere secularis extra Imperium per appellationem, contra privilegium summi Pontificis quondam, Pii Quarti, trahi velit, graviter conqueri non intermittant, sed et universi Status Imperii Catholici (quibus pro querelarum exacerbatione Acatholici quoque Status pro fundationum Ecclesiasticarum, quas obtinent, puritate, in nobilitatis requisito conservanda, proxime accessuri videntur)


page 947, image: s0947

pro antevertendo hoc universali praejudicio incessanter ac sollicite instent, nec vero a nobis ullatenus permittendum esse ducant, ut dicta Nobilitatis probatio ex quocunque capite et praetextu extra fines Imperii ad decisionem trahatur, aut alibi, quam secundum dictam Pii Quarti Bullam in Judicio Metropolitico Moguntino instruatur, decidaturque (prout in appositis hic copiis diserte exprimunt) satis exinde videt Reverendissima Paternitas Vestra non solum, quam pro Imperatorio Nostro munere nobis omnino incumbat, iisdem juribus, libertatibus et privilegiis Imperii conservandis quacunque nos via impendere, verum etiam quid quaestionis et praejudicii exinde (si praedictis Acatholicis quoque possessoribus fundationum Ecclesiasticarum causa accedentibus totum Imperium eidem intercederet) in Curiam Romanam ac sanctam sedem Apostolicam redundare possit, ut sane penitiorem omnino ejus considerationem mereatur, nec vero minus ex aliis etiam hic appositis copiis eorum, quibus Nos (tit.) Elector Moguntinus de causa hac apud Judicium suum Metropoliticum in contumaciam non comparentis Redingii peracta informat, perspicuum sit, nonnisi secundum juris ordinem in ea processum fuisse, et vero tantum abesse, ut dictus Reverendissimus Elector a Praedicta Bulla Piana recedere aut appellationi contra eandem in curia obtentae deferre intendat, quin potius cum Roma scribi intelligeret, quasi eidem appellationi deferendo jam in editionem actorum apud Judicium suum Metropoliticum ventilatorum consensisset,


page 948, image: s0948

ultro de contrario sensu suo per literas patentes (quarum copia hic quoque adjacet) testatus fuerit. Ex quibus omnibus singulisque nedum Reverendissima Paternitas Vestra, sed vel ipsa Sanctitas sua, et quivis alius de Curia illa satis assequitur, quam juris et justitiae ordini tunc perducto, privilegiisque ac Imperii Constitutionibus consonum, quam conservandae Jurisdictioni imperiali necessarium, quam item praevertendis Universalibus Imperii querelis sanctae sedi Apostolicae consuetum, ac denique collisionibus gravioribus praecavendis opportunum sit futurum, ut appellatione illa cassata Redingius denuo ad judicium illud Metropoliticum, pro purganda contumacia probandaque deinceps nobilitate sua remittatur, id quod ex hac etiam commissione tanto aequius faciliusque fuerit, cum vel ipsi Cantones Helvetici postremo iterum nona Decembris, anni proxime superioris, nomine praetendentis Redingii ad nos recurrerint, causamque ipsius apposita etiam nobilitatis deductione recommendarint, Nos vero eandem deductionem et saepe dictum judicem Metropoliticum Moguntinum ea cum admonitione remiserimus, ut siquidem ibi comparuerit, contumaciamque purgaverit, Reverendissimus Elector ipsum ad probandam nobilitatem suam omnino sit admissurus. Qua equidem via sicuti collisionibus dissensionibusque ulterioribus quam commodissime praevertatur, ita Reverendissimam Paternitatem Vestram impense requirimus, ut pro suo Comprotectoris Germanici munere juxta ac zelo quam efficacissime agat, seque tum apud ipsam


page 949, image: s0949

Sanctitatem suam, tum aliis locis opportunis sedulo atque enixe interponat, quo hac potissimum ratione contentioni huic desideratus ac opportunus utrinque finis imponatur. Id quod inprimis a Reverendissimae Paternitatis Vestrae dexteritate atque officiorum apud Sanctitatem suam efficacia omnino expectamus, quam quod reliquum est, propensiore benevolentiae gratiaeque nostrae Caesareae effectu complectimur. Viennae quarta Maji Anno 1681.

DCLXXIX. Literae GEORGII HAMEL A BRUNICX, Ablegati Generalium Foederati Belgii Ordinum ad Imperatorem Extraordinarii, ad ORDINES REGNI HUNGARIAE EVANGELICOS, quibus eos amice hortatur, ut obliterata pristinarum afflictionum et injuriarum memoria, gratiam Caesaream denuo oblatam cupide amplectantur, 1681.

Illustrissimi, Spectabiles ac Magnifici, Generosi et Egregii, Prudentes item ac Circumspecti Universi Inclyti Regni Hungariae Status et Ordines Evangelici.

QUantum intersit Reipublicae Christianae, quantum Augustissimae Domui, quantum reliquis Regibus, fere omnibus Principibus, Statibus in Europa, quantum maxime Hungariae Regno, Patriae Vestrae Magnatibus, Ecclesiasticis, Comitatibus, Civitatibus ac Regnicolis omnibus et singulis manifestius est, quam quod demonstratione egeat, nihilque


page 950, image: s0950

magis quam clara lux, face. Hoc itaque cum non ignorent praetitulatae Dominationes Vestrae, nec non etiam quantum afflictiones et miseriae Praedicantium Vestrorum ac interruptus cursus liberi exercitii Religionis Evangelicae Dominis meis clementissimis, mihique eorum Ministro cordi fuerint et sint, quantoque studio ac zelo hac in parte a me laboratum sit apud sacratissimam suam Majestatem, Regem Vestrum Optimum Maximum, a cujus singulari bonitate, justitia et clementia impetratum fuit gratiosum illud Decretum, cujus vi et vigore plurimi afflicti et miseri Praedicantes (quorum afflictiones et miseriae Vobis cordi erant et quotidianas lachrymas, suspiria precesque apud Deum Omnipotentem et Misericordem et Vestrum Christum Jesum extorquebant, et quorum absentia Vos omnes, sicut oves fine Pastore inimicis Vestris expositi oberrabatis) vinculis, carceribus et triremibus, contra omnium expectationem et fidem liberati absolutique fuerunt, ac simul saeva persecutionis tempestas, ab isto tempore minori rabie faeviit et hactenus quievit. O utinam! ut Pacis restituendae Prognosticon! Denique cum eaedem Vestrae Dominationes probe sciant, Dominos meos clementissimos meque ex eorum mandate non derelinquere Vestram causam; Sed eam Regum longe optimo, aequo, justo ac clementi, studio eodem ac zelo commendare, nec desituros usque dum vel minima spei supererit scintilla; Patiamini proinde, ut Vos libere alloquar, moneam, suadeam atque aequo animo attendite ad ea, quae Vobis alloquendo Vos, adhortando,


page 951, image: s0951

monendo, suadendo, ponderanda tamen a Vobis atque examinanda, relinquo. Pax et qui es in Regno Hungariae Dominis meis clementissimis cordi est; sed simul plena templorum, bonorumque ablatorum restitutio, Deum testor, nolite itaque aegre ferre, si sententias Vestras aliquando incurram, vel impingam. In omnibus negotiis facillime ad optatum finem pervenitur, ubi illa absque odio, ira vel alia aliqua passione, quae judicium turbant, tractantur; modestia, aequanimitas, moderatio, ubi in animo imperium obtinent, nullum tam arduum, tamque perplexum est negotium, quod tractando, vertendo, explicando, resumendo relaxandoque non facile expediatur. Deus optimus maximus animo placidos, pacificos, modestos, in charitatem inque mitiora proclives, juvat, amat, causasque illorum promovet, vertitque saepius contra spem metumque in melius: hae virtutes Christianum decent, maxime cum Evangelii magnam faciunt partem Evangelici. Seponant ergo injurias praefatae Dominationes Vestrae, quas pertulerunt: Condonent praeterita, quae reparari non possunt: remittant offensas etiam cum tolerabili damno, pacem quantum in Vobis est, charissimi Religionis confortes, quaerite cum omnibus Regni membris: mitigate gravamina Vestra ex aequo, ex bono, ex lege Charitatis, ablegate rigorem juris, qui cum aequitatis et charitatis ratione non semper subsistit: Pacem, quietem et concordiam ante omnia respicite, quaerite, reducite; Propter vos ipsos, uxores, liberos, propter patriam, concives, Regnicolas; propter laborantes Status,


page 952, image: s0952

Reges, Principes, fidei in Christiano orbe consortes; propter Dominos meos clementissimos, Vestros apud suam Majestatem supplices intercessores, propter augustissimam Domum, quae per tot annos, multo sanguine, auro, argentoque Vos et Christianismum contra inimicos defendit; propter Regem Vestrum Bonum, optimum, aequum, justum, clementem, qui subditos suos, Vosque omnes, ut viscera sua amat, qui pacem Vobis dare, gratiam suam dispartiri, misericordiam etiam malemeritis elargiri desiderat. Hujus optimi Regis vota pro pace, quiete et securitate Regni juvate, promovete, hac ratione fidem Vestram, quam semper habuistis prae caeteris et conservastis, constanter Domino Vestro clementissimo contra aliorum fraudes probate: hoc modo confundite inimicos Vestros, qui inscio Rege, Hungariam intoleranda et non excusanda temeritate opprimendi ac obruendi Evangelicam Religionem, ejusque liberum exercitium turbarunt et turbant. Hujus optimi Regis Clementiae confidite, ab hoc omnia sperate potius, quam ut desperata pace, Vestra culpa fiat, ut praesens diaeta, Vestro impulsu, abrumperetur: haec Clementia Vos appellat, vel ad se vocat, omnia promittit, haec Diaetam convocavit, Palatinum dedit, plura dabit, omnesque non dubito cum gaudio domum dimittet. Haec considorate, ponderate, examinate, placide, modeste, moderate, aequanimiter, in gratiam ejus, qui Vos ut fratres in Christo Jesu colit, qui Vobis bene et optime vult, precaturque toto animo et corde, ut Deus Optimus Maximus in Christo Jesu, Vobis Ecclesiae


page 953, image: s0953

suae in Hungaria membris benedicat omni benedictione in terris et in coelis. Dabantur Sempronii, 18. Augusti, Anno 1681.

Dominorum Generalium in Foederato Belgio ad suam Majestatem Caesaream Ablegatus Extraordinarius

Georgius Hamel a Brunicx.

Intitulatio.

Illustrissimis, Spectabilibus, Generosis et egregiis, Prudentibus ac circumspectis, universis, Inclytis Regni Hungariae Statibus et Ordinibus Evangelicis etc.

DCLXXX. Responsoriae STATUUM REGNI HUNGARIAE EVANGELICORUM, ad praeinsertas GEORGII HAMEL A BRUNICX, Ablegati Generalium Foederati Belgii Ordinum in Aulam Caesaream Extraordinarii literas, 1681.

Excellentissime Domine, Nobis Observandissime, Colendissime.

ACceptatis, eo quo decuit honore, nuper literis Excell. Vestrae ad Nos directis, tum commendato in iis benigno affectu Dominorum Principalium suorum, Praepotentum in Foederato Belgio Generalium Ordinum, benevoleque ejusdemmet Vestrae Excellentiae favore causam Nostram coram sacratissima Caesarea Regiaque Majestate


page 954, image: s0954

Domino, Domino Nostro Clementissimo promovendi, tum etiam zelosam adhortationem ad injurias seponendas, praeterita condonanda, pacem quaerendam, gravamina mitiganda, quietemque et concordiam respiciendam et reducendam, aliaque ibidem fusius expressa ex iisdem uberius intelleximus. Quod Praepotentum Generalium Ordinum Foederati Belgii in calamitate miserorum Ecclesiarum Nostrarum Ministrorum, ac scholarum Rectorum Christianam compassionem ac eliberationem a triremibus attinet, pro eadem apud Sacratissimam suam Majestatem Dominum, Dominum Nostrum Clementissimum, efficaci interpositione demissas agimus gratias, perpetua gratae mentis recordatione ad posteros quoque transmissuri. Caeterum, Excellentissime Domine, summas, summeque injuriosas, quas evolutis temporibus passi fuimus, patimurque adhuc, innocentissimae Nostrae Religionis Evangelicae turbationes, et eatenus complurium turbatorum sibi arrogatam et hucusque continuatam universalem fere miseros Evangelicos in hac patria prosequendi licentiam, qua videlicet mediante, paucissimis exceptis, omnia templa, Parochiae, Gymnasia, Scholae, Xenodochia proventusque eo pertinentes (in quorum pacifico usu ab ipsis institutae Reformationis Evangelicae temporibus, dum Praedecessores Nostri tam seculares quam plures etiam Ecclesiasticae Personae, per praedicationem verbi divini Religionem Evangelicam sponte et libere amplexi fuissent, ac templa et reliqua enumerata prae manibus ipsorum tanquam legitimorum possessorum et haeredum remansissent,


page 955, image: s0955

consequenterque legaliter et diplomatice numero Nos potiores Evangelici incolae hujus Regni perstiteramus) via facti occupata sunt, nonnullis ejusmodi occupatorum templorum funditus eversis, ac eorum materialibus in stabula et profanos usus conversis; quaque mediante Ministri Evangelici et Scholarum Rectores sub variis praetextibus omnibus facultatibus emuncti, e parochiis pulsi, capti, ac plurima cruciatuum genera subire coacti: Nobiles item ad imcompetens forum citati, arrestati, bonis privati, miseraque plebs variis damnificationibus et miseriis afflicta et oppressa est: Hujusmodi injurias, caeteraque adversus Evangelicam Religionem Nostram et ejus in hoc Regno asseclas commissa contra tenorem sacrorum Regiorum Diplomatum, contraque publicas iteratas Regni constitutiones ac desuper initas pacificationes audacissime patrata, Suae Sacratissimae Majestati ceu Domino et legitimo Regi Nostro in praeexhibitis Memorialibus Nostris, uberius quidem, sed tantum generaliter, maxima animorum Nostrorum demissione, uti jam praesentavimus, atque justam hanc publicam publicarum injuriarum et oppressionum Nostrarum causam, coram Sua Majestate Sacratissima, tanquam supremo in terris orbis Christiani justitiario Nostroque Clementissimo Rege ac aequissimo judice humillime exposuimus, secundum praelibati benigni sui Diplomatis continentias complanandam et determinandam; sic nequaquam volumus, nec unquam in animum induximus, haec ipsa Religionis Nostrae, ejusque Consortibus illata adversa per Nos ipsos,


page 956, image: s0956

aut quoscunque alios aliter ulcisci: Verum ad augustissimos Suae Majestatis Sacratissimae pedes supplices Nos devolvendo, et eandem per viscera misericordiae Divinae demisse orando, quatenus ex autoritate Regia, in quam spem Nostram totam unice post Deum conjecimus, illamque pro inexpugnabili Refugii Nostri asylo habemus, Gravamina Nostra praevio modo, cum satisfactione injuriatorum, benignissime complanari, ac contravenientibus punitis, Nos in integrum restitui facere, atque in firmam et stabilem securitatem, stante adhuc praesente diaeta, collocare dignetur. Atque ista via recta per toties memorata Diplomata Regia, veluti fundamentales Regni hujus leges, Nobis praemonstrata, quaerimus omnino, Excellentissime Domine, pacem, desideramusque quietem reduci et communem concordiam; Nobis siquidem nihil unquam desiderabilius est et fuit, quam habere et posse semper colere pacem in afflictissima, totque adversitatibus vexata, et jam in extremo fere discrimine fluctuante hac patria. Ab hac autem via ad alium quempiam tractatum, cum parte a qua taliter offensi sumus, in eundem deflectere, videtur Nobis nec tutum, nec conducibile, nec demum stabile, prouti id Nobis experientia manifestum reddidit: namque deflexione tali ab hac regia via, non possumus infelici quorundam Praedecessorum Nostrorum exemplo edocti (quod ipsum nunc nos terret maximopere) aliquam Nobis polliceri spei Nostrae adimpletionem: Cum etiam in publicis Regni Comitiis Anni 1647. vigore sacri Diplomatis Regii 400. plus minus templa Evangelicis in


page 957, image: s0957

hoc Regno fuissent restituenda, ejusque temporis praedecessores Nostri ad similem tractatum condescendendo, dum postea sero animadvertentes catenus inconsiderate se fecisse, abindeque resilire voluissent, recedere non permissi, verum eo res devenit, ut ex occupatis tot templis Evangelicorum 90. solum sint restitui promissa, nec ea tunc statim restituta et assignata, imo jam nunc etiam eadem cum aliis ferme omnibus ab Evangelicis rursum reoccupata existunt. Vult praeterea contradictione sua obviare Clerus, quo minus talis accordae tractatus nobiscum institui queat, qui citius etiam eatenus suam contradictionem admaturavit, quam Nobis Evangelicis tractandum esse, intimatum fuisset. Et sicuti idem ab initio semper praetensas suas contradictiones, contra Nos, jusque etiam Nostrum Diplomaticum obvertit, ita et nunc obverteret. Ac proinde Noster cum offensoribus Nostris eo modo ineundus tractatus, conclusorumque et accordatorum stabilitas et securitas nequaquam speranda foret. Praemissas rationes praeponderat etiam id, quod quia secum ferret amicabilis compositionis matura, debere in similibus tractatibus a summo jure recedere, Nostrum vero Jus sint, ipsa toties memorata sacra diplomata Sacratissimorum olim Principum et Regum, modernique pientissimi Regis ac Dominorum Nostrorum Diplomata Regia, absit a Nobis ab his, vel latum unguem recedere et per praejudiciosum aliquem tractatum iisdem quicquam cum summa conscientiarum Nostrarum laesione detrahere, cum perpetua nominum Nostrorum, ob rem non dextre gestam


page 958, image: s0958

infamia, successorumque Nostrorum prostitutae libertatis macula. Habentes itaque etiam coram Tribunali Divino per Nos in futuro seculo reddendarum rationum curam, praemissae justae, dilectae et legitimae semitae, velimus, nolimus, est Nobis insistendum necessario. In qua nullius penitus pervicaciae delectatione exstimulati, sed imperterrita gratiae Regiae fiducia animiti procedentes, cum profunda demissione pulsamus fores Regiae Clementiae, nec a constanti demissae supplicationis, et per eam obtinendae Justitiae Diplomaticae proposito Nos dimoveri patiemur. Justum, excellentissime Domine, et licitum per leges petimus, petimusque juste et sine injuria: petimus autem a justissimo Orbis Christiani justarum causarum judice: petimus uti pacis assequendae cupidissimi; petimus bonum publicae tranquillitati et totius Regni quieti deserviens, et confidimus justissimum eum judicem, circa postulata Nostra ad intimationem olim Gloriosissimorum Mathiae II. Augustissimorum, Avi et dulcissimi Progenitoris Suae Majestatis Sacratissimae, hanc eandem justitiam Nobis injuriatis clementissime elargiturum et administraturum. Quoad offensiones personales nobis multifarie illatas ab Excellentia Vestra aut aliis quibuscumque cordatis magnis Viris, nolumus tales reputari, qui non facile condonare cuperemus easdem, nec unquam hactenus perpessarum injuriarum tam memores fuissemus, quin charitate quoscumque superare niteremur, dummodo Nobis et Nostratibus templa, Parochiae, Scholae, Gymnasia, Xenodochia, caeteraque occupata et erepta, quae


page 959, image: s0959

ex toties allegatis Principiis occupare minime ulterius licuit, restituantur, ministri confessionis Nostrae ad priora Parochiarum, Scholarum et Gymnasiorum loca, abolitis hinc inde extortis ab iisdem praejudiciosis Reversalibus, admittantur; verbo in eum liberi exercitii Religionis Nostra statum, quo antecedentibus et notanter ipso anno 1647. constituti fuissemus, asseramur articulis etiam ejusdem anni hoc in passum firmati. Qua justa et constanti Nostra petitione Divinam humanamque Majestates nequaquam offendimus, cum Majestaticae ipsorum autoritati nihil quippe et ne in minimo quidem derogatorium cum omni animorum Nostrorum subjectione suppliciter expetamus, nec in charitatem erga proximum quidquam delinquamus, nostra non aliena repetentes nec alienationi animorum et dissensioni abnoxia, imo ad unionem et fraternam Dilectionem coalescendam deservientia effectuari desideramus, modeste ac placide agentes, ac quo demissius et suavius fieri potest, justam Nostram instantiam coram Caesarea Regiaque Majestate, coram Excellentissimis Aulae Caesareae Dominis Ministris, coram summis hujus Regni columnis; tanquam oculis Orbis Christiani, caeterisque Dominis Statibus et Ordinibus, fratribus proximis et commembris Nostrishicce constitutis; attendentes hoc et non aliud esse officii etiam et fidelitatis Nostrae, qua erga suam Majestatem Sacratissimam, uti Dominum et Regem Nostrum, nosmet in perpetuum devovimus.

Et haec sunt quae Excellentiae Vestrae condecenti honore ac debita officiorum Nostrorum commendatione


page 960, image: s0960

rescribenda habuimus permansuri semper

Ejusdem Excellentiae Vestrae

Datae Sempronii die 30. Mensis Augusti, Anno Domini 1681.

Amici et Servitores paratissimi

Statuum et Ordinum Inclyti Regni Hungariae Evangelicorum ad praesentem Diaetam Ablegati Nuncii.

