CAMENA Early Modern Latin Texts

LITERAE PROCERUM EUROPAE, AB IMPERATORIBUS, ELECTORIBUS, PRINCIPIBUS, STATIBUSQUE SACRI IMPERII ROMANO-GERMANICI, AD REGES, PRINCIPES, RESPUBL. LIBERAS, ET VICE VERSA, In multifariis, Tam Laetitiae, quam Tristitiae casibus nec non Belli ac Pacis negotiis, itemque Religionis causa, Ab Anno 1552. usque ad Annum 1712. Latina Lingua exaratae, IN TRES PARTES DIVISAE, ET IN LUCEM EDITAE a JO. CHRISTIANO LÜNIG. CUM ELENCH. ET INDICE. LIPSIAE, Apud JO. FRIDER. GLEDITSCH ET FILIUM. Anno M. D. C. C. XII.

SERENISSIMO PRINCIPI AC DOMINO, DOMINO LUDOVICO RUDOLPHO, DUCI BRUNSVICENSI ET LUNEBURGENSI, etc. DOMINO MEO CLEMENTISSIMO.

REs magnae maximo Jure consecrantur magnis Principibus. Cum enim, Princeps Serenissime,

omnia in hoc Libro collecta, ejusmodi ponderis sint, ut a Proceribus Europae, inter quos potentissima Brunsvicensium et Luneburgensium Domus, concordi Scriptorum suffragio, non postremum locum obtinet, originem trahant; facile mihi reddenda est ratio, qua inductus, Serenitati Vestrae, tanquam Principi, cujus propensus in Literas animus toti Europae est notissimus, illum devotissimo et promptissimo corde dicare audeo. Accipiat ergo Serenitas Vestra hocce munus chartaceum, obsequiosissima mente oblatum, clementi ac sereno vultu, et illustret eum pretiosissimae gratiae Suae radiis, qui Numen immortale indefessis fatigabit precibus, ut Serenitatem

vestram cum tota Serenissima Familia incolumen, ac omni gloria florentissimam conservet. Dabam Lipsiae d. 18- Aprilis MDCCXII.

AD BENEVOLUM LECTOREM.

QVantum utilitas Literae Procerum Europae tam in Historia Ecclesiastica, quam Profana, de Stylo nihil dicam, habeant, ac quam insigne momentum afferant ad tractanda Negotia publica, illud praedicari satis non potest. Et hoc est, Benevole Lector, quod Autorem hujus Libri commovit, hasce Literas, quas praesens luci exponit, ex variis fide dignis Scriptoribus ac diversis Manuscriptis admodum raris colligere, et hanc in formam, quae Tibi illas exhibet, redigere. Initia sumunt a fatali isto Termino Transactionis Passaviensis, post quem gloriosissimis

Caesar Carolus V. Imperio se abdicavit, usque ad initium Regiminis Invictissimi nunc Imperatoris Caroli VI. cui Deus Ter Opt. Maxim. vitae felicissimae exoptatum cursum dare, et contra hostes Romanae Aquilae victorias, aliam super aliam concedere velit, quo tandem Europa, positis armis, secum conveniat, et quasi postliminio Pace memorabili VVestphalica mox gaudeat, Vale.

LITERAE PROCERUM EUROPAE.

I. Literae MAURITII, Electoris Saxoniae, ad EMANUELEM PHILIBERTUM, Sabaudiae Ducem, quarum vigore ipsi causas, quibus inductus cum Galliae Rege foedus inierit et arma contra Imperatorem sumserit, recenset, proque oblata ab ipso mediatione, grates persolvit, Anno 1552.

REddidit Nobis hic Colonellus Insulanus literas Celsitudinis Vestrae, et simul adjecit literis Orationem, qua Nobis Celsitudinis Vestrae erga Nos animum uberius atque prolixius declaravit. Quorum sane utrumque Nobis gratissimum accidit. Nam et commemoratio ipsa Veteris communionis, quae Domui Nostrae, cum Vestra Nobilissima Sabaudiae Ducum familia, intercedit, Nobis perjucunda fuit, (qui hoc semper animo fuimus, ut Nobis Domuique Nostrae, hanc tam illustrium Principum conjunctionem non vulgari honori atque ornamento esse duceremus) et significatio studii, et benevolentiae, qua Celsitudo

Vestra, pro humanitate sua, Nos tam constanter persequitur, non potuit Nobis non gratissima esse. Neque sane quicquam aeque Nobis in votis est, quam ut Celsitudini Vestrae mutua benevolentia, mutuisque officiis cumulate aliquando respondere possimus, Quod quidem rebus potius ac factis praestare, quam verbis promittere malumus. Caeterum quod Celsitudo Vestra scribit, ad se esse delatum, Nos in Regis Francorum partes transiisse, eaque ex re magnum se dolorem cepisse non solum quod vires ejusdem Regis, qui Illustrissimae Celsitudinis Vestrae Patrem ac consanguineum Nostrum Charissimum continuis damnis atque injuriis afficere non desinat, ex accessione auxiliorum Nostrorum augeri, seque ea spe, quam semper in Nobis repositam habuerit, sic tandem destitui, sibi merito grave sit: Verum etiam quod certam inde Domus Nostrae ruinam secuturam esse vereatur, ideoque pollicetur, sese pro veteri cognationis vinculo, suaque in Nos benevolentia, relictis negotiis bellicis, quibus nunc isthic distineatur, relicto etiam grandaevo inter bellicos tumultus Parente, Ipsammet ad Caesaream Majestatem profecturam, ad hosque tantos motus componendos tantaque pericula avertenda, omne suum studium, operam, curam, fidem adhibituram esse. Nos quidem omnis humanitatis atque officii prorsus expertes essemus, nisi hanc Celsitudinis Vestrae tam praeclaram erga Nos, Nostramque Domum voluntatem et sollicitudinem, omni summa animi gratitudine amplecteremur: Nec vero leviter dolemus, semperque doluimus, si quid Celsitudinis

Vestrae Patri Ipsive damnorum, aut injuriarum, hactenus illatum est, aut adhuc infertur: Quos potius pro jure mutuae necessitudinis, meoque summo ac singulari erga Celsitudinem Vestram amore, omnibus fortunae bonis quam florentissimos, nec non ab omnibus malis, quam maxime sartos tectosque semper esse mallemus. Tantum abest, ut unquam Nobis in mentem venerit, Nostra auxilia ad oppugnandas fortunas Vestras, cuiquam mortalium accommodare velle. Quod vero ad ipsum Francorum Regem attinet sic sese res habet, ut Nos non tam in illius partes transiisse, quam rebus ita postulantibus, opes et auxilia illius, partibus Nostris adjunxisse videri debeamus. Cum enim fidei Nostrae, quam infaustissimo illo tempore, quo socer et consanguineus Noster Landgravius Hassiae, praeter formulam transactionis cum Caesarea Majestate tum initae, custodia mancipatus fuit, illi filiisque illius dedimus, liberandae, infamiaeque ac ignominiae, quam eo nomine totum jam fere quinquennium sustinuimus, a Nobis amoliendae, nec non communis Germaniae libertatis, multis partibus jam imminutae atque oppressae, utcumque vindicandae causa, inviti prorsus et diu reluctantes ad ea arma capienda compulsi sumus, quae antea saepe pro ipso Caesare ferre consuevimus; facile existimari potest, Nos tanto oneri minime pares futuros, nisi dicti Regis Francorum et nonnullorum aliorum Principum societate atque auxiliis sublevaremur. Neque tamen ii sumus, qui, ubi, quae aequa sunt, impetraverimus, et tam honoris Nostri quam communis libertatis ratio habita

bita fuerit, non facile ad pristinum erga Caesaream Majestatem (cujus causa Nos ante hac toties vitam fortunasque Nostras periculis exposuisse, Celsitudo Vestra non ignorat) obsequium redire, et haec ipsa arma, quae nunc cepimus, aut rursus deponere, aut etiam recta adversus communem Religionis Nostrae hostem, Turcam, convertere possimus. Qua quidem de re hac meliore spe sumus, quod serenissimus Rex, cujus literis huc ad res disceptandas evocati sumus, jam pridem totus in hoc sit, ut causis armorum sublatis, res ex aequo et bono componantur, et ad optatam rursus pacem et quietem deducantur. Quod cum ita sit, officium et operam, quam hoc eodem nomine offert Celsitudo Vestra, libenter remittimus, et nihilo secius illi, de sua tam amica erga Nos voluntate, gratiam habemus, ac quibuscunque studiis, officiis atque obsequiis, Nostram illi benevolentiam vicissim declarare potuerimus, ad ea ipsa, pro veteri utriusque Domus conjunctione, mutuaque Nostra necessitudine, Nos nunquam non paratissimos fore recipimus. Quam Eandem, una cum Illustrissimo Ipsius Patre, quam rectissime valere, omnibusque prosperis successibus frui exoptamus. Datum Lintii die 29. Aprilis, Anno 1552.

II. Literae SIGISMUNDI AUGUSTI, Poloniarum Regis, ad FERDINANDUM I. Rom. Imp. exaratae; quibus commendat Legatum Caesareum, seque de pacanda Hungaria anxie sollicitum profitetur, ac omni cura effecturum promittit, ut Nepos JOHANNES SIGISMUNDUS se in officio contineat, 1562.

SErenissimo ac Excellentissimo Principi ac Domino Ferdinando Regi, Principi Nostro charissimo ac honoratissimo, Sigismundus Rex salutem. Revertitur ex aula Nostra ad Majestatem Vestram Generosus Valentinus Saurman, Orator Majestatis Vestrae. Qui quoniam toto eo tempore, quo legatione Majestatis Vestrae apud Nos functus est, et fidem Nobis et industriam et diligentiam in rebus Majestatis Vestrae magnopere probavit, facere recte non potuimus, quin has ipsius virtutes Majestati Vestrae commendaremus. Rogamus itaque Majestatem Vestram, ut eum ad se revertentem clementer complectatur. Jussimus autem in ipso fere ejus discessu exhiberi illi literas Serenissimi Nepotis Nostri, ex quibus intelligeret Serenitatem ejus optima fide cum Majestate Vestra agere. Cum enim ad Nos de judiciis Aprilibus, deque postulatis quibusdam suis a Majestate Vestra recentibus perscripsisset, petit, ut postulata Serenitatis ipsius apud Majestatem Vestram adjuvemus, et de pacificanda Hungaria cogitemus. Ac de postulatis quidem alias videbimus. Allatum enim ad Nos est, Secretarium Majestatis ejus cum Responso ad ea Majestatis Vestrae jam inde discessisse.

Nunc a Majestate Vestra magnopere petimus, ut salute, pace ac tranquillitate Regni illius Hungariae nihil apud se prius esse patiatur. Nos quidem recte, quod in Nobis erit, daturi sumus per id induciarum tempus operam, ut Serenissimus Nepos Noster sese in officio adversus Majestatem Vestram contineat: Ac denique suae dominorumque suorum paci et saluti in omne futurum tempus et consulat ipse et ab aliis consuli patiatur. Quamobrem si Majestati Vestrae communibus Commissariis ejus rei summam committere visum fuerit, nostrosque item Commissarios una adesse placuerit, perficiemus, ut si modo de tempore et loco cognitum habuerimus, nihil in Nobis ad tantarum rerum tamque salutarium conficiendarum curam atque studium desiderari videatur. Bene valere Majestatem Vestram cupimus, eique studium et amorem Nostrum iterum atque iterum commendamus. Dabantur Vilnae 8. Augusti, Anno 1562.

III. Literae SIGISMUNDI AUGUSTI, Polonorum Regis ad MAXIMILIANUM II. Romanorum et Bohemiae Regem, de constantia in pacandi cum Nepote suo proposito, et modis, quibus pax fieri possit adinveniendis, agentes, 1562.

SErenissimus Augustus Rex, Serenissimo Principi, Domino Maximiliano Regi. Serenissime, Princeps, Domine Frater et Consanguinee Noster charissime. Accepimus inter Caesaream Majestatem, Nostrum et Serenitatis Vestrae Parentem charissimum,

ac Serenissimum Dominum Nepotem Nostrum, inducias summo Serenitatis Vestrae studio pactas esse proximo Aprili annuas. Quae res Nobis, cum sua sponte, tum nomine etiam Serenitatis Vestrae, quae ex eo facto magnam optimae suae voluntatis in Rempublicam Christianam laudem cepit, jucundissima extitit. Verum quoniam earum induciarum ille demum maximus fructus erit, si unquam inter eos Principes ulla stabilis et aeterna Pax coierit, ob cujus imprimis rei tractandae facultatem, tantopere induciae istae sermonibus hominum celebrantur, Serenitatem Vestram fraterne hortandam esse duximus, ne in hoc quasi primo ejus laudis gradu consistendum sibi esse existimet, ut obtentis induciis conquiescat, sed pergat porro, et hac semel bene gestae rei facultate instructa, etiam reliqua adgrediatur, deque pacis perpetuo constituendae conditionibus ipsum Caesareae Majestatis animum oportune pertentet, nobiscumque communicet. Erit id Serenitati Vestrae tum apud Nos, tum ubique gentium gloriosum. Nos autem quoque inclinatum jam ad pacem Serenissimi Nepotis Nostri animum in eodem studio retinebimus, illique honestae tranquillitatis autores erimus. Meminerit modo Serenitas Vestra aliquando maturandum id negotium esse, ut quatuor jam menses a constitutis induciis praeterlapsi diligentia Nostra in reliquum sarciantur. Bene valere Serenitatem Vestram cupimus, eique fraternum nostrum amorem commendamus. Dat. Vilnae die 8. Augusti Anno 1562.

IV. Literae SIGISMUNDI AUGUSTI, Polonorum Regis, ad MAXIMILIANUM II. Romanorum et Bohemiae Regem, quibus causam Bernhardi Fogliolae commendat, 1562.

SErenissimo Principi Domino Maximiliano, Divina favente clementia Romanorum et Bohemiae Regi, Archiduci Austriae, Duci Burgundiae, Comiti Tirolis, Fratri et Consanguineo Nostro charissimo et honorando, salutem et fraterni amoris continuum incrementum. Serenissime Princeps, Domine frater et consanguinee Noster charissime et honorande. Etsi decreto Magistratus Goritiensis sublata sit pridem controversia de possessione quorundam bonorum in territorio Proseviensi inter Venerabilem Alphonsum Mercadum et Bernhardum Fogliolam, mercatorem Venetum, Agentem Nostrum, ita, ut Agenti Nostro et possessio pacata eorum bonorum adjudicata sit, et damma, quae illata erant, ab adversario jussa resarciri. Tamen quoniam veretur homo pacis et quietis studiosus, ne non satis sit ad pacem et quietem perpetuo, constituendam in illis possessionibus, decretum Magistratus minoris interpositum esse, supplicavit Nobis, ut a Majestate Vestra peteremus, ut ipsa, pro Regia et in illis ditionibus summa autoritate sua, edicat per Literas Mercado ipsi, atque adeo ejus successoribus omnibus, ne quas deinceps in illis possessionibus turbas ejusmodi dare aut difficultates movere audeant, quae in damnum aut praejudicium ipsius Fogliolae,

Agentis Nostri, vergere videantur. Magistratui autem Comitatus illius injungat Majestas Vestra, ut praefatum Fogliolam, dum is tranquille sub ditione Majestatis Vestrae vixerit, vectigalia solverit et reliqua onera aeque cum aliis obierit, a vi et impressione cujuslibet tueantur et defendant. Quod Majestatem Vestram vel aequitatis suae, vel Nostra etiam causa facturam esse, uti Nobis persuademus, ita ab illa etiam atque etiam petimus. Erit id Nobis ab illa gratissimum. Bene valere Majestatem Vestram cupimus, ejusque Nos fraterno amori commendamus. Datum Petricoviae die 14. Aprilis, Anno 1563.

V. Literae SIGISMUNDI AUGUSTI Poloniae Regis, quibus FRIDERICO II. Daniae Regi, victoriam ex Svecis reportatam gratulatur, eumque de armorum suorum successu, futuro belli apparatu, rebusque aliis certiorem reddit 1563.

ETsi antea quoque intellexeramus de victoria Serenitatis Vestrae, quam ex Svecis recens est consecuta, tamen e literis Serenitatis Vestrae jucundum fuit Nobis eam cognoscere. Ac misimus Nos jam quidem his diebus ad Serenitatem Vestram internuntios Nostros, quibus mandavimus inter caetera eam victoriam Serenitati Vestrae, nostro nomine, gratulari, quam nunc etiam per literas vere atque ex animo gratulamur, Deumque precamur, ut hos successus Serenitati Vestrae perpetuo fortunet. Nostri quoque, quod se Serenitas Vestra scribit accepisse, bene in Livonia rem

gesserunt, arcem Lodensem obsidione liberarunt, tormenta aliquot acceperunt, hostem denique ipsum intra muros coegerunt; socios autem, qui illic sub auspiciis Serenitatis Vestrae militant, magnopere recrearunt ac confirmarunt, quemadmodum de eo quoque per eosdem Internuntios Nostros Serenitati Vestrae significavinus. Quod cum ita sit, ut societas Nostra haec non solum animorum consensione, sed etiam successibus ejusmodi divinitus confirmetur, debemus sane consiliorum Nostrorum fructum hunc capientes, Deo optimo maximo gratias agere, et Nos ad reliqua, quae supersunt, tanto fidentius praeparare. Nos quod attinet, exercitum nostrum Livonicum in hyberna jam deduximus, impositis per oportuna loca praesidiis; Svecos enim quoque ipsos campis fugatos ad arcium aliquot praesidia accepimus confugisse. Vere novum bellum majoribus viribus redintegrare, exercitumque Polonici Nominis conscribere constitutum Nobis est, nisi quid aliud intervenerit; neque enim adhuc rumor ille conquiescit de studiis Principum Germaniae ad Pacificationem tentandam excitatis, a qua Nos neque unquam abhorruimus, si modo id, quod Nostrum est, tenere quiete potuissemus, neque nunc etiam pro Nostro Christiani Regis more atque instituto abhorremus, si Nobis liceat, quae bello repetimus, per pacem obtinere. Equidem, si eo ventum fuerit, neque Nos quidem quicquam inconsulta Serenitate Vestra tentabimus, neque a Serenitate Vestra praeter voluntatem atque scientiam Nostram tentatum iri arbitramur; quemadmodum in conditionibus societatis

nostrae praescriptum extat. Quod attinet naves ab illustri Domino Prussiae Duce Serenitati Vestrae subministrandas, meminimus nos quoque jam pridem cum Illustritate ejus ea de re egisse. Videbatur autem Illustritas ejus difficultatem allegare. Agemus tamen nunc etiam iterum; quicquid vero responsi retulerimus, faciemus Serenitatem Vestram certiorem. Nuper allatum ad Nos est, proditionem in Livonia eorum, qui ab Illustri Domino Finlandiae Duce arcibus nonnullis praefecti illic fuerunt, detectam esse. Fere fit enim, ut in Provincia illa Livonia magnae suspiciones proditionis a Germanica Natione oriantur, sicuti et in multorum aliorum, et in Furstenbergii negotio cognitum est, qui in Livonia Magistrum gerens a suis Germanis desertus ac Moscovitis proditus est. Itaque de nonnullis arcium istarum proditoribus et proditionis consciis nuper Rigae supplicium sumptum est; de autore ipso proditionis Comite ab Arcz sententia Nostra expectatur. Equidem videndum Nobis existimamus, quatenus cuique deinceps fidendum sit, eaque res commovit Nos, ut vere ipsum militem Nostrum potius, quam externum in Livoniam adducamus. De Duce Christophoro Megalopolensi, praeter id quod nuper etiam Serenitati Vestrae significavimus, nihil accidit novi; laboratur pro eo a quibusdam Germaniae Principibus. Inter caeteros autem affuturus est hic propediem Illustris Dominus Joannes Albertus Frater ipsius. Cum Nobiscum de conditionibus dimittendi ipsius actum fuerit, certius aliquid Serenitati Vestrae significare poterimus. De

illustri Domino Duce Finlandiae, Affine Nostro charissimo, praeter id, quod Nobis stipendiarius Noster Swarcynski e Serenitate Vestra retulit, interemptum illum esse, nihil certi cognoscere possumus. Si quid Serenitas Vestra habuerit, ad Nos perscribi jubebit; Quam bene valere cupimus. Datum Varsaviae 24. Decembris, Anno 1563.

VI. Literae MAXIMILIANI II. Rom. Imperatoris, ad CAROLUM IX. Galliae Regem scriptae, quibus declarat, se ejus Oratoris desiderio, ut priorem locum ante Hispaniarum Regis Oratorem consequatur, satisfacere non posse, 1564.

EGit hucusque multoties Nobiscum summo studio Serenitatis Vestrae Orator, Reverendus, devotus, Nobis dilectus, Episcopus Rhedonensis, ut sibi, tanquam Oratori Serenitatis Vestrae, priorem locum ante Oratorem Serenissimi Catholici Hispaniarum Regis, patruelis et fratris Nostri charissimi, in aula Nostra Caesarea assignare vellemus, eamque rem ab aliquo tempore, majore cum instantia, quam antehac unquam, urgere coepit. Etsi autem Nos Serenitati Vestrae, uti Fratri charissimo, quoad ejus unquam fieri potest, omni loco et tempore cupimus gratificari, in hac tamen re Nobis tot et tam graves occurrunt difficultates, ut nihil iis molestius aut gravius accidere possit: siquidem non videamus, qua ratione desiderio praefati Episcopi Rhedonensis, Serenitatis Vestrae Oratoris, in hac parte satisfacere possimus. Etenim recordamur, eandem rem a serenissimo et potentissimo

quondam Principe, Domino Ferdinando, Electo Romanorum Imperatore, augustae memoriae, Domino ac Genitore Nostro observandissimo, non solum ob praedictum Episcopum Rhedonensem ex parte Serenitatis Vestrae, verum etiam per praefati Serenissimi patruelis et fratris Nostri Regis Catholici Oratorem, qui tunc in Aula Majestatis suae residebat, Comitem a Luna, vehementer petitam fuisse, verum Majestatem suam Caesaream praeclarissimae memoriae, neque potuisse neque voluisse judicium tam acris controversiae suscipere: Quoniam non abs re dubitabat Majestas Sua, si ipsa hunc laborem subire et operam dare vellet, ut hujusmodi differentia, aut amicabili compositione transigeretur, vel jure decideretur, utrum Serenitas Vestra Majestatem suam Caesaream judicem vel arbitrum esse vellet, nec ne: eamque ob rem Majestas sua Caesarea, adhibita matura deliberatione, constituerat, sese ejusmodi controversiae nullo modo immiscere, sed omnibus praecavere modis, ne alterutrius partis juribus, de quibus illa nullam haberet judicandi vel decernendi facultatem, quippiam praejudicii attulisse, aut alterum eorum offendisse, videretur. Neque Majestas Sua Caesarea eam viam ac rationem, tanquam commodissimam et tutissimam sibi ineundam censuit, de qua haud dubie Serenitas Vestra tum temporis ab Oratore suo certior reddita fuit, quam nimirum Majestas sua Caesarea tunc inter alios quoque inferioris Ordinis Principum Oratores observabat. Et licet tunc temporis ambo Oratores, de ratione et ordine illo Divi Imperatoris, Genitoris Nostri, et praecipue multo vehementius

Comes a Luna, pro parte Serenissimi Regis Hispaniarum, conquesti fuerint, praetendente ipso Oratore Serenissimi Regis Hispaniarum, majorem debuisse haberi rationem Regis sui, quam Serenitatis Vestrae, propter mutuam et arctissimam sanguinis conjunctionem, quae Majestati suae Caesareae ipsique Regi intercederet: tamen postquam Divus quondam Genitor Noster, in sententia sua permansit firmiter, ipsique Oratores tunc acquieverunt, atque interdum etiam apud Majestatem suam in Templo comparuerunt, in eoque statu res in hunc diem fuit valida, ita ut nihil difficultatis, aut molestiae in hoc negotio amplius, et praesertim hoc tempore suboriturum crediderimus. Sed cum res, uti dictum est, aliter se habeat, praetermittere non possumus, quin Serenitati Vestrae per praesentes benevole ostendamus, Nos hunc Ordinem, de quo diximus, a praelibato quondam Domino Genitore Nostro, felicis recordationis, quasi per manus traditum accepisse, atque Nos ea, quae per Majestatem Suam in aliis quoque rebus ordinata et constituta sunt, haud facile mutare: sed ea, ut pie et prudenter deliberata et constituta, lubenter sequi: Ideoque non posse neque debere etiam in hoc negotio Nos diversum quippiam ab eo, quod Divus Genitor Noster ordinavit, absque ulla causa, et post tot annorum intervallum, statuere, quemadmodum et Serenitas Vestra, pro sua prudentia, ipsamet facile considerare potest, id Nobis, si faceremus, non immerito vitio verti posse. Ad haec Serenissimus Rex Hispaniarum, si tam facile ab instituto et exemplo Serenissimi Potentissimique

quondam Domini Genitoris Nostri, discederemus, eam rem haud dubie molestissime laturus, et suspicaturus esset, Nos paternam concordiam, benevolentiam et unanimitatem, atque arctissima sanguinis vincula, quibus Deus Optimus Maximus Nos cum Serenitate Ejus conjunxit, parvi pendere, imo prorsus negligere, atque de industria, ansam et occasionem hujusmodi antiquam necessitudinem et concordiam disrumpendi, nulla prorsus a Serenitate sua causa vel injuria accepta, quaerere. Etsi enim ad Nos antehac ex Urbe perlatum et nunciatum fuit, sanctissimum Dominum super ista controversia decretum quoddam promulgasse, quod Nos suo loco relinquimus, neque id hoc tempore probare vel improbare cogitamus: Novit tamen Serenitas Vestra, ea, quae Sanctitas Sua in Curia sua de rebus ejusmodi profanis statuere et praescribere solet, ad Nos nihil pertinere: Neque enim credimus, animum Sanctitatis Suae unquam fuisse, vel adhuc esse, quod Nos, instar nudi Executoris, debeamus ejusmodi decreta et constitutiones Sanctitatis Suae executioni mandare. Nam, quemadmodum Nobis videtur, non aequum est, Nos indifferenter in omnibus rebus, in quibus Sanctitas Sua se judicem constituit, simpliciter et absque omni, sive judiciali, sive extrajudiciali cognitione, judicium et voluntatem Sanctitatis suae sequi. Haec sane omnia antedicto Serenitatis Vestrae Oratori, Reverendo Episcopo Rhedonensi, sedulo ac diligenter inculcavimus, et fuisset Nobis longe gratissimum, quod hoc negotium in pristino statu reliquisset, eo scilicet, quo ad Nos post mortem

Serenissimi et observandissimi Domini Genitoris Nostri, praeclarissimae memoriae, pervenit: sed ipse non solum videtur se excusare mandatis Serenitatis Vestrae, sed cogitat etiam ex aula Nostra omnino discedere: quod Nobis quidem, ut verum fateamur, molestum accidit, quia Negotia Serenitatis Vestrae ea prudentia, eaque modestia tractavit, et in aliis quoque rebus se ita gessit, ut hoc nomine devotionem ejus singulari benignitate complectamur, ejusque praesentia et conversatione libenter diutius frueremur: Sed quoniam res hoc loci redacta est, non possumus, nisi quod Serenitatem Vestram amanter et fraterne rogamus, ut haec quae acta sunt animo certe sincero et Serenitatis Vestrae amantissimo, cum aliud facere nullo modo potuerimus, in meliorem partem interpretari, atque Nos hoc Nomine excusatos habere velit. Neque dubitet, si Serenitati Vestrae videbitur vel hunc ipsum Episcopum Rhedonensem, vel alium etiam ipsius loco Oratorem ad Nos ablegare, eum Nobis fore gratissimum, eandemque illi benevolentiam et favorem expectandum fore, quo hunc Reverendum Episcopum Rhedonensem complexi fuimus, ac etiamsi Serenitati Vestrae non fuerit commodum, posthac Oratorem aliquem in Aula Nostra tenere: Nos tamen nihilominus Serenitati Vestrae fraternum et sincerum animum Nostrum quovis loco et tempore declarare, et mutuis fraterni amoris officiis contestari studebimus. Id quod Serenitati Vestrae ingenue pollicemur, Eandem, quod reliquum est, rectissime valere optantes. Datum Viennae 14. Decembris, Anno 1564.

VII. Literae EMANUELIS PHILIBERTI Ducis Sabaudiae, ad AUGUSTUM Electorem Saxoniae, quibus Ipsi pro humanitate in Balthasarem a Rauoyra, Oratorem suum, collata gratias agit, nec non Baltasarem ac Christophorum Hallerum ab Hallerstain, suum ad Maximilianum II. Rom. Imperatorem Legatum, ipsorumque fidei commissa, porro commendat, 1566.

Illustrissime et Amplissime Princeps, Elector, Agnate et Domine observantissime.

BAltasar a Rauoyra, Dominus Crucis, Orator meus, ad me scripsit, quanta Celsitudinis vestrae fuerit in se benigne et honorifice accipiendo humanitas, quanta egregiae voluntatis in Nos suae significatio, quam amanter Illa in omnibus rebus, quae ad commoda et dignitatem nostram pertinerent, studium, operam, officium suum sibi detulerit. Quae res, ut mihi minime mira sane fuit, cum ob generis et sanguinis necessitudinem, tum ob singularem virtutem et humanitatem Celsitudinis vestrae; Ita ad eam voluntatem et observantiam, quam erga Celsitudinem vestram semper habui, mirificum cumulum attulit. Neque dubito, quin, quae Baltasar et Christophorus Hallerus ab Hallerstain, Consiliarius et Orator Noster Ordinarius apud Caesarem et conventum istum, meo nomine sunt acturi, ea Celsitudo Vestra gratia autoritateque sua sit complexura. Ita quicquid a Statibus et a Caesare Ipso sint impetraturi, id munere

Celsitudinis Vestrae accessurum existimem. Ego me, omnia mea summa studia et officia Celsitudini Vestrae, et debere intelligo, et omni loco sum praestaturus, nihilque mihi Celsitudo vestra gratius facere poterit, quam si omnibus in rebus, quae ad Amplitudinem suam pertinebunt, mea hac propensa voluntate usa fuerit. Quae praeterea eisdem Oratoribus mandavi, ut cum Celsitudine Vestra agant, ea ex illis plane cognoscet, et a quibus etiam intelliget, quo ardentissimo teneor desiderio, Celsitudinem Vestram visendi. Idque, si commodo suo fieri poterit, Celsitudo Vestra mihi gratificabitur, ut nihil gratius mihi fecerit. Deus O. M. Celsitudinem Vestram salvam et incolumem diutius vivere faciat! Dabantur Augustae Taurinorum IX. Calend. Maji, MDLXVI.

IIX. Literae AUGUSTI Electoris Saxoniae, ad Magistrum Hospitalis Hierosolymitani, Fratrem Johannem de Valetto, exaratae, quibus fortitudinis ab ipso, in defendenda Insula Melite, exhibita specimina summa laude extollit. Anno 1568. P. P.

QUantum apud Nos ponderis, Vir illustris, et generose, literae tuae habuerint, ex Nobilis Johannis Georgii Schoenborn benigne a Nobis clementerque in rebus, ad commendam de Weissensee pertinentibus, habiti, commemoratione cognosces.

Cum enim non tantum de Ordinis Vestri antiquitate, nobilitate ac rebus terra marique fortissime, pro Christiano orbe, gestis praeclare sentiamus, sed et de insigni virtutis et fortitudinis Tuae splendore omnia summa praedicare audiamus; gavisi sumus, occasionem Nobis declarandae erga Te benevolentiae nostrae dari, tametsi tenuior est commendae illius fortuna, quam Nostri erga Ordinem Vestrum animi favor et propensio. Magnum omnino decus et gloria, praeconio major est, vitam et fortunas omnes Patriae impendere, et pro focis et aris contra crudelissimum Christiani nominis hostem Turcam fortiter pugnare. Qua laude cum Ordo Vester alios longe antecellat et vincat, fieri non potest, quin magnum sibi apud omnes orbis terrarum Principes admirationem et benevolentiam conciliet. Tua vero etiam fortitudine, qua Melite Insula anno superiore adversus Barbarorum incursiones et oppugnationes defensa ac servata est, nominis Tibi sempiternam gloriam peperisti. Cum enim plurimum in bello pollere videantur, militum copia et virtus, ingenia Imperatorum, et per omnia humana maxime in res bellicas potens fortuna; Tu prioribus quidem, quantum intelleximus, propter inopinatam incursionem non satis instructus, eam jacturam ingenio et virtute tua, adeoque fortuna sive divino Numine annuente, ita compensasti, ut plurimum Tibi Orbis Christianus hoc nomine debere fateatur. Reliquum est, ut quam de Fortitudine Tua opinionem multis jam populis concitasti, eam infracto animi robore, virtute et rerum fortiter gerendarum

animosa cupiditate constanter tueare. De Nostra vero erga Te benevolentia tantum tibi polliceberis, quantum et Dignitas Tua multis praeconiis amplissima meretur, et Nostrum erga Ordinem Vestrum promptissimum studium postulat. Datae 18. Kalendarum Maji, 1568.

IX. Literae STEPHANI BATHORII, Poloniae Regis, ad STANISLAUM CARNCOVIUM, Episcopum Vladislaviensem, exaratae, quibus ipsi victoriam e Gedanensibus reportatam, nihilque Poloniae a Tartaris metuendum esse, nunciat 1576. Stephanus Rex Poloniae Stanislao Carncovio, Episcopo Vladislaviensi.

PLenius et certius jam cognovimus de praelio a Nostris cum Gedanensibus commisso; victoria Divina benignitate a Nostris est parta, summo tamen labore et virtute militum Nostrorum, quibus paucis cum majori quam quadruplo hostium numero res fuit, et cum bene armato et tormentis majoribus instructo. Si tardabimus, putamus eos sibi supplementa a civitatibus Anseaticis et aliunde comparaturos, unde de novo quasi rem gerendam, si vero celeritate utamur, brevi Nos istius rei reliquias conficere posse. De Tartarico periculo cum cogitamus, videmus eos, cum habeant equos strigosos, non posse ditiones Nostras, nisi sub messem aut paulo ante invadere. Praeterea etiam credimus jam a Turcarum Imperatore mandata ad illos de pace ex pactis servanda data, cujus injussu id factum apparet ex eo, quod nullus Bialogrodensium

et aliorum Tartarorum Caesaris Turcarum in hac excursione adfuerit. Praeterea significatum Nobis est, venire ad Nos a Tartaro Legatum. Ita ut ex dilato hoc Gedanensi negotio, propter incertos de Tartaris nuntios, tunc cum verum periculum aderit, ita ut nunc distineremur ancipiti periculo, nec Russiae Terris auxilium justum ferre possemus. Perfecto autem hoc negotio paucis, ut credimus, diebus illuc cum numerosiore exercitu venire possemus. Id quod certe Deo volente faciemus, eoque recta contendemus ac efficiemus, ne is perfidus hostis imposterum Nostris nocere possit; ac si Deus juverit, fortasse etiam vindictam perfidiae de illo sumemus, facere sane id enitemur. Nunc vero versus Gedanium XXIIX. die hujus Mensis contendemus, Hortamur igitur Sinceritatem Vestram, ut copias, quas Nobis promisit, quamprimum mittat. Facturam id Sinceritatem Vestram pro sua singulari erga Nos observantia confidimus. Quam bene valere cupimus. Datum Varsaviae die 23. Aprilis, Anno 1576.

X. STEPHANI BATHORII, Regis Poloniae, Literae ad STANISLAUM CARNCOVIUM, Episcopum Vladislaviensem, scriptae, quibus eum hortatur, ut consilia adversariorum secum communicet. 1576. Stephanus Rex Poloniae Stanislao Carncovio, Episcopo Vladislaviensi.

quod post discessum Sinceritatis Vestrae novae Nos difficultates excepissent: qua de causa conventus Regni paulo diutius extractus est. Verum omnia demum cum nuntiis terrestribus conclusa et constituta sunt. Cum vero jam in itinere simus, et perendie Petricoviam venire constituerimus, hortamur Sinceritatem Vestram, ut Nos de rebus et consiliis eorum, qui adhuc a Nobis dissentiebant, certiores reddat: nam sinceritatem Vestram sedulo curasse, pro sua erga Nos et Rempublicam fide ac prudentia, ut ea perspecta et explorata haberet, plane confidimus. Deinde vero a Sinceritate Vestra postulamus, ut sine ulla mora ad nos Petricoviam veniat, ut ejus consiliis de rebus, quas prius quam proficiscamur Petricovia Varsaviam, perficere in animum induximus, uti possemus; nec vero diu illic subsistere volumus. Itaque non dubitamus Sinceritatem Vestram cunctatione sua negotia Nostra et Reipublicae ac institutum iter Nostrum non moraturam. Bene valere Sinceritatem Vestram cupimus, Dabantur Predbory die 3. Junii MDLXXVI. Regni I.

XI. Literae STEPHANI BATHORII, Poloniaerum Regis, ad STANISLAUM CARNCOVIUM, Episcopum Vladislaeviensem, quibus eum hortatur, ut in negotio, quo cura ALBERTI FRIDERICI, Borussiae Ducis, Georgio Friderico, Marchioni ab Anspach, committenda sit, Commissarii partibus fungatur. 1577.

LAtere Sinceritatem Vestram nolumus, Nos jam post tractatus istos, quos nunc cum Oratoribus Germanicis habuimus, in eo esse, ut juxta deliberationem et conclusionem Vladislaviensem, cura Ducis Prussiae et ditionum illius Illustrissimo Domino Marchioni ab Anspach committatur, et ut jam ea in re Commissarii Nostri in terras illas mittantur, qui cum Ordinibus terrarum illarum conferant, et rem ac negotium totum perficiant et ad debitum effectum deducant. Inter quos Commissarios, cum Sinceritatem Vestram adesse quoque cuperemus, non quod illam non sciamus Nostri et Reipublicae causa multa hoc tempore non sustinuisse, ac majoribus curis ac impensis illam onerari vellemus: sed quod neminem alium melius ac utilius negotium hoc obire existimemus, pro illius prudentia ac negotiorum Nostrorum experientia, qua illam Deus inter alios praecellere, voluit. Itaque, si hoc commode sine magno dispendio et jactura rerum Sinceritatis Vestrae fieri potest, hortamur Sinceritatem Vestram, nostri et Reipublicae causa hoc munus commissoriale in se suscipiat, et in terras illas una cum aliis sub finem Octobris descendere non gravetur. Numeroso comitatu non opus esse Sinceritati Vestrae ad iter illud perficiendum existimamus: imo quanto minori suorum numero illud absolvere poterit, vellemus, ut id perficiat, ut etiam posthac eo celerius ad Nos in conventum Regni, qui fortasse sub illud

tempus quoque celebrabitur, redire, ac relationem omnium facere possit. Rem ut necessariam, ita Nobis gratam et toti Reipublicae huic perutilem Sinceritas Vestra faciet. Quam bene valere cupimus. Datum Marienburgi 26. Septembris Anno 1577.

XII. Breve GREGORII P. P. XIII ad GEBHARDUM Archiepiscopum et Electorem Coloniensem, quo eum, ut in fide catholica persistat, nec quicquam huic sedique Apostolicae adversum committat, graviter hortatur, 1582. Gregorius Papa XIII.

VEnerabilis Frater, Salutem et Apostolicam benedictionem. Truchsiorum Domum non minus generis nobilitate, quam fidei Catholicae studio et constantia ante hac floruisse, testis est insignium virorum, qui ex ea prodierunt, tum antiqua, tum recens memoria, praecipue vero Cardinalis Augustani, qui principem in ea locum obtinuit: apud quem tu pie et religiose, et quasi in conspectu et gremio sanctae Romanae Ecclesiae educatus, non parvam olim praebuisti spem, fore, ut dignus tali genere ac disciplina evaderes. Hinc Nostra erga te propensio, nosterque paternus amor initium habuit, qui postea ex gravium virorum testimonio non solum confirmatus, sed etiam auctus fecit, ut de Te Nobis vicissim optima et rectissima quaeque polliceremur. Successit tempus istud, cum electus fuisti a Capitulo Coloniensi in Archiepiscopum illius Ecclesiae, quae electio cum

maximis implicaretur difficultatibus et vehementissime oppugnaretur et quasi expugnaretur, tamen ea erga te usi sumus benignitate, ut, sublatis omnibus impedimentis, Capituli judicium, et electionem de te factam approbaverimus, confirmationisque Apostolicae robur adjecerimus. Ex his putabamus, neminem te, aut religionis orthodoxae, aut sanctae hujus sedis, aut etiam disciplinae Ecclesiasticae studiosiorem vel observantiorem fore, sperabamusque in tua fide, constantia et probitate vel maxime debere Nos conquiescere: sed dolemus, et quidem graviter dolemus, nostram hanc expectationem ex his, quae de multorum literis, sermonibus et fama ipsa quotidie ad Nos perferuntur, non solum labefactatam et imminutam, sed pene deletam, ac illa, quae circumferuntur, talia esse, et loco munereque tuo adeo indigna, ut sine magno pudore exprimi non possint. Sustinuimus Nos certe, quoad potuimus, ne quidquam, quod te indignum esset, crederemus, sed cum rumor quotidie ingravesceret, coacti sumus suspenso ac sollicito de te animo esse, nec id diutius dissimulare voluimus. Monemus igitur te, ut famae et saluti tuae in tempore consulas, et si fortasse longius, quam oportuit, progressus es, te revoces: Sin vero falsa sunt, quae objiciuntur (quod potius vellemus) animum et sensum tuum aperias et declares, nec patiaris ex malevolorum sermonibus perpetuam notam et ignominiam tibi tuaeque agnationi et Ordini Ecclesiastico inuri, cogitesque, quid Deo, qui te ad istum sublimem gradum

evexit: quid sedi Apostolicae, quae te singulari quodam amore et gratia complexa est; quid patriae, quid generi, quid Christiano nomini, quid publicae utilitati, quid denique tibi ipsi debeas: Qui cum honorificentissimum locum teneas, non alii magis, quam tibi ipsi inimicus fueris, si ita te gesseris, ut merito inde exturbandus sis, cum tamen nullo negotio eum tibi conservare, et magnus in Ecclesia Dei, ac summa cum autoritate inter Imperii Principes esse possis. Memineris, quam difficiles et periculosi sint novarum rerum exitus, quantopere cavendum sit prudenti et pio viro, ne temere famam, statum, dignitatem, animam denique ipsam in extremum discrimen abducat: Cujus rei non desunt Nostra aetate exempla, quibus doceri possis. At si longius fortassis provecti sumus, amori Nostro, dignitatisque ac salutis tuae desiderio id assignabis: Non enim dubitamus, quin paterna haec monita Nostra id apud te pondus habitura sint, quod omnibus nominibus et justissimis de causis debent, atque reipsa eam pietatem ac reverentiam erga sanctam hanc sedem sis ostensurus, qua nos recreati, te in dilectissimi filii loco, sicut antea, ita et posthac habere, et ea re magnopere laetari possimus, sed hoc literarum officio non contenti, mandavimus venerabili fratri Archiepiscopo Trevirensi, ut ad te proficiscatur, tecumque fusius eadem de re quam diligentissime agat, ac consilium deliberationemque Nostram clarius patefaciat, cui plenam fidem te habiturum non dubitamus. Datae Romae apud sanctum Petrum,

sub annulo Piscatoris, die 17. Dec. MD LXXXII. Pontificatus Nostri anno undecimo.

Et a tergo: Venerabili fratri Gebhardo, Archiepiscopo Coloniensi, S. R, Imperii Principi Electori.

XIII. Responsoriae GEBHARDI, Archiepiscopi et Electoris Coloniensis, ad GREGORIUM XIII. Pontificem Romanum datae, quibus mentem suam de vera fide, et legitimo, quod initurus erat, conjugio, clare exponit, 1582.

PAternum omnino tuum animum, Pontifex Gregori, et tali Praesule dignum, ex epistola tua cognovi: Primum quod suspicionibus non temere locum dare, neque sinistris rumoribus, de meis institutis sparsis, fidem adhibere voluisti. Si enim accusare sufficeret, quisnam malevolorum insidias, foecundissimo hoc praesertim culpae seculo, quo optimi quique ab omnibus invidiae ventis circumflantur, effugere posset? Deinde vero Patrium vereque Apostolicum illud est, ad constantiam, in fide integritatem, et disciplinam in moribus, denique ad Ecclesiae Apostolicae, Catholicae et orthodoxae observantiam hortari, et de ingentibus ac inevitabilibus periculis praemonere, qui eos manent, qui rebus novis, aut suis libidinibus servientes, ex Ecclesiae Apostolicae societate se subducunt. Meas igitur partes esse video, ut tam paternae et tam sanctae admonitioni obtemperem, juxta illud Salomonis Proverb. 15. Qui abjicit disciplinam, despicit animam

suam: Qui autem acquiescit admonitioni, possessor est cordit. Et fateor ego quidem, me remissius fortassis et languidius ea agentem, quae ad animae meae salutem, conscientiae tranquillitatem, Apostolicae Catholicae Ecclesiae dignitatem et Dei gloriam pertinent, non parum tuis literis excitatum et expergefactum fuisse, ut omnibus dissimulationis integumentis evolutus, sicut tua epistola pie monet, animum et sensum meum aperiam, et declarem, cogitemque quid Deo, qui me ad sublimem istum gradum evexit, quid Ecclesiae Apostolicae, quid Patriae, quid publicae utilitati, quid mihi ipsi debeam. Verissima quippe et memorabilis est magni illius Aurelii Augustini commonefactio, quae citatur distinctione 83. can. 2. Neminem videlicet in Ecclesia Dei plus nocere, quam qui perverse agens, nomen vel ordinem sanctitatis et sacerdotis habet. Postquam igitur eam aetatem sum ingressus, quae non tam suo, quam alieno regitur arbitrio et ad arduum illud Archiepiscopi munus a Domino Jesu Christo sum vocatus, (ut hominis propria est veri inquisitio atque investigatio) nulli vel consuetudini, vel autoritati humanae addictus, reputare apud me, et ex scripturis ecclesiasticis historiis indagare coepi, quidnam is, qui ante omnes est, filius Dei faciendum praeceperit, quid muneris episcopalis ratio postulet, quid in Baptismate sacro Deo, quid Ecclesiae postea voverim, quid denique et sacri Apostolici canones, et ratio ipsa Nobis imperent: Id dum facio, dici non potest, quantopere animus, qui a seipso dissidens nullam partem liquidae et liberae voluptatis gustare

potest, aestuarit, et me conquiescere non siverit, donec de mea ad Christi praescriptum et Apostolicae Ecclesiae exemplum, confirmatione cogitationes et deliberationes susciperem. Pudebat enim me nomine tantum, non autem reipsa esse Episcopum: pudebat sub virgineae castitatis titulo pectus gerere tetris ardens libidinibus: pudebat Christi servum mancipium esse humanarum traditionum: pudebat nobilem et generosam stirpem meam dedecorari, si ad foedas quasvis et turpes voluptates hujus seculi, quibus totus immersus eram, me diutius projecissem. Vellicabant mihi etiam aurem tam multi integritate spectati, eruditione celebre, dignitate praecellentes et sedis apostolicae observantissimi viri, qui salva debita reverentia Ecclesiae Catholicae de magna aberratione nonnullorum Pontificum et Ecclesiasticorum ab Apostolicis decretis et exemplis palam saepe et graviter conquesti sunt, quales fuêre ante annos 700. Sanctus Uldaricus Religiosissimus Episcopus Augustanus, divus Bernhardus Abbas Clarovallensis, Cardinalis Cusanus et alii quamplurimi hujus notae, et similis ordinis Viri, ita ut non solum contra juramentum meum nihil me tentare aut peccare, sed illi demum me satis facere, dum me totum meaque instituta ad Apostolicae et sanctae illius Ecclesiae normam compono, demonstrare sit facillimum. Primum enim et beatorum Apostolorum Petri et Pauli, et omnium Apostolicae doctrinae virorum constans haec semper et concors sententia fuit, fundamentum aliud poni non posse, quam id, quod a Deo positum est, Jesum Christum, qui solus est via, veritas et vita, in cujus solius Nomen,

sicut et Patris et Spiritus sancti baptizati sumus, cujus denique est Catholica ecclesia, quam sanguine suo redemit. Huic fundamento, dum nititur Ecclesia, tunc vere magnificis titulis illis digna est, quos ei D. Paulus 1. ad Tim. III. tribuit: Domum Dei viventis, veritatis columnam et stabilimentum eam appellans. Sicut Romana Ecclesia D. Pauli temporibus, et iis, quae ad aliquot annos consecuta sunt, laudem illam habebat, ut fides ejus in Christum in toto terrarum orbe celebraretur, quam fidem unicum fuisse illius Ecclesiae decus, ipsi Romanae Ecclesiae Presbyteri et Diaconi, Divo Cypriano scribentes Epist. 7. libro secundo fatentur, diserte haec verba subjicientes: harum laudum et gloriae, quam D. Paulus Romanis tribuit, degenerem fuisse, crimen est summum. Minus quippe est dedecoris, nunquam ad laudis praeconium accessisse, quam de fastigio laudis ruisse. Quotiescunque igitur de vera, germana, Apostolica Ecclesia agitur, video et rationem ipsam velle, et id sapientes perpetuo monuisse, ut inter eam, quae vere talis est, et Christo Petrae ejusque Evangelio innititur, cujus semper honos nomenque bonum, laudesque manebunt, et eam, quae degeneraverit, frustra, teste Christo, Deum colentem, juxta mandata hominum, discrimen ponatur: Sicut et aurea illa Tertulliani in Praxeam regula, omnibus bonis semper placuit: Rectum esse quodcunque primum, adulterinum, quod posterius. Et eo me quoque juramentum deducit, talemque me Ecclesiam Apostolicam agnoscere jubet atque obstringit, quae nimirum vetus illud Romanae Ecclesiae

Symbolum, ex Apostolico, Nicaeno et Constantinopolitano conflatum, mordicus retineat, quae unum Baptisma in remissionem peccatorum, videlicet per sanguinem Jesu Christi, qui solus mundat ab omni peccato, agnoscat et credat, quae non alias, quam apostolicas traditiones, qui id certe, quod a Christo Jesu acceperunt, bona fide tradiderunt, admittat, ita etiam expresse me meum juramentum obligat, ut sacram scripturam non juxta cujuslibet Pontificis aut Concilii sensum, sed juxta eum sensum, quem Apostolica olim tenuit et Apostolorum vestigiis insistens, vera et sancta mater ecclesia tenet, et juxta Patrum et piae vetustatis unanimem sensum accipiam, intelligam atque interpreter. Ad illam, inquam, normam, ad illud fundamentum, cum me meum revocet juramentum, nihil vel credere vel amplecti teneor, quod cum illo fundamento non congruat, sive sit Arimini, sive Romae, sive Tridenti decretum: vetera enim recentibus, vera adulterinis, Apostolica humanis placitis, merito sunt anteponenda. Nam et Nostri Canones, ut apparet Distinct. 15. Canon. 3. ipsis illis oecumenicis, nobilissimisque et vetustissimis conciliis, eam autoritatem non tribuunt, quam scripturis vel Apostolicis scriptis. Ibi enim in hunc modum scribitur: Sancta Romana Ecclesia post illas veteris Testamenti et novi scripturas, quas regulariter suscipimus, etiam has suscipi non prohibet, Synodum Nycaenam, Constantinopolitanam, Ephesinam et Chalcedonensem etc. Hactenus ostendi, quod sit juramenti mei fundamentum, et quatenus me constrictum teneat: Sic, ut sancte profiteor,

me nec a vera fide in Jesum Christum, neque ab illa Apostolicae Ecclesiae societate, cui omnem reverentiam me debere profiteor, unquam per Dei gratiam esse sejuncturum, semperque memorem futurum, quid Deo in Baptismo, quid Ecclesiae voverim. Ceterum et istud quoque apud omnes bonos et intelligentes dubitatione vacat, ut maxime res illicitas, et cum prima fide in Baptismo data pugnantes juraremus, talibus juramentis Nos neque teneri neque obligari: Id, inquam, trita illa juris Pontificii regula docet: Non esse videlicet obligatorium, contra mores bonos praestitum juramentum. Contra bonos mores autem secundum jus Canonicum ea juramenta esse dicuntur, quibus inducitur peccatum. Sic etiam sapientissime Magister sententiarum ex D. Hieronymi sententia monet: Jusjurandum tres habere comites, veritatem, judicium et justitiam, qui, si defuerint, non tam esse juramentum, quam perjurium. Sed expressissima et copiosa de hujusmodi juramentis commonefactio extat apud Gratianum in 2. parte Decreti: In malis promissis rescinde fidem, in turpi voto muta decretum, quod incaute vovisti, ne facias: impia est promissio, quae scelere adimpletur: non solum in jurando, sed in omni quod agimus, haec est moderatio sollicite observanda, ut si in talem forte lapsum versuti hostis inciderimus insidiis, ex quo sine atiquo peccati contagio surgere non possumus, illum potius evadendi aditum petamus, in quo minus periculi nos perpessuros esse cernimus; Ita etiam ibidem temeraria et incauta juramenta non esse servanda, definiunt patres: et tolerabilius

esse non implere juramentum, quam permanere in stupri flagitio: Item ex Augustino ibidem demonstratur: Si propterea fides non servatur, ut ad bonum redeatur, non ideo violari fidem, cum non sit appellanda fides, quae ad peccatum faciendum admittitur. Non autem difficile esset demonstrare, et id luculentis rationibus ex scripturis et tota vetustate a multis summis viris demonstratum est, partim inertissima segnitia, partim avaritia et malitia multorum Pontificum, quod Platina ipse, alias Romanae sedis observantissimus, dissimulare non potuit, multa in Romanam Ecclesiam irrepsisse, quae non solum cum illa Apostolica et Catholica non congruant, verum etiam in Christum ipsum, quem solum proposuit Deus, ut esset placamentum per fidem in sanguine ipsius, contumeliosissima sint et plane idololatria, quae si quis retinere velit, nae is et in Deum, cujus, inquit Arnobius lib. 7. contra Gentes, proprium est liberales venias et concessiones habere gratuitas, et in Ecclesiam, et in Conscientiam suam peccet. De his autem, quia tu, Pontifex Gregori, mihi litem adhuc non moves, et magnis ac praeclaris viris jam saepe occasionem dederunt sese sejungendi, non ab Ecclesia Apostolica catholica, sed ab iis abusibus et corruptelis, quae illius Ecclesiae fundamentum evertunt, nolo in praesentia longam orationem instituere: sed ad illud crimen diluendum sermonem converto, quod paulo expressius a te mihi objici video. Video autem, video inquam, aut saltem subodorari me existimo, quodnam sit grande illud nefas et vel morte, vel exturbatione a munere

meo piandum, propter quod apud te sum delatus, et in magnam illam invidiam et suspicionem vocatus, quod nimirum omnis disciplinae quod officii, quod famae immemor, cujus te suppudeat, de matrimonio, quod Divus Paulus ad Hebraeos alias honorabile inter quosvis vocare non est veritus, et Ecclesia Romana inter sacramenta numerat, cogitare videas. Id autem si facio, aut dum facio, quid ego quaeso vel a sanctissimorum Apostolorum exemplo, vel ab eorum canonibus et decretis alienum instituo? Quid a vetustissimi Clementis Alexandrini judicio? Quid a Nostris Canonibus, in quibus Dist. 28. Can. 11. et 12. mentio fit uxorum Presbyterorum et Diaconotum: et Canon. 17 ex consilio Gangrensi haec describuntur: Si quis discernit Presbyterum conjugatum, tanquam occasione nuptiarum, quod offerre non debeat, et ab ejus oblatione ideo abstineat, anathema sit. Laudatur etiam in secunda parte Decreti, gravissima vox Paphnutii, qui in Concilio Nicaeno asserere non dubitavit, in conjugio etiam esse castiatem. Cum igitur vel Siricii vel Pelagii autoritas apud Nos plus valeat, quam Apostolorum, quam nunc memoratorum Conciliorum et Patrum, quam Dei ipsius, pronuntiantis, non esse bonum, hominem esse solum? Quae vero amentia, quis furor scortatores, adulteros, masculorum concubitores in ministeriis Ecclesiasticis potius vult ferre, quam legitimo conjugio juxta mandatum Dei copulatos? Ex quo fonte, ex quo ore manet Dogma illud, quod conjugia diffamat, prohibet, videre est apud Danielem cap. 12. 1. Tim.

cap. 4. Testatur certe ipse AEneas Sylvius in Germaniae descriptione, sanctum illum Udalricum Episcopum Augustanum, leges illas de coelibatu contra Pontifices sui temporis oppugnasse. Imo extat Udalrici illius Epistola ad Papam Nicolaum, in qua conqueritur, sacerdotes et Magnos Praelatos, praesertim in Italia adeo libidinosos, ut non tantum a virginibus et conjugatis non abstineant, sed etiam cum consanguineis, cum masculis, cum brutis se commisceant. Et narrat memorabilem Historiam, quod Divus Gregorius Papa, primum quidem mandaverit coelibatum sacerdotibus, postea autem, cum forte in piscinam piscatum misisset, ibique ad 6000. capitum submersorum infantium inventa fuissent, videns id ex suo violento coelibatu prodiisse, ingemiscens abrogarit decretum, recitataque Pauli sententia: Melius est nubere, quam uri, adjecerit: Melius est nubere, quam caedis causam dare. Recenset etiam Abbas Urspergensis in suo Chronico Epistolam celebris Synodi Ecclesiasticorum et Politicorum Procerum, Brixiae Noricae, contra Hildebrandum Papam, congregatae, in qua inter alia queruntur, quod inter conjugatos Sacerdotes divortia poneret, et cum foedo illo Pontifice Ecclesia periclitaretur, testantur illi, Papae nullam obedientiam promissam deberi. Longe quippe aliud est, CHRISTO et Ecclesiae Apostolicae obedientiam vovere, quam singulorum Pontificum placitis obtemperare. Memor ego itaque, quid Christo, quid Ecclesiae debeam, et ut Episcopum, ut virum generoso et nobili loco

natum, castam et ab illecebris carnis et pravis libidinibus tutam cupiens servare mentem, de remedio libidinum legitimo, et omnibus ordinibus sine exceptione concesso, cogitare volui, nulla levitate contumaciave adductus. Sed postquam me diu excussi, et ad coelibatum, cujus donum nec omnibus, nec semper datur, me minus idoneum sensi, juxta Canones Ecclesiae supra memoratos, a temerario, quod in potestate mea non fuit, coelibatus voto, discedere, ad majus malum evitandum et Votum Castitatis Christo factum, servandum et explendum fas esse duxi. Denique semotis et contemtis hominum profanorum judiciis, minis, periculis, aliisve considerationibus, divinae ordinationi, Providentiae, Protectioni acquiescere decrevi, illud subinde memoria repetens, quod Theodoretus libro 4. cap. 20. Historiae Ecelesiasticae de veteribus illis Christianis memorat, eos nullum majus tormentum esse arbitratos abnegatione pietatis. Ideo licet Tyranni undabundi spumarent, et instar venti vehementis irruerent, a pietate non passos sese depelli. Extremum autem hoc erit, ut Justini Martyris exemplo in apologetico pro Christianis, ad judicia omnium recte sentientium provocem, quae submissio, Justino teste, ideo aequissima est, quod pii veritatem solam honore dignantur, et ad eam omnia merito referre debent. Te vero, Gregori Pontifex, nunc appello, ut in proposito meo vere Apostolico, vere casto, verae disciplinae veteris Ecclesiae Catholicae conformi, apud Te mihi sit aliquid praesidii. Te, inquam, oro et

obtestor, ut quo animo ad me monendum accedere dignatus es, eodem meam justissimam defensionem accipias, et memineris, eos tui et Ecclesiae observantissimos esse, non qui adulantur, palpant, parasitos agunt, vulnera gravia molli et indulgenti manu tractant aut tegunt: sed ut pulcerrime Plutarchus docet de discrimine adulatoris et amici, qui ingenue, qui libere loquuntur, agunt, monent, arguunt; sed non pro animi libidine et arbitrio, quis enim alias essem, qui summo Pontifici obloquerer et obstreperem? Verum ex Dei omnipotentis, cujus in Reges ipsos et Pontifices Imperium est, verbo, statutis, mandatis, Propheticis, inquam, et Apostolicis libris, super quorum doctrina Ecclesiam et Pontifices fundari et aedificari decet, omnia depromunt. Atque utinam diem illum videre liceat, qua tu Pontifex non de me, et Apostolicae Doctrinae et vitae studiosissimis hominibus opprimendis, sed de Ecclesia a tot stipulis, tot idololatriis repurganda, de Simoniacis, de sacrilegis, de mollibus, de adulteris et moechis, de scortatoribus, aleatoribus, ebriosis, quos Canones Nostri a sacris arceri jubent, coercendis, exturbandis, seriam suscipies et non nimis seram deliberationem, ut Ecclesiae tandem Romanae vetus dignitas, Orbi Christiano pax et tranquillitas, vulneratis tot conscientiis quies et solatium restituatur. Quam meam cohortationem, cum vel olitor nonnunquam opportuna sit locutus, ab homine et Episcopo Germano, qui nihil minus, quam dissimulare novit, te, quem Dei Tutelae commendo,

Gebhardus Dei gratia Archiepiscopus Coloniensis, Sacri Romani Imperii Princeps Elector.