DCLXXXI. Literae STATUUM SAC. ROM. IMPERII, ad CAROLUM II. Magnae Britanniae Regem, quibus ab eo, ut qua polleret Mediatoris autoritate Pacis Neomagensis leges ab iniqua Gallicorum Interpretum expositione vindicans, tractatus Francofurti ad Moenum institutos promovere haud dedignetur, obnixe efflagitant, 1681.

Serenissime ac Potentissime Rex, Domine Clementissime.

ETsi, Regiae Majestatis Vestrae sincerus animi affectus erga Romani Imperii Status nec non amplissima pro tranquillitate publica tam indefesse adhibita studia multis jam comprobata sint exemplis, renovata tamen per responsum in Palatio suo de Witehall 18. Octobris nuper datum, eaque, qua debetur veneratione 1. sequentis Martii acceptum,


page 961, image: s0961

nunc illustriora videntur, singulari sane solatii sensu ex iisdem intelleximus, quod Regia Majestas Vestra omnem operam suam ulterius adhibitura sit, ne scilicet Pax illa generalis mediatoriis suis officiis sancita et restaurata novis controversiis, Imperium inter et Coronam Galliae recens obortis debilitetur, Pactaque Noviomagensis Westphalicis conventis innixa ullo modo violentur. Et quemadmodum hunc Regiae Majestatis Vestrae zelum pro totius Europae Pace et Patriae Nostrae salute tam constanter vigente, eumque in finem oblatam Guarantiam, Electores Principes, et Status Imperii summa gratiarum actione merito complectimur, sic muneris Nostris et debiti esse duximus, Reg. Majestatem Vestram per copias responsoriarum hic appositas reddere certiorem, quid Rex Christianissimus ex arce sua Versaliensi 10. Octobri. anni superioris ad literas, dictorum Statuum nomine perscriptas, respondit, quidque per hos, pro rerum exigentia et manifesta causae Imperii justitia regestum est, certo confidentes fore, ut haec apud omnes a partium studio alienos uberrimum inveniant assensum, et Pax, suffragante Deo, sub Regiae Majestatis Vestrae pollente autoritate et guarantia reali perpetuo conservetur et floreat, eoque ipso amicabilis Francofurti ad Moenum inter Sacram Caesaream Majestatem et Imperium, Galliamque institutus congressus tanto feliciorem sortiatur effectum. Cui omne Regiae felicitatis incrementum apprecantes, Eandem quam diutissime incolumem vovemus. Dabantur Ratisbonae 22. Augusti Anno 1681.



page 962, image: s0962

DCLXXXII. Literae credentiales, quas Carolus II. Magnae Britanniae Rex, Bevill Skeltono, Ablegato suo extraordinario, ad Georgium Wilhelmum, Ducem Brunsvico-Luneburgensem dedit, 1681. Carolus secundus Dei Gratia Magnae Britanniae, Franciae et Hiberniae Rex, Fidei Defensor etc. Serenissimo et Celsissimo Principi Domino, Georgio Wilhelmo, Duci Brunsuicensium et Luneburgensium, Consanguineo et Amico Nostro Charissio salutem.

Serenissime et Celsissime Princeps, Consanguinee et Amice Charissime.

TAmetsi Nobis Ablegatum Nostrum apud Vos Extraordinarium Gabrielem Sylvium, Equitem Auratum, revocare placuerit, perspecto tamen, quo estis animo, ad eas omnes rationes ineundas, quae conservandae Christiani Orbis quieti opportunae videantur, non omittere voluimus, quin studium Nostrum in publicam tranquillitatem pariter declaremus, ea amplectendo consilia, quae in tam salutarem finem maxime cedant. Elegimus itaque Dilectum et Fidelem Nostrum Bevillum Skelton, armigerum Nobis a Cubiculis intimis, qui ablegati Nostri Extraordinarii munere in Aula Vestra defungatur, utpote virum, de cujus in res Nostras fide et observantia abunde Nobis constat, quemque etiam ob plurimum in Germanicis rebus usum et insignes animi dotes, qui demandatam sibi Provinciam obeat ornetque, undequaque dignum


page 963, image: s0963

fore confidimus. Celsitudinem proinde Vestram rogandam duximus, ut eundem dicto charactere instructum amice excipere, benigne audire, et plenam in omnibus fidem adhibere velit, quae nostro nomine aut in commune Terrarum Nostrarum commodum exponat. Cumque in subditorum Nostrorum commodum Nobis visum est eundem Bevillum Skelton munere Ablegati Nostri Extraordinarii ad Civitates Hanseaticas in Regionum Vestrarum confinio prope sitas, etiam munire: Id a Vobis rogatum voluimus, ut ipsius a Vestra aula absentiam excusatam tantisper haberetis, dum rebus Nostris ita postulantibus Hamburgi identidem agere necessum habuerit, ea tamen ratione, ut quoties cum eo de rerum invicem nostrarum statu communicare Vobis consultum fuerit, Is, prout ipsi praecepimus, ad vos reliquis omnibus negotiis posthabitis se conferat, nullam enim occasionem libentes elabi finemus, qua vos certiores faciamus, Nos nihil magis in votis habere, quam firmam amicitiam bonamque correspondentiam vobiscum colere, ejusdemque tam solida fundamenta ponere, quae omnino diuturnam imo perpetuam reddant. Dabantur in Palatio Nostro de Whitehall vigesimo tertio die Octobris Anno Dn. 1681. Regnique Nostri tricesimo tertio.

Celsitudnis Vestrae Bonus consanguineus

CAROLUS Rex. Conway.



page 964, image: s0964

Inscriptio.

Serenissimo et Celsissimo Principi, Domino Georgio Wihelmo, Duci Brunsuicensium et Luneburgensium, Consanguineo et Amico Nostro Charissimo.

DCLXXXIII. Responsoriae GEORGII WILHELMI, Ducis Brunsuico. Luneburgensis, ad praecedentes CAROLI II. Magnae Britanniae Regia credentiales, 1681.

Serenissime atque Potentissime Rex.

QUae a Regia Majestate Vestra paucis abhine diebus, ad Nos venere literae, et curarum pro salute publica continuationem, et benevolentiae erga Nos constantiam nunciantes, gratissimae Nobis exstiterunt. Nos vero, sicut judicium et consilia Regiae Majestatis Vestra noscere ac sequi in praecipuo semper habuimus negotio, ita sane ejusdem Ablegatum Extraord. Gabrielem Sylvium, Equitem auratum, prono maxime animo excepissemus, si Regiae Majestati Vestrae illum, ablegati Extraordinarii munere decoratum, ad Nos rursus mittere placuisset; quippe qui ob ingenium, prudentiam, rerum gerendarum dexteritatem, et ceteras Legatione nupera comprobatas virtutes, nobis est charissimus. Sed quoniam Regiae Majestati Vestrae hac vice aliud visum, merito Ejus voluntati acquiescimus: Confirmantes interim, nihil nobis Domuique Nostrae fore acceptius, quam


page 965, image: s0965

communicatis porro conjunctisque cum Regia Majestate Vestra rationibus, ea dispicere media, quae conservandae communi tranquillitati atque securitati convenire possint et sufficere. Neque profecto ulli dubitamus, quin Regia Majestas Vestra Pacem quietemque universalem, cujus sponsor est, eodem tueri velit zelo studioque, quo illam, cum aeterna Nominis Sui gloria, procuravit atque constituit. Cui Regia cura dignissimo proposito, ut annuat Numen coeleste, omnique bonorum genere Majestatem Vestram cumulet, animitus precamur, Nostraque officia quavis occasione promtissima pollicemur. Dab. arce nostra, quae est Epstorffii, die 3. Nov. Anni 1681.

Georgius Wilhelmus.

DCLXXXIV. Literae LEOPOLDI, Rom. Imperatoris, ad CARDINALEM PIO, Germaniae Comprotectorem, qubus ipsi controversiam inter Capitulum Wormatiense et Hermannum Lotharium ab Auwach gliscentem, commendat, 1681. Leopoldus divina favente Clementia etc. etc.

Reverendissime in Christo Pater, Amice Charissime.

In adjecta hic informatione Reverendissimam Paternitatem Vestram denuo haud celandam venit, quid novae causae, ex defectu sufficientis Nobilitatis,


page 966, image: s0966

capitulo etiam Cathedrali Wormatiensi cum Canonico ejusdem Ecclesiae, Hermanno Lothario et Auwach (quem comperto eo defectu a Choro et Capitulo suspendit) ab aliquot jam annis intercedat, et quemadmodum nunc in Curia, antequam sufficienter instructa, aut hinc inde eidem sumissum esset, ab Auditore Camerae Apostolicae, contra memoratum Capitulum, per executiones, monitoria, fulminaque et censuras procedatur, eo graviori, cum reliquarum ejusmodi fundationum Imperialium, tum praesertim rei catholicae, circa dictam Ecclesiam Wormatiensem plus nimis depressae sensu, quod ad invitas quasi redactae, hoc etiam praejudicium contra inveterata sua, ac quiete huc perducta statuta et observata, inde intentetur, unde praecipuam illorum manutentionem ac conservationem Germania tota merito expectat: Sane cum nostra hac in parte intercessionis officia dictum capitulum sollicite requirat, pro ratione muneris nostri Imperatorii, qua Ordinum Statuumque Imperii ac praesertim Ecclesiasticorum jura, privilegiaque ac statuta antiqua protegere, ac conservare Nobis incumbit, non possumus, quin id concreditum in his reverendissimae paternae Vestrae protectionis munus fiducialiter excitemus, et sicuti proinde in appositis hisce literis Nostris, quarum copia etiam adjacet, ad Sanctitatem suam super negotio hoc in Pat. Vestram credimus, it eandem benevole hisce requirimus, ut dictis literis Sanctitati Suae reverenter exhibitis, repraesentationis ac officiorum suorum vim eo efficaciter intendat, ut quousque se


page 967, image: s0967

plenius in ipsis partibus super causam informandam curavit, memoratum capitulum per praetacta fulmina et excutiones ad tantum sibi totique Germaniae praejudicium ineundum adigi haud patiatur, quin potius iisdem adhuc, cum omni causa atque attentato revocatis, suo ad tractum Rheni Nuncio Apostolico causam propius inspiciendam, et de jure, (ut quod idem capitulum unice flagitat) examinandam committere velit: Prout Sanctitatem suam pro paterna sua in nos et universam Nationem Germanicam propensione haud illibenter facturam confidimus. Nos quod reliquum est Paternitati Vestrae reverendissimae affectum benevolentiae gratiaeque nostrae Caesareae amice confirmamus. Datum Sopronii, die 14. Novemb. Anno 1681.

DCLXXXV. Literae QUORUNDAM ABLEGATORUM STATUS PER HUNGARIAM EVANGELICI, ad HERMANNUM, Marchionem Badensem, quibus ipsi nullum jam consultationibus, ob absentiam plurium Legatorum, locum esse reliquum, referunt, 1681.

Serenissime Princeps et Domine, Domine Gratiosissime.

SErvitiorum Nostrorum humillimam commendationem. Postquam hodierna die Vestra Serenitas medio Generosi Domini Georgii Gerhard, pro ea, qua erga Nos fertur gratia, quaedam Nobis insinuasset, quae accommodationi negotii afflictissimae


page 968, image: s0968

Nostrae Religionis deservirent; Ejusmodi gratioso Vestrae Serenitatis affectu perquam magni aestimato, nos, qui adhuc hic existentes confluere potuimus, (quandoquidem complures ob defectum sumptuum discessere) omnimode laboravimus in eo, quo tum debitum Nostrum erga suam sacratissimam Majestatem, Dominum, Dominum Nostrum Clementissimum, fidelitatis homagium, tum vero obsequiosum Nostrum in Vestram Serenitatem affectum declarare, et aliquam satisfactionem Serenitari Vestrae dari posse, prout medio certorum Nostrorum Nunciorum Vestrae Serenitati humillime intimavimus, quod Nos re exactius pensiculata, si aliquem medium terminum adinvenire poterimus, quo et gratiosam Serenitatis Vestrae intentionem secundare, et coram Principalibus Nostris actorum sufficientem rationem reddere valeamus, non intermittemus, quin praevia apud Serenitatem Vestram insinuatione, apud Dominum Nostrum clementissimum, etiam Viennae demissiam Nostram instantiam simus deposituri.

Verum cum negotium consultando aggrederemur, ac interea nuncii a Vestra Serenitate redirent, referrentque Vestram Sereniratem, nescimus cujus Decreti vel Patentis, ne scil. securitatem Nobis in negotio Religionis promitteremus, mentiohem fecisse, illico turbati et ita perplexi facti sumus, ut non videamus, ad quid Nosmet resolvere debeamus; praesertim, cum jam pauci Nostrum hic sint, ac proinde de eo, quod totum statum Evangelicum concernit, per nonnullos nihil tractari, aut concludi possit. Vestram proinde Serenitatem


page 969, image: s0969

humillime rogamus, dignetur hanc Nostram rationabilem excusationem gratiose admittere, et Nos ulterius quoque solita sua gratia complecti. Nulli dubitantes Principales Nostros facta coram iisdem super gratioso Vestrae Serenitatis affectu relatione, magni aestimaturos, et humillimum in omnibus occurrentiis ad Vestram Serenitatem recursum, facturos. Vestrae Serenitatis gratiae et per eandem innatae Pietati et Clementiae Domini, Domini Nostri Clementissimi (in cujus fidelitate vivere et mori optamus) nos in omne tempus commendantes, et Vestram Serenitatem diu feliciterque in totius Christianitatis emolumentum vivere exoptantes. Datum Sopronii, die 30. Decembris, Anno 1681.

Serenitatis Vestrae

humillimi Servitores

Nonnulli Ablegati Statu

Evangelici Regni Hungariae.

DCLXXXVI. Literae CAROLI II. Magnae Britanniae Regis, ad JOHANNEM GEORGIUM III. Saxoniae Electorem, quibus eum impense hortutur, ut omnem lapidem moveat, quo minus Rex Daniae telonium in Alb ifluvio erigere possit, 168 1/2. Carolus II. Dei Gratia, Magnae Britanniae, Franciae et Hibemiae Rex etc. Fidei Defensor etc. Serenissimo et Celsissimo Principi, Domino Johanni


page 970, image: s0970
Georgio III. Saxoniae, Juliaci, Cliviae et Montium Duci, Sacri Romani Imperii Archimarescallo et Principi Electori etc. Consanguineo, Affini et Fratri Nostro Charissimo Salutem.

Serenissime, et Celsissime Princeps, Consanguinee, Affinis et Frater Charissime.

LIteras ante aliquot annos ad Celsitudinis Vestrae Electoralis Patrem scripsimus de telonio quodam, quod Serenissimus Daniae Rex tunc temporis in Albi flumine erigere satagebat, fusius eidem exponentes, quanta tam Sacri Romani Imperii, quam subditorum Nostrorum commercio afferret incommoda, atque adeo Ipsum enixe rogavimus, ut seria illa de re habita deliberatione, dicti telonii erectioni obviam iret, utpote impositioni novae et publico commodo quam maxime damnosae. Nec nisi laeti deinceps intelleximus, literas Nostra et gravis, quod exinde fieret, detrimenti rationen tantum apud Ipsum valuisse, ut adhibita ad id consequendum studia sperato interea successu caruerint. Non minor autem doloris causa est, Eundem Regem, ut Nobis fertur, officiis suis apud Celsitudinem Vestram Electoralem et Imperii Ordines (quibus hujusmodi rerum decisio competit) ejusdem vectigalis in dicto fluvio exactionem denuo moliri; Cui quidem, ut praecaveatur, easdem instantias removendas rationesque Celsitudini Vestrae Electorali proponendas hisce duximus; quanta scilicet Sacrum Romanum Imperium damna patero


page 971, image: s0971

teretur, si istarum Regionum commercium tam gravi onere premeretur, quippe quod non modo mercaturam, quam subditi Nostri per tot retro annos in Germania exercuerunt, haud paululum labefactabit, verum etiam in causa erit, cur eorundem mercimonia majori, quam antea, pretio veniant, et commercium illud magna ex parte aliorsum divertatur, quod plane multo facilius anteverti quam deinceps restaurari potest. Sperare tamen malumus, ut tanti, quod hinc exorietur, damni momentum et repetita idcirco apud Celsitudinem Vestram Electoralem postulata (quae simul apud Caesaream suam Majestatem, cujus etiam tam maxime interest, adhibuimus) ipsum denique permovebunt, ut perficiat, ne praedicto Regi spes ulla detur, vota sua ad felicem exitum perducendi, verum ipsius omnes in hac re conatus repudientur, atque irriti reddantur, quippe qui non minus publico Sacri Romani Imperii commodo nocent, quam subditorum Nostrorum commercio adversantur; quod certe quantum ad Nos attinet, ubicunque occasio feret, gratissime agnoscemus. Quod superest, Celsitudinem Vestram Electoralem Dei Optimi Maximi tutelae ex animo commendamus. Dabantur in Palatio Nostro de Whitehall, 27. die Januarii, Anno Domini 168 1/2. Regnique Nostri 33.

Celsitudinis Vestrae Electoralis

Bonus Frater et Consanguineus

CAROLUS REX.

Corvarii.



page 972, image: s0972

DCLXXXVII. Literae LEOPOLDI, Roman. Imperatoris, ad CAROLUM II. Hispaniatum Regem, a quo amice contendit, ut Ordinis Teutonici in Burgundia Commendatori Privilegia ab antecessoribus suis concessagmtiose confirmare dignetur, 1682. Leopoldus, divina favente Clementia electus Romanorum Imperator semper Augustus etc. Screnissimo ac Potemissimo Principi, Dom. Carolo II. Hispaniarum, utriusque Siciliae, Hierusalem Regi Catholico, Archiduci Austriae, Duci Burgundiae, Nepoti, Affini et Fratri Nostro Charissimo, salutem ac mutuae benevolentiae, omnisque felicitatis continuum ac perpetuum incrementum.

Serenissime ac Potentissime Princeps, Nepos, affinis ac Frater Charissime.

QUantumvis Serenitati Vestrae sincerum atque indefessum devotionis studium, quo inclytus Ordo Teutonicus communem Domum Nostram Austriacam, unde jam plures veneratus est Magistros, hucusque semper enixe coluit, jam tum adeo notum esse sciamus, ut nulli dubitemus, quin Serenitas Vestra, pro reciproco suo erga illum benignitatis gratiaeque affectu, eidem quicquid ex aequo postulaverit, suapteque sponte absque ulla interpellatione nostra, clementer sit concessura, nihilo tamen minus cum modemus Magni ejusdem Ordinis


page 973, image: s0973

Administrator, venerabilis Joannes Casparus, tantam in Patrocinum nostrum collocarit fiduciam, ut si suorum desideria suffragiis atque intercessionalibus nostris concomitemur, effectum eo certius obtentum iri sibi firmiter promittat; Nos sane pro paterno, quo Nostros Sacrique Imperii Vasallos, atque hunc imprimis Ordinem, amplectimur, gratiae affectu non potuimus non prodesse, ac ipse de nobis Domoque nostracommuni multis argumentis optime meretur, Serenitatem Vestram hisce fraterne atque impense requirere, ut, cum Ordinis ejusdem et B. de veteribus junctis seu A. Commendator Provincialis fidelis nobis dilectus E. de B. quorundam privilegiorum, Exemptionum ac Immunitatum a Serenitatis Vestrae Majoribus ac Praedecessoribus Burgundiae Ducibus dictae Commendae suae Majori A. jam a Seculis concessorum confirmationem sit exoraturus, Serenitas Vestra eundem benigne exaudire, desideratae privilegiorum confirmationi facile clementerque annuerenon gravetur, utpote quo non solum inclytum hunc Ordinem Domui nostrae Austriacae magis magisque devincierit, sed nobis etiam rem fecerit quam gratissimam. Qui vicissim Serenitati Vestrae quavis occasione grata quaevis offerimus ac eidem affectum fratris et affinis amantissimi confirmando Serenitatem Vestram prosperrimo rerum eventu gaudere volumus. Datum Laxenburgi vigesima octava Mensis Junii Anno Domini 1682.



page 974, image: s0974

DCLXXXVIII. Literae credentiales, quas GEORGIUS WILHELMUS, Dux Brunsuio-Luneburgensis Baroni Schuzio, Ablegato suo Extraordinario, ad LUDOVICUM XIV. Galliarum Regem, tradidit, 1682.

Serenissime atque Potentissime Rex, Domine Consanguinee plurimum colende.

LIterae, quibus Regia Majestas Vestra gaudium suum e prospera principis Nepotis, nativitate, impertitum Nobis vouit, singulari Nos perfuderunt voluptate. Nam et constantis erga Nos benevolentiae luculenta haec testificatio est, et res ipsa, quae nunciatur, magnopere ad florentissimi Regni Gallici et communem salutem pertinet. Nos vero pro eo quo Regiam Majestatem Vestram prosequimur studio atque cultu praesentium portarori Baroni Schuzio, in mandatis dedimus, Majestatem Vestram protinus ut adiret, atque de nova isthac felicitatis accessione Nostro nomine gratularetur. Quem Extraordinarium Ablegatum nostrum, ut eodem, quo antehac alios Ministros nostros favore ac benignitate exipiat Vestra Regia Majestas, Illique in iis, quae proponet, fidem habeat, rogamus: De cetero sicut unice Nobis in votis est, ut tot hactenus declarata documentis Regiae Majestatis Vestrae in Nos Domumque Nostram propensa voluntas, sit perpetua; ita sane omnem dabimus operam, ut eandem quovis officiorum genere demercamur. Deus vitam, valetudinem atque incolumitatem Regiae


page 975, image: s0975

Majestatis Vestrae conservet Regiaeque Domus felicitatem aeternum stabiliat. Dabantur in aula Nostra, quae est Cellis, die 26. August, styl. vet. 1682.

Georgius Wilhelmus.

DCLXXXIX. Literae JOHANNIS III. Poloniae Regis, ad SENATOREM QUENDAM REGNI POLOATAE, cui comitia proxime induandi sibi propositum esse refert, ac ut, quid in iis proponendum statuendumve putet, candide secum communicet, clementer injungit, 1682. Johannes Tertius etc.

MAgnifice, sincere nobis dilecte. Quamvis post Comitia, irrito proh dolor! eventu dissoluta nondum integrum effluxerit biennium, neque in legibus et statutis Patriis, expresse definitum sit, utrum biennale inter bina Comitia interstitium a Comitiorum principio, an ab eorundem fine metiendum sit, quicquid interesset Reipublicae, ingruente jam hyeme, ad Comitiales consultationes non accedere, priusquam veris proxime venturi expeditio, postremas Aulae Ottomannicae, quae adhuc in abscondito latent destinationes, in apricum produxerit, armaque contra Caesarem in Hungaria sumpta, aut Pacem Provinciis emptam, aut bellum gloriosae Aulae Viennensi extorserit. Attamen cum periculosum sit, negligere aut praetermittere momenta rerum gerendarum, praecipue hoc tempore, dum tot, ac tantae rerum vicissitudines obtingant, quas leviter in novissimis


page 976, image: s0976

Circulatoriis ad totum Ordinem Senatorium expeditis, attigimus, nec in responsis exiguo numero datis, plenam reportavimus resolutionem. Ideoque nihil quidquam moribus et legibus patriae derogare volentes, decernimus, omnes moderni Status Reipublicae circumstantias, ad Portam generalium consiliorum Comitialium, opportune dirigendas et obliquanda vela, cum tempestas jubet. Ex parte quidem nostra quicquid ab hominibus praestari potest, securitati publicae impendimus. Egimus hic exeubias tanquam in specula, integrum fere biennium trutinantes momenta rerum, utique in ista Vicinia Aulae Ottomannicae propositum, utrum ad dirimendos Ukraniae limites sese accingere, an vero promissam Hungariae protectionem in effectum deducere maluerit. Quam cum tandem praesenti armorum subsistentia susceperit, ea, qua par est, circumspectione, vigilavimus, et adhuc defixis intuemur oculis expeditionem istam, qualem sortitura sit exitum, sollicite praestolantes, sustinuimus crebras Principis Scytharum Krimensium impetitiones, quamvis, sub mitipri legationum nomine, quibus debita ipsi dontiva non sine comminatione postulabantur, nos vero multifanam ipsum demulcendo, operam dedimus ut sarta tecta conservaretur mutua amicitia, quamvis non solutis, quae ab aliquot annis restant, stipendiis. Diventilavimus quoque aulae Moscoviticae inclinationem, omnesque imaginariae armorum conjunctionis fallacias penetravimus, sed et nunc recentissime percepimus, quomodo duplicatum illius Imperii caput, nostris suum


page 977, image: s0977

in commodum abutatur propositionibus, usque adeo nec minima quidem momenta rerum gerendarum omisimus, quin potius data quacunque occasione, vigilem in hanc illamque partem versavimus animum, missis passim pro certiore rerum indagatione viris expeditis et ad tractanda negotia aptis. Neque dum haec agimus, sumptibus et impensis nostris, inopiae thesauri subveniendo, hunc in diem usque parcimus; quippe ultro oecupantes tempus et occasionem promovendi emolumenti publici; Praeterea nec domesticas magni Ducatus Lithuaniae differentias, quae publica possent facessere negotia, per oblivionem transmisimus, quin potius eas nostra autoritate, deputatis ad id Viris eximiis, composuimus, serioque nonnullos, qui nobis adfuerunt, Senatores, adhortati sumus, ut sepositis partium studiis, omnes materias, cursum consiliorum publicorum sufflaminantes, quam efficacissime complanarent. Id quod etiam in recentibus literis nostris ad Commissionem Grodnensem datis, intimavimus, eidem stimulum addendo et calcar, ad res pro salute universa alacriter gerendas. Quid multa ? Dum Moldaviae omni ex parte consultum imus, inter res turbidas, etiam jam in Comitatu Scepusiensi apertum in discrimen erupturas, conatibus nostris adfuit supremus rerum humanarum arbiter. Pronus et in melius gaudens convertere vota. Jam vero et nova rerum facies in Moscovia, nostris se ingerit oculis, occasionemque praebet, aut sperata renovandi vota, aut spe omni abjecta sibi consulendi, inque memoriam, quae sua sunt revocandi, et ceptum


page 978, image: s0978

in Hungaria bellum eousque jam progressum videtur, uti nec Provinciarum avulsione, nec tributario regni Hungariae Vasallagio extingui, mitigarive possit; Viennae vero tacita ad minimum nondum coalitae conjunctionis desideria, modo has, modo illas, intentae pro bono publico sollicitudini insinuant propositiones. Adhaec Ucrania subditione et indulgentia Turcica, magno gentium confluxu, iterum vacuas implet se des, novasque nobis excitat curas, congesta rursus Provincia quidnam sentiet anxiosus? denique praeter continuas querelas assidue a Bassa Camenecensi et Aula Constantinopolitana ad nos perferunt, de extraditione captivorum, quos partim per nullam pos sibilem rationem investigare hactenus potuimus, partim a privatis nonnullis manumitti debeant, expostulationes, subinde admixtis gravissimis super violatione pactorum comminationibus, satisque crudis et enormibus exprobrationibus, quod nulla penitus commiseratione ducamur, ad mutuam captivorum eliberationem, recenter quoque a generoso Residente nostro duplicibus literis de dato 18. August. per Venetias et Viennam ad nos perlatis, certiores facti sumus, Portam Ottomannicam, post extortas ab Aula Viennensi quasvis pacis conditiones bellicum armorum apparatum, aut adversus Dalmatiam, aut (quod superi avertant) Dominia nostra expedituram, quem in casum forte Ucraniae dislimitatio, quae in occasionem hactenus dilata fuit, rursus a Porta erumpet, maxime cum nuper quidam Kani cky (quem Palatinus Walachiae publico Turcarum nomine pro Tribuno Bialacerkiovensi


page 979, image: s0979

fratremque ejus quondam Castellanum Cracoviensem pro Karsunensi proclamavit, constituitque) primus omnium Sicniacum et Kalisnum, municipia fortalitio Bialacercievinsi per pacta nobis una cum attinentiis concesso, incorporata eoque jam ab antiquo spectantia in partem Turcicam pertrahere ausus, in manus praesidii Bialocercievinsi Praefecti inciderit, ac pro meliori custodia ad castra exercitus nostri, ac Reipublicae missus sit; Posito autem, quod bellum Turcicum sedem suam in ipsa tandem Hungaria habiturum sit, militum tamen excursionibus, quae per Moraviam et Silesiam contingere possunt, haud vanum provinciis nostris, illic ad confinia sitis metum incuti possent. Hae igitur omnes satarduae considerationes, quae veluti inducias providae curae et vigilantiae nostrae denunciare et pleniorem Reipubl. poscere consessum videntur, praecipue cum tempus labentis biennii ad terminum in lege publica praefixum decurrat, officii nos admonent, utque profundiores sensus nostros circa praesentem rerum statum, usque ad proxime futura suspendamus Comitia, ibique postquam fortunam universi boni sospitem universis reddiderimus, Reipubl. integrum de Securitate sua judicium permittamus. Requirimus itaque Sententiam Sinceritatis Vestrae et consilium a matura ejusdem prudentia praestolamur, serius ne an ocyus praedicta Comitia indicenda sint, quid consultationi publicae proponendum, quibus punctis conventus tuto Comitiales informandi, quomodo instructiones formandae, et utrum expediat, in iis diserte exprimere, si quid arcani circumspecta


page 980, image: s0980

Sinceritatis Vestrae sagacitas suggereret, denique quid statuendum sit, circa illum Kuniky perjurium pactorum violatorem, dimittendusne an restituendus in custodiam sit, et tanquam transgressor pactorum puniendus. Ad ista omnia maturum Sinceritatis Vestrae responsum expectans, prosperam eidem a propitio Numine incolumitatem exoptamus. Dat. 30. Sept. 1682.

Nota. Pari ratione ad reliquos etiam Senatores Regni Pol. scriptum fuit.

SUPPLEMENTA AD PARTEM SECUNDAM.

(I.) Literae CONSILII STATUS TYCHOPOLIENSIS, ad FRIDERICUM III. Daniae Regem, cui submisse et sincere suadent, ut, abruptis, quam a Svecis accipere contenderet, Pacis tractatibus, enormem Provinciarum suarum jacturam anteversurus, inter extrema foederatorum suorum auxilia expectet, 1658.

Serenissime ac Potentissime Rex, Domine clementissime.

REgiam Vestram Majestatem pro humillima fide, devotione ac obedientia Nostra, ex vere perturbato animo celare non possumus, qua ratione Gottorpio et aliunde periculosa plane nuncia Lubecam et Hamburgum perferantur, scilicet Regis Sveciae exercitum in ipsam usque Sialandiam


page 981, image: s0981

penetrasse, et Vestram Regiam Majestatem, ut et Dominos Regni Senatores ad iniquissimae pacis conditiones ineundas cogere velle, imo ferme approbatas illas esse et conclusas, quarum vigore Vestra Regia Majestas totas Provincias Scaniam et Bleckingiam, cum parte classis bellicae, bis mille equites et totidem pedites ex exercitu suo, ingentem pecuniae summam, Insulam Bornholmiam et Praefecturam Nidrosiensem in Norwegia cedere, et insuper, quod palmarium est, Foedus offensivum et et defensivum cum Svecis inire vellet. Equidem hisce nunciis plenariam fidem adhibere non possumus, nec in animum Nostrum inducere, Svecos, siquidem rem isthanc serio agunt, et cum Vestra Regia Majestate Regnoque Daniae duraturam pacem ferire volunt, iniquis adeo conditionibus, nullum constans ac firmum vinculum nectentibus, illam suffulturos et fundaturos, nec dubitamus, Vestram Regiam Majestatem una cum Dominis Regni Senatoribus, quippe quorum res praecipue hic agitur, pro exquisitissima illa vere Regia et singulari prudentia, vel sine nostra admonitione omnia momenta ista accuratissime libraturam: Attamen, quam Maj. Vestrae Regiae juravimus, fides nos instigat, ut praeprimis ratione horum Ducatuum, quos natura, situs et prisca Unionis pacta et necessitudo cum Vestrae Majestatis Regnis tam arcte invicem colligarunt, ut ab illorum prospero et infelici statu, horum salus et infortunium dependeat, et utramque fortunam ex aequo communem experiantur, simus solliciti. Unde spe devotissima erigimur, Vestram Regiam Majestatem


page 982, image: s0982

nostram hancce fidelissimam curam, pro indulgentia sua non sinistre interpretaturam. Quod si enim, ut fama fert, tota Scania amittitur, Vestra Regia Majestas, quando Haffniae e senestra prospicit, infestos suos et insaustos vicinos, qui natura hostes sunt, et in pace quoque tales permanent, oculis oberrantes habebit et perpetuis periculis obnoxia erit: dimidium littus freti Oresundici ipsorum jurisdictioni subjectum esset, et Vestrae Regiae Majestati liberam in eo dispositionem aegerrime permitterent. Ut alia, quae cedenda forent, praetercamus, sane foedus illud offensivum et defensivum perpetuum, nobis videtur esse omnium gravissimum. Quod si enim res ita se habet, necesse erit ut Vestra Regia Majestas 1. Hollandos et omnes alios Foederatos derelinquat, 2. Illos omnes sibi hostes et infensos reddat. 3. Eorundem jam, ut certo perhibetur, 78. 75. 68. 62. 78. 67. 83. 45. 64. 78. 73. 42. 69. 63. 99. 65. 94. 88. 42. 77. 44. 59. 93. 57. 77. 51. 85. 45. 69. 18. 41. 73. 55. 59. 55. 91. 44. 58. 41. 88. 83. 32. 99. 33. 83. 91. 41. 94. 77. 45. 54. 89. 77. 64. 77. 91. 85. 48. 59. 44. 31. 41. 99. 76. 73. 45. 54. 78. 51. 91. 41. 40. in suis regionibus ut hostes et extrema hostilia omnia expecter. 4. 59. 41. 93. 78. 85. 54. 85. 45. 99. 88. 21. 76. 68. 83. 77. 54. 96. 31. 62. 78. 45. 93. 83. 96. 58. 85. 33. 96. 77. 93. 79. 58. 45. 75. 89. 61. 86. 91. 93. 41. 75. 62. 83. 97. 66. 66. 65. 94. 63. 53. 83. 56. 77. 43. 85. 44. 94. 45. 78. 66. 54. 83. 99. 54. 66. 75. 85. 76. 59. 93. 85. 76. 41. 59. 93. 85. 76.


page 983, image: s0983

58. 62. 93. 88. 33. 76. 89. 93. 43. 44. 85. 76. 44. 78. 45. 83. 76. 55. 43. 65. 67. 83. 44. 45. 76. 96. 41. 73. 52. 67. 52. 89. 44. 93. 62. 93. 44. 67. 91. 45. 42. 51. 91. 43. 44. 85. 45. 78. vel secundum propria principia nunquam sine bello esset, si se illis obstringeret et velut 98. 75. 43. 44. 85. 44. 76. 75. 45. 85. 85. 44. 89. 41. 79. 85. 33. 53. 93. 55. 43. 85. 45. 78. 59. 65. 79. 85. 41. 58. 93. 85. 68. 66. 44. 54. 85. 59. 41. 55. 43. 86. 77. 41. 75. 78. 55. 42. 68. 53. 94. 75. 65. 96. 85. 93. 42. 85. 45 68. 62. 76. 83. 55. 43. 85. 45 66. 76. 58. 5. Necesse erit, ut cum iis omnium hostis fiat, lucrum illis solis concedat, damnum autem et sumptus cum iis feret et communes habeat. Hae et plures praeterea aliae causae movent Nos, ut credere nequeamus Vestram Regiam Majestatem intolerabiles adeo conditiones, per quas Regnis suis ae Provinciis nullam pacem, sed, perpetuam materiam et semina belli acquiret, sibi veluti per vim injungi passuram. Ut nihil dicamus quantopere apud 54. 76. 85. 44. 67. 31. 96. 57. 68. 51. 31. 85. 69. 78. 54. 85. 44. 83. 33. 93. 41. 68. 79. 91. 45. 54. 85. 44. 68. 77. 42. 76. 83. 45. 33. 64. 85. 45. 66. 77. 91. 73. 97. 94. 53. 66. 33. 97. 83. 45. 66. 77. 93. 43. 76. 44. 85. 67. 44. 86. 63. 31. 94. 45. 93. 42. 53. 75. 55. 43. 85. 45. 68. 74. 58. 73. 67. 33. 58. 43. 31. 44. 93. 33. 85. 67. 33. 96. 43. 95. 43. 85. 75. 78. 33. 78. 56. 73. 58. 45. 66. 54. 66. 76. 89 44. 85 41. 52. 85. 55. 33. 98. 58. 52.


page 984, image: s0984

85. 44. 93. 97. 55. 53. 86. 93. 33. 75. 44. 85. 45. 77. 86. 58. 47. ---; praeser tim cum Vestra Regia Majestas classem suam adhuc integram et optime instructam, Urbem Haffniam sibi devotam et obsequentem, universum etiam Regnum Norwegiae cum Scania a tergo et in sua potestate habeat, ut vel propterea iniquarum adeo conditionum approbatione sibi imponi nunquam passura sit. Accedit, quod foederatos Belgas, proprii Status gratia, Vestram Regiam Majestaten nullatenus deserere, sed oceano quamprimum navigabili extituro confestim in auxilium accurrere oporteat. Imo auxiliares istae copiae, quarum supra mentio facta est, jamdum in via esse dicuntur. Quem super glaciem Deus Svecis pontem struxit, jam dirutus est, et facillime posset accidere, ut difficilius foret ex insulis abire, quam eo penetrasse. Solent communiter prosperi successus in uno extremo velut sufflaminari, cujus generis recens aliquod exemplum in Regnum Poloniae videre contigit, ubi Sveci Regem primum ex omni ditione sua ejecerant, postmodum id extremitates Regni, ubi Russiae adjacet, pepulerant, attamen per Dei digitum ibidem illis frena injecta sunt, ut magno cum dedecore et clade regredi et nunc universam Poloniam relinquere coacti fuerint. Tempus et maris frigore concreti solutio Regiae Vestrae Majestati certissimum auxilium afferent. Bellum istud a Regia Vestra Majestate ob bonam pacem et finium securitatem inceptum est. Si itaque haec aequis et justis conditionibus obtineri potest, merito amplectenda erit, iniqua vero pax neque danda


page 985, image: s0985

neque accipienda. Interea firmiter speramus, supremum Numen Vestrae Regiae Majestatis causam justissimam non deserturum, quin potius virtute ex alto instructurum, quo omnia in Divini nominis gloriam, horum Regnorum ac Provinciarum firmam pacem et securitatem, Regiae denique autoritatis conservationem cedent et emergant. Dab. Gluckstadii, die 25. Febr. 1658.

Vestrae Reg. Majestatis

Subjestissimi et devotissimi

D. Reinkingk.

Johann Helms.

Joh. Steinmann.

Conrad Hesse, D.

(II.) Literae FRIDERICI III. Daniae Regis, ad PETRUM WIBIUM, Praefectum Nidrosiensem, quibus Svecicis Commissariis Rumsdahliensem Praefecturam extradi tamdem jubet, 1658. Fridericus III. Dei Gratia, Daniae, Norwegiae, Wandalorum, Gothorumque Rex etc.

PRaemissa gratia nostra ac favore. Quandoquidem inaudivimus, Ministros Svedicos argumenta a Te allatis, quod Rumsdahlium alia quaedam et separata Praefectura a Nidrosiensi existat, acquiescere noluisse; ideoque ad praeripiendam ambagibus et controversiis inde forsitan orituris occasionem, Praefecturam istam, una cum veris, quibus circumscripta est, limitibus sine ultetiori


page 986, image: s0986

tergiversatione praedictis Ministris Suedicis trades, ut omnia tandem suum finem sortiantur. Quo ipso voluntati nostrae Te praebes obsequentem Deo interim a nobis commendatus. Scribebantur in arce Nostra Haffniensi die 19. Junii Anno 1658.

FRID ERICUS

Sub Nostro Sigillo.

(III.) Literae CAROLI GUSTAVl Sueciae Regis ad FRIDERICUM III. Daniae Regem, quibus sibi damni societati in Africa Suecicae a Carlofio illati causa satisfieri, et residua Paris Rothschildiensis capita executioni tandem plenariae mandari cupit, 1658. Nos Carolus Gustavus Dei gratia Suecorum, Gothorum Vandalorumque Rex etc.

Serenissime et Potentissime Princeps.

QUanta animi propensione atque desiderio, interveniente Legatorum Nostrorum apud Majestatem Vestram commorantium opera, eo intelinaverimus, ut Rothschildae praeterita hyeme conventa pacta praefinito tempore plenariae executioni mandarentur, ae ad finem perducerentur, nulli dubitamus, quin Majestati Vestrae a Nostris ad institutos jam Hasniae Tractatus ordimariis Commissariis humillime narratum fuerit: praeprimis quod ut amicus ac vicinus certo Nobis persuaserimus, sore


page 987, image: s0987

ut siquidem bona eorundem pars optatum eventum consecuta jam dudum fuerit, Majestas Vestra reliqua itidem promotura sit, quo etiam opportune effectui dari dari queant. Quoniam autem non solum puncta quaedam firmam et constantem utrorumque Regnorum securitatem, ac tranquillitatem concernentia adhuc restant, verum etiam plenarie edocti sumus, Condirectorem Henricum Carloffium cum Nostris et subditorum Nostrorum mercibus ac bonis ex Africa venientem, licet Minister Noster Hamburgi Residens maturrime illud praemonuerit, non tantum Gluckstadii a Majestatis Vestrae ministris neque detentum et arresto subjectum, neque de ablatis mercibus inventarium confectum, et ne eadem alienarentur ac distraherenttr prohibitum esse: sed et, ut fama fert, cum maxima auri merciumque pretiosarum parte aufugisse, antequam circa restitutionem locorum occupatorum satisfactionem ullam praestiterit. Nos sane alio, quam ad Majestatem Vestram recurrere non possumus, et vel propterea vigore harum literarum Nostros apud Majestatem Vestram Hafniae nunc commorantes Legatos Majestatis Vestrae conspectui sistimus, ut vicinum, Amicum atque fratres decet requirentes, velit Majestas Vestra eosdem non solum benevole audire, verum etiam totam rem ita dirigere ac disponere, ut tam circa hoc, quam in omnibus aliis ad executionem pacis adhuc pertinentibus praedicti Commissarii Nostri optatum responsum quam primum obtineant, universumque negotium hoc plenarium et opportunum eventum sortiatur, Nosque pro praesentium temporum ratione scire


page 988, image: s0988

queamus, qualem horum Tractatuum finem operiri debeamus. Et quandoquidem Majestatis Vestrse Ministri saepissime iterant et ingeminant, quanto onere exercitus Noster Regnum Daniae in hunc usque diem ibi commoratus, afficiat. Nos vero eidem quam facillime fidem adhibere possumus, Utique Majestati Vestrae certo affirmamus, Nos nihil tantopere intendere ac in votis habere, quam ut omnia, quae ad executionem dictae pacificationis Rothschildensis necessario pertinent, sed nondum facta sunt, abjecta cunctatione, in effectum traducantur, ac haud ulterius his in locis contra voluntatem Nostam retardemur et concedere cogamur, hostes nostros alibi omnibus interea temporum occasionibus et articulis in ingens Nostrum praejudicium ac damnum insidiari. Considimus proinde, ut amico et vicino par est, Majestatem Vestram in confirmationem ac robur pactorum negotium isthoc ita commendatum habituram, quo sine ulteriori mora ac procrastinatione Societas Africana compensatione et satisfactione pro illatis damnis frui et gauderepossit, praesertim cum Instrumentum pacis controversiam hanc disertis verbis determinet aliamque interpretationem nullatenus admittat. Quo ipso Majestatem Vestram divinae Protedioni commendantes prosperos rerum successus Eidem ex animo precamur. Scribeb. Flensburgi, die 21. Junii Anno 1658.