XIV. Literae fiduciariae seu credentiales, quas HENRICUS, Rex Navarrae, Jacobo Segurio Pardeliano, Suo ad Status S. R. Imperii Protestantes Ablegato, ad JOACHIMUM ERNESTUM, Principem Anhaltinum, dedit, 1583. Henricus Dei Gratia Navarrorum Rex. Princeps Bearniae, Dux Vindocenensis, Belmonrensis, Albretensis etc. Comes Toxensis, Armeniacus, Ruthenensis, Bigerronensis, Marlensis, Petragoriensis etc. Vice-Comes Lemovicensis etc.

Illustrissimo Principi ac Domino, Domino Joachimo Ernesto Principi Anhaldino, Comiti Ascaniensi etc. Consanguineo suo charissimo S. P. D.

CUm Nos ab ineunte aetate purioris Doctrinae rudimentis imbutos succenderit mira quaedam et pene incredibilis cupiditas Principes eos invisendi, quorum opera Dominus ad propagandum Nominis sui gloriam usus esset, ut tam pio desiderio nostro satisfaceremus, induxeramus superiori anno in animum, Nos itineri tam longo, tamque laborioso committere, nisi piorum et prudentum

Virorum consiliis paruissemus, qui judicarunt, ob nostram absentiam plus detrimenti longe Ecclesias, quae Christi auspiciis in Galliis sunt collectae, passuras esse, quam peregrinatio illa nostra posset adferre commodi; Itaque substitimus, et ad ea curanda, quae ex re nostrarum Ecclesiarum fore putaremus, animum adjunximus, tum etiam ut malum toti regno imminens, ob nonnullorum hominum, novis rebus, et repurgatae religioni nocere studentium, impios conatus, atque adeo propter Romani Pontificis insidias, quantum possimus, averteremus. Porro cum jucundissimo Illustrissimorum Germaniae Principum conspectu frui per publicas, easdemque necessarias occupationes impediti fuissemus, neque consilia nostra, de Pace in Ecclesiis et Galliis stabilienda, cum iis conferre possemus, quod proximum fuit, faciendum curavimus. Ablegavimus igitur ad dictos Germaniae Principes, D. Segurium Pardelianum Virum honestissimo loco natum, Domus nostrae et Interioris Consilii praefectum, dedimusque ei in mandatis, ut Celsitudinem Vestram nomine nostro salutet, gratuleturque felicem rerum vestrarum statum atque Ecclesiarum, quae sunt in ditionibus vestris, tranquillitatem. Quoniam autem omnium multo magis Principum interest, ut quo arctioribus religionis scilicet vinculis sunt obligati, eo major inter eos sit amicitiae necessitudo et benevolentiae nexus, quem ea, quae concilianda restat inter nostros opinionum dissensio, abrumpere non possit, neque debet, cum in praecipuis doctrinae articulis conveniat, communesque habeamus adversarios,

Celsitudinem Vestram rogamus, ut quae ad Ecclesiarum restitutarum concordiam et securitatem, doctrinae Christianae unanimem consensum, et non modo Galliae, sed etiam ad Germaniae pacem publicam pertinent, animo expendere, cum aliis Principibus communicare, et totis viribus promovere velit. Celsitudo Vestra rem fecerit Deo acceptam, toti Europae salutarem, et provinciae suae in tanta animorum rerumque omnium perturbatione necessariam. De nobis sic statuat velimus, nos omne officium nostrum, summamque erga Celsitudinem Vestram voluntatem, erga vero Rempublicam, studium atque operam re ipsa semper declaraturos esse. Cetera ex Legato nostro Celsitudo Vestra intelliget, cui ut fides adhibeatur, a vobis etiam atque etiam petimus. Deus Optimus Maximus Celsitudinem Vestram diu incolumem, ad nominis sui gloriam, servare dignetur. Neraci 15. Cal. Augusti 1583.

XV. Responsum. JOACHIMI ERNESTI, Principis Anhaltini, ad praecedentes Regis Navarrae literas, 1584.

ETsi omnino confidimus, Serenitatem Vestram Regiam, per Legatum ad nos missum, posse de omnibus, quae hic acta fuerint, fieri cetiorem, tamen

ut aliquid literarum etiam Serenitati Vestrae Regiae daremus, tum rerum gravitas, tum Serenitatis Vestrae Regiae, quae apud nos valet plurimum, autoritas, requirere visa est.

Tantas enim res, a tam Christiano Rege suscipi, quae non solum ad gloriam Dei, salutem Reipublicae Christianae, pacemque publicam spectent, sed quae ruenti etiam huic seculo, et ad terminos suos quasi fatales properanti, consilia et auxilia offerant, ac spondeant, quis non nisi forsan omnino [gap: Greek word(s)] , summis evehendum laudibus mirumque in modum praedicandum esse duxerit? Incredibili itaque voluptate affecit nos tanti Regis tantus zelus ac ardor, rerum tam gravium, quam divinarum, conatus hosce sanctos ac plena laude dignissimos, ut Deus Optimus Maximus regat, ac invicto faustoque successu gubernet, nostra cura omnium piorum votis conjungemus, et ipse irritas nostras non sinit esse preces.

Accedit ad hoc, quod Regii Legati, qui alias et generis splendore ac virtutum ornamentis est amplissimus, tanta fuit erga nos humanitas, tanta rerum conficiendarum industria, facundia, rerumque peritia ac generosus candor, ut et literis et nunciis Serenit. Vest. Reg. ornatos nos esse, merito affirmare et praedicare possimus. Pro quibus omnibus et officiis et beneficiis, nisi etiam per literas Serenitati Vestrae Regiae gratias ageremus, argui nos vel inhumanitatis vel ingratitudinis posse, testes nosmet ipsos libenter constituimus. Merito itaque probatur nobis totum, quod a Serenitate Vestra Regia suscipitur, et a Legatis dignissimis, praeclarissime

perficitur, negotium. Quale vicissim fuerit erga ipsos nostrum studium et promovendi tam sanctos conatus desiderium, maluimus Serenit. Vest. Reg. ex ipsis coram, quam nostris literis, praedicare.

Certe sibi Serenitas Vestra Regia persuasum habeat, omnia nostra in omni officiorum genere studia, semper fore Serenit. Vest. Reg. quam promptissima paratissimaque et Serenit. Vest. Reg. de nostra erga se voluntate sibi haec omnia polliceatur, quae a fidelissimo Amico ac studiosissimo quoque proficisci expectarique possunt. Nec unquam patiemur apud nos residere aliquid impedimenti aut oblivionis, si poterimus honestissima Serenitatis Vestrae Regiae consilia ulla ratione fovere et adjuvare, id quod reliquos Status sanae Religioni addictos, facturos quoque esse, optamus et speramus, nec intermittemus, freti occasione, quae Vestris Nobis ostensa est, saepius Seren. Vest. Reg. literis compellare.

Commendamus etiam Nos et familiam nostram, quam dignissimus Legatus Serenitatis Vestrae Regiae vidit satis amplam, foveri a benevolentia vestra, et precabimur, ut Deus Optimus Maximus Serenitatem Vest. Regiam ad nominis sui gloriam ac Reipublicae Christianae salutem, multorumque incolumitatem, conservet diutissime incolumem, roburque ac successus piis conatibus addat. Dessaviae 17. Calend. Febr. Anno restauratae salutis 1584.

D. G. Joachimus Ernestus, Princeps Anhaltinus, Comes Ascaniae, Dominus Servestae ac Bernburgi.

XVI. Literae JACOBI SEGURII PARDELIANI, Henrici Regis Navarrae Legati, ad JOACHIMUM ERNESTUM, Principem Anhaltinum, quibus illi Regis sui causam, Protestantium Germaniae Principum auxiliis indigentem, commendat 1586.

ILlustrissime Princeps, cum mihi haud procul Aula Illustrissimae Celsitudinis vestrae iter esset, putabam equidem, me ex officio meo facturum, si de recto itinere meo ad salutandum Illustrissimam Celsitudinem Vestram diverterem; sed veritus, ne repentino adventu meo Illustrissima Celsitudo Vestra offenderetur, et a gravissimis, quibus distinetur, negotiis, intempestive avocaretur, satius duxi Doct. Grays ad Illustrissimam Celsitudinem Vestram mittere, qui eam et verbis meis quam officiosissime salutaret, et de rerum nostrarum statu plenius certiorem faceret. Quae sane eo loco sunt, ut ad Illustrissimorum Principum Electorum egregias in causam nostram voluntates promovendas et ad felicem rebusque nostris salutarem exitum perducendas pii tantum alicujus Principis, qui autoritate et prudentia valeat, studio et opera opus sit. Quod cum animo meo diu multumque cogitavi, neminem invenio ad id exequendum aptiorem Illustrissima Celsitudine Vestra, apud quam (eadem Illustrissima Celsitudine Vestra maxime contendente) suppetias Serenissimo Regi Navarrae et Ecclesiis nostris Illustrissimi Electores olim decreverant, Eas cum hodie praeter Illustrissimorum Principum Electorum animum (quem erga

Serenissimum Regem Navarrae et causam nostram optime affectum novi) malis quorundam hominum consiliis, magno cum bonae causae periculo differri videam, non potui non obnixe ab Illustrissima Celsitudine Vestra petere, ut quam jam dudum nobis egregiam operam navavit, eandem nobis hodie praestet, ut decreta illa apud Illustrissimam Celsitudinem Vestram Serenissimo Regi Navarrae auxilia, quam primum (celeritatem enim rerum nostrarum angustiae postulant) parata nobis adsint; Facile hoc ab Illustrissimis Principibus Electoribus Illust. Celsitud. Vest. impetrabit, quorum mihi studium probe perspectum est. Et faciet Illustrissima Celsitudo Vestra rem non solum bonis omnibus, sed Deo Optimo Maximo, cujus hic causa serio agitur, gratissimam, Serenissimum autem Regem Navarrae sibi in perpetuum devinciet, qui praestitum hoc sibi pia in causa pium officium, de quo Illustrissimae Celsitudinis Vestrae Virtus et singularis Pietas, egregia etiam in me studia toties probata certam mihi spem faciunt, Illustrissimam Celsitudinem Vestram causae nostrae hoc maxime tempore minime defuturam. Caetera pluribus Illustrissimae Celsitudini Vestrae explicabit D. Grays. Ego is in Illustrissimam Celsitudinem Vestram semper ero, quem me esse maxima Illustrissimae Celsitud. Vestrae merita volunt. Peto autem ab Illustrissima Celsitudine Vestra, ut quid mihi deinceps faciendum sit, quid tentandum, qua ratione Serenissimi Regis Navarrae negotia persequenda, benigne significare velit, et prudentissimis consiliis suis haesitationem meam sistere. Deus Optimus

Maximus Illustrissimam Celsitudinem vestram omni prosperitate florentem quam diutissime conservet. Datum Halberstadii 27. Julii Anno 1586.

XVII. Literae PROFESSORUM MARPUGENSIUM ad WILHELMUM IV. Hassiae Landgravium, de egregiis MAURITII Principis, filii ejus, in literis profectibus, testantes, 1587.

SAEpe ut fideles in Academia Celsitudinis Tuae subditi, cogitamus hanc gravissimam sententiam, scriptam a duobus summis Viris, Platone et Xenophonte: nullum animal regi posse nisi a superiore natura. Equos enim non regi ab equis, sed ab hominibus; ita et homines ab eminentiore natura regendos esse, videlicet ab heroica. Id Nos quidem in Ecclesia sic corrigimus, ut dicamus, a Deo genus humanum regi, per excellentes homines, instructos a Deo et Naturae et Spiritus sancti donis majoribus, quam qualia cadunt in inferiores aut mediocres alios. Quare non solum distinxit Deus hominum gradus et multitudini praefecit paucos, sed et ornat omnibus temporibus, felices et salutares gubernatores, donis singularibus, virtute et consilio magis, quam caeteros in Republica

et Ecclesia Viros. Amamus igitur et reverenter amplectimur hunc Ordinem a Deo institutum, in quo cum videamus Principes natos in illustrissima familia Landgraviorum Hassiae, longo ordine ac serie excelluisse, tum vero imprimis hoc Nostro Seculo tuam Celsitudinem, cum illustrissimis Principibus fratribus heroica virtute et pietate omnibus ornamentis velut gemmam nobilissimam ac pretiosissimam eminere ac publice lucere, mirifice laetamur, ob publicum non solum Hassiae Nostrae, sed et totius Germaniae Patriae communis commodum atque incrementum. Toto etiam pectore gaudemus ac Reipublicae gratulamur, quod Deus Autor generationis Hominum talem illustrissimae Celsitudini Tuae filium nasci voluit, qui illustrissima habet semina maximarum virtutum, omniumque Doctrinarum capax est, atque instructissimorum majorum suorum imprimisque Celsitudinis Tuae praeclarissimae virtutis insistens vestigiis, vere est Dei bonitate, Ecclesiae et Reipublicae uberrimum felicissimumque seminarium. Saepe autem Naturae etiam optimae ac generosissimae degenerant, nisi adhibeatur recta et accurata institutio. Ideoque vult Deus etiam bonis ac praestantibus ingeniis addi culturam. Gratum igitur Deo ac Reipublicae utile et necessarium officium praestat illustrissima Celsitudo tua, quod illustrissima ac generosissima indole praedito filio, una cum aetate et Doctrinam de vera agnitione et invocatione Dei, et de aliis artibus Ecclesiae ac Reipublicae necessariis, deque omnium virtutum

officiis tradi benignissime curat ac mandat. Ut enim tua Celsitudo praeclarissima didicit et intelligit, atque in usu quotidiano habet et exercet omnia genera doctrinarum, ita pie vult illustrissimam sobolem suam instrui atque praeparari ad Rempublicam multiplici cognitione. Ac initia quidem, Dei propitii beneficio, sunt laeta atque praeclara. Placide enim collocuti sumus cum ipsius Celsitudine de multis partibus eruditae doctrinae, ut clementer fieri voluit tua Excelsitas. In eo quidem colloquio ita respondit singulis Collegii Nostri Professoribus, in Latina et Graeca Lingua, in Logicis, in Poesi, in Ethicis et Historicis, ut non possimus non admodum probare Celsitudinis ipsius laudatissimos, et Principe adolescente dignissimos mores, progressus, ingenium, memoriam, judicium, studium atque industriam, quam praestitit in hac tenera aetate in perdiscendis felicissime harum Doctrinarum initiis, ita ut vere de ipso usurpare possimus, id quod olim de heroico impetu Poeta scripsit:

Ingenium coeleste suis velocius annis,
Surgit et ingratae fert mala damna morae.

Cum igitur intelligamus, quam utile et salutare bonum sit, Principem, qui aliquando post accessurus est ad Reipublicae gubernationem, quique futurus est, ut nominat vox divina, Ecclesiae nutritor, esse recte eruditum, Deo, fonti omnis sapientiae et doctrinae, toto pectore gratias agimus, quod et illustrissimae Celsitudinis tuae animum rexerit ita, ut maximae laudis atque expectationis

filio, veram de Deo atque liberalibus artibus tradi volueris doctrinam et filii pectus juvenile flexerit ad obediendi et discendi summum heroicumque studium. Eundemque Deum Patrem Domini nostri Jesu Christi et Dominum Nostrum Jesum Christum et Spiritum sanctum veris ac piis animi gemitibus oramus, ut deinceps quoque et illustrissimae Celsitudinis Tuae et illustrissimi Landgravii Mauritii mentem et voluntatem regat ac flectar, ad Nominis Divini et honestarum artium gloriam ornandam, ut exemplo et beneficentia Celsitudinis Vestrae mox caelestis doctrinae et optimarum literarum studia in hac gente et vicinis Regionibus longe lateque spargantur atque propagentur; utque Celsitudo Tua cum amplissimae spei Principe filio, in tota aeternitate sit in coetu eruditorum et beatorum Principum, Davidis, Salomonis, Josaphat, Ezechiae, Josiae, Cyri, Constantini, Theodossi et similium. Hanc nostram demissam ac simplicem responsionem, ut Celsitudo tua clementer accipiat, atque hanc scholam Nosque singulos sibi benigne commendatos habeat, demisse oramus. Bene et feliciter vale atque age, illustrissime Princeps, ut Deo largiente diu adhuc Celsitudo Tua sit vox publici, honestissimi atque illustrissimi Consilii in Germania, eaque Celsitudinis tuae pia ope et auxilia in hoc incendio aliorumque regnorum ruinis, feliciter fulciatur ac tranquilla conservetur. Marpurgi, die 24. Martii Anno Christi Salvatoris 1587.

XIIX. Literae credentiates HENRICI Regis Navarrae ad JOHANNEM GEORG. I. et CHRISTIANUM, Principes Anhaltinos, Huralto Hospitalio Fayo, Ejusdem Regis ad Status S. R. Imperii Protestantes Legato, datae, 1588. Henricus, Dei Gratia Rex, Navarrae etc. Illustrissimis Principibus ac Dominis, Johanni Georgio, et Christiano Principibus Anhaltinis, Comitibus Ascaniae, Cerwesti et Bernburgi, Dominis et Consanguineis nostris Charissimis.

JAm annos aliquot concordiam Ecclesiarum et conjunctionem consiliorum atque virium, quae Pontificiorum audaciae opponi possit, petimus a Regibus et Principibus, quibus divini verbi lumen affulsit. Serenissima quidem Regina Angliae Soror nostra fidelissima, et Serenissimus Rex Daniae Frater noster charissimus, et aliquot alii Principes non pauci consilium nostrum probaverunt. Inter eos scimus de fideli Legato nostro Generoso Domino Segurio et ex literis etiam vestris, quod Celsitudines Vestrae juxta alios amicos Principes ad defensionem Ecclesiarum communi consilio promovendam et adjuvandam pro viribus suis fuerint semper paratissimae! Quo nomine quantum vobis debeamus, facile intelligimus. Sed fructum harum tractationum nullum videmus. Hostes quidem publicos quotidie magis magisque audere omnes vident, plerique etiam sentiunt:

Ante aliquot menses Affinis vestri, Imperii Principis, provinciam crudelissime devastasse: Et hodie ad ipsas portas Imperii Exercitum habere comperimus; Ingentes autem Hispanorum terra marique apparatus quo spectare dicamus, nisi ad Antichristum, in templo Dei, quo ejectus est, reponendum? et jugum intolerabile liberis cervicibus imponendum? Sunt ista Celsitudinibus Vestris non ignota, quae prudenter judicant, etsi primum impetum non sit exceptura Germania, tamen superatis aliis viam hosti in Germaniam aperiri. Haec etsi crebris literis et per praedictum Legatum nostrum Dominum Segurium saepius exposuimus: repetenda putavimus per dilectum nostrum Legatum Dominum Huraltum Hospitalium Fayum, quem ad Charissimos Consanguineos nostros Illustrissimos Principes Electores ablegamus, quemque cum Celsitudinibus Vestris nomine nostro de remediis publicorum malorum conferre jussimus, et statum omnem rerum nostrarum exponere, notum ipsi et cognitum, qui multos annos consiliis nostris et actionibus interfuit. Certe tot tantisque calamitatibus tot annos pressi, Illustrem sentimus Numinis Divini opem. Ita exercet nos Deus, ut tamen ostendat, non se curam nostri abjecisse. Caeci sumus, nisi divinam ejus manum videamus, ingrati, nisi praedicemus. Sed gravissimam nuper jacturam fecimus, morte optimi fratris nostri Illustrissimi Principis Condaei, quem nobis Deus dederat curarum laborumque socium, cujusque in posterum praesentem virtutem saepe cum gemitu desideraturi sumus. Eum nobis Ecclesiaeque

abstulit scelus hostium, quibus jam familiare est Principes viros, quorum pietas virtusque improbissimis ipsorum cupiditatibus obstat, aut veneno aut per insidias perfidiose tollere. Ex eo et nos per sicarios aggressi sunt, sed Deus Protector noster, hactenus proditoribus manicas injecit, uti vobis explicabit praedictus noster Fayus, cui ut tanquam nobis ipsis, fidem habeatis, vehementer a Celsitudinibus Vestris petimus. Per eundem certiores de Celsitudinum Vestrarum consiliis et aliorum Principum in nos animo fieri cupimus. De nobis hoc sibi polliceantur Celsitud. Vest. nos et in suscepta Ecclesiarum causa et in amicitia vobiscum colenda constates semper futuros. Deus Optimus Maximus Celsitudines Vestras suis Ecclesiaeque servet, quam diutissime salvas et incolumes. Datum Rupellis 12. Martii 1588.

XIX. Literae commendatitiae a JACOBO SEGURIO PARDELIANO ad CHRISTIANUM I. Principem Anhaltinum, Domini de Fay, Regis Navarrae ad Electorem Saxoniae ablegati, causa exaratae, 1588.

CUm in Aulam Saxonicam, atque etiam ad ipsam Celsitudinem Vestram cum literis et mandatis Regiis proficisceretur Generosus Dominus Huraltus Hospitalius Fayus, Legatus a Serenissini

Rege meo, non potui non compellare literis Celsitudinem Vestram, quam saepe de me peramanter quaerere intellexi. Accipio hoc, illustrissime Princeps, Celsitudinis Vestrae amoris in me testimonium. Sed illud amplector avidius, quod Celsitudinem Vestram audio ubique de Serenissimo Rege Navarrae, de statu rerum nostrarum sollicite et anxie inquirere. Magni amoris magnum argumentum, quod non visum amas: Nempe non faciem, sed virtutem amas, quam fama late sparsam animo contueris. Perge, Princeps Illustrissime, Dignus est, quem ames, de quo sollicitus es. Nam et ipse Celsitudinem tuam amat, et dolet ingentes animi tui fructus in ipsa spe subsistere: maturos videre gestit, ut eos colligere Christiana possit Respublica, de rebus nostris nihil addam: omnia plene hauriet Clesitudo Vestra ex ipsius Domini Fay ore, qui Majestati Regiae toto hoc bello adfuit, et testis est ejus consiliorum atque actionum oculatus. Gratissimi erunt, ut spero, Celsitudini Vestrae sermones hominis eloquentis, prudentis, pii, quiu de multis publicis privatisque edocere Celsitudinem Vestram poterit. Sed neque commendabo Celsitudini Vestrae nunc, cum publica sint, et ad totius Christianae Reipublicae salutem pertineant, complectetur ea Celsitudo Vestra, Illustrissime Princeps, tot magnos Principes, turbato toto orbe Christiano, et in praeceps ruentibus Imperiis, Ecclesiis Christi misere afflictis, tam profundum dormire et sua illa negligentia aditum lupis in ovile Christi patefacere. Scribo ad Celsitudinem Vestram, ut meus est mos, et ut ad pium Principem licet, de

publicis rebus libere. Totum hoc quod videmus, malorum mare, quod jam magnam orbis Christiani partem inundavit, quodque impune in objecta omnia ruit, totum hoc debemus iis, qui cum Antichristi furoribus obsistere facile potuissent, quiescere, quam officio suo defungi, maluerunt. Non nihil etiam, imo plurimum auxit hostium insolentiam infelix exercitus nostri perversa administratio. Sed cum malorum nostrorum mare cogito, ipse si vela explicare velim, altum jam mare imprudens teneam. Itaque permittam Celsitudinis Vestrae prudentissimo judicio, et Domini Fayi fidelissimae relationi caetera. Deus Optimus Maximus Celsitudinem Vestram quam diutissime incolumem et florentem conservet. Datae Hamburgi 12. Julli An. 1588.

XX. Responsum JOH. GEORGII I. Principis Anhaltini, ad praecedentes PARDELIANI literas, 1589.

GEnerose Seguri, Aberat peregre frater meus, cum afferrentur literae tuae, solus ergo respondeo, me judicio de nobis Tuo et Tua erga nos affectione mirifice delectari. Ambo autem, ut a teneris singulari cura Illustrium Parentum nostrorum de Deo recte eruditi et in religione sincera pie instituti atque educati, ita ea quoque praestituri loco

nostro sumus, quaecunque ad tuendam eam nostratrum erunt virium; Nec Deum affuturum nobis consilio et auxilio coelesti dubiramus.

Sed quantum publice nos possimus cessiantibus iis aut renitentibus, qui nos antecedunt rebus omnibus, et quibus ferre leges non possumus, tibi ignotum non est, qui spectator fuisti eorum, quae fiunt in Germania, et expertus ipse es, quantum assiduis interpellationibus profeceris aut obtinueris. Cum fratre reverso, quem in horas propemodum expecto, communicato consilio colloquar, ac decernam de iis, quorum fit in Epistola tua mentio. Nosque illos et nunc esse ac manusuros deinceps quos perspexisti, Tibi persuadeas.

XXI. Literae fiduciariae, quas ELISABETHA, Angliae Regina, Horatio Palavicino, suo ad Principes per Germaniam Protestantes Legato, ad CHRISTIANUM I. Saxonum Electorem tradidit, 1589. Elisabetha Dei gratia Angliae, Franciae et Hiberniae Regina, fidei Defensatrix etc. etc. Illustrissimo Principi, Christiano Duci Saxoniae, Electori etc. etc. Consanguineo et Amico Nostro Charissimo, salutem.

INantegressis Nostris literis exposuimus Excellentiae Vestrae pericula, quae Nobis universis, qui stamus a partibus Evangelii, parantur a Pontificiis:

ad quae declinanda de communibus inter Nos consiliis conferendis egimus quoque, deque comitiis ad eam rem habendis Francofurti ad Moenum ante proximas ejusdem loci nundinas, seu alibi, ubi Illustrissimis Principibus Sacri Romani Imperii videretur maxime commodum et opportunum. Tam modicam enim dilationem res nobis pasi visa est. Nunc cum acrius urget, cunctandum diutius non esse existimavimus, quin potius omni cum festinatione acceleranda, quae ex usu Nostro omnium, communi sunt. Propterea Nobilem hunc Horatium Palavicinum, Equestris Ordinis virum, Nobis percharum et fidum, cum mandatis plenissimis ad Excellentiam Vestram et alios sacri Imperii Principes ablegandum duximus, cui juxta ac Nobis ipsis, si praesentes essemus, fidem haberi in iis, quae nomine Nostro Vobiscum aget, quam diu apud Vos haerebit, etiam atque etiam flagitamus, et Deum optimum maximum precamur, ut Excellentiam Vestram quam diutissime incolumem. et florentem conservet. Datae Grinvichi in Regia Nostra, ultimo die Januarii, Anno Domini 1589. Regni vero Nostri 32.

XXII. Litterae fiduciariae ab ELISABETHA Anglorum Regina ad CHIRSTIANUM I. Principem Anhaltinum, pro suo ad S. R. Imp. Principes ablegato, Horatio Pallavicino, exaratae, 1589.

ILlustrissime Princeps, Pontificiorum diligenia in promovendis incoeptis fuis, in rerum nostrarum communium eversionem destinatis, non sinet nos absque nostro magno malo esse negligentes. Propterea fit, ut, dum parum nobis ipsis satisfacimus, eam, qua supra usae summus apud Excellentiam Vestram monitione, de integro renovemus, misso ad illustrissimos Sacri Imperii Principes praesenti Nobili Equestris Ordinis Viro, Nobis praeclaro et fido, Horatio Pallavicino, rogatum, non solum ut in seriam cogitationem descendant gravissimi impendentis periculi nobis universis, qui a partibus Evangelii stamus, sed etiam de iis remediis in commune conferendis, quae nostro nomine propositurus est. Quod dum praestat apudque vos moratur, ut eam illi habeat Excellentia Vestra fidem, quam nobis haberet, si essemus praesentes, majorem in modum precamur, Deum Optimum Maximum simul rogantes, ut eandem velit quam diutissime incolumem et florentem conservare. Datae e Regia Nostra Greenvichi ultimo Die Januarii Anno Domini 1589. Regni vero nostri 32.

XXIII. CHRISTIANI I. Principis Anhaltini Responsoriae ad ELISABETHAM Angliae Reginam, quibus debitam ipsi nunquam in se cessaturam venerationem, suumque, erga rem Protestantium communem, studium testatur, 1590.

SErenissima Regina, Serenitati Vestrae Regiae salutem dicimus, ac operam Nostram in omni honoris et officii genere paratissimam reverenter deferimus, Domina et Cognata charissima. Literas Sernitatis Vestrae Regiae, ultima Januarii Grewichii ad me exaratas reddidit mihi Magnificus ac nobilis Vir Dominus Horatius Palavicinus, Legatus huc a Regia Vestra SErenitate ad Illustrissimum Ducem et Electorem Saxonicum missus: Ex quibus, quemadmodum etiam ex Domini Legati sermone literas Ser. Vest. Reg. subsecuto, curam illam et sollicitudinem, qua Regia Vestra Serenitas pro Republica Christiana assidue detinetur, luculenter perspexi. Quamquam vero cum meam singularem erga Regiam Vestram SErenitatem observantiam, tum officiosissimum in omni genere studium superioribus meis et fratris mei Principis Johannis Georgii literis, quas accepisse eam arbitror, ita Regiae Vestrae Serenitati declarare studui, ut propterea me ab ea vehementer amari putem: tamen in eo affectu praeclaro me etiamnum perseverare, et Regiae Vestrae Serenitatis causa omnia cupere, Regiae Vestrae Serenitati per literas has rursus significandum esse duxi: Spondens me omnia facturum, e quibus Reg. Vestra Seren. meum erga se amorem, rum incredibili

observatia conjunctum, haud obscure intelligat. Caeterum Reg. Vest. Serenitatem certo sibi persuadere volo, nemini in ea me cura cessurum unquam, quam suscipere decet nos, qui Rempublicam Christianam quam maxime salvam volumus. Quod si a me in Eam aliqua commoda proficisci possent, qui est, quod magis cuperem et optarem? Verum, quantum in me est, conabor, ut si re minus, at certe voluntate egregia in ea tutanda laudandus esse videar. Idque Seren. Vest. Regiae Dominus Palavicinus exponet prolixius. Quod reliquum est, summis precibus, summaque reverentia obsecro, ut Reg. Vest. Serenitas eo me amore eaque benevolentia, qua hactenus in me fuit, perpetuo complecti pergat. Serenitatem Vest. Reg. quam rectissime valere et prosperrimis rerum omnium successibus perpetuo frui ex animo precor. Dresdae 5. die Mensis Junii Anno 1590.

XXIV. Literae HENRICI Regis Navarrae ad CHRISTIANUM I. Principem Anhaltinum, quibus ipsi praeter causam Religionis, Bongartiuns, Legatum suum, commendat, 1589. Henricus Dei gratia Rex Navarrae, Haeres Franciae, Dux Vindocinensis, Belmontensis, Albretensis etc. Princeps Bearniae: Comes Foxensis, Armeniacus, Ruthenensis, Petragoriensis, Berionensis, marlensis etc. Vice-Comes Lemoviensis etc. Illustrissimo Principi ac Domino, Domino Christiano, Principi Anhaltino, Comiti Ascaniae, Cerbesti et Bernburgi Domino etc. Consanguineo nostro charissimo.

REdiit ad nos diu expectatus nobis, exoptatusque Illustris vir, dilectus noster Jacobus Segurius Pardelianus, post exactum in laboriosissima legatione quadriennium, non tali quidem successu, qualem et de laboribus ejus, et fide singulari atque prudentia sperabamus: Sed nos Dei voluntate acquiescimus. Retulit is, quod antea nobis, et ex literis ipsius, et ex laudatissimae memoriae Principis parentis Vestri in Rempublicam Christianam meritis constabat, excellentem esse, et certam ubique omnium bonotum spem de virtutibus vestris, et praeterea, quod et ipsum nobis dubium non erat, animum in nos resque nostras egregium. De surgantibus virtutibus vestris gratulamur Ecclesiae Christi, amori autem in nos vestro nos plene et ex animo respondemus, nostrum reipsa, cum eum vobis experiri libuerit, comprobabimus. Sed illa in florente aetate virtus vestra explicare se hoc tempore, aut alias nunquam dedet, quo et Ecclesiae Dei graviter pressae Principum virorum auxilium implorant, et expectant, et amplissima se gloriae seges in Gloria Christi propugnanda offert. Nos Dei benignitate etsi pene attriti diuturno hoc bello, stamus adhuc, nec de gradu dimovemur, et de Ecclesiarum commodis cogitare, eaque, quantumin nobis est, promovere indefessi persistimus: Socium laborum optamus, et expectamus; quem si Deus aliquando excitaverit, spes nos magna tenet fore, ut brevi malorum finem videamus, et hostes Dei iisdem

molestiis conflictantes cernamus, quibus hodie viros bonos implicitos dolemus. Ingentem nobis spem ipse Deus ostentat, cum et laboribus nostris propitius benedicit, et nobis aliud agentibus hostium suorum, et ob nomen ejus nostrorum capita potenter dejicit. Ipsius manu sunt ista facta, patrataque, quae et majora ut ab eo speremus jubent. Sed mittimus ad vos nobilem virum Bongartium nostrum, qui Celsitudini Vestrae exponet rerum nostrarum statum plenissime. Operam quidem, quam in hoc negotio Celsitudo Vestra navabit, eam sciat se Reipublicae Ecclesiaeque Christianae navare: Nostra neque nobis nata est, et vobis erit privatim semper paratissima. Vitam sane nobis Deus et olim dedit, et nuper ex periculosissimo morbo reddidit, non ut nobis, sed ut ipsi, Ecclesiaeque ejus viveremus. Erga vos vero nos et Virtus Vestra et Amor in nos Vester obligant. Deus Optimus Maximus Celsitudinem Vestram quam diutissime servet incolumem. datum Rupellis quindecima Februarii, 1589.

XXV. Literae JOHANNIS GEORGII I. Principis Anhaltini, ad HENRICUM, Regem Navarrae, quibus illi nomine suo fratrisque exteras oras lustrantis ad praecedentes respondet, 1589.

REgiae Serenitatis Vestrae literae redditae sunt mihi cum alteris Fratri meo Principi Christiano inscriptis, qui per semestre abfuit a patria, profectus peregre, nec adhuc redierat hoc tempore. In lectiione autem literarum mirifice et delectavit et affecit me cum eximia testificatio clementissimae erga me voluntatis, tum vero imprimis grata commemoratio ac praedicatio mirandorum operum Dei, demonstrantis toti orbi terrarum tam illstribus testimoniis justitiae et vindictae adversus mendacia sophistarum suum judicium, de sua, id est, aeterna et immota veritate coelesti verbo patefacta, quae hactenus tot modis oppugnata atque enixa ex omnibus supra hostes sese extulit; Adversus machinationes hostiles vero praesentiam suam in protectione et defensione Ecclesiae et mirandis liberationibus sanctorum. Quae et nos qua decet ac par est, pietate agnoscimus, gratitudine celebramus, cum Regia Serenitate Vestra Deo gratias agentes, quod illam servatam inter summa ac perpetua pericua violentiae et occultarum machinationum, nuperque a morbo prope desperato restitutam, exemplo Regis pii Ezechiae, victoriis etiam perpetuis et illustribus, praeter et contra spes et expectationes hostium, sine externis auxiliis, ornare pergit. Nos divina benedictione propagatum in nos a sanctae venerandaeque memoriae Illustribus et piis majoribus nostris, exemploque traditum et mandatis eorundem commendatum

nobis, imprimis ab Illustri parente nostro, studium amoremque et curam Religionis sincerae, quantis poterimus conatibus et viribus, ostendere probareque Deo et piis omnibus, nostro loco contendemus. Confisi divinae gubernatioinis praesidio, quod non defuturum esse nobis certo scimus, quaecunque hostes Filii Dei moliantur et struant.

Quae divinitus exhibeantur opportunitates regno superstitionum, idololatriae, tenebrarum et tyrannidis Pontificiae debellando, ante oculos est, et in conspectu omnium; Sed quando ex adverso intuemur judicia et affectiones maximae multitudinis, fatalem in aliis aut socordiam aut timiditatem, in aliis coecitatem et duritiem agnoscimus, quae poenas fatales attrahit.

Vincet tamen Rex Regum et Dominus Dominantium, Dominus noster Jesus Christus, qui tunc se profert, cum desperata videntur ac deplorata omnia. De nobis, de me et fratre, Regiae Serenitati Vestrae persuasum esse cupio, quod indicatum et confirmatum ab aliis esse intelligo. Ac Deum percor, ut consilia, bella et gubernationem omnem Regiae Serenitatis Vestrae dirigat successu eventuque prospero, in nomen, laudem et gloriam suam, et testimonium evidens ac perpetuum suae veritatis. Datae Dessae ultimo Aprilis Anno 1589. Regiam Serenitatem Vestram

Johannes Georgius, Dei gratia Princeps Anhaltinus, Comes Ascaniae, Servestae ac Bernburgi Dominus.

XXVI. Literae ELISABETHAE, Reginae Angliae, ad CHIRISTIANUM I. Principem Anhaltinum, monentes, ut foedus inter Protestantes Principes adversus sacram Catholicorum ligam ineatur, et certus de eo firmando Francofurti ad Moenum statuatur dies, 1589 Elizabetha, Dei Gratia, Angliae, Franciae et Hiberniae Regina, Fidei Defensatrix etc. Illustrissimo Principi ac Domino, Domino Christiano, eadem Gratia Princip Anhaltini, Comiti Ascaniae, Domino Servesti ac Bernburgi, Consanguineo et Amico Nostro Charissimo Salutem.

POstulant periculosa haec tempora, in quibus nunc versamur, ut et privatim singuli, et publice universi, qui Evangelii Veritatem profitemur, de salute publica, verae religionis defensione, et Statuum nostrorum conservatione sollicite cogitemus.

Quas enim tragoedias in Gallia Pontificii excitarunt, ut Regem Christianissimum de statu dejiciant, et Hispanum in ejus solio constituant, concitatis ad rebellionem perfidis subditis, et inter se, cumque exteris, sacro quod vocant foedere, convictis, toti Europae arbitramur inotescere.

Nec vero a quoquam sapiente dubitari potest, quin hoc, quod Franciae Regi Christianissimo intentatur

bellum, id omnium cervicibus immineat, qui religionem reformatam profitentur. Non enim illis, praecipue Regis persona (cujus in illo regno indubitatum jus esse dignoscitur) sed religio exosa est, quam optimus iste Rex, cum Regni ac vitae etiam periculo, acerrime tuetur, illi vero pertinacissime conantur evertere.

Haec causa, quoniam non minus nobis quam illi communis est, quin periculum etiam commune futurum sit, ambigi non potest. Quod ut caute ac prudenter declinemus, foedere contrario opus est, quo sacratum hoc (ut illi volunt) foedus refutemus. Quemadmodum igitur ad alios Imperii Principes, hac de re nunc scripsimus, ita Excellentiam Vestram summe oratam esse volumus, ut certus dies ac locus Comitiorum communi consensu statuatur, in quibus de hoc tanto negotio exquisite pertractetur; quae nos (si ita Principibus visum erit) commodissime Francofurti haberi posse putamus, idque omnino, ante proximas ejus loci nundinas.

Eo etiam nos aliquem ex nostris oratorem aut nuntium mittemus, cum amplis mandatis et autoritare, ea ex parte nostra statuendi, quae in rem communem utilia et opportuna videbuntur. Qua in re, ne forte aberreraus, scripsimus ad Illustrissimum Principem, Dominum Johannem Casimirum, Electoratus Palatini Administra torem ut diligenter hanc causam apud Principes Imperii procuret, et de die ac loco ab illis constituto, nos quam primum certiores faciat.

Oramus itaque etiam atque etiam Excellentiam Vestram, ut huic operi manum, operam et consilim

cum omni cura admoveat, quo res Orbi Christiano tam salutaris optatum exitum sortiatur. Ita Excellentiam Vestram bene ac feliciter valere ex animo precamur. Datum ex Regia nostra Richemundiae die Mensis Decembris 10, Anno Domini 1589. Regni vero nostri 32.

XXVII. Literae ELISABETHAE, Reginae Angliae, Principem Anhaltinum, JOHANNEM GEORGIUM I. exhortantes, ut certa ratio, qua Orbis Evangelicus contra vim Pontificiorum perpetuo defendi queat, ineatur, ac dies de ea adinvenienda Franco furti statuatur, bonumque istud opus omni studio ab eo promoveatur, 1589 Elizabetha Dei Gratia Angliae, Franciae et Hiberniae Regina, Fidei Defensor. Illustrissimo Principi ac Domino, Domino Johanni Georgio, Principi Anhaldino, Comiti Ascaniae, Domino Servesti ac Bernburgi, Consanguineo et Amico Nostro Charissimo.

IN re ignota quoniam non versamur, aut ejusmodi, quae dubia sit, erimus breviores: Salus est publica, quam conservari desideramus, quam peti Celsitudo Vestra videt in persona Christianissimi Regis, cujus quam sint afflictae res, ex Legatis ejus accepistis. Multos jam annos objecimus nos

communibus periculis, nulla implorata ope a confoederatis Principibus, nullamque ipsis offerentibus: Sic voluit Deus, ut imbecillioris foeminae Virginis vires vel superbissimorum Regum minuerent potentiam; Viri principes interea, suis quisque sedibus, quieti in pace cum otio degerent. Jam nunc, ingravescente malo, Virginisque foeminae viribus tantam molem haud valentibus sustinere, cavendum praeterea cum videatur, ne periculi communitas, suae dum paci et commodis singuli studemus, nos universos, tempore quemque suo, pessundet, excitandos Illustrissimos Sacri Imperii Principes duximus, ad seriam cogitationem conservationis rerum, tum suarum, t um publicarum, viamque ineundam, qua Orbis Evangelicus, contra vim Pontificiorum in praesens et futurum defendi queat. Peti enim vitas, Regna, Diademata, ditiones, opes ac fortunas nostras ex ratihabitione parricidii Henrici tertii Christianissimi Regis, ex Cajetani Legatione, de donando regno Galliae Catholico Regi, ex Subditis Henrici quarti contra ipsum concitatis a Pontifice Romano, constat. Quod si extra dubium est, nostrae quin saluti defuturi simus, ni mature de remediis cogitemus, in aperto est. Quae cogitatio facit, ut diligentioribus verbis Vestram, Celsitudinem et illos rogemus, ut Comitiorum locus et dies constituatur, ad consilia conferenda, et de melioribus mediis, quibus nos universos et singulos conservemus, eaque, ut habeantur, ad ultimum ante proximas nundinas Francofurdianas, ne nimium rejiciendo tempus consiliorum sero de mali nostri remediis

statuamus. Ad hoc autem negotium promovendum, quoniam Celsitudinis Vest. auctoritatem plurimum posse non diffidimus, summopere rogamus, velit in eam curam studiosissime incumbere. Nos, prout ab illis decretum fuerit, Mandatarium nostrum ad eadem Comitia ablegabimus, cum amplissima potestate statuendi ex parte nostra, quae statui velle vos videbit. Temporis autem et loci conventi certiorem nos faciet Illustrissimus Princeps Electoratus (scil. Palat.) Administrator Casimirus, cujus curae et fidei hanc provinciam amice commendavimus, qui nobis in ea parte rem gratam facere non refugiet. Interea Deum Optimum Maximum precamur, ut Vestram Celsitudinem salvam et florentem conservet in longissimos annos. Datum e Regia nostra Richmondiae 10. die Mensis Decembris, Anno Domini 1589, Regni vero nostri trigesimo secundo.

XXIIX. Literae HORATII PALAVICINI, Legati Anglicani, ad CHRISTIANUM I. Saxoniae Electorem, quibus Ipsum, quo decet animi cultu rogat, ut sibi secum colloquendi et fidei suae commissa exponendi quamprimum libertas detur, 1590.

QUemadmodum Serenissima Regina, Domina mea, in Celsitudinem Vestram Illustrissimam

oculos conjecit maxime; sic mea haec Legatio, Illustrissime Princeps, Celsitudinis Vestrae Consilium ac deliberationem praecipue intuetur. Nam Majestas Vestra (pro Illius) Serenissima sic existimat futura omnia, quae in publicam causam Celsitudine Vestra adjuvante fient, dignitatis tantae ac virium, ut timere hinc inimici hostesque, amici autem et causae istius consortes fidere vehementer habeant. Quod itaque gestum hactenus a me cum Illustrissimis Casimiro Duce, et Principe Guilielmo Landgravio est, hoc duntaxat aditu viam faciliorem ad Celsitudinem Vestram mihi munire studui, ut, consiliis rationibusque, quantum fieri potuit, explicatis, paratior accederem ad Celsitudinem Vestram, quam scilicet et hortarer Serenissimae Principis meae nomine, et invitarem ad opus longe nobilissimum, cum occasiones, conditionesque publicarum rerum egregie ad id accommodatae videantur; At vero, quantum matura hic deliberatione et expedita executione opus est, tanto vehementius opto, ne ad Celsitudinem Vestram accedam, nisi ex liberrima ejus voluntate et propenso ad hanc rem animo, ut inde optatus ac certus sequatur fructus; Hujus autem rei liquidum indicium fuerit ex promptitudine vel mora, quam Celsitudo Vestra ad audiendam Legationem Nostram adhibere voluerit, quam quidem enixe rogo, ut de rebus omnibus mature considerare velit, pro singulari illa sua a Deo eximie donata prudentia et magnitudine animi, rerumque gerendarum scientia. Ipse hic significationem voluntatis ejus expectabo, cui meamque semper aptare

curabo, ut Serenissimae Reginae Dominae meae consilium est. Deum optimum maximum hic precor, ut Celsitudinem Vestram incolumem ac florentissimam servet quam diutissime. Datum Gueterboch 25. Maji 1590.

XXIX. Literae JACOBI VI. Scotiae Regis ad JOH. GEORGIUM I. Principem Anhaltinum, exhortantes ac rogantes, ut missam a se ad Principes Protestantes legationem, suamque, quam per eam offerri jusserit, mediationem, sibi habeat commendatam, 1590. Jacobus Dei gratia Rex Scotorum, Illustrissimo Principi Anhaltino, Comiti Ascaniae, Domino Zerbesti et Bernburgi, Affini et Consanguineo nostro charissimo salutem.

COgitantibus saepe nobis, quot quantasque Nomini Christiano clades Hispanici, Anglici, Gallicique belli eventus posset adferre, quantisque foederatorum factionibus miserrimum sincerae religioni exitium minitentur, quibusque ex adverso rationibus Respublica Christiana tot undequaque agitata procellis in aliquem tranquillitatis portum perduci possit, operae pretium nos facturos putavimus, si tam oportunam conventus Illustrissimorum Germaniae Principum occasionem studiose

arripere conaremur, quos et in unum congregatos et singulos interpellare decrevimus, ut, quibus melius fieri posset rationibus, Reipublicae Christianae consulere, discrimina sincerae Religioni imminentia avertere, et nutantem Ecclesiam sustentare ac sublevare velint; Celsitudinem praesertim Vestram, alioquin satis propensam in Christiani nominis propagationem, per Legatos nostros, Guilielmum Stuartum a Pittenweme, Commendatarium, et Johannem Svanaeum, in supremo nostro Senatu Advocatum, Consiliarios nostros, sollicitandam putavimus. Neque enim Celsitudinem Vestram latere arbitramur, non tam privatarum injuriarum vindictam, quam aliquam extirpandae Religionis occasionem ab Hispanis expeti, eandemque in Gallia bellorum Civilium subesse causam, facile perspicient, quotquot in eorum initia et progressus diligentius inquirere conabuntur. Quare cum Religionis incommoda vicinaque mala iis proxime imminere videntur, qui et maxime animati, et sincerae Religionis professione et vitae integritate sese vero Christo dediderunt, Celsitudinem Vestram imprimis curaturam, ne quid detrimenti Respublica capiat Christiana et egregiam in ea tuenda novaturam operam non dubitamus. Facillime sane et non magno negotio caveri posse arbitramur, si communi Serenissimorum ac illustrissimorum Principum consensu et auctoritate publica ac illustri Legatione aequae pacis conditiones a dictis Principibus requirantur, utque res controversae Christianorum potius Principum arbitrio, quam incerti martis aleae aut judicio permittantur.

Quod si minus concedatur et per Regem Gallorum Reginamque Angliae steterit, quo minus publicae Europae tranquillitati consulatur, obstinatos pacis publicae turbatores deserendos, et suis consiliis permittendos judicabimus. Si vero Hispaniarum Rex aequas pacis conditiones recusaverit, aliud moliri nobis, puraeque religioni inhiare, communesque injurias communi Christianorum conspiratione esse propulsandas, spretosque nos repulsa, ac praedae destinatos, puramque Christi religionem arcti foederis communi tutela et praesidio muniendam esse censebimus. Melius autem auguramur, nec tam piae petitioni tantae prudentiae Principes refragari velle, omniaque nobis pro votis cessura confidimus. Quodsi, ut speramus, eveniat, eorum sane tranquillitati, nobis sinceraeque Christi religioni probe consuletur. Nos profecto nostram in eo promovendo negotio operam et industriam omnem pro virili pollicemur; nec quicquam, quod vel ad pacis publicae procurationem, vel privata Celsitudinis Vestrae studia, quae vel a religionis sincerae studiosissimo, vel Celsitudinis Vestrae consanguineo amantissimo, expectanda sint, in nobis ulla ratione desiderari patiemur. Caetera per Legatos nostros Celsitudo Vestra cognoscet, quorum relationi fidem certissimam adhiberi postulamus. Interea, Illustrissime Princeps, Consanguinee nobis longe charissime, Deus Opt. Max. Celsitudinem vestram quam diutissime florentem et incolumem faxit. Datae e Regia nostra Sanctae crucis die 8. mensis Junii,

Anno salutis millesimo quingentesimo nonagesimo, Regnique nostri vigesimo tertio.

XXX. Literae ELISABETHAE, Anglorum Reginae, ad CHRISTIANUM I. Saxoniae Electorem datae, auxilium Galliarum Regi ferendum spectantes, 1590. Elisabetha Dei Gratia Angliae, Franciae et Hiberniae Regina, Fidei Defensatrix etc. etc. Illustrissimo Principi ac Domino Christiano, eadem gratia Duci Saxoniae etc. etc. Consanguineo et Amico Nostro salutem.

LIteras Vestrae Excellentiae Dresdae scriptas quinta Junii ultimo elapsi, reddidit Nobis Nobilis iste plurimum Nobis charus Horatius Palavicinus, Eques auratus, Legatus Noster, una cum responso Vestro ad certa mandatorum capita, quae Nostro Nomine Excellentiae Vestrae exponenda, ipsius fidei commisimus. Utrumque hoc grati animi officium grate accepimus; gratius autem eo, quod sermonibus suis testatus Nobis est constantem Excellentiae Vestrae voluntatem erga tam propagationem propugnationemque Religionis orthodoxae, quam communibus consiliis et auxiliis, ex officio cuique Nostrum incumbenti, defendendam suscepimus, quam erga non minus justam, quam necessariam defensionem Coronae Galliae, hoc ipso

nomine hodierno die saevissime petitam oppugnatamque. Utrum autem ex tum Excellentiae Vestrae, tum aliorum Illustrissimorum Sacri Romani Imperii Principum Protestantium voluntatum cum nostra consentientium pariumque officiorum spei praedicatione, cum usus postulabit plus recrementi acceperimus, quam aegritudinis ac doloris, ex inopinato Legati Nostri reditu, cum mandatis Vestris intermissaque spe cogendi in praesentem annum exercitum, quem destinavimus, fatendo quod verum est ingenue, nescimus. Non quod ejus in eo factum vel improbamus, vel invitae cum Rege Christianissimo agimus, ut Excellentiae Vestrae satisfiat in omnibus, quae postulat quaeque desiderat; sed quod metuimus Nobis, ne subiti ipsius ad Nos recursus, cogendique exercitus morae fama ad hostes perlata, publicae quam sustinemus causae incommodet, hostemque satis in omnes occasiones intentum, omni jam ab Germania metu liberatum, praecipitem magis agendo et festinantem, ad sua consilia et auxilia acceleranda, Galliamque opprimendam inducat. In medio autem vicinae gentis incendio, velle de conferendis cogitare consiliis, nimis intempestivum est, ut sunt nullius usus sera morborum remedia. Jam vero, quamvis Christianissimum Regem, tum ad omnem verae Regiae Dignitatis, fidei, gratissimaeque indolis laudem, natum et factum Principem esse sciamus, Nobis, ut verendum non fuerit, quin cumulatissime postulationibus quibuscunque non minimum importunis sit satisfacturus, ad voluntatem cujusque Nostrum: tamen cum id a Nobis

postulat Excellentia Vestra, volumus hunc nobilem Horatium Pallavicinum, Legatum Nostrum, ad ipsum mittere, nostro nomine expositurum ea, quae certa sibi cupit esse et indubitata, Vestra Excellentia, ut quam primum, quid animi habeat Christianissimus Rex, quidve faciendum sibi judicabit, per hunc ipsum Legatum intelligat. Nos interea, quantum in Nobis erit (habita ratione sumtuum, quos a profectione praefati Legati Nostri in Germaniam ad defensionem praefati Regis plus quam necessariam fecimus atque impendimus, facturas atque impensuras Nos esse in dies singulos non est inverisimile) in comparandis conferendisque iis rebus, quas usus belli desiderabit, delectibusque promovendis, non erimus negligentes, pro decreti inter Nos initi ratione, proque ea voluntate, qua tum Excellentiae Vestrae, tum reliquis Sacri Romani Imperii Principibus cupimus satisfacere. In qua Nostra sanctissima fide etiam atque etiam rogamus, ut Excellentia Vestra conquiescat, faciatque ad levamen et recrementum doloris Nostri, quem ex Legati Nostri ad Nos inopinato reditu ac re infecta concepimus, ut praesentis anni jactura in delectibus faciendis, in sequentem resarciatur, eo cum studio, cura, sollicitudine ac diligentia, ut in procinctu exercitus sit, paratis rebus omnibus, quae ad belli usus videbuntur necessariae, quamprimum, in quas necesse erit partes ducendus. Spectat enim quam maxime ad salutem et incolumitatem Regis, ne in hoc capite fallatur, expeditumque ac paratum suum militem habeat in agro prius, quam hostis. Nos

quod supra et saepe per Legatum Nostrum testatae sumus, prout oportunitates incident, bono publico non deerimus, in eam potissimum Regni Galliae Defensionem intentae, quae navalem opem desi derabit. Ubi autem in praesenti re, paratissima cum voluntate consilia opemque Nostram cum Excellentia Vestra, aliisque Sacri Romani Imperii Principibus consociamus, sic in quacunque causa, quae ex honore cujusque nostrum erit, pariter in futurum conjungemus. Quod superest officium et pietatem, quod suis literis Vestra Excellentia Nobis defert et pollicetur, pergrate accipimus, parem officiorum vicissitudinem Vobis relaturae ad incrementum antiquae benevolentiae et amicitiae, quae Serenissimis Regibus praedecessoribus Nostris cum Illustrissima gente Vestra intercessit, quam diutissime florentem et incolumem Deus optimus maximus conservet. Datae e Regia Nostra Guinaici die Mensis Julii decimo, Anno Domini 1590. Regni vero Nostri XXXII.