(IV.) Responsoriae Friderici III. Daniae Regis, ad praeinsertas Caroli Gustavi, Suecorum Regis Literat, 1658.


page 989, image: s0989
Fridericus III. Dei gratia, Daniae, Norwegiae, Wandalorum, Gothorumque Rex etc.

Serenissime ac Potentissime Princeps.

EX Majestatis Vestrae literis die 21. Junii proxime praeterita Flensburgi scriptis, quas Majestatis Vestrae penes Nos commorantes Legati Nobis exhibuerunt, satis percepimus Majestatis Vestrae propensionem, qua inplenariam Tractatuum conclusionem fertur: et nulli equidem dubitamus, quin jam dicti Majestatis Vestrae hic degentes Legati sufficiens de Nobis testimonium perhibere possint, Nos nihil earum in Nobis desiderari passos, quod ad sinceram amicitiam ac fidam correspondentiam inter Nos et Regnorum Nostrorum subditos facere quid possit; imo singulari aliqua contradictione aut tergiversatione concessisse et approbasse omnia, quaecunque Nobis ullo modo factu possibilia fuere, modo certi extiterimus Majestati Vestrae gratum quid et acceptum exinde posse accidere. Verum enim vero cum Majestas Vestra ipsamet in dictis suis literis mentionem injiciat eorum, quae a Condirectore Henrico Carloffio in Africa patrata sunt, Majestati Vestrae constare volumus, quod quanquam credamus, Nos Majestatis Vestrae Legatis majorem jam dum satisfactionem obtulisse, quam instrumentum pacis in ejusmodi casu requirit et praecipit, eo quod aliter in animum inducere nequeamus, quam quod articulus undecimus pactorum Rothschildensium (quippe qui certa quaedam loca, ubi captae praedae


page 990, image: s0990

deducendae sint, nullatenus speciatim determinac ac definit) eodem plane modo intelligi debeat de iis rebus, quae in ejusmodi loca Africae deducta fuerunt, quae tum temporis, quando merces Africanae eo deducebantur, sub potestatem nostram redacta erant, ac si illud ipsum hic in Europa in munimentis Nostris atque Urbibus contigisset: Nihilominus ad ostendendam amicitiam ac benevolentiam erga Majestatem Vestram et ejusdem subditos, declaravimus, Nos velle ut munimenta ista juxta Articulum XIV. et praeter haec navis ista cum mercibus, quibus secundum verum Inventarium ad urbem Nostram Gluckstadium venisse et deducta esse probari poterit, reddantur ac restituantur. In quo sane certo speramus Majestatem Vestram acquieturam esse. Et siquidem Majestas Vestra in hoc vel alio quodam casu plura a Nobis vel possit, vel velit postulare, offerimus Majestati Vestrae in omnibus Nostram benevolentiam, ut vicinum ac fratrem decet, et Nos taliter praestituros recipimus, ut Majestas Vestra Nobiscum contenta esse possit, maxime cum tam in hoc quam in omnibus aliis de Majestatis Vestrae aequissimo et juris amantissimo animo plenarie ac certo persuasi sumus. Et quandoquidem Majestas Vestra ipsamet probe intelligit, quanto damno Regna ac ditiones Nostrae afficiantur, quod Majestatis Vestrae exercitus et copiae ibidem in hunc usque diem commoratae fuerint, et non solum debitum ipsis victum post Pacificationem sufficienter perceperint, verum etiam insuper maxima tributa subditis imperaverint et extorserint, et ejusmodi exactiones tam diu ultra terminum


page 991, image: s0991

evacuationi destinatum continuaverint, ex quo sane summa Nostrorum ruina et desolatio non potest non sequi, quam tamen Majestatem Vestram neque optaturam neque permissuram confidimus, utique in firmam spem erigimur, Majestatem Vestram non defugituram negotium isthoc ita componere, quo sine longiori mora exercitus discedat, et evacuatio reipsa praestetur, praesertim cum a Nostra parte nihil omnino appareat juxta pacificationis tenorem praestandum, quin executioni jam dum mandatum fuerit. Postquam etiam ad aures Nostras pervenit, delectus militum a Nobis institutos Maj. Vestrae suspicionem quandam et scrupulum injicere, fatemur equidem Nos plane ignorare ejusmodi quid Nostro nomine fieri, multo minus id a Nobis esse mandatum, nisi forsitan sint quidam officialium, munimentis Nostris in praesidium impositorum, qui numerum sibi commissorum militum augere laborabunt. Quod restat Maj. Vestram divinae tutelae ex animo commendamus cum voto omnigenae prosperitatis. Scribeb. in Arce Nostra Haffniensi die 27. Junii Anno 1658.

(V.) Litera PLENIPOTENTI ARIORUM SUECICORUM ad OTTONEM L. B. a SCHWERIN ET D. W EIMANNUM, Plenipotentiarios Brandenburgitos, quibus eis praeproperatum Gottorpio discessum exprobrant, et inique fasta, quorum se insimulaverant, in eorum sinus cum foenore retorquent, 1658.



page 992, image: s0992

Illustrissime, Generosi et Magnifici Domini Legati.

DUm de subsistendo Hamburgi et inde ad desiderati promissi constantiam certa responsa praestolamur, advenerunt 29. Julii ibidem subscriptae literae, spirantes ad convitia usque praecipitem animorum in Nos acerbitatem. Eo graviorem, quod cum saltem discessum Hamburgo indicare, caetera differre et quasi in integro relinquere voluerunt, in nos tamen licet ultra mandatorum necessitatem a causa alienos invehere volupe habuerunt. Quo an in se magis quam in Nos, non illaeso pudore, injurii fuerint, relinquimus aliorum judicio, certi interim nec Nostris meritis talia, nec Legatorum dignitati Excellentiarum et Dominationis Vestrae convenire, utrumve jure pro cupiditate Vestra ad audientiam non sitis admissi, cum arbitrii plane Regit fuerit, quomodo venientes ab amico dubio non modo, sed hostilium plurium comperto, audire voluerit, an non de intentione ambiguae Legationis per Deputatos rogare causa sit; Vestrae autem haud facultatis, qui ad Regem multifariam offensum missi, uti admittendi sitis, praescribere. Est Legatis sua securitas et dignatio per gentium Jus, est tamen et istorum aeque, ac eorum, a quibus veniunt, debitum et officium, de eo autem illius, ad quem mittuntur, pro eo uti amicitiae vel offensionis rationibus convenit, statuendi jus et suae dignitatis observantia et in advertendo praejudicio non improba cura est. Innixa sunt, quae carpuntur, praesupposito alicujus quasi necessitatis statim sine praeliminari


page 993, image: s0993

quadam communicatione audiendi Legatos plane erroneo, cum gentium juris morisque sit penequotidiani, mitti ad Legatos, imo et cum a dubiis et suspectis mittuntur, non admitri, praeterquam factis sui adventus, propositi eorumque, quae Legationis praeparatoria sunt, declarationibus, quae nisi Historiarum, orbisque negotiorum ignaros latere non possunt. Male, quod pro praesenti rerum statu audientia concedi aliter non potuit, eo detorquetur, quasi Excell, et Dominat. Vest. abire coactae sint, quibus accessus, mansio, mandatorum expositio, caeteraque omnia libera fuerunt, dummodo Legatione tali digna fecissent; Cui non tantum quod placet, sed maxime, quod negotio convenit, et ab eo, ad quem venitur, audiri potest atque debet, spectandum, quo fine suis lubitis indulgere, est libertatibus abuti. Si audivissent proponenda, et quod par erat, respondissent, non fuisset verendum, ut negotiosis scriptionibus causa et dignitas Principis implicaretur; potius quod rei causae que erat explicare, et ad finem amicum et pacificum applicare valuissent. At cum dicitur, talia contra mandati seriem fuisse, facile intelligimus, causam mentemque non tractatui amicitiae per ista quaesito, sed incongruo negotio intentam, quae idcirco etiam maluerit Legatione, sic, ut prae se tulit, summae rei (quod tamen ex eventu satis non apparet) destinata tamen satis non instructa, penitus abrupta, cuncta fato committere. Cui et Nos jam lubitus vestros relinquimus, de aliena conscientia, dum Nostrae satis securi, ultra non solliciti. Id vero miramur, quod, quae in proponendis erant, quam


page 994, image: s0994

a Principe Vestro tam a veritate rei gestae aliena, nec ex Regio dictamine (quasi ultra id Ministri sibi quidquam arrogent) nec ex fide eorum, qui negotiis eorum interfuerunt, sed iis excepta calamis putatis, quibus aut nimia festinatio, aut nescio, quis funestus error eo mentem detraxerit, ut illa quidem, nec praeteritorum memor, nec futuri anxia, veteres amicitias novis an fulcimentis erigere aut orbis concordiam quaesitis affligere disceptationibus res una eademque sit? non satis forte expenderit: Ex assuetudine talia aut faciendi aut patiendi an ista profluant, in examen jam non trahimus, de eo tamen certissimi, nec praeter jussum superiorum nec contra veritatem scripto quidquam contineri. Propositum erat, quod veritatis atque sinceritatis proprium, non fugere lucem, sed ob oculos singula, si negarentur aut negari possent, ponere, idque velut coram testibus Amicissimorum et officia pro amicia offerentium Principum Legatis, ne isti, quae nunc inique erupit, improperationi, locus esse, nec quidquam in eo, quod ad arguendam veritatem pertinet, inter actus, qui et orbis conscientiae infixi et documentis luce meridiana clarioribus et consiliis non intus amplius latentibus, sed ad solem usque progressis innixi sunt, deficere possunt. Si quid a veritate alienum inter ista conjiciendum, certe onerabit ea praesumptio defugientes demonstratio nem, ejusque testimonia reformidantes, ac ideo recusantes sub obtentu nudo dignitatis, cujus praeprimis intererat, ad ista non effugium sed rationum veritatisque pondera reponi. Quorum fiducia haec pars freta securo calamo potuit


page 995, image: s0995

nemini non conscia et credita committere, non festinatione nimiae, sed pro necessitate rei, quae nisi talium explicatione ac compositione non potuit incipi, nedum transigi, nec errore, qui cadere non potest in eos, quibus factorum notorietas, actorum irreprehensibilis fides, adversantium in confessionem accipi solitum factum adstipulatur. Qui sine odio et gratia judicabunt, verebuntur magis, ne funestus et fere fatalis error consiliorum, queis praeteritorum memoria et futuri sollicitudo seponitur, veterem amicitiam dum nova ejus fulcimenta, valde hactenus infestis machinationibus subruta, quaeruntur, et juxta orbis concordiam, quaesitis magit malorum vanis praetextibus, quam justis remediis, plane tollat, et devinctus talibus, praedestinari sueta accederet. Qui incurioso ac festinato discessu missa facere, nec gravitati rei, sine discussione illorum, non expediendae, nec Serenissimi Domini Electoris conscientiae, quam adversus acta et orbis testimonia aliter asserere oportuerat, pacis et amicitiae syncerae scopo non plane congruit. Non erronee nec pertinaciter asseruimus, quod res est, declinatam Dominorum Legatorum Brunsuico-Luneburgensium, ut et Hassiaci a Sac. Regia Majestate fuisse Interpositionem, et si responso congruo propositio debito modo facta fuisset honorata, audientiam ulteriorem ipsis destinatam fuisse. Si Excell. et Dominat. Vestris forte non innotuit ex abitus praecipitantia, atque ignoratione, per quam significatio fuit praepedita, profecto haud eo minus certum est. Hanc dum expectare noluerunt,


page 996, image: s0996

ignorantia nihil suffragatur, sed multum demit judicio, quod inde firmatum putatur, quantum nempe in illo deest debiti officii. Cui congruum existimavimus expectari, quae ad refragationem inopinatam reponerentur. Ex quibus, post praeliminarem propositionem, audientiae impetrandae, si non hostilia, et inimica (quorum nonnihil fuit hactenus exhibitum aut indicatum) omniapotius incontrarium acta fuissent, certitudo esse poterat. In eo autem faltem aberratum, quod aut pro Vestra opinione, aut quomodo cum certis amicis agi solet, admitti voluistis, cum nec Sacra Regia Majestas pro Vestro nutu teneretur inter ambigua et suspecta, caeca admissione, sibi juribusque suis praejudicare, nec Vos amicis tribui solita officia possetis postulare, quam diu non modo non constaret de intentione Legationis, a Principe cum hoste, velut contra communem, foederato, qui hostilia olim multa peregit, imo adhuc perpetrante profectae, sed et ejus explicatio detrectaretur. Quae ratio apud omnes gentes aequa ostendet orbi, quanta cum iniquitate queramini, quasi destinati ad exempla inaudita, aut ad injurias parum aequas utrique partium existimationi. Quae in Serenissimo Domino Electore non potuit laedi, si ejus Legatio amasset producere in conspectum pro diluitione proponendorum, adeoque via ad ulteriores amicitiae actus sternenda necessaria, a Sacra Regia Majestate non aliter defendi, quam ut prius sciret, talia in faciem audaci fronte non objici, quae jam Nobis, non Nostra, sed Regia agentibus, a veritate et modestia


page 997, image: s0997

alienissima opponuntur. Inter quae numerare cogimur, quod dicitur, nunquam Excell. et Dn. Vestras detrectasse admissionem praenominatorum Dominorum Legatorum, cum id primum fuerit post denuntiatam propositionis intentionem, ut et Regiorum Ministrorum accessum liberum non abnuisse, cum oblatum, remissa charta, statim rejecerint, iis obtentibus, qui nihil soliditatis habebant, et ignorantiam causae postea significatae sapiebant. Qua modum, qua locum, qua tempus nihil contigit, quod non pro praesenti rerum statu congruit, sic consuetum et pro negotio expediendo ex usu; Quo fine nec admitti nedum audiri debet, cum quo tractatus amici suscipi perficique deberent. Quo detrectato principia, non obtenditur aequissimum Dominorum Legatorum judicium, quorum aequanimitati secus, quam ut post praeterlapsa rerum momenta sinistre judicaverint, confidimus, multo minus aliquid intempestivum, suspectum aut imperatum accessisse, quorum nihil Nobis constat nec docetur. Adfuisse porro vos scribitis non conflicturos nec causam disceptaturos, sed velut ad Regem missos Oratores ab amico Principe pacis et amicitiae causa.

At illud alienum plane a negotio est, quod sine causae disceptatione post tot adversa et corrigenda expediri et ab ipsis factis, ubi recusata et per discessum evitata est expositio intentionis, separari nequit. Quam inter inimica acta Principis amicitia et benevolentia, se praesumi non sivit, tam et quae praecesserunt isti fuerunt incongrua. Quae


page 998, image: s0998

cum alias sperarentur, non est negatum quidquam ex iis, quae ad initia tractatuum cum amico dubio et ad legationum mores pertinebant, nihil dum remisto etiam ex iis, quae porro fieri, et audientiae praemitti debuerunt merito dilatae, donec constaret de accessus ratione et admissionis aequitate, nun negatae autem, si justa praestarentur. Erratur in eo, quod admissionis non tantum ad locum, sed et ad aures oculosque Principum necessitas sic astruitur, ut sine discrimine ante omnia dari, nec quidquam antea, aut interrogari aut explicari debeat, jdeo erronea ex eo discessus causa petitur. Cujus praefestinationem non, ut ajunt, coactam, sed voluntariam plane et animorum non valde pacatis consiliis deditorum indicem, non potuit non capi in argumentum consiliorum ab amicitia et quiete divagantium. Mira est cum paucorum dierum morae, in re, quae semel turbata per plures annos aegerrime reparatur, impatientia, tum de transmittendis, velut inanibus, opinio, quae ad tractatus amicitiae consueta inevitabiliter necessaria et praemittenda. Et cum ea omnia sic deprehendamus, ut magis bene proposita et innocenter significata carpant atque argutentur, quam, quae ad scopum tendunt, serio agant, est, ut malimus, non aliter habiti, ejus modi literarum commutatione ulterius non sodicari, ex conscientia Orbis, judicio et eventus spe, satis fecuri, quod mala et nobis imputentur indigne et cedent in eos, a quibus tam incuriose ac temere effusa. Quibus cum Excell. et


page 999, image: s0999

Domin. Vestras Divinae committimus protectioni Dabantur Gottorpii, die 5. Julii, 1658.

Excell. et Domin. Vestr.

ad officia paratissimi

David Mevius.

Schweder Dietrich. Kley.

Eduard Ehrenstein.

(VI.) Literae CAROLI GUSTAVI, Suecorum Regis, ad FRIDERICUM III. Daniae Regem quem instanter urget, quo tandem omnibus initae Paris conditionibus sua ex parte satisfieri curet, 1658. Nos Carolus Gustavus, Dei Gratia Suecorum, Gothorum Vandalorumque Rex etc.

Serenissime ac Potentissime Princeps etc.

MAjestatis Vestrae Legatum et Praefectum Coenobii Mariacker, Dominum Ovenum Juliura, Haereditarium in Lundby etc. statim atque huc accessit coram admisimus, et tam ex ipso, quam Majestatis Vestrae, quas simul Nobis insinuavit, intelleximus, qua ratione Majestas Vestra non solum sibi persuadeat, quod quantum tractatus praesentes et praeprimis satisfactionem Societatis Guinensis attinet, eousque se explicuerit, ut in iis acquiescere


page 1000, image: s1000

queamus; verum etiam firmiter credat, Nos exercitui Nostro discessum imperaturos et has provincias onere copiarum Nostrarum levaturos. Equidem Nos aliquoties antea tam per literas ad Majellatem Vestram scripras, quam Nostros pene Majestatem Vestram commorantes Commissarios satis superque ostendimus ac iteravimus, quanto desiderio erga operis hujus perfectam consummationem feramur, et id vel maxime ob hanc causam, quod horum temporum rationes ac momenta requirant ac exigant, exercitum Nostrum jam in acie stare ac impedire, ne hostes Nostri insignes rei bene gerendae occasibnes Nobis praeripiant. Persuaseramus Nobis etiam, quemadmodum et nunc eadem spe, sustentamur, futurum, ut siquidem tam pauca putcta peragenda restent, Vestra Majestas similiter eadem haut gravatim perficiat et ad optatum exitum perducat. Nos mandata Nostra ad praedictos Commissarios Nostros ita moderati sumus, quemadmodum ipsum jus et aequitas postulant, et inter Nos ac Regna Nostra nuper inita pax permittere poterit: In firmam spem, ut amicum ac vicinum decet ingredientes, Majestatem Vestram se in hoc ipso taliter declaraturam, quo negotium isthoc quamprimum conficiatur, et una cum pacis executione illam securitatem Nobis asseramus, quam per Tractatus istos unice quaesivimus. Hinc simul atque Recessus subscriptus et ratihabitus fuerit, ne momentum quidem praeterlabi patiemur, quin exercitum Nostrum moveamus et hinc discedere jubeamus. De caetero quicquid vel ipsimet vel per Deputatos Nostros


page 1001, image: s1001

Majestatis Vestrae supra memorato Legato aperiri fecimus, nulli dubitamus, quin non secus ac spartam a Majestate Vestra ipsi commissam egregie exornavit, eadem fide ac candore Majestati Vestrae, quae ipsi heic significavimus, enarraturus sit. Id quod ita suturum esse confidimus, Majestatem Vestram interea tutelae divinae, cum voto omnis prosperitatis, ut amicum et vicinum par est, ex animo commendantes. Gottorpii, die 8. Julii, Anno 1658.

(VII.) Literae FRIDERICI III. Danorum Regis, ad SIMONEM DE PETTEKUM, negotiorum suorum in Anglia Procumtorem, cui clementer injungit, ut apud Angliae Protectorem rogando instet, velit Regem Sueciae omni possibili modo eo permovere, quo tamdem exercitum suum e Regno ditionibusque Danicis educat, 1658. FRIDERICUS III. Dei Gratia, Damae, Norwegiae, Wandalorum, Gothorumque Rex, etc.

Honorate, dilecte, fidelis.

FAciles conjicimus etiam in Anglia variis sermonibus occasionem exinde subministrari, quod post pacem initam, cum plenaria exercitus Suedici eductio Calendis Maji proxime praeterlapsis, juxta tenorem Instrumenti Pacis fieri debuisset, ille nihilominus ad hoc usque tempus in Regno et ditionibus Nostris, non sine maxima earum devastatione


page 1002, image: s1002

ac ruina commoratus fuerit. Fieri etiam facile potest, ut qui vera retum heic gestarum notitia destituuntur, cunctationis istius atque morae culpam omnem in Nos conjiciant. Consultum itaque Nobis visum fuit, in adjuncto his libello de istis omnibus te accurate informare, ut ibidem apud Dominum Protectorem quam moderatissime tamen instare possis, quo inter Nos et Regem Sueciae, fide publica, interpositione et laboriosa mediatione Domini Protectoris initae paci satisfiat, nostrique ad incitas jam tum redacti subditi contributionibus et aliis oneribus non amplius graventur; sed exercitus Suedicus confestim educatur, Nosque Pacis fructibus tandem frui valeamus: praesertim, cum, fervente bello, tam gravi et intolerabili onere, subditi Nostri haut gravati fuerint, quam quod ipsis nunc imponitur, non habita ratione, quod Nos, quantum Nobis incubuit, traditione Provinciarum Scaniae et Bleckingiae munimentorumque in iis sitorum, Praefecturarum Bahusiensis et Nidtosiensis (quae duae Praefecturae mediam ferme partem Regni Nostri Norwegiae faciunt et aequant) Item evacuatione castri Bremerverdensis, bis mille equitum traditione, satisfactione Celsissimo Principi Slesuici Holsatiae-Gottorpiensi Duci praestita, restitutione navium sale onustarum, cum omnibus mercibus caeterarumque rerum omnium, quae in instrumento pacis continentur, impletione officio Nostro et paci plenarie satisfecerimus, et insuper ad pacem et tranquillitatem retinendam Insulam Wenam, licet ad Scaniam non pertineat, Regi Sueciae cesserimus: cum tamen


page 1003, image: s1003

e contrario et ex parte Regis Sueciae Insulae Fionia et Langelandia, universa Julia, ut et Ducatus Slesuicensis et Holsatiae Nobis restituti non fuerint, sed ab universo Suedico exercitu in hunc usque diem perquam graviter premantur, ut multi subditorum Nostrorum, domiciliis et possessionibus suis relictis, jam solum vertere coacti fuerint, pars belli oneribus fatigati concidant et ad desperationem adigantur. Ex quibus calamitatibus, ut emergamus et eripiamur, aliud sane remedium nunc non occurrit, nisi maxime aestimata autoritas Domini Protectoris, cujus interpositione pax coaluit, quique vel hoc nomine indemnes Nos praestare merito debet, Regi Sueciae aliam mentem indiderit, ut exercitum suum e Nostris Regionibus tandem velit educere. Et quanquam a parte Regis Sueciae objiciatur, controversiam de praeda Guineensi ad finem nondum perductam esse; scias tamen, Nos majorem pecuniae summam, quam quae, habita ratione aequitatis, postulari potuisset, in satisfactionem obtulisse. Et si vel maxime de uno seu altero negotio nondum plane convenisset, veniam tamen apud aequos rerum arbitros invenire non poterit, Nos post pacem sancitam, ab universo exercitu premi, provincias Nostras omni modo desolari et omni jure neglecto, viribus et nervis privari. Quapropter his ipsis clementissime tibi mandamus, ut apud Dominum Protectorem rogando maximopere instes, velit Regem Sueciae tam per literas, quam per Legatos suos eo permovere, ut sine ulteriori cunctatione exercitum suum e Regno Nostro ac ditionibus educat, quemadmodum


page 1004, image: s1004

jus et aequitas illud ipsum requirunt et constitutae paci omnino consentancum est. Atque ut haec te diligenter curaturum confidimus, ita quamprimum responsum a te exspectamus, Regia interim gratia te sincere complectentes. Datum Haffniae, die 6. Augusti, 1658.

(IIX.) Literae BARTHOLDI HARTWIGII BüLOVII summi Praesidio Thoruniensi a Rege Sueciae Praefecti, ad NICOLAUM PRAZMOVIUM, supremum Regni Poloniae Cancellarium, praejudicium in literis sibi transmissis Regii tituli ratione metuendum modeste declinantes, 1658.

CUm Sac. Reg. Majestatis Domini mei Clementissimi Ministris serio sit ac graviter praescriptum, qua illi ratione circa eas uti debeant literas, quae ab alia quam ab amica manu proficiscuntur, praesertim si praejudicium aliquod juris dignitatisque Regiae ciere possint, atque ego in illis, quas cum debita veneratione a Serenissimo Rege Poloniae hesterna die accepi, Sueciae titulum praeter usum et consuetudinem Polonico esse adjunctum animadverterim, nolui committere, quin id Reverendae Vestrae Excellentiae significarem atque eadem opera rogarem diligentissime, ne huic rei autoritate sua in Cancellaria remedium adhibere gravetur. Cum enim sine certissimo Regiae indignationis periculo nemini ejusmodi literas recipere liceat, videt Reverendissima Vest. Exe est. quantae inde difficultares enasci brevi possint. Futurum confido, cum hujus


page 1005, image: s1005

controversiae compositio in Regiorum Ministrorum potestate non sit, acceptarum autem talium literarum culpa inexcusabilis, pro cognita sua prudentia ac aequitate Rever. Vest. Excell. praevisuram, ne quisquam nostrum ancipiti et difficili defensione oneretur. Ab ea praeterea enixe peto, ut quae de hujus urbis statu imposterum conficiendae erunt literae, illae ut ad Illustrissimum et Excellentissimum Dominum Comitem Benedictum Oxenstierna pariter atque ad me perscribantur. Si qua in re ego vicissim Rever. Vest. Excell. studia mea declarare potuero, faciam ut promtum me et paratum semper inveniat. Dabantur Thorunii, d. 13/23 Novembr. 1658.

(IX.) Responsoriae NICOLAI PRAZMOVII, supremi Regni Poloniae Cancellarii, ad praeinsertas BARTHOLDI HARTWIGII BüLOVII, supremi, qui in Praesidium Thorunense Imperium militare exercebat, Praefecti, cui simul urbis ad incitas redactae honestam deditionem suadet, 1658.

NOn est sane, quod Illust. Vestram afficiat, literas Serenissimi Regis Nostri Dominique Clementissimi Poloniae simul ac Sueciae titulos conjungere. Ab omnibus certe Principibus Europaeis talis inscriptio (ut jus interim sileam) cum usurpatur tum approbatur. Nec ratio igitur nec consuetudo facit in adversum, cum pro nobis militant ambae. Neque mihi facile persuaserim Illust. Vestram vel poenam a suo Principe, vel ullam serio


page 1006, image: s1006

reformidare, id quod scribit, notam, si literas eodem, quo nuper inscriptae modo legendas admittat. Mei quoque non est muneris et placiti, candide profiteor Cancellariae stylum, licet id urgeat Illustritas Vestra, immutare, ubi praesertim Serenissimo Regi meo Dominoque Clementissimo tantum derogetur. Noverit itaque Illustr. Vestra, in literis, si quae deinceps Thorunium dabuntur, titulum Regni Sueciae a Serenissimo nequaquam intermittendum, quem quamquam Stumdorfianis olim pactis permiserimus, vim tamen illa amisere suam, ex quo rupta fides est, foederaque a prioribus per invasionem Poloniae violata. Sed super his interim lis, ut ajunt, non litigetur, et alias talibus occasio locusque relinquendus ad Illustr. Comitem de Oxenstierna suasu Illustr. Vestrae scribo, facturus id ipsum antea non gravate, si quid hinc accessurum ad publicam utilitatem rectumque urbis obsessae statum momenti censuissem. Nunc spero non vane Illustr. Vestras in commune, quod suis rebus sit salubrius, consulturas. Iisdem Illustr. Vestris nomine Serenissimi Regis nostri Dominique Clementissimi denuncio, dari utrique tum Illustr. scilicet Vestrae, tum Illustr. Comiti ab Oxenstierna potestatem scribendi mittendique literas ad Illustr. Generalem Mariaeburgum. Nec est quod fidem Nostram dubiam habeant vel suspectam, modo ne missionibus istis tempus duntaxat trahatur, solaeque nobiscum nectantur morae, quo sese provehat bruma. Constat enim Illustr. Vestrae Sereniss. Regis Nostri Domini Clementissimi constantiam nullis coelorum curarumque injuriis ac inclementiis a proposito dimovendam, nec ab hac urbe


page 1007, image: s1007

recessuram prius suam Majestatem, quam urbs ipsa suae sit, (superis saventibus) potestatis. De Statu Regis Vestri quicquid olim a me significatum Illust. Vestris fuit, indubitatum est. Alia insuper certissima utpote saepius jam confirmata scribo. Eundem nempe obsessam diutius Coppenhagam reliquisse solvisseque obsidionem. In Baltico victum navali praelio cum reliquis suorum Croneburgum se aegre recepisse, ubi copiis Danorum et Hollandorum cinctus talione mirabili ipsemet nunc obsidetur. Tam angusta Principis sui res versaque fortuna omnem Illustr. Vestrae suppetiarum spem intercepit; cum iisdem indigeat ipse, qui ferre posset. Proinde Illustritatis Vestrae maturo subsit judicio, num non expedientius sit Serenisiimi Regis Nostri clementiam experiri, urbemque restitui, quam eidem ad perniciem inhaerere. In omnibus quae bona utriusque partis spectant, meam ego Illustr. Vestrae operam simulque studia defero mea. Datum in Castris ad Vallum urbis Thorunii positis, die 25. Novembr. 1658.

(X). Literae BARTHOLDI HARTWIGII BüLOVII, Primarii Praesidii Thoruniensis Gubernatoris, ad NICOLAUM PRAZMOVIUM, Supremum Regni Poloniae Praefectum, a quo obnixe comendit, velit sibi a Rege Poloniae impetrare libertatem mittendi ad Regium Fratrem Mariaeburgum versus personam quandam, quae ab ipso dedendae et urbis veniam rogare queat, 1658.



page 1008, image: s1008

NOn sine justa ratione Rever. Vestra Excell. literis suis subjecit illam de Regnorum titulis controversiam alius loci esse alteriusve occasionis. Mei muneris non est neque facultatis, eam litem componere. Sed quemadmodum Serenissimi Regis Sui sarta atque tecta conservare cupit Rever. Excell. Vest. ita nos nihil unquam commissuri sumus quo Sacrae Reg. Maj. Domini nostri clementissimi dignitati ullum praejudicium creari possit. Reliqua tanto minus tango. Illud a Reverendissima Vestra Excellentia denuo peto, Serenissimus Rex Poloniae quo nobis gratiose permittat, ut unum vel alterum ex nostratibus ad Serenissimum Principem Regium fratrem Mariaeburgum dimittere possimus. Novit Vestra Rever. Excell. legibus nostris militaribus capitale esse, si sine scitu et mandato supremi belli praefecti, si neque gravi necessitate, urbs aliqua hosti cesserit et praesidium deductum fuerit. De ea ergo re cum nihil in mandatis habeam, neque vehementioribus incommodis hactenus urgeamur, illa autem quae significanda habemus et ad Serenissimi Principis notitiam pertinent, literis explicari commode non possint, necesse omnino est, ut alia ratione Serenissimi Principis mente doceamur. Persuadere sibi poterit Reverendissima Vestra Excell. non ideo illud nos rogare, quo pauxillum temporis lucrifaciamus, sed ut securitati nostrae prospiciamus. Citius etiam ita fortassis propositum finem Reverendissimae et Illustrissimae Excellentiae Vestrae assequentur, quam si in aliis consiliis perstiterint. Interim studia mea operamque vicissim Reverendissimae


page 1009, image: s1009

Excell. Vestrae offero. Dabantur Thorunii, die 18/28 Novembr. 1658.

(XI.) Literae NICOLAI PRAZMOVII, Supremi Regni Poloniae Cancellarii, ad BENEDICTUM OXENSTIERNAM, Regni Sueciae Senatorem et Cancellariae Consiliarium, quibus ad praecedentes Bülovii literas respondet, et oblata literarum Mariaeburgum mittendarum venia denuo dedenda urbis mentionem injicit, 1658.

NOn leve nobis Christiani sanguinis pretium est, nec ejus profecto sumus helluones, inviti vel stillam soliti fundere, nisi necessitas extrema poscat. Eam quoque nunc imponit Seren. Regi Dominoque nostro longe clementissimo asperior Illustr. Vestrarum in urbis deditione voluntas, quae si consilium amiserit, durius certe debebit emollire fatum. Non enim ab opere nos destitisse sibi persuadeant, sed ipsimet brevi proximos, Dei auxilio, futuros urbi bonamque mentem ab obstinatis expressuros; Illa tamen est Serenissimi Regis Dominique clementissimi indoles ac benignitas, ut exitio esse soli velit volenti, quam optimi Principis benevolentiam et Illustr. Vestra non dubito quin ultro acceptura imo ambitura sit, et allis persuasura, ne clementissimi Principis animum diutius irritent, gravioraque remedia male affectis in Sacram Majestatem suam mentibus adhibenda praestolentur. Quod si Illustr. Excell. Vestra Serenissimo se suaque permiserit, caeterosque ad idem induxerit praestandum


page 1010, image: s1010

promptam apud Serenissimum gratiam favoremque fidat, sciatque inventuram. Ut ad Illustrissimum Generalem Mariaeburgum literas scribat et mittat Excell. Vest. Illustrissima indulget Sacra Reg. Majestas; quod ipsum Illustrissimo quoque Generali Bülow permissum est. Quisnam rerum Suecicarum sit status, habet a me perscriptum (nec fallere novimus) Illustrissimus Generalis. Illud Illustrissimae Excellentiae Vestrae certissimum esto, nullum Illustritates Vestras subsidium sperare a suis posse, in quo sinceram fidem meam interpono. Consultissimum itaque Illustrissima Vestra Excellentia factura, si tam arctis sui Principis rebus Serenissimi Regis nostri clementiam fuerit amplexa. In quo meam Illustrissimae Vestrae Excellentiae operam studiaque non defutura, quae Illustritati Vestrae nunc quoque defero liberaliter, sancte promitto. Dabam in castris ad Thorunium die 25. Novembr. 1658.

(XII.) Responsoriae BENEDICTI OXENSTIERNAE, ad praeinsertas NICOLAI PRAZMOVII literas, quibus se oblatam mittendarum Marienburgum literarum veniam grata mente recepisse, res tamen suas majori cum securitate fore conjunctas, asserit si sibi per Regem Poloniae aliquem e suis Mariaeburgum versus mittere fuerit licitum, 1658.

DE Urbano negotio cum ad me jam quoque scribere voluerit Reverendissima Vestra Excellentia et omnem prodigi sanguinis animi suspicionem


page 1011, image: s1011

a se amovere, causam me contestandi nactum existimo nihil Christiano nomine esse convenientius, quam sanguini parcere, nihil supremo Numini gratius, quam a caedibus temperare. Id propositum, ut pium credimus, ita servatum a nobis fuit, et erit servandum. Neque tamen quod in tuenda urbe fidem Sac. Reg. Majestati Domino nostro Clementissimo praestemus et constantiam, obstinati dicendi sumus, omnium et vel ipsius Rever. Vest. Excellentiae judicio damnandi, si ab officio nostro turpiter deflecteremus. Benignitatem interea Regis agnosco, quod ex Serenissimo Principe Regio fratre exquirere nobis liceat, quid ille de hac urbe constitutum habeat. Id vero ita concedere Regiam Majestatem putamus, ut de mente et voluntate Serenissimi Principis constare nobis certo et indubitate queat. Unam nobis in eum finem literarum rationem Reverendissima Vestra Excellentia proponit, illam ut haud quaquam plane rejicimus, ita nudam et parum ad scopum aut securitatem habere momenti sentimus. Vidimus nuper quae nomen manumque Serenissimi Principis circumferrent, atque ita comparatas vidimus, ut suspensos nos animo atque ambiguos reliquerint. Absit nihilominus, ut quicquam hic vituperemus, fuit ubique sua ingenio laus et gloria, imo memoria et Christianis annalibus dignum judicamus, mentis potius acie quam ferri vicisse. Sed illaudabile est, securius agere, nihil cavere atque negligenter circumspicere. Quare cum solis literis confidere minus aliquanto tutum arbitremur, Reverendissimam Excellentiam Vestram denuo rogo,


page 1012, image: s1012

ut potestas mihi fiat unum atque alterum ex Nostratibus Mariaeburgum mittendi. Haud difficulter id impetraturos nos spero, si Nostrae res deteriori in Dania sint loco, atque, ut ingenue fatear, eo Nobis potissimum sit prospiciendum. Perpendimus multa, aptius autem reperire nihil potuimus. Quod si Reverendissimae Vestrae Excellentiae pro cognita sua prudentia, modum alium, quo satisfieri securitati Nostrae possit, suppeditare placuerit, amplectemur libenter. Moram non nectimus, quemadmodum nec causam, multo minus etiam agimus subdole. Atque si vera dicenda sunt, citius fortassis finis huic obsidioni hoc modo imponi poterit, quam alio ullo. Reverendissimae Excellentiae Vestrae, quod alias feci, officiorum Studiorumque meorum promptitudinem spondeo, eamque rectissime valere cupio. Dabantur Thorunii die 18/28. Nov. 1658.

(XIII.) Literae FRIDERICI III. Daniae Regis, ad STEPHANUM IN CZARNCA CZARNIECKI, Terrarum Russiae Palatinum, et exercituum Regis Poloniae Generalem, cujus heroicam in conflictibus cum Svecis commissis virtutem egregiis mactat encomiis, 1658. Fridericus III. Dei Gratia Daniae, Norwegiae, Vandalorum, Gothorumque Rex, Dux Slesvici, Stormariae ac Dithmarsiae, Comes in Oldenburg ac Delmenhorst etc. Singulari favore ac benevolentia Nostra praemissis.



page 1013, image: s1013

Illustrissime Domine, sincere grateque Nobis dilecte.

MAxima cum existimatione Nobis relatum est, quomodo Illustritas Vestra diversis conflictibus, novissime etiam in occupatione Insulae Alsen, sitorumque in ea Castellorum inter alias hostis copias, numero militum plus quam triplo suis fortiores, praevius agmini profligando, virtutem suam vere heroicam, cum clade et admiratione omnium exercuerit. Quemadmodum nobis semper de Illustrit. Vestra, utpote Duce rebus gestis clarissimo, gratulati sumus, affectumque Serenissimi Regis Vestri fraternum in auxilium armorum Nostrorum Illust. Vestram submittendo abunde deprehendimus: Ita benevolentiam Nostram Regiam, quam meritis suis etiam apud Nos Illustrit. Vestra acquisivit, contestari hisce voluimus, ex animo optantes, ut felicissimis quibuscunque successibus fama Illustr. Vestrae, non solum Patriae, sed exteris etiam cognita, universo orbi, praesertim huic Arctoo, magis magisque innotescat. De caetero certo sibi persuadeat Illustr. Vestra, Nos quicquid officiorum Nobis praestitum fuerit, grato animo omnique favore Regia cum Deo et tempore agnituros. Dabantur in arce Nostra Regia Haffniae die 24. Dec. Anno 1658.

In fronte literarum titulus. Illustrissimo sincere grateque Nobis dilecto Domino, Domino Stephano in Czarnca Czarniecki, Terrarum Russiae Palatino, Exercituum Regis Poloniae Generali etc. etc.



page 1014, image: s1014

(XIV.) Literae CAROLI II. Magnae Britanniae Regis, ad CAROLUM XI. Svecorum Regem, cui se nuper ad avita Regna sua placide et tranquille restitutum esse nuntiat, et sincera sanctioris inter Reges necessitudinis officia offert, 1661. Carolus, Dei Gratia, Magnae Britanniae, Franciae et Hiberniae Rex, Fidei Defensor etc. Serenissimo ae Potentissimo Principi, Domino Carolo, eadem Gratia, Svecorum, Gothorum, Vandalorumque Regi et Principe Haereditario, Magno Principi Finlandiae, Duci Scaniae, Esthoniae, Livoniae, Careliae, Bremae, Verdae, Stetini, Pomeraniae, Cassubiae et Vandaliae, Principi Rugiae, Domino Ingriae et Wismariae nec non Comiti Palatino Rheni, Bavariae, Juliaci, Cliviae et Montium Duci, Fratri, Consanguineo et amico nostro charissimo salutem et prosperos rerum successus!

Serenissime ac Potentissime Princeps, Frater, Consanguinee, et Amice charissime.

POst Dei optimi maximi clementiam, qua nuper ad avita Regna nostra placide et tranquille restituti sumus, nihil nobis acceptius optatiusve accidere potest, quam benevolae amicorum gratulationes, quibus tum Divini favoris subinde admonemur, tum excitamur etiam ad justam erga dictos amicos gratitudinem. Inter illos illustrissimus Otto Wilhelmus Königsmarck, Comes in Westerwick, missus ad Nos a Serenitate Vestra


page 1015, image: s1015

Ablegatus Extraordinarius, praecipue charus gratusque Nobis accessit; quem ideo singulari affectu excepimus, tam ratione meritorum suorum, quam propensionis Vestrae erga nos effusissimae, cujus ipse venit nuntius et interpres. Serenitas Vestra facile credet, nos potestate, qua muniti sumus, semper usuros esse, ad mutuam regnorum Nostrorum defensionem et Dei gloriam. Cujus tutelae Serenitatem Vestram animitus commendamus. Dab. e Palatio Nostro Westmonast. tertio die Maji 1661.