XXXI. Literae ELISABETHAE, Angliae Reginae, ad CHRISTIANUM I. Principem Anhaltinum, quibus ipsi Legatum suum ex Gallia redeuntem bonique publici studium commendat, 1590. Elizabetha, Dei gratia, Angliae, Franciae et Hiberniae Regina, fidei defensor etc. Illustrissimo

UT Illustrissimi Principis Ducis Saxoniae Electoris petitioni satisfaciamus, mittimus nobilem nobis percharum, Horatium Pallavicinum, Equitem auratum, in Galliam ad Christianissimum Regem, unde in Germaniam omni cum celeritate veniet. Eo appulsus, dedimus in mandatis, ut Vestram Excell invisat, profectionis suae in Galliam rationem ei redditurus. Interea significandum vobis duximus, literas Vestrae Eminentiae ab ipso nobis redditas, gratissimas fuisse, ea in opinione haerentibus, affictas Reipubl. Christianae res, Vestram perinde atque aliorum in Germania Principum opem, quam maxime desiderare, in quarum favorem facere non possumus, quin vos rogemus, ut non nisi perfecta de re, si necessitas postulabit, Vest. Excellentia acquiescat. Quicquid in eam partem Ex. Vest. praestabit, perinde nobis gratum erit, atque quod est gratissimum, et quibus possumus meritis amplectemur. In eam sententiam nonnulla adjecimus iis, quae Christianissimo Regi, per eundem Horatium communicanda censuimus, uti vobis testabitur fusius, ubi in Germaniam ad vos veniet. Ad caetera quod attinet, studiis et officiis suis honestis Vest. Excellentia nos prosequetur, ut solet, uti quoque promittit: Intelliget autem,

haud apud ingratam Principem se sua merita posuisse, neque Reipubl. Christianae sua obsequia frustra detulisse. In qua verborum nostrorum fide Deum Optimum Maxim. precamur, ut Excell. Vest. in perpetuum protegat et conservet. Dat. e Regia nostra Grinvici die Mensis Julii 15. Anno Domini 1590. regni vero nostri tricesimo secundo. Vestra Amantissima Cognata.

XXXII. Literae ELISABETHAE, Reginae Angliae, ad CHRISTIANUM I. Principem Anhaltinum, quibus Horatio Pallavicino, suo ad Primipes Germaniae Protestantes Ablegato, fidem adhiberi, causamque Religionis promoveri rogat, 1590. Elisabetha Dei Gratia Angliae, Franciae et Hiberniae Regina, Fidei Defensatrix etc. Illustrissimo Principi ac Domino, Domino Christiano, Principi Anhaltino, Comiti Ascaniae, Domino Servesti ac Bernburgi, Consanguineo et Amico nostro charissimo salutem.

EX literis Vestris et Sermone Legati nostri, Domini Horatii Pallavicini Equitis probe cognovimus, quanto studio et cura Excellentia vestra negotium proxime praeterita aestate propositum promoverit, de auxilio Regi Christianissimo e Germania mittendo, ad subjugandos rebelles ejus subditos et inimicorum impetus repellendos.

Qua de re, uti gratias immortales agimus, ita ab Excellentia Vestra vehementer petimus, ut eidem D. Horatio Pallavicino Legato nostro, de eisdem magnis et necessariis rebus a nobis in Germaniam nunc remisso, aures praebeat, eique mandata nostra exponenti, et quantum spei in hac expeditione concipimus, declaranti, omnem fidem, tanquam nobismet ipsis, adhibeat: Tum etiam, ut omni auctoritate et gratia cum Illustrissimo consanguineo nostro Electore Saxoniae caeterisque Imperii Principibus Evangelium sincere profitentibus contendat, ut haec causa tam necessaria, et non solum Regno Galliae, sed omnibus, quae undique per Europam sunt, reformatis Ecclesiis utilissima ad exitum optatum perducatur. Quod (sicuti) Excellentiam Vestram pro ardenti suo in veram religionem zelo ac studio libenter facturam summe nobis persuasum habemus; Ita Excellentiam Vestram bene semper valete ex animo precamur. Dat. e Regia nostra Civitate Londini die mensis Novembris 25. Anno Domini 1590. Regni vero nostri 33.

XXXIII. Literae a CHRISTIANO I. Saxonum Electore, ad ELISABETHAM Angliae Reginam scriptae, de suppetiis Galliae Regi ferendis et summa subsidiorum promissorum ab ipsa complenda, agentes, 1591.

ETsi benevolentiae et amori singulari erga Nos Serenitatis Vestrae Regiae, ac praeclarissimis in Rempublicam meritis omnia jam antea debeamus: nova tamen hac legatione arctius Illi ad omnem gratitudinem obstricti sumus, cum ex ea studium quoddam singulare atque praecipuum Ejusdem, Reipublicae Christianae gravissimis et extremis periculis, quibus undequaque circumsusa videtur, eripiendae, et Regis praesertim Regnique Gallici ad interitum laborantis omni ratione conservandi elucescat. Quanti vero Literae Serenitatis Vestrae Regiae 25. Novembris Londino datae, apud Nos ponderis sint, quibus Nobis Ejusdem Regis Regnique causam tam diligenter et accurate commendat, re ipsa potius, quam verbis testatam facere cupimus, hujusque animi ac voluntatis testem amplissimum Legatum Vestrum Dominum Horatium Palavicinum allegamus, et ut speramus effectus ipsos in omnium oculos incurrentes propediem habebimus. Etsi enim non ignoramus et gratissima memoria repetimus, quantos labores et sumtus Serenitas Vestra Regia hactenus ob bellum Gallicum sustinuerit, tamen illud etiam expectamus, ut pro insita animi sui magnitudine et more perpetuo, communi causae, ibi maxime est opus, ibi adesse praecipue omni ope sua et auxilio esse velit. Nunc autem id Vestrae Serenitatis Regiae hortatu praecipue agitur, ut Christianissimo Regi justa Equitum et peditum auxilia quamprimum submittantur, quam ad rem cum sponte sua 75000.

florenorum Vestra Serenitas Regia quidem spem fecisset, et nunc 50000. statim repraesentanda benigne et liberaliter offerat, quin his reliqua mox summa accessura sit, nihil dubitamus, praesertim ubi illa ex Legato suo, quomodo res se habeant in Germania hoc tempore, rectius intellexerit. Excusationem enim ejusdem Legati ita accipimus, ut non negata pars summae reliqua, sed numeratio ejus tantisper dilata esse videatur, dum Serenitas Vestra Regia expeditionis hujus tam necessariae initia videat, et ab aliis quoque rem serio geri animadvertat, quod brevi ita futurum speramus, ut conatus aliorum ad majora omnia praestanda Vestram Serenitatem, quamvis ad praeclare agendum promptam et paratam, magis tamen semper incitet, Summo Illa quidem et oportunissimo beneficio Regem Christianissimum tot nominibus jam ante sibi devinctum, magis etiam in perpetuum obstringet et exemplo suo alios, ut Ipsi quoque promissa faciant libentius et alacrius, impellet. Quodsi dubium Nobis ullum esse posset, Vestram Serenitatem Regiam, quae sibi omni cura Regnum Galliae tuendum semel constituit, ulla re tantae gloriae et laudi suae defuturam, peteremus ab ea pluribus, ne vel ejusdem Regis Christianissimi necessitati, vel juvandi illius occasionibus, vel aliorum Principum expectationi deesse vellet, qui nulla re magis, quam promptissima illius voluntate, ad expeditionem hanc, pro viribus adjuvandam, adducti sunt, Sed ita Nobis est persualum Serenitatem ipsius Regiam, quod magni et excelsi animi, qualem ipsa hactenus semper et quasi proprium

ostendit, opinionem et expectationem omnium, in eo Rege modis omnibus adjuvando superaturam, qui Ipsi vicinitate proximus, religione et praestantissimarum virtutum similitudine et vinculo conjunctissimus, non aliam ob causam ab hostibus et rebellibus suis in extrema pericula Vitae fortunarumque omnium conjectus est, quam quod Regnum divina providentia Sibi concessum, legibus divinis et humanis omnibus debitum, qua decet pietate, clementia, justitia conservare et regere conatur. Nihil igitur aliud superest, quam ut, qui justae causa favemus, et in periculis amicissimi Regis discrimen Nostrum aspicimus, ac in celeritate omnia posita esse animadvertimus, certatim ad hoc quasi incendium Galliae restinguendum accurramus. Nobis quidem quantae curae hoc negotium sit, ex amplissimo Legato suo Serenitatem Vestram, quam ex literis Nostris intelligere malumus, ut et caetera omnia, quae cum illo tractata, Epistolae minus recte committuntur, qui causas etiam copiosius exponet, cur existimemus, non tam Regi Christianissimo quam Serenitati Vestrae expedire, ut tantilla pecunia, quae ad 75000. aureorum summam conficiendam desideratur, non modo diutius non emaneat, sed ad eam major etiam accessio ad maturanda rectius auxilia fiat, Vale. Datae Dresdae 21. Februarii Anno 1591.

XXXIV. Literae CHRISTIANI I. Principis Anhaltini, ad ELISABETHAM Angliae Reginam, quibus illam

LIcet Serenissima Regina, ex prioribus nostris binis literis, Vestra Majestas, causas quae nos, ut curam Exercitus hujus Germanici pro Rege Galliarum Christianissimo conscribendi ducendique susciperemus, impulerunt, quo item in loco res nostrae versentur, satis intelligere potuerit, non committendum tamen putavimus, quin in Angliam redeundi Majestatis Vestrae Legato, Magnifico Domino Horatio Palavicino, hasce daremus, ut Vestra Majestas, cujus potissimum autoritate moti, hoc munus seu potius onus humeris nostris suscepimus, Nos cum exercitu jam instructo, Rhenum propediem, Deo faciente, transituros sciat: quod citius prae tot difficultatibus, quae nos (nisi animo alacri tam juste susceptam causam nulla ratione nobis deserendam animus firmus stetisset) pene obruissent, fieri praeterspem nostram non potuit. Optime tenet Vestra Majestas, quaenam ad hujusmodi Exercitum cogendum alendumque requirantur, et quinam belli nervus: novit quin etiam quam nonnullorum erogatio negotii hujus magnitudini parum respondeat. Fecit tamen nostra in Majestatem Vestram, post Deum, fiducia, ut res in hunc usque statum deducta sit, quam etiam obnixe rogatam volumus, ut quae tam liberalem se hoc initio praebuit, eodem pede eademque benignitate pergere, et quod Majestatem Vestam facturam omnino confudimus, de hoc exercitu tuendo, fovendoque

sollicite cogitare dignetur. Quantum enim in eo hisce temporibus situm, nemo non videt, Nos quod attiner, non laboribus, non diligentiae, non vitae denique nostrae (si opus sit) parcemus, ut inceptum opus feliciter perfici posset: Cui rei ut supremus ille sospitator propitius esse velit, et Majestatem Vestram Reipubl. Christianae, cui nata est, quam diutissime incolumem servare, ex animo precamur. Dat. in Castris prope Moguntiam 27. Julii Anno 1591.

XXXV. Literae fiduciariae seu credentiales ab HENRICO Navarro Rege ad Principem Anhaltin. JOH. GEORGIUM I. pro Domino du Fresnes, suo ad Principes Germaniae Protestantes ablegato, exaratae, 1591. Consanguineo meo, Principi de Anhalt, Principi Sacri Romani Imperii.

MI Consanguince, magis studiosum et gratum pignus studiosi affectus et animi benevoli ex Domo Vestra, ad commodum negotiorum meorum, quam Consanguinei Fratris Vestri Personam ipsam recipere, sane non potui. Et praeterquam quod sit praeditus excellentibus virturibus, quae magis commendatum eum reddunt, maximam mihi voluptatem exhibuit, atque plane satis mihi fecit in recte administratis rebus, quae ad felicem auxiliarii exercitus, qui mihi inde ex Germania missus est, ductum pertinent, atque si unquam alias bonam de illo opinionem ante ipsius adventum concepi, certe multo magis nunc ea ex ipsius praesentia, cum summa animi mei expletione, mihi aucta et prorsus

confirmata est. Unde sicut ille mihi in dies argumenta et materiam ejus rei suppeditat, ita non intermittam ego omne id maturare et promovere, quod modo illi honorem, autoritatem et reputationem conciliare et conferre possit. Eaque cum nunquam non satis laudanda sint, in aeternum erga domum vestram bonum retinebo animum in retribuendis illi omnibus amicitiae officiis, quae ex me proficisci unquam possunt. Et quando ad dictam amicitiam, quam cum omnibus istis Principibus, qui experimentum mihi istius amoris, quo erga me affecti sunt, ante hac praebuerunt, sancte et sincere colo, certiorem ea in re stabiliendam fecerim ordinarium meum apud Germanos Legatum, Dominum de Fresnes, in consilio meo Regii Status Consiliarium, eique id negotii conficiendum speciatim commiserim. Oro vos, utpote in isto amicissimorum meorum numero imprimis comprehensos, ut fidem et credentiam ei taliter habeatis, quasi mihimet ipsi, si praesens essem, in omnibus occasionibus, quae se pro negotiis status mei praesentis offerre possunt, quorum respectu me ad totum illud, quod vobis mei causa explicabit, remitto, Deum precatus, Mi consanguinee, ut vos in sancta sua custodia habeat et conservet. Scriptae Sedani 20. Octobris Anno 1591.

XXXVI. Literae fiduciariae ab ELISABETHA Regina Angliae ad Principem Anhaltinum, JOHANNEM

ORatorem justissimis de causis ad Sacram Majestatem Caesaream mittere hoc tempore decrevimus, nonnulla videlicet nostro nomine tractaturum, quae cum gravissimis quibusdam Sacri Imperii et nostris pariter negotiis conjuncta videntur; neque vero ab Illustrissima Celsitudine Vestra quatenus Principis Sacri Imperii et locum et munus amplissimum sustinet, aliena illa fuerint. Eandem igitur per Oratorem hunc nostrum Christophorum Parthingium compellare statuimus, eidemque fidem in his, quae nostro nomine expositurus est, haberi cupimus; Ea vero cum ad communem Sacri Imperii Orbisque adeo Christiani utilitatem, atque nobis certe optatissimam tranquillitatem pertineant, grata et accepta illustrissimae Celsitudini Vestrae fore non dubitamus. Cui interim a Deo Optimo Maximo florentissima omnia ex animo precamur. Datae e Regia nostra

St. Jacobi 21. mensis Aprilis, Anno Domini 1593. Regni vero Nostri tricesimo quinto

XXXVII. Principis Anhaltini JOH. GEORGII I. Literae ad ELISABETHAM Angliae Reginam, qui bus a Parthingio sibi, quae in commissis habuerit, exposita esse refert, ac rei communis suaeque familiae studium et amorem, decenter commendat, 1593.

SErenissima et Potentissima Regina, Domina Clementissima. Serenissimae Majestatis Vestrae literas, 21. superioris mensis Aprilis datas, mihi nobilis vir, Dominus Christophorus Parthingius, ultimo Julio reddidit: Et quae in mandatis a Serenissima Regia Majestate Vestra habuit, magna dexteritate explicavit. Ex cujus culta oratione et imprimis Regiae Serenitatis Vestrae Selectissimis et mihi acceptissimis literis, piam serenissimae Regiae Majestatis Vestrae voluntatem, qua ea non tam erga domum nostram Anhaltinam, quam potius ad totius orbis Christiani prosperitatem, et Sacri Romani Imperii dignitatem sartam tectam conservandam affecta est, cum gratiarum actione, debita reverentia et maxima animi voluptate intellexi; Quamquam egregia ea voluntas, ex Serenissimae Regiae Majestatis Vestrae rebus hactenus feliciter gestis et toti Reipublicae Christianae utilissimis, obscura, aut mihi ignota esse non potuit. Quamobrem certo scio, Majestatem Vestram, tam bonum animum de genere humano universo et imprimis Ecclesia

Christiana bene merendi nunquam deposituram, sed in tuenda veritate, in procuranda et conservanda tranquillitate publica, atque adeo in singulari erga me, et fratres meos charissimos, qui Sereniss. Regiae Majestati Vest. nos, ut ejusdem studiosissimos submisse commendamus, affectione constanter perseveraturam.

Nec dubito, quin ipsamet Sacra Caes. Maj. et reliqui Imperii Ordines tam laudabiles Sereniss. Maj. Vestrae actiones et salutaria consilia, prorsus et summe approbaturi, et si occasio dabitur, re ipsa animi gratitudinem sint declaraturi. Ipse cum dilectissimis fratribus nunquam patiemur, ut ullum servitii et officii sancte et sincere praestandi genus erga Seren. Reg. Majestatem Vest. in nobis desiderari merito possit. Fusius et latius credo praedictus Seren. Reg. Majestatis Vest. Orator, animi nostri sensum et responsum ad propositionem ab eo factam, Majestati Vest. exponet.

Quod restat, Deum Opt. Max. ex animo precor, ut Seren. Reg. Maj. Vestram ad illustrationem nominis sui divini, ad amplificationem et defensionem Ecclesiae orthodoxae afflictae, et ad Reipublicae Christianae stabilimentum quam diutissime florentem et incolumem conservare velit. Dabantur Dessavii 31. Jul. Anno Christi 1593. styl. vet.

Serenissimae Regiae Majestatis Vestrae Addictissimus Consanguineus Johannes Georgius, Princeps in Anhalt, Comes Ascaniae, Dominus Servestae et Bernburgi.

XXXVIII. Literae HENRICI IV. Galliae Regis, ad CLEMENTEM VIII. Pontificem Romanum, nuntiantes, quod catholicae Religionis Sacra sit amplexus, 1593.

SAnctissime Pater, cum Dei instinctu, ut ei placuit, cognoverim, Ecclesiam Catholicam, Apostolicam Romanam, veram esse Ecclesiam, plenam veritatis, in qua reposita est hominum salus, et confirmatus sim in hac religione et fide, doctrina Praelatorum et Doctorum S. Facultatis Theologicae, quos eo fine congregavi, ut mihi ea dubia solverent, quae hactenus tenuerunt me ab ea separatum; statui me cum hac S. Ecclesia unire, deliberans in ea vivere et mori, auxilio ejus, qui me prae benignitate sua compellavit. Ac ut bonum opus auspicer, quod mihi licuit, per Praelatos instituto et ceremoniis, quas indicarunt, necessariis rite imbuto, submisi me Dominico die ad 25. Julii, audivi missam, junxi preces meas cum precibus Catholicorum, ut membrum Ecclesiae, cum decreto perseverandi totius vitae meae spatio, deferendaeque obedientiae et honoris debiti Sanctitati Vestrae et Sanctae sedi, more a Regibus Christianissimis majoribus meis accepto. Et certo mihi persuadens, Sanctissime Pater, quam Deus, in quo est, loco voluit constituere, Sanctitati Vestrae sanctam hanc actionem meam jucundam fore, volui, priusquam ample satisfaciam, quemadmodum diebus hisce post decrevi, hac de caussa solenni legatum mittere, virum magnae dignitatis, paucis lineis autographis

testimonium exhibere pietatis meae, ut filii erga Sanctitatem Vestram; supplicans ex animo tenerrime, ut habeat acceptum et ita boni consulat, ut a bono et sincero corde procedit, cupidissimoque promerendae sanctae benedictionis tuae, actione mea. Hisce, sanctissime Pater, rogo Deum, ut velit quam diutissime servare Sanctitatem Vestram in continua sanitate et felici gubernatione S. Ecclesiae. Ad fanum S. Dionysii 18. Augusti 1593.

XXXIX. Literae SENATUS CIVITATIS WESALIENSIS ad Admiralium Arragoniae, FRANCISCUM PRINCIPEM de MENDOZA, datae, quibus precatur, ut sibi literas salvi conductus gratiose impertiri velit, quo munera, ipsi destinata, in castra secure possint transferri, 1598. Illustrissimo Principi ac D. D. Francisco de Mendoza, Admiralio Arragoniae, Marggraffio de Guadalesta et de Jamayca, Commendatori de Vadepennas, Ordinis de Calatrava, potentissimi Hispaniarum Regis aulae, ejusdemque consiliariorum belli praefecto, Capitaneo generali equitum levioris armaturae.

OBsequiorum nostrorum oblatione debita cum reverentia praemissa Illustrissimae Vest. Celsitud. humillime celare nequimus. Etsi ab eo tempore,

quo de ejusdem ad hunc Rheni tractum adventu audivimus, nihil magis in votis habuimus, quam ut erga Illustriss. Vest. Cels. propensum nostrum animum munere aliquo testatum faceremus; tamen propter itineris pericula nos hactenus impeditos fuisse ac etiamnum de praesenti impediri in comperto est. Quo melius autem, postposita mora, voti compotes reddamur, Illustr. Vest. Cels. rogamus, ut literas salvi Conductus gratia, equos cum plaustris in castra mittendi et tuto huc redeundi, in meliori forma clementer nobis decernere, et per latorem praesentium transmitti mandare dignetur. Istam Illustriss. Vest. Celsitud. gratiam humillimis nostris officiis demereri studebimus, eandemque, omnia prospera ac felicia et mulque precando, protectioni divina humillime commendamus Datum 10. Septembr. Anno 1598.

Illustriss. Vest. Cels. Humillimi Consules, Scabini et Senator Civitatis Wesaliensis.

XL. Responsoriae Principis FRANCISCI de MENDOZA, Admiralii Arragonum, ad praeinsentas SENATUS WESALIENSIS literas, 1598. Magnificis ac specta bilibus Dominis Consulibus, Scabinis et Senatoribus oppidi Wesaliensis, amicis nostris.

MAgnifici et spectabiles Domini et amici, literas vestras 10. hujus ad nos datas accepimus, quibus significatis animi vestri propensionem et

desiderium vestrum nobis deferendi muneris, ac ob pericula pro equis ac plaustris, literas salvi conductus petere; quam quidem animi vestri promptitudinem nobis imprimis gratam esse testamur. Sed quia nostri instituti aut moris non est, habere rationem munerum, eaque de causa majorem vel minorem gerere curam, in obsequium et commodum amicorum, ac potius desiderare, ut omnes nobiscum pro temporis et rerum facultate, studium et operam suam impendant, et simul allaborent, quo tollantur occasiones et materiae tot malorum et calamitatum, quibus Ecclesia et Respublica continuo dilaceratur et devastatur, et in praesentiarum etiam istae preces nobis invitis adeo multis incommodis objiciuntur; quare cum in eo maximam partem bene merendi de Republica et in conciliandis amicitiae nostrae vinculis consistere putamus, nullum munus nobis gratius offerri potent, quam si intelligamus vos serio incumbere, in praeseindendis causis malorum et redintegrandis iis partibus Reipublicae et Ecclesiae, quibus pristinis et superioribus temporibus, extra motus bellorum, tumultuum et seditionum in omni prosperitate et tranquillitate floruere. Quae dum a vobis speramus, et reipsa explebuntur, satis munerum nobis a vobis deferetur, et in praesentiarum reliquum periculi in mittendis equis et plaustris excusare et parcere poteritis, ac desuper vos Deo commendatos optamus. Ex Orsoy 12. Sept. Anno 1598.

XLI. Literae Episcopi Seccaviensis ad Comitem quendam S. R. Imperii, modum in reducendis ad Romanam Ecclesiam haereticis, Carinthiae observatum, exponentes, 1600.

POstquam pridie nativitatis B. Mariae Virginis, ex Gamundia Carinthiae ad Vestram Illustrem Dominationem literas dedi, quibus significavi, totam Styriam circa Religionem, Dei praepotentis beneficio, reformatam esse: sequenti die ibidem in templo Parochiali Carinthiae fecimus initium reformationis. Commissarii mihi adjuncti erant, Dn. Johannes, Comes de Ortenburg, Carinthiae supremus Capitaneus; Hartmannus Zingel, ejusdem Provinciae Vice - Dominus; D. Angelus Costede, Serenissimi Consiliarius; et Joannes Christophorus a Pranck, Guardiae nostrae Capitaneus. Eodem igitur plane modo, sicut et Styria, Carinthia a nobis reformata est. Imprimis haeretica templa cum coemeteriis, sectariorumque Praedicantium aedibus ubique, partim arietibus, partim pulvere tormentario sunt eversa. Praedicantes ubique ex provincia expulsi; Clericorum uxores putativae, et concubinae, ab eorum consortio abactae, illisque reditus sub poena proscriptionis ex omnibus Provinciis interdictus. Omnes Catholicae Ecclesiae, quae erant in haereticorum potestate, sunt recuperatae, Catholicis Pastoribus impositis. Omnes civitates, omnia oppida, omnes pagi diligenter reformati. Pertinaces

haeretici, ex omnibus suae Serenitatis Provinciis proscripti. In omnibus fere, maxime vero principalioribus locis, exhortationes a me ad populum, in tertiam et quartam usque horam habitae. Communio sub utraque specie, et viva voce et per patentes literas (autoritate Apostolica a Domino Nuntio Apostolico, Episcopo Adriensi, mihi concessa) a me sublata. Insuper literae patentes, Archidiaconis, Gmindensi, Frisacensi, Gurcensi, Lavacensi, Aquilejensi et nonnullis Praelatis datae, salutaria continentes remedia, quibus reformatio maneat stabilita, et ad Ecclesiam reductis omnis occasio ad vomitum redeundi sit praecisa. Multa millia librorum haeretico: rum publice in variis locis combusta, quamplurima animarum millia ad ovile Christi, divina gratia, reducta. Et sic tota Carinthia, spatio duorum mensium, integre reformata est, innumerabilibus hominibus de suo ad Ecclesiam reditu sibimetipsis gratulantibus. Turbae rusticorum et Villacenses sunt quidem tumultuati: Attamen ipsorum furor non ita diu duravit. Civitas quoque Clagenfurth contra nos semper fuit in armis, tam diuque nos ab ingressu prohibuit, donec tandem per terribile Principis mandatum commota, reformationi se subjecerit. Itaque pridie S. Martini, vexillum 500. militum ex Clagenfurth in Civitatem Velckenmarckt est translatum, eodemque die omnes Sectarii Praedicantes ex eadem civitate discesserunt. Quibus omnibus postquam Clagenfurthensis civitas ita fuit evacuata, nos in festo S. Martini, cum nostro militum vexillo ingressi sumus,

tota in armis contra pactum posita civitate. Sequenti postea die, quae erat Dominica, in templo parochiali ad populum, qui erat numerosissimus, exhortationem in quartam usque horam habui. Et postmodum hac rebelli civitate, more solito, in omnibus per triduum reformata, domum quisque discessimus. Reformationis et Carinthiacae et Styriacae acta forsan aliquando publicis typis committentur. Haec quoque Commissio. perquam feliciter et praeter omnem expectationem (Deo sit laus) sine omni sanguinis effusione peracta, ita nostro Serenissimo placuit, ut inde plurimum ceperit voluptatis. Haeretici multa de rapinis nostrorum militum et de tyrannide, quam nos Commissiarii in populum exercuissemus, sparserunt, Sed omnia ea, cum suit falsissima, et mendacia ac per se se evanescere soleant, nulla, pro innocentiae nostrae declaratione, apologia opus erit. Haec eo libentius ad V. III. Dominationem scripsi, cum existimem, hanc narrationem saltem aliquam illius doloris, quem Vestra Dominatio ob Canisam (proh dolor) turpiter amissam percepit, mitigationem fore. Raptim Graecii, die vigesima prima Novembris, Anno 1600.

XLII. Literae invitatoriae, a CAROLO EMANNUELE I. Duce Sabaudiae, ad CHRISTIANUM II. et JOHANNEM GEORGIUM, Electorem et Duces Saxoniae scriptea, quibus Igsos, ut ex itinere in Itatiam clanculum suscepto ad Aulam Sabaudicam divertant, amice compellat, 1601.

LUx illa, quae magnae fortunae Vestrae comes, Serenissimas Celsitudinis Vestrae et Fratris sui, Personas nusquam gentium in obscuro latere patitur, mihi subita de furtivo Eorum in Italiam adventu, tanto me repentinae laetitiae impetu perculit, ut statim Magnificos Antonium Dominum Scarnafigii, Equitem Divi Mauritii, et Johannem Franciscum scaglionum, Nobis a Secretis, in varias partes, ad caeca eorum vestigia legenda et exploranda dimiserim, secuturus et persecuturus e vestigio, ubi primum certius aliquid hac de re ab altero eorum rescivero. Lex profectionis Vestrae et consanguinitatis Nostrae ita fert, ut Celsitudinibus Vestris Italicum solum et coelum peragrantibus, non solum ea provincia sit invisenda, quae extremas Italiae oras claudit, sed etiam ea Familia hospitali adventu exhilaranda, quae familiae Vestrae Columina in has terras dimissa, effuso sinu, et profuso gaudio, generis sui auctores, excipiet. Per sacro sancta sanguinis pignora et ejus, quam religiosissime colitis, humanitatis jura Celsitudines Vestras supplex cum novem Principum liberorum meorum et sobrinorum Uviorum choro adjuro, ut vel felices gresses ad haec limina dirigatis, vel mihi ad Eas provolandi brevissimam moram indulgeatis. Nullum habet fortuna Vestra quod possit, nullum benignitas Vestra quod velit beneficium gravius gratiusque huic

familiae conferre: quae hujusce voti compos facta, diem illum, qui tantae laetitiae auspex illuxerit, tanquam gentis suae natalem, anniversario cultu consecrabit. Dabantur Augustae Taurinorum 7. Idus Maji, 1601.

XLIII. Literae invitatoriae, a CAROLO EMANUELE I. Sabaudiae Duce, ad CHRISTIANUM II. Electorem Saxoniae, in itinere, quod Italiae lustrandae causa ingressus erat, aegrotantem, exaratae, quibus Ipsi transmissum a se Medicum et medicinam, suique ipsius visitationem, quam primum per valetudinem liceret, commendat, 1601.

NEque morbi aegritudo, neque sanguinis necessitudo ullam diu simulationis artem moramque possunt admittere; quo minus statim vim suam eo clarius promant et proferant, quo violentius clausas abditasque cohibere studemus: Italia ita aurita et oculata est, ut cum in ea nihil diu latere possit, Latii nomen amiserit, clarissimaeque speculae et speculi ad res omnes explorandas penitusque introspiciendas promeruerit. Quin etiam Saxonicae Majestatis splendor ita suam in regio Celsitudinis Vestrae aspectu totiusque corporis habitu claritatem effundit, ut nullo artificii fuco, nullis latebris tenebrisque obrui possit. Quamobrem cum indicio suo et judicio Nostro, et

publico ipsius famae testimonio, quae eam e sui Imperii limine pedem efferentem secuta, et in hunc usque locum prosecuta est, Celsitudinem suam proditam et manifestam habeamus, Magnificum Cursorem Nostrum Generalem ad Eam mittimus, ut Ei Nostro nomine exhibeat lapillum Bezoar lectissimum et alia praesentanea remedia, et medicum e cubiculariis Nostris praestantissimum, eundemque ex intimis Secretariis Nostris, qui lapsa aestate coeca per Italiam vestigia Celsitudinis Vestrae legerat. Ego vero Celsitudinem Vestram per gravissimas conjecturas laesae et depressae Majestatis suae crimine convictam, quam maxime enixis precibus oro et obsecro, ut hanc assumtam personam deponere velit et Ipsam Mihi Saxonici Nominis cultori religiosissimo ostendere et ostentare, omni simulationis amoto velo; quod antiquissimae necessitudinis Nostrae candor ultro rejicit, ut obvius factus, Eam in istam regionem, Saxonicum aerem, mores, observantiam et benevolentiam spirantem, valeam deducere: Cui gloriam et felicitatem valetudinis autori generis suae restitutae debitam et coelitus promissam esse auguror. Augustae Taurinorum 13. Octobris, 1601.

XLIV. Literae CAROLI EMANUELIS I. Ducis Sabaudiae, ad CHRISTIANUM II. Electorem Saxoniae, cui pro exoptata aulae suae visitatione gratias agit, et iter paucorum dierum a se suscipiendum nuntiat, 1601.

ACcipio et exosculor hanc praeclaram, qua jam pridem nihil magis in votis habui, humanitatis benevolentiaeque suae promissionem. Quam nunc demum intelligo non alio consilio priorem legationem precesque meas exclusisse, nisi ut Eum graviori desperatae laetitiae cumulo obrueret, quem longiore desiderio languentem torsisset. Enimvero ei repulsae, quam superiore aestate Secretarius meus est passus, ingentes gratias habeo, quae fecit, ut ab eo, pro dilato beneficio, Celsitudo Vestra veniam poscat, a quo pro collato aeternae nexum obligationis reposcere debeat. Perdifficile mihi erit tantos exaestuantis laetitiae fluctus continere: sed ita Celsitudinis Vestrae mandatis obsequar, ut Majestas Sua eo fiat omnibus obscurior, quo Mihi humanitas Sua facta est clarior. Dum Me paucorum dierum itineri accingo, magnifico Baldo Basso, aulico meo, qui hasce meas Celsitudini Vestrae exhibebit, praecepi, ut quotidie hospitis sui limen observet; meque de invalescentium virium Suarum progressu in singula momenta faciat certiorem. Pro quarum pleniore et firmiore restitutione Deum interea nocturnis diurnisque precibus supplex fatigabo. Augustae Taurinorum die 25. Octobris, 1601.

XLV. Literae CAROLI EMANUELIS I. Ducis Sabaudiae, ad CHRISTIANUM II. Electorem Saxoniae datae, quibus Ipsi pro visitatione

HUmanitatis Suae ingenium mirari nusquam desinam, quae ita se mediam inter maternae obedientiae et arctissimae benevolentiae cultum necessitudinemque composuit, ut, cum Celsitudo sua matrinorum praeceptorum autoritatem audierit, obsequentissimi studiosissimique Agnati preces etiam exaudierit, aequissimoque arbitrio suo desiderium Istius, quod haud scio, an ulla alia explicandi occasio sit exoritura, illius obedientiae, quam totius vitae officia et obsequia possunt implere, praetulerit. Quod si vis ea fuit sanguinis, qui longa temporum serie deferbuisse videbatur, ut Celsitudinem Vestram Vercellas impelleret, majorem tum ejus vim futuram non inani spei augurio mihi pollicero, cum ex mutui aspectus amplexusque calore iterum efferbuerit. Interea Magnificum admodum Petrum Leonardum Roncassium, Dominum Casti Argenti ad Eam praemitto, ut Ei sit viae dux fidissimus et gratissimus, qui mihi ab Intimis est secretis, et Serenissimo Divo Augusto, Avo suo, fuit acceptissimus alumnus. Deumque optimum maximum precor, ut Celsitudinem suam perquam incolumem quam primum in extremis istius regionis oris sistat, quae pro Jure Imperii Dominiique sui in omnes res meas, intra ejus intima penetralia recepta aequius fuit. Datae in Monte Regati, die 5. Novembris, 1601.

XLVI. Literae, quibus JACOBUS I. Angliae Rex, CHRISTIANO II. Saxoniae Electori, se bene valere, ac ei perpetuis amicitiae et fraternae necessitudinis vinculis adstrictum esse, refert, 1604. Jacobus Deo Gratia etc. etc. S.

CUm hasce literas ad Celsitudinem Vestram conscribimus, illud Nobis propositum est, ut una et eadem opera utrique Nostrum pariter gratificemur; Vobis, quia non dubitamus, quin cum valetudinis, tum benevolentiae erga Vos Nostrae significatio Celsitudini Vestrae grata futura sit; Nobis itidem, quia eodem nuncio, qui istas perfert literas, redeunte Nos vicissim similem eamque exoptatissimam a Vobis significationem accepturi sumus. Itaque tametsi negotium quodam a Nobis illi commissum est, cujus causa ad Imperatoriam Majestatem proficiscitur, tamen illi in mandatis dedimus, ut ad Celsitudinem Vestram diverteret, Nostrisque Vierbis salutem plurimam Vobis nunciaret. Quod genus officii, si omnium Amicorum est commune, quanto magis inter Nos convenit exerceri, qui non vulgari quadam benevolentia, sed maximis tum amicitiae, tum propinquitatis et fraternae necessitudinis vinculis sumus adstricti, atque alias quidem, ut occasio feret, aliis de rebus scribendi argumentum capiemus; Nunc tantum, uti diximus, hasce literas benevolentiae testes atque indices esse voluimus; Neque aliud restat, nisi ut Celsitudini Vestrae summam perpetuamque felicitatem exoptemus, atque istum famulum

Nostrum dilectum Andream Keysh, cum ad Nos redierit, jucundissimum de Vestra valetudine rebusque prosperis nuncium allaturum speremus. Dabantur e Palatio Nostro Westmonasterii die 30. Januarii, 1004.

XLVII. Literae mutuae benevolentiae testes, a CAROLO EMANUELE I. Duce sabaudiae, Comiti Lucernae, Legato Suo, ad AUGUSTUM, Principem Saxoniae, datae, 1600.

SAlve Serenissime Auguste, et hanc ab Eo nunc primum salutem accipe, qui Saxonicae Virtutis indolem in his primordiis aetatis Tuae exorientem et inclarescentem veneratur. Scio Saxonum Principum animis amorem erga Sabaudum familiam, quae genus et decus omne suum a Vestra metitur, innasci, non inseri debere. Naturales tamen igniculos Illustrissimus Orator Meus Lucernae Comes Meo et Principum liberorum meorum nomine excitabit, et perpetua observantia erga Celsitudinem Tuam Nostra omnimodi officii et obsequii genere propagabit. Respice, Serenissime Princeps, Familiae Tuae in Sabauda Domo imaginem non decolorem, quae gloriae suae lumen in tua suscipit. Vale! Augustae Taurinorum 24. Maji. 1604.

XLIIX. Literae credentiales D. Carolo Pauli a JOH. GEORGIO I. Principe Anhaltino, ad HENRICUM IV. Franciae Regem traditae, 1605.

CUm apprecatione salutis, et continuae felicitatis optatissimae incrementi Serenitatem Vestram Regiam nolumus celare, quod ad eandem praesentem hunc, D. Carolum Pauli, Consiliarium nostrum dilectum et fidelem, misimus, eique in mandatis dedimus, ut Regiam Serenitatem Vestram in causa, quae Illustrissimum Dominum Henricum dela Tour, Ducem Bullionarum, amicum, fratrem et affinem nostrum charissimum concernit, et ob quam alii itidem Electores, Principes et Ordines Sacri Romani Imperii, certos Ministros suos ablegarunt, una cum iisdem, mentis nostrae declarationem, debito modo exponat. Quare ut Regia Serenitas Vestra eundem cum aliis delegatis patienter audiat, illique, quasi nos ipsi coram essemus, plenam fidem habeat, atque se ad petita facilem atque exorabilem praebeat, etiam atque etiam majorem in modum oramus. Id tum nobis, tum omnibus aliis Sacri Romani Imperii Statibus, qui hanc legationem ad Serenitatem Regiam Vestram modo procurarunt, ram erit gratum, quam quod gratissimum. Et hujus maximi beneficii loco et intuitu, Regia Dignitas Vestra, apud bonos omnes non vulgarem clementia et moderationis andem obtinebit.

Vicissim pro virili studebimus, ut omni officiorum genere, tantam nobis exhibitam gratiam Regiae Serenitati Vestrae recompensare queamus. Deus Optimus Maximus, qui dat salutem Regibus, Serenitatem Vestram Regiam incolumem et florentem in commune bonum conservet et tueatur quam diutissime. Dabantur Dessaviae, Idibus Martii Juliani Anno 1605.

XLIX. Commendatiae a JACOBOI. Angliae Rege, ad CHRISTIANUM II. Electorem Saxoniae, Guilielmo Ritter datae, 1605. Jacobus Dei Gratia etc. etc.

NOn libenter ullam occasionem elabi patimur, quae Nobis obveniat, ut Nostram erga Vos benevolentiam testificemur. Hoc enim postulat fraterna inter Nos necessitudo, ut istam propinquitatis et cognationis conjunctionem, mutuis officiis, quantum in Nobis est, magis magisque confirmemus. Itaque cum famulus hic Noster Gulielmus Rytter, generosus, fratrem Nostrum charissimum atque illustrissimum eundemque Vestrum, Udalricum Holsatiae Ducem ad bellum contra Turcas sequi constituerit, eoque proficiscens, per ditionem Vestram iter sit facturus, illi in mandatis dedimus, ut Celsitudinem Vestram Nostro nomine invisat, plurimaque salute Nostris verbis impertiat. Utque non dubitamus, quin Vobis pergratum atque jucundum fuerit, cum ex illius sermone atque ex hisce literis

Nos optima valetudine rebusque secundissimis frui intelligetis, quod quidem divinae benignitati animi gratissimi summa devotione acceptum referimus; ita Nobis non minori erit voluptati, si, quoties occasio dabitur, de Vestra salute vitaeque prosperitate certiores facti simus, quam quidem Celsitudini Vestrae quam maxime diuturnam esse cupimus. Datae e Palatio Nostro Westmonasterii die 26. Mensis Junii Anno Domini 1605.

L. Literae, quibus JACOBUS I. Angliae Rex, CHRISTIANO II. Saxoniae Electori, renunciat, Stephano Bogdano, Principi Moldaviae, Electorales ad se datas commendatitias multum profuisse, Ipsique vicissim memoratum commendat Principem, 1607. Jacobus Dei gratia. etc.

REcte judicavit Moldaviae Princeps, Stephanus Bogdanus, quod Celsitudinis Vestrae literas ad Nos commendatitias sibi profuturas existimavit. Nam ut ea laus ad bonam existimationem acquirendam maxime conducit, quae a Laudato viro proficiscitur, sic benevolentiam ac amorem alteri facillime conciliat, qui ipse plurimum diligitur. Quantum vero commendatio Vestra illi apud Nos profuerit, qua gratia, quove favore sit exceptus, quid denique illius sublevandi atque ornandi causa praestiterimus, ab ipso potius, quam a Nobis commemorari convenit. Cui quidem ita favemus et bene cupimus, ut discedentem jam a Nobis,

Vosque iterum invisere statuentem Celsitudini Vestrae vicissim commendemus, ope et benignitate Vestra, quoquo modo commode a Vobis fieri possit, juvandum; Nec ad eam rem opus est, ut pluribus verbis utamur, cum a Celsitudine Vestra ad Nos commendatus accesserit. Sed ei libentius facimus, quod istud etiam benevolentiae Nostrae testimonium secum auferre cupiat, et aliquid porro esse videatur, in quo potissimum a Celsitudine Vestra sublevari possit. Quod reliquum est salutem et felicitatem Celsitudini Vestrae optamus. Datae e Regia Nostra Hamptoniae, die 25. Mensis Octobris 1607.

LI. Literae commendatitiae a JACOBO I. Angliae Rege, Jacobo Hill, ad CHRISTIANUM II. Saxoniae Electorem, traditae 1609. Jacobus Dei gratia etc. etc.

PErmultos esse, qui Celsitudini Vestrae cupiant inservire, non est mirum, quod nonnulli ad eam gratiam obtinendam, Nostra uti commendatione velint. Quorum alterum dignitati pariter ac virtuti Vestrae tribuendum est, quae multos undiquaque ad se alliciunt atque invitant; alterum mutuae inter Nos benevolentiae, qua efficitur, ut qui a Nobis probantur et commendantur, Celsitudini Vestrae se etiam gratiores fore confidant. Hac spe fretus hasce literas a Nobis impetravit vir iste haud quaquam certe indignus vel nostra commendatione vel gratia Vestra, Jacobus Hill, qui, licet

in ditionibus Nostris natus, magnam tamen anteactae vitae suae partem in Suecia et finitimis Germaniae locis transegit, ibique non exigua cum laude multis bellicis muneribus perfunctus, atque etiam e nobili ibidem familia uxore ducta, se ipsum tum affinitatis illius nomine, tum etiam rerum usu et experientia commendatiorem reddidit. Sed quid plura de illo commemorari opus est? Istud satis sit, huic jam propositum esse, in Germaniae partibus illis Sueciae vicinioribus reliquum vitae cursum conficere, et Celsitudini Vestrae studium atque operam suam officiose deferre, ut spem facere videatur eam vobis fore non inutilem, ea spe Nos etiam adductos esse, ut libentius hasce literas commendatitias illi ad Celsitudinem Vestram daremus; Pergratum Nobis denique fore, si pariter illius operam Vobis usui, atque illi eam quam expetit gratiam concedi intellexerimus. Deus optimus Maximus Celsitudinem Vestram diutissime salvam et incolumem conservet. Dabanture Palatio Nostro Westmonasterii, die ultimo Mensis Aprilis Anno Domini 1609.

LII. Literae CAROLI GONZAGAE Ducis Nivernensis, ad CONSILIARIOS ET STATUS JULIACENSES, etc. quibus, se verum et legitimum ditionum Juliacensium etc. haeredem esse, exponit, eosque, ut juri suo faveant, blande compellat, 1609.

NObiles, Magnifici, sincere dilecti. Superioribus diebus reditum parans ex Regia legatione in Galliam, certior factus fui in Italia, de obitu Serenissimi Ducis Cliviae, Juliae etc. consanguinei mei, quem casum ita graviter tuli, quod acerbius quicquam accidere non potuerit. Cum ergo propter negotia in Germania mihi occurrentia eo itinere nunc propius appulerim, quemadmodum D. Marchionem de Reinel ad Serenissimam viduam Dominam cognatam, Ducissam Cliviae, Juliae etc. antehac eo nomine ex Italia praemisi, ita intermittere nolui, quin officium istud condolendi per hunc nostrum fidelem et nobilem D. Carolum der l' Orme, quem ad hoc specialiter ablegavi, ex hac vicinia apud Dominationes vestras etiam complerem, eosdemque admonerem, antiquae in Domum Clivensem legitimae actionis, indubitataeque ex hoc casu successionis meae, certum et persuasum habens, quod nollent mihi, qui unicus demum ex illa familia, et verus ac legitimus haeres cum nomine et armis remansi, alium quenquam praelatum iri, promittens jus meum, uti incepi, apud Sacram Caesaream Majestatem, cujus justitiae me submisero, statim ubi ad lares et archivum meum rediero, super eo et accuratissime deducturum, et DD. Vras. omnesque subditos contra quoscunque indemnes servaturum, et eorundem injurias, totis meis ac meorum viribus, cum

imploratione auxilii Christianissimi Regis, elementissimi Domini mei et avunculi, intrepide propulsaturum, prout circa hoc dictus Dominus Carolus de l'Orme defensionem oportunam offeret Dominationibus Vestris, qui me sibi gratiose addictum perpetuo invenient. Datum Confluentiae, Die Nona Maji M. DC. IX.

LIII. Responsoriae Consiliariorum et Statuum Juliacensium etc. ad praecedentes Ducis Nivernensis literas, 1609.

Illustrissimae Cels. Vestrae literas nona hujus Confluentia ad nos Consiliarios horum Ducatuum et Comitatuum datas, ejusdem Legatus nobilis Dominus Carolus de l'Orme hodie nobis obtulit, eorundemque tenorem viva voce exposuit. Agimus imprimis eidem Cels. Vrae., quas debemus gratias, quod dolorem suum, quem ex obitu Serenissimi Domini Ducis et Principis nostri clementissimi percipere se testatur, nobis tam gratiose significaverit, nobisque, quos dolor ille propius contingit, magisque premit, condolere voluerit. Caeterum de asserta antiqua Cels. Vrae. contra Domum Clivensem legitima actione, ut nobis hactenus nihil solidi constitit, ita de illa aliquid asseverare aut credere nostrum non est, sed cum multo

propiores praedicti Serenissimi Ducis nostri cognati et haeredes existant, quod Cels. Vestram, ut undique notorium latere non potest, optime fecerit, si aliquam actionem sibi competere putabit, ut eandem adversus tales suo loco et tempore civiliter intentet, et Justitiae Imperialis (cui Cels. V. se submisit) administrationem expectet, nec, ut ante quinquennium vivo supradicto Serenissimo Duce nostro attentavit, armis quietem publicam, contra omnia jura et Constitutiones Imperiales turbare velit. Confidimus certe Christianissimum Regem, prout hactenus Justitiae amantissimum, pacisque undique conciliandae, et nominatim in hisce Provinciis tranquillitatis conservandae non dubiis argumentis studiosissimum se ostendit, qua de re suae Majestati nos plurimum obligatos, volentes habentes profitemur, ita consilium hoc magis probaturum, si Cels. Vra jus, quod sibi competere arbitratur, contra propinquiores haeredes et successores, legitima via potius quam armis et prohibitis mediis prosequatur. Quod reliquum est Illustrissimae Cels. Vestrae nostra obsequia, quantum licet et possumus, humillissime offerimus. Datum Düsseldorpii 12. Maji, Anno 1609.

LIV. Literae CAROLI EMANUELIS I. ad JOHANNEM I. Electorem Saxoniae, quibus se Praedecessoris ejus mortem acerbe dolere profitetur, et felicia ipsi successionis auspicia gratulatur, 1611.

ENimvero succumberet animus aegritudini ejus doloris, quem ex Serenissimi Electoris Christiani, Domini mei colendissimi, immatura et improvisa morte contraxi; nisi eum comperta in me successoris benevolentia erigeret et recrearet, ut Orator meus Baro Bastiae, ex Marchionibus Lullini, praetorianorum Equitum meorum Praefectus, et inter nobiliores Domesticos meos intimus, Ei copiosius exponet. Non poterat tantae cladi, nisi tanti successoris adventus, remedium vel solatium ullum quisquam afferre. In cujus prudentia, consilio, gravitate et humanitate prope divina, non solum desiderium, quod moriens publice privatimque sui reliquerat, conquiescit: sed omnium suspiria respirant, et omnium studia, vota et judicia certissimo maximae expectationis augurio conspirant. Ego, qui superstite Serenissimo Fratre Tuo, benevolentiam Celsitudinis Tuae primo gradu voveo habeoque, atque illud vicissim ab exploratae mihi tuae benignitatis indole contendo, ut tuum mihi et Principibus liberis meis amorem prorogare et fraternum repraesentare, atque ita duplici affectu, proprio et haereditario, res Nostras amanter intueri et potenter tueri velis, ne quid ego, vel ulli

Saxonicae Majestatis Clientes et cultores peracerbae hujus mortis injuriam Sibi decessisse et deperiisse Celsitudine Tua superstite conquerantur. Quam Deus Optimus Maximus Nobis et terris Nostri sospitem et conlumen florentissimamque diutissime conservet. Augustae Taurinorum die 25. Septembris 1611.

LV. Literae CAROLI EMANUELIS I. Ducis Sabaudiae, ad MAGDALENAM SIBYLLAM Electricem Saxoniae, quibus ei de felici Mariti sui, JOH. GEORGII I. ad Electoratum successione gratulatur, et ut ejus luctum solatio suo temperet ac mutuum inter utrasque familias amorem magis magisque confirmet, peramanter injungit, 1611.

CUm ita a superis comparatum sit, ut luctum et moestitiam laetitia comes consequatur, et semper adversis et eversis rebus lux aliqua melioris eventus affulgeat: luber Mihi Saxonicae Familiae, quam toto orbe terrarum diffusam Serenissimi Electoris Christiani mors inopinata funestavit, novae felicitatis incrementum augurari, et hujus mei augurii spem certissimam colligere ex Tuae Serenissimi mariti in tantae dignitatis fastigium successione. Qui non solum Saxonicorum Principum Majestatem redditurus est, sed etiam ad veteres titulos nova elogia additurus, et cum singularis et pene incredibilis mea erga eum observantia in

Celsitudinem Tuam animi ejus consciam et fortunae sociam necessario reflectatur: Orator meus Bastiae Baro ex Marchionibus Lullini inter nobiliores familiares meos intimus, et praetorianorum Equitum meorum Praefectus, nomine meo pluribus a Celsitudine Tua contendet, ut contractum ex Serenissimi Christiani morte dolorem exoriente mariti felicitate, tanquam in glorioso rogo velit deponete, et pro sua prudentia mariti lachrymas abstergere, et me mariti sui amantissimum et observantissimum inter Clientes suos reponere, reciprocamque benevolentiam gratiae suae spiritu et afflatu confovere: sic enim prudentissimorum et benignissimorum suorum officiorum merito major omnium in eam veneratio insurget. Augustae Taurinorum die 25 Sept. 1611.

LVI. Literae CAROLI EMANUELIS I. Ducis Sabaudiae, quibus ad JOH. GEORGIUM I. Saxonum Electorem, quod Ducem Nemorensem in generum asciverit, nuntiat, et negotia, apud Imperatorem per Oratorem suum tractanda, ipsius patrocinio commendat, 1611.

Ducem Nemorensem in Generum ascivi meum, ut eundem proxime affinem haberem, cum quo praeter jura sanguinis summa mihi animorum et studiorum consensio semper intercessit. Et quoniam filios coeco casu gignimus et sortimur, generos

certo consilio et judicio eligimus et consequimur, Orator meus, Baro Bastiae ex Marchionibus Lullini hujusce mei consilii et judicii rationes Celsitudini Tuae exponet. Quam ut familiae et fortunae Nostrae autorem et tutorem ambo agnoscimus et praedicamus, oratum volo, ut eundem generum meum et veteris agnationis et novae hujus affinitatis necessitudine Saxonicos Principes attingentem, autoritatis suae patrocinio et praesidio velit amplexari. Inciderunt gravissima negotia, quae me resque meas magnopere premunt et urgent, consilio et auxilio Celsitudinis Tuae apud Caesarem pertractanda, quae idem Orator meus Celsitudini Tuae explicabit exponetque, quid res meae ferant et postulent. Et quoniam magnanimitatis est prodesse velle, quantum possis, felicitatis vero, posse quantum velis, non dubito, quin et magnanimitatis et felicitatis Tuae fructus sim degustaturus. Augustae Taurinorum, die 25. Sept. 1611.

Sabaudiae, Chablasii, Augustae et Gebenesii, S. R. Imperii Princeps, Vicariusque perpetuus, Marchio in Italia et Salutiarum, Princeps Pedemontium etc. etc.

LVII. Literae a SIGISMUNDO III. Rege Poloniae, ad ORDINES BOHEMIAE exaratae, hortantes, PARS I.

Cum ex nuntiis famaque ipsa, tum ex literis Sac. Caes. Majestatis affinis et cognati, vicinique Nostri charissimi, non obscure cognovimus de turbulentis in Bohemia rebus, et de tumultu, qui nuper a nonnullis, rerum novarum cupidis, est excitatus. Qui quidem perturbatus rerum status pro Nostro erga Regnum istud, quod huic nostro jam inde a majoribus et praedecessoribus nostris conjunctum et vicinum, studio, non potuit nos non commovere. Nec dubitamus istiusmodi turbarum atque seditionum autores, justas pro meritis poenas, Deo immortali vindice, brevi exsoluturos. Caeterum nunquam rati sumus, tam contumaces, tamque rebelles erga sacram Caesaream Regiamque Majestatem fore Status atque Ordines Bohemiae, ut non modo bellum contra legitimi Principis imperium suscipere non dubitarent, sed etiam paratam, cum ad ignoscendum clementiam, tum et aequas rerum componendarum rationes (quod extremae atque incrodibilis est temeritatis) repudiarent et contemnerent. Summa siquidem laus subditorum integra constat erga magistratum fide ac observantia. Porro classicum

canere, monitis ac mandatis legitimi Magistratus reniti, fidosque et obsequentes subditos violare, quid est aliud, nisi publicae pacis et tranquillitatis studium perturbare, jura Majestatis, fideique et constantiae nexus, penitus convellere; atque quod extremum est temeritatis et audaciae signum ipsi Deo resistere velle? Proinde etiam atque etiam secum expendant ii, qui Caesareae atque Regiae Majestatis refragantur imperio, Status et Ordines Bohemiae, quid agant, quorsum consilia conatusque suos dirigant, quantisve se totumque Regnum involvant difficultatibus. Nam ut sunt graves et acerbae violatae Principum dignitatis injuriae, ita gravion plerumque et acriori expiantur animadversione. Quapropter eosdem Ordines atque Status Regni Bohemiae amice hortamur, ut quantocyius ab armis nefariis discedant, benignitatique et clementiae Sacrae Caesareae atque Regiae Majestatis potius se permittant, eoque modo et ratione sibi, commodis suis, patriae, posterisque consulant. Caeterum mature hoc parandum et nondum rebus ad extremum exulceratis haec est urgenda occasio. Sera enim delicti poenitentia tollit clementiam, et acuit nonnunquam animadvertendi severitatem. Haec ad Ordines Bohemiae pro Nostro erga eos studio scribenda esse existimavimus, quae et saluti eorum conducere, et imprimis ad pacem, cui maxime serviendum est, pertinere arbitramur. Quod si huic nostrae benignae monitioni locum non reliquerint, dissimulare non possumus, nos pro antiquis pactis et foederibus, quae nobis cum sacra Caesarea Majestate intercedunt,

et quae non ita pridem in Comitiis Posoniensibus utrinque renovata sunt, pro mutua nostra conjunctione, communique officio, tam Sacrae Caesareae, quam Regiae Majestati, omnibus rebus et imprimis commodo opportunoque subsidio praesto futuros. Sin vero quod magis optamus, saniora consilia hisce turbulentis commutaverint, nostra quoque illis Regia gratia et benignitas benigne patebit. Quod, quod reliquum est, salvos incolumesque esse cupimus. Datae Varsaviae XVII. Sept. Anno M. DC. XVIII. Regnorum Nostrorum Poloniae XXXI. Sueciae XXV.

LVIII. Literae responsoriae ORDINUM BOHEMICORUM ad praeinsertas SIGISMUNDI III. Regis Poloniae, adhortatorias, 1618.

Serenissime et Potentissime Rex, Domine, Domine Clementissime. Praemissis et oblatis nostris, ea, qua par est observantia, humillibus et paratis officiis, precamur Vestrae Majestati, et toto inclyto Regno Poloniae, omnia salutaria, tum ad hanc, tum ad alteram vitam nobis in Christo paratam, pertinentia.