Serenitatis Vestrae

Bonus Frater et Consanguineus

CAROLUS REX.

Guilielmus Mauritius.

(XV.) Literae LUDOVICAE MARIAE, Reginae Poloniae, ad EXERCITUM POLONICUM, nexu charitativo junctum, cui periculosa in Patriam consilia dissuadet, suosque ad ipsum Legatos commendat, 1661. Ludovica Maria, Dei Gratia, Poloniae et Sveciae Regina, Magna Ducissa Lithuaniae etc. etc.

Generosi, fideliter Nobis Dilecti.

SCientes et considerantes, nullum laborem conatumque, hoc praesertim tempore, utiliorem esse gratiosioremque posse censeri, supra hunc,


page 1016, image: s1016

qui sola sublevandae salvandaeque maxima ex parte debilitatae et in dies profundius ruentis Reipublicae perficiatur intentione. Visum ergo nobis est, pro re aequissima, et Reginali Nostrae Personae competenti in terminis consuetae nostrae, erga hanc Patriam propensionis, et optimi affectus stando, cum fidelitatibus Vestris, in negotiis, tam Rempublicam, quam Vestras tangentibus Fidelitates, per Reverendos Stanislaum Swizcicki Suffraganeum Wilnensem et Casimirum Szczuka, Custodem Posnaniensem, Legatos nostros, quibus integram dari cupimus fidem, conferre, nihil dubitantes, Fidelitates Vestras nostris aequissimis responsuras defideriis, ad idque sua collimatura consilia studiaque, nec ex ea, ad quam mundus stupet, occasione, bellis aliquo modo aperiatur campus: Quo sibi et nominibus suis immortalem gloriam apud seram conciliabunt posteritatem. Precamur interea, circa boni affectus Nostri declarationem, Fidelitatibus Vestris bonam a Deo falutem. Dat. Varsaviae d. 25. Oct. 1661.

(XVI.) Responsoriae EXERCITUS POLONICI, nexu foederatitio vincti, ad praeinsertas LUDOVICAE MARIAE, Reginae Poloniae, literas, 1661.

Serenissima ac Clementissima Regina, Domina, Domina Nostra Clementissima.

SEmper Exercitus Regiae Majestatis, Domini nostri Clementissimi et Reipublicae aucupando


page 1017, image: s1017

sibi perennantem apud sera secula gloriam, ad minimum Regiae Majestatis, vel etiam Ductorum suorum nutum, ad Patriae paratissimus erat defensionem. Et ad praesens hoc idem, inextinguibili erga eam flagrando amore, paratus fuit reipsa contestari, nisi hisce illius votis, summus, quo premitur, ex tam longa meritorum expectatione, secutus non obstitisset defectus, in hosticumque progredi poneret obices. Et quoniam Sacra Vestra Reginalis Majestas, tanquam verissima Patriae nostrae mater, Exercitus condolendo vicibus, praetensiones et necessitates ejus omni cura et solertia promovere intendit, maximas universus Serenissimae Vestrae agit gratias Majestati Exercitus. Desideria per Legatos Reginalis Majestatis Vestrae proposita gratissima Exercitus acceptavit mente, ad eaque realem dedit declarationem. Caeterum, universas suas injurias, damna, exinanitiones, cruoris effusiones, vulnera, mutilationes, aliasque in genere omnes necessitates Sacratis Vestrae Reginalis Majestatis totaliter subjiciendo pedibus, exercitus Favori se et Clementiae Sacrae Reginalis Majestatis Vestrae humillime recommendat. Dabantur Anno 1661.

(XVII.) Literae JOHANNIS CASIMIRI, Poloniae Regis, ad TOTAM UNIVERSITATEM TRIUM CIVITATUM REGIOMONTANARUM, quibus eam gratiae suae, et constantis Privilegiorum avitorum patrocinii securos esse jubet, 1662. Johanes Casimirus Dei Gratia Rex Poloniae,


page 1018, image: s1018
Magnus Dux Lithuaniae, Russiae, Prussiae, Masoviae, Samogitiae, Livoniae, Smolensciae, Czernicoviaeque, nec non Suecorum Gothorum Vandalorumque Rex.

Spectabiles fideliter Nobis dilecti.

PErgrave Nobis accidit, eam a Fidelitatibus Vestris jam olim paeconceptam in hoc usquo tempus foveri mentem; Nos, summa licet adactos necessitate, dum pacta cum Serenissimo Electore Brandenburgico, Affine, consanguineo ac Fratre Nostro, innovaremus, per quae supremum Jus Dominii in Ducatu Prussiae concedendum Eidem Serenissimo Electori venit, legibus et Privilegiis Fidelitatum Vestrarum derogare quicquam voluisse. Non idcirco certe praejudicium aliquod Fidelitatibus Vestris aut libertatum vel modicam diminutionem accersere intendebamus; quin imo easdem per omnia volumus salvas sartasque et tectas manere. Quod ipsum nunc etiam, quo notior provida circumspectio nostra esse possit, praesentibus Literis declaramus, animumque Regium patentem manifestamus, nunquam per hujusmodi sponsiones pactionesve, vel omnibus vel singulis, uti optime de Nobis Nostrisque antecessoribus meritis statibus derogare, vel minimam nostram fuisse mentem: Nostra potius Fidelitates Vestras dignari protectione, utcunque sinistre aliquis fuerit interpretatus, nec unquam epatrocinio quoad hunc passum, dimittere Fidelitates Vestras denunciamus. Atque hoc erga Fidelitatum Vestrarum jura paternum est studium nostrum, quod ubi necessitas


page 1019, image: s1019

postulaverit, palam testaturi sumus, de quo persuasas et securas esse cupimus Fidelitates Vestras Eisdem gratiam et benevolentiam Nostram Regiam contestaturi. Warsaviae 30. Junii 1662. Regnorum Nostrorum Sueciae et Poloniae XV. Anno

(L. S.)

Johannes Casimirus.

Inscriptio.

Spectabilibus fideliterque Nobis dilectis duobus Scabinorum Cniphofiensium et Lobnicensium Collegiis, totique universitati trium Civitatum Regiomontanarum.

(XIIX.) Literae JOHANNIS CASIMIRI, Poloniae Regis, ad ALEXANDRUM PAPAMVII, cui, quo in arcto et praecipiti statu res Poloniae, ob metuendum a Turcis bellum sint, submisse refert, atque eum ut Reipublicae tot bellis laceratae paterne subvenire contendat, impense precatur, 1667.

POst oscula Beatorum pedum Sanctitatis Vestrae, meique ac Regnorum meorum quam humillimam commendationem. Triste omnino et quo minus speratum, magis dolendum Sanctitati Vestrae nuntium fero, rem Polonam adeo in arcto et praecipiti esse, ut jam non de opibus et fortunis, sed de salute ipsa prope desperetur. Christiani nominis teterrimus hostis, et Regnorum helluo Turca, quod non ambigua et nutante fama, sed certo certius exploratum


page 1020, image: s1020

habeo, occasionem malorum nostrorum in commodum suum vertens bello me Regnumque meum impetere decrevit. Jam classicum horrendi belli Constantinopoli insonuit, jam delectus Equitum peditumque et armorum ingens apparatus per Provincias Regno meo vicinas et longius remotas habetur fervetque. Jam hostilitatis Ottomannicae prodromi seu primi Velites Tartari, cum ad hunc usque diem societatis nomine et ostentatione laesissent, et missis nuperrime iteratis nuntiis ac literis fidem ac obsequium erga me ac gentem Polonam obfirmassent, barbare jus omne et fas abruperunt. Jam non solum partem exercitus nostri pro excubiis in Ukraina stantem et nihil adversi opinantem conspiratione cum Cosacis facta disjecerunt, sed victoriae impetu in alias cohortes, proximis Prussiae et Volhyniae oris hybernantes hostiliter invecti sunt, et nonnullis facile dispersis in ultetiores transvistulanas Regni mei Provincias sese effuderunt, terroremque et stragem, igne, ferro, longe lateque dedere. Cujus rei atrox fama, et flebilis vox Christiani populi, fragorque cadentis Poloniae, tametsi non dubito, quin ad aures Sanctitatis Vestrae altunde perveniat, tamen mei etiam officii duco calamitatum nostrarum gnaram et certiorem Sanctitatem Vestram facere, ut, quae Parentum indulgentia est, propensiore assectu liberis magis laborantibus immiserescat, ac, quod medici solent, ubi vulnus est, ibi manum benigne apponat. Vulnus equidem acerbum et lethale barbarorum perfidia


page 1021, image: s1021

Poloniae nuper infixit, quod ne destituente Chrinianorum Principum opera et adjutrice manu immedicabile succedat mortemque postremo Poloniae, ac modico intervallo Christianae viciniae pestem et perniciem afferat, verendum. Antemurale Christianitatis pridem Polonia audiit, quo everso ac rupto hoc velut aggere quid proclivius, quam ut Barbaria omnis Gerrnaniam primo, mox Christianum orbem inundet: Sustinuerunt et retunderunt olim Majores mei Reges Poloniae ferociam et vim Tartarorum et Turcarum; stetit pro vallo et munimento invicta Polonorum virtus, ingenti gloria, egregia erga Christianitatem merito; Sed tot per annos continuis bellis variis eventibus per clades imo et per ipsas victorias domesticas attritos et fractos Nos non pudet fateri. Intelligat Orbis, existimet Sanctitas Vestra, non unum duntaxat Turcicum bellum Poloniae imminere, quod potentissimi etiam Reges et validissimae gentes reformidant, sed multarum et magnarum hostilitatum catena nos circumcingi. Moschus, facta cum Suecia pace, et abrupto nobiscum pacis tractatu arma minatur. Casacorum toties coercita rebellio iterum surgit, quidquid barbarum aut schismaticum est, contra Poloniam Catholicae Religionis laude claram, eoque adversariis verae fidei ingratam et invisam ex composito conspirat. Haec profusius Sanctitati Vestrae non exaggero, sed perscribo, cujus Paterna gratia et Pontificia cura, mala nostra in animum, necessitates in sinum libenter, uti spero, admittere dignabitur. Erubescere non potest ultima necessitas, quae nisi clementia


page 1022, image: s1022

Sanctitatis Vestrae sublevetur, actum et conclamatum erit, Destinavi specialem nuntium meum, auxilii ergo decenter et humiliter apud Sanctitatem Vestram implorandi, sed festinantibus periculis festinantius agere me cogit necessitas summa et vere ineluctabilis, nisi benefica manu Sanctitatis Vestrae expediatur. Hoc illud tandem venit tempus, quo Mater Ecclesia filios suos non derelinquat, sed sinu protegat, subsidiis juvet, arceat interitu. Haec occasio gravissima est, qua se patrem mihi meisque populis Sanctitas Vestra ostendat, qua laboranti Christians Reipublicae subveniendo tot simul beneficia non inunam duntaxat gentem Polonam fide, obsequio et avita veneratione Sanctae Sedi devotissimam, sed in reliquam Christianitatem dignissime et incomparabili apud Deum et Orbem merito profundat. Edidit Sanctitas Vestra magnanimae et Pontificiae dignitatis specimen Rempublicam Venetam et Augustissimum Imperatorem adversus eosdem Turcas juvando. Quid ni sperem meam etiam varietate bellorum et temporum accisam et in arcto positam fortunam magnitudine Pontificia et florentibus rebus Sanctitatis Vestrae adjutum iri. Quidni item speret Sanctitas Vestra restituta in integrum re Polona, si vel mutuo notabilis summa mihi credatur, Apostolicae Camera integre restituendam fore. Quod reliquum est Sanctitatis Vestrae Paternis curis me meique Regni praesentissimas calamitates sollicite commendo. Dabantur Varsaviae die 2. Januarii Anno 1667.



page 1023, image: s1023

(XIX.) Literae JOHANNIS CASIMIRI, Poloniae Regis, ad CARDINALEM SANCTA-CRUCIUM, cui, ut rebus suis, durante praesentis belli Turcici tempore, pondus addere apud Pontificem haud gravetur, amice injungit, 1667.

GRavissimae calamitates Regni Nostri et impendentis Turcici belli inevitabile periculum adigit Nos repraesentare statum rerum Nostrarum Suae Sanctitati, ejusque paterna deposcere auxilia. Confecti enim et exhausti per tot annorum bella retundendis simul tot hostibus praesertim Turcicae potentiae potentissimis etiam Regibus et validissimis gentibus formidandae pares esse soli non possumus. Adjiciet notabile momentum Illustritatis Vestrae autoritas et in rem Polonam affectus. Cujus quo certiores sumus, eo magis et libentius apud Sanctitatem suam desiderio Nostro favere cupimus et amanter requirimus. Bonam interim a Deo valetudinem Illustritati Vestrae exoptamus. Dabantur Varsaviae 2. Januarii, Anno 1670.

(XX.) Literae SENATORIS CUJUSDAM POLONICI, ad CARDINALEM URSINUM, Regni Poloniae Protectorem, cui literas, Regis sui summo Pontifici confestim extradendas et Regni Poloniae curam ac Patrocinium impense commendat, 1667.

CUm hactenus ignari simus, utrum Illustr. D. Palatinus Calissiensis demandatam sibi a Sacra


page 1024, image: s1024

Regia Majestate, Domino meo functionem assumpserit, praesensque Romae sit, et negotium impetrandi subsidii contra Turcas tractet. Visum est Regiae Majestati epistolam de conclusa pace Polono-Moschovitica nuntiatoriam per manus Excellentiae Vestrae tanquam Regni Protectoris Suae Sanctitati praesentare, quam quidem pacem magnum rebus nostris momentum allaturam Roma speramus laetissime accipiet copias epistolae Regiae Eminentiae Vestra, quas pro ejus duntaxat informatione confidenter mitto. Ab Imperatore Romanorum, ab Electore Brnadenburgico, a Duce Venetiarum accepimus responsa plena officii, et propensae erga Poloniam voluntatis. Dominus Radzieiowski primorum Episcoporum favore, ac praecipua Domini Episcopi Cracoviensis cura et conatu (ita animi mutantur) ad magnam legationem Turcicam promotus itineri se accingit, vix tamen primis diebus April. Adrianopolim ad Aulam Ottomannicam perventurum credo. Magnam spem habeo, quod dexteritas viri, utraque fortuna exercita concurrente hac pace Moschovitica sistere, seu differre poterit hostilitatem Turcarum, tamen ut pacem abinde securam et duraturam habeamus, decrevit Seren. Reg. Maj. ingentem apparatum facere, et validissimum exercitum comparare, quo facilius barbari admiratione virium nostrarum ad reverentiam antiquam nominis Poloni flectantur, et non temporanee ad unum vel alterum annum, sed perpetuae et solidae paci consulatur. Quod si tamen fortuna melior aspirare incipiat, et charitativa subsidia Principum Christianorum, modo ea gratuita


page 1025, image: s1025

saltem per sex menses adsint, non dubitabit Ser. Reg. Majestas pro virium et temporum ratione bellum etiam Turcis inferre; praestat enim externo bello semper Poloniae felici militem distineri, quam ut viscera Patriae corruptis moribus ac disciplina soluta corrumpat et tumultuetur. Dabantur Varsaviae Anno 1667.

(XXI.) Literae JOHANNIS CASIMIRI, Poloniae Regis, ad JOHANNEM GEORGIUM II. Saxoniae Electorem, a quo copias auxiliares sibicontra Turcas submitti obnixe rogat, 1667. P. P.

REgnorum Christianorum continuae praedae inhians Turcica immanitas etiam Nostrum, ne praetextu quidem ullo, nedum justa causa gravi mole aggreditur. Jamque Tartaros a partibus Nostris avulsos et Cosacos in protectionem nostram receptos ceu prodromos in Ditiones Nostras immisit, qui delectam partem exercitus Nostri in Polonia existentem, amicitiae eorum, quam Nobis etiam per nuperrimas Legationes et literas firmiter attestati sunt, securam inopinato oppresserunt, et potiorem Russiae partem crudeli excidio depopulati sunt, mox totius vasti sui Imperii viribus nos propediem is ipse totius Christianitatis acerrimus hostis est aggressurus, innumeram gentium conlluviem congregans in fines Nostros, eo evidentiori periculo, quo magis lacerum et exhaustum atrocibus bellis Regnum Nostrum sentimus. Quamobrem in tam


page 1026, image: s1026

arctis rebus non alio praesentior recursus, quam ad benevolam et efficacem Principum Christianorum opem. Consulant et juventiamicam et de tota Republica Christiana benemeritam gentem, cujus bellica vi hactenus barbarorum insultibus pleraque Romani Imperii vicina immunis extitit. Serenitatem Vestram pro eo, quem Christianae Reipublicae semper exhibet zelo, et pro cognato nobiscum affectu peramantet poscimus, nolit deesse favore suo et subsidio Regno Christiano periclitaturo, ni opem auxiliatricem invenerit. Non enim pudet fateri invictum olim Christianitatis antemurale variis eventibus per clades, imo et per ipsas victorias ita jam fractum et debilitatum esse, ut propulsandis simul tot hostibus, Turcae, Moscho, Cosaco, Scythae minime sufficiamus. Quod ut pium juxta ac gloriosum erit Serenitati Vestrae, ita a Nobis et hoc ipso Regno pari condignae gratitudinis censu eidem rependendum. Pluribus actura est nomine Nostro specialis Persona a Nobis brevi ableganda ad Serenitatem Vestram; interim festinantibus periculis festinantius agere et periculi Nostri magnitudinem exponere, ac auxilia etiam per literas praecursorias a Serenitate Vestra expetere consultum duximus. Reliquum est, ut Serenitati Vestrae bonam a Deo valetudinem et prosperitatem exoptemus. Dabantur Varsaviae die 7. Mensis Januarii, Anno 1667.

Nota: Literae ejusdem tenoris et argumenti ad reliquos quoque Electores eadem die sunt exaratae.



page 1027, image: s1027

(XXII.) Literae JOHANNIS CASIMIRI, Polonorum Regis, ad FRIDERICUM WILHELMUM, quibus ipsum, dum proximus Poloniae paries atroci belli Turcici flamma arderet, res suas agi edocet, eaque de causa sufficientes sustinendo torrenti suppetias ab ipso efflagitat, 1667.

Serenissime Princeps etc.

CRedimus equidem vel ipsius tristis famae celeritate innotuisse Serenitati Vestrae, quomodo Tartari Cosacis rebellibus nostris sociati rupto per summum scelus foedere inopinata impressione non exiguam partem exercitus Nostri, nihil minus quam hostilitatem aliquam ab ipsis metuentis nuper in Podolia oppresserint, effusisque consveto more agminibus ferro et flamma magnam Russiae rubrae partem perverterint, innumeram promiscui status et sexus multitudinem in foedam abducendo servitutem, eo magis dolendo casu quo perfidiori, barbarorum astu, dum hi ipsi Soltani Ductores exercitus Tartarici, paucos ante dies, literas ad nos dederint, plenas amicae contestationis et studiosissimae erga foedus juratum voluntatis, intuitu cujus obnixe rogabant, ut paretem exercitus Nostri amandaremus ad conjunctionem armorum, cum ipsis contra mutuos ipsorum ac nostros hostes; sed hae Tartarici foedifragii simul ac damni nostri vices non sine remedio exindeque intra solatia existerent, ni altior Nos premeret cura nempe Turcicum Imperium tota virium mole proximo vero regno Nostro incumbere


page 1028, image: s1028

velle, quam vis nullo nostro demerito vel causa, sed sola illa (qua immanis haec bellua ad deglubenda Christiani Orbis Regna utitur) attritarum virium occasione ingens profecto tempestas imminet, cu avertendae, post coelestis anchorae spem supremam, non aliud praesentius littus, quam amica vicinorum subsidia, quae pro gravitate rei ac periculi ferventer imploramus. Cogitent utique alieno discrimine longe satius esse communem hostem propulsare, unitaque obniti virtute, ne dum singuli pugnemus, omnes vincamur. Quae cura etsi ad quosvis Christiani Orbis Principes ex aequo pertinet, tamen Serenitatis Vestrae penitiorem sibi vendicat sensum ac trutinam, non posse non involvi casibus inprosperis Regni hujus (quos avertat Deus) Ditiones Serenitatis Vestrae utique non montium ac late patentium fluminum vel difficiliorum passuum objectu discriminatas, sed ipsi Poloniae insitas imo ingenitas. Quamobrem Serenitatem Vestram non jam pro cognato vel affini, aut benevolo dumtaxat respectu, sed pro Christiano ac vicino stimulo poscimus; velit prout Christiani nominis causam ita sortem ac defensionem una nobiscum conimunem habere, et non solum pactis expressa militum manu, verum etiam contra tam ingentis hostis vires, qui Tartaris, Cosacis, utrisque Moldavis et Hungaris cum innumera aliarum Gentium colluvie inundare Poloniam certo certius intendit, quam maxima congrua ope Nobis assistere, non tantum Poloniae aut cognato sanguini gratificaturus sed et alieno periculo propriam tuiturus vel quaesiturus indemnitatem; Sed et apud circulos


page 1029, image: s1029

Principesque Imperii non gravetur Serenitas Vestra tam urgens ac pressum gravissimi periculi, quod et Nos deferimus, inculcare pondus et amico officio communes ad resistendum solicitare quantocyus vires et auxilia. Non solum pia, sed et gloriosa Serenitati Vestrae porrigit sese occasio juvandi, imo asserendi a barbarorum illuvie amici ac studiosi Regni, quod antemurale Christianitatis pridem audiit, nec corruere potest, quin ruina sua vicinos et Christianum Orbem involvat. Quod dum sincere Serenitati Vestrae repraesentamus, eidem longam incolumitatem et fortunatos successus apprecamur. Dabantur Varsaviae die 7. Mensis Januarii, Anno 1667.