LIterae Majestatis Vestrae Varsaviae die XVII. Septembris datae, nobis sunt XXIX. ejusdem mensis redditae. Quibus perlectis, cognovimus, Vestram Majestatem de motibus in Bohemia non satis insormatam esse. Neque mirum! Nam et ad Sacram Caesaream Majestatem, Dominum nostrum Clementissimum, Sacri Romani Imperii Electores,

Principes, Provincias, Respublicas et Civitates, ita innocenter ab adversariis nostris delati sumus, ut, nisi de rei statu plenius a nobis edocti fuissent, facile nos non modo cupidos rerum novarum, sed penitus contra magistratum nostrum a Deo nobis datum inobedientes, contumaces, rebelles pronunciaturi, atque ita delatoribus istis assensuri fuissent. Qui sane delatores, quantum in ipsis esset, universum orbem Christianum contra nos ad ruinandam charissimam patriam nostram concitarent, commenti etiam quam plurioma, quae Ordinibus Regni nec in mentem quidem unquam venerunt: Idque eo fine, ut hoc Regnum Bohemiae in nihilum redigi, sancta concordia, per Diploma Caesareum et pacta conventa inter Status sub Una et sub Utraque confirmata infringi, et libertates ac Privilegia nostra tolli possent. Atque istud nesandum facinus meris artibus, nonnulli inquieti homines, suas potius res agentes, quam quieti Caesareae Majestatis et publico bono consulentes, clam cudere veriti non sunt. Quod ut Sacrae Caesareae Majestati, Domino nostro Clementissimo, et universo orbi Christiano innotesceret, edidimus, pro eo tempore, publice Apologiam nostram, quam non dubitamus ad Manus Vestrae Majestatis pervenisse. Seripsimus insuper compluries ad Caesaream Majestatem, summa cum demissione et subjectione petentes, ne Caesarea Majestas fidem adhibeat istis delatoribus, qui nos ita inique apud Sacram Caesaream Majestatem criminati sunt, et adhuc criminare non desinunt. Nos enim sancte Deum et conscientiam nostram in testem vocare possumus, nihil esse

a Nobis contra Caesaream Majestatem non modo susceptum, sed ne cogitatum quidem. Quae autem turbatoribus pacis evenere, ea urgente inevitabili necessitate, tum certis de causis, uti ex Apologia nostra apparet, tum occultis, justis tamen Dei, veluti vindicis malarum machinationum, judiciis, a Statibus Regni facta esse: Nimirum, ut qui enormiter peccarunt, acriore animadversione punirentur: Si quidem sacrosancte sancita et inviolabilia, apud nos Regis et Statuum Regni Pacta violarunt, templa Evangelica alia solo aequarunt, alia occluserunt, in carceres virio pios conjecerunt. sententiam condemnatoriam contra innocentes Ordines Regni non auditos tulerunt Et quod gravissimum est, aditum omnem ad Caesaream Majestatem conquerendi super his intercluserunt. Imo eo progressi sunt Regio, summo cum Majestatis ejus dispendio, libere patrarent. Unde nihil mirum, si zelo Dei tacti Ordines, in fervore suo quosdam ex his obstinatiores puniverunt. Quod vero Majestas Vestra et hoc in literis suis addit, nos a Caesarea Majestate nobis oblatam et paratam cum ad ignoscendum clementiam, tum et aequas rerum componendarum rationes repudiasse et contempsisse, unice, et ae qua par est observantia, Vestram Majestatem humiliter oramus, ne talibus de nobis sparsis sermonibus fidem adhibeat: Quinimo certe credere dignetur, Ordines hujus Regni, submisse et humillime facta sui purgatione, Caesareae Majestari supplicasse, ut per interpositionem Electorum Sacri Romani Imperii,

origo motuum cognosci, mali Caesareae Majestatis Consiliarii a bonis dignosci, et tandem publicae tranquillitati, et pacatissimo, felici atque diuturno Caesareae Majestatis Regimini (id quod omnes assiduis votis expetimus) consuli posset. Super quibus, etsi spem conceperimus, fore, ut illa omnia, per dictam interpositionem Sacri Romani Imperii Electorum ad optatum finem perducerentur: obstitit tamen inquietorum hominum et malorum Consiliariorum conceptum odium et propositum evertendi patriam, nostram, quo ipsi in turbatis aquis commodius piscari, vitae et fortunis nostris inhiare, atque ita ex ruina nostra crescere quirent. Unde ad hunc usque diem non modo illa interpositio Electorum suspensa manet, sed etiam hoc adversarii nostri agunt, ut sub spe futurae tractationis, nos securos reddant, et interim charissimam patriam nostram, ingressi in eam cum hostili et magno exercitu, et subsecuturum majorem expectantes, armis et flammis devastent, et nec sexui, nec aetati, nec ipsis infantibus parcentes, crudelitatem plus quam Scythicam exerceant: Ita ut nos patrocinio divino innixi, atque ponitati causae confidentes, cogamur inevitabiliter, injustis et crudelibus inimicorum armis, justa nostra arma opponere; sic tamen ut pro felici, secura et diuturna pace, vota nostra ad Deum dundamus, et Caesareae Majestati supplicemus: Prout Regia Vestra Majestas ex copia literarum, quas ad Sacram Caesaream Majestatem dedimus, adjecta cognoscere, et criminationes obtrectatorum, ab hac vera nostra informatione

dignoscere poterit. Gratum autem nobis fuit legere et audire ea, quorum Vestra Majestas in literis suis meminit; Nimirum, se pro suo jam indea majoribus et praedecessoribus suis erga Regnum Bohemiae studio, non potuisse non commoveri hisce in Bohemia motibus, adhortando Ordines, ut omnia ad pacem dirigant, et optando illis, ut salvi et incolumes sint. Pro quo clementi et benevolo in nos affectu, Vestrae Regiae Majestati submisse gratiae agimus, oramusque, ut apud Caesaream Majestatem, Dominum nostrum Clementissimum, pro nobis clementer intercedat, quo petitio nostra finem optatum sortiatur. Suadet hoc vicinitas Regni Bohemiae cum Regno Poloniae; suadet et una gentis origo, eadem lingua, antiqua mutui et constantis amoris et benevolentiae utriusque gentis pacta; suader pietas erga Deum; suadet denique amor erga Caesaream Majestatem. Quo pacto fiet, ut nos sub selici, pacato et diuturno Caesareae Majestatis regimine et paterna protectione, in pace quoque Deo et Caesareae Majestati, salvis nostris privilegiis et immunitatibus, serviamus. Quod si abversarii nostri, inimici nimirum illi publicae tranquillitatis et perturbatores, spreta dextra horum motuum et pacifica per Sacri Romani Imperii Electores interpositione et compositione, quam tantopere expetimus, non desinent Caesareae Majestati suadere, ut sicut ab aliis, sic a Vestra Regia Majestate, auxilia contranos, Caesarea Majestat petat: cognita causae nostrae bonitate et aequitate, Caesaream Majestatem ad Paternam

harum rerum compositionem adhortaturam. Hisce Vestram Regiam Majestatem, cum potentissimo ipsius Regno, et Illustribus atque Inclytis Regni Poloniae Ordinibus, tutelae Dei, sinceris ad Deum votis, commendamus, nec desinimus de clementi Vestrae Regiae Majestatis erga Nos affectu optima quaeque nobis polliceri. Datae in Arce Pragensi III. Octobr. Anno M. DC. XVIII.

LIX. Literae credentiales JACOBII. Regis Angliae ad JOH. CASIMIRUM Principem Anhaltinum, Jacobo Hajo, suo ad S. Rom. Imperii Vicarios Legato, traditae, 1619. Jacobus Dei Gratia, Magnae Britanniae, Franciae et Hiberniae Rex, Fidei Defensor etc. Illustrissimo et Celsissimo Principi ac Domino, Domino Joanni Casimiro, Principi Anhaltino, Comiti Ascaniae, Domino Servestae et Bernburgi, Consanguineo et amico nostro charissimo, salutem et felicitatem.

QUum ad Christiani orbis tranquillitatem et Germanici Imperii stabilimentum, et religionis,

cujus communi foedere tenemur, propagationem non leviter conducat, honestis conditionibus sopiri bellum illud, quod in Bohemia superiore anno concitatum, vicinas quoque regiones implicuit; Nobilem hunc et Illustrem Virum Jacobum Hajum, Doncastriae Vice-Comitem, Consanguineum et Consiliarium et familiarem nostrum ab interiore Cubiculo, quem eo praecipue nomine ad Sacri Romani Imperii Vicarios legatum misimus, ad Vestram quoque Celsitudinem et officii et consilii causa voluimus accedere: ut, dicta nostris verbis salute, suam operam, sicubi ea opus esset, offerret, simul Vestrae prudentiae opem pro re nata et ea, qua valetis, totius controversiae notitia, exposceret; quod non dubitamus, quin prompte et benevole praestitura sit Celsitudo Vestra, memor ejus, quae inter nos intercedit, necessitudinis; memor negotii ipsius, cujus transactio, qualiscunque demum ea futura est, non solos tangit Bohemos, sed plerosque omnes Germaniae Principes laetos aut sollicitos habebit. Caetera intelligere erit es ipso Vice- Comite, cui eandem per omnia fidem haberi volumus, quae nobis ipsis praesentibus deberetur: Deus optimus Maximus providentiae suae nutu hominum mentes ad sana flectat consilia, et Vestram Celsitudinem quam diutissime sospitem et florentem conservet. Dat. e Palatio nostro Westmonasterii 30. Aprilis Anno 1619.

LX. Literae FRIDERICI V. Electoris Palatini ad PHILIPPUM III. Regem Hispaniarum, quibus se a turbis et odio erga Domum Austriacam valde alienum, et pacis ac concordiae amantis simum esse asserit, 1619.

LIteras Regiae Vestrae Dignitatis 23. Aprilis datas recte accepi, et ut ex iis sollicitudinem suam de Sanct. Rom. Imperii incolumitate libens cognovi: ita vicissim spero testes mihi futuros omnes, quicunque vitae et instituti mei rationes norunt, de meo ardenti desiderio, conservandae pacis publicae et amoliendis omnibus ingruentibus turbis atque dissidiis, meque unice laborare, ut pax et concordia conservari, omnes causae discordiarum rescindi et aboleri possint, quemadmodum Jacobo Bruneo, quem Comes de Ognate Regiae Dig. Vest. Legatus, huc misit, latius coram explicavi. Caeterum, uti mihi constat, majores meos in inclytam Domum Austriacam omni officio paratos perpetuo fuisse, ita non minori studio feror, ad testificandum ipsi quavis occasione promptam paratamque voluntatem meam, Regiam Vest. Dignitatem Deo Opt. Max. devote commendans. Dat. Heidelberg. 10. Julii 1619.

LXI. Literae Principis Transylvaniae, GABRIELIS BETHEN, ad BOHEMIAE DIRECTORES, quibus se ad auxilia Regno Bohemiae ferenda, ac exercitum proxime in Moraviam deducendum paratum esse declarat, 1619.

Serviriorum nostrorum commendatione praemissa: optandum sane bonis omnibus videbatur, ut statim a primo periclitationis rerum Bohemicarum initio, publica tam inclyti Regni calamitas, non nisi incertis iisque diversissimis apud nos circumducta rumoribus, a vicinioribus rei Christianae studiosis Principibus ac Dynastis, in eam vocata fuisset sollicitudinem; qua nobis tanto locorum intervallo dissitis, prius de complanationibus earum salutiferis, laeta, quieta et pacata omnia, quam de injuriis invicem perpetratis innotescere potuisset. Sed cum ab eo temporis spatio, nec Regia Serenissimi Domini Ferdinandi clementia, nec cura aliorum Principum tantum valuerit, ut tam noxium in Christiana Republica incendium ullum vel repressionis, vel extinctionis modum invenire potuerit, quin exacerbatis indies utrinque hominum animis, longe lateque serpsisse, divagasse, majoresque sibi vires eundo acquisivisse, palam est. Unde in tanta rerum Christianarum perturbatione et longe majorum hinc assurgendorum periculorum certissima expectatione, utrum otiosos saltem spectatores nos esse, vel animum manumque curae ac salutari sollicitudine in medium adhibere debuisse convenerit? facile sanorum omnium judicio subjicere licebit. Nam cum Patria haec Regnumque Nostrum in apice ac faucibus Turcarum constitutum sit, qui in suis consiliis, instar fluctuum vastissimi maris, nunquam quiescere, sed ad minores qualescunque Christianorum discordias arrectis animis intentissime vigilare soleant,

praesertim nunc, cum in Asia Persiaque res suas pacatas habeant, scientes nullum istorum in Europa motum sine nostro motu, nullum periculum sine nostro periculo versari: ut et ipsis nocendi et in Regna viciniora irrumpendi, occasiones praecluderemus: et sopitis quantocius Christianorum dissidiis, rem undique in majorem longe, quam hactenus securitatem locaremus: Duo simul et semel nobis attentanda proposueramus; Unum ut favorem voluntatemque Imperatoris Ottomannici ad parandam talem concordiam nobis redderemus devinctissimam: alterum, ut statum simul et intentionem Vestrarum Illust. Dominationum in nosque affectum haberemus quam exploratissimum. Igitur Deo praepotentissimo Duce et Consultore, cum fatales utrinque occasiones ita occurrerint, ut et de Illustr. Dn. Dn. Vestrarum animi in nos propensitate et alacritate, ex literis earundem die 14. praesentis Mensis certiores facti simus: Et ex Porta 17. ejusdem assensum et favorem, supra quam sperabamus, in conservationem rei Christianae accepimus. Talibus jam jactis et praeparatis fundamentis, quamtumvis nos multae magnaeque Domus Austriacae, Romani Pontificis, aliorumque ipsis faventium autoritates et potestates a tali instituto deterrebant; vicit tamen zelus pro gloria Dei, vicit fides et pollicitatio a Vest. Illustrissimis D. D. proprio, et Ordinum nominibus per nostrum Marcum Waiwodam allata, quam cum justa veneratione amplectimur, omni mora et cunctatione postposita, in nomine Domini Dei Exercituum, itineri nos statim accingemus, ac nisi

in Hungaria causae morarum (quod nequaquam speramus) nobis objectae fuerint, maximis conatibus mense Septembr. ad fines Moraviae contendemus. Interim Illustrissimas Dn. Dn. Vestras amanter et sedulo monendas existimantes, ne cum hostibus ullam belli aleam interea periclitari velint, sed se suaque solummodo diligenter tutando, viribus integris adventum nostrum omnino praestolari studeant; Spem firmam in Deo habentes, junctis animis, junctis consiliis longe certiore facilioreque modo hostes a nobis depellendos fore. Quod ut pro voto nostrorum omnium ac felicissime succedat, Divinum Numen assidue ardenterque implorandum. De reliquis negotii circumstantiis fideli Nostro Nobili Stephano Hattwanii praesentium allatori oretenus etiam Vestris Illustrissimis Dominationibus referenda commisimus. Quarum amori, sinceritati et constantiae nos, nostraque omnia diligenter commendantes, easdem feliciter ac prospere valere exoptamus. Datum in Civitate Nostra Alba-Julia, die 18. Augusti, Anno M. DC. XIX.

LXII. Literae Intercessionales a PHILIPPO IV. Hispaniarum Rege, ad FERDINANDUM II.

Serenissime et Potentissime Imperator, Domine frater, Consanguinee et amice charissime.

AB initio eorum, quae in Bohemia transacta sunt, Serenissimus Rex Magnae Britanniae certiorem reddidit Regem, Dominum et Patrem meum (cujus anima sit in gloria) Instantiae, quam adhibebat cum Comite Palatino genero suo, ut illum a perniciosis conatibus, quos postea executus est, averteret, quodque semper, tanquam Princeps adeo zelosus boni publici, simile officium continuo praestiterit, desiderans, ut re ipsa ad obedientiam Majestatis Vestrae reduceretur. Nunc autem idem Rex mihi scripsit, Comitem desiderare gratiam Vestrae Majestatis, instatque ut ad hoc dirigendum, causam hanc et negotiorum suorum cum Majestate Vestra compositionem adjuvem; ego vero propter bonam amicitiae et consanguinitatis correspondentiam, quae huic Coronae cum eodem Rege semper intercessit, exoptans, ut, quantum ad me spectaverit, continuetur, Majestati Vestrae significandum putavi, quod si Comes tanquam obediens Vasallus et Consanguineus sese reduxerit ad voluntatem et arbitrium Majestatis Vestrae, magni faciam, quod conservato imprimis decore suae dignitatis et personae, utatur, quacunque poterit, clementia et liberalitate erga Palatinum, reducendo ipsum ad servitium ac gratiam suam Imperialem; testabitur hoc ipso Majestas Vestra singularem curam

et aestimationem, quam domus nostra habere debet cum persona Regis, et considerationem rationi consonam cum Filia et Nepotibus, eorumque prosperitate et quiete. Deus conservet Majestatem Vestram uti desidero. Madriti 20. Junii, Anno 1621.

LXIII. Literae Apologeticae SENATUS RIGENSIS, ad SIGISMUNDUM III. Regem Poloniae, post expugnationem urbis suae, a Rege Sueciae, GUSTAVO ADOLPHO, factam, scriptae, 1621.

Serenissime ac Potentissime Princeps, Domine Clementissime; Servitia et obsequia nostra promtissima cum veneratione.

NOn dubitamus, Regiam Majestatem Vestram auditione jam accepisse, summoque dolore affici, in eam fortunam nos fatali quadam rerum conversione devenisse, quam nec ipsamet Regia Majestas Vestra unquam credidit, nec nos eventuram aliquando opinati sumus: Sed Deus Regnorum et Imperiorum terminos constituit ac mutat, prout ei visum fuit, nec humanae sagacitati datum est, reconditos divini mysterii recessus perscrutari, qualemcunque tandem duritiem vel iniquitatem prae se ferre videantur. Meminit Reg. Maj. Vestra in proxime praeteritis Generalibus Comitiis per Nuncios Nostros tam publice quam privatim literis Nostris frequentibus periculi magnitudinem a Sueciae Regno nobis imminentem,

nos humillime ac querula voce exposuisse. A nonnullis sane, rem et tempus prudenter pensitantibus, fides nobis habita fuit, a nonnullis vicissim derogata, qui vel praeoccupati animi affectione, vel sinistra aliorum credulitate et opinione ducti fuerunt. Gavisi tamen fuimus, quod Republica gravissimo Turcico bello alibi implicata, Regia Majestas Vestra partem aliquam sollicitudinis suae in miseram Livoniam derivare ac perficere dignata fuerit, ut Illustrissimo Principi, Domino Radzivilo, Campiductori Magni Ducatus Lithuaniae, cura tuendae Livoniae, publica autoritate committeretur. Collegerat is mox copias aliquas, ut nobis relatum est, sed quae alio postea abductae sunt, quod non leves autores securitatem Livoniae, quocunque tandem animo pollicerentur. Deinde aures Regiae Majestatis Vestrae iteratis literis cum fatigaremus, responsum tulimus, Illustrissimo Domino Palatino Vilnensi hanc curam Livoniae defendendae incumbere: Quo audito haud parum turbati sumus; quippe jam notum erat, eundem Dominum Palatinum, ad subeundas Generalis in Polonia Ducis vices, esse a Regia Majestate Vestra in Podoliam evocatum. Cui gravissimo oneri suscipiendo, ut maxime suffecturus sit, tamen Livoniae curam eum vix in tanta rerum mole gerere posse, et jure fore excusatum statuimus: Postea iterum ad Illustrissimum Dominum Campiducem remissi fuimus, cum bona pars temporis effluxisset, hostis vero noster summo studio ac diligentia ad rem conficiendam pergeret.

Quamobrem non destitimus deinceps quoque tam Regiam Majestatem Vestram, quanquam maximis occupationibus distentam, quam ipsum Dominum Campiducem, orare, interpellare, obsecrare, ut qua fieri possit, summa celeritate, auxiliares copiae cogerentur, ac in Livoniam mitterentur, facilem enim et expeditum, brevemque esse e Suecia in Livoniam transitum, qui a nemine praesentiri vel praenuntiari queat. Itaque operam dandam esse Domino Campiduci, ut prior possessionem campi adipistatur; sic enim multis rebus potior futurus sit, posteriorem vero ut et bene instructus armatusque veniret, multis incommodis obnoxium fore. Quamvis autem Dominus Campidux ad summam diligentiam nihil reliquum fecisse videatur, quo minus justum exercitum, et mature colligeret ac in Livoniam duceret: Tamen ab hoste tum nostro, diu bellum praeparante, praeventus fuit, qui classe sua instructissima portum flumenque Dunae mox occupavit, militemque in continentem exposuit, ac post paucos dies, adventantibus reliquis copiis terrestri itinere, in urbis conspectum universus exercitus prodiit et castra metari coepit, aggeres, fossas, munitionesque plurimas, admirabili festinatione duxit et firmavit: Deinde grandioribus tormentis summa vi ac vehementia pinnas munitionum nostrarum ita verberavit, ut vix consistendi locus fuerit: Nihilominus animo impavido, quantum omnino per vires nostras licuit, restitimus et vices reddidimus, ut non pauci in castris hostilibus ceciderint.

Sane non parva nos sollicitudo curaque incesserat, quod trecentos tantum milites, licet summo studio, in viciniori Germania ac Livonia conquisitos, conducere potuimus. Nam Daniae Rex, aliique Principes militem cogentes, et amplo stipendio allicientes, magno nobis impedimento fuerunt. In ipsa vero Livonia, armis virisque omnino exhausta, frustra milites conquisiti fuerunt. Huic tamen malo, ut quacunque ratione mederemur, Equitum Praefectos, Ceridonem et la Barre, qui Illustrissimo Domino Zamoscio Palatino operam obstrinxerant, sed sero venturi erant, peculiari stipendio conduximus, ut arci in communi periculo praeessent: Quae res vires nostras distraxit et labefactavit. Quamvis autem cives nostri militesque mira animorum alacritate, quaevis pericula subire non detrectaverint: Tamen singulis fere diebus, non paucos fortuna belli absumpsit. Sed spes auxilii a Republica ferendi animos diu sustentavit, praesertim cum Illustrissimus Dominus Campiductor ultra Dunam conspiciendum se praebuit, ac velitando hostiles ibidem copias aggressus fuit, quae tamen vix duodecimam partem exercitus efficiunt, qui, ut ex certissimis autoribus didicimus, nonaginta novem vexilla peditum, equitum viginti et unum, in singula vexilla centum et quinquaginta viris computatis complectitur. Postea vero quam a duabus septimanis aliquotque diebus, ex quo Dominus Campiductor, unam tantum noctem moratus, recesserat, nulla amplius spes suppetiarum affulsit, civitas autem arctiori indies obsidione

premeretur, numerus militum ad dimidiam partem imminueretur, civium quoque juvenum non pauci interiissent; non ita ex omnibus partibus hosti occurri potuit, ut voluntas et necessitas nostra requirebat. Igitur propius ad munimenta nostra movens hostis, nocturno tempore ea suffodere, cuniculosque agere ita properavit, ut tribus in locis eos perfecerit, longumque in spatium, quatuordecim nimirum orgyarum diduxerit, suppositis viginti quatuor cadis pulvere nitrato repletis, jam jamque in aerem cum certissima superstantium pernicie vallum disjecturus erat, nisi foeminei sexus et parvulorum misericordia animum oppugnantis subiisset. Itaque omni humani auxilii respectu nobis praeciso, cum ne unus quidem de quingentis illis peditibus, quos Gedano submissum iri, Regia Majestas Vestra promiserat, compareret, essetque res ad extremum adducta discrimen, habito cum Domino Castellano Venden, aliisque Nobilibus, tum Equitum Praefectis, Capitaneisque rei bellicae peritis, consilio, rem desperatam esse, omnibus conclamantibus, in colloquium descendimus; pactique incolumitatem uxorum, liberorum, tum omnium jurium ac libertatum nostrarum, in fidem ac ditionem Serenissimi Regis, Gustavi Adolphi, concessimus. Qua in re admirabilem Victoris clementiam et lenitatem satis praedicare non possumus, qui summa moderatione animi hanc fortunam suam superavit, ac nos vivere coegit; idque supplicantibus nobis benignissime largitus est, ut, si intra triennii spatium, pax aequis conditionibus inter utrumque

Regem coiret, cum omni jure et libertate illibata in ditionem Regiae Majestatis Vestrae redeundi nobis potestas sit. Sancte coram Sacra Regia Majestate Vestra affirmamus, idem coram Dei justissimi et omnium Angelorum facie, in ultima illa mundi disquisitione testificaturi, paratissimos nos fuisse, una cum uxoribus et liberis, omnibusque fortunis, certissimam oppetere mortem, si ulla vel laus, vel utilitas ad Sacram Regiam Majestatem Vestram et Rempublicam promanare potuisset; nisi quoque pietas erga Deum, et fidei nostrae commissos, e tam crudeli facinore ac furore nos revocasset; quin et ipsam Regiam Majestatem Vestram id improbaturam, persuasum nobis fuisset. Quorum autem culpa hoc Reipublicae Polonae detrimentum acciderit, Deus judicabit, qui omnium animorum occultos recessus perspicit. Dum autem facere coacti sumus, quod divina humanaque jura, ac naturalis ratio, tum omnium gentium laudata exempla permittunt, quaesumus Regiam Majestatem Vestram, non voluntati vel ulli culpae nostrae, sed fatali cuidam ac immutabili rerum conversioni imputare dignetur: Quin summa ope in eam curam incumbat, ut omnis causa fundendi innoxii Christiani sanguinis in coelum clamantis, e medio tollatur, pax firma tandem stabiliatur, vastationibus ac direptionibus finis imponatur, quiesque oppressis et defatigatis populis restituatur. Alioquin coelum et terra testimonium contra injustos oppressores perhibebunt, et ira divina magis magisque incensa, iisdem dolorem sempiternum inuret.

Certe Livonia omnis, tantam Christiani sanguinis effusionem nunc nauseat ac horret. Deus victoriarium autor Sacrae Regiae Majestati Vestrae optatissimum triumphum contra barbaras gentes largiatur, cujus gratiae innocentiam nostram commendamus. Datum Rigae, die 20. Sept. Anno 1621.

LXIV. Literae ejusdem cum praecedentibus argumenti, a SENATU RIGENSI, post occupatam a Suecis Urbem, ad CHRISTOPHORUM PRINCIPEM RADZIVILIUM exarae, 1621.

Illustrissime Princeps, Domine Gratiosissime, Obsequiorum nostrorum promptitudinem debita cum observaentia.

QUantas in difficultates gravissimum hoc bellum, nostram Civitatem, diuturnis calamitatibus jam antea concussam, conjecerit, Ipsamet Illustrissima Celsitudo Vestra jam antea, tam ex publica fama, quam ex crebris literis nostris cognovit. Equidem memoria tenemus, in nuper praeteritis Comitiis, apparatum hostilium armorum praesentientes, per nuncios nostros, et Sacrae Regiae Majestati, et universis Ordinibus, nos periculi magnitudinem ob oculos posuisse, maturaque auxilia nobis submitti, opemque ferri, prout Respublica tenetur, ac fides publica exposcit, summis precibus orasse: Non enim esse in nostra potestate, totius belli molem cervicibus nostris suscipere aut sustinere, non esse prudentiae, cum universi

Sueciae Regni viribus, nostras imminutas et afflictas vires comparare, aut vana ostentatione supra sortem fortunarum nostrarum, imbecillitatem aegrae civitatis extollere, id agentes, ne publica cura imminueretur, et nostrae fortitudini onus gravissimum permitteretur. Eandem quoque in sententiam Illustrissimam Celsitudinem Vestram multa dixisse et scripsisse non ignoramus: quo minus autem secundis auribus haec omnia acciperentur, fatalis quidam torpor, aut praeconcepta ex privatis opinionibus et sinistris suggestionibus securitas effecisse videtur. Quamvis autem ex publico Comitiorum decreto, Illustrissimae Celsitudini Vestrae Livoniae defendendae partes, ut publica dignitas fidesque efflagitat, commissae fuerint: Tamen postea nescimus, quorum instinctu aut artificio, multa objecta fuerunt impedimenta, quo minus tam necessaria defensio tempestive susciperetur. Quamobrem non destitimus, frequentibus literis, aures Regiae Majestatis et Procerum fatigare, ne tantum periculum negligerent, aut longe remotam enervatamque Provinciam Livoniam, incendio proximam, tempestivis subsidiis destituerent. Non defuit quidem Regiae Majestati voluntas aut animus clementissimus, sed, quod contra commune Comitiorum placitum ad Illustrissimum Dominum Palatinum Vilnensem rejecti fuerimus, qui Livoniae defensionem praestiturus sit, valde mirati et simul turbati sumus, quod Dominum Palatinum ad totius Regni et Reipublicae universae tutelam, et supremi Ducis munus jam in Podoliam evocatum et designatum esse sciremus. Interim non parum

temporis pretiosissimi periit; cujus quidem jacturam nos summo cum dolore deploravimus. Itaque literis iterato ad Regiam Majestatem missis, hanc moram deprecati sumus; tum demum responsum nobis fuit, Illustrissimae Celsitudini Vestrae hanc Provinciam esse commissam. Ab eo tempore non quievisse Illustrissimam Celsitudinem Vestram statuimus, quin omnia, quae tanti negotii magnitudo requirit, summa diligentia et celeritate parasse, ut in tempore rebus laborantibus succurreret, ac muneris sui dignitatem, ac Reipublicae fidem tueretur, idque pluribus literis suis testatum fecit. Sane non mediocriter, hisce auditis, recreati fuimus; attamen temporis et rerum momenta ponderantes, solicitudinem nostram de partis adversae mirifica vigilantia et celeritate omittere non potuimus, jam tum animo providentes, qui prior campi possessionem adeptus fuerit, eum multis modis fore potiorem, positisque ac firmatis semel castris, difficultates maximas alteri objecturum. Non inficias ibit Illustrissima Celsitudo Vestra, crebras in eam sententiam nos literas scripsisse, quarum Exempla, si opus fuerit, bona fide publice ubique exhiberi ac recitari non abnuimus. Nunc plurimo labore ac molestia, militis conscribendi et necessaria parandi diligentiam Illustrissimae Celsitudini Vestrae constitisse, facile conjicimus, eo praesertim tempore, quo immanissimus Christiani nominis hostis Turcarum Imperator, bello Regnum Poloniae aggressurus erat, omnesque vicinae regiones, armis virisque exhaustae, vix domestico suo subsidio sufficerent. Interea, quod

valde metuimus, classis Suecica instructissima portum nostrum occupavit, militem exposuit, exercitus reliquus una cum Serenissimo Sueciae Rege, terrestri itinere Pernavia supervenit. Nec mora ubi locorum opportunitatem contemplatus fuit, castra et tentoria fixit, aggeres et municiones circa Civitatem, cis ultraque Dunam extruxit, magnaque festinatione, quod valde mirandum est, omnes viarum aditus et itinera interclusit, arctissimaque obsidione civitatem terra marique circum vallavit. Haud tamen ita animis consternati fuimus, ut non modis omnibus pro vuium nostrarum mediocritate resisteremus: Et quamvis numerus conductorum militum supra trecentos non assurgeret, tamen promptissima civium et juvenum alacritas supplevit et summo conatu vim hostilem propulsavit. Caeterum singulis diebus, aliquot ex tam exiguo numero tum civium tum militum, violentissima et continua tormentorum verberatione fortiter ceciderunt: Spe tamen auxilii Reipublicae animos sustentarunt; praesertim cum Illustrissima Celsitudo Vestra ante dies circiter novendecim ultra Dunam in conspectum hostis venisset, ac velitando eum provocasset. Verum enim vero cum praeter opinionem Illustrissima Celsitudo Vestra, perspecta hostilis aggeris firmitudine, tum militis copia ibidem collocata, quae tamen vix duodecima pars totius exercitus fuit, ab eo die succurrere nobis non potuerit: Civitas autem majori vi in dies, non tantum aperto Marte, sed clandestinis quoque cuniculis oppugnaretur, et pulvis nitratus in locis subtus aggerem et propugnacula nostra, circa portam

arenosam positus et occultatus, certissimam ac inevitabilem perniciem nobis omnibus minitaretur, nobisque nulla ratione tanto periculo obviam ire liceret: habito cum Domino Castellano aliisque Nobilibus, tum Capitaneis et equitum praefectis, rei bellicae peritis, consilio, rem desperatam esse animadvertimus; ac proinde in ipso extremo periculi articulo, ut omnes jam tum fatebantur, et nunc, visa adversae partis potentia ac horribili apparatu, sine dubitatione affirmant, colloquendi veniam petiimus, eaque impetrata, certis conditionibus, in potestatem ac ditionem Serenissimi Sueciae Regis, omnium consensu, juxta certae formulae praescriptum, concessimus, vitamque ac salutem omnium reliquorum civium, uxorum et liberorum, tum fortunas, admirabili ac perpetuo praedicanda victoris clementia, cujus animum Deus ipse inclinavit, conservavimus, id quod jure divino et humano, tum laudatis exemplis omnium gentium, concessum esse omnes sana ratione praediti noverunt, satius habentes, fatali dispositioni, cujus mysteria perscrutari mortalibus non est datum, ceu vi majori cedere, ac meliori fortunae nos Civitatemque, prudenter tam validum ictum declinando, reservare, quam vana ac stolida ferocia, viriumque nostrarum ignoratione, instar brutorum in caedem promiscuam ruere, uxoresque ac parvulos innoxios, furentis militis libidini caedique prostituere: ex qua re nulla laus nobis, nullum emolumentum Reipublicae fuisset expectandum. Nunc divino beneficio, tum Serenissimi Sueciae Regis, Domini nostri Clementissimi, summa moderatione

Christianum sanguinem fundere abhorrentis, vivimus, et intuentes exercitus robur viginti millium virorum bene armatorum numerum superans, tum cuniculorum tribus in locis stupendo opere factorum, qui universae civitatis ruinam attraxissent, summis in coelum laudibus efferimus clementiam Serenissimi Regis Gustavi Adolphi, qui insciis nobis ac minime credentibus, militis impetum, praedae ac direptionis avidissimum, imperio ac sapientia sua cohibuit; alioquin ante dies aliquot extremam cladem ignorantes passi fuissemus. Nunc Illustrissima Celsitudo Vestra sine animi passione aut affectione judicet, judicent omnes Christiani Reges et Principes, num praeter jus ac fas quicquam commiserimus, quod cum cives nostri continuis sex fere septimanarum diurnis ac nocturnis vigiliis, excubiis ac laboribus in restauranda munitione defuncti essent, militum vero pars dimidia ac non pauci civium juvenumque, jam bajulorum occubuissent, nobisque validissima hostilis impressio, diversis in locis, tum subterraneum periculum, ubi viginti quatuor cadi pulveris pyrii, occultabantur, ob oculos versaretur, suppetiarum spes nulla appareret, denique alia quoque necessaria nos deficerent, humanitatis quam crudelitatis majorem rationem habuerimus, ac certam victoris clementiam experiri quam interire maluerimus. Quanta animi magnitu dine ac moderatione fortunam suam temperaverit victor, vel hinc apparet, quod subjectionis nostrae pacto hanc conditionem apponi permiserit, ut si interea pacis negotium aequis legibus transigi posset, eadem fide et integritate,

qua nos suscepit, salvis juribus et libertatibus nos e nexu suo dimittere ac redire ad pristinum Dominum pateretur. Damnosissima nobis fuit haec obsidio, in qua supra quindecim millia globorum in civitatem sunt missa, a nostra quoque parte in principio pro virili responsum fuit: At postea, propugnaculis superioribus violentia hostili deturbatis, cessare coacti sumus. Igitur hoc solum superest, ut Illustrissima Celsitudo Vestra summa animi contentione, pro sua autoritate, elaboret, ut funestissimo huic bello Livoniam consumenti, Lithuaniae similem fortunam minitanti, invito quoque Rege, a Prudentissimis Ordinibus finis imponatur, Reipublicae decus et existimatio vindicetur, et oppressis per summam injuriam populis ac subditis fidelissimis et innocentissimis, de quorum sanguine luditur, pax et tranquillitas tandem restituatur. Hanc multis precibus ac votis continuis supra annos jam viginti oravimus, hanc etiamnum jure exposcimus: Alioquin ad sanctissimum Domini nostri Jesu Christi tribunal, in ultimo et aequissimo judicio eos sumus accusaturi, qui privatae suae cupiditati, gloriam Dei et Ecclesiae salutem postposuerunt. Deum autem sine pace nemo videbit. Haec libero et soluto animo, nullo metu aut minis oppresso, ingenue scribimus, ut utraque fortuna animi nostri firmitudinem probaremus. Deus Optimus Maximus, Illustrissimam Celsitudinem Vestram salvam conservet, ac Rempublicam Polonam contra immanissimos Christiani nominis hostes tueatur. Datum Rigae 20. Sept. Anno 1621.

LXV. Literae CHRISTOPHORI PRINCIPIS RADZIVILII ad SENATUM RIGENSEM responsoriae, 1621. Christophorus Radziwil, Dei gratia Dux Birzarum et Dubinkorum, Sacri Romani Imperii Princeps, Exercituum Magni Ducatus Lithuaniae Dux. Spectabili Senatui ac omnibus Ordinibus Civitatis Rigensis salutem.

POstea quam de deditione urbis vestrae certis primum nunciis, deinde literarum vestrarum significatione accepi, equidem pro eo, ac par erat, graviter casum hunc et acerbe tuli; non quod jacturam istam Sacrae Regiae Majestati Domino nostro clementissimo et Reipublicae damnum aliquod irreparabile afferre existimem, sed quod vobis fortunisque vestris fatalem quendam ac funestum diem praesentiscere mihi videar. Non enim tam inhumanus sum, ut humanis non ingemiscam casibus, nec tam durus, ut amicitiae, quam vobiscum integre colui, oblivisci queam. Qualem itaque habueritis amicum hactenus, nunc tandem cum Sacrae Regiae Majestati et Reipublicae, eademque opera mihi quoque amici esse desiistis, cognoscite, et simul, quid de facto vestro sentire cogar, quidque Sacram Regiam Majestatem et Rempublicam de eo judicaturam putem, accipite. Urbem florentissimam omnique rerum et armorum copia instructam et abundantem, cum spes propinqui auxilii praesto esset, ultro hosti tradidistis, obliti

nexus et sacramenti, quo Regiae Majestati et Reipublicae obstricti tenemini, nec memores, tam festinatum et praeceps consilium quis tandem maneat exitus. Quod enim destitutionem primum, deinde vim hostilem querimini, excusationem hanc quonam pacto Sacrae Regiae Majestati totique orbi sitis approbaturi, vobismet ipsis reputandum relinquo. Ac primam quidem praetensionem quod attinet efflagitasse vos opem et auxilia Reipublicae, verum et fatendum est; sed nec id falsum aut diffitendum, opem et auxilia Reipublicae in Comitiis Regni decreta, ac tandem ingruente bello submissa vobis esse. Hic fortassis vel tarditatem, vel infirmitatem accusabitis; sit sane aliqua in ferendo auxilio mora interjecta; idcircone vos a nobis publice desertos, usque ad invidiam apud exteros jactabitis? cum auxilia, licet non ita, ut cupiebamus, mature, non tamen vicissim sic sero venerint, quin praesentem calamitatem saltem ad paucos adhuc dies durando declinare in manu vestra esset, ac tarditas ista cuivis potius causae, quam oblivioni et incuriae vestri periculi imputari deberet. Quicquid enim hic morae fuit, totum id cum in hostem Commissarios nostros in tractatibus ludentem, et sub induciarum spe bellum integro triennio contra nos praeparatum occultantem, rejici debet, tum in sinistras suggestiones, quae, ut scribitis, effecerunt, ne nos priores possessionem campi adepti fuerimus. Quodsi penes eos, qui infidam pacem suggesserunt, haeret crimen hujus tarditatis, quid causae est, quo minus vestra vos istius culpae condemnet confessio, qui literis quibusdam vestris pacis

fucurae spem facere, non dubitastis? Quid multis? venisse auxilia multos ante deditionem dies, diffiteri non potestis, cum ante vigesimum diem coeptae obsidionis exactum, signa nostra volitare in vestro ac hostis conspectu videretis. Nempe nostra vos paucitas animos despondere coegit? An vos fortunam belli numero bellatorum metimini, ac non potius praepotentis Dei patrocinio, qui meliori causae deesse non solet? Quoties in eadem causa eundem hostem longe imparibus copiis congressi superavimus? Exciderantne animis tot inclyta nostrorum decora et victoriarum trophaea? quibus magnum illud numen testatum est, esse sibi curae inique suscepti belli ultionem. Nec mihi deerat animus, per ausa et vestigia majorum vadendi; dedisset mihi, utinam, nuper ad ripam Dunae pugnandi copiam hostis, cum etiam afflictam morbo et profligatam valetudinem meam, decernendi cupidus, in propulsationem periculi vestri impendere non dubitarem. Sane longo jam post hominum memoriam tempore, Regiones istae non nisi exigua manu contra numerosos hostium exercitus defensae sunt; ut mirari mihi subeat, potuisse vos hoc tempore numerum exercitus nostri despicere, cum praesertim indies auctior fieret, et confluentes undique copiae expectarentur. Paucitatem quoque conducti praesidii praetenditis; Id vero sub admirationem venit, civitatem longo jam tempore praesentis belli praesciam, tam male de mercenario milite sibi prospexisse, cum tamen memoriam hominum nondum excesserat, tempore pacis longe majorem eorundem

numerum intra moenia sua alere consuevisse: Quid? quod praeter urbanam cohortem, equitum quoque praesidium a me concessum tuendae urbi superfuit. Sed praeterea, itane masculae virtutis Riga inops fuit, ut etiam absque conducto milite vigiliis ac laboribus civium vestrorum ultra exiguum mensis unius et octo dierum spatium defendi nequiverit? Miles stipendio adstringitur; vobis vero pietas, vobis fides, vobis omnia divina humanaque jura in tanta praesertim plebis concordia et constantia, necessitatem durandi imponebant. An pauca praeteriti praesentisque temporis habuistis urbium exempla, quae in tristissimam conditionem et deploratissimam fortunam (licet in causa haud justa) sese ultro dejicere, quam in fidem oppugnantis concedere maluerunt? Vobis vero quid defuit? An vos inopia Civitatis commeatu et annona non modo ad necessitatem, sed etiam ad abundantiam instructissimae terrebat? An de suppetiis Serenissimae Regiae Majestatis jam jam redituris desperabitis? At literis meis per vestros internuntios transmissis, testatum vobis feceram, me ab urbe recipiendarum reliquarum copiarum causa saltem ad castra digressum, ac interea minime otiatum fuisse, licet id in conspectu vestro non fieret. Quis animo suo praesentiscere aut conjectura assequi poterat, vos nulla fracti animi significatione data, interea dum redeunte morbo implicitus, jam jam ventura auxilia praestolor, tam festinatam deditionem, me nullo modo praemonito, deproperaturos fuisse? Sed nimirum ruinam turrium supposito pulvere pyrio machinatam declinare voluistis.

Primine Rigenses hoc genere oppugnationis sunt petiti? aut nulla ex arte militari evitandi cuniculos ratio ostendebatur, cum in affluentia promtissimae plebis fossores deesse non possent? Denique cum tanta vos premeret necessitas, aut jam animos despondere inciperetis, grave videlicet aut factu nimis difficile fuit, me vix aliquot milliaribus ab urbe distantem impendentis discriminis commonefacere, qui dedecus hoc et decrementum Reipublicae etiam capitis mei periculo, si qua forte sineret causave Deusve, avertendum putavissem. Clementiam Victoris praedicatis. Haec quidem homine et Principe Christiano, si quae alia virtus, maxime digna est. Sed si haec vera sunt, ut vera ex nostratibus intelligo, ac ideo libenter ipsi licet hosti laudem hac in parte tribuo, certe in istam clementiam deliquistis, siquidem vano terrori ac metui ante deditionem nimium indulsistis. Quantum dedecus, quaeve culpa commissa sit, videtis! Nunc quam miser sit futurus ac calamitosus adeo praecipitis consilii eventus, considerate. Ac nescio sane, an non perire semel expugnatis satius fuerit, quam lento veluti cruciatu confici, et cum sempiterna nominis infamia, non uno letho interire? Riga enim, ut Suecis nunc, ita brevi nostratibus expugnabilis erit. Sed Vos, o Rigenses, qualem sortem Civitati Vestrae, ex quo castitatem et integritatem fidei suae amisit, tempora minitentur, videte. Taceo mala, quae vos ab hostilibus praesidiis maneant, utut se prima initia dant, qui vobis Civitatis vestrae munitiones, quas tam parvo negotio capi permittitis, nunquam sine

numerosa militum custodia concredent. Nam libertatem quidem verbis polliceri, quam re vobis incolumem praestare proclivius erit, qua semel delibata florem suum utinam recuperare possit. Judicate, quantum de opibus vestris decrescat, mercatura Civitati adempta? Sed quid dico de opibus? Immo quam angustam sortem extremamque pauperiem rationes vestrae subiturae sint, mature expendite. Quid vobis nunc vestra in Rempublicam prosunt merita? Quid decantata fides et fortitudo? Si, cum maxime florere debebant, exaruerunt. Infelix et nefastus dies ille, quo primum ad tractatus allecti estis, vobis invidit, quo minus fiducia meritorum vestrorum, jura et libertates vestras apud Regiam Majestatem et Rempublicam longius proferre possetis. Bene cum iis actum video, qui pulcherrima morte damnosam patriae deditionem in ista obsidione praeverterunt: Melius cum iis, qui pro aris et focis strenue dimicantes, ab omnibus tractatibus puros et immunes animos retinuerunt; optime cum illis, qui spontaneum exilium amplecti, ac desertis patriis laribus, clementiam Sacrae Regiae Majestatis, et fidem Reipublicae implorare constituerunt. Vestra de pace obtestatio satis est pathetica, sed hoc tempore, permissis Marti habenis, vix aliquid ponderis habitura, nisi tota res in integrum restituta fuerit. Quis enim non vitio verteret Sacrae Regiae Majestati et Reipublicae, si tam enormem injuriam, quam nobis Barbarico bello intentis, hostis hic, nulla Christiani sanguinis ratione habita, intulit, negligeret? Ut ut tamen est, vestrum est pacem

optare, non vero nos ad eam, Rege invito, faciendam commonefacere: Apud nos enim, ut cuivis ordini, ita multo magis Magistratui a Deo nobis concesso sua debet constare libertas et praerogativa, quam imperiosis contentionibus, in causa praesertim tam iniqua, violare fas non est. Quamvis autem Dei gratia ita comparatus sum, ut aequitate causae fretus, modo pugnam non detrectet neque defugiat hostis, de summa rerum decernere possim et audeam: Tamen ne a pacis consiliis abhorrere videar, siquidem pars adversa animum suum nobis candide declaret, pro ea, quam a Sacra Regia Majestate et Republica accepimus facultate, non parceremus labori, ut aliquid in salutem harum provinciarum confici posset. Haec sunt, quae literis vestris provocatus respondendum duxi, quae quidem a vobis eo, quo a me scripta sunt animo, acceptum iri confido, cum in his literis non hostem, sed veterem vestrum amicum egerim, plus condolentiae quam iracundiae, benevolae commonefactioni, quam minacibus verbis, utpote salutis non exitii vestri cupidus indulserim. Non possum enim dissimulare meum vestri causa dolorem, cum non moenia, non aedificia, non turres vestras, sed virtutum Rigensium toties a me summo conatu defensam et laudatam, concidisse, elanguisse, fractam, conculcatam, insultationibus malevolorum, qui talia de vobis dudum ominantes, meum in vos affectum criminabantur, prostitutam intelligam. Valete, pristinos animos capessite, et Regiae Majestati et Reipublicae nostrae de profligatis ante viginti septem dies barbarorum quinquaginta

millibus, ac obtento in Wallachia campi Dominio, congratulamini. Datum ex Castris ad praedium Newgut, die 12. Octobris Anno millesimo sexcentesimo vigesimo primo.

LXVI. Literae MAXIMILIANI Ducis Bavariae ad JOHANNEM DIGBIUM, Magnae Britanniae Regis Oratorem, quibus nihil amicitiae et consanguinitatis legibus contrarium, sed obligationi et fidei suae, Caesari et Imperio debitis, satis se fecisse, ac minime aequarum pacis conditionum abstemium esse, declarat, 1621.

SUb noctem heri redditae fuerunt nobis literae Illust. Dom. Vest. et simul relata, quae per Consiliarios Nostros nobis exponi petiit. Ex quibus intentionem ac studium pro restituenda firma pace, et medendis Imperii vulneribus, mandata Regia; et operam III. Dom. Vest. Viennae in obtinendis interea induciis praestitam, ac quoad Mansfeldium praestandam; nec non singularem Sereniss. Regis Magnae Britanniae in Nos propensionem, fusius intelleximus. Optassemusque occasionem loci et temporis ferre, ut Legatum Sereniss. Regis, Domini Consanguinei nostri charissimi, pro ea, qua decet, dignitate, et nostra in eum devotione, excipere, et quae exponenda habuit, audire licuisset; sed id, quod est impedimento, Vest. Illustriss. Dominatio ex dictis nostris Consiliariis ad eam missis percepit. Ac persuasum sibi habeat, alioquin id fuisse nobis tam gratum, quam quod speremus posthac, quae intermissa

sunt, majori cum foenore restitui posse. Caeterum ad propositionem suam deveniendo: Nos a principio turbulentissimi hujus Status Bohemiae, Hungariae, reliquarumque Provinciarum Austriacarum publice et privatim officium fidelissimi amici et consanguinei egimus, pericula haec praevidimus; pacem quietemque publicam, occupatione eorum, quae alterius sunt, non turbandam petivimus, et sumus contestati, ac ingenti dolore vidimus. Videmus quoque quorundam inordinato desiderio, Caes. Majestatis ejusdem Domum, Provincias, S. Rom. Imperium, et Nos ipsos, in deplorandum hunc statum, extremumque quasi praecipitium incidisse, probe noscentes, Quid Sanguini, Naturae et Familiae debeamus. Sed in publica hac calamitate, ubi officium consanguinei et amici veri sine fructu processit, observandum quoque fuit, vinculum et obedientia, quae Supremo Nostro Capiti, extreme periclitanti, eamque obedientiam a Nobis instantissime efflagitanti, Natura, Legeque Divina et Humana, astringimur: Et citra injuriam, felonias ac alias Constitutionum poenas, nostro quamvis maximo labore, sumptu ac incommodo, Jura Caesaris et non Nostra, praestare erat necesse: Ita tamen ut semper Naturalis inclinationis, Consanguinitatis et Amicitiae memores, Amicum, Consanguineumque ab incepto desistere, aliena reddere, sese Clementissimo Caesari submittere, ac extremam belli fortunam non tentandam esse, etiam sub ipso praelio Pragensi fuerimus adhortati. Et cum ab illo tempore, ob Caesaream Majestatem nobis incumberet, ut Bohemia tota Caesari Regi et Domino

suo restitueretur, paxque alma tandem revivisceret, unum hisce partibus obstitit, nempe Mansfeldius, primo sub specie defensionis Palatinatus Superioris exiguo numero: postea vero pedetentim ad 20. millia in finibus Bohemiae auctus; deinde in ipsam Bohemiam, et quidem in locum ad irrumpendum aptissimum, omnique arte praesidio et instrumentis militaribus instructissimum deductus. Ex quo irruptiones, spolia, depraedationes, in Bohemiam ipsam, et vicinas partes sunt subsecutae, Nostris et aliis multa mala illata, ac exercitus noster intra fines Bohemiae, praeter expectationem et praecedentes declarationes, invasus; Et cum ex altera parte Marchio Jaegerendorffensis, cum Ungaris rebellibus, Bohemiam petere, sese cum Mansfeldio conjungere. Nos undiquaque includere velle nitebatur, coacti fuimus magno incommodo copias nostras augere, loca vicina munire, ac tandem contra hostem Caesaris et sui Regni procedere, et quidem ea via, quae patuit (ordinaria praeclusa) per Palatinatum, in quo erat primaria sedes et confluxus belli. Facile quidem judicandum erat, id sine omni damno incolarum fieri non posse, maxime, si progressum nostrum impedirent; a parte Mansfeldii starent, in promovendo ejus commeatu, munitione, et aliis, non cessarent, et Nos de sua devotione ad parendum Commissioni, Nobis a Caes. Majestate demandatae, non redderent securos. Ac proinde eos omnes ac singulos et in specie Cives et milites Cambenses, singulari studio et declaratione nostrae intentionis admonuimus, omnemque operam, ne quid inde

illis adversi accideret, illis obtulimus. Sed praeter opinionem, non solum aequissima petita denegarunt, verum ipsi primi, antequam noster exercitus in Palatinatum ingrederetur, incendio, et praeda ablata, in nostro territorio sese hostes demonstrarunt; magno (ut videbatur) praejudicio, quo ad progressum expeditionis contra dictum Mansfeldium, quem a fronte cum copiis maximis instructum, a tergo vero statim primam haberemus inimicam Civitatem. Unde quod amice fieri debebat et potuit, armis coacti sumus assequi. Meliusque longe cessisset res, si armis visis sese dedissent, quam se et cives in apertum discrimen conjicere; militem nostrum armis, injuriis, calumniisque, tam verbo quam facto lacessere et pertinaciter defendere id, quod non erat conveniens, aut in eorum viribus, conati fuissent. Quodsi paruissent monitis et nostrae justae requisitioni; Civitas haec potuisset gaudere ac uti iis, quae ex benigna intimatione Nostra intellexit. Proinde, quod minus id factum sit, non per nos stetit, sed ipsi, quod inde secutum est, culpae suae imputare debent. In ipso progressu nostri exercitus, et inchoato jam opere, Sac. Caes. Majestas nobis quidem petitam suspensionem armorum significavit, mentemque nostram expetiit quidem: Sed illico revocare gradum, negotium suspendere, nec erat integrum, nec possibile: maxime quod haec ipsa suspensio fuerit principaliter ad Ser. Infantem Hispaniae remissa: ac Nos, cum quibus opus erat, nondum rem communicassemus, Mansfeldius foret prae foribus: et cujus miles Landgraviatum

Luchtenberg jam antea depraedatus, facili negotio, paucisque horis, exercitum nostrum ac Provinciam invadere potuisset: praesertim quod Vest. Illust. Dom. nullam absolutam potestatem in dictum Mansfeldium et Marchionem Jaegerndorffensem haberet, aut uti vellet; sed firmatis indueiis, Reg. Dign. Magnae Britanniae, ad eas observandas Mansfeldium, revocata ab eo et Jaegerndorffio per Generum potestate, primum inducturam, sin nollet, demum hostem declaraturam. Nullo itaque modo consultum erat, in Inducias, adeo inopinate et celeriter significatas, consentire, hoste instructo ob oculos versante, qui interea praesentissimam nobis nocendi occasionem nancisceretur: Nos revocato exercitu sub figura suspensionis ex Anglia et Belgio, si Mansfeldius nollet, revocationem potestatis collatae, vel ad actionem primam expectaremus processum. Itaque nullo modo a pace et conditionibus aequis alieni fuimus. Sane putabatur ea multum promoveri, vel etiam ab eo tempore majori ex parte forte concludi potuisse. Si Vest. III. Dom. dum a Caes. Majestate reconciliationem Palatini ante omnia urgeret, una etiam vel prius, conditiones pacis, ut sua Maj. suasit, adderet. Nec suspensionem denegandam censemus. Ubi prius juxta voluntatem Sac. Caes. Majestatis Votum Sereniss. Infantis Hispaniae, et quid in inferioribus partibus rerum geratur audivero, nec non mens eorum, quorum interest, pateat. Res namque magni momenti aliquo deliberandi egent spatio. Sed et in effectu ipsa suspensio tantopere desiderata et via ad pacem sese offerre videtur, dum ob stipendia aliquot

annorum et mensium non soluta, et crescente indies penuria, miles Mansfeldicus impatientissimus, sublevationi proximus, nostram opem implorat: Ut solutione certa summa pecuniarum, ejus inopiae succurramus, et Palatinatum hunc ab imminenti praesentissimo periculo depraedationis, devastationis, neve ibidem hybernet, eripiamus; et medio hoc, is miles sine damno dimittatur. Quo ipso Provincia haec aliena ope salvaretur, et incommoda belli everterentur: Modo beneficium hoc agnoscatur, et coeptum opus, in medio, per diversa consilia et conatus, non interrumpatur. Siquidem Palatinatus hic superior, modo velit, ab omni injuria belli et hostilitate, securus reddi, et pax quamprimum accelerari potest. Sed dubitare licet: An negotium hoc serio nobiscum geratur? Et annon ab alio in praejudicium et nostrum, et Caesaris sit excogitatum? Et miles Mansfeldicus, licentiae nimiae assuetus, ne sine damno dimitti, facile alia consilia capere, vel caput factionis tumultuantis sibi constituere, urbes et loca fortiora occupare, novos motus et sublevationes hisce in partibus excitare queat? Ac pro moderno statu Bohemia nondum secura esse potest. Interea Ungari rebellionem, excursiones, direptiones, incendia, capturas, occisiones, ad portas Viennenses usque; nec non Marchio Jaegerndorffensis, exercitum inimicum contra Caesarem ducere continuat. Palatinatus inferioris Gubernator, Horatius Veer, Episcopatus Spirensis loca hostiliter invasit: eidem Dno. Episcopo, et Dn. Electori Moguntino bellum et hostilia denunciavit: Reliquis Catholicis vicinis similes

invasiones imminent. Nos in omnem eventum, quod e re publica et Caesareae Majestatis erit, attendimus et curamus. Nec tamen pacis salubris et jucundae ratio difficilior reddatur, spe firma sumus, ubi tam Regia Magnae Britanniae Dignitas, quam Illust. Dom. Vest. rem omnem, principia et cursum, cum circumstantiis, mature consideraverint; reperturos ipsos, negotium longe alio modo se se habere; nec causam esse aliquam offensionis, quam quae a quibusdam imprimitur. Eidem Regiae Dignitat officia grata exhibere, deferre, salutem publicam Imperii, satis convulsam, Pacemque aequam et justam curare, promovere, augere, stabilire, sumus parati, quantum licet, convenit, nostrarumque est virium et partium. Ac ideo nemo actiones nostras, quarum rationes reddemus semper, male interpretabitur, aut offensione sinistra aliquid adversi molietur. Alioquin intentiones optimae diverti, majora pericula ac incommoda loco remedii inferri, salusque Publica impediri possent. Illust. Dom. Vestram ejus praeclari scimus esse judicii et prudentiae, qua facile contraria moderabitur, magnumque sibi conciliabit nomen. Rem porro nobis gratam faciet, dum Regiae Dignitati Nostrum propensum ad serviendum animum testatum fecerit.

Et nos habet Vest. Illustriss. Dominatio ad benefaciendum promtos. Data ex Castris 27. Sept. a. 1621.

LXVII. Responsoriae Domini JOANNIS BARONIS DIGBII, ad praeinsertas MAXIMILIANI, Ducis Bavariae, Literas, 1621.

ACcepi literas a Celsitudine Vestra 27. Septembris ad me datas: proque summo illo favore, quo in iis immerentem me dignara fuit, gratias, quas possum cumulatissimas, submisse refero. Quod responsionem Celsitudinis Vestrae de induciis attinet, aliena certe fuit illa cum a voto tum ab expectatione mea: Magis autem alienum, quod accipio indies de impressione a Celsitudine Vestra in Palatinatum facta, ejusque incolis in obedientiam Vestram sacramenti religione adactis. Caesarea quippe Majestas in se recepit, sancteque (ni fallor) promisit, durante hac cum Magnae Britanniae Rege, de pace ineunda, tractatione, ulteriorem se, pro Banni Imperialis executione in superiore Palatinatu, Commissionem non concessuram. Quantum autem ad priorem excusationem, in qua delegata Celsitudini Vestrae potestas asseritur, Mansfeldium, tanquam hostem publicum, aggrediendi, Bohemiam ab imminenti procella liberandi; illa dudum exolevit: cum haec jam sit extra omnem periculi aleam, ille autem propositis conditionibus de deditione cogitet. Non est ergo, quod in malam partem accipiat Celsitudo Vestra, si hac in causa Caesarem appellem, Vosque obnixe obtester, ne soli, Christiani orbis pacem copiis vestris difficilem redderetis; quae tanti Principis conatibus facta, brevi revivisceret.

Quantum ad clausulam illam in literis, qua statuit Celsit. Vestra, Negotium hoc a me felicius promoveri potuisse, si propositionibus meis, Pacis etiam conditiones adjunxerim: dabit veniam Celsitudo Vestra, si in ulteriorem (responsionem) illud adjiciam: Saepius me ad hoc, cum Caesarem, tum illius Consiliarios, invitasse; illos autem ad Conventum Ratisbonae indictum rejecisse, ubi communicanda prius consilia cum iis Principibus, quorum hac in tempestate ope et auxilio usi fuerant. Et quamvis ad eos magis proprie spectaverit, satisfactionem urgere, quam ad me afferre: Non detrectavi tamen saepius, in me recipere, Principem Palatinum Caesaris voluntati in omnibus responsurum, quae aut ad Caesaris dignitatem, aut ad pacem ditionum suarum instaurandam, offensosve Principum animos leniendos, conducerent. Restat ergo denuo roganda Celsitudo Vestra, ut coeptum hoc opus non tantum non impedire, sed et pro viribus promovere dignetur, operamque suam conferre, ad belli hujus civilis flammam, aliquantulum jam sopitam, penitus restinguendam. Quae si in incendium rursus proruperit, merito non Germaniae tantum, sed et Universo Christiano Orbi timenda erit. Extrema quippe pericula, consilia plerumque suggerunt inexpectata et funesta. Quod malum avertat Deus, Vestraeque Celsitudini in animum inducat, Christiani Orbis et Imperii Paci, quae jam Vest. Celsit. est in manibus, consulere, Deus Opt. Max. Cels. Vest. servet incolumem. Dat. Ratisb. die 1. Octobris, 1621.

LXIIX. Responsoriae MAXIMILIANI, Ducis Bavariae, ad proxime praecedentes, BARONIS DIGBII, responsorias, 1621.

REsponsorias Illustr. D. Vestrae ad nostras literas, 27. praeteriti mensis Septembris ad eam scriptas, accepimus: Atque ex iis animadvertimus, plurimum ipsi, tam circa nostrae expeditionis statum, quam Caesareae Majestatis jussa, et utriusque scopum, verae ac genuinae informationis deesse. Asserit enim, Nos impressionem in Superiorem Palatinatum fecisse, et incolas in obedientiam nostram sacramenti religione adegisse. Norunt autem omnes, qui post ingressum nostrum in dictum Palatinatum, vel vi militari adacti vel ultro sese offerentes (quorum sane major pars est) juramentum praestiterunt, se nullatenus in obedientiam nostram sacramenti vinculo coactos, sed ab ipsis petitum ac praestitum fuisse, de non officiendo Nobis, nec de proficiendo adversariis, juramentum; utpote non injustum, sed Caesareae Majestatis mandato conforme et debitum. Praeterea scribit Illustrissima Dom. Vestra, Nostram Commissionem, in qua nobis potestas de liberanda Bohemia ab imminenti periculo Mansfeldii concessa fuit, exolevisse. Quod unde ipsi suggestum sit, aut in mentem venerit, ignoramus. Hoc tamen probe scimus, et sciunt alii aequi rerum arbitri, nec Bohemiam, nec nostras et vicinorum Provincias, a periculis et invasionibus

Mansfeldii immunes esse, donec ejus copiae militares dissipentur. Commissio insuper a Caesarea Majestate nobis injuncta, quod expiraverit, tantum abest, ut novis etiam rescriptis fuerit repetita: Quod ex incluso literarum, a Sacra Majestate Caesarea hisce diebus ad Nos directarum, exemplo videre, et exinde duo praesupposita aliter, atque ipsa sibi persuadet, sese habere, intelligere potest: Videlicet, Mandatum Caesareum non exolevisse, et Nos multo remissius ac restrictius, atque Caes. Majestari mens fuerit, ob certos respectus, executos fuisse, eamque moderationem adhibuisse. Proinde liberum et integrum III. Dign. Vestrae est, Caesarem appellare. Nos jussis Caesareis, et quidem moderatius, ut dictum est, paruimus Quid vero Caesaream Majestatem ad haec rescripta moverit, Nobis inquirere aut indagare non convenit: Conjicere tamen cuilibet facile licet, quod nempe Princeps Palatinus, non tantum nullum poenitentiae aut submissionis signum hactenus ediderit; verum etiam in coepto suo contra Caesarem perstiterit et adhuc persistat, aliosque eo invitet. Cujus rei testimonium est, quod de Propositione, Hollandicis Statibus facta, ad nos perfertur: Ut patet ex inclusa copia. Quae porro sit mens nostra, et quis nostri ingressus in Palatinatum finis, ex nuperis literis, et Mandato Caesareo, intellexistis. Quapropter, si et Mansfeldius et Palatinatus incolae sibi consultum velint, Caesareis jussis parere convenit. Interim Illustr. Dom. Vestra persuasum sibi habeat, Nos nihil nisi Pacem et securitatem tranquillitatemque

publicam quaerere. Unde est, quod ad praecavendam Christiani sanguinis effusionem, pacemque tanto celerius reducendam, tractatum ab ipso Mansfeldio propositum amplexi fuerimus et in conditiones honestas consenserimus. Quod Universo Orbi testimonium sit, nos pacem non respuere; quin eam deposcere, quaerere et desiderare. Proinde alii, qui hanc impediunt, sibi, non nobis, culpam, et quae funesta Christiano orbi inde evenire possunt, adscribant. Deus Illustrissimam Dom. Vestram longum sospitet. Ex castris nostris ad Schwartzfelden, die 2. Octobr. 1621.

LXIX. Literae FERDINANDI II. Rom. Imp. ad Dn. BALTHASAREM ZUNIGAM, PHILIPPO IV. Hispaniarum Regi intimum ac amicorum longe charissimum, de Electoratu in Ducem Bavariae transferendo agentes, ac, uti sequentes docent, propria ejus manuscriptae, 1621. Ferdinandus.

Quae circa translationem Electoratus in Bavariae Ducem, vigore promissi ei facti, mihi mens et animus sit: Et quamobrem existimem, negotium illud tam Universae Germaniae, quam imprimis Domui nostrae

Austriacae, ab Haereticorum machinis vindicandae, necessarium ac utile, ulterius non differendum (prout et Sanctissimus Pontifex me hortari non desinit) amplius ex Patris Hyacinthi, quem ea de causa Pontifex ad Me, ac Serenissimum Hispaniarum Regem, Consanguineum et Nepotem meum nec non alios Germaniae Catholicos Principes, destinavit, relatione intelligetis. Rationes vero potissimum hae sunt: Quod quando regiminis mei cursum ab initio reputo, easque difficultates, quibus Regna Provinciasque adivi, perpendo; admirabilem quandam Dei circa me providentiam venerans suspicio: Eoque magis Deo confidere, neque occasionibus ejusdem honorem et gloriam proferendi deesse, tamque admirabiliter expertae divinae providentiae, quam humanae prudentiae, majorem rationem ducere, me obligatum censeo: Eaque maxime de causa, divinitus ante annum praeclarissimam mihi victoriam oblatam, ut ea ad Dei gloriam et honorem proferendum, et exstirpandas seditiosas factiones, quae a Calvinistica potissimum haeresi foventur, uterer; Meque illo judicio subtraherem, quod Propheta Israelis Regi comminatur: Quia dimisisti virum, dignum morte, erit anima tua pro anima ejus. Nunc Palatinus jacet apud Hollandos exul, non tantum Regno Meo, quod male tentavit, sed propriis ferme ditionibus exutus, ac extremum quasi fortunae ictum praestolatur. Quem si prava miseratione, vel callidis precibus persuasus, tanquam torpentem et semianimem colubrum, sinu foveam, ac Electorali dignitati restituam, aliud nihil

quam lethalem ab eo morsum expectem. Frustra enim est, ut beneficii magnitudine illum demereri posse existimem. Nimis siquidem verum Politicorum effatum est, Ultionem quaestui, Gratiam oneri, haberi. Praecipue cum tam atroces illius in me sint injuriae, tam subdolae artes; ut quamvis Christiana charitate ego animum vincere, ille tamen tot facinorum conscientiam nunquam exuere, aut solidam mihi fidem praestare possit, quin semper occasioni inhiaturus sit, quomodo se ejus, quod promeruisse scit, timore exsolvat, et semel prostitutam famam, novis facinoribus cooperiat. Accedit Calvinistica institutio, cujus sectae hic proprius genius est, nullam fraudem, nullum scelus putare, quod pro eorum religione suscipiatur: nulla hic juramenti sanctitas, nullus sinistrae famae metus obstat. A tali vero, quam Cautionem, vel Domus Austriaca, vel Catholici reliqui Principes, quibus ille non minus infestus est, et ob religionem, quia nobis hoc bello adstiterunt, possunt recipere? Spondebit Angliae Rex? At eadem religione. Neque quidquam facilius est, quam ubi occasio patrandi sceleris datur, laesae, fidei praetextum obducere. Plena est historia exemplorum. In summa, Nulla in tali re cautio est, quam eo redigere inimicum, ut nocere nequeat. Caetera fragilia sunt. Et is qui credidit, denique contemnitur. Est ea quoque non minoris ponderis consideratio, illuc Palatinum restitutum, machinas omnes atque cuniculos, uti hactenus, ita et deinceps admoturum, ubi maxime et facillime se nocere posse existimat:

Per Bethlemium nimirum et Turcas, quos jam ante contra me hostes conscivit, neque adhuc incitare cessat. In his Calvinistarum spes omnis sita est. Hos, donec ipsi respirent ac vires recolligant, ad me exarmandum, ac sumptu exhauriendum, vastatis meis ditionibus, quemadmodum hactenus ferro flammaque, substituere nituntur. Quodsi et cum illis pacem (cui tamen aeque fidere non possem) inire velim, quas conditiones Gabor nondum victus praescribet, si Palatino victo Electoralem digitalem cum ditionibus restituam.

Ergo, cum jam olim, antequam celeberrimam mihi Deus victoriam concessit, constitutum fixumque haberem, non posse Palatinum sine extremo Catholicorum omnium et Domus meae periculo, semel proscriptum, ad Electoralem dignitatem restitui, Bavariae Duci, Catholicae Religionis Defensori acerrimo, cujus ditiones ex altera parte, contra Germaniae Principes, ditionibus meis, veluti pro vallo objacent, adhaec consilio et opibus ad dignitatem eam sustinendam pollenti; Electoratum (ultro ac sponte) a Deo absque dubio impulsus, obtuli. Cujus ex eo tempore opera cum tam utiliter, in Regnorum ac Provinciarum mearum recuperatione, usus sim, atque adhuc hod ie utar, tempus modo magis etiam quam ipsemet Dux flagitare videtur, ut promissi fidem, sine ulteriori dilatione, exsolvam; translatoque Electoratu, spem quoque Palatino, et iis qui ejus restitutionem a Nobis importune flagitant, ut Nos molestia liberent, adimam. Quae res cum

Serenissimi Hispaniarum Regis subsidio atque auxiliis porro indigeat, quamvis per se inclinatum ad omnia, quae ad Dei honorem et Domus nostrae securitatem pertinent, admonendum nihilominus hac occasione existimavi, ne hanc imposterum Domus Nostrae ac Religionis simul stabilendae opportunitatem deserat. Id quod per vos commodissime me facere posse putavi. Neque enim Serenitatem suam latere arbitror, ita semper a majoribus nostris judicatum fuisse; Domus nostrae Austriacae, Dei gratia, tam late per orbem terrarum regnantis, fundamenta esse in hac Germania: quae eo magis ab hostium vi defendenda sunt, quo propior iis suffossis ruina. Multos haec Domus potentiae suae adversarios hactenus experta est: sed nullos inter Germaniae Principes pertinaciores Palatinis: quemadmodum Historiae sub Maximiliano I. Carolo V. Ferdinando I. ac Rudolpho II. Imperatoribus satis docuerunt.

Hollandica sane erga Philippum Regem, Serenitatis suae Avum, perfidia, alimenta sua ex Palatinatu traxit; Neque Serenitas ejus unquam rebelles in Belgio subditos ad obsequium reducet, nisi hac in Romano Imperio radice succisa. Quae quidem sola res, si caetera non essent, de quibus superius monui, merito eam impellere debeat, ne jacentem hostem resurgere, et vires in Nos, (nam animus nunquam deerit) resumere patiatur. Etsi vero dissimulandum non sit, Lutheranos Principes et imprimis Saxoniae Electorem, hanc Electoratus translationem in Bavariae Ducem, fortasse non aequo animo laturum, quod Catholicam rem ex ea

nimium accrescere vereri possit: Cum tamen is accusare nequeat, quod in majoribus suis, Mauritio nimirum, Proavo suo, cui ex multo levioribus Joannis Friderici delictis, Electoralis dignitas a Carolo V. concessa fuit, probat: Adhaec, quia Calvinistarum consilia eo pertinere jam animadvertit, ut absque dubio, nisi obviam eatur, Turcae imperio aditus per eos praeparetur: Neque minoribus odiis Lutherani in Calvinianos quam Catholicos ferantur, vel minus ab his, quam ab illis, periculum sibi imminere existiment: Sperandum omnino est; Saxoniae Electorem, caeterosque Principes Saxonicos, ubi rem eo deductam esse intellexerint, non usque adeo hanc translationem improbaturos, ut hac causa mihi bellum intentent. Id quod ex Serenissimo Archi-Duce, fratre meo Carolo, hac de causa ad Electorem Saxoniae ablegato, brevi certius comperiam.

Atque haec quemadmodum magni momenti sunt, ita non minus vos, qui Sereniss. Suae Regiae imprimis a Consilio estis, quam me ipsum diligenter jam dudum cogitare existimo; neque omissuros, quicquid ad Consilium hoc porro stabiliendum pertinere arbitrabimini: ut diu desideratos ex eo fructus, Dei Omnipotentis honoris per Imperium propagatio, ac Communis Domus Nostrae Salutis ac Dignitatis augmentum consequatur. Hoc ipso gratiam meam Caesaream, qua jam ante Tibi addictissimus sum, magis magisque promereberis. Datum Viennae 14. Octobr. Anno 1621.

LXX. Literae CAROLI de CARAFFA, Episcopi Aversani, Nuncii in Aula Imperiali Apostolici, ad ARCHIEPISCOPUM de PATRASSO, Nuncium itidem Apostolicum Bruxellis degentem, in causa Electoratus e Domo Palatina in Bavaricam transferendi exaratae, 1621.

ADeo bene diposita est Sacra Caesarea Majestas ad conferendam Vocem Electoralem in Ducem Bavariae, ut de ipsius intentione nullo modo dubitandum sit. Verum Illustrissima Dominatio Vestra pro certo habeat, quod totius illius negotii determinatio ommimodo dependeat ab Hispanis. Quod ego affirmare non anderem, nisi ipse Dominus ab Eckenberg mihi hoc arcanum credidisset. Quod nisi obstaret et praeterita et praesens Hispanorum oppositio, res ab Imperatore jam decisa foret. Omnes me hercle vires suas Hispani adhibent, cum alia effugia non habeant, vt oppositionem, quam Bavaro faciunt, tegant praetextu Electoris Saxoniae. Sed haec est rei veritas: Displicere ipsis dicti Ducis potentiam, et quod velint sine molestia ulterioris belli retinere Palatinatum Inferiorem: Cumque metuant, ne Saxo, qui Constitutiones Imperii (quae peregrinos et exteros in Imperio non admittunt) singulari zelo conservari cupit, desideriis ipsorum se opponat; omnibus modis ipsius animum sibi devincire et placare student ac volunt, ut saltem apparenter

ipsi satisfiat. Casu vero, quo ille alienetur et adversarius existat, illo singulari artificio toti orbi persuadere nituntur, ejus rei veram causam non fuisse, quod ipsi Palatinatum Inferiorem retineant, sed quod vox Electoralis in Bavariae Ducem collata fuerit. Ut igitur hanc ipsis excusationem eriperet, profectus est, quamvis sub alio praetextu, ad Saxoniae Ducem nuper Archidux Carolus: et brevi expectamus ejus responsum, quod ob multas circumstantias speramus fore commodum. Quod si illud vel indifferens, vel neutrale, aut saltem non aperte contrarium fuerit; tum spes est, et ego omnem movebo lapidem, ut Imperator sine ulteriori dilatione pro Bavaro se declaret; maxime quod ipse Comes de Ognate jam ostenderit, Regem Hispaniarum assentiri, ut Electoratus concedatur Bavaro, modo ne Saxo alienetur ac repugnet. Verum quia nos, etiam non repugnante Saxone, pertinaciam Ognatensis metuimus; Idcirco Patrem Hyacinthum quam secretissime in Hispaniam ablegavimus, ut ibi actionibus istius Ognatensis Comitis et Digbyi, Legati Anglici, qui ad aulam illam profecturus est, se opponat. Et Imperator sua propria manu nulli mortalium rem communicans, scripsit ad Regem Hispaniae, Don Balthasar de Zuniga, et ad Infantem Monialem, in favorem Patris et negotii. Et istae literae, sub involucro ad Nuncium Hispaniae colligatae, cum his adferuntur. Quas rogo, ut Illustrissima Dominatio Vestra, prima quaque occasione, quae se offerret, transmittat. Plurimum sane Hispanis arridet, tum ut modum ponant Bavari potentiae, quam respectu rerum in Belgio, ut

Palatinatus Inferior in illorum potestate maneat. Et quantum ad nostras intentiones, unum et idem est, sive illos habeamus, sive alium Principem Catholicum. Quamvis etiam, ne ex illo facto bellum in Imperio exoriatur, quidam vereri possent: nihilominus praesens rerum status non admittit, ut multum timeamus. Nam, quantum ad Catholicos attinet, illos Bavariae Dux, ad promovendam utilitatem suam facile tranquillare potest: Et sine ipso reliqui, utpote ex majori parte Ecclesiastici, nunquam se movebunt. Calviniani vero jam Unione sua soluta distincti sunt; nec possunt eos incitare Correspondentes ipsorum in Gallia et Hollandia: Cum in illis utrisque locis ipsimet versentur in periculo suarum rerum. Rex Christianissimus, dum distractus est in subditis ad obedientiam reducendis, non potest aurem praebere iis, qui consulere ipsi vellent, ut crescenti Hispanorum potentiae in Germania se opponerent. Neutrales nec vires habent nec animos: sic ut existimem, Hispanos jam habere magnam oportunitatem, ut consequantur propositum sibi scopum. Absque quo si sit, persuadere mihi non possum, ipsos permissuros, ut Bavarus quidquam obtineat: non obstante, quod anno praeterito, Moguntiae, Marchio Spinola in praesentia Cardinalis Zollerensis, affirmaverit, omnino adversari menti et mandato Regis Catholici Investituram Palatinatus Inferioris, quam illi Comes de Ognate procurare vellet. In summa, status hujus negotii talis est, qualem Illustrissima Dominatio Vestra intelligit: et tantum etiam, ex sermonibus jam dicti Legati Hispanici colligitur

assensuros esse Hispanos, a quibus omnia dependent; ut tota rei decisio concludatur quatuor istis Capitibus.

Secundo; ut ille ratione sumptuum factorum, Vocem Electoralem, una cum superiore Palatinatu habeat: Cujus reditus cum sumptus illos superent, hoc pacto contentus erit Bavarus.

Tertio; ut Hispanis concedatur Palatinatus Inferior: Et ut Bavarus renunciet et cedat cunctas praetensiones, quas respectu Vocis Electoris ad illum statum habere posset, et quas intelligo tantum esse de quatuor locis non adeo magnis.

Quarto; ut foedus ineatur inter Ligam Catholicam, Sacram Majestatem Caesaream et Regem Hispaniae, Offensivum et Defensivum, contra quemcunque, qui vellet se praedictis rebus opponere. Ultimum hoc caput, quamvis aliquid difficultatis habere posset, cum tamen non adeo urgentis necessitatis sit, reliqua sane (modo Hispani vere agant et non alium occultum finem sibi propositum habeant) facillima sunt ad obtinendum et stabiliendum.

Quod superest, Illustrissima Dominatio Vestra pergat, ut Serenissimam infantem, ejus ministros in illa aula, recte instruat, ipsisque persuadeat, ut bene sperent de Saxone. Vereri autem motum et seditionem aliis in locis hoc tempore, suspicio est sine fundamento. Bonum etiam factum foret, urgere occupationem ejus, quod in Palatinatu Inferiori adhuc restat: quamvis mihi persuadeam,

tempus illos non perdere, exemplo Bavari, a quo heri cursorem habuimus cum indicio, quod ille totum Palatinatum Superiorem in potestatem suam redegerit, et Mansfeldius, quem persequatur, sit in vicinia Aichstadii, qui aut coactus aut volens sit adimpleturus transactionem inter Bavarum et illum factam. Certiorem etiam facio Illustrissimam Dominationem Vestram humanissimarum literarum suarum novorumque remissorum redditionis, singulares ipsis gratias agens, animitusque exosculans ei manus. Viennae 20. Octobr. An. 1621.

Hoc addere debeo: Cum Hispanorum intentio de Palatinatu Inseriori sit ea, quam diximus, tanti non facient Saxoniae Electoris declarationem, uti nunc prae se ferunt. Et ob eam causam foedus illud expectant, ut possint parta tueri sine magno suo incommodo in Belgio: Et quoniam haec nonnihil prolixiora sunt, ut nullis characteribus aut numerus in scribendo usus sim; idcirco Illustrissimam Dominationem Vestram rogo, ut simul atque hanc epistolam legerit et praecipua capita sibi annotaverit, quae pro oblata occasione utiliter observet, illam in ignem conjici curet, cum nullo modo consultum sit, ut alii quae in illo negotio acta sunt, aut alias etiam res illud concernentes, videant aut sciant. Et iterum manus illius exosculor. Manens

Ut negotium perduceretur in eum statum, in quo nunc est, multum certe sudandum et laborandum

fuit, non tantum ob causas supradictas, sed etiam propter potentiam, quam habent Haeretici his locis. Sed Deus Dominus est rerum omnium.

Inscriptio. Illustrissimo et Reverendissimo Domino meo Observantissimo, Domino Archiepiscopo de Patrasso, Nuncio Apostolico, Bruxellis.

LXXI. Literae FERDINANDI II. Rom. Imp. ad JOHANNEM DIGBRUM, Anglicanum Oratorem, quibus Ducem Bavariae excusat, quod nihil supra ea, quae ipsi commiserit, fecisset, seque in eodem semper perstiturum consilio declarat, 1621. Ferdinandus.

UT ad Nostras et Imperii ditiones in securitatis portu collocandas, Serenissimi Bavariae Ducis copiis Superiorem Palatinatum necessario praesidio contra hostium Nostrorum molitiones firmari, ratio ipsa suaserit; neque id in eum sensum trahi debeat, quasi consilio mutato, quoad Palatinatum Superiorem, Banni executionem mandaverimus, facile partim ex literis Nostris, duodecima hujus ad vos datis, partim ex adjuncto exemplo ulterioris Nostrae in Bavariae Ducem commissionis, deprehendere poteritis. Qua in re, quod eam, quam decebat, curam recte prudenterque adhibuerimus, ex eo intelligetis, quod certis ad Nos nuntiis adfertur, Palatinum proscriptum, sub signis Christiani Junioris, Ducis Brunsuicensis, justum exercitum ad Superiorem Palatinatum hunc, vix tandem a Mansfeldio respirantem, submittere. Quare,

etsi cum Mansfeldio transactum esset, si vacuum Palatinatum alius hostis occupasset, nihil a Nobis, pro Regnorum et ditionum nostrarum securirate, quam spectamus, actum fuisset. Interim de progressibus exercitus Bavarici querelae Vestrae supervenerunt: Et, quod ea expeditio, neque veteris de Mansfeldio a Bohemiae finibus propulsando, neque novae alicujus Commissionis Nostrae fundamento, niti potuerit. Quod vestrum judicium non dubitamus, quin justissimis nostris rationibus et causis, ex superius allegato vobis incluso exemplo, ac rerum ipso eventu perspecto, qua estis ad omnia justa propensione, commutaveritis.

Quamobrem hoc quoque nimis cito credidistis, cum Mansfeldio sic transactum esse, ut ab eo, ejusque milite, periculo vacui simus: cujus actiones vafrae, dubia fides, et in extremam patriae perniciem structae machinationes, efflagitant, ut subditorum saluti, et vicinis Imperii Principibus, quoquo modo consulendum fuerit: ne, dum ille tempori se accommodans, tractatus fingit, et pro lubitu refingit, atque interim a tempore vires redintegrat, et cum milite suo pabulabundus in Ordinum Imperialium subditos et ditiones, supremae protectioni Caesareae commissas, impune grassatur, opportuna insolentiae ejus compescendae remedia tardius, quam expediat, adhibuisse, a quoquam culpari possimus. Itaque et ratio ipsa, et prudentia vobis vestra suggeret, neque Bavariae Ducem contra mentem nostram egisse, neque alias hoc rerum statu firmandae tranquillitatis publicae rationes, contra versipellem Mansfeldium iniri potuisse.

Porro de induciis eadem Nobis, quae antehac, perstat sententia, idem in Rempublicam animus, aequa pacis et concordiae consilia amplectendi, eademque erga vos benignitatem Nostram Caesaream crebris occasionibus testificandi voluntas. Datum Viennae 27. Octobr. Anno 1621.

LXXII. Literae JACOBI I. Angliae Regis ad FERDINANDUM II. Rom. Imp. per quas FRIDERICI V. Comitis et Electoris Palatini, generi sui, restitutionem in integrum urget, seque eam, si denegetur ulterius, armata manu quaesiturum, minitatur, 1621.

JAcobus Dei gratia, Magnae Britanniae, Franciae et Hiberniae Rex, fidei defensor, Potentissimo atque Invictissimo Principi ac Domino, Domino Ferdinando, eadem gratia Romanorum Imperatori semper Augusto, Germaniae, Hungariae, Bohemiae, Dalmatiae etc. Regi, Archiduci Austriae, Duci Burgundiae, Styriae, Carinthiae, Comiti Tyrolis, etc. Fratri, consanguineo et amico nostro charissimo, salutem.

Potentissime atque invictissime Princeps, Frater, consanguinee et amice charissime. Ex iis, quae in bello Bohemico et Legatorum opera et maximorum Europae Principum advocatis intercessionibus, fecimus, cum Christiano Orbi, tum Caesareae Maj estati Vest. abunde liquet, quanto pacis studio teneremur. Quamobrem nemini mirum videri debet, nos magnopere mirari, eo ipso tempore, quo consilia nostra tam salutaria omni

conatu promovemus, ac suscepta etiam utrinque pacis tractatione, et Caesar. Maj. Vest. responso dato, (cui, quae statim secuta sunt, valde quidem repugnant) Generum nostrum etiam ea patrimonii parte, quae tum illi reliqua erat, exutum esse, erepto superiore Palatinatu Ducis Bavariae armis, qui eam Provinciam Caesareae Vest. Majestati, ex mandato Vestro, vindicare professus est, idque ob causas, quae omnino novae sunt et hactenus inauditae, cum tamen ex eo, quod Legato nostro publice responsum fuit, videtur concessam fuisse a Caesarea Maj estate Vest. suspensionem Banni in ea Provincia, nec resumenda prius arma, quam tribus ante mensibus nobis ea de re publice constaret. Quid quod etiam post idem Responsum in Palatinatu inferiore, Caes. Majestate Vest. sic mandante bellum denuo acerrimum exarsit, magna ejus Provinciae parte Regis Hispaniarum copiis occupata, cum manifesto totius periculo, nisi ex inopinato et praeter spem fuisset sublevata? Nos autem haec omnia sedulo expendentes, cum plane perspiciamus, quam gravia incommoda ex dilationibus hisce ac moris jam exorta, et imposterum absque dubio exoritura sint, quae forsan difficilius componantur, quam principalis ipsa dissidii causa: aequissimum censemus, ut jam tandem huic infelicissimo negotio a Caes. Majestate Vest. terminus aliquis statuatur: quem in finem nobis hoc tempore visum est tum ea proponere, quae Genero Nostro concedi cupimus, tum ea, quae ab eodem Genero Nostro Caesareae Majest. Vest. praestanda existimavimus. Et priora quidem illa apud nos

semper erunt eadem, qualia nimirum Genero suasimus prosperrima gaudente fortuna, et quae postea quicquid illi adversus attulerit casus, nullo modo non urgebimus, nempe, ut Caes. Majestas Vest. dignetur ipsum in pristinam gratiam et favorem recipere, eique haereditarias ditiones et titulos in integrum restituere, quos tenebat, priusquam Bohemis se adjunxit. Posteriora vero, quae scil. ab ipso praestanda existimamus, sunt

I. Ut idem Gener noster quicquid juris in Regnum Bohemiae, annexasque Provincias obtendere queat, ei pro se, et pro Filio in solidum renunciet.

II. Ut debita submissione et reverentia Caesareae Majestati Vest. se subjiciat, quemadmodum in ejusmodi eventis fieri a Principibus consuevit genere et dignitate paribus.

III. Ut hoc reconciliationis beneficium a Caesar. Majestate Vestra supplex petat.

IV. Ne per foedera clandestina, aut alium quemque modum pacem, et tranquillam Caesareae Majestatis Vest. regnorum, ditionumque administrationem impedire, aut conturbare conetur, sed contra ea omnia prompte, sincereque faciat, quae ad stabiliendam in illis autoritatem, potestatemque Vestram conducant.

V. Quod ad caeteros Imperii Principes attinet, tam Ecclesiasticos quam seculares, quibus cum illis lis aliqua nova ex his dissidiis intercesserit, iis quoque, quantum in ipso est, ut reconcilietur, et sinceram postea amicitiam colat, easque ineat aequitatis vias, quas compertum est optimas esse,

et facillimas ad lites componendas, quo sanciatur tandem eorum omnium amnestia, quae ex civilibus hisce malis acciderunt.

VI. Cum multa se possint offerre necdum satis perspecta, aut plane ignota, quae huic disceptationi postea inserere necesse sit, in nos recipimus (modo Caesarea Majestas Vestra, quid constituerit de summa negotii, palam ostenderit) fore, ut Gener noster in hisce omnibus rationi et aequitati obsequatur. Quam intercessionem nostram si Caesarea Majestas Vest. eo animo acceperit, quo nos eam offerimus, erit hoc insigne benevolentiae vestrae testimonium, quod, quam gratum nobis futurum sit, omnibus sincerae amicitiae officiis tam erga Vos quam Universam Domum Austriacam, nos vicissim testabimur, ulteriorem etiam, si ita videbitur, foederis conjunctionem inituri. Sin vero (quod absit) eorum, quae tam juste et moderate proponimus, nulla habebitur ratio, aut novae demum nectentur ex prioribus morae, quando multi jam menses effluxerunt, dum Caesarea Majest. Vest. cum aliis Principibus de postulatis nostris deliberat, in proximo autem responso, publice dato, eadem Majestas Vest. promiserit brevi se sine aliis indicaturam, quid de hoc negotio constituerit, et quid agere decreverit, tum sane nihil erit causae, cur miretur, si palam et orbe teste sumamus arma pro patrimonio et haereditariis nepotum nostrorum honoribus, quorum vindices facti sumus ex naturae et justitiae et dignitatis lege, praesertim cum non illis acquirere studeamus novos titulo, sed retinere avitos, quos Comes Palatinus

tum citra controversiam possidebat, cum nos illi unicam bona fide Filiam collocavimus; cujus liberos (Deo propitio tam multos) patrocinio nostro destituere omnino nefas esset; Neque vero Caesarea Majestas Vestra aegre deinceps ferre, aut jure de nobis queri possit, si, cum omnia simus experti, quibus tam justi voti sine vi compotes fieremus, post tot irritos conatus, nova a nobis et armata defensionis via ineatur. Cum autem certissimum sit, hoc fieri non posse sine Christiani orbis damno, et publicae pacis, nostraeque cum Domo Austriaca amicitiae, cujus semper studiosissimi fuimus, multiplici concussione, reliquum est, ut Caes. Vest. Majestas pro pietate et prudentia sua tantis malis in tempore occurrat, nostraque malit fraterna uti benevolentia, quam Nos ad violenta consilia adigere invitos. Deus Opt Max. Caes. V. Majestatem diu servet incolumem, mentemque eo flectat, quo pax publica, et Christiani totius orbis vocat concordia. Datum Roistonae, 12. Novembr. 1621.

LXXIII. Literae FERDINANDI II. Rom. Imp. ad PHILIPPUM IV. Hispaniarum Regem, quibus eum de promissa a se Bavariae Duci Electorali dignitate edocet, utque eam ob causam Anglici Legati precibus refragetur, amice contendit, 1622.

INtelligimus Baronem Joannem Digby a Serenissimo Magnae Britanniae Rege Legatum in aula Serenit. Vestrae, nisi jam tum advenerit, propediem adfuturum; Qui cum inter alia proscripti Palatini restitutionem urgendam verisimiliter in commissis habeat, non abs re futurum esse existimavimus, tempestive, et pro consueta fiducia nostra Serenitatem Vestram praemonere, nos jam pridem Bavariae Duci, qui turbulento hoc reipubl. tempore, tam praeclare de nobis, Sacroque Imperio, de Religione et Augusta Domo nostra meritus est, atque etiam nunc immensis sumptibus, non sine vitae et Provinciarum suarum discrimine, meretur, justis gravibusque de causis dicti Electoratus ad nos devoluti dignitatem et praerogativam, per tabulas publicas, diplomate superinde confecto, et Dil. suae consignato, promisisse, atque id solum restare, quod a temporis successu dependebit, ut praevia solenni investitura in Collegium Septemvirale, et realem possessionem introducatur. Placebit itaque Seren. Vestrae, si quid eo nomine a Legato Britannico requiretur, convenienter hujus intentionis nostrae rationem habere, quemadmodum publice, privateque interest verbi nostri fidem constanter observari. Quod Seren. Vestram latere noluimus, cujus prudentia facile distinguet, quantum hoc loci alterius cujuscunque postulatis, re non amplius integra, tribui debeat. Caeterum Seren. Vrae gratificandi, quotquot se occasiones offerent, cupide amplexuri. Datum Viennae 1. Maji, 1622

LXXIV. Literae CHRISTIANI WILHELMI, Archiepiscopi Magdeburgensis, ad SIGISMUNDUM III. Poloniae Regem, quibus redintegrari et confirmari sibi in Borussiam Ducalem jus conjunctae manus, et fidem Legatis suis haberi petit, 1628.

Serenissime Potentissimeque Rex, Domine et Consanguinee admodum observande, Regiae Majestati Vestrae salutem ex animo precor, cum prolixa studiorum et officiorum meorum oblatione! Serenissime Rex.

PErscriptum ad me superioribus diebus fuit, Sacram Regiam Majestatem Vestram non ita pridem comitia publica indixisse, ad tertium proxime sequentis Mensis Novembris, stylo novo, Warsaviae magna Senatorum et Ordinum Regni frequentia celebranda, ad quae Illustrissimus Princeps Dominus Georgius Wilhelmus, Marchio Brandenburgensis, Sacri Romani Imperii Archicamerarius et Elector, Prussiae, Juliae, Cliviae, Montium Dux et Agnatus meus charissimus, profecturus quoque sit, hoc fine, ut a Sacra Regia Majestate Vestra investituram Ducatus Prussiae observanter petat et homagium praestet. Cum autem Regia Vestra Majestas memoria teneat, Me in comitiis, Anno supra millesimum, sexcentesimum undecimo habitis, non modo simultaneam investituram

in pactis antiquis, investituris et trasactionibus fundatam, per Legatos meos petiisse, sed etiam ex gratia singulari, qua Regia Vestra Majestas, me et Domum meam benigne semper prosecuta est, solenni ritu impetrasse, omnino nunc juris hujus redintegrationem Mihi necessariam judico, ex quo Illustrissimus Princeps Dominus Johannes Sigismundus, Marchio Brandenburgicus, S. Romani Imperii Archicamerarius etc. etc. Frater quondam meus dilectus felicis memoriae, Deo sic disponente, fatis anno superiori concessit. Ablegavi igitur ad Regiam Vestram Majestatem Viros Nobiles et claros Consiliarios et dilectos Fideles meos, Amoldum Engelbrechtum, Juris utriusque Doctorem et Georgium Albrechtum a Weidenbach, Equitum Magistrum, cum mandatis plenissimis et quid proponere potissimum, coram Regia Majestate Vestra, in Consessu Illustrissimorum inclyti Regni Procerum, petereque condecenter debeant, iisdem praescripsi. Sicut sacra Regia Vestra Majestas ex literis mandati suo tempore et loco reverenter exhibendis uberius cognoscet. Quae cum ita sint, observanter sacram Regiam Majestatem Vestram rogo, ut praememoratis Legatis meis, non solum in iis, quae proposituri sunt nomine meo, non secus ac Ipsimet mihi, si in persona adessem, plenam fidem adhibeat, sed etiam petitioni meae regium adsensum praebeat, et jus conjunctae manus mihi ritu solenni denuo confirmet et redintegret. Hoc a Regia Vestra Majestate si impetravero, sicut omnino confido, obligabit Regia Vestra Majestas et devinciet sibi

me multo etiam arctius. Certe rem faciet Regio sceptro maxime dignam et apud posteros cum laude et bonis recordationibus depraedicandam. Et Sacrae Regiae Majestati Vestrae vicissim observantiam, fidelitatem, studia et officia mea, omni tempore promptissima, paratissimaque futura prolixe defero et polliceor. Quod reliquum est Regiam Majestatem Vestram cum Conjuge Serenissima Serenissimoque Filio Principe divinae protectioni atque tutelae fideliter commendo. Halae Saxonum, die 2. Octobris, 1628.

LXXV. Literae Dn. CAMERARII, Legati Suecici ad ORDINES FOEDERATI BELGII GENERALES, de expeditione Regis sui in Germaniam facta, agentes, eosque rogantes, ut communem libertatem pari cum dicto Rege studio ac fervore tueri ac illaesam contra insultus Hispano-Austriacorum servare conentur, 1630.

MEministis, postquam ex conversione rerum in Germania nimium adcrescens Hispano-Austriaca Potentia omnium pene aliorum Regum et Statuum libertati insidiari coepit, quantopere de salute ac securitate publica et Vos solliciti fueritis, (tum etiam per Legatum proprium ante paucos annos suam Regiam Majestatem ad opem oppressis ferendam admonuistis) et quam candide ac confidenter Sac. Reg. Maj. cogitationes ac Consilia Vobiscum semper communicaverit, studia

simul et operam aliquoties obtulerit. Illud etiam nunc reipsa iterum facit, cum Vobis amice indicat, quibus de causis mota in animum induxerit, ut cum exercitu mare trajecerit. Non ita pridem, nempe sub dato 24. Martii sua Regia Majestas Vobis significaverat, quod ad Intercessionem Serenissimi Regis Daniae in pacificos tractatus Dantisci instituendos consensisset, facta Vobis facultate, ut si Vobis ita videretur, ad illos etiam ex Vestris mitteretis, qui suis consiliis et causam publicam adjuvare, et Vestras etiam rationes ac commoda promovere possent. Nescio in quam partem optima ista Serenissimi Regis mei intentio hic accepta sit; quod serius aliquanto literae istae Vobis redditae sint. Sed nunc ex reipsa deprehendistis, nullum fuisse in mora periculum. An vero et quid Sacrae Regiae Majestati ad illas Literas responderitis, hactenus intelligere non potui. Verum cum Suam Regiam Majestatem indignari nonnihil animadvertam, quod hactenus de re tanti momenti nihil ad illam scripserim, confido Vos, si non aliud praestituros, saltem culpa me liberaturos esse, qui quae comperta a Vobis non habui, etiam perscribere ad suam Regiam Majestatem non potui. Sperat autem Sacra Regia Majestas sua, ut quemadmodum ipsa nihil suorum consiliorum aut actionum Vos celare hactenus consuevit; sic Vos quoque pro amicitia, quae Vobiscum ei a tot annis intercedit, pari reciprocae confidentiae Lege cum Sacra Regia Majestate acturos, ut in tempore eo rectius ac tutius sua tam belli quam pacis consilia instituere ac prosequi

possit, maxime ubi ad eundem recuperandae Libertatis scopum vos quoque unanimiter concurrrere intellexerit. Jacta nunc est alea: Transivit sua Regia Majestas non Rubivonem sed Vastum mare, et quam sibi aliisque securitatem literis et legationibus hactenus impetrare non potuit, cum bono Deo armis obtinere, aut eo saltem perducere rem conabitur, ut sub clypeo felicius succedat pacis negotium.

Cum vero non ullius privatae utilitatis, sed tantum afflictae. Reipublicae causa, imprimis vero utmari Baltico (cujus Dominio Hispano - Austriaci in Vestram potissimum perniciem inhiant) in ptiorem statum vindicato, commerciorum usus reflorescat, Sacra Regia Majestas Sua tantum in se onus in Vestrum etiam bonum et commodum susceperit, omnin sibi persuasum habet, Domini, Vos non tantum favore et votis, sed consilio etiam ac ope Vestra praeclaros Suae Regiae Majestatis conatus adjuvaturos ac sublevaturos esse.

Non ignara est Sacra Regia Majestas incertitudinis rerum humanarum, et quae in bellis potissimum vicissitudines saepius emergere soleant. Igitur in utramque partem et in omnem eventum Vos minime commissuros Sacra Regia Majestas sperat, ut ab amicis suis in communi causa ac periculo prorsus neglecta et destituta, aur secunda minus alacriter prosequi velit, aut adversa (quae Deus clementer avertat) eo difficilius restaurare et redintegrare posset. Ea vero nunc ex tot victoriis et emolumentis superiori anno cumulatim Vobis, velut e coelo transmissis, vestra felicitas, ut

nec hostes Vestri ullo pacto credere possint, vos exoptatissimis occasionibus contra ipsos in Vestram et communem causarum utilitatem nunc non usuros esse.

Non igitur permittetis, ut fructus victoriarum Vestrarum non ad Vos, non ad amicos, sed ad communes hostes perveniat. Quod Sacrae Regiae Majestatis judicio aliter fieri non potest, quam cum aut ipsi res Hispanorum jam satis nutantes et dubias, assidue magis magisque fregeritis, aut saltem amicis, qui Hispano-Austriacos a Vobis animose divertant, facultatem Viresque suppeditaveritis.

Et haec sunt, quae Sacra Regia Majestas, ut Vobis exponerem, clementissime jussit, mihi vero severe mandavit, ut sententiam Vestram in hoc maxime arduo negotio quantocius ad se referrem, quo suis rebus possit sive belli sive Pacis artibus mature et prudenter consulere. Itaque ut responsum Vestrum, quantum fieri poterit, maturetis, enixe rogo. Quod si forte per Deputatos ex Collegio Vestro de his accuratius mecum agere Vobis placuerit, lubens volensque Voluntati Vestrae, Illustres ac Praepotentes Domini, obsequar,

LXXVI. Literae a COLLEGIO ELECTORALI, ad LUDOVICUM XIII. Galliae Regem exaratae, Pacem Legatorum suorum studio conclusam esse docentes, ejusdemque ratificationem ex parte Regia expetentes, 1630.

MAximo omnino gaudio nos affecit Regia Dignitas Vestra, dum tam opportuno tempore ad Ratisbonensem conventum Legatos suos misit, eo fine, ut tandem aliquando desideratissima Christiano orbi tranquillitas redderetur, etinter Christianos et Catholicos maxime Principes pax firma coalesceret. Et magnum etiam Dei beneficium esse duximus, hanc a Deo mentem Reg. Dignitati Vestrae injectam, hoc maxime tempore, quo hic pariter cum Sacra Caesarea Majestate communicantes ejus Majestatem vidimus ejusdem pacis intimo flagrare desiderio, ut adeo speremus ex hoc animorum consensu salutem certam Christianitati, non minimo Regiae Dignitatis Vestrae officio, oblatam. Rem adeo Religionis, Imperii, Regnorumque saluti necessariam, etsi omni festinatione expeditam quidem cupimus, eoque omne studium nostrum contulimus. Quoniam tamen ipse tractatus, ut solet, alias ex aliis difficultates pepererit, tantis rerum momentis plusculum indulgendum fuit tempori; maxime cum ex parte Guastallae Ducis, oblata in satis factionem pecuniae summa, tanquam opinione sua, aequo minor reputaretur:

et ex parte Senioris Ducissae Lotharingiae, cum ut illius etiam praetensionis ratio prius haberetur, ejusdem Legatus, vigore specialis mandati, vehementer instaret, ut ne pax, nisi hujus etiam ratione habita concluderetur. Extitit toto tractatus hujus tempore, ea Regiae Dignitatis Vestrae Legatorum prudentia, dexteritas, studium et sollicitudo, ut eis hoc testimonium omni fide debeamus, eas et fide egisse, ne quid vel minimum a Regiae Dignitatis Vestrae mente et intentione deviarent. Verum cum rei evidentia et periculum, quibus fere totum orbem Christianum quotidie magis videbamus involvi, magnitudo prudentissimum quenquam moneret, e re Christianorum, et Ecclesiae Catholicae ac Regnorum omnino esse, hanc pacem propter commune bonum nullatenus comparandas difficultates, nequa quam differri, de Regiae Dignitatis Vestrae justissimo zelo et aequissimo animo omnia nobis polliciti, ita rem, quantum fieri potuit, consiliis nostris moderandam duximus, ut Regiae quoque Dignitatis Vestrae calculum nobis nequaquam defuturum et nos credamus et Legatis Regiae Dignitatis Vestrae persuadere conati simus. Atque hac ipsa freri fiducia ipsi quoque Legati tantum Nostrae auctoritati et consilio attribuerunt, ut pacis tractatum secundum tenorem Regiae Dignitatis Vestrae exhibendum, una nobiscum censuerint amplectendum. Quod utrinque fide integra, mente sincera, cum observantia, tum Caesareae Majestatis, tum Regiae Dignitatis Vestrae, actum est. Id ut Regia Dignitas Vestra quoque sub calculo ratificet,

desideramus, simulque ejusdem Legatos ob tam gratam expeditionem omnino favore nostro complectimur, Regiae Dignitati Vestrae tanquam meritissimos recommendamus, Deum rogantes, ut et Regnum suum pacificum conservet, eamque cum Regia felicitate Christianitatis perpetuo hono annis plurimis conservet. Datae Ratisbonae 13. (3) Octobris 1630.

LXXVII. Literae GUSTAVI ADOLPHI, Suecorum Regis, ad COLLEGIUM S. R. IMP. ELECTORALE, Urbis Stralsundiae Apologiam continentes, ac causas, quibus ipse adactus Imperatori ejusque foeder atis bellum intulerit, exponentes, 1630.

GUstavus Adolphus Dei gratia Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Rex, magnus Princeps Finlandiae, Dux Esthoniae, Careliaeque nec non Ingriae Dominus. Reverendissimi, Celsissimi et Illustrissimi Principes, Consanguinei et Amici charissimi: Dilectionum Vestrarum literas 29. Julii, 8. Augusti ad nos datas, ante paucos dies accepimus, quarum exteriori forma inspecta, quem admodum aequum agnovimus, nunc emendata esse, quae ante et in superioribus Dilectionum Vestrarum literis circa titulum Regium Nostrum desiderabantur, ita cum praefatas novissimas Dilectionum Vestrarum literas aperiremus, mirari subiit, cur praeter morem consuetum et contra stylum

in literis Electoralibus non modo ad Nos, aliosque Reges, verum etiam Principes Imperio Romano subjectos usitatum Dilectionum Vestrarum Nomina huic illarum epistolae praefixa sint, quasi studio id quaesitum esset, ut aliorum nomina titulo nostro Regio; praeponendo, aliquod dignitati Nostrae sublimitatique Regiae crearetur praejudicium. Libenter vero hoc quicquid est cum prioribus in descriptores derivandum censemus, quorum forsan calamum, publicae tranquillitatis quidam osores ita moderati sunt, quo omnis inter Nos et Dilectiones Vestras ulterior communicatio et Litetarum in posterum commercium tanto redderetur difficilius, cum facile intelligant Nos nihil accepturos nec admissuros esse, quod a Dignitate Nostra Regia sit alienum. Quam ob causam Literas quoque Caesareas, in quarum inscriptione Nos Caesar (Unsern Fürsten) appellat, adeoque veluti sibi subjectos compellat, nulla ratione acceptare sive admittere nuper potuimus: quandoquidem nec glebulam terrae Imperatoris beneficio tenemus, sed quaecunque Nostrum regit Imperium soli Deo et Ensi, et divina clementia bellis hactenus gestis atque exantlatis justissimae causae Nostrae serimus accepta. Verum hisce diutius immorari nolumus, praesertim cum satis conster, non magis per ejusmodi actus Regiae Majestati quicquam derogatum iri, quam Dilectionum Vestrarum Dignitati aliquid exinde accedere posse. Res ipsas quod attinet, gratum Nobis est, quod Dilectiones Vestrae injurias et indignitates, a communis quietis turbatoribus, Nobis injuste atque indigne

illatas vix se probare affirment, longe autem gratius id Nobis futurm esset, si convenientia remedia hisce malis tempestive adhibita fuissent, neque nunc Dilectiones Vestrae contra Nos admissa, elevando quicquid hactenus ab inimicis Nostris gestrum quodammodo excusare, nec omnino improbare viderentur. Antea autem cum per Literas Nostras contestati sumus; tum per servos Nostros fuse exponi curavimus, quae Nos urgentissimae rationes impulerint, imo adegerint prope, ad opem Civitati Stralsundensi ferendam, et quantum ad Nos pertinebat, satagere, ut vicinae et multiplici vinculo Nobis Coronaeque Nostrae a multis retro seculis conjunctae, saluti consulendo periculum Nostris Statibus ac Mari Baltico imminens, (si pedem ibi figere, tanta contra Nos hostilitate notatis licuisset) mature praeverteremus: quo tamen consilio nihil hostile in imperium Romanum moliti sumus, imo nihil in Imperii Romani praejudicium factum est, quin potius Nobis persuasum fuit, eo comine Nos gratias ab Imperio Romano relaturos, certe commeritos fuisse, quod Civitatem, quae alias vel contra Ipsam Caesaream autoritatem ab iniquis persecutoribus oppressa fuisset, vel tum Romani Imperii hostibus cessisset, mediam veluti viam amplexi, conservavimus imo Imperio Romano servavimus salvam et incolumen, quae singula hic repetere seu prolixius enarrare vix necessarium sive conveniens arbitramur, cum facile conjicere posimus, neminem, cujus, animo priora Nostra satisfacere nequeunt, ea iterata et aequa lance ponderaturum; habuerit ne propterea Civitas

Stralsundensis satis justas et praegnantes causas, externum praesidium atque auxilium contra vim non minus injustam quam extremam implorandi, donec ei planior et expeditior via patuerit vel ad Vestras Dilectiones vel Caesaris clementiam, tanquam ad aram vel portum salutis, ubi ipsi Stralsun denses coram aequis quibusvis terrarum arbitris, causam suam extendere ac docere parati sunt: Facile hoc quoque intelliget, quisquis norit, quam parum tunc temporis efficaciae in ipsis Caesareis decretis fuerit, non modo ad Civitatem innoxiam a praesenti ultimoque discrimine liberandum, vel paululum refrigerandum temperandumque, flagrantissimum internecini odii immaniumque irarum fervorem, quo in ejusdem loci perniciem atque exitium quidam, jus omne in armis atque violentia ferentes, iniquissime exarserant. Dilectiones Vestrae porro nullatenus se credere asserunt, Caesarem non provocatum armis ac apparatibus in Saxoniam inferiorem et postmodum Baltici maris oras deductis, Nostras ditiones ac Status infestare aut offendere decrevisse, quod Nos libenter quidem credissemus, nisi oculis Nostris tot funesta exempla observata luculenter demonstrassent, quam multi hisce temporibus nimiae et intempestivae credulitatis acerbissimas poenas dederint. Regia autem Dignitate et munere Nostro indignum judicavimus, in rebus tanti momenti, quae proprii Status incolumitatem, populorumque Nobis a summo omnium Rectore commissorum, salutem concernut, nimus credulitati indulgere. De Caesare, etsi haud mediocribus injuriis a quibusdam ejus ministris effecti, nihil mali

Nobis polliciti fuimus, sed cum ejusmodi pacis perturbatores minime a Nobis provocati. Nos tamen indignis modis lacessere et provocare, nec non injunas injuriis et indignitates indignitatibus cumulare indesinenter pergerent (prout ex gravaminibus Dilectionibus Vestris jamdudum transmissis manifeste liquet) nemini mirum videri deber, si non inani et inopinabili aliquo, sed justissimo motu impulsi, processus ejusmodi plusquam suspectos habere cupimus: Ideoque jure aequissimo Defensionis ac Gentium freti, aliis quoque mediis Dignitatem Nostram tueri in animum induximus, adeoque coacti sumus saluberrimum talibus malis praeventionis remedium arripere, solliciteque providere, ne provincias Vestras sibi adjacentes vellicare assueti, validiores et transmarinas in Regnum Nostrum impressiones tentarent, Directum Dominium in feuda ab Imperio dependentia, quod Caesari Imperioque Romano competat, haud refragamur, minime tamen Jus illud et vinculum vicinitatis, amicitiae et consanguinitatis solvere potest vel efficere, quo minus amicorum, Vicinorum ac multo magis Consanguineorum adversis condolere liceat, Nobisque Regi ac Principi externo integrum sit, locum, rationem, causam que commendatam habere: praesertim cum non tam propria culpa quam sinistris inimicorum machinationibus indefensi atque indicta causa, nec eo juris ordine servato, quem in Statu sive Ordine Imperii Romani convincendo et condemnando servare moris est, in tantam calamitatem sint praecipitati. Persuadent sibi

insuper Dilectiones Vestrae peculiares Caesari causas fuisse, cur amici et consanguinei Regis partes non plane judicarit deserendas; Ideoque Polonis in Borussiam subsidia missa esse, quod proinde tanti non esse existiment, ut eidem alia supersint rerum componendarum pacifica media, ac ideo bellorum motibus Imperium non esset turbandum. Nos e contra facile Nobis persua deri patimur, causas impulsivas ac suasorias, subsidia ista hostibus tunc Nostris submittendi non defuisse: an vero illae rationes ad causas negotii justificandas, vel nostras actiones improbandas quicquam pertineant, velimus ipsae Dilectiones Vestrae dijudicent. Amicitia, quae Imperatori cum Serenissimo Poloniae Rege intercedit, nequaquam Nobis necessitatem imponit ejusmodi invasiones ac hostilitates non aegre ferendi, nec ullo prohibet jure, quo minus Nobis fas sit, Digniratem Nostram contra ejusmodi violatores digne tueri, et illos, qui in Statuum Nostrorum Nostrique praejudicium hostilia quaevis omni injuria exercuerunt, justo talionis jure, vindicta debita persequi, et demum hostes potius alibi quaerere alienisque in oris sistere, quam Domi in Regni Nostri Visceribus non sine perpetua sollicitudine expectare, quodque jus Nostrum induciae inter Nos et Regnum Poloniae stabilitae nulla ratione tollere, aut minuere possunt. Quae singula etiamsi ita se habeant, ultima tamen minime a Nobis sunt tentata primo loco: Meminerunt equidem Dilectiones Vestrae, quoties per amicabilem compositionem omnis discordiae fomitem tollere conati simus; quod vero optime

cogitata Nostra, optato caruerint successu, id Nobis non venit imputandum, sed illorum iniquitati et tergiversationi ac technis, qui omnia a Nobis proposita media partim indigne rejecerunt, partim eluserunt et frustrarunt. Quapropter cum leniora nihil proficerent, nulla prorsus admiratione dignum, quod Nos ad asperiora inviti adscenderimus: Et quia Dilectiones Vestrae in prioribus suis Literis, nec verbo quidem attigerunt remedia, quae Dilectionum Vestrarum Autoritate et interpositione justissimis querelis Nostris adhibenda, haud injuria poltulavimus, quid aliud inde colligendum fuit, quam Nobis optionem, imo necessitatem relictam fuisse, alia via, Nobis Statibusque Nostris interim prospiciendi? Quod autem saepius protestati sumus, hic repetitum quoque volumus, nimirum Nos ab Imperio Romano, Dilectionibus Vestris, seu aliis Imperii Romani Ordinibus ac membris, quae nos non offenderunt, nequaquam alieniores esse, et nisi provocati fuerimus, non alienos futuros, verum hoc armis nostris solummodo quaeri, ut privata quorundam in turbido piscari suetorum ambitio, ferocia ac licentia, ne in immensum exerescant, retundantur, nec non Nostra securitas et amicorum, vicinorumque salus in tuto collocentur, quo facto Imperium Romanum non turbamus, nec debitam Imperatori Imperioque obedientiam detrectantium partes juvare, nec Statum Imperii laedere, sed multo magis turbatores publicos coercere, inclytaque Imperii membra ab exitio servare et a turbatorum injuriis vindicare Nobis animus est. Tandem Nos hortantur Dilectiones Vestrae, ut arma mota sistamus

et abducamus, quod tum demum faciendum arbitramur, ubi certius aliquid, cum de Injuriarum Nobis illatarum satisfactione, tum Nostra, vicinorumque securitate constiterit. Et si ante annum et quod excurrit, alii non semel moniti ad manifesta signa e Borussia educenda atque abducenda promptiores se ostendissent, nec exercitus noster in has oras nunc forsan ductus fuisset. Caeterum si etiam nunc conditiones Pacis aequae, honestae ac tutae in medium allatae fuerint, remque hanc ab altera parte serio tractari animadvertemus, tamtum abest, ut a pacis tractatione Nos alienos ostendamus, quin justam et securam pacem unicum ac praecipuum armorum Nostrorum scopum esse ingenue profiteamur. Ideoque Orbi Christiano Dilectionibusque Vestris gratulamur, quod eos in spem solidae pacis erectos intelligamus, quam Dilectionum Vestrarum praeclaram in communem Orbis Christiani pacem propensionem et studium instituti Collegii Vestri Virtur omnino polliceri videtur. Et quemadmodum Nobis omnia bona, omnemque amicitiam de Dilectionibus Vestris promittimus; ita, si qua in re illis vicissim gratificari poterimus, ad id Nos semper invenient benevolos et paratos. Datum Stralsundi die 13. Septembris, Anno 1630.

Reverendissimis, Celsissimis, Illustrissimis Dominis Consanguineis, Affinibus et Amicis Nostris Charissimis, Romani Imperii Electoribus Principibus.

LXXIIX. Literae JOH. GEORGII I. Electoris Saxoniae, ad VLADISLAUM IV. Poloniae Regem, quibus dolorem suum ob mortem SIGISMUNDI III. Regis et Constantiae Regina Parentum ipsius, gaudiumque, quod in Successorem ac Regem Poloniae electus sit, testatur, 1633. P. P.

EX Regiae Serenitatis Vestrae Literis die 14. Novembris anni praeteriti datis, at hisce primum diebus Nobis exhibitis, plenius intelleximus, quod cum divinae Majestati placuisset Regiae Serenitati Vestrae per obitum Serenissimi Domini Parentis, Domini Sigismundi III. Poloniae et Sueciae Regis, Magni Ducis Lithuaniae etc. etc. gloriosae recordationis, acerbum doloris vulnus infligere, Eidem nunc placuerit orbitatem et luctum Ejus efficaciter solari, ex quo ad 13. diem Novembris ab inclytis Ordinibus in Regem Poloniae, Magnumque Ducem Lithuaniae electa ac renunciata fuerit, ac ad solennem inaugurationem die 30. praeterlapsi Mensis Januarii post peractas Serenissimorum Dominorum Parentum, laudatissimae memoriae exequias, praestituta, cum annexa petitione, ut utrobique quanto affectu et benevolentia Regiam Vestram Serenitatem, Regalemque ejus Domum prosequamur,

testatum faceremus. Nunc confiteri oportet singulos et universos, et quotidiana subinde id comprobat experientia, praepotentem illum Deum, qui omnem hunc mundum regit ac moderatur. laeta solere permutare tristibus, quosque in casum adversum incidere permittit, hos juxta beneplacitum propitiae suae voluntatis rursus erigere ac solari, et quos caedit ac vulnerat, eorum plagas et vulnera iterum obligare et sanare. Plane Nos quod attinet, persuasissimum Regia Vestra Serenitas sibi habeat, non uno nos modo affectos fuisse. Nam quam primum Regiae Vestrae Serenitatis Ejusdemque Domus Regalis splendi dissimae moerorem ac luctum ex obitu Serenissimorum Parentum contractum cognovimus, non potuimus non ad compassionem Christianam et condolentiam commoveri. Posteaquam vero ex Regiae Vestrae Serenitatis Literis percepimus, Inclytos Status Regni Poloniae et Magni Ducatus Lithuaniae, tam fortem, tamque heroico spiritu praepollentem, nec non tanta sapientia, tam excelso ingenio, adeoque tot virtutibus regiis praecellentem Magnatem ac Dominum in Regem suum unanimi consensu elegisse, Ejusque Capiti, solenni inaugurationis ritu Regale dia dema imponere decrevisse, equidem ingenti laetitia tam laeto accepto nuntio perfusi sumus. Magnas Regiae Serenitati Vestrae gratias non tantum agimus, quod ea de re certiores Nos reddere, atque hoc ipso publici sui gaudii participes facere voluerit: verum etiam tantae dignitatis accessionem, qua Deus optimus maximus Serenitatem Vestram in Thronum hunc regalem

subvexit, Eidem ammitus gratulamur, voventes et optantes, ut spiritu Consilii, Sapientiae, Intelligentiae, Roboris ac fortitudinis induta, Regnis ac Provinciis suis secundo vitae cursu, optime vigens valensque in pacis et quietis publicae perpetua fruitione, florentissimaque fortuna ad Christian populi laudem atque emolumentum laudatissimaeque coronae Polonicae honorem, decus ac incrementum, per spatia annorum ac decursus quam plurimos immortalis Dei munere prae esse valeat. Quod reliquum est Regiam Serenitatem Vestram perstudiose rogamus, ut in Regia illa ac singulare illa affectione atque amicitia erga Nos Nostramque Domum Electoralem constanter perseveret et continuet, li qua in re Regiae Serenitati Vestrae vicissim grata officia, amicitiam et honorem praestare poterimus, omni tempore Nos Regia Vestra Serenitas promptissimos ac paratis simos inveniet. Dabantur Dresdae die 15. Febr. 1633.

LXXIX. Literae STATUUM S. R. Imperii Heilbronnae congregatorum ad CAROLUM I. Angilae Regem, quibus Ipsi foedus Heilbronnae, inter Princupes Protestantes, libertatis Religionis publicaeque securitatis tuendae causa initum, nuntiant, 1633.

OMnium Principum et Rerumpublicarum maximopere interesse, ut Status vicini in Libertatibus,

juribus et Privilegiis suis conserventur, ne unus ita praevaleat, ut postea tractu temporis leges omnibus reliquis, etiam iniquas, pro lubitu imponere possit, iis notissimum est, qui res politicas vel summis labris gustarunt saltem. At quid per hosce quindecim annos in Germania actum, qua ratione una Domus Libertatem Nostram opprimere, absolutum dominatum apud Nos primum stabilire, et Monarchiae universalis fundamenta ponere, quibus innixa reliquis quoque Regibus, Principibus et Rebuspublicis graves esse eosque desideriis suis implicare possit, conata sit, nemo, quam qui omnia, ignorat.

Hisce gravissimis argumentis inter caetera, quae plura enumerari possent, Serenissimus, Potentissimus et Gloriosissimus quondam Suecorum Rex beatissimae memoriae, Gustavus Adolphus, motus, arma expedivit, ut libertatem Nostram et omnium vicinorum securitatem vindicaret. Postquam autem arcano omnipotentis consilio ipsius Regia Dignitas et Majestas, pro omnibus pugnans, egregie vincendo occubuit, aeternum triumphatura, nostrum esse duximus, nobis ipsis non deesse, vestigiis bene monstratis insistere, libertatem stabilire, oppressos restituere et quantum in Nobis securitatem praestare. Hac igitur de causa in Urbe Imperiali Hailbrunn convenimus, et quod non solum ipsi justum et necessarium duximus, sed etiam ad id a Regibus, Principibus et Rebuspublicis amicis, et inter illos etiam a Regia Dignitate et Majestate Vestra per Legatum ipsius, generosum Equitem, Dominum Robertum Arbstruder adhortati fuimus, in nomine

individuae Trinitaris foedus arctissimum inter Nos conclusimus, ad nullius, praesertim pacifici, offensam, sed pro Nostra legitima et in omni tam divino quam humano jure fundata defensione, pro Religione et Libertate, pro aris et focis tam diu duraturum, donec securam, certam et aequam pacem recuperare queamus, vel armis, vel tractatu, quem, si aequivocationibus, si captionibus, si cavillationibus careat, et debito modo et loco idoneo propositus fuerit, non rejiciemus, ea tamen lege, ut omnia sub clypeo agamus. Quoniam ergo hoc Nostrum foedus non tantum jumstisimum, nullaque alia de causa factum est, quam ut religio, libertas Nostra et omnium vicinorum securitas sarta tecta maneat, non dubitamus Regiam Vestram Dignitatem et Majestatem id non solum approbaturam, praesertim cum ipsa quoque Nos ad id hortata sit (pro quo Regio et clementi officio debitas et humillimas gratias agimus) cum ipsius quoque res per consequentiam hic agatur, cumque sciat, quantum emolumenti ad Ipsius charissimos Nepotes Domus Palatinae, quorum restitutionem et defensionem, utpote Corporis Nostri membrorum, vigore hujus foederis suscipimus, inde pervenire possit: sed etiam quin dictas ob causas Nos consilio et subsidio sit juvatura, quo sasutaria ipsius consilia tanto melius ad effectum speratum perducere queamus.

Quod superest, Deum Ter Optimum Maximum oramus, ut Dignitatem Vestram Regiam et Majestatem diutissime conservare et omni felicitate spirituali et temporali cumulare

Observantissimos et humillimos Augustissimae Coronae Sueciae Legatum, et Principes ac Status Imperii, p, t. congregatos et confoederatos etc.

LXXX. Literae STATUUM AC LEGATORUM PRINCIPUM S. R. IMPERII Heilbronnae degentium ad LUDOVICUM XIII. Galliae Regem, quibus ei pro salutaribus consiliis sibi suppeditatis gratias agunt, Illumque de foedere inter semetipsos inito ac proxime cum ipso ac Sueciae Regina ineundo certiorem reddunt, 1633.

TRes sunt causae, quae nos impulerunt ad Regiam Vestram Dignitatem et Majestatem hasce literas exarare; Prima, ut gratias agamus pro benevolis et salutaribus adhortationibus, quas Regia Dignitas et Majestas Vestra per Legatum suum, Illustrem Dominum De Fequiers Nobis fecit. Secunda, ut Regiae Vestrae Dignitati et Majestati notum faciamus, quomodo ipsius consilio usi fuerimus et foedus arctum inter Nos primum, post etiam cum Corona Sueciae sanxiverimus. Tertia, ut, quid statuamus de foederis inter Coronas Galliae et Sueciae initi Nobis permissa participatione eandem

certiorem reddamus. Primum, quod attinet benevolentiam, quam Regiae Vestrae Dignitatis et Majestatis dictus Legatus nobis obtulit per consilium salutare, quod Nobis dedit, quodque ipsi unicum salutis Nostrae medium esse judicavimus, Nos autem Regiae Dignitati Vestrae et Majestati obligatos, pluribus adhuc eidem obstrinxit, et ad gratias ingentes, quas etiam hisce agimus, pro solicitudine et affectu singulare in nos devinxit; quanquam jam ante vidissemus, Nostram salutem et omnium Vicinorum Nostrorum securitatem a Nobis conjunctionem animorum et virium tam inter Nos, quam cum inclyta Sveciae Corona, postulare, tanti tamen Regis, patriae Nostrae amicissimi, adhortatio, nos jam currentes, non leviter impulit. Quod ergo secundo loco dicendum, in nomine individuae Trinitatis foedus, cujus exemplar Dignitati Veltrae Regiae et Majestati transmittimus, sanxivimu, ad nullius, praesertim pacifici, offensionem et ad securitatem vicinosum, quorum aeque Nostri interest, nos subsistere; nam acta proxime elapsorum annorum in bello Mantuano in seminibus discordiarum per Helvetiam seminatarum, in aliis machinationibus satis superque demonstrarunt, cupiditatem dominandi hostis, terminis Patriae Nostrae non coerceri, sed adumbratam Monarchiam universalem ad vicinos Nostros etiam spectare, cupereque hanc Domum super ruinas libertatis Nostrae fundamenta struere, quibus innixa, reliquos etiam Reges et Respublicas tanto facilius evertat. Et Gallia ipsa aliquot ab hinc lustris experta est, quo Hispania tendat, et quod Deus avertat, si nos hostis superasset,

etiam tunc experiretur. Tertio invitavit Nos Illustris Dominus Fequieres, ut intraremus in foedus, quod Regia Vestra Dignitas et Majestas cum Corona Sueciae renovavit; sed cum minima pars Nostrum praesens adesset, et absentes Deputatos suos solummodo misissent, non aliter instructos, quam ad tractandum de iis saltem articulis, qui in Literis, per quas convocati fuimus, continebantur, tum nihil concludi potuit, inopia mandatorum. Interim in consessu nostro nihilominus foederis istius articuli propositi fuerunt, cumque maximam partem aequos et bene positos esse agnosceremus, et in sexto non dubitaremus, Regiae Vestrae Dignitati et Majestati eam esse mentem, ut velit Statibus protestantibus omnia et singula jura, quae iis vel jure Magistratus, vel vi et respectu territorii aut superioritatis, tam circa ecclesiastica, quam Politica competunt, salva, integra et illibatata manere, et persuasum Nobis sit, Regiam Vestram Dignitatem et Majestatem non permissuram, ut ex Regno suo, vel ex vicinia hostes nostri, neque directe neque indirecte, juventur vel supportentur, et demum speremus, eam hoc belli difficillimi tempore, cujus sumptus, quam immensi sint, satis novit, ut quae ipsa bella maxime gessit, nos subsidio nummario esse juvaturam, cognitum habens, quanto minori cum damno ignis in aedibus vicini, quam in propriis extinguatur, tanto minus absentium Legati dubitarunt, Dominos et Principales suos huic foederi, ubi per Literas Dignitatis Vestrae Regiae et Majestatis edocti fuerint, eos in his non errare, lubenter subscripturos.

Quod reliquum est Dignitari Regiae Vestrae et Majestati omnia felicia et prospera optamus et illam curae Omnipotentis Dei commendamus. Dabantur Haylbrunnae 26. April. 1633.

LXXXI. Literae GEORGII II. Landgravii Hassiaco - Darmstadiensis, vigore quarum CAROLO I. Angliae Regi exponit illam juris dictionis partem, quam secum Elector Palatinos in Oppidum Umbstadiense habuisset communem, sibi ab Imperatore, in compensationem damnorum ditionibus Hassiacis per milites Palatinos illatorum, adjudicatam esse, atque abs eo enata inter se et dictum Electorem hac de re controversia aequis et amicae transactionis conditionibus tandem decidatur, assidue flagitat, 1633.

Serenissime et Potentissime Rex, Domine Consanguinee, summa observancia colende.

NOn dubitamus, quin Regiae Vestrae Serenitati abunde satis constet, quantum exercitum Caesareae Majestatis accitu et auspiciis, Marchio Ambrosius Spinola, Circuli Burgundici Archistrategus, anno M. DC. XXI. in Palatinatum inferiorem duxerit, quamque brevi temporis spatio pleraque loca munitiora, tantoque magis alia, citra et ultra Rhehura, in potestatem suam redegerit: ne quidem illis locis parcendo, quae Domino Palatino

Electori non in solidum propria, sed cum vicinis Principibus aliisque immediatis Statibus Inperii communia fuerunt. Unde contigit, ut non minus alii in communione constituti, a bello isto alieni, in praeliis illis affligerentur, quam qui tanquam belli autor petebatur, ipse Dominus Elector Palatinus.

Est oppidulum in parte Sylvae Hercyniae, Ottonica dicta, nomine Umbstadium, cujus possessio Principibus Hassiae Landgraviis, jam ab annis amplius centum, cum Domino Palatino Electore communis erat. Verebatur Dominus Parens noster, inclytae memoriae Ludovicus Hassiae Landgravius, ne illud, quia planum est, et immunitum a Caesareo et Hispano exercitu, interciperetur, et eodem modo quo alia loca, cum Domino Palatino communia, infestaretur. Ipsi etiam subditi et incolae, supplices Domino Parenti nostro facti, enixissimis precibus contendebant, ut se universos in protectionem suscipere, et eripere his malis ingruentibus vellet. Quibus vota sua Consiliarii Electorales in Regimine Heidelbergensi accommodantes, egerunt cum eodem Domino Patre nostro, ut Umbstadium cum suis attinentiis, veluti ex parte ad se spectans, in suum Patrocinium ac Clientelam ex toto suscipere acquiesceret. Id quod et factum est; atque ita Umbstadiani cives et subditi, tanto periculo liberati, secure sub alis tum dicti Domini Parentis, tum nostris exinde usque huc degentes, salurem omniaque commoda sua, Nobis accepta esse ferenda, ultro fatentur. Quorum fecuritate suisque propriis afflictionibus stimulati, alii quam

plurimi Palatinatus subditi, relicto patrio solo, tanquam ex tempestate quadam in nostris provinciis sese subduxerunt, quos ceu profugos ac miseros in luctu et lamentis jacentes exules, jure communi humanitatis, Dominus Parens noster recepit, ac Benefice clementerque habuit: nec minori postea commiseratione et amicitia Nos ac subditi nostri eos tractavimus. Cujus beneficii Palatini subditi adeo non immemores erant, ut nonulli ex ipsis, suae gratitudinis speciem, etiam lacrymis professi fuerint. Quin et ipse Dominus Palatinus literis ad Nos, Haga, repetitis vicibus perscriptis, eo nomine gratias Nobis non exiguas agendas putavit. Durantibus autem illus belli indies magis magisque ingravescentibus motibus, et jam ante, id apprime sibi faciendum rebatur Dominus Parens noster, ut in omnibus suis actionibus et negotiis ambularet circumspectissime, neve quidquam, cujus ipsum poenitere unquam posset, committeret. Et cum pacis ac tranquillitatis amantissimus fuerit, belligerantium armis sese haudquaquam immiscuit: Verum medius inter utrosque manens, consiliorum et actionum suarum studia eo unice intendit, ut ante rerum omnium ruinam, huic exitioso bellorum incendio meta praestrueretur, partes discordantes ex aequo compositae Sacrae Caesareae Majestati conciliarentur, utque sublatis tam aerumnosi belli ac ingentium confusionum malis, ex fatali quasi rerum occasu, public quietis et pristinae concordiae vigor refloresceret.

Quae pientissima Principis sollicitudo, ut plerisque moderatis hominibus, omni laude dignissima

visa fuit: ita praeter spem atque expectationem, non leves invidiae stimulos apud nonnullos conciliavit, aegre ferentes, quod isto tempore Dominus Parens noster pacis cultor, quod quietis cupidus, quod salutis Patriae amans, legum Imperii fundamentalium observans, ac a partium studiis alienus esset, neque Regiae Vestrae Serenitatis Sororii, Electoris Palatini, Domini Friderici V. factum, quo sese motuum Bohemicorum participem reddidit, coronamque Regni Bohemici controversam, et maximis periculis obnoxiam, sibi imponi, tantamque inde belli molem Patriae inferri fustinuit, approbare, aut Confoederationi inter nonnullos Principes initae nomen dare voluerit. Qua tamen in re non tam constans suae mentis consilium, quam praeter Regiae Vestrae Serenitatis Domini Parentis, Magni illius Jacobi, gloriosissimae et felicissimae recordationis, prudentissimum judicium, etiam Serenissimi Domini Electoris, plurimorumque Evangelicorum Saxoniae Superioris et Inferioris Principum, nec non aliorum Imperii Procerum atque Ordinum exempla sequebatur. Neque vero solo odio res constitit Domino Parenti nostro, Principi integerrimo, optimeque de Regiae Vestrae Serenitatis Sororio, Domino Electore Palatino, ipsiusque subditis merito, utpote quos profugos tam benigne, ut supra commemoravimus, susceperat, ac re auxilioque adjuverat; sed pro tanto salutis publicae studio, pro benemeritis istis, haec ei gratia relata fuit, ut exitium ei excidiumque totique suae Domini Hassiacae Darmstadianae subito et praeter omnem expectationem

intentaretur: Provinciae et terrae ejus pacatae atque inermes, praesente ipso Domino Friderico Palatino, sub specie amici et innoxii transitus, invaderentur, inque illis passim incendiis, caedibus, rapinis, expilationibus aliisque horrendis malis saeviretur. Nam et oppida habitatoribus evacuata, villae eversae ipse Dominus Parens cum dilectisimo fratre nostro secundo genito in captivitatem, violato hospitalitatis et omnium gentium jure, Manhemium, Palatinatus fortalitium, abductus; summatim omnia insolentiarum et crudelitatum genera edita. Quod tamen omne Regiam Vestram Serenitatem malumus ex adjuncta succincta delineatione, quam ex nostris verbis, sine acerbissimo animi dolore non commemorandis, cognoscere. Damna autem in hac injustissima invasione Domino Patri et Subditis illata, ut post inquisitionem factam apparuit, ad multa centena aureorum millia, (thonnas auri appellant) computata fuere: quorum aliqualem saltem reparationem et retributionem Dominus parens noster citra tacitam Injustitiae approbationem, salvaque sua Principali existimatione, negligere nec potuit nec debuit. Hoc enim jure in Imperio Romano Germanico, Legibus Comitialibus et Constitutionibus, communi Imperii Ordinum consensu introducto, sancito et confirmato utimur, quod etiam ubivis gentium obtinet, ut damna, quae quis in bello intestino medius ac Neutralis existens, absque culpa pas sus est, ab eorum autoribus et suapte sponte resarciantur, vel si ii, qui damna dederunt, ea restituere tergiversentur, per viam juris ad ea recompensanda

compellantur, utque quilibet correus in ejus generis commissis, possit in solidum pro tota summa conveniri, usque dum laesae parti sufficienter satisfiat. Itaque querimonia ad Caesaream Majestatem et Electores, Delegatosque Ordinum Imperii, in conventu Ratisbonensi anno M. DC. XXIII. congregatos, a Domino Parente nostro ibidem praesente delata, par et aequum Supremo Imperii capiti et Electoribus, nec non aliis Principibus consultis visum fuit, ut damna eidem Domino Parenti nostro illata, ab autoribus, Domino Electore Palatino, Comite Eisenburgico (adversus quem etiam rerum rite ac legitime judicatarum nobis autoritas assistit) aliisque resarcirentur. Cum igitur, ut supra diximus, Umbstadium jam ante ex parte, ad Dominum Parentem nostrum, ut Principem et Landgravium Hassiae, jure haereditario spectarit, Palatinatus etiam in varias partes miserrimis modis laceraretur et discerperetur, et Dominus Parens noster enormissime a Domino Palatino laesus et damnificatus, metueret, ne se dormiente, et aliqualem reparationem damni negligente, alii vigilarent, locumve illum in jus suum acquirerent, sibique haeredibusque suis Hassiae Principibus novae molestiae, ex nova communione accrescerent: Praefecturae Umbstadianae partem Palatinam, sibi a Sacra Caelarea Majestate, etiam damnorum istorum intuitu ultro oblatam, et jure haereditario concessam, non spernendam ratus fuit, eamque confirmari, pactisque successioriis inter Principes Saxoniae et Hassiae contractis inseri curavit. Hinc oppidulo Umstadio, imminet Ottisberga, montana

quidem, sed ruderosa et ruinis oppressa domus, cui exilis pagorum numerus paret. Ejus tamen situs ita comparatus, Umstadioque in tantum vicinus est, ut sine adjuncta arcis Ottisbergicae possessione, belli tempore, nemo unquam illius dominio libere et pacate frui possit. Ideoque et hanc praefecturam Ottisbergicam, sane non magnae alias aestimationis, si territorium et reditus spectentur, Caesarea Majestas Domino parenti nostro contulit. Et harum quidem sesqui-Praefecturarum Palatinarum (quas pie defunctus noster Parens, sibi haeredibusque suis Hassiae et confratemis Saxoniae Principibus, ex causa jam dicta, adeoque jure conquisivit) ea conditio est, ut extra Palatinatus fines sitae sint, nec antiquitus ad eum, sed ad Abbatiam Fuldensem spectarint: terminos insuper habeant, ac limites, adeo angusto terrae tractu, uniusque aut ad summum sesqui - millaris Germanici circumferentia inclusos, ut annui ipsius proventus rarissime octingentas aut mille libras Anglicanas aequent aut excedant. Has autem sesqui - praefecturulas (ut eas ita vero nomine appellemus) uti sine praeviis a Domino Electore Palatino datis damnis, dictus Dominus Parens noster, alieni nequaquam appetens, minime desiderasset: ita impares longe, imo vix decima parte pares sunt, injuriis et damnis a Domino Palatino datis recompensandis. Sed reservavit Dominus Parens noster actiones sibi, propter ante dictas injurias et damna, omni jure debitas, et in Dominum Palatinum Electorem, ejusdemquo haeredes jamtum quaesitas, nempe (1) ex Constitutionibus Imperii, ratione poenae pacis publica (2)

pro damnis injuria datis, et (3) in commissium directum rerum Feudalium dominium competentes. Quae actiones, quamvis morte Domini parentis nostri ad Nos, haeredem et successorem ejus devolutae sint, et in Domini Palatini liberos, haeredes ac successores jure transierint, nihilominus tamen Dominus Administrator Ludovicus Philippus Comes Palatinus ad Rhenum, etc. iis non consideratis, aliquoties dictas sesquipraefecturulas a Nobis repetere et vindicare instituit. Et quamquam Nobis adsit jus quaesitum, nemini per vim auferendum, legitima item possessio autore Praetore, ex justa causa ad Dominum nostrum Parentem translata, posteaque ad Nos, tanquam successorem et haeredem, rite devoluta, nec non summa aequitate subnixum jus retentionis; tamen ad redimendam (quod dici solet) vexam, nullo ex debito, sed solo pacis amore pro bona vicinitate et amicitia inter tam conjunctos sanguine Principes, Domino Palatino Administratori, amicae compositionis conditiones obtulimus, non aequitate solum plus quam justas, ac communem transactionum formam superantes, verum etiam tam Palatinae, quam Hassiacae Familiae honorificas et salubres, quas schedae hisce inclusae exhibent.

Quamvis autem meliorem, de praedicto Domino Administrator, spem concipiamus, quam quod illis sese similem sit exhibiturus, qui viribus potius quam justitiae causae confisi, jus in armis positum habent, iisdemque magis quam jure experiri malunt. Attamen cum ad hunc modum, nec

sequius haec omnia se se habeant, necessarium esse duximus, ad Regiam Vestram Serenitatem ea perscribere; tum ut ei de re tota, deque toto hoc tractatu, quemadmodum ex vero a Nobis relatus exposicusque est, constare possit; tum ut simul non modo de pii Domini Parentis nostri, nostrisque ipsius justis honestisque actionibus, verum etiam de ipsius causae nostrae justitia et oblationum Domino Administratori Palatino factarum aequitate, judicare ex aequo et bono quear. Sancte autem profitemur et testatum volumus, neque in hisce ad Regiam Vestram Serenitatem datis literis, iisdemque adjecta factorum delineatione, neque alias Nos, sponte aut ultro, multoque minus animo detrahendi quicquam honori ac existimationi Domini Electoris Palatini, ipsiusque honoratissimae Familiae, (id quod a Nobis alienissimum est) sed invitos plane ac demonstrandi, tuendique juris ac justissimae possessionis nostrae causa, rerum harum, alias pro voto nostro sopiendarum, mentionem facere, eandemque longe lubentius intermissuros, nisi a Nobis sesqui istae praefecturulae tam instanter, quasi res ad Nos non jure pertinentes, postularentur, Regiaeque Vestrae Serenitatis auctoritas, ipsiusque Dominae Sororis, tanquam restitutionem hanc desiderantis, merita tamen causae procul dubio ignorantis, enixa voluntas, tanquam obstaculum quoddam amicabilis composicionis allegaretur. Non dubitantes, uti Regiae Vestrae Serenitatis beatissimus Dominus Parens, gloriosissimus Magnae Britanniae Rex Jacobus, in quadam sua Epistola, anno 1622. memorabile hoc, et Rege

tam justissimo, quam prudentissimo, oppido dignum judicium, de Domino Parente nostro, rebusque hisce pronunviavit; Nihil nempe aequius esse, quam ut Domino Landgravio Ludovico, illatum damnum resarciatur: Ita et Vestram Regiam Serenitatem, pro aequissimo, multisque rerum luculentissimis exemplis abunde cognito judicio, perspecta causae nostrae justitia, explorataque conditionum a Nobis oblatarum exuberante aequitate, Nos sibi commendatos habituram, nec passuram, ut Nobis pacifico et quieto S. Imperii Principi iniquior conditio inferatur, aut is qui se, sive juri in Sacro Romano Imperio recepto, sive honorificae et aequae transactioni committere paratus est, per injuriam et vim ullo modo laedatur. Ideoque Regiam Vestram Serenitatem officiosissime rogamus, ut autoritatis suae auspiciis, pro summa Regia sua prudentia et aequanimitate, pro rei totius ex nostra parte militante justitia, Domino Administratori Palatino suadere haud gravetur, quo hanc inter nos exortam contentionem, amicae transationis interventu expirare, quam ad majorem animorum exasperationem devenire malit. Faciet certe Regia Vestra Serenitas rem Deo pacis autori non ingratam, Regiarumque suarum virtutum laude dignissimam, nec non Palatinis et Hassiacis Principibus, territoriorum connexione sibi invicem vicinis, ipsorumque posteris salutarem. Quod reliquum est, Deum precibus veneremur, ut Regiam Vestram Serenitatem longe in terris sospitem esse, et coelesti benedictionis rore adeo ubertim perfundere velit, ut Dominorum Antecessorum suorum

rum prosperitate felicior, florentissimam Regnorum trigma, ad summum divini Numinis honorem et immortalem gloriae et laudum suarum famam, pacato ac fausto regimine diutissime gubernet. Dabantur in Fortalitio nostro Giessen, XXVI. Octobris, Anno aerae Christianae CIC DC. XXXIII.

LXXXII. Literae AXELII OXENSTERNII, rerum per Protestantes in Germania gerendarum Directoris, ad LUDOVICUM XIII. Galliae Regem, quibus nihil certi de Philippsburgo, ob causas sat praegnantes, concludi et in Regii desiderii satisfactionem statui adhuc potuisse, exponit, 1633.

APpulit pridie a Serenissima Regia Majestate Vestra ad me ablegatus, Praenobilis Dominus de Gournay, traditisque Serenissimae Majestatis Vestrae Literis eam, quam Serenissima Majestas Vestra his inclusam reperiet, de Philippsburgo ore et scripto mihi Statuumque consiliariis fecit propositionem. Juxta quam Serenissimae Regiae Majestatis Vestrae Literas, qua par est reverentia accepi, imprimisque pro favore animique Regii testificatione in Patriam meam, ejusque confoederatos Serenissimae Regiae Majestati Vestrae humillimas gratias dicendas duxi. Ad rem quod attinet, nullus dubito Serenissimae Regiae Majestati Vestrae memoria excidisse, quae ei ejusque secretioribus Dominis

Consiliariis et primae notae Ministris a Serenissimae Majestatis Dominae meae clementissimae et Confoederatorum Legatis nuper e Gallia reversis in hoc ipso, quod ad Philippsburgum attinet, negotio, debita reverentia proposita, solidisque rationibus ac circumstantiis remonstrata fuerunt: Nimirum ipsum Philippsburgum praeterquam quod non multis abhinc annis et contra Imperii constitutiones et factam cum nonnullis Electoribus Principibus et Statibus Imperii conventionem insigni Statuum et causae comunis praejudicio, forsitan et figendo Dominatui Hispanico in superiori Germania pedi, contra jus fasque in vallum et propugnaculum surrexerit, non tantum vi pactae cum Serenissima Regia Majestate, Domino meo quodam clementissimo, Sacratae memoriae, Neutralitatis ab Reverendo Electore Trevirensi ex hostium manibus justo tempore non ereptum, sed neque post gloriosissimi Regis mei sata cum Corona Sueciae ejusque Confoederatis de ulla Neutralitatis reassumtione aut renovatione quicquam unquam actum tentatumque fuisse. Qua contraventione lentaque ac destinata cunctatione, quoniam factum, ut interim hosti rebus suis consulere liceret, et viribus, animo, commeatu ita crescere, ut inde vicini praesertim Electores, Principes, Status, totaque circum Regio in immensas difficultates prolaberentur, usque adeo, ut Confoederati occupato Palatinatu de Philippsburgo, ratione Status et belli necessitate, milite et obsidione cingendo commeatuque praebendo, labore sumptuque maximo et non aestimanda viciniarum devestatione consilium inire

coacti fuerint. Hinc spem mecum certissimam sibi fecerunt Confoederati, fore, ut Sacra Majestas Vestra, eas, quas tam ultimo hac in urbe conventu, quam postea per ipsorum Legatos Sacratae Majestati Vestrae repraesentarunt considerationes, non tantum ut justissimas et sufficientes, sed et causae communi utilissimas acciperet eisque clementissime acquiesceret, eoque magis, quid capto forte a Nostris munimento, ne Sacrae Regiae Majestati Vestrae Regnove Galliae aut causae communi quicquam inde incommodi aut periculi resultaret, mihi ac Statibus ante omnia studio propositum fuerit. Sed cum tam e dictorum Dominorum Legatorum datis e Gallia ad me literis, quam a Sacrae Regiae Majestatis Sueciae ad Aulam Sacrae Majestatis Vestrae Residente Ordinario, novissime vero adventu Dominorum Legatorum eorumque relatione Sacram Regiam Majestatem Vestram non pensatis rationibus et fundamentis Nostris licet praegravibus, priori instantia expeditis de Praesi dio in Philippsburg immittendo, certis tamen oblatis conditionibus etiamnum insistere intellexerim. Ideo Sacrae Regiae Majestati Vestrae, per ea quam ei me debere agnosco studia humillima observantia significandum duxi, eam nunc esse et Sacrae Suae Majestatis Dominae meae Clementissimae Patriaeque meae Regni Sueciae, non minus quam meam et caeterorum consilii formati mentem ac intentionem, ut de Sacra Regia Majestate Vestra ac Republica quam optime mereri ex animo cupiant, adeoque nihil aeque in votis habeant, quam ut Sacrae Majestatis Vestrae desiderio etiam in praesenti

negotio satisfaciendi copia viresque superfuissent. Verum cum ea res tanti momenti atque universi Confoederatorum Ordinis quam maxime intersit, ut qui ultimo conventu ad ulteriora, quam quae Legatis ad Sacram Regiam Majestatem Vestram in mandatis dederant, praegnanti rationum motu condescendere non potuerunt, exspectatui desuper, quid apud Sacram Majestatem Vestram efficerent Legati. Eadem quoque ratio est, cur mihi consilioque Statuum formato non habita prius cum foederatis omnibus et singulis nova deliberatione fines mandati et legationis Nostrae, sine gravi culpa egredi, atque Sacrae Regiae Majestati Vestrae Nostrum gratificandi animum, utut maxime vellemus, hac in re probare hactenus non liceat. Quo tamen Sacrae Regiae Majestati Vestrae meam juxta et Consilii formati erga ipsam ad paratissima obsequia promptitudinem revera demonstrarem, et ipso momento, quo Praenobilis ac Magnificius Vir Dominus Jacobus Löffler Sacrae Regiae Majestati et Coronae Sueciae a Consiliis secretis et per Germaniam Vicecancellarius, nec non Ducis Würtembergensis intimus Consiliarius et Cancellarius ad me ex Gallia redux, quid apud sacram Regiam Majestatem Vestram hoc in negotio peractum sit, plena relatione patefecisset, in animum induxi generale denuo Confoederatorum consilium ad necessariam, tam hujus rei, quam aliarum summi momenti deliberationem, quam fieri potest ocyus, convocare, eoque rem omnem dirigere, ut dicti Conventus Sacrae Regiae Majestati Vestrae justo tempore facta sit notificatio, atque inter alia etiam certa de

Philippsburgo resolutio, ac inde quanto studio Confoederati communem causam mecum persequantur, quantoque affectu Sacrae Regiae Majestati Vestrae, Regnoque Galliae sint addicti, omnibus liquidissimo argumento esse possit. Proinde Sacram Regiam Majestatem Vestram humiliter requisitam volo, ut hanc meam et consilii formati, non nostra voluntate aut composita mora, sed mandati potestatisque defectu causatam excusationem non sinistre interpretari, sed regia eaque prudentissima dijudicatione, quaque solet humilitate ac clementia, accipere, ac de caetero secura esse velit. Quod si saepedictum Philippsburgum de deditione interim agere, aut quocunque modo in Confoederatorum manus transire contingat, omnia nihilominus in antiquo mansura, nec ante Confoederatorum conventum quicquam, quod inde in Sacrae Majestatis Vestrae Regnique Galliae praejudicium vergere, aut juste ei displicere possit, me permissurum, quin potius summo studio curaturum esse, spondeo, ne hostium suppetiis cis-Rhenum liberare, aut Hispanica signa Vallo suo figere possit Philippsburgum; quod autem hosti factu difficilius erit, si Sacra Regia Majestas Vestra, si, quacunque tandem via Mosellae transitum Hispani paraverint, ibidem victoriosum suum militem opponi, prorsusque a citeriore fluminis ripa eos prohiberi jusserit. Itaque Altringeri, Feriaeque Ducis inclinantes vires utroque, non sine jactura suorum, superiorem Bavariam petente protinus infringere, Nostrorum vero felices hucusque divina Benedictione in Bavaria inferiore successus,

cura et potentia sua Regia porro adjuvare velit. Quod ut Sacra Regia Majestas Vestra regio prorsus et nunquam satis laudando zelo summa cum gloria hactenus testata est; Ita Sacram Regiam Majestatem Vestram hanc meam excusationem citra ullam suspicionem aut Regii animi alienationem clementissime suscepturam deque Reipublicae causa meliori et salute universali, Eandem quam optime merituram esse confido, quibus ut potenti Deus dextra, publico orbis Christiani bono, benignius aspiret, voveo, et Sacrae Regiae Majestati Vestrae me ad constantissima obsequia humiliter devoveo. Datae Francofurti die 15. Decembris 1633.

LXXXIII. Literae VLADISLAI IV. Regis Poloniae, ad AMURATHUM IV. Imperatorem Turcarum, querelas ob laesam a Turcis pacis ac foederum sanctitatem in se continentes, et firmioris scuriorisque pacis rationes commendantes, 1634. Serenissime etc. etc.

POstquam nuper in Regali solio inclytae hujus Coronae consedimus, missis ad Sereniss. et Potentiss. Imperatorem, caeterosque vicinos Principes et amicos nostros, testandae amicitiae, renovandique foederis causa Legatis, ipsi, Deo auspicante, contra Moscos signa movimus, qui freti inimicorum nostrorum auxiliis, rupto foedere, bellum contra nos movebant, et Smolensium arcem nostram summa vi oppugnabant. Ubi ad primum nostrum adventum arcem obsidione solvimus, et ipsum prope innumerum hostilem exercitum victum

obsessumque ad deditionem adegimus, castris, tormentis atque caetero bellico apparatu exuimus, ac demum prorogato felicis victoriae cursu Moscoviae supplici hosti pacem obtulimus, postquam tribus ingentibus Ducatibus ac Provinciis cessit, quos jure belli ac victoriae Regno nostro in perpetuum adjunximus: Quem quidem victoriarum nostrarum cursum minime impedivit, rupta ex parte Serenitatis Vest. pax, cum nunerosus Serenitatis Vest. exercitus, Duce Machmet Bassa Silistricen, violato sacrosancto foedere, infesta signa in Regnum nostrum intulit: Nam aequus foederum custos, vindexque Deus, sicut Moscos, eorum ruptores, armis nostris domuit, sic etiam Abbassae conatus ita fregit, ut excedere Regno nostro non sine clade ac violatae Pacis labe cogeretur. Caeterum idem Regnorum Praeses Deus opportunam nobis ex Moscis dedit victoriam, ut nimirum illis dedellatis, victrices copias nostras ex septentrione in Orientem tempestive, eodem Duce ipso, verteremus; dumque jam victores redivimus, occurrit nobis in itinere Generosus Selim Aga Nuncius Serenitatis Vest. quem etsi pax erat, nec statim ad Majest. nostrae Thronum admitti, sed eodem modo, quo Legatus noster ad Portam Vest. Serenit. tractari sivimus, tamen id juri gentium dedimus grataeque ac perenni memoriae clarissimorum Seren. Domus Ottomannicae, Serenitatis Vest. Majorum, qui nostrorum amicitiam caeterorum Regum ac Principum amicitiae semper anteferebant, factum, ut ipsi aditum ad Majestatem nostram patere juberemus. Qui amica salutatione praemissa,

cum reliquam legationem se persequi non posse, nisi lectis Serenit. Vest. literis responderet, in aula vero nostra Regia tunc nec Consiliarii supremi aderant, nec is, qui literas legere et nobis exponere possit, jussimus eum iter nobiscum Varsaviam usque persequi, qua in urbe frequens nos Senatus et publicus Procerum Regni conventus praestolabatur. Itaque statim ut Varsaviam venimus, legi nobis literas Serenit. Vest. mandavimus, in quibus recte Serenit. Vest. commemorat, Nos adepto, post divum parentem, nostro Regno voluisse per legatum ea de re certiorem Seren. Vest. facere, ac sinceram amicitiam, quae inter Majores utriusque nostrum tot seculis floruisset, testari pacisque foedera ex formula antiquorum pactorum renovare unaque Abassam incusasse, qui eadem foedera ducto in Regnum nostrum infesto exercitu violasset. His adjungit, sibi eundem animum esse amicitiae colendae, pacisque tuendae, qui Sereniss. Majoribus suis fuisset, gratoque animo complecti studium nostrum, quod per literas et Legatum nostrum Serenitati Vest. aperuimus redintegrandae pacis, renovandique foederis ex formula pactorum cum invicto Imperatore Sultan Soliman sancitorum. Verum etsi Serenit. Vest. iisdem literis suis atque etiam per ipsum, qui eas tulit, Selim Agam omnia amica et parata Nobis, Regnoque Nostro polliceatur: In re ipsa tamen omnia hostilia ex parte Seren. Vest. geruntur; Nam praeterquam quod Abassa Bassa Pacis foedera hostiliter violaverit, Legatum etiam nostrum ad portam Seren. Vest. contra gentium foederumque jura et vetustum morem, non statim admisit, demumque

procuravit, ut is admissus auditusque sine responso et debito Magnorum Regum Legatis honore dimissus sit. Tartari etiam aliquoties in ditiones nostras, qui ferro et igne eas vastarent, immissi, non Amicitiam ac Pacem, quam Serenitas Vest. offert, sed hostilitatem ostendunt, et quamquam illi magna ex parte a copiis nostris caesi ac repulsi sint, omnia tamen praeterea illinc hostilia nobis nunciantur, Bellum contra nos edici ac proclamari, exercitus scribi, et per Danubium in Moldaviam Valachiamque trajici. Quibus etsi minime permoveremur, utpote Deo, causae aequitate, victricibusque armis freti, tamen mirari jure debemus de pace et amicitia a Seren. Vest. scribi, contra pacem et amicitiam agi. Quanquam non tam Nos Seren. Vest. incusamus, quam eos, qui privati commodi sui causa, bellum contra nos concitant, quique per hanc viam non tam nos, quam Serenit. Vest. non secus, ac Sereniss. fratrem vestrum perdere volunt, ea ad aures Serenit. Vest. per summam fraudem deferendo, quibus pacem et tranquillitatem publicam turbent, et Serenit. Vestram rupti foederis atque jurisjurandi obnoxiam reddant. Nam, quod queruntur Ducem et exercitum nostrum prius in Valachiam, quam Abassan Bassam in ditiones nostras intrasse, id, tametsi verum sit, si tamen causam hujus rei Serenitati Vest. exposuissent, facile Serenitas Vest. pro innata prudentia et aequitate judicasset, nos ea in parte omni culpa vacare. Exercitus noster Tartaros, qui Regni nostri ditiones proxima aestate igne et ferro vastraverant, in Valachiam fugientes secutus, ipsis quidem

praedam et captivos eripuerat; caeterum sine damno et noxa Valachia excessit, idque defensionis justae ac licitae rei, non offensionis ac hostilitatis erat; Quod vero de Castellis seu Palanchis intra limites Serenitatis Vest. extructis ad Serenit. Vest. deferebant, id, quam impudens commentum esset, etiam Serenitati Vest. innotuit, cum nullum omnino intra fines ditionum Seren. Vest. reperiatur, et ea, quae ad limites nostros extructa sunt, magis paci tuendae quam hostilitati alendae serviant; ut ea de re Illustr. Castellanus Cracoviensis, Magnus exercituum Dux, Serenitatem Vest. edocuit: Immerito etiam ac inique pacis osores Kosacorum in mare incursiones apud Seren. Vest. exaggerant, cum satis constet a nobis et Ducibus nostris hanc colluviem, ex omnibus fere gentibus collectam et latrociniis deditam saepius armis castrigatam, quodsi autem nunc ad officium et obsequium redacti non sint, per Tartaros stetit, qui incursionibus suis et duces nostros avocabant, et eandem colluviem augebant, dum incolas et Russiae et Poloniae, vastatis eorum agris, igneque absumptis eorum villis vitam Kosacorum capessere cogunt. Haec aliaque per summum dolum apud Seren. Vest. illi incusant, qui non minus sunt ipsi Serenit. Vest. quam nobis inimici. Implicari enim illam bello, contra fas, aequum, juraque divina ac humana suscepto, volunt, eundem ipsius successum sperantes, qui praeteriti belli fuisset. Neque vero alium quis sperare possit, cum experientia tot seculorum constet, displicere Superis bellum intra has Gentes, illasque ideo succumbere, quia belli causam violato foedere dederunt.

Quod Sapientissimi Serenitatis Vest. Majores probe expendebant, eaque de causa, licet victricia arma per orbem Terrarum circumferebant, Regno tamen Poloniae abstinebant, injecta animis eorum hac religione, Domum Ottomannicam tamdiu incolumen ac florentem fore, quamdiu Amicitiam et Pacem cum Regibus et Regno Poloniae coluerint. Quamobrem Serenitatis suae interest, ut videat, quibus credat fidatque, neque se fallacibus commentis, consiliisque a vetusta amicitia, foederibus ac Majorum suorum vestigiis abduci patiatur. Nos vicissim nec pacem pristinam aspernamur, nec bellum pertimescimus, cujus successum Deo committimus, quo aspirante nuper foederum violatores debellavimus. Proinde si Serenitati Vest. cordi erit amicitia, quae inter Majores Nostros perennavit: Nos aeque studiosos ipsius experietur, dabimusque operam, ut et Tartaris, si se ex praescripto gesserint, solitum stipendium exsolvamus, et Kosacos in officio contineamus, ac ab incursionibus in ditiones Seren. Vest. arceamus. Caeterum, ubi ea in parte mentem Seren. Vest. exploratam habuerimus, reque ipsa amicum Ejus animum cognoverimus, renovandi foederis rationes sincero animo amplectemur, et bonae Vicinitatis, Pacis, amicitiae jura cum Serenitate Vest. constanti fide tuebimur, modo deinceps securioris stabiliorisque pacis ratio ineatur, quam hactenus fuit, quando illam levissimorum hominum fraudulenta machinatio pro libitu surripere voluit. Malunt nimirum sani Principes apertam hostilitatem, quam fluxam ac ad quemvis ventum nutantem pactorum

fidem; Reliqua Serenitati Ves. Selim Aga coram supplebit, quem salvum et incolumen, quamprimum potuimus, ad Serenitatis Vest. remisimus. De caetero Serenitati Vest. diuturnam incolumitatem a Deo precamur. Datum Varsaviae 24. Julii 1634.

LXXXIV. Literae CHRISTINAE Svecorum Reginae ad JOHANNEM GEORGIUM I. Saxoniae Electorem, quibus eum de pace, quam se inscia ac inconsulta, nec condigna Dignitatis suae ratione habita, cum Imperatore Ferdinando II. Pirnae (Pragae) composuisset, objurgat, aliarumque injuriarum accusat, 1635.

NOs CHRISTINA, Dei gratia Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Designata Regina et Princeps hereditaria. Magna Princeps Finlandiae, Ducissa Esthoniae et Careliae, Ingriaeque Domina, Celsissimo Principi, Affini, Consanguineo et foederato Nostro charissimo, Domino Johanni Georgio, Saxoniae, Juliaci, Cliviae et Montium Duci, Sacri Romani Imperii Archi-Mareschallo et Electori, Landgravio Thuringiae, Marchioni Misniae, Burggravio Magdeburgensi, Comiti Marchiae et Ravensburgi, Domino in Ravenstein etc. salutem et prosperitatem. Celsissime Princeps, Affinis, Consanguinee et Foederate charissime! Quam arcta foederis necessitudine Divus Parens Noster, inclutae recordationis, Dilectioni Vestrae devinctus fuerit

et quam sancta sincereque eam semper coluerit, id cum pacta publica caeteraeque heroicae actiones suae, tum ea, quae extremo Dilectioni Vestrae, etiam cum morte sua praestitit officia, luculenter testantur. Neque enim chartis tantum illita vel aereis incisa tabulis, sed Orbis terrarum conscientiae, regio plane sanguine inscripta sunt. Nos quidem prout in Regium ejus thronum, ita in eandem quoque voluntatem consiliaque successimus: nec post gloriosum suae Majestatis decessum, quidquam in nobis desiderari passae sumus, quod ad eanpem excolendam augendamque ullo modo conducere posse visum fuerat. Quando enim ipsae per aetatem sexumque a parium praestatione excluderemur, Legatis et Ducibus in Germania Nostris semper mandavimus, ut paternis vestigiis presse inhaerentes, a partibus Dilectionis Vestrae caeterorumque foederatorum mascule starent, donec finis foederis universalis, honesta, securaque Pax tandem forent. Et quanquam exercitus annonae pabuloque interdum ex agricolarum voto, minus parcere potuerint, ac per hoc alicubi subditorum querelas causati forte fuerint (novit enim Dilectio Vestra talia omnia bellorum incommoda rectissime) in militaribus tamen officiis, me minimam quidem eos alienae suspicionis ansam dedisse, quin potius ita se in cunctis erga Dilectionem Vestram gessisse persuasum habemus, ut, si nihil gratiae et favoris, certe nec odium vel hostilitatem ullam meruisse speremus.

Nobis accidere, quinimo nec vel intelligere vel mirari possimus, quo ex fundamento proveniat, quod de die in diem contraria fere omnia experiamur. Parum fortasse videri posset, Pirnensem Pacem, praeter expressissimas foederis tabulas, nobis insciis et inconsultis, factam esse, si condigna Nostri ratio in ea habita fuisset. Etsi enim Nos etiam, ut magnam belli partem saltem per Legatos eidem interfuisse, par erat, communi tamen tranquillitati hunc quoque defectum facile condonassemus, modo ipsa pacis substantia in caeteris non fuisset neglecta. Nunc cum adversum Nobis foedus potius, quam ullam pacis umbram continere dicatur, atque ut res inter alios acta, Nos minime obliget: qui fieri potest, ut absque praevia vel extensione vel restrictione, atque ita ulteriori tractatu, eidem salva existimatione Regia subscribamus? Certe si vel Dilectio Vestra ea de re Nobiscum decenter tractasset, vel saltem pati voluisset, ut cum Imperatore ipso uberius ageremus: aequiori forte animo cuncta ferrentur. Sed cum neutrum horum hactenus admiserit: quin ipsa de facto procedat, et alieni actus praejudicia, Nobis vel invitis obtrudere contendat; quae poterit aequanimitatis demissio suadere, ne non jure queramur, plane indignissime haberi merita Nostra. Ac tametsi haec omnia quocumque praetextu in Dilectione Vestra excusarentur; Illud tamen omnino non videmus, qua Juris specie veletur, quod percipiamus etiam caeteros tum Principes et Ordines Imperii, foederatos Nostros ad foederum rupturam

stimulari, tum Legiones Nostras Germanicas ad sacramentorum violationem et nefaria in Nos arma vertendum tantopere sollicitari et impelli, ut nisi de candore gentis persuasum haberemus, neminem hactenus Germanis ambitiosius fidem coluisse, non immerito de plurimorum constantia dubitari posset. Quicquid autem hoc totum sit, quam primum ejusmodi consilia agitari, et Dilectionem Vestram armata in Nostros manu movere perciperemus, confestim jussimus, ut quousque par esset, cedendo, consiliis prius omnia, quam armis experirentur; nec facile committerent, utjustissima in hunc diem signa Nostra, nisi valde lacessita, ullius foederati cruore temerarentur. Cessisse etiam per aliquot Principum territoria intelleximus, donec ipso etiam albi tranato, nihil ultra praeter mare esset, quo cederent: quando continua exercitus Vestri persecutione, necessariam tandem defensionem prestare, eamque, quae per obsidionem Domitzii eis intendebatur, propulsando cladem avertere coacti sunt. Quae, quamvis justa Numinis vindicta, in propria auctorum capita reciderit; magnopere tamen dolendum est, amicitiam, foedusque Evangelicum ejusmodi catastrophe maculari. Videre enim tanquam in speculo Nobis videmur, quam rideant in sinu suo communes adversarii Nostri, tam belle cessisse artes suas, ut jam exultabundi cernant Evangelicos ipsos inter se commissos reciprocante clade in propria viscera saevire, atque ita mutua attritione vix diu emansuris aemulorum direptionibus velut sponte sese adaptare.

Quae universa, cum diu non possint absque Dilectionis Vestrae et mutuorum Consanguineorum Nostrorum, quorum penates belli jam moles involvit, ruina, ac irreparabili Reipublicae Evnagelicae detrimento continuari: per communia eam sacra obtestamur, ne tam periculosis consiliis se amplius circumduci patiatur; sed mentem animumque serio sincerae honestaeque Pacis tractationi tandem adjiciat. Quod si fecerit eoque Nos respectu habuerit, quo Reges exteros Regnaque tractari, publica Imeprantium Majestas postulat: per Nos minime stetisse videbit, quo minus sua Germaniae Pax optata brevi refulgeat; quemadmodum ab Illustrissimo Domino Axelio Oxenstirna, vel in ejus discessu a caeteris cum potestate substitutis Legatis Nostris, et Dilectio Vestra et caeteri omnes, quorum interest, pluribus intelligetis. Sin vero propudioso infidarum conditionum objectu necessitas Nobis imposita fuerit in bello adhuc continuandi, coram Deo et Universo Nos mundo excusatas fore confidimus, si extremae Nos quoque Defensionis mediis usae fuerimus. Quo quidem remedio quemadmodum adversus foederatos et necessarios Nostros libentius supersederemus: Ita quo sit Dilectio Vestra animo, expectamus cum praesentium exhibitore Colonello Nostro, Nobili Nobis sincere fideli, Melchiore Falckenbergio, quem eo Nomine ad Dilectionem Vestram expedivimus. Interea saniora Dilectioni Vestrae consilia ex animo voventes Divino Eandem Numini amice commendamus. Dabantur in Regia

Sacrae Regiae Majestatis Regnique Sueciae respective Tutores et Administratores.

LXXXV. Literae Responsoriae priores a JOH. GEORGIO Saxoniae Electore ad REGIAS SUECICAS praecedentes datae, quibus foederis olim cum Gustavo Adolpho Suecorum Rege initi obligationem cum ipsa dicti Regis vita desiisse, seque vinculo foederatitio non amplius teneri exponit, 1636.

Serenissima Regina. Regiae Serenitati Vestrae, quicquid honoris, officii et studii a Nobis proficisci potest, illud omni tempore locove promptum paratumque offerimus, Domina Consanguinea et Affinis Charissima.

EX Regiae Vestrae Serenitatis ad Nos transmissis et per Colonellum Ejusdem, Melchiorem Falckenbergium

bene traditis Literis, illarumque inscriptione animadvertimus, Regiae Vestrae Serenitati complacitum fuisse, nomen Nobis titulumque Confoederati Principis ut impertiret. Quod sane licet ab optima intentione profectum sit, attamen relationibus et persuasionibus aliorum in eo aliquid datum arbitramur, quasi scilicet foedus inter Regiae Vestrae Serenitatis gloriosae memoriae honoratissimum Dominum Parentem, Serenissimum Principem, Dominum Gustavum Adolphum, Suecorum, Gothorum et Wandalorum Regem, Magnum Principem Finlandiae, Ducem Esthoniae et Careliae, Ingriaeque Dominum et Nos, prima Septembris luce, Anno 1631. initum, mutuaque sponsione firmatum, pro haereditario sit habendum, plenissimumque validitatis robur adhuc obtineret, etsi unus vel alter fatis sic urgentibus discesserit. Id quod tamen Capitulationi penitius introspectae consentaneum non est, quippe in qua ne verbum quidem extat, quod ad hunc sensum intellectumque detorqueri possit: ac ut maxime de Regiae Suae Serenitatis intentione id fuisset, luculentioribus Verbis Regia ipsius Serenitas hoc expressisset: E contra vero in Nostro arbitrio ex juris dispositione situm fuisset, constituere, num ad hunc quoque casum, confoederationis quoque Leges accommodare placeret. Etenim verissime affirmare possumus, Nobis in mentem nunquam venisse, alios praeter Regiam Sueciae Serenitatem, in hanc foederis societatem admittere, eamque ad haeredes successoresque extendere. Merito igitur fixum inconcussumque manet, pactiones istas subsecuta

Regiae Suae Serenitatis morte fuisse dissolutas, nosque pro foederato amplius non esse habendos, sed laxam nullisque vinculis adstrictam illigatamque potestatem recepisse, ea omnia peragendi tractandique, quae publicae utilitati proficua ac salutaria fore duceremus: Quemadmodum nec in Domo Nostra Electorali receptum, ejusmodi foederibus se implicare, quae in haeredes et successores sint transitoria, ipsasque adeo ditiones et Provincias hoc nexu afficiant: Neque insuper videmus, si ad ulteriora progredi et latius extendere capitula foederis voluissemus, quo pacto erga Patriam Nostram charissimam, Romanum videlicet Imperium, id excusare potuissemus. Quod si Vestra Regia Serenitas capitula confoederationis accuratius introspexerit, statim animadvertet, contra quas nempe Personas cum Regiae Serenitatis Vestrae Domino Parente gloriosissimae memoriae, foedus depacti fuerimus, quae ipsae post in belio occubuerunt, et proinde in rerum Natura esse desierunt. Inveniet insuper causas istas, quae Nos ad contrahendum cum Regia Sua Serenitate foedus permoverunt, dudum sublatas esse omnes, neque ad bellicas illas expeditiones, quae post Regiae Suae Serenitatis decessum susceptae fuerunt, extendi posse. Quemadmodum et illud toti Imperio notum, quod quamdiu post Regiae Serenitatis excessum, cum Caesarea Majestate Nobis controversia fuit, nunquam a Suecicis partibus in qualitate confoederati Principis steterimus, neque copias Nostras cum Suecicis conjunxerimus. Quae omnia eo probantur fortius, quo Regni Suecici

Cancellarius, Dominus Axelius Oxenstierna, postquam Dresdam in Aulam Nostram mense Decembri Anno 1632. venit, inter mutuos sermones ac discursus de bello habitos, ne quidem minimam significationem prae se tulerit, quasi post secutam Regiae Serenitatis mortem vinculo isto foederatitio adhuc teneremur; Caeteroquin de dissensu Nostro contestati fuissemus, quin potius Ipsemet confessus est, obligationem istam socialem morte Regis Serenissimi jam totam exspirasse. Etenim si Regiae Vestae Serenitati visum esset, inquirere diligentius, an actus ejusmodi mortem Regis subsecuti fuerint, qui Nostra ex parte animum continuandi et persistendi in foedere arguant, utique apparebit, quod armis pariter ac consiliis, a Suecicis partibus Nos separaverimus, insuper etiam Principes aliquot Imperii et Civitates Liberas occasionem commodam nacti, antequam cum Caesare tractationem Pacis aggressi fuimus, amice et serio commonefecerimus, ut accurata et sedula circumspectione in re tam gravi ac ardua uterentur, in publicas Imperii leges, tanquam pacis et tranquillitatis adamantina vincula diligenter intuerentur, ac potius de iis conservandis quam abolendis, et nova Regiminis forma introducenda cogitationes susciperent.

Qua in re nihil indecorum aut Nobis ipsis indignum admisisse videmur; quin potius illud sollicite egimus, quod Nobis ceu fideli ex sanguine Germanico electorali oriundo Electori, et columnae Imperialis aedificii, toto terrarum orbe maxime decantati, pro honore Nostro, conscientia, jurejurando,

sublimi officio et statu conservando incubuit, quodque sin vel omissum vel oscitantius tractatum fuisset, gravem conscientiae Nostrae labem, et erroris apud seros posteros nunquam purgandi notam, nobis inurere potuisset. Quemadmodum igitur post mortem Regis fortissimi, cum Regis Vestra Serenitate in novam foederis obligationem descendere, neque e re neque ex usu Nostro fore duximus, ita nemo inficias ie poterit, Nos in vivis adhuc existente Rege Serenissimo, contracti foederis retinentissimos fuisse, ut cum Serenissimi Hispaniarum Regis in Aula Imperiali Residens Ambasciator, Dominus Marchio de Ladereita, per generosum Dominum Henricum Paradeyser, Baronem, Anno 1631. Nobis significandum curasset, id negotii sibi datum esse a Rege, omni ut studio curaret, quo subortae inter Caesaream Majestatem et Nos simultates et dissidia, felicissima compositione sopirentur, animique invicem exasperati in mutuam concordiam iterum coalescerent, tamen Nos oblatam transactionem modeste recusaverimus, hanc afferentes excusationem, Nobis id per Serenissimum Regem Sueciae ac Evangelicos Protestantesque Ordines minime licere, ea ratione, quod per id tempus foedus cum Regia Serenitate Sueciae adhuc inconvulsum duraret, quod ipsum vero morte Regis bellicosissimi secuta concidit et exspiravit. Quae cum ita sint, Regiam Serenitatem Vestram officiose rogatam volumus, ut peramicam hanc ac propemodum necessitate quadam Nobis extortam informationem, aequo animo ferat, in eamque omnino sententiam

accipiat, quod Electoralis Nostri officii Dignitas, honor proprius, et Sacramentum sacro Romano Imperio praestitum, id a Nobis omnino efflagitent. Quippe qui facile subodoramur, quid plerique Ministri Suecici, adversarii Nostri, per usurpationem praedicati supratacti, ad Nostram injuriam et praejudicium moliantur et quaerant. Non igitur possumus, certe nec debemus ad haec conticere, ut obtrectatoribus Nostris omnem materiam calumniandi praecidamus, quasi per receptionem literarum Regiarum saepedictum praedicatum tacite agnoverimus, eo ipso confitentes, aeque Regiae Vestrae Serenitati Nos foedere junctos esse, atque ejus gloriosissimo Domino Parenti, quod secus esse supra demonstratum est. Interea Regia Vestra Serenitas sibi habeat persuasissimum, Nos amicitiam ejus magni aestimare, inque summo habere pretio, ac pro ea quae inter Nos intercedit necessitudine, omnem ipsi honorem, amicitiam et studia, nullo non tempore promptissima futura, exhibere paratissimos esse. Quo cum Regiam Serenitatem Vestram divinae Protectioni et tutelae ad incrementum omnis Regiae felicitatis quam diligentissime commendamus. Dabantur in Castris Hallensibus, die 28. Februarii Anno 1636.

LXXXVI. Responsoriae JOHANNIS GEORGII I. Electoris Saxoniae posteriores ad CHRISTINAE,

Serenissima Regina. Regiae Serenitati Vestrae quicquid honoris, officii et studii a Nobis proficisci potest, illud omnitempore locove, promptum paratumque offerimus, Domina, Consanguinea et Affinis charissima.

REgiae Serenitatis Vestrae Literae 2. Decembris praeteriti anni 1635. ad Nos perscriptae a Colonello ejusdem, Nobili singulariter Nobis dilecto, Melchiore Falckenbergio, in Salinis Saxonicis recte Nobis exhibitae fuerunt. Ex quibus summatim percepimus, grave et acerbum Serenitati Vestrae Regiae accidere, Nos non attento foedere, quod inter Serenissimum quondam Principem Dominum Gustavum Adolphum, Suecorum, Gothorum Vandalorumque Regem, Magnum Principem Finlandiae, Ducem Esthoniae et Careliae, Ingriaeque Dominum gloriosissimae memoriae, et Nos contractum, quodque defuncta Regia Serenitas adeo sancte et sincere semper observaverit, ut Regium ob illud sanguinem profuderit, Regiaque Vestra Serenitas Legatis et Ducibus in Germania suis, idem ut facerent, serio mandaverit, certoque statuerit, quique ita se in administratione militarium officiorum gessissent, ut si forte nihil

gratiae et favoris, certe nec hostilitatem meruerint, contraria tamen omnia peregisse, plane suo nunc loco relinqui, Nos et inscia se, et absque praevia communicatione pacem conclusisse. Omnibus autem rebus recte ponderatis, potius eam pro Confoederatione adversus Regiam Serenitatem Vestram quam pro pace, imo nec pro umbra pacis habendam esse, quae et ipsa ceu res inter alios acta, Regiam Vestram Serenitatem in nullo obligaret, tantumque abesse, ut ei salva reputatione Regia possit subscribere. Ac ferri quidem hoc posse, si cum Regia Serenitatem Vestra vel ipsi Pacem tractassemus, vel, ut cum Sacra Caesarea Majestate Regia Vestra Serenitas tractationem susciperet, permisissemus. Nunc cum a Nobis id impetrari haud potuerit, sed de facto processerimus, Regiae Vestrae Serenitati invitae et reluctanti conclusam Pacem obtrudere intendentes, causam utique justissimam Serenitatem Vestram Regiam habere conquerendi, tam contemptim merita ejusdem haberi ac elevari, potissimum vero de eo, quod foederatos Principes et Ordines ad rupturam foederis stimulaverimus, adeoque etiam ejus Legiones Germanicas, ad nefaria in Regiam Serenitatem Vestram arma vertendum incitaverimus; in tantum, ut si certo ei non constaret, nullam Nationem cum Germanis, quoad pacta servanda et fidem placitis praestandam, comparari posse, utique in eam propemodum posset opinionem induci, ut de constantia Germanorum dubitandum esset. Quicquid autem hoc sit et quam grave Serenitati Vestrae Regiae id accidat,

jussisse se tamen potius cedere, quam arma ullius foederati cruore foedare et polluere: Ex quo factum, ut exercitus ejus ex Principatu uno in alium eo usque cesserit, donec Albi tranato, quo ulterius cederet, locus nullus reliquus maneret. Quae res accedente continua hostili persecutione, Suecis extremam necessitatem attulerit arma defensoria capiendi, et cladem, quae per obsidionem Domizii eis intendebatur a se propulsandi, qui conatus Nostrorum etsi infelicem exitum habuerit, et malum in propria nostrorum militum capita reciderit, dolendum tamen esse pactam cum Corona Suecica amicitiam et foedus Evangelicum ejusmodi Catastrophe conspurcari. Etenim cernere Regiam Vestram Serenitatem velut in speculo, quam rideant Evangelicae Religionis adversarii, Evangelicos ipsos nunc inter se commissos, reciprocanti clade sese invicem evertere et aliorum direptionibus ultro exponere. Quae universa sicut absque ruina et irreparabili Evangelicae Reipublicae jactura, diu continuari haud possent; Ita Vestram Regiam Serenitatem nos rogare et obtessari, ne tam periculosis consiliis Nos amplius circumduci pateremur, sed mentem animumque serio, sincerae honestraeque pacis tractationi adjiciamus. Hoc si faceremus, et Regiam Serenitatem Vestram eo respectu haberemus, quo Reges exteros Regnaque tactari, publica Regnantium Majestas postulet, experturos Nos esse, per Regiam Serenitatem Vestram minime stetisse, quo minus Pax exoptata in Germania reducatur; Sin vero propudioso (ita enim Regiae Vestrae Serenitati de Caesare et Nobis

loqui placuit) infidarum conditionum objectu, necessitas Regiae Vestrae Serenitati imponeretur in bello continuandi, coram Deo et universo mundo se excusatam fore confidere, si et Ipsa extremae defensionis mediis uti cegeretur. Quemadmodum autem erga foederatos et necessarios hoc remedio supersedere mallet, ita quo simus animo Regiam Vestram Serenitatem nunc expectare.

Ad ea nunc responsuri Regiam Vestram Serenitatem celare haud possumus, Literas ejus cum propter sanguinis propinquitatem, tum quia a Regia sublimi Persona profectae, Nobis valde jucundas et acceptas fuisse, gratiamque habemus de contestatione Regii affectus et Inclinationis erga Sacrum Romanum Imperium, Nosque ipsos, potissimum vero quod pacis negotium in eo promovere Regia Vestra Serenitas sit percupida. Pergrave autem Nobis accidit, quod animadvertimus, causam hanc paulo odiosius atque aliter quam se habet ad conflandam Nobis invidiam relatam esse. Ac initio quidem, Foederis, quod inter praememoratum Serenissimum Regem Sueciae et Nos primo die Septembris An. MDCXXXI. constitutum fuit, probe meminimus. Damus quoque Regiae Serenitati Suae liquidum hoc et nulla oblivione delendum testimonium, quod a principio usque ad beatum Suae Serenitatis ex hac vita excessum, Foederi constanter inhaerens, promissa auxilia occasionibus aliquot habitis, adeo heroice et fortiter praestiterit, ut scriptis et viva voce in legationibus et conventibus distinctis, decenter

praedicaverimus prudentiam, autoritatem, felicitatem, et quae praeterea in Duce belli virtutes requiruntur, uti fas aequumque fuit, meritis laudibus extulerimus, ad debitam Nos gratitudinem, in quantum id possibile foret, teneri, ultro confessi. Quemadmodum vero Regiae Serenitati Vestrae, quod defuncto Domino Parente in Regium ejus thronum successit animitus gratulamur; Ita voluptatem percipimus ex eo, quod in consilia quoque Ejusdem successerit hactenus, ut nihil eorum omnium intermissura sit, quae ad honestam amicitiam et vicinitatem excolendam augendamque ullo modo conducere posse videbuntur. Plane extra dubium ponimus, Regiam Serenitatem Vestram Legatis et Ducibus in Germania suis mandasse, a partibus Nostris ut starent mascule. Qualiter autem et quemadmodum assistentia illa in effectum deducta fuerit, suo loco relinquimus, neque Serenitati Vestrae Regiae longa recensione, quomodo plerique se gesserint, quot quantasque clades Provinciis Nostris attraxerint, extra eas vero in Silesia et locis aliis intentiones Nostras ac consilia impediverint, quot quantaque damna ac injurias agnati Nostri, cum primis Saxoniae Duces Lineae Altenburgensis, et Comites aliquot Vasalli Nostri a Suecico milite perpessi, quam nullam opem auxiliumque in prohibendis ac amoliendis hostilibus eruptionibus Nobis tulerint, molesti esse non cupimus. Interim tamen liquet hinc et solis luce refulget clarius, etiam illos Ipsos, qui a Suecicis sunt partibus in ea sententia fuisse, quod morte Regis Serenissimi foedus peremptum fuerit; In quo et

Ipsi acquiescimus, haud ignari, eam esse naturam ac notam propriam foederum, ut ad haeredes non sint transitoria, nisi in formula pactorum aliter cautum ac provisum sit, vel post obitum unius aut alterius foederati, foedus renovatum. Quae cum ita sint, equidem non videmus, nec intelligimus, quae causa sit, Vestra quod Serenitas Regia tantopere de Nobis queratur. Si enim foedus dissolutum existit, Rege gloriosissimo fatis concedente, Regia Serenitas Vestra pro ingenii sui acrimonia facile judicabit, Nos quod in Pirnensem, postea Pragensem Pacis tractationem consensimus, nihil admisisse, quod vel absurdum sit, vel Principe Electore indignum et minime honestati consentaneum. Etenim nullam in capitulis foederis cum Serenissimo Rege, Parente Regiae Veltrae Serenitatis dulcissimo, initi obligationem possumus deprehendere, qua teneamur cum consilio et consensu haeredum ac Successorum Regni, in pacis tractatione procedere, et jam ante sufficienter probavimus, una cum Serenissimo Rege, illud sublatum et extinctum fuisse, in tantum, ut vel Suecicus Cancellarius, vel Campi Mareschallus, diu Nobis titulum foederati Principis tribuere, non sint ausi, quippe haud nescii, et obligationem ipsam et facta in capitulis foederis expressa, meram personalitatem denotare, etsi, quantum in Nobis, nunquam vetuimus aut impedivimus, Svecicam partem ad tractatus de Pace habendos requiri et adhiberi; Certe, qui in Causa, de qua agitur Interesse praetendit et actum suo dissensu impedire se posse confidit, is, ut in tempore sui copiam faciat

ac interveniat, necesse est. Plane in conventu Francofurtensi ad Moenum Anno 1634. ad antegressam notificationem, quam Regni Svecici Cancellario fieri mandavimus, mox palam divulgata fuit, de pace inter. Caesareanos et Nostros Legatos suscepta actio, neque tamen quisquam ausus est Legatis objicere, id minime nobis licere, nec jure fieri posse; quin potius post acceptam cladem apud Nordlingam a Legatis Nostris inter valedicendum per praedictum Cancellarium, studiose flagitatum, ut reversi, pacis tractationem subjectissime urgerent, caeteroquin futurum, ut a Galiis novo Theatro adornato, bellum crudele ac perniciosum excitaretur, ex quo major clades toti metuenda sit Germaniae. Cogitet et expendat Regia Vestra Serenitas non absolute penes Nos stetisse modum et formam, qua ratione in tractatione pacis procedi oporteat, praescribere, sed Sacrae Caesareae Majestati jure delatum fuisse Directorium. Vehementer autem Nos turbat, nec sine sensu doloris acerbissimi comperimus, impingi Nobis, quasi Regiae Vestrae Serenitati non eum, qui ipsi debetur, honorem ac respectum tribuerimus, et neglectis substancialibus, pacem cum Caesarea Majestate fecerimus, quae magis sit mutua conventio de gerendo bello adversus Svecos, quam Pacis pactio. Rogamus autem Regiam Serenitatem Vestram, ut ipsa inspiciat vel legi Sibi mandet pacis tabulas; intelliget enim ex iis, diserte ibi caveri, quod Transigentes omnes illos Principes et Potestates, a quibus uni vel alteri parti in nupero bello auxilia subministrata, Tabulis illis comprehendi

voluerint. Itaque cum Rex Sveciae Protestantibus et Evangelicis Ordinibus, cum Legionibus suis auxiliaribus suppetias tulerit, utique nemo queri potest, eum exclusum a Pace, sed fateri oportebit, vel maxime esse inclusum, dummodo quod ab Anno 1630. occupatum est, sive Ecclesiassici, sive seculares sint Principatus, Ditiones, Territoria, Civitates, oppida, Forralitia, arces, loca munita, Portus, Flumina et reliqua belli tempore occupata, sine dilatione et mora, prioribus Possessoribus, aut iis, quibus ea vigore transactionis Pacificae, restitui oportet, restituantur; Cautum quoque fuit, ne qua perpetuis temporibus cogitatio suboriatur de vindicando, sed generali oblivione praeteritarum rerum sancita, omnes actiones et petitiones, quas belligerantes ratione assistentiae adversus se invicem intentare possent, pro extinctis haberentur ac essent. Quae omnia sic comparata sunt, ut confidamus Regiam Serenitatem Vestram causam habere nullam gravatam se conquerendi, quippe cum nihil sit constitutum, quod cum jure Divino, Naturali, Gentium et positivo pugnet, quin potius quicquid id sit, illis ipsis vel maxime sit consentaneum, ratioque ipsa dictet ac jubeat ea sollicite attendi, cum tranquillandis Conscientiis veraeque Concordiae reducendae et ulteriorrbus animorum exacerbationibus impediendis inserviant. Hinc Regia quondam Serenitas in edito manifesto, antequam in Germaniam cum exercitu suo transiret, palam contestata fuit, se expeditionem illam non suscepisse ullius privati commodi intuitu, aut animo Imperio quicquam adimendi,

vel inde abradendi, ac ad se transferendi, sed ut propriam vindicaret injuriam, ac tantum non oppressis Ordinibus Evangelicis auxilio veniret, quam Vestrae quoque Regiae Serenitatis intentionem esse, Nobis firmiter pollicemur. Quod si forte non omnis suspicio aut diffidentia ex animo Regiae Serenitatis Vestrae nunc exempta est, sed adhuc scrupulus aliquis in eo est reliquus, Sacra Caesarea Majestas, post acceptam relationem Nostram, ne quid dabitationis remaneat, sed ex re ipsa palam fiat, quam ea sit ad pacanda et componenda omnia proclivis, expresse sic animum suum declaravit, sibi non displicere, ut Regni Svecici Cancellario, Sacrae Caesareae Majestatis et Imperii nomine caveatur, velle suam Majestatem ut sub dispositione §. In diesem Friedens - Schluß, etc. Corona Svecica cum omnibus attinentibus sit comprehensa ac inclusa, et ut Sacrum Romanum Imperium ejusque assistentes, hujus belli causa nullum impedimentum, molestiam, aut adversitatem Ipsi inferant, omnesque adeo officiarii militares, summi, medioxumi et infimi, item milites caeterique, qui vel Toga vel Sago in Ministerio Svecorum steterunt, sine omni fraude discessum tutum et securum ex Imperio in Patriam suam redeundi habeant; Novam autem tractationem ex ea causa instituere, non esse hoc tempore necessarium, nec etiam possibile, et tendere id solum ad bellum in Germania trahendum. Ex his omnibus manifestum evadit, quam singularis Regiae Vestrae Serenitatis non modo in tabulis pacificationis, verum etiam subsecuta Caesarea declaratione,

ratio habita fuerit, et quam ancipites curae ac cogitationes animum Nostrum subeant, quod cum fere Electores, Principes et Status Imperii omnes Conclusa Pacis amplexi sint, Paci tamen aliquot Regiae Vestrae Serenitatis et Coronae Ministri adeo praefracte se opponant, in Imperio et extra, eam elevent, traducant et contumeliis, quantae quidem cogitari possunt, indigne afficiant. Sacra Caesarea Majestas et Imperium Romanum, laudatissimae Coronae Svecicae, sublimia ejus Jura, Dignitatem, Honorem et superioritatis axioma non invident; subditos autem Coronae Leges Imperio praescribere velle, quo Pacto Caput Imperii summum, cum membris et membra cum Capite transigere et concordare debeant, res est inaudita, pugnans e diametro cum sublimi Imperii Jure et praerogativis seu praeeminentiis ejusdem, neque credi potest Regiam Serenitatem Vestram et Coronam, ista omnia mandasse, aut gesta post mortem Serenissimi Regis habere rata, et pro suis agnoscere, seque ut Principalem belli contra totum Romanum Imperium declarare; Ac licet praetendatur pacis quidem conditionem suo relinqui loco, at ferendum non esse, eam Regiae Serenitati Vestrae velle obtrudere, quippe quae Coronae Suecicae contemplatione, res sit inter alios acta, verumque adeo relinqui, cum Regia Vestra Serenitate et Corona pacem tamen non fuisse tractatam, ac ea quae hucusque ex parte Coronae Svecicae bello gesta et peracta sunt, ex causa necessariae defensionis acta fuisse. Attamen certo Regia Vestra Serenitas statuat: non esse de intentione Caesaris et Imperii Romani eidem

pacem velle obtrudere invitae ac renitenti, quod vero coronam Svecicam in pacem includi allaboravimus, existimavimus id cedere illius commodo, et inter assistentes ita veteri more receptum esse: Cancellario autem Regni sane quidem pacificationem communicavimus, non ut ipsi pacem obtruderemus repugnanti, sed ut voluntati ejus exemplar postulantis, clementissime moram gereremus. Quod si de intentione Regiae Vestrae Serenitatis fuit cum ipsamet Sacra Caesarea Majestate Pacem tractare, penes ipsam jus stetit id faciendi vel omittendi, Nos illud nunquam impedivimus; Sin aliud Regiae Majestati Vestrae suit suggestum, de eo respondere non tenemur, et omni culpa vacamus. Quam comiter Svecici Ministri et Consiliarii mandatu Nostro semper habiti sint, loquuntur acta, et certo scimus Illustrissimum Principem, charissimum Nostrum consanguineum, filium ac compatrem, Dominum Adolphum Fridericum, Megapoleos Ducem, luculentum Nobis ea de re perhibiturum esse testimonium, cujus Dilectio ad Nos sub finem Mensis Octobris, elapsi Anni 1635. Sandoviam excurrens, confirmavit Nobis, si, quae pacis causa hucusque actitata fuerunt, ea in formam Conventionis ab utraque parte subscribendae redigi curaremus, observasse suam Dilectionem, Regni Cancellarium calculo suo eam approbaturum, nec difficultates novas objecturum, sed assensurum esse, ut causa haec inter Sacram Caesaream Majestatem ac Imperium Romanum ex una, et Regiam Vestram Serenitatem una cum Corona ex altera

parte, transactione decideretur. Quod cum Nobis placere significaremus, et formulam desuper conscribi juberemus, habitis ultro citroque ea de re multis sermonibus, tandem convenit inter Nos, ut Dilectio sua cum formula utrinque approbata Stralsundiam properaret, ea spe concepta, fore, ut Dilectio ipsius cum Tabulis confectis ad Nos reverteretur. Interim cum exercitu Parchimum movimus, quo Dilectio ejus Stralsundia excedens, mox citatis equis venit, ubi prius relatione audita, cum formula praesata Nobis redderetur, et animadverteremus eamin compluribus locis substantiali, bus interpolatam, utut permolestum id Nobis fuerit, non tamen ideo a continuatione Tractatus concordiae discessimus, sed mutatum exemplar, praesente Ipsius Dilectione ejusque Consiliariis Secretioribus, iterum perlegimus, universa et singula expendimus, discrepantias notavimus, et praehabita deliberatione, tantum pacis studio ac ut ostenderemus, quantae Nobis curae sit pacem restaurare, nihilque praetermittere, quod ad consequendum illum scopum quoquo modo conducere videretur, aliam formulam unanimi consensu conscribi mandavimus, de qua sic judicavit ejus Dilectio, se in ea esse sententia, ut plane confideret, Svecicum Cancellarium nihil amplius desideraturum esse. Quae causa fuit, ut praeter exemplum in Cancellaria acceptum, Illius Dilectioni duo quoque tradiderimus exemplaria a Nobis subscripta et sigillo majori roborata, quorum unum approbatione Cancellarii impetrara, penes ipsum relinqueretur, alterum Nobis redderetur. Verum

et illa spes Nos frustrata est, Duce Megapolitano, paulo ante ferias Natalitias cum ejusmodi responso ad Nos reverso, ex quo aliud nihil concludere potuimus aut debuimus, quam, simulate tractari hoc negotium et pacis instaurationem istis hominibus nec curae nec cordi esse. In quorum fidem Regiae Serenitati Vestrae postremam formulam, transactionis communicamus, prout ea in actis, reposita est. Caeterum Suecicam, ut vocant, satisfactionem quod attinet, non ambigimus Regiae Vestrae Serenitati insinuatum, qualiter nos partim per Legatos apud Regni Cancellarium, Magdeburgi die 18. Julii Anno 1635. partim erga Legatos ipsius Lipsiae, mox Barby resolverimus. Similiter ad eam perscriptum speramus, quod in compensationem qualemcunque meritorum Regiorum, nec minus in sublevationem aliquam stipendii militaris, viginti quinque Tonnas Auri, nomine eorum, quibus assistentia praestita, certo modo numerandas proposuerimus, utile ac necessarium rati, ut Evangelici ac Protestantes Status, Lüneburgam evocarentur, expectaturi quemadmodum super illo articulo deliberatio institueretur. Sed consilio hoc a Svecicis insuper habito, cum sermone, tum litetis ad Nos perlatum, Campi Mareschallum Bannerum, praeterito Mense Januario, Anni currentis, cum exercitu per Marchiam summa celeritate retrogressum, Archipraesulatum Magdeburgicum hostiliter invasisse, ibique plurimis in eo et adjacentibus Praefecturis, Episcopatibus, Civitatibus, Oppidis et pagis Nostris miserandum in modum crudeliter vastatis, direptis, exsponatis, partim

totis exustis, innocentissimis immaniter trucidatis, Civitatum Rectoribus et incolis abductis, per ingentes Contributiones ad extremam inopiam et mendicitatem redactis, uxoribus et virginibus per vim ad mortem usque stupratis, nulla nec sacri nec profani ratione habita, sed templis, coemeteriis, aliisque locis religiosis foedatis ac pollutis, longe saevius ac virulentius, quam Turcae et alii Barbari facerent, grassatum esse, in tantum, ut hominis lingua omnia percenseri nequeant. Quae omnia sub praetextu Belli incommodorum ac necessariae defensionis nequaquam extenuari queunt. Ad fidem ejus rei aliquo modo faciendam petimus officiose, ne gravetur Regia Vestra Serenitas suis Ministris mandare, ut recitent, quae in adjunctis chartis expressa habentur. His ita expositis, Regiae Vestrae Serenitati judicandum relinquimus, num vere et citra calumniam de Nobis affirmari possit, quod Regiae Vestrae Serenitatis merita contemtim ac injuriose habuerimus, et an non potius hinc liqueat, Svecicos Ministros et alios ab iis dependentes id agere, ut viam ad insultandum Romanorum Imperatori et Imperio, insolenter affectent, cujus Personam cum Nos repraesentemus, publicum Imperii negotium exequentes, quis non videt injurias et contemptum Nobis allatum, in ipsius Caesaris et totius Imperii contumeliam redundare. Negamus Nos Principes et Status Imperii ad foederis rupturam sollicitasse; negamus etiam Nos legiones Germanicas, ut Sacramentum violarent, et arma in necem Regiae Vestrae Serenitatis converterent, inducere voluisse. Id autem fatemurultro, quod

ceu Praefectus summus Circuli Saxonici superioris, et Sacrae Caesarea Majestatis et Imperii Generalissimus, Status fideliter admonuerimus, ut omnia prudenter expenderent et cogitarent, quam sancte Caesareae Majestati, Imperio ac Patriae essent devincti, contra quod nullum foedus legitimum validum et obligatorium esse possit, etiamsi valde arcte quis fidem suam extraneis obligaverit. Deinde cautum est Legibus Imperii publicis, neminem posse contra Caesarem aut membrum aliquod Imperii arma capere, aut extraneis opem et auxilium afferre, aut quenquam ad id faciendum instigare, sub gravibus poenis in mandatis Caesareis et Imperii constitutionibus expressis. Quicquid igitur hic fecimus ex officii Electoralis debito ac necessitate, ex causa item juris jurandi Imperio praestiti, et ex obligatione, qua Patriae dulcissimae obstricti sumus, ad conservationem ejus, non destructionem fecimus, et quidem Lege non permittente solum, sed etiam jubente. Neque ideo quisquam eo praecipitantiae deveniet, ut de Germanica Nationis candore et constantia in servandis promissis dubitandum dictitet? Nam quae contra afferuntur accipienda sunt de foederibus, juramentis et obligationibus, jure publico non prohibitis. Quantum studium, operam, laborem et industriam, pene per Menses novem integros, nullis parcentes sumptibus, impenderimus, ut bellici tumultus, potius mediis adhibitis amicabilibus, consopirentur, quam per arma lis decideretur, eo nomine provocamus ad testimonium omnium veritatem serio amantium. Sive autem Svecicus miles ex eo capite, ut

praetenditur, de loco uno in alium cesserit, sive singulare aliquod momentum hic spectarit, quo felicius contra Nostrum militem pugnare posset, in medio relinquimus. Certe multo foret expedientius, si Exercitus Svecicus ejusque Director in Germania, legibus, ordinationibus et statutis Germanorum se attemperarent. Norunt enim ipsis, ut peregrinis, jus non esse in alieno Imperio Leges dandi; quo facto sinistrae adversariorum objectiones et tripudia facile conticescerent. Quibus Regia Serenitas Vestra sola convenientem medicinam adhibebit, si curaverit, ut Suecicus Miles e finibus Romani Imperii excedat et in Patriam se recipiat, Germanicae Nationi quietem et tranquillitatem non invideat et occupata prioribus Dominis ac possessoribus quam primum restituat. Non dubitet quoque Regia Serenitas Vestra Nos, qui divina adjuti gratia ad gubernacula Reipublicae diu sedimus, Nostrisque Provinciis per integros viginti quatuor annos, et quod excurrit, praefuimus, Vicariatum etiam Imperii, juxta auream Bullam, bis administravimus, bene didicisse, quomodo Reges extranei tractandi, et erga eos se gerere oporteat. Quod si Regiae Vestrae Serenitati curae erit, ut voto totius Imperii Romani respondeat, equidem gloriosius reddet nomen suum Regium et immortalitati consecrabit. Sin minus, publice protestamur, Nos coram Deo et toto Christiano orbe, de omnibus malis, aerumnis, calamitatibus ac miseriis, quae ex neglectu salutarium nostrorum mediorum Pacis et ex continuatione exitiosi belli secutura sunt, excusatos fore, quippe qui in

eam curam serio incubuimus, ut Pax in Imperio refloresceret. Postremo cum videamus Regiae Serenitati Vestrae a Nostris adversariis persuasum esse, ut allegatio Pacis Pragensis, emblemate propudiosi infidarum conditionum objectus insigniretur, honor et respectus quem Sacro Romano Imperio debemus, a Nobis postulant, ut contra ejusmodi inculpationes utique acerbas et minus promeritas decenter protestemur. In reliquo Regiam Serenitatem Vestram Dei omnipotentis praesidio commendamus, ab eodem precati, ut Serenitatem Vestram omnibus divinae et humanae felicitatis incrementis beet ac ornet, et studia eidem ac officia Nostra cum debitae amicitiae cultu conjuncta, prolixe deferimus et pollicemur. Datae in Salinis Saxonicis 5. Martii, Anno 1636.

LXXXVII. Breve Urbani VIII. Pontificis, ad STATUS XIII. PAGORUM HELVETIAE, quo eos monet, ut firmam inter se invicem stabiliant concordiam, 1636. Urbanus PP. VIII. etc.

NObiles Viri, Tranquillitatem et Salutem. Ingentes calamitates ab armorum tumulribus, quotidie promanantes, eum in nobis excitant moeroris sensum, quem a Paterna charitate atque animorum zelo proficisci par est. Neque enim

dum filios acerbis aerumnarum fructibus agitari videmus, anxia nos solicitudine carere unquam possumus. Propterea in communis pacis curationem, assidue incumbentes, Pastoralis curae nostrae magnitudinem omni officiorum genere, et non ita pridem Apostolica legatione declaravimus. In posterum quoque pari diligentia cuncta adhibebimus consilia, quae publicis rebus aliqua ratione profutura in Domino judicabimus. Caeterum cum ob eximias laudes vestras tum praecipue ob ampla veterum gentilium vestrorum erga Catholicam fidem, et Ecclesiaaticam libertarem promerita, inclytae isti Nationi multum tribuamus, sedulam a Nobilitatibus Vestris operam impendi, quemadmodum nuper nobis significastis, ut sublatis dissidtis, stabilis concordia coalescat, plurimum gaudemus. Ita optati eventus fructum benigne concedat Altissimus pacis auctor, quem nos enixe rogamus, ut vobis praesto sit, et divinam suam gratiam clementer larglatur. Datum Romae, apud Sanctam Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 20. Sept. Anno MDCXXXVI. Pontificatus nostri anno quarto decimo.

LXXXIIX. Literae Credentiales, a CHRISTINA, Regina Sueciae, Petro Spiringio, suo ad ORDINES GENERALES FOEDERATI BELGII Legato, datae, 1636.

CHristina Dei gratia Suecorum, Gothorum, Vandalorumque designata Regina etc. Illustres et praepotentes, boni Amici et foederati: Reversus ad Nos a Vobis Consiliarius Noster Financiarum, nobilis nobis sincere fidelis, Petrus Spiringius de Norsholm, summa fide retulit, quam fuerit a Vobis praeterito vere, cum a Cancellario Nostro ad Vos esset missus, humaniter habitus et cum resolutione mutuae Nostrae amicitiae confidentiaeque congrua dimissus. Nunc rebus ubique locorum ita fluentibus, ut conqueri quidem de plerisque confoederatis Nostris per Germaniam liceat, quod Nos non modo deseruerint contra datam fidem, sed haud saepius audito exemplo etiam se cum hoste nostro conjunxerint, et Nos oppugnatum ierint. Verum cum istiusmodi querelis nihil proficiamus, id Nobis restat remedium, ut secundum Deum, et Viribus Nostris coeptum bellum prosequamur, et amicorum Nostrorum, quorum interest, et de quorum amicitia et favore certae sumus, ope et opera utamur, donec justa ac secura pax obtineri queat. Inter hos, postquam Vobis haud infimus debetur locus, visum est dictum nostrum Consiliarium Financiarum, Spiringium, ad Vos denuo mittere, cum mandatis pro praestito Nobis subsidio

gratias agendi, reciprocum studium Nostrum contestandi, opem ac subsidium Vestrum in posterum solicitandi, atque negotia Nostra alia peragendi, rogantes, ut ipsum benevole audiatis, verbis ejus fidem habeatis, et ita Vos declaretis, uti confidimus et mutuae Nostrae amicitiae conforme est. Si quid vicissim in gratiam Vestram a Nobis fieri poterit, nihil officii sumus intermissurae. Hisce Vos Remque publicam Vestram divinae tuitioni amice commendamus. Dabantur in arce Stockholmiensi die 5. Octobris 1636. per Sacrae Regiae Majestatis Regnique Sueciae respective tutores et administratores.

subsignatum Gabriel Oxenstiern, Reg. Suec. Archidapifer. Claud. Christierni Horn, loc. R. S. Generalissimi. Claudius Flemming, loco R. S. Ammirallii. Axelius Oxenstiern, L. Baro in Moerebii et Lindsholm, loco R. S. Thesaurarii.

LXXXIX. Literae JOHANNIS GEORGII I. Saxonici Electoris, ad PHILIPPUM IV. Hispaniarum Regem, quibus ipsi de filia recens nata, MARIA THERESIA, gratulatur, 1638.

NObis pro certo renunciatum est, Serenissimam Principem Regiae Vestrae Majestatis Conjugem dilectissimam, Deo opem benigniter et largiter ferente, partu iterum feliciter levatam Vestram Serenitatem Regiam Filia recens nata non ita pridem exhilarasse. Relatio haec ut Nobis extitit longe jucundissima et Nos singulari gaudio perfudit: Ita de Filiola illa Regia Regiae Vestrae Serenitati divinitus donata ex animo gratulamur; serio apprecantes et voventes, ut in vera pietate virtutibusque Regiis alta ac educata laeta succrescat, Parentesque Regii honoratissimi olim ex illa honorem, gaudium, decus et gloriam immortalem consequantur. Id quod in Gaudii Nostri testificationem ad Regiam Serenitatem Vestram perscribere voluimus. Cui ad omnia officiorum genera semper parati sumus. Dabantur Dresdae, die ulima Octobris, Anno 1638.

XC. Literae CHRISTIANI IV. Daniae Regis, ad LUDOVICUM XIII. Galliae Regem, quibus ei, quousque in tractatibus Pacis Lubecae inchoatis perventum sit, refert, atque se nihil inde in gratiam Ordinum foederati Belgii Generalium efficere posse asseverat, 1639. Christianus IV.

SErenissime Princeps. Literas Serenitatis Vestrae, quibus ipsa Nos in studio conciliandae pacis universalis confirmare, et Ordinum uniti

Belgii causam et rationes sollicitudini Nostrae commendare nititur, reddidit nobis heri idem, per quem, aestate praeterita, fidem de hoc studio Nostro Vobis fecimus. Gratissimae Nobis illae fuerunt, quod in Nobis confirmant opinionem jam dudum documentis non vulgaribus excitatam, vestrae erga Nos benevolentiae atque in Nos collocatae fiduciae, tum et propensionis Vestrae singularis ad pacem Orbi Christiane recuperandam. Nos cum toto hoc tempore, ex quo turbari Germania coepit, in eam curam evigilassemus quam diligentissime, ut motus isti perniciosi componerentur, et pristina tranquillitas Imperio Romano restitueretur: Tum vero maxime in eo studio versata est Nostra sollicitudo, ex quo signa Suecica in Germania constitui coeperunt. Tentavimus antehac aliquoties, possetne, sin minus alia via, interventu tamen Nostro negotium hoc expediri et arma Suecorum tranquillari, sed sumus experti subinde, suisse animos utrinque exulceratiores, quam ut remedio locus esset: Nos tamen nihil deterriti difficultate rei, in ea cura deinceps firmiter perstitimus, spe freti, non defore semper conatibus Nostris successum: Neque veroparum spei illi Nostrae accessit, cum ante annum utrinque, tam in Aula Imperiali, quam in Svecia, et pacis mentionem et ad pacificationem operam Nostram gratiorem animadverteremus. Itaque officia ad rem illam Nostram iterum parti utrique coepimus offerre; tanta majori contentione, quod tunc audiremus esse destinatos Coloniam, et propediem sub auspiciis Pontificis Romani et

Venetorum inchoandos tractatus, quibus Vestra Serenitas, si fieri posset, ad pacem et concordiam cum Domo Austriaca reduceretur. Verebamur enim, quantumvis dissidia Vestra inter vos sopirentur, bellum tamen Germaniae sopitum ante non fore, quam et cum Corona Sueciae res, modo conveniente, transacta esset. Cum igitur utraque pars operam in hoc negotio nostram sibi placere nobis significasset, id egimus, prout decebat, sollicite, ut et nos bona partium voluntate, rem ad tractatus perduceremus. Dum his consiliis occupamur, supervenit ecce renovatio foederis inter Vestram Serenitatem et Reginam Sueciae, in qua, quamvis consiliorum facta est unio et communio, tractatuum tamen futurorum pacis (si forte rem eo pervenire contigerit,) remansit separatio talis, ut Vestrae Serenitatis negotia Coloniae, Suecorum Lubecae conjunctim tempore, utrobique vero communium foederatorum per Germaniam res peragi deberent. Quemadmodum autem Vestrarum partium mediatores Pontifex Romanus et Respublica Veneta ea tantum curae habebant, quae ad promovendos tractatus Colonienses pertinere ipsis significabatur: Ita nec nobis alterarum partium recepto mediatori integrum videbatur, aliorum curam gerere, quam quae maturando Lubecensi tractatui Nobis videbantur necessaria. Quapropter cum ex parte Coronae Sueciae haec tantum promovendo utrinque congressui narrabantur requiri, primum potestas tractandi in debita forma et deinde salvi Conductus 1.) Pro Legatis Coronarum 2.) Pro earum agentibus 3.)

Pro earundem Confoederatis et Adhaerentibus Communibus per Germaniam, in genere et in specie pro Duce Bernhardo Vinariensi et Landgravia Hassiae, hoc addito promisso, itum iri illico ad tractatus utrinque, simul ac haec omnia praesto fuerint: id egimus diligenter, ut ea ab Imperatore obtineremus. Quae, cum jam consecuti simus, in forma a Nobismet ipsis ex aequo et bono praescripta, nec non ab ipso Legato Suecico, antequam ad Imperatorem mitteretur (in eum casum, si illa obtineri in meliori forma non posse contingat) recepta. Vestrae Serenitati judicandum relinquimus, quid jam facultatis nobis sit reliquum in hoc negotio, antequam ad congressum perventum sit. Ordinibus foederati Belgii pro jure nostrae vicinitatis et amicitiae, certe quam optime cupimus; nec ignoramus, quantum nostra et omnium vicinorum intersit illos conservari; neque etiam apud Tractatus, siquidem opus erit, faciemus, ut ullum amicitiae et benevolentiae officium in nobis desiderare possint. Quoniam autem ipsi in ordine dictorum Communium confoederatorum non sunt, ipsorum negotia in partem Lubecensis Tractatus non venient, eorum quoque apud nos debito tempore nulla facta est mentio, et ipsi a nobis tale quid hactenus non petierunt. Proclive erit Vestrae Serenitati hinc prospicere, omnia, quae hactenus acta sunt, impedimento nobis esse, quo minus quicquam ante congressum, quantumvis velimus, in gratiam ipsorum faciamus. Si qua autem alia in ne Serenitati Vest. gratificari poterimus, volumus studia sibi nostra

parata sciat. Ita illi faustissima quaeque precamur. Dabantur Rensburgi die 30. Jan. 1639.

XCI. Literae Theologorum per Helvetiam Reformatorum, quibus a D. GUILIELMO M. Britanniae Primate et Archiepiscopo Cantuariensi sollicite efflagitam, ut CAROLO I. Magnae Britanniae Regi, bellum in Scotos destinatum omni, qua polleret industria, dissuadeat, 1639.

REverendissime et Amplissime Domine Praesul. Scitum naturae est, Apostolica autoritare firmatum: sive patitur unum membrum, simul dolent omnia membra, sive honore afficitur unum membrum, congratulantur omnia membra. Ad hoc quia accedit communio sanctorum illa, quam credimus et profitemur, quin Amplitudo Tua hanc nostram epistolam in partem meliorem sit acceptura, dubitamus nulli. Amplitudo Tua ignorare haud potest, Germaniam nostram, quanta miseria, quanta calamitatum abyssus inundarit, annos jam continuos viginti, et quod excutrit. In Palatinatu imprimis, non ita pridem florentissima Imperii Romani Provincia, quanta desolatio invasit domos privatas, Scholas, Collegia, Templa, Curias, Palatia. Tacemus crudelitatis genera, omnibus retro seculis inaudita. Acerba haec et tristia sunt, cum illis, qui experti sunt ipsi, tum aetati etiam posterae, si posteritatem aliquam esse Illustris Domini adventus permiserit.

nostros, quod Serenissimum et potentissimum Magnae Britanniae Regem, exercitum in Scotos suos ducendum conscribere, sermone omnium percrebescit, et literae amicorum confirmant. Equidem nullas hic nobis omnino vel cognoscendi vel judicandi sumimus partes, qui et conscii nobis sumus nostrae mediocritatis, et falcem in alienam messem, aut non feliciter, aut non sine dedecore mitti non ignoramus. Sed nec dubitamus, quin viri ingenio et virtute praestantes, quibus Mag. Britanniae Regnum abundat, ardui hujus negotii causas, naturam, incommoda, denique serio serioque trutina pietatis examinent, Hoc unum vero Amplitudini Tuae, honoratissime Domine praesul, significare nos cogit, ingenuus Helvetiae nostrae spiritus, nempe difficillimis istis temporibus, nihil acerbius, nec tristius bis turbis vestris omni Reformatae Ecclesiae accidere posse: Regem vestrum Serenissimum et Regnum amamus, columus, veneramur: Regni statum suspicimus, admiramur, Deo voto et prece commendamus jugiter. Nec piae mentes, quarum certe in remotiore hoc territorio nostro est numerus ingens, antiquius quicquam habent felicitate, tranquillitate, ac omni beatitatum affluenha Magnae Vestrae Britanniae. Affectum hunc erga vos nostrum non nuper assumpsimus, sed hausimus a Majoribus nostris, viris Religiosissimis, Ecclesiarum Anglicarum observantissimis. Hoc, ut imitaremur strenue, peculiari instituto quodam a pueritia nostra ultima studuimus. Et quoniam aliud nihil ad testandum amorem et observantiam nostram proficisci a nobis potest, id unicum nobis relictum est, ut in Paternitatis

Tuae sinum, curam et sollicitudinem nostram, suspiria ac gemitus nostros, pro Regni Vestri tranquillitate conceptos, ac quodammodo viscerum nostrorum affectum omnem exoneremus. Intelligimus omnes, quam atrox sit bellum civile, sive intestinum omnino omne. Verum omnem crudelitatem excedit illud bellum, quod suscipi contingit ab iis, quos prius vel vicinia vel consanguinitas, vel Religio arcte conjunxerat. Hos ubi ad arma compellit, sive causa quascunque vera, sive praetextus causae sponte vel speciose quaesitus, quicquid in partibus belligerantibus superest zeli, jam totum in furorem convertitur, per quem nec humanis parcitur, neque divinis. Quodsi severitas Divina malum hoc Regno Vestro immitteret, Deus bone, quanta ludibria et gemitus Ecclesiae Reformatae, orthodoxae veraeque Catholicae arma vestra attulerint! Hanc igitur gloriam Tibi, Vir Magne, pectore toto optamus, ut Tibi, et praesens et postera aetas secundum Deum debere possit florentissimae Monarchiae vestrae incolumitatem: Nempe ut hoc efficias, ne res armis, sed Regia Autoritate, clementiaque efficiatur. Certe praeter suavissimas conscientiae Tuae laetitias immortalitatem etiam celeberrimi nominis Tui felicissime consequi poteris: Nec non omnium piorum, praesertim auxilium vestrum exspectantium, animos Tibi habebis faventes, Deo gratias illi agent perpetuas, quod is per pietatem et prudentiam tuam, Serenissimum Magnum Britanniae Regem hisce periculosissimis motibus, tot cives caede, Ecclesiam Vestram persecutione, Regnum

incendio, matres stupro, patres orbitate, tot piarum denique mentium myriades sollicitudine, plurimos desertionis discrimine, metuque liberaverit. Deum Optimum Maximum rogamus supplices, ut Regiae Majestati, quam humillime veneramur, Amplitudini Tuae, ac toti Senatui Regio consilia inspiret, quae Majestati ipsius divinae grata, Regi gloriosa, Regno salutaria et Ecclesiae militanti universae utilia sint, per Dominum Nostrum Jesum Christum, Amen, Mense Martio, 1639.

Amplitudinis Tuae Observantissimi, Ecclesiarum et Academiarum, Tigurinae, Bernensis, Basiliensis et Scaphusianae, Pastores et Professiores.

Reverendissimo et Amplissimo Domino, Domino Guilielmo, Archiepiscopo Cantuariensi, totius Britanniae Primati et Metropolitae, Serenissimae Regiae Majestati a Consiliis intimis, Domino honorando.

XCII. Literae CHRISTINAE, Reginae Suecorum, ad Regem Galliae LUDOVICUM XIII. quibus eum ut Carolus Ludovicus, Princeps Palatinus, e custodia, in qua Molini asservabatur liberetur, amice compellat 1639. Nos Christina Dei Gratia, Suecorum, Gothorum, Vandalorumque designata Regina et Princeps haereditaria, Magna Princeps Finnlandiae, Dux Esthoniae et Careliae, Ingriaeque Domina.

SErenissime ac Potentissime Princeps, Frater, Consanguinee, et Foederate charissime.

Serenitatem Vestram celare amice noluimus, Serenissimam Reginam Bohemiae nobis significasse, Filium suum Palatinum Electorem, cum iter faceret per Galliam, Rhenum versus cogitans, Molini detentum fuisse. Quem cum nullo alio id fine fecisse asseverata, quam pro stabilienda istic loci causa communi, Nos quam diligentissime per literas requisivit, ut apud Serenitatem Vestram commendatione nostra studiosissima interveniremus, quo dictus Elector a detentione ista relaxari, et iter susceptum denuo ingredi atque absolvere possit. Nobis equidem nihil constare potest, quibus de causis Serenitati Vestrae visum fuit hujus ipsius itineri remoram injicere: Quibus operose indagandis tanto minus sumus sollicitae, quanto sine omni causa Serenitatem Vestram id fieri haud passam fuisse speramus. Anxiis dictae Reginae nihilo minus desideriis si detulerimus, praestandis tam afflictae domui, ad rogata Matris, officiis, displiciturum Seremtati Vestrae minime existimamus. Nam praeterquam ex longo jam tempore, a communi hoste ac Domo Austriaca oppressionem domus isthaec passe fuit, et non tantum quoad personas inclytas magnis injuriis atque violentia affecta, sed

et ditionibus propriis ac Patria longe exesse coacta est, justa commiseratione non immerito ducimur, quod indignationem aliquam Serenitatis Vestrae fortassis incurrerit Princeps, cujus beneficio et ope ad restitutionem in pristinum statum ac libertatem maxima cum fructus et affectus spe promoveri potuisset. Nobis sane et eo nomine commendandus, quod socius nobis foederis extitit in Germania, et qui inter caeteros Germaniae Principes, praecipuum locum et causam obtendit, ac quod ad praesens negotium magis spectat, in consultationibus et consiliis ad Serenitatem Vestram plurimum respexit, veteris observantiae memor, qua Praedecessores in illa Electorali Domo Regno Galliae promptissimis officiis addicti fuere. Quorum intuitu, nos non modo intercessionis officio apud Serenitatem Vestram, pro eo, quod nobiscum invicem intercedit arctioris necessitudinis vinculo defungentes, amice rogamus, ut benevolum nostrae requisitioni locum concedat, sed et id beneficii in Reginam Viduam et Principem Electorem, adeoque totam istam domum conferat, quo detentus Princeps, benigne, ac primo quoque tempore dimittatur. Tantum Serenitatis Vestrae beneficium, omni procul dubio debita gratitudine ipsi agnoscent, et nos singulari id amicitiae loco habiturae sumus, ut quem custodiae mancipatum Serenit. Vest, detinuerat, Nostrae intercessionis beneficio dimissum ac liberatum Principem Domus praefata tribuat. Hinc quoque Ordinario Nostro apud Serenitatem Vestram Legato, Nobili et Magnifico nobis sincere fideli, Domino Hugoni Grotio,

commisimus, hasce Serenitati Vestrae literas offerre et animi nostri sensa pluribus exponere: Quem ut benigne admittat, fraterne Serenitatem Vestram requirimus, atque hisce eandem divinae tutelae animitus commendamus. Dabantur Copiae Vesmannorum, 19. Decembris 1639.

XCIII. Literae CHRISTINAE, Suecorum Reginae, ad ELISABETAM, Friderici V. Electoris Palatini viduam, quibus se omni effecisse studio refert ut Elector filius ejus, custodia, cui Molini commissus erat, quam primum emittatur, 1639. Christina Dei gratia etc.

SErenissima Princeps, consanguinea, et amica charissima. Literas Seren. Vestrae Hagae 21. Novembris praeteriti datas, hisce diebus recte accepimus:

e quibus praeter opinionem imelleximus Serenissimum vestrum filium, Dominum Electorem Palatinum, (Carolum Ludovicum) cum ex Anglia per Gallias iter faceret, Rhenum versus, eo fine, cujus in literis vestris mentionem injecistis, Molini detentum, et quo minus iter susceptum maturaret, perficeretque, remoram ipsi injectam fuisse, causae communi multum officientem. Nosque amice requirere, ut operam Nostram contribuamus, imprimisque Nostro in Gallia Legato mandemus, omni ope et officiis ibi in id inniti, quo dicti Electoris relaxatio promoveri, et propositum iter citius ab eius dilectione ingredi atque absolvi possit. Nos attendentes Dominum Electorem, Serenissimum Vestrum Filium iter illud, pro communi bono suscepisse, atque ut foederatorum exercitui ad Rhenum agenti subsistentiam conciliet, statumque istum conservet, operam contribuere voluisse. Non potuit non grave nobis accidere, quod a tam salutari proposito retentum eum fuisse comperiamus. Cumque nos huic intentioni effectui mandandae, occupatum eum pro mutua necessitudine secundare, alienae non fuerimus, ansam nobis hoc interjecto impedimento praereptam, dolemus. Et quamvis causa jam minus sit integra, tamen ad requisitionem Serenitatis Vestrae relaxationem Dilectionis suae, quam operosissime apud Christianissimum Regem sollicitabimus. Quod officium cum serio peragere Ordinario nostro inibi Legato manda verimus, non dubitamus, quin omnem eo operam sit collaturus, quo et mandato Nostro, ut et Serenitatis Vestrae desideriis, quantum possibile,

satisfiat. Quo nomine et Dilectionem Sereniss. Regis Galliae, studiose per literas compellavimus, ita ut locum rogationi nostrae relictum iri speremus. Etsi praeterea affectum, quo Domini Electoris Dilectionem, adeoque totam ejus inclytam Domum, semper prosecutae fuimus, et etiamnum prosequimur, opere ipso etiam in aliis contestari poterimus, nihil reliqui faciemus, quo magis magisque demonstremus. Datae Holmiae 19. Decembr. 1639.

XCIV. Literae, quibus Theologi Scotici, Reformatis per HELVETIAM Theologis Ecclesiae Scoticanae faciem a primis ejus incunabulis ad sua usque tempore brevibus delineatam repraesentam, seque a perduellionis et seditionis crimne purgant, 1640.

LIteras Vestras, fratres in Domino plurimum honorandi, 10. Jan. datas, vertente Martio accepimus, cum Apographo Epistolae mense ante Junium exaratae: ex quibus curae esse Vobis et cordi Regni et Ecclesiae Nostrae pacem ac salutem perspicimus, quod non modo incolumitatis ergo, nos orare, hortari pergatis, sed et apud eos, qui gratia et autoritate apud Regem valent atque pollent, laborem, operam et studium ad Nos sublevandos interponere non gravemini. Debemus et hoc humanitati Vestrae, quod adversariis temere fidem non adhibendam duxeritis, qui Nos etiamnum calumniis onerare, ac sinistris rumoribus diffamare ac deferre satagunt. Quibus arctissimis benevolentiae vinculis Nos ita obstrinxistis, ut tanti beneficii

memoriam nulla aetas, nulla oblivio delere possit. Quod vero Vos angi et cruciari scribitis, tristi accepto nuntio, Regem orthodoxum, in subditos orthodoxos eosque in sui defensionem parare arma, atque idcirco tantorum motuum totiusque Controversiae causas edoceri a Nobis studiose exoptatis, quae quia in abdito non sunt reconditae, sed in aprico positae, sollicita investigatione non egent. Malorum etenim omnium fontes, in Regni hujus et Ecclesiae perniciem redundantes ex Episcoporum typho, tyrannide et hererodoxia certo certius promanare cernimus. Non pigebit ergo in Vestri gratiam, fratres in Domino plurimum colendi, rem altius repetere, atque a Christianae fidei initiis in hoc Regno exordium paucis ercessere. Tenete igitur: Depulsis Ethnicarum superstitionum tenebris, Scotia per Apostolos, aut Apostolorum Discipulos saltem anno a salutari partu, plus minusve CC. subditos publice cum Rege Christo nomen dedisse: Exinde per totos ducentos annos Genti Scoticanae, Episcoporum potestatem et Nomen non innotuisse, sed Presbyteros Ecclesiae gubernacula tenuisse, quo temporis spatio exacto, ad annum Christi usque M. quatuor titulotenus Episcopos, nullis distinctis limitibus, nullis divisis Dioecesibus, non Imperio sed sanctimonia, in communi Ecclesia rexisse tradit Boetius. Quantum vero a praesidentia Episcopali abhorruerit Nostra Ecclesia, testis locuples venerandus Beda, qui in Insula illa, in qua sepultus est Columbanus. Presbyterorum dicto Episcopum esse audientem refert. Unde tria ista constant, existimasse majores

Nostros, commodissime sine Episcopis administrari posse Ecclesiam, censuisse etiam jure divino Episcopum Presbytero non superiorem fuisse, tantum itidem Dioecesium Divisionem illis displicuisse, ut Dioecesanis Episcopis ad annum Christi M. Ecclesia nostra caruerit. Post quae tempora e tenebrarum carcere vinculis exsolutus Satanas, Ecclesiam Christi majorem in modum infestare, turbare et tantum non pessundare occoepit, perfecitque suis artibus, ut perpetua errorum nox Ecclesiae huic incumberet totos quingentos, et quod excurrit annos, donec misericordia summa commotus Deus Religionis purioris vindices excitavit, qui ex Antichristi faucibus Ecclesiam ereptam, natalibus suis restituere, et Apostolicae simplicitati conformare enixe studentes, Episcopalis [gap: Greek word(s)] nullam rationem habuerunt, sed eodem esse loco Presbyterum, quo Episcopum duxerunt. Politiam quoque Ecclesiae, verbo Dei consentaneam, ita descripserunt, ut retinendae puritati morum et Doctrinae, quatuor in eo consessus constituerentur, quorum infimus Parochianus ex unius Ecclesiae Pastore cum ejusdem Senioribus, cui proximus, sed autoritate major, ex plurium Pastorum in vicinia degentium, conventus, quem Galli classem, Nos cum veneranda antiquitate, presbyterium indigitamus, subjacet hoc Provinciali Synodo, atque ea generali: In quibus ab inferiori ad superiorem datur provocatio; Quamdiu stetit integra haec rerum scena, nulla emersit corruptela, quae, si non in herba enecata, robur aut matu ritatem aliquam non est assecuta. Sed ubi Reformatorum

antesignani, praecipue Joan Knoxus, in omni laude, cumulatissimus, et Prophetico plane spiritu praeditus, ubi (inquimus) confectis vitae stipendiis, ad coelestem Patriam migrasset, pro Regis auspiciis, qui tum rerum potiebatur, atque aulicorum artibus et cupiditate, qui suis commodis velificabantur, procuratum est, ut in Episcopos legerentur, qui maxima redituum parte illis cederent, sed factum hoc fuit reclamante Ecclesia, quae generali Synodo sancivit, ut unus uni tantum Parochiae Episcopus non pluribus praeficeretur, Sympresbyteris non se anteferrent, magnatum titulis abstinerent, nec se seculi negotiis miscerent, redirus haberent, non ad pompam et luxum, sed ad honestatem tuendam idoneos. Verum mox has lineas transilientes, cum neque modum neque modestiam servassent, publicis indictis Comitiis in jus vocavit Ecclesia multorum criminum postulatos, ad unum omnes damnavit, gradu Episcopali dejecit, gravioribus flagitiis coopertos, anathematum vinculis innodavit: Episcopatum denique omnem tollendum decrevit. Eodem, quo haec gesta sunt, Anno, edita est brevis fidei confessio, in qua cum Pontificiae doctrinae corruptelis, Antichristiana omnis Hierarchia in perpetuum damnata est. Ad quam confessionem sartam tectam tuendam, qua doctrinae, qua Regiminis forma ante memorata, Rex Serenissimus Jacobus, cum Augusta familia et Regni omnes Ordines, sanctioris Senatus edicto, fidem jurejurando, additis, chirographis obstrinxerunt. Hinc aurea insecuta sunt tempora, in quibus pax et concordia maxima inter fratres vigebat, orthodoxia florebat, pietas

magis ac magis invalescebat. Sed istis Alcyoniis diu non frui tulit Ecclesiam Nostram reciprocans adversae sortis aestus. Nam vix emenso integri decennii cursu per clandestinas artes et cuniculos Episcopatus instaurari coeptus est. Ad perjurii autem maculam incrustandam, verius quam abstergendam, fucus hic est factus, ut crearentur ex Pastorum Albo, non qui Episcopi, sed commissionarii dicerentur, quibus in publicis Regni comitiis sententiae dictio daretur Ecclesiae nomine, ne quid ea detrimenti caperet. Huic cum a sagacioribus restitum fuisset, ista est exeogitata ratio, ut quibus munus hoc demandatum, certis finibus et cancellis circumscriberentur, extra quos si pedem efferrent, sibi et officio fraudi futurum. In hos tamen postquam Serenissimus Rex Jacobus, titulos, reditus et honores Episcopales contulisset, tum procerum titulis compellari, in foro se jactare, in sanctiori Senatu sedere, exosi vulgo et Ecclesiae formidabiles esse coeperunt. Nec tamen ulla lege, vel legis colore, dominandi aliquam potestatem in Ecclesiam habuere, donec reparatae salutis Anno 1610. in Glascuensi conciliabulo, conductis suffragatoribus, divenditis sententiis, potestatem ordinandi, excommunicandi, et praesidendi in Comitiis Ecclesiasticis surripuerunt potius quam acceperunt. Ad hanc [gap: Greek word(s)] ubi per gradus istos ascendissent, ne quid Pontificiarum ceremoniarum deesset, Presbyterorum Ordination! Episcopalem consecrationem superadjici voluerunt. Quam quia in Ecclesiis Nostris consequi non poterant, Londini, non sine patriae et Ecclesiae Libertatis diminutione, ab Episcopo

Cantuariensi obtinuerunt, tum succum, sanguinem, et colorem pristinae Ecclesiae amisimus. Hinc omnia in pejus ruere, et retro sublapsa referri coeperunt, adeo ut Antichristiana Hierarchia ante ejecta, bonorum summo cum gemitu et moerore, ab inferis in lucem revocaretur. Non enim Vos fugit, Viri doctissimi et fratres venerandi, quatuor, istis, Ordinationis nempe, Jurisdictionis, Confirmationis, et Locorum sanctorum consecrationis potestate, Hierarchiae illius munia perfici et absolvi, quae omnia sacrae paginae largitioni, non humanis insticutis accepta ferunt Pseudo Hierarchiae illius Patroni, quod quam putidum sit commentum, refellendi Nobis nec locus, nec animus. Utut est, haec sibi ut propria vendicarunt, licenter, an crudeliter potius in fidos Dei administros exercuerunt, quorum alios exauctorarunt, alios silentio damnarunt, carceri non paucos manciparunt, patrium solum nonnullos vertere compulerunt, quin et eo superbiae pervenerunt, ut in compitis et plateis, magno stipante clientium numero, holosericis amicti se jactarent. Si quae sacra domi obeunda (quae perrara) Sacellanis suis ea demandarunt, jus utriusque gladii sibi arrogarunt, in sanctioris Consilii Senatu dominabantur, jus in foro dicebant, vectigalibus et Fisco Regio praesidebant. Generalis Synodi indictioni, ne male administratae Ecclesiae postularentur totos XX. annos intercesserunt. Ad Cancellariatus fastigia, ubi tandem pervenissent, ut ne mutire aut hiscere contra, quempiam existimarent, Canonum libellum in lucem ediderunt, quo jus omne Ecclesiae in se transcripserunt, ad eorum

nutum et renutum omnia geri imperantes, Presbyteros [gap: Greek word(s)] esse jusserunt, ac praeter Verbi et Sacramentorum administrationem (quae moralis tantum, ut loquuntur in scholis, potestas) iis nihil reliqui fecerunt. Atque haec hactenus de [gap: Greek word(s)] , et Tyrannide Episcoporum pauca delibavimus. Restar heterodoxia, quae vel hinc constar, quod ingrati ingratiam Dei Arminianisimum, hoc est Pelagianismum recoctum ex ambone promulgare, et populo ingerere non sint veriti, manubriisque Dei gratiae voluntatem humanam exornare non perhorruerunt. De Statuis in templis reponendis, ambigue pro concione disserebant; Pontificem Romanum esse illum Antichristum et purpuratam meretricem, asseverare nefas ducebant; Praesentiam in sacra coena, non objectivam tantum, et fide contrectandam, sed subjectivam in terris et loco certo circumscriptam asserebant, et quod horret animus meminisse, Christi justitiae imputationem, in quo salutis cardo vertitur, ex eorum numero non postremi, pro somnio et figmento habuerunt. Nihil crebrius, nihil frequentius in omni coetu et congressu, quam concordiam inter Orthodoxos, et Romanam Ecclesiam iniri facile posse, quod in articulis fidei palmariis, et fundamentalibus nullum esset dissidium. Adde quod mensam Domini in Aram transformarint quam ad orientem sisti, cancellis circumdari praeceperint: illam flexis genibus, quoties praeterirent, venerabantur, solis ortum adorabundi spectabant ac Liturgiam idololatricis refertam ritibus Ecclesiae nostrae, pro norma cultus divini, obtruserunt, quam si amplexa

esset, actum de cultu Dei fuisset, tantum enim aberat, ut Anglicanis, a quibus scatet, foecibus repurgaremus, ut contaminatiorem multo Nobis exhiberent, sanioribus expunctis, nequiora inseruerunt, quaeque vero Stylo D. Bucerus, eximiae pietatis et reconditae eruditionis Theologus, olim delerat, ea reposuerunt, adeo, ut nullus sit in farragine et pontificiorum etrorum mole error, cujus in ea fere non maturam messem, aut sementem saltem oculatus et judiciosus Lector deprehendat. Hinc novorum motuum et tot malorum origo, quae exterorum aures atque animos implevit. Nam cum Regio Diplomate in eas angustias Pastores et populos conjecti essent, ut vel perduellionis crimen subire, aut illam liturgiam, contra jusjurandum, fidem Ecclesiae ac Patriae instituta amplecti cogerentur, effectum est, ut Regni omnes Ordines, quorum jam dudum in tolerandis Episcopis patientia obmutuit, hujus liturgiae experrecti, nuntio, de profligandis corruptelis et primaeva puritate restauranda consilium iniverint.

Regem itaque Serenissimum cum primis supplicibus verbis et libellis, et sanctiorem ejus Senatum rogare, orare, hortari non destiterunt, ut afflictae, Ecclesiae succurrerent, in Episcopos vero tantorum malorum Auctores serio animadverterent, dum tardius auxilium parari, supplicibus non responderi, postulata sua nihil pensi haberi cernerent, in se altius descendunt, mentis latebras penitius excutiunt, violati foederis memoria conscientias pungit, laniat, perfodit: quare seria poenitentia ducti, Foedus cum fidei confessione renovare statuerunt,

quae chirographis primo conugnarunt, deinde, solenni indicto jejunio, jurejurando sublatis dexcris, multorum cum gemitu et lachrymis, publice in templis confirmarunt. Dum haec aguntur, missus est a Serenissimo Rege Marchio Hamiltonius ad controversias has cognoscendas, lites componendas et tempestates omnes in tranquillum redigendas, cujus ope et industria hoc consecuti sumus, ut his tollendis insidiis comitia Ecclesiastica Glascuae habenda indicerentur. Ad condictum diem et locum convenerunt frequens Pastorum numerus et seniores, quibus Jus ferendi suffragii ab ecclesiis demandatum, Episcopi per apparitores citati et adesse jussi superbe renuerunt, Ecclesiam ferre Judicem recusarunt, ventilata itaque eorum causa, quod ingentia et innumera in Ecclesiam mala intulissent, omnium calculis de Epistopali gradu dejecti fuerunt, Episcopalem etiam Hierarchiam, quod ex humano instituto profecta, multisque nominibus exitialem et noxiam Nostrae Ecclesiae semper essent experti, ex Nostris Ecclesiis eliminandam censuerunt. Episcopi ira perciti et efferati ad Regem confugiunt, apud quem partim importunis precibus et clamonbus, partim gratia et potentia Episcopi Cantuariensis (quem conatuum, molitionum et superstitionum auctorem, fautorem et Patronum habent) tantum profecerunt, ut Sac. sanctum ejus pectus contra indo lis probitatem, et innatam clementiam impulerint, ut bellum in Nos, tamquam perduelles indiceret; imo jam paludatus ipse in Nos ducit exercitum, quo terra marique cingimur. Cum in

procinctu utraque acies staret, et viderent adversarii nec numero, nec animis Nostros inferiores, conventum est utrimque, suffragante Rege, ut Ecclesia ab Ecclesiastica Politia suis legibus regeretur. Serenissimus Rex, quae recepit, praestare visus est, Ecclesiae congregandi Synodum potestatem fecit, in qua omnium suffragiis annuente etiam Fraquarii Comite, qui Regis personam sustinebat, repetita et confirmata est Episcopis et Epsicopalis Hierarchiae damnatio, sed salvo aliarum Ecclesiarum judicio. Synodum hanc Parliamentum excepit, in quo ante omnia (quod usu et consuerudine semper obtinuit) postulat a Verbi Dei praeconibus, ut Canones Ecclesiastici sanciantur et cum primis ille de damnato et conclamaro Episcopatu.

Ad hoc a Fraquarii Comite, qui Regis nomine comitiis praeerat, cunctanter respondetur, tempus trahitur, diverticula quaeruntur: fallacia tandem haec reperitur, ut si Episcopis Regni Corpus careret, praecipuo membro truncaretur, quare in eodem loco ad absolvendum Regui Corpus substituendos censent Abbates, Priores et ejus farinae homines, sed perpaucorum fuit haec, aut pene nullorum sententia; qua nihil absurdius dici potest, si antiquitatem consulamus, quam Monachos et Mandritas, qui in locis subterraneis, aut solitudine latebant, in lucemultorum, Urbium frequentia, publicis congressibus versari. Quid a decoro magis alienum, quam illos quorum erat non docere, sed plangere, in cilicio et cinere sordescere, in suprema Regni curia, murice aut bombycina veste splendescere? Sed quia dominante Papatu in Regno hoc

receptum fuit, ut Abbates et Priores suffragium in his Comitiis ferrent, tolerandum hoc, quod non dum exolevit, at novos et inauditos Abbates renunciari, qui Episcoporum vicem supplerent et numero exaequarent, nullo jure nitebatur, eoque spectare videbatur, ut quando recta, ad restituendum Episcopatum, aditus non pateret, his artibus per posticam intromitteretur. Quamobrem isti de Archimandritis sententiae jure restitum fuit a Regni Ordinibus. Comitiorum Praeses, partim metu, partim aulica versutia inescatus, Serenissimum Regem de eo nec non de comitiorum ordine, suffragatorum numero, aliisque subditorum querelis consulendum censuit. Dum rescriptum Principis expectabatur et sperabatur, praeter expectationem contra morem majorum Regis solius auspiciis Regni comitia dissolvuntur. Magnates reliquique Regni Ordines, graviter molesteque ferentes, vulnera Ecclesiae et Reipublicae non sanata recrudescere, ex primaria Nobilitate supplices ad Regem delegerunt, qui omnium nomine, ut par est, omnem illi observantiam et obsequium deferrent, sed inauditi sine fructu et effectu in Patriam sunt reversi. Hanc etsi repulsam tulimus, non cessamus Regi supplicare, viasque quaerere, quibus ad ejus benevolentiam aditum aperiamus, parati utique pro ejus salute fortunas omnes et vitam profundere. Interea certis ad Nos perfertur rumoribus, Regem exercitum contra Nos conscribere, quod non sua sponte, sed adversariorum hortatu et impulsu facere persvasissimum habemus. Verum Episcopi Nostri, aliique Babyloniae meretricis Leones, classicum canere, caedem

spirare, Regni et Ecclesiae eversionem moliri non desinunt. Nee harum Tragoediarum sunticas causas, alias esse scimus, quam quod nefariis illorum conatibus, typho, tyrannidi et heterodoxiae via a Nobis praecludatur.

Videtis, fratres plurimum observandi, quam immerito seditionis et rebellionis traducamur, quantaque injuria nos Pastores, tribunitii concionatores ab Adversariis audiamus, quibus non carceres, non cruces, sed mentem meliorem exoptamus. Quid autem in casu inculpatae tutelae praestandum, quoniam vos doctissimos non latet, insuper habemus scriptis mandare. Vobis autem, a quibus solis literas benevolentiae testes accepimus, gratias quantas possumus agimus, relaturi etiam, si sacultas dabitur. A Vobis autem etiam atque etiam petimus, ut innocentiae testimonium perhibeatis, causae Patrocinium suscipiatis, ab obtrectatorum calumniis famam vindicetis: et uti Nos afflictis Ecclesiis auxilio et adjumento fuimus, benignitatis vicem similiter speramus. Quod superest, votis omnibus apud Deum contendite pro Nobis, Nostrarumque Ecclesiarum pace ac salute, quem et Nos obnixe rogamus, ut Ecclesias vestras aeternum incolumes et florentes velit Vobisque et vestris laboribus ita propitius sit, ut mortalitatis hoc studio feliciter in munere decurso, palmam coelestem assequamini. Dat. Edimburgi Cal. Apr. 1640.

XCV. Literae FERDINANDI III. Romanorum Imperatoris, ad URBANUM VIII. Pontificem Romanum, quibus eum sollicite rogat, ne avocando Cardinatem Gineddi, Legatum suum a latere, tractatibus de Pace Coloniae Agrippinae habendis destinatum, exoptato Paris negotio remoram injiciat, 1640.

RElatum Nobis fuit, tuma Nostris ad tractatus Pacis Coloniae instituendos Deputatis Plenipotentiariis, quam Nuncio hic ad Aulam Nostram residente Vestrae Sanctitatis, sibia (tit.) Cardinale Gineddi ejusdem Sanctitatis Vestrae ad dictos tractatus Legato a Latere, tam verbis quam scriptis significatum esse, quod Sanctitas Vestra, tametsi magis, quam alias unquam in id incumbat, quo tandem congressus speratus Coloniae ineatur, nihilominus habita ratione incommodorum dicti Domini Legati sui eidem in dulserit, ut possit redire in Italiam, iter suum instituendo adversus Ferrariam, ubi ulteriora mandata Sanctitatis Vestrae expectare debeat, substituto interim in ejus locum electo Patriarcha Constantinopolitano, tanquam Nuncio extraordinario; Unde ipse modo memoratus Dominus Legatus, non attentis quibuscunque rationibus et dissuasionibus a dictis Plenipotentiariis Nostris allatis, ad finem hujus vel initium proximi instantis Mensis inde proficisci constituerit, ita praese ferens, quod postquam tam integer fere annus in una voce accommodanda

consumtus sit, ac neque dum liqueat, quo in statu negotium versetur, in sinistram partem non possit accipi, si Vestra Sanctitas Legatum suum avocet. Quem in modum Nos haec tam repentina tamque inexpectata vel resolutio Sanctitatis Vestrae, vel ipsa communicatio affecerit, hoc praesertim tempore, quando caeteris omnibus tanta cum patientia et longanimitate tamNostrae, quam gloriosissimae memoriae Domini Patris et Praedecessoris Nostri peraequalis, jam non alia, quam quae ab Hollandis movetur difficultas, superest, quo minus initium tractatibus fiat, arbitramur haud difficulter quenquam, ac quam facillime Sanctitatem Vestram secum reputaturam, utpote quam minime omnium lateat, cum qui labores hactenus in his praeliminaribus componendis fuerint exantlati, cum quod id, quod nunc a Dominis Hollandis praetenditur, petitum omnino novum et inexpectatum sit, cum ab initio aliquid postulatum non fuerit, nec creditum postulatum iri, quam literae passus in ea forma, qua alias ad induciarum tractatus illis concessae fuerant: Omnium autem maxime mirum nobis accidit, quod cum haec res acatholicos, eorumque favorem concernat, ac tam Sanctitas Vestra, quam Ejusdem Legatus, jam tum ab initio susceptae Interpositionis suae ac hactenus semper constantisiime professi contestatique sint, se cum acatholicorum rationibus nihil negotii habere velle, nunc inter alias hujus avocationis causas haec potissima allegetur, quod Hollandis, quoad novam illam praetensionem suam, non omnino, ac

quam exactissime satisfactum sit. Intelligimus quidem dictum Patriarcham (Virum non vulgaribus ornatum virtutibus) eatenus substitutum essa, ut in qualitate Nuncii extraordinarii, rebus ad tractatus pertinentibus attendat: At cum is etiam in praesentiarum absit Colonia, ac certe verendum sit, ne ista mutatio majorem alteri parti det ansam ad minimum differendi missionem suam, si non plane ab iis, quae hactenus tanta temporis, laboris et sumptuum impensa accommodata fuere, resiliendi. Non possumus equidem Nobis persuadete, hanc tam praecisam Voluntatem ac perpetuam esse Vestrae Sanctitatis, ut Dominus Legatus, tam subito a loco congressus discedat, praesertim cum is Deo propitio optime illic hactenus valuerit, ac praeterea Sanctitas Vestra, uti ex communicatione ipsiusmet Legati, jam denuo ad alias Coronas pro promotione horum tractatuum missiones decreverit. Eadem igitur, qua solemus fiducia, hisce Sanctitatem Vestram reverenter requirere voluimus, non modo, ut Legatum suum in loco congressus expectati porro subsistere et perseverare jubeat, ac deinceps quoque ipsa, quod facit, quae ad promotionem hujus tam gravis negotii conducunt, paterne curare non desissat, sed officia quoque sua, tam apud Rempublicam Venetam, quam Regem Franciae ad hoc interponat, ut ipsi vel cum Hollandis hoc agant, ut ii a pertinacia sua in urgenda illa nova praetensione recedant, aut certe ipse Rex Galliae, omissa cura praetensionis illius, suos ad locum congressus, sine alia mora, mittat, id quod et aequum et intentioni

primaevae, cum Vestrae Sanctitatis, tum Nostrae ac Regis Catholici, circa susci piendos hos tractatus est conformius. Confidimus autem, quod si id, quod minime credimus, haec tam tationabilis petitio Nostra locum non haberet, ac inde nova Paci tam diu desideratae mora, atque ex hac majores Christiano Orbi calamitates inveherentur, earum rerum culpa Nobis nullatenus imputanda sit. Qui de caetero Sanctitati Vestrae omnia filialis observantiae officia reverendissimo affectu deferentes, Eidem vitam longaevam et beatam ad Nostrum et militantis Ecclesiae solatium ex animo vovemus. Ratisbonae, 20. Septembris, Anno 1640.

XCVI. Literae Salvi Conductus a FERDINANDO III. Rom. Imp. Suecicis foederatis, quo tutius ad Tractatus Pacis Lubecae vel Hamburgi instituendos accedere possint, traditae, 1640. Ferdinandus III. divina favente etc.

UNiversis et singulis, quorum interest, aut quomodolibet interesse potest, notum testatumque facimus. Nos ad instantiam Serenissimae Reginae Regnique Sueciae consensisse, prout vigore harum consentimus, ut omnes et singuli Suae Serenitatis foederati Status et adhaerentes per Germaniam, qui negotia sua in futuro inter Nos, dictamque Reginam tractatu Pacis, per se, vel per Plenipotentiarios suae Serenitatis peragere voluerint, secure Lubecam vel Hamburgum veniant, vel mittant, et ut tam ipsi, quam qui mittentur secure ibidem ad finem tractatus commorentur et

res suas peragant et secure vicissim ad suos quisque revertantur, et ut ipsi quoque ac eorum Mandatarii una cum comitatu, Ministris, Nunciis et Tabellariis ultro citroque eo nomine mittendis, tam quoad personas, quam res et bona, omnimoda hac securitate et libertare inviolabiliter fruantur, verbo Imperatorio et Regio promittentes hoc salvo Conductu generali, singulos eorum in specie aeque tuto ac secure fruituros, ac si nominatim hic inserti ac expressi essent. Quae quidem securitas ut eo commodius ad unumquemque eorum perveniat, parem autoritatem transumptis hinc apographis, quae autographo huic ipsi debetur, tribuimus, ex abundanti insuper daturi Nostris ad dictum Tractatum constitutis et constituendis Commissariis plenam potestatem, ut, si ita postulatum fuerit, nomine Nostro singulis eorum, singulos ejusmodi salvos conductus in optima forma dent ac distribuant. In quorum fidem praesentes manu Nostra subscriptas sigillo Nostro Imperatorio firmari jussimus. Quae dabantur in Civitate Nostra Imperiali Ratisbonae, altera die Mensis Octobris, Anno Domini supra Mille sexcentos quadragesimo, Regnorum Nostrorum Romani quarto, Hungarici quinto decimo, Bohemici vero tertio decimo.

XCVII. Literae S. R. Imperii ELECTORUM, PRINCIPUM et STATUUM LEGATORUM Ratisbonae in Comitiis congregatorum, ad CHRISTINAM, Suecorum Reginam, quibus ei Comitta ista non belli prorogandi, sed componendi mediis adinveniendis dicam esse exponunt, atque ab ea, ut ad destinata Paci concludendae loca Legatos suos mittere tandem dignetur, honeste precantur, 1641.

NUllatenus dubitamus Regiae Vestrae Dignitati satis superque innotuisse, quod Sacra Caesarea Majestas, Imperator et Dominus Noster Clementissimus, cum Electorum suffragio ante semestre circiter publicum conventum indixerit, et ad eum Imperii Romani fideles Status eo fine vocaverit, ut ardens suum Pacis restaurandae desiderium toti Christiano Orbi probaret, et cum Electoribus Principibus et reliquis Imperii Ordinibus de ejusmodi salutaribus mediis, quibus divini numinis ira cohibeatur, publicis hactenus patienter sustentis calamitatibus finis imponatur, sanguinis Christiani profusio sistatur, suborta dissidia interna tollantur, caput et membra Imperii distracta in pristinam concordiam reducantur, et aqua, tuta honestaque Pax Imperio, vicinis et universo Orbi Christiano restituatur, ageret, deliberaret, statueret. Neque illi intermiserunt debito suo officio sungi, utpote qui hic Ratisbonae frequenti numero, partim in persona, partim per suos

Ablegatos comparuerint, statimque de dictis pacis restaurandae mediis convenientibus agere et deliberare coeperint, idque tanto desiderio ac studio, ut Sacra Caesarea Majestas et Imperii Status certo apud se statuerint, omnes facile deprehensuros, quod instituti hujus conventus scopus ac finis sit Imperii tranquillitas, et Orbis Christiani pacificatio, post tamen praeter omnem expectationem constare coepit, non defuisse, qui animo malevolo Regiae Vestrae Dignitati persuadere, imo constanter imprimere conati sint, quasi haec a Sacra Caesarea Majestate Imperialia comitia non tam pacis restabiliendae, quam belli continuandi causa indicta, proindeque Caesaream Majestatem cum Imperii Statibus ad hoc quam ad illam procliviorem esse, quod Nobis incitamento fuit, ut Regiam Dignitatem Vestram hisce adiremus, et de Sacrae Caesareae Majestatis et Imperii Statuum pacifica intentione certiorem redderemus. Quantam Sacra Caesarea Majestas ipsiusque Dominus Parens piissimae memoriae tollendis internis dissidiis, et cum vicinis Regibus restaurandae amicitiae operam impenderit, imo a primordio regiminis nil intermiserit, quod publicae paci stabiliendae et avertendis bellis, tam intestinis, quam externis inservire posset, quin potius pro paterno, quo fertur erga Patriam amore, et ex innata Caesarea Clementia omnes actiones et consilia eo direxerit, ut tot annis in Imperio cum tot millium Christianorum innocentum interitu continuata bella, tractatione amicabili, digna et honorifica componi ac sedari, et hinc omnis discordiae fomites tolli possent, non

opus est pluribus demonstrare. Neque enim Regiam Dignitatem Vestram latere potest, quod Imperator ante quadriennium fere suos cum plenissimo mandato Coloniam miserit, qui ibidem etiamnum, non absque sumptu commorantur, et Regis Galliae aliorumque Confoederatorum Legatos praestolantur. Omnibus quoque constat, quoties per Regiam Daniae Dignitatem, et alios cum Regia Corona Sueciae de pace transigenda agere coeperit, ita, ut Hamburgum aut Lubecam conventui destinaverit, salvos Conductus dederit aliaque praeliminaria tractaverit et omni cura in id incubuerit, ut obstaculis subinde subortis remedium inveniret. Imo vero, quod etiam jam ante biennium et amplius in ipsis materialibus et punctis substantialibus Pacis erga Militiae Praefectos, et alios Regiae Vestrae Dignitatis Ministros in Germania commorantes sese declararit. Cum vero Imperatoria Majestas videret, omnibus justis adhibitis modis et laboribus desideratos tractatus in negotio principali Pacis promoveri, et ad ipsum effectum deduci non potuisse, de Imperii Comitiis universalibus instituendis, cum Electoribus agere coepit, nulla alia intentione et fine, quam ut cum Electoribus caeterisque Principibus et Statibus Imperii deliberaret, qua tandem ratione Pacis tractatus promoverentur, et remoris injectis obviam iretur. Atque inde factum est, ut inter alia etiam de salvi Conductus Diplomatibus eo successu actum sit, ut ad Instantiam Statuum Imperii eo prorsus modo concepta et expedita sint, quo ea Regiae Vestrae Dignitati Deputati expediri

desiderarunt; Neque est, quod dubitemus Regiam Daniae Dignitatem ad Instantiam et petitionem a Sacra Caesarea Majestate et Electorali Collegio factam, Regiae Dignitati Vestrae pluribus jam significasse, quod jam dicti salvi conductus in originali, Caesareo Hamburgi residenti Consiliario, Conrado Lutzovio illa lege missi sint, ut Regiae Vestrae Dignitatis deputatis illos, ita tamen tradat, ut pari passu Regii Suecici in usum Sacrae Caesareae majestar. et Electoris, tum Moguntini, tum Brandenburgici Legatorum et Deputatorum petiti extraderentur. Et licet alii alia spargere malint, Nos tamen nullatenus dubitamus, quin Regia Vestra Dignitas una cum Consiliariis et Statibus Regni in ea, quam semper palam professi sunt, adhuc constanter persistans, cura et studio Pacis, neque aliud optent, quam ut inter se Regnumque Suecicum et Sacram Caesaream Majestatem Romanumque Imperium, certa, tuta et honesta pax conciliata, orbi Chriitiano restituatur. Hinc eo meliori spe et fiducia Regiam Dignitatem Vestram officiose requirimus, insuper et obnixe rogamus, quatenus supradictos salvos conductus, eorumque exhibitionem maturare et suos Legatos cum sufficienti mandato Hamburgum et Lubecam, vel si universo Pacificationis negotio magis expedire judicaverit, Norimbergam, aut aliam huic vicinam Civitatem ablegare, et sic Pacis tractatus ejusdemque Conclusionem promovere dignetur, certo persuasi, quod Regia Vestra Dignitas plus fidei hisce Nostris contestationibus, quam malevolorum sinistris persuasionibus habitura, nec ulla etiam ratione, vel pactione

consensura sit, ut sibi Regnoque Libera facultas, cum Caesarea Majestate et Imperio Romano de pace tractandi et concludendi, quando et quomodo sibi videbitur, eripiatur; negotio vero pacificationis procedente experietur Regia Vestra Dignitas id, quod hisce Nostris asseruimus, Sacram Caesaream Majestatem ipso facto probaturam et una cum Imperii Statibus demonstraturam esse, quod nihil ad speciem agat, neque aliud quaerat, quam ut pristina amicitia inter Imperium Romanum et Regnum Suecicum stabiliatur et commercia, quae a multis seculis utriusque subditis et incolis communia fuerunt, cum incremento rursus efflorescant. Hisce Regiam Dignitatem Vestram Deo Ter Optimo Maximo, a quo eidem omnia felicia enixe apprecamur, commendantes officiose rogamus, ut primo quoque tempore nobis ad has literas respondere velit, quo durantibus adhuc hisce Comitiis tractatus Pacis inchoari, et ad optatum finem deduci possint, et de rebus eo certius quid statuere possimus. Datae Ratisbonae 17. Januarii 1641.

Sacri Romani Imperii Electorum, Principum ac Statuum ad haec generalia Comitia Deputati Consiliarii ac Legati.

XCVIII. Literae ab ELECTORALIBUS ET ALIORUM SAC. ROM. IMPERII PRINCIPUM AC

Illustres, Generosi, admodum Reverendi, Spectabiles, Magnifici, Amici ac Domini multum colendi.

NObis Dominorum Electorum, Principum ac Sacri Romani Imperii Statuum in hac Imperiali diaeta congregatis Legatis atque Plenipotentiariis, non absque singulari admiratione et justo animorum dolore, diversimode innotuit, non deesse, qui non erubescant, Serenissimae Reginae Regnique Sueciae Tutoribus et Administratoribus speciose ac animo malevolo persuadere, imo constanter imprimere, quasi a Sacra Caesarea Majestate, Imperatore ac Domino Nostro Clernentissimo haecce Imperialia Comitia non tam Pacis restabiliendae quam belli continuandi causa indicta, proindeque Caesaream Majestatem cum Imperii Stasibus, ad hoc quam ad illam procliviorem esse. Cum vero palam sit cuilibet etiam mediocriter in publicis versato ex scriptis et factis, imo omnibus suae Imperatoriae Majestatis ipsiusque Domini Parentis piissimae memoriae actionibus et consiliis liqueat, eandem non modo a primordio Regiminis statim ex innata Clementia nulli rei magis incubuisse, quam ut simultates inter illam et Coronas exteras, imprimis

vero Regni Sueciae natae, amicabili tractatione sopirentur, et omnis discordiae fomes, cessantibus cruentis, hucusque cum tot millium Christianorum innocentium interitu, continuatis bellis, tolleretur. In hac pacifica Caesarea ac Christiana intentione, una cum Electoribus, Principibus, caeterisque Imperii Statibus etiamnum constanter perstat, nec alius hujus Imperialis Diaerae scopus praefixus, verum omnes hucusque deliberationes eo fine sollicite directae, non minus ac oblata eo tendentia consilia avide arrepta sunt. Hinc est quod justo dolore moti pro veritate demonstranda coacti simus, Regiam Suam Dignitatem et dictos Regni Sueciae Administratores omnes ac singulos, hisce Nostris interpellare, et de intentione Sacrae Caesareae Majestatis et Imperii Statuum insimul et hujus Conventus scopo ac fine, eo tenore, certiores reddere, prout adjuncta Pagina latius explicat. Proin illustres ac magnificas Dominationes Vestras et Vos amice et officiose requirentes, ut hisce Nostris contestationibus plus fidei, quam malevolorum sinistris persuasionibus tribuant, et eo tanquam Regni Sueciae potissima fulcra et Nobiliora membra amore Patriae et pro ea, quae ipsis incumbit, sollicitudine, actiones et consilia dirigant, seduloque incumbant, ut a multis jam annis, in Imperio oborta, hucusque continuata dissidia, et hinc profecta cruenta bella, interpositione sua, apud Reginam Sueciae Dominam Suam cumprimis digna et honorifica, componi ac sedari possint. Quemadmodum e contra Sua Caesarea Majestas, una cum Imperii Statibus eorum, quae publicae paci stabiliendae

et avertendis bellis, tam intestinis, quam externis inservire poterunt, nil quicquam est intermissura, nobis certo persuadentes, in pacis congressu non defutura media, quibus, favente gratia divina, ad felicem exitum res perducatur, cui ip si promovendae vel maximum commodum adferet, si consiliis suis imprimis quidem suam Regiam Dignitatem, dein Regni tutores et administratores in praesentibus Comitiis ad arripiendam una secum pacis resolutionem disponant, et cum Imperio Romano et universis ejusdem membris in amicitiam prittinara redeant, nulla vero ratione vel pactione fieri patiantur, ut Regiae Dignitati Regnoque libera facultas cum Caesarea Majestate et Imperio Romano de Pace tractandi et concludendi, quando et quomodo sibi videbitur, eripiauir. Hisce Illustritates et Dominationes Vestras et Vos, Deo Ter Optimo Maximo commendantes, iisdem omnia fausta ac felicia ex animis apprecamur. Ratis bonae 18. Januarii 1641.

XCIX. Literae EORUNDEM LEGATORUM ad CONSILIARIOS REGIMINIS SUECICI, quibus ab eis obnixe flagitant, ut in animum Reginae suae pacisita inducere consilia, comiter sustineant, 1641.

COgitantibus Nobis jam pridem, quam gravi Christianae rei damno non aemulis duntaxat studiis, sed infestis palam armis et aciebus committantur, Principes Populique Europaei, non potuit non confestim ad animum occurrere, haud aliunde quam hoc ipso e fonte dimanasse cladium et calamitatum mala potissima, quae per tot intervalla annorum non modo diversis Orbis tractatibus atrociter desaevierunt, sed et continuis pene bellorum, tam civilium quam externorum tempestatibus agitarunt Germaniam Nostram. Unde mox Causae intervenerunt, magnae equidem et graves, queis serio consulendum esse, in medium decrevimus, quibus maxime rationibus sisti turbatae Patriae Status, et in solido rursus tranquilloque locari, recomposita cum finitimis pace, queat. Quam in rem dum sollicitudinem pro tanta mole haud segnem intendit assiduo conventus hic Noster, id conandum sibi et efficiendum censuit cumprimis, ut quae Nos causae ante menses complures hanc in urbem ad solennia Imperii Comitia contraxerint, iis omnibus, quorum id quoquo modo referre arbitramur, palam atque quantocius innotesceret. Quam sententiam cum et Augustissimo Imperatori ac Domino Nostro summo ante omnia, tum et Ordinibus universis non parum probari animadverteremus, enim vero nihil ultra procrastinandum rati, literas extemplo ad

Serenissimam Reginam, tum et ipsos quoque Illustres Ordines Regni Vestratis destinare hoc nomine pro ea, quam hic publice gerimus autoritare, omnium Electorum Principum atque Urbium liberarum Legati Deputatique, istiusque facti rationem aperire vobis in praesentia pretium duximus, partim ut falsis et acerbis nonnullorum vocibus, queis passim jactari non sine doloris aliquo sensu accipimus subinde, quasi haud perinde pacis et concordiae reducendae, quam armorum ac belli adversus Regnum Vestrum proferendi, hostile hoc loco consilium habeatur, partim vero, ut si quid forte opinionis istius aliorum artibus irrepsit, jam et insinuavit pectoribus Vestris, id omne liberrima professione earundem Literarum eximi statim et coargui queat, simulque sinceris ac integris animis jam dijudicetur, quam indignam Imperatoris Fastigio, tum Dignirari Ordinum Germaniae injuriam factum eant hominum quidam non satis aequi, ut suspicamur, publicae tranquillitati, qui turbida ejusmodi ac truci oratione miscere imperitiorum mentes et actiones, consiliaque conventus hujus odiosis sermonibus vocare in invidiam, (quod nulli Vestrum probari magnopere confidimus) nihil quicquam verentur. Quippe universo terrarum Orbi constat, adeo non abhorruisse unquam pacatioribus Consiliis heroicum et magnificum placidissimi Caesaris pectus, ut contra ea, quo ruptam armis publicam quietem refoveret et undique munitam redderet, nec labori immenso, nec effusis in id facultatum ingentium jacturis uspiam pepercerit: pronis huc semper et accensis Ordinum studiis, quemadmodum literis

paulo ante memoratis disertim declaravimus. Vobis autem, illustres ac generosi Domini, commendandi negotii totius praecipue Nobis ratio est, valida illa ac eminens, quae humeris Vestris innititur administrandis supremis Suecici sceptri curis potestas: Unde ominari lubet simul ad literas Nostras Vestrae quoque auctoritatis suffragatio, Vestra consulta et hortamenta, id quod officiose admodum et enixe rogamus, insuper accesserint, causam deinceps haud fore, quo minus, quae fato hactenus et Numinis indignatione dirempta fuere pacis commercia, melioribus auspiciis nunc denuo instaurentur non modo, sed et optatum aliquando finem consequantur, ut omnia ad compositionem aequis Legibus ineundam quam integerrima hinc adferantur, Nobis sedula cura erit, pari modo Vos quoque animatos esse, dubitari vetat sapientiae Vestrae ac Virtutis honorificae penes nos aestimatio. Non erit inglorium Nomini Vestro hoc operis. Nobiscum aggredi, quo compescatur nimia illa et vecors, quae passim tenet, belligerandi feritas, atque sic parcatur immensae hominum multitudini, quos ferri acies quotidie ac ferme tetrior fames, hinc dira morborum funerumque tabes miseranda strage haurit. Illud vero imprimis ad pietatis laudem illustre, ad animi conscientiam laetum, ad ipsius denique nominis honorem egregium erit, vindicare a contemtu et ludibriis jus divinum humanumque, quorum per bellorum scelera exiguus ferme respectus manet, atque ita demum domesticis rationibus caute et prudenter attendere, ne illa interim lex projiciatur, quae salutis humanitatisque

publicae tuetur partes, quae caedes et vim cruentam inter cognatos atque consanguineos immane quantum detestatur. Loquatur Europa miseras et infandas clades, quas ab aliquot retro annis inter potentiorum dissidia ad exitium pene sui perpessa est; Nobis vel ad memoriam aut conspectum tantae foeditatis horret animus, sed enim ubi singulis, quae in hanc rationem veniunt, cogitationem paulisper advertere volueritis, horrendorum criminum inanis ubique et obscoena facies occurret, nihil tristius tamen et Christianae Charitati adversum magis fateri ratio coget, quam tantum nullibi non cruoris innoxii temere fusum, ac si [reading uncertain: print blotted] cum Barbaris aut belluarum efferatissimis depugnandum fuisset, ut jam pleraeque causarum, quae armis tam crudelibus pabulum subministrant, nequaquam sat dignae videri possint, tametsi justissimae habeantur, uti propterea humanitarem ipsam dediscere, aut quod exitiosum plane, Numinis jam ante infensi flagitiis Nostris incendere poenas contumaciter velimus. Nec enim inexpiabiles alere inimicitias Christi Sacra professos decet, quibus alio fine arma sumere maxime alienum, nisi sola pacis cupidine et adipiscendi aequi juris, qua una praescriptione bellorum facinora non illegitime se tuentur. Neque vero reformidamus multum, ne forte, quod primi venire in conditiones haud iniquas, et concordiae hanc viam periclitari non abnuimus, ad timoris aut humilitatis Interpretationem vulgo trahatur. Quippe fixum imo notumque Nobis, mollis longe verius et infirmi animi esse, ob multitudinis paucissima pro sano aestimantis

judicia et vanissimos decoris obtentus dimoveri a recto. Et praestare ducimus longe id genus minutae aemulationis dimittere publicis utilitatibus, dum tali impendio plurimorum innocentium vita, incolumitas, decus atque securitas omnium redimatur. Scimus familiares res gerentibus, uti pro successu spiritus gerant et securiori paululum flatu expendant potius, quam contrahant vela. De Vobis, quos exactus Disciplinarum cultus et longinquo rerum usu consummata sapientia ad verum erudiit, nulla vanitatis istius suspicio incesset, nec prospera tamen, si recte ratio putabitur, inulta Vobis usque quaque, aut citra damnum steterunt, quibus ipsis quantillum ad rerum Vestrarum stabilitatem profeceritis adhuc, illud argumento est, quod post ejusmodi gesta nondum voti compotes novos semper labores, nova subinde provocatis aut sustinetis pericula, ut illam quoque, quae favere nonnihil visa est, in praesens vereri fortunam atque suspectam habere par sit, ne mox invidiae rursum et incertis casuum pateat. Quae quidem haud ideo scribuntur prolixius, quasi non praesto sint prudentiae Vestrae utriusque fortunae documenta, sed quo simpliciter potius et aperte moneamus de iis, quae turbante maximo hoc bello, communiter rebus Nostris conducere videntur. Quas partes amore publicae tranquillitatis et patriae salutis, pro qua nihil laboris aut discriminis recusamus, imponi Nobis eo libentius passi sumus, quo major fiducia tenet fore, ut ex ipsa literarum Nostrarum sincera ac minime fucata indole manifeste deprehendatis magnitudinem affectus atque desiderii

nostri ad serio capescendum pacis negotium, neque majus aliud hujus animi Nostri pretium nunc petimus a Vobis et avemus, quam ut Serenissimae Reginae ac Dominae Vestrae ita conciliare comiter sustineatis Literas ad Regiam ejus Dignitatem, ut id, quod summopere auguratur Nobis animus, Heroina, sicut fertur, lenitatis eximiae et ab omni violentia in tantum aliena, in quantum necesse est, generoso atque sanctissimis praeceptis imbuto pectori, arduae pietati ac muneri Christianae Regnatricis haud indecorum statuat. Plane Nobis persuasum est, nihil a Vobis isthac parte praetermissum iri, dum id perfeceritis, quo non praesens modo aetas, sed et posteritas ipsa ad aeternum laetetur. Nec Nostra Vobis officia, si qua Reipublicae tempora permittent, non prolixe pollicemur, majori longe eodem praestituri studio, si quando erepta praesentissimo discrimini Europa, ac reddita sacro pariter et profano publico otii et concordiae felicitas, post Deum immortalem Vestrum quoque munus non minima sui parte esse coeperit, Deum ardentibus suppliciis veneramur, ut intervenire consiliis Nostris, atque ea subjicere cunctorum pectoribus curae sibi habeat, quae justa, quae pacifica et gratulatione totius Christiani Orbis digna erunt, imprimis autem adspiret flagrantem unius aequi honestique ardore mentem et egregiis adeo ac salutaribus coeptis nequaquam dissimilem largiatur eventum. Dabantur Ratisbonae 18. Januarii 1641.

C. Responsoriae CHRISTINAE, Reginae Sueciae, ad Electorum, Principum et Statuum S. Romani Imperii LEGATORUM literas, quibus se a pacificis consiliis, si justae, decorae ac tatae et Pacis ratio haberetur, non alienam esse, declarat, 1641.

NOs Christiana, Dei Gratia Suecorum, Gothorum, Vandalorumque designata Regina et Princeps haereditaria, Magna Princeps Finlandiae, Dux Esthoniae et Careliae, Ingriaeque Domina etc. Reverendissimis, Celsissimis, Illustrissimis, Reverendis, Illustribus, Magnificis, Generosis et spectabilibus Romani Imperii Electoribus, Principibus et Statibus, Consanguineis et Amicis Nostris charissimis et Nobis sincere et grate dilectis salutem, studia amicitiae, et felicia quaeque offerimus et precamur!

Reverendissimi, Celsissimi, Illustrissimi, Reverendi, Illustres, Magnifici, Generosi et spectabiles Domini, Consanguinei et amici charissimi, nobisque sincere et grate dilecti. Quas literas Vestro nomine datas Ratisbonae in Comitiis Vestris die 7. 17. Januarii nuper elapsi, Consiliarii Vestri atque Legati, ad Nos ut transmitterentur, Serenissimo Regi Daniae, Consanguineo, Amico et Vicino Nostro charissimo: Tum Nostro Regnique Nostri Consiliario et Senatori atque Generali per Germaniam Campi - Mareschallo, Domino Johanni Bannerio concrediderunt, illae unius ejusdemque tenoris hisce diebus rectae nobis redditae sunt, neque Nobis minus gratae fuerunt, quod visum sit Dilectionibus Vestris atque Vobis, per illas

dempta suspicione aliud agi, Nos certiores reddere, comitia Vestra indicta et convocata nullo alio fine, quam ut deliberetur ac statuatur de mediis salutaribus tollendi belli, sistendi profusi sanguinis Christiani atque Concordiae et pacis aequae, honestae, tutae, Imperio, vicinis et universo Orbi Christiano restituendae. Licet vero aliud a Dilectionibus Vestris atque Vobis non minus quam a Serenissimo Imperatore Ipso hactenus actum non sit, id tamen dolere Dilectiones Vestras atque Vos, non de esse, qui Nobis persuadere nitantur, Comitia Vestra continuandi belli causa indicta et Imperatorem cum Imperii Statibus ad hoc, quam illam procliviorem esse, idque Dilectionibus Vestris et Vobis fuisse incitamento, ut Nos literis Vestris adiretis et de Imperatoris ac Vestra pacifica intentione redderetis certiores; Hujus vero nunquam satis laudati studii, et desiderii rationes Dilectiones Vestrae atque Vos constare scribitis, et Serenissimi Imperatoris divi Parentis, atque propriis consiliis et actionibus huc directis: Ex missis Coloniam quadriennio abhinc cum plenissimo Mandato Legatis ibidem adhuc commorantibus: Ex tractatu per Regem Daniae et alios coepto, Hamburgo aut Lubeca Conventui destinatis Praeliminaribus et aliis, imprimis Salvis Conductibus, ad Instantiam Statuum Imperii ad eum modum, quo Nostri deputati expediri desiderarunt, pertractatis, facta ex occasione cunctorum substantialium erga militiae Nostrae Praefectos atque alios declaratione. Denique ex eo, quod promovendo Pacis tractatui, amovendisque remoris et impedimentis

omnibus, comitia Vestra essent indicta. Dilectiones itaque Vestrae atque Vos, non attentis iis, quae in contrarium de Nobis sparguntur, confiditis, Nos cum Consiliariis et Statibus Regni Nostri constanter perstituras in cura et studio (quod professae sumus) pacis Nostro, neque aliud Nos velle, aut optare quam ut inter Nos Regnumque Nostrum et Serenissimum Imperatorem atque Imperium Romanum, certa, tuta, honesta pax reconciliata Christiano Orbi restituatur, atque hinc Dilectiones Vestrae atque Vos Nos requiritis et rogatis, ut supradictos salvos Conductus, horumque exhibitionem ex nostra parte maturare, Nostrosque Legatos cum sufficienti mandato Hamburgum aut Lubecam, vel (si id universo pacificationis negotio magis expedire judicaverimus) Norinbergam aut aliam vicinam Comitiis Vestris Civitatem ablegare, pacisque tractatus et ejus conclusionem promovere dignemur, certo persuasi, nos plus fidei contestationibus Vestris, quam malevolorum sinistris persuasionibus habituras, neque consensuras ulla ratione, aut pactione, ut Nobis Regnoque Nostro libera facultas de pace tractandi, et concludendi eripiatur, facta spe, Imperatorem procedente pacificationis negotio ipso facto probaturum, et cum Statibus Imperii demonstraturum esse, nil agi ad speciem, sed ut amicitia atque commerciorum usu utrinque restitutis, cuncta cum incremento rursus efflorescant, sicuti haec ipsis Literis uberius explicant. Gratae acceptaeque Nobis fuere literae et per illas Nobiscum suscepta communicatio Dilectionum

Vestrarum atque Vestra, quo adeo libere contestaremini studium Vestrum componendi dissidii, et revocandae concordiae domesticae, restaurandaeque amicitiae cum exteris et vicinis, imprimis Nobiscum et Regno Nostro, ac licet de universis Imperii Statibus aliud suspicari nunquam Nobis in mentem venerit, cum non ignoremus plures Nobis sanguine junctos, caeteros non improbare consilia et Intentionem Veteris Libertatis Imperii reducendae et confidentis Amicitiae cum vicinis et exteris Regibus conservandae: Attamen vel maxime Nobis gratulamur, quod per proprias Vestras Literas certiores redditae simus, huc inclinare Serenissimum Imperatorem una cum Imperii Statibus, neque aliud in Comitiis Vestris agi, quam ut salutaria media honestae, tutae et justae pacis atque tranquillitatis inveniantur, hucque cuncta consilia Vestra conferri. Libera haec atque evidens communicatio non parum erexit atque firmavit fluctuantem animum Nostrum et dubium Voluntatis ac Intentionis Serenissimi Imperatoris et plurium Imperii Statuum. Si igitur exemplo Vestro motae eadem communicandi libertate usae, causas diffidentiae, quae Nos hactenus exercuit, summatim exposuerimus, et pacis impedimenta praecipua amoveri, et prudentissimo Vestro consilio et opera fundamenta in Comitiis Vestris futurae domesticae concordiae et justae Pacis cum Vicinis atque Nobis collocari petierimus, confidimus aequanimitati Vestrae, studio id pacis atque tranquillitatis universalis Nostro adscriptum iri. Non diffitemur, nos reputantes causas belli inter

divum Parentem Nostrum gloriosissimae memoriae et moderni Imperatoris Parentem exorti, in nos continuati atque longo tempore gesti, tum quibus modis consiliisque tractationes hactenus tentatae sint, nihil minus unquam credidisse, quam serio in Pacificationem Orbis Christiani animos adversae partis, eorum imprimis, qui res et consilia regunt, inclinasse. Etenim bello divus parens Noster cum nuspiam offendisset, bis in Borussia extra Imperii Limites petitus est. Mare Balthicum primo Piratica intutum redditum, brevi sternendum ingenti classe, quam parabat Fridlandus contra morem majorum, liberum commerciorum usum, et Jus aecolarum maris Balthici, addito ne quid destinati lateret, insolenni titulo dignitatis marinae, oppressi ejectique Duces Megapoleos atque alii Consanguinei nostri, Ducatibus territoriisque suis, et innocentissimus Dux Pomeraniae contra fas et aequum plurimaque Caesarea promissa subjugatus, et suis territoriis atque portubus exutus, ut omnia pararentur infestandis subjugandisque Regibus et Civitatibus ad mare Balthicum habitantibus et sitis, Quod si quis ejus temporis Imperii faciem, detracto velamine adspiciat, cum Principum Statuumque territoria a numeroso et perpetuo milite, ex arbitrio Leges Imperii et libertatem evertente essent insessa, et consilia ac destinata penitius rimetur, poterit ne quis rerum saltem mediocriter peritus intentionem ignorare? nihil per Germaniam antiquae Libertatis erat reliqui; rationes componendae Litis cum dicto Parente Nostro contemptae atque rejectae, postquam bellum exarserat

et plurimi Principes ac Status Imperii se justissimis Parentis Nostri armis conjunxerant ac feodere sociarant, non id actum a parte adversa, quomodo sanarentur Imperii vulnera, et vetus amicitia Imperatorum atque Imperii cum vicinis Regibus et rebus publicis restabiliretur, sed quomodo distractis confoederatis, his ejectis, illis oppressis, aliis enervatis, Dominatus per Germaniam cum discrimine, et extremo periculo vicinorum firmaretur ac stabiliretur. Si alia deforent argumenta, documento erit Pax Pragensis et inde secutae rerum temporumque confusiones, fax et fundus, si verum fateri libet, calamitatum, quae exinde florentissimam olim Gerrnaniam inundarunt, atque in hanc usque diem tum autores ipsos tum alios immersos tenuerunt. Si moderatis consiliis suus locus, et supremi Numinis Justitiae atque omnipotentiae cuncta mortalium ad sui nominis gloriam et aequi leges regenti suus honos relictus fuisset, jam per Germaniam et vicinia quiescerent omnia. Facta quidem mentio aliquoties est tractatuum de Pace, neque dubitandum, quin Dilectiones Vestrae, atque vos nihil magis pensi habueritis, quam ut pacificandi Orbis Christiani justae atque honestae rationes reperirentur. Ast si tractandi tanti negotii modi hactenus quaesiti usurpatique ponderentur, facile cuivis patebit, nihil aliud hactenus actum esse, quam ut tractatus non abruptus, sed suspensus servaretur ex occasione et eventu rerum dirimendus. De Praeliminaribus actum est, non cum uno sed pluribus, pluriumque interventu, de Salvis Conductibus expeditis et necessariis antehac convenire

non potuit, tametsi a Nobis aliisque confoederatis Nostris nihil peteretur non consonum aequitati, promovendo negotio pacificandi Orbis Christiani, et dignirati atque Libertati Statuum Imperii Remani, Dilectionum Vestrarum et Vestra de caetero Laus est, quod ad instantiam petitionemque Vestram sint expediti. Hisce atque aliis id genus (summatim enim tangere illa, non describere voluimus) recte et accurate pensitatis, non mirabuntur Dilectiones Vestrae, atque Vos, si memores ante actorum et diligentius examinantes ea, quae in telligimus in Comitiis Vestris proposita et ventilata fuisse, diffidendi rationes gravissimas hucusque habuerimus, et re exactius ponderata easdem adhuc non omnino negligere possimus. Verum hisce sepositis et Dilectionum Vestrarum fidem secutae, animum tranquillando Orbi Christiano et colendae augendaeque cum omnibus vicinis Nostris, imprimis Serenissimo Imperatore atque cum Dilectionibus Vestris ac Vobis, sincerae amicitiae multo ante cupidissimum retenturae, id asseverare firmiter valemus, nihil Nobis gratias contingere posse, quam ut justae securae atque honestae Pacis conditiones reperiantur, collapsum turbatumque Imperii Statum (quem conservari integrum Neque ad servitutem detrudi non Vestrae tantum, sed et cunctorum Regum et Rerumpublicarum Europae interest) antiquis moribus et Libertatibus restituendi; pressos et oppressos Imperii Status, confoederatos Nostros sublevandi atque in suis territoriis, bonis atque jure veteri collocandi; Alios suis bonis juribusque dejectos, quipartes Nostras secuti

sunt consolandi satisfaciendique; denique pacem universalem Nobiscum et cum Christianissimo Rege Galliae, Fratre, Consanguineo, Amico et foederato Nostro charissimo, ac caeteris, qui hac comprehendi volunt, conditionibus decoris justis et aequitati consonis ineundi arque firmandi, ut quandoque sublatis dissidiorum atque diffidentiae causis animi utrinque in amicitiam mutuam coalescant et collapsae jam diu res sociatis affectibus et reducto commerciorum usu reflorescant. In hunc finem communicatos Nobis per Regem Daniae Salvos conductus, Vestra opera expeditos, acceptavimus, hac conditione, ut pauci errores, seu scribarum vitio, seu studio illati corrigantur (Exemplaria enim tantum, non originalia sunt communicata) et Regi Galliae itidem approbentur. Commendavimus quoque de meliori nota Dominorum Ordinum Generalium foederati Belgii, amicorum foederatorumque Nostrorum causam Regi Daniae, idemque hisce literis Nostris repetimus, ut, si hi velint, eorundem quoque ratio habeatur, ne quid hinc inde tractatui obsistat, aut eundem remoretur. Nos Instrumenta Salvorum Conductuum pro Imperatoriis, Electorumque Moguntini et Brandenburgici Plenipotentiariis ac Deputatis jam dudum Hamburgum transmisimus, ibidem cum Imperatoriis permutandos, habemus quoque jam multo tempore ibidem Legatum et Cancellarium Aulae Nostrae Johannem Salvium destinatum