(XXIII.) Literae JOHANNIS CASIMIRI, Poloniae Regis, ad DOMINICUM CONTARENUM Ducem Venetiarum, a quo ad exterminadum Polonia immanissimos Christiani nominis hostes, efficax subsidium sollicite petit, 1667.

Serenissime Princeps, Amice Noster charissime.

CLadibus et ruinis Regnorum Christianorum inhians semper Ottomannica immanitas etiam Reggo Nostro nullo praetextu, nedum justa causa ingentis belli molem minari et praeparare dignoscitur. Quod non ambigua fama, sed certis indicibus et documentis Nobis constat, decretam esse contra Nos hostilitatem, jamque fortalitia in proximis Regno nostro locis construi et permuniri,


page 1030, image: s1030

jam delectus militum contra Poloniam haberi, jam Tartaros a partibus Nostris abstractos, et Cosacos in protectionem receptos, ceu prodromos gravioris periculi in perniciem Poloniae immissos, qui non solum delectam partem exercitus nostri, eorum amicitiae securam, inopinato oppresserunt, verum etiam Russiam rubram crudeliter depopulati sunt. Crescente itaque discriminis magnitudine praecipue ob accisas vires laceri et tot cruentis bellis exhausti Regni Nostri non aliud praesentius remedium, quam recursus ad amicam opem. Hanc ab inclyta Venetorum Republica implorat Polonia eo fidentiori animo, quo magis perspectum habet prudentissimum Senatum (qui toto acerrimum Reipublicae Christianae hostem mediterraneo mari per tot lustra gloriose distinet) non passurum, ut campestres Polonorum excubiae obruantur, et gens de re Christiana tam bene merita miserentibus duntaxat et non succurrentibus sociis periclitetur. Quod ut a Serenitate Vestra et tota Republica ob imminentis mali universam Christianitatem involventis periculum literario ad praesens officio expetimus; ita brevi per specialem personam a Serenitate Vestra et Republica subsidium efficax postulaturi, Eidem optimam a Deo valetudinem et laetos successus exoptamus. Dabantur Varsaviae Mense Januario, Anno 1667.

(XXIV.) Literae JOHANNIS CASIMIRI, Poloniarum Regis, ad ALEXANDRUM PAPAM VII. a quo, ut Poloniam validis auxiliis contra Turcas propugnare,


page 1031, image: s1031
sibique, tanquam filio hostes fidei ruenti, benedictione, precibus, largitioneque constanter adesse haud gravetur, modeste contendit, 1667.

POst tot fatales Reipublicae afflictae jactationes et tam uberem Poloni sanguinis malorumque Cataclysmum, et civilium ossium aggeribus cumulata busta, optata Pacis tempora Regno nostro pollicebamur, cum ex improviso oriens ab oriente turbo novas spes novis difflat timoribus, dum ille vetustissimus orbis Terrarum Archipyrata, eo metuendus omnibus, quod neminem metuat, jam regno nostro no solum per Fecialem suum atrox et saevum bellum proximo vere denunciavit, verum etiam ruptis foederibus jurejurando sancitis, immiserit jam in Regnum nostrum, numerosissimas praedonum phalanges, imo plus quam 80000. militum cum Vradin Bassa Sultano, qui sociatis cum Doroszenko Duce Rebellium Cosacorum viribus, Ukrainam, et alias Regno nostro adnexas Provincias ferro et igne depopulantur, furunt audacias, ferrum flammamque minitantur. Insultant civibus ferro ad jugulum, et spoliatos autoritate, bonis, et caris pignoribus, in mortem deposcunt. Captis oppidis, arcibusque dirutis, nihil in patrio solo, nisi vasta rudera, altisque cineribus consepulta cadavera, et fumantium domorum tristes ex tanta fortuna reliquias insectantur, ac quemadmodum Leo post devoratam victimam, haerentem adhuc in rictibus cruorem lambit. Adsunt tot nuncii, certiores nos faciunt, tot vicos exustos, pagos eversos,


page 1032, image: s1032

urbes dirutas, oppida desolata, arces captas, templa profanata, omnia jura divina humanaque violata, omne fas et aequum depressum, omnium saluti imminet hostilis mucro, nihil in populo nisi metus sanguinis ac caedium expectatio obversatur. Ipse vero helluo Christiani cruoris, numero bellatorum tumidus, reportata Candiae victoria superbus, Martem spirat, ut non amplissimis Asiae et Africae finibus contentus esse velit, sed cum ingentibus copiis et numerosissimo exercitu vario bellico apparatu, ad interiora Europae per Poloniam festinat, pontes per varia flumina aedificat, transitus omnes viarum apparat, ad nihil jam, quam ad caedes et rapinas intentus. Ut igitur posita in extremis natura colligit vires in ultimum conatum omnes, spiritusque animales et quicquid vividi sanguinis residuum est, mittit in regionem cordis, prohibendo fortius hosti, qui in mortem instat; ita nos quidquid mediorum, consiliorum, possibilitatis demum omnis in regnis nostris adinvenire poterimus, totum id avertendo huic atrocissimo bello, sub cujus pondere gemeret Polonia, et inea Christianus orbis solicite inpendemus, et novos eventus novis reparantes consiliis, nihil intentatum relinquemus, quo minus Regna a Deo tradita, et amplas has Provincias, omni meliori modo conservare valeamus. Et cum nihil profici posse patientia videmus, nisi ut tanquam facile tolerantibus duriora imperentur, Deo Duce, auspire fortuna, Sanctitatis Vestrae assistrice benedictione, sub cujus auspiciis domuimus jam potiorem Ucrainae partem, sanguinem, vitam omnesque indefessos Regios conatus pro religione


page 1033, image: s1033

et integritate Regni mei impendere et periclitantibus, afflictisque Provinciis opem ferre paratus sum, nonlaboris, non vitae pro meis parciturus. Tot injuriis lacessitus statim ac verna resolutio subsequetur, cum meis exercitibus, non ignarus, virtutem, non numerum praestare triumphos, ibo ad tutandos limites Regni, quod semper fuit antemurale totius Christianitatis. Erit strata via per lauros, dabit mihi viam in ultionem, qui dedit imperii jus, Deus. Neque diutius exspectabo, ut hostes praeparati imparatos invadant, providi improvidos opprimant, armati inermes jugulent; Sed quoniam contra communem et haereditarium totius Christianitatis hostem, communibus armis bellandum est, idcirco nos decrevimus id remedium adhibere, quod in simili rerum discrimine non semel peperit incolumitatem orbi Christiano, scilicet ab omnibus Principibus suppetias efflagitare et precipue enixis precibus Paternitatem Vestram exorare, ut piis supplicationibus leniat iram Dei furore suo terram arguentis et haec tonitrua ultionis omnipotentis. quae universam exterrent Europam, et concutiunt fundamenta orbis Terrarum, procul a Regno nostro avertat, calamitatibus tot annorum, in quibus nemo nostrum impune vixit, imponat modum. Tum quo luculentius paternum afferctum testari poterit, subsidio charitativo quantocius, summum enim periculum in mora, opem ferre afflictis Ecclesiae et Poloniae rebus non dedignetur. Optime praesaga spes Patriae ominatur, et gentilitia illa Sanctitatis Vestrae, qua Ecelesiae coelo


page 1034, image: s1034

praelucent sidera, diuturnam turbido Patriae nostrae polo augurantur serenitatem.

Supplicat igitur devota semper Polonia Apostolicae Sedi, quam Sanctitas Vestra per tot anno praesentia sua beavit, ut illam bello tam cruento, longo, periculoso sese accingentem, validis auxiliis propugnare non gravetur. Moveant. contintui luctus, et querimoniae tot populorum, moveat. ipsa Ecclesia, quae extendit manus pro Religione, arisque suis. Non solum enim istis Provinciis meditatur excidium; sed totius Europae imperia audaci spe devorat, ita ut et ipsa Italia, quamvis mari alpibusque septa, hujus hostis ferociam non vane reformidare cogatur. Qui, dum non ita pridem subjugatos populos miserrime divexat, oppida aut defensa lexpugnat, aut relicta suis insidet praesidiis, aut pagos incendit, ad viscera Europae viam sternit. Quis sponsor, ut haec fulmina, quae in Regno nostro detotant, Italiam minime attingant? Age, Beatissime Orbis Pater, vircute sanctissimus, antequam titulo, orbos omnes ne derelinquas. Paterna benedictione, precibus, largitione filium in hostes fidei ruentem, anima, tutare, succurre, Agnovi jam multoties erga me affectum Sanctitaris Vestrae; non agam hic verbis, qui malim redamari agendo. Nunc finem ponam, non ante tamen, quam DEUM optimum, qui potens est in praelio, oravero, ut afflictos populos novarum victoriarum prosperitate soletur. et salvum esse velit Ecclesiae caput, Filio


page 1035, image: s1035

Fatrem, cui sum ex cordis intimo. Dabantur, Anno 1667.

Obedientissimus Filius

Johannes Casimirus, Rex Poloniae etc.

(XXV.) Responsoriae LEOPOLDI Rom. Imperatoris, ad Literat JOHANNIS CASIMIRI Poloniae Regis quibu, se Regno Poloniae nec consilio nec opere unquam defore promittit, 1667.

REddidit nobis Serenitatis Vestrae Minister, Baro Siri, ejusdem literas septima hujus anni datas, quibus de perfida et inexpectata plane Tartarorum cum Cosacis conspiratione, et foeda ab utrisque simul Quartianorum suorum facta strage, Russiaeque rubrae devastatione significare voluit, simulque innuere et expendendum offene, cum, quae inde cura ipsum afficiat, ne belli; Turcici, quod magnis contra eandem appararetur viribus, sit prodromus, tum etiam, quae ex eo pericula reliquae Europae, ac nostris quoque a tergo ditionibus imminerent, enixe precans, ut, cum nos, tum aliorum Principum Imperii et Christianitatis incitamento praecunti amico Regno subvenire, nunc vero quam primum Ministro nostro ad Aulam Ottomannicam Residenti injungere ac per literas quoque nostras ad Portam ipsam instare vellemus, ut a bello contra ipsam desistat, Tartarosque


page 1036, image: s1036

ab excursionibus coerceat. Quo condolentis animi sensu ea res nos affecerit, multis explicare nihil opus est, cum, ut communio periculi nos non tangeret, quae maxime tangit, is noster sit, semperque fuerit erga Serenit. Vestram, ut vicinum amicumque illud Regnum, plurimis de causis, propensissimae voluntatis affectus, non uno, uti Seren. Vestrae ipsa bene meminit, documento monstratus, qui nobis ejusdem adversa non sentire, aut negligere plane non permittat. Qua de causa sicuti animo nostro jam tum sedit, si (quod Deum aversurum speramus) majora pericula ingruant, in auxilium Serenitatis Vestrae cum caeteris Christiani Orbis Principibus omnino concurrere. Itadum personam a Serenitate Vestra eo nomine ad nos destinatam expectamus literas per proprium nostrum Cursorem ad ministrum nostrum Constantinopoli residentem jam nunc damus; quibus ei, quae in hauc rem sunt opportuna, committimus, prout decaetero Serenitati Vestrae per Consiliarium nostrum Cameralem Aulicum Baronem de Magernberg pluribus referetur. Qui de caetero, sicut Serenitati Vestrae affectum fratris, consangui ei et nepotis benevolentissimi semper integerrimum conservamus, eidem omnium felicitatum, successuumque cumulum ex animo vovemus. Anno Regnorum nost. Romani 8. Hungarici 17. Bohemici vero 11.

Bonus Frater et Nepos LEOPOLDUS.



page 1037, image: s1037

(XXVI.) Literae MAHOMEDIS IV. Turcarum Imperatoris, ad JOHANNEM CASIMIRUM Poloniae Regem, quibus se pacis conditiones ipsocum initas amice et comiter servaturum pollnetur 1078/1666. Serenissime inter praefulgentes Majestate Dominos JEsum colences, inter Monarchas gentium Messiam adorantium celeberrime, Arbiter operum Reipubl. Populorum Nazarenum sectantium, collis sublimicate honoris et dignitatis regni Folonici conspicue, gentiumque in dicto Regno nunc temporis moderator Joannes Casimire Rex Poloniae, sint opera tua fausta ac prospera!

PEr literas nostras excellentissimas orbique faecunditatem afferentes notum sit, quod verut ille Deus in altitudine gloriosus miraculorumque praeillustrium potentia e coelo altissimo confirmans magnum Prophetam nostrum totius orbis delirium, lectissimum inter Dei creaturas sidus, excelsissimum Prophetarum, omniumque Dei nunciorum obsignationem, Mahometem Mustafam, per cum super ditiones regimini nostro potentissimo subjectas ingentem sparserit miraculorum messem, dum Portami Nostram omnium hunc orbem incolentium asylum constituit, uti etiam nunc ad excelsum thronum nostrum, qui est fons et scaturigo potentissimorum, ablegastis ex fidelibus Officialibus eximium Dominum Jesum colentem,


page 1038, image: s1038

Hieronymum Radzieiovsky, propter contractam amicitiam, nixamque solido fundamento charitarem. Accessit is ad pedes supremae nostrae Majestatis et ceu par morisque est, humili vultu nos veneratus, profusam nostram, qua orbis sustinetur, adoravit clementiam, quem nos sericis ornatum indumentis honorari jussimus, literae deinde in nostrum transfusae sermonem et per supremos Vezirios et dignitarios ad pulvinaria nostra supplices vestrae preces perlatae sunt, scribitis, quod a longo tempore pacem hucusque nobiscum et amicitiam colentes, bonamque sancte conservantes vicinitatem nihil quod adversum nobis esset, commiseritis. Et haec quidem causa est pacificationis omnium hominum et quietis flliorum Adami. Deinde liberationem et immuniratem a belli discriminibus rogatis, pacem nobiscum renovaturi ac firmaturi, uti Caesarea nostra Majestas intellexit. Augustissimae nostrae fores, tempore antecessiorum nostrorum auspicato, semper notis ignotisque patuerunt, qui nostram sincere coluerunt amicitiam, quippe qui amicos sc et vicinos bonos professi sunt, iis nunquam nostrum amorem favoremque. denegavimus. Quapropter cum nec vestrae preces a Gratia nostra Caesarea rejectae fuerint, proinde jam praedicto Legato de renovando foedere, pactis reassumendis, firmandaque et definienda pace sufficienter egimus: Cumque pacem foedusque novum sanxissemus, supremo Numine ita volente, fatis concessit. Cui a vobis suffectus clarus in populo


page 1039, image: s1039

Jesum profitente Franciscus Casimirus Wysochi Focillator Sochaviensis, qui ceu alter Legatus in id, super quo cum priore conventum erat, consensit. Quemadmodum igitur praeteritis temporibus parens meus in Paradiso requiescens, Serenissimus Soltanus Ivraim Han, et avunculus inclytus, Sultanus Amurathes (quos Deus in profunditatibus Paradisi custodiat) tempore praepotentis regiminis sui ex absoluta sua potestate, literas pactorum dederunt, ita ego manu mea victoriosa augustas hasce antecessorum literas renovans, volo, ut tenor pactorum ac foederis in iis expressus, sancte, uti decet ac fas est, conservetur, Caeterum Adyl Giereque Han, in augustum Chami Krymensis solium a nobis evectus, qui felicissima domo perpetuisque nixa fundamentis; ortus, eandem perpetuo facis instar illustrat, quam antecessores ejus cum Antecessoribus Vestris sincere colueruntamicitiam, eandem et ipse a vobis experiatur, et pensionum consuetarum compos subinde fiat. Cumque subdita vobis ante Cosacorum gens a Deo nobis data sit, Portamque Ottomannicam finibus suis protegendis delegerit, aureamque pacem et quietem desiderans, insignium nostroram ornamenta susceperit, adeoque sub urabram Caesareae potestatis nostrae sese receperit: Idcirco cum nostro jam accenseantur imperio, aliorum exemplo statuum et despotarum in potestatem et obsequia nostra concesserint, nullatenus permittemus, ut vitae fortunisque sive eorum propriis, sive praefidiariis damna inferatis, quin potius amici amicis


page 1040, image: s1040

nostris, inimicis vero inimici estote, atque in officio firmiter persistentes, rectum iter ad mutuam charitatem pergite, commodisque ac utilitatibus utriusque partis intenti, veram amicitiam, secundum honesti praescriptum, custodite. Quamdiu igitur in amicitia constantes permanebitis, et ad foederis nostri praescriptum nihil nobis adverli attentabitis, nos vicissim ex parte nostra Caesarea conditiones vobiscum initas amice et comiter servabimus, easdemque supremis Veziriis et Officialibus ditionum nostrarum limitibus invictissimis praesidentibus sedulo observandas severe mandabimus. Atque sic volente Deo indies firmior stabilietur amicitia et bona vicinitas, miserique et afflicti subditi multum inde emolumenti capient. Datum Adrianopoli die 5. Mens. Anni Hegirium 1078. hoc est Anno Christi 1666.

(XXVII.) Literae JOHANNIS CASIMIRI, Poloniae Regis ad MICHAELEM ABAFFI I. Transylvaniae Principem, quibus obsides a Rakozio olim Polonko exercitui datos, sine consensu ejus dem liberos dimitti non possi asseverat, se tamen sedulo operam daturum pollicetur, ut ei hoc in casu satisfacere possit, modo ipse Missionarios Catholicos Claudianopoli degentes suo patrocinio baberet commendatos, 1668.

QUod Illustritas Vestra per literas suas anni currentis solicite a nobis postulat, ut da exercitui obsides a Principe olim Rakocio libere


page 1041, image: s1041

dimittantur, id nos pro Regio et Christiano animo, et pro contestanda erga Illustritatem Vestram amica nostra propensione, eoque mogis respectu, quod unus obsidum propinquo sanguine Illustritatem Vestram attingat, libenter, et nulla mora faceremus, si res a sola voluntate nostra dependeret. Movemur enim miseratione afflictorum virorum, qui alienae iniquitatis poenas immerito luunt, dedimusque clementiae nostrae, quantum in nobis erat, specimen, cum eosdem compedibus, quibus onerati erant, exsolvi, et liberalius tractari jussimus. De hostilitate temere contra Nos et Poloniam suscepta Principis olim Rakocii nihil jam memoramus, tantum enim facinus, quo provincias nostras perdidit, acipse demum periit, nec excusari, nec reparari potest, illud duntaxat certum esse volumus Illustritati Vestrae, obsides, quorum causam agit, non nobis et Reipublicae, sed exercitui Polono, et Magni Ducatus Lithuaniae esse datos et consignatos. Mi nime itaque in manu nostra situm, ut eos pro imperio libertati demus. Eam enim ac grandem summam, quam Princeps Rakocius pactis et vadibus hisce relictis assecuravit, exercitus a nobis repeteret, et prout facile tumultuari ad praesens solet, per confoederationem extorqueret. Egimus nos benevole cum delegatis ab exercitu, qui praesentes in Comitiis sunt, de eliberatione memoratorum obsidum, sed illi facilitatem suam contestati ad extremum responderunt, minime sibi integrum esse sine scitu et consensu exercitus ea de re aliquid statuere, studium tamen et officia sua abunde promiserunt, prout Ablegatus Illustritatis Vestrae oretenus,


page 1042, image: s1042

referet. Caeterum et Nos pro confirmanda erga Illustritatem Vestram Regia nostra propensione, autoritatem nostram exercitui per literas interponemus. Quo vero magis mutuis officiis, amicitia et bona correspondentia invicem promoveatur, Illustritatem Vestram fidenter compellamus, ut Sacerdotibus, sive Missionariis Catholicis Claudiopolim pro exercitio Religionis Catholicae, non ita pridem ingressis, de permansione tamen sua minus forte secuus, locum aliquem pro exstruenda residentia in eadem civitate Claudiopolitana cum libera permansionis, et exercitit Religionis Catholicae concessione concedere, ac privilegio suo corroborare velit, minime ambigimus, Illustritatem Vestram id non aequitati duntaxat, et antiquae Religionis libertati, sed etiam Nostrae Regiae intantiae haud gravate concessuram. Quod nos pari benevolentia nostra datis occasionibus rependemus. De reliquo Illustritati Vestrae bonam valetudinem, et prosperos a Deo successus apprecamur. Dabantur Varsaviae Anno 1668.

(XXIIX.) Literae DOMINORUM ARBITRORUM, conficiendae, nau de feudis Metensibus etc. controversiae causa in S. R. Imp. constitutorum, ad LUDOVICUM XIV Galliatum Regem, quibus Arbitrium suum praefracta Gravellii mente aliisqui a Gallicis Praefectis interpositis obicibus valde impedium fuisse conqueruntur, atque ut ipse dictum arbitrium autoritate sua ad exoptatum perducere finem haud dedignetur, obnixe ab eo efflagitant 1670.



page 1043, image: s1043

Serenissime ac Potentissime nec non Christianissime Rex.

NOn dubitamus, quin Regiae Majestati Vestrae successivis vicibus decenter relatum et notificatum fuerit, quid coram Arbitrio ad compositionem vel Decisionem Gravaminum a Decem unitis Civitatibus in Alsatia nec non a quibusdam Principibus ac Statibus circa feuda Metensia, Tullensia et Verodunensia, Inceressatis propositorum tam ex parte Sac. Rom. Imperii, quam Majestatis Vestrae approbato, hactenus actum, et quod in causa dictarum Unitarum Civitatum ulterius non progressum, quam punctus juramenti solummodo examinarus fuerit; et postquam mox ab initio praefati arbitrii, nomine Regiae Majestaris Vestrae, a Domino Plenipotentiario de Gravel, Declaratio facta sit, Majestatem Vestram desiderare, ut ratione juramenti a praefatis unitis Civitatibus praestiti, ulterius nihil moveatur, nec illud in dubium revocetur, ex parte Arbitrii e contra repilcatum fuerit, quod Domini Arbitri sibi certo persuasum habuerint, dictum Dominum Plenipotentiarium de Gravel, non minus eo inclinaturum, ut materialia ipsa ventilentur; Quia vero praefatus Dominus Plenipotentiarius, ulteriores tractatus, priusquam punctus Juramenti, ab unitis Civitatibus praestandi rite esset constitutus, inhibuit; Tunc ex parte arbitrii motiva quidem in contrarium militantia demonstrata, eidemque aliud projectum juramenti communicatum fuit; nihilominus tamen saepedictus Dominus de Gravel in sua opinione et resolutione


page 1044, image: s1044

constans permansit, ex quo tota causa in tantam prolixitatem excrevit, ut bonus effectus per hunc modum procedendi neutiquam sperari possit, prout haec omnia saepedicto Domino Plenipotentiario de Gravel, cum debitis ac necessariis circumstantiis, sufficienter remonstrata fuerunt. Quoniam autem super hoc unico puncto, jamjam per triennium sine fructu tractatum fuit, Regia Majestas Vestra etiam constitutum hocce ad decidendas ejusmodi differentias Arbitrium ultro approbavit, atque ex hac parte aliud nihil intenditur, quam ut unicuique parti, omnia jura, quae ipsis vigore Instrumenti pacis competunt, salva et inviolabilia permaneant, saepe allegatus punctus Juramenti etiam multo facilius et citius resolvi posset, si prius materialia, super quibus praestandum, secundum ordinem propositum, determinata ac decisa forent; Idcirco Nos cum aliis electis arbitris, necessarium esse duximus, Majestati Vestrae omnia pro declaranda ac percipienda animi sui sententia, debito cum respectu repraesentare, non dubitantes, quod Regia Majestas Vestra, prout hactenus saepius contestata est; quod aliud nihil desideret, quam id, quod ipsi vigore Instrumenti Pacis concessum est, ita et jam non detrectatura sit, breviorem talemque viam amplecti, per quam supra memorata gravamina, quae tam unitas decem Civitates, quam Principes et Status circa feuda Metensia, Tullensia et Verodunensia Interessatos, contingunt, quantocyus et sine ulteriori temporis jactura, quod uti speramus, intra paucas septimanas, fieri potest, plenarie resoivi queant. Et quando quidem Civitas


page 1045, image: s1045

Hagenoensis conqueratur, quod non obstante, quod Majestas Vestra in literis responsoriis, sub die 19. Septembr. Anni proxime praeteriti ad Sacrum Romanum Imperium datis, sese declaravit, Ministris et Officialibus suis Regiis in Alsatia demandare in omnibus actionibus suis sese taliter exhibere, ut ex parte Imperii contra illorum modum agendi, nulla causa querelandi superesse possit, nihilominus tamen modo dicta Civitas Hagenoa, in diversis ad ipsam indubie spectantibus juribus de facto turbetur, prout haec varia diversis vicibus exhibita, et saepius nominato Domino de Gravel communicata memorialia, abunde demonstrant; Idcirco Nos una cum Nostris Coarbitris intermittere non potuimus, Regiam Majestatem Vestram cum debita, prout decet, observantia requirere et rogare, quatenus loco convenienti, severe mandare non dedignetur, ut Regii Ministri et officiales ab ejusmodi turbationibus, quantocyus desistant et dictam Civitatem in suis Juribus usque ad exitum hujus Arbitrii ulterius via facti nullatenus gravent, quod uti aequitati, nec non Instrumento Pacis, et Majestatis Vestrae saepius repetitis fincerationibus conforme est, ita etiam speramus fore, ut realis effectus omnium supradictorum, per omnia sit subsecuturus. Hisce Regiae Majestati Vestrae officia Nostra paratissima sincere offerimus, Eidemque vitam longaevam, omnemque felicitatem Regiam ex animo apprecamur. Datae die 21. Julii Anno 1670.



page 1046, image: s1046

(XXIX.) Literae DUCUM BRUNSFICO-LUNEBURGENSIUM, ad CAROLUM II. Magnae Britanniae Regem, de liberi commeatus tabulis Legatis Electorum et Principum S. R. Imperii iisdem titulis et tenore exhibendis ac longe extermindando omni rerum novandarum circa instantis pacis tractatus pruritu agentes, 1676.

Serenissime atque Potentissime Rex.

RElatum Nobis inter difficultates, quae circa salvos conductus Plenipotentiariis ad Tractatus Pacis Neomagensis impertiendos obortae sunt, et hanc etiamnum verti, quod illi, quos Principes Germamae ad memoratos modo Tractatus cum potestate et titulo Legatorum missuri, in Serenissimorum atque Potentissimorum Regum Galliae, ut et Sveciae salvis conductibus, non nisi nomine Deputatorum, Ministrorum aut Plenipotentiariorum insiguiantur. Quanquam vero ita semper Nobiscum constituerimus, ubi de sopiendo bello, praesertim adeo atroci et exitiali, quale illud, quod nunc inter Christianos Principes geritur, agivelit, non indulgendum nimium iis, quae citra injuriam omitti possunt, magisque ad splendorem inventa videntur, quam ut de caetero verum felicemque exitum promovere queant. Eo tamen modo, iisque rationibus rem hanc tractari videmus, ut jam quaestio sit non tam de titulo quam de jure Principibus abrogando, quo sane privari non possumus, ut non simul in periculum trahatur litertas, qua per tot secula


page 1047, image: s1047

gavisi sumus. Cum vero hujus conservandae studium, ad exemplum majorum Nostrorum, id Nobis semper fuerit, ut aequiori animo jacturam omnium aliarum rerum facere, quam quidquam admittere velimus, quod illam labefactare possit; Non intermittendum duximus, quin de praejudicio, quod Statui Nostro atque dignitati, nullo Nostro merito inferri velit, Regiam Majestatem Vestramdecenter certioraremus, et rogaremus praeterea, ut quando quidem gloriosum Mediatoris munus, applaudente Orbe Christiano in se suscepit, plurimaque pacis obstacula summa prudentia atque aequanimtate removit, non minus Nobis se justam atque benignam praebere efficere que velit, quo, illibata dignitate Nostra, praesatis tractatibus Pacis intervenire queamus, a quibus nullo equidem modo excludi poterimus, ut non vis fiat paclis, quae cum confoederatis diversimode licet inivimus, et legibus, quas neuter paciscentium neglectas penitus velit. Non petimus a Regia Majestate Vestra, aut altissime memoratis Regibus novos titulos ac honores. Moris antiqui maxima Nobis semper fuit reverentia, et sicubi exillius praescripto agere libitum, non alius quispiam nobis facilius adstipulabitur. Id saltem desideramus, ne Nostris lis moveatur de charactere, quem illis largiri in potestate Nostra semper fuit. Nam et illo jure hactenus usi sumus, ut Ministros ad Imperatores, Reges, Principes atque conventus ablegaverimus, nunc sub titulo Legatorum, nunc alio minus conspicuo, prout rebus Nostris expedire visum. Neque id arbitrii Nobis adimi poterit, ut non


page 1048, image: s1048

ipsum Legationis Jus, quo ab antiquo valemus, in dubium vocetur, aut nobiliori mintiatur parte. Illud vero altissime memoratos Reges moliri, quo minus credamus, plurimas easque graves causas Nos habere putamus. A Vestra Regia Majestate mitiora utique expectamus, quam, cum justum reputaverit, ut Electorum Ministris ad dictos Tractatus pacificatorios mittendis titulus legatorum sive Ambassadeurs in literis securitatis tribueretur, ut Nobiscum durius agatur, aequum haud censebit. Quod enim discrimen in mittendis legatis inter Electores atque Principes Imperii intercedat, nec Nobis constat, nec, quo pacto asseri possit, conjicere licet. Sumus membra ejusdem Imperii, vivimus iisdem legibus; par in Principatus Nostros eorumque Vasallos et subditos ac Electoribus superioritas. Eadem Nobis jura belli, Pacis, foederum, in quibus tractandis potissimus Legatorum usus. Eadem dignationis nomina et Electorum et Principum Legatis, qui in Comitiis Imperii comparent. Nec in hac quidem re Jus Imperatorem eligendi, quod Electoribus peculiare, haud difficulter arbitrabitur, cui nosse datum, qua ratione effectum, ut, quod olim omnium Principum fuerit, nunc paucis relictum, quibusque illa eligendi potestas circumscripta legibus. Quod si nihilominus ejus intuitu evenit, ut a quibusdam Regum titulos obtinuerint, quibus caeteros Principes Imperii promiscue compellatos esse in dubium a quibusdam vocari velit: Attamen non plane Nos deficiunt exempla ejusdem humanitatis ac benevoli


page 1049, image: s1049

affectus. Et cum id omne non tam a potestatis illius Electoriae dictamine, quin potius longe aliis rationibus, quas privatarum rerum studium, ut plurimum cuique suggessit, repetendum veniat, Nobis praejudicio aut fraudi esse non debet. Maxime, quod, uti jam innuimus, non de nudo quodam titulo nunc disceptatio, nec quidquid actum, ultra, quam quod partium mutuo consensu invaluit, extendi queat. Caeteros vero Principes in id consensisse, ut quorum opera uterentur in Legationibus, Deputatorum seu Ministrorum nomine distinguerentur ab Electorum Legatis, nullo, ut certo confidimus, argumento evinci poterit. Quin imo id, tum ex instrumento pacis Westphalicae, tum tabulis foederis, quod Christianissimus Rex anno hujus seculi quinquagesimo octavo cum nonnullis Electoribus ac Principibus Imperii contraxit, ac vulgo Rhenanum appellatum, horum Plenipotentiarios eodem titulo affectos, ad oculum liquet. Et quidem in tabulis foederis modo dicti Rhenani, omnibus Legatorum titulus adscriptus. Id quod tanto fortius Nostram causam tuetur, ex quo in omnium, qui foedus illud pertractarunt, recenti memoria, Deputatorum, tum titulum tabulis inseri voluisse, omissum vero, quod interpretationem recipere posset et dignitati et libertati paciscentium minime convenientem. Sane cum fervente bello ante octennium intra altissime memoratum Regem Christianissimum, ut et Hispaniarum Regem Catholicum, Electorum atque Principum nonnullis visum, pacem procurare, missis ad utrumque Regem Ministris eadem potestate instructis, omnibus


page 1050, image: s1050

idem honos contigit, nec ulla de praerogativa quadam tum quidem contentio, ut quo nunc quidem auctore illa suscitetur, tanto minus comprehendere liceat. Essent plura, quae novitatem discriminis affectati redarguere possent, sed lubentes illis abstinemus, tum ne invidiae causa quidquam dixisse videamur, tum quod persuasissimum habeamus, Regiam Majestatem Vestram sic quoque existimare, ad reducenda firmandaque pacis bona et id quam maxime pertinere, ut Principibus Imperii libertas, quam Deo Majorumque fortitudini acceptam ferunt, sarta tectaque servetur. Quod utique praestabit, si potentissimos Reges Galliae ut et Sueciae permoverit, ut literae commeatus eadem pro Nostris ac Electorum Plenipotentiariis expediantur formula. Augebit in eo gloriam, quam jam dudum in obeundo mediationis munere sibi comparavit, immortalem. Neque a Nobis quicquam omittetur, quod Regiae Majestati Vestrae gratum a Nobis proficisci poterit, dum interea animitus vovemus, ut divinum numen ipsi prosperrimos rerum largiatur successius. Dabantur 14. Augusti 1676.

Georgius Wilhelmus,

Johannes Fridericus,

Rudolphus Augustus, Duces Brunsuico-Luneburgenses. (L. S.)

(XXX.) Literae PALATINI VILNENSIS, Magni Ducatus Lithuaniae Exercituum suspremi Ducis, ad HENRICUM


page 1051, image: s1051
HORNIUM, summum copiarum Svecicarum per Livoniam Praesectum, quibus se ipsi propria autoritate liberum per Curlandiae et Lithuaniae ditiones in Borussiam Ducalem transitum permittere haud pose, exponit, 1678.

CUm ab Illustrissima Excellentia Vestra insigne conservandae pacis inter sacras Regias Majestates, Dominos Nostros clementissimos, Regnaque ista sibi contermina studium per literas, eoque nomine expeditam ad me delegationem percipiam, nihil justius, quam ut suave mutuae pacis et concordiae nomen grato pectore amplectar, ac proinde omnem limitum Sacra Regiae Majestatis Domini mei clementissimi mihi pollicear securitatem, utpote crebris Sacrae Regiae Majestatis Sueciae Legati Domini de Lilienhoeck assecurationibus in conserentiis cum Senatu Polonico ex mandato Sac. Reg. Maj. Domini mei clementissimi institutis promissam. Ea vero quomodo ex circumstantiis tam numerosi exercitus Suedici, per Magni Ducatus Lithuaniae Curlandiaeque ditiones transitum parantis, subsistere potuisset, fusius Excellentiae Vertrae Delegatis nobilissimis Domino Colonello Christiano de Stetken et Domino Assessori Benedicto Andreae a Helmesen, ad concreditum iis memoriale reposui. Quorum illationes uti pergrate et amice exceptae, ita eos ad requisitionem Excellentiae Vestrae quantocyus cum omni honore expediendos esse duxi. Ego non modo ex persona mea augendis conservandisque amicae vicinitatis argumentis, inter utriusque Regni confinia incumbam, verum


page 1052, image: s1052

et animos Provincialium, de natura insitae genti Nostrae rectitudinis et sinceritatis ullis artibus impervios (prout in literis Excellentiae Vestrae imputatur) in eadem constantia fovendae mutuae pacis permanere perspectum habeo. Certum est extare in pectore meo verae Christianaeque compositionis argumenta, quibus praesentem rerum Suedicarum in Pomerania vicissitudinem prosequor, verum qua potestate dispensationem patriae legis pactorumque et foederum inter haec inclyta Regna sancitorum, sine expressa Sacrae Regiae Majestatis, Domini mei clementissimi, voluntate assensuque totius Reipublicae mihi arrogare possim, non invenio: meam interea promptitudinem ad quaevis praestanda (indemni Patriae lege, munerisque mei obligatione) officia contestaturus, Excellentiae Vestrae optimam valetudinem prosperosque rerum successus ex animo apprecor. Dabantur Anno 1678.

(XXXI.) Literae FRIDERICI WILHELMI, Electoris Brandenburgici, ad COMITEM a KONINGSMARCK, supremum copiarum in Pomerania Suecicarum Praefectum, quibus se transmissae in Sueciam militum Suecicorum manus infausto atque plane inopinato naufragio ad Insulae Bornholmiensis littora ejectae a Danis hostilem in modum exceptae fata aegre ferre testatur, ejus vero e captivitate liberationem ad Dania Regis beneplacitum frigide remittit, 1679.



page 1053, image: s1053

ULtimae Domini Comitis literae, die 14. Mensis Decembris scriptae, recte Nobis sunt redditae. Ex illis abunde intelleximus, cum querelas, quibus copiae Regiae, ad Bornholmiam nuper Insulam naufragio ejectae, praeter solitum duriter nimis ac aspere a parte Danorum haberi tractarique dicuntur, Nobis repraesentatas; tum praeprimis Nostras ad praedictum Serenissimum Daniae Regem conciliatorias, sive commendatitias literas, easdem efficaces desiderari, quibus dictae militari manui Suecicae isthic locorum, hostium ritu habitae et in captivitate detentae, secundum pacta a nobis inita, pristina ac integra libertas sine mora restituatur, tutusque procul omni obstaculo in Sueciae Regnum trajectus expediatur. Verum Nos in bona adhuc habemus memoria, quid circa transportationem illarum copiarum inter Nos convenerit pactique simus. Nempe huc tota res redibat, ut, Nostris impensis necessarias naves, lequisita ac debita alimenta, et praeterea liberi commeatus diploma, a Serenissimo Daniae Rege per Nos impetratum, suppeditaremus. Quae omnia, teste ipso Domino Comite, nullis parcentes sumptibus accurate atque ad amussim praestitimus. Tum nemo foederatorum Nostrorum naves militesque Suecicos in suo per mare itinere invasit hostiliter. Quare Nobis exprobrari non potest, pacta et conventa a Nobis ullo modo violata fuisse. Quod vero maximum per infortunium et homines et naves horrendo naufragio in littus Insulae Bornholmiensis sint ejccti, id est,


page 1054, image: s1054

quod valde familiariter et eo, qui Principem Christianum decet, animo, dolenter ferimus, agnoscimusque cladem divinitus esse illatam, quae extra potestatis Nostrae arbitrium consistit, quaeque nec praevideri, nec consilio regi potuit. Et hinc circa illam rem nihil certinos statuere valere necessario profitemur; verum quicquid hujus quaerendum, faciendumque fuerit, id omne ad Serenissimam Regiam Majest. Daniae remittimus. Quod restat, subit mirari, esse homines, qui asserere conantur, eoque nominatim nostrum onerare non verentur Navarchum, Cornelium Nicolaum de Beveren, quasi ille sua culpa et deliberato animo istius naufragii causa extitisset, idque significatum quoque esse Domino Comiti. Quod quidem eo gravius ferimus, quo magis haec res honorem Nostrum et existimationem concernit. Mandavimus propterea serio et injunximus omnibus Nostris severe, ut in id negotii strictissime inquireretur, quo Nobis de eo constaret liquido, et praedictus Navarcha, siquidem ejus culpa tam nefandum et abominabile facinus, quod Nobis ipsis tres naves et multis sub ditis Nostris omnes fortunas evertit, sit admissum ac perpetratum, quod tamen de eo, tanquam honesto et vitae integra apud Nos semper habito viro, non praesumimus, meritum lueret supplicium; simulque innotesceret mundo, Nos ejusmodi scelera consuevisse haud sine gravi animadversione praetermittere. Sin autem extra culpam fuerit idem deprehensus, petimus et postulamus, ut illi quoque, qui conficta haec mendacia, quibus de fama Nostra haud parum detrahitur, spargere


page 1055, image: s1055

ausi sunt, suas sustineant poenas, et dignum maledictis suis ferant praemium; de caetero manemus etc. Cukernessae, die 4. Febr. Anno 1679.

(XXXII.) Literae ORDINUM REGNI HUNGARIAE Evangelicorum ad COMITEM ESTERHASIUM, Regni Hungariae Palatinum, quibus ab eo obnixe contendunt, velit Religionis suae Sacerdotes, munus sacrum sub praesenti diaeta obeuntes, firmissimo Patrocinii sui clypeo protegere, 1681.

Celsissime Comes, Regni Palatine, Domine Domine gratiosissime.

QUantum temporis sub praesentis Generalis diaetae decursu consumpserimus spatium, dum Celsitudini Vestrae apprime constet, eidem longa rei enumeratione molestiam facessere noluimus. Fatemur nihilominus pretiosi temporis decursum eo molestius et dolentius Nos ferre, quod huc usque ecclesiasticis et linguae Nostrae peritis personis destituti, cultum Dei exercere nequiverimus. Et cum ejus simus propositi, ut conscientiis nostris passe quoque in isto consulamus et satisfaciamus: Celsitudinem Veltram uti post Deum, et suam Majestatem sacratissimam, Legum et Statutorum Patriae supremum assertorem et columen, humiliter exoramus, dignetur eam Celsitudo Vestra in passu legalis intentionis Nostrae inire paterno affectu rationem, ne personas Religionis et linguae Nostrae Ecclesiasticas, nobis in cultu Divino servi turas,


page 1056, image: s1056

per quospiam impediri vimve pati contingat. Quin potius autoritate Celsitudinis Vestrae Palatinali una nobiscum, citra injuriam in Libertate asseri et defendi possint. Quam Celsitudinis Vestrae gratiam perpetuis servitiis nostris demereri adnitemur,

Celsitudinis Vestrae

humillimi servitores

Datae Sopronii, die 20. Junii An. 1681.

Status et Ordines Regni Hungariae Evangelici, in praesenti Diaeta Soproniensi congregati.

Inscriptio.

Ad Celsissimum Comitem, Dominum Dominum Eszterhazi, perpetuum de Frakno, Regni Hungariae Palatinum, Sacri Romani Imperii Equitem, Judicem Cumanorum, Comitatuum Soproniensis, nec non Pest, Pilis et Zold unitorum supremum Comitem, Sacrae Caesareae Regiaque Maj estatis Camerarium, Consiliarium intinium et per Hungariam locum tenentem.

FINIS PARTIS SECUNDAE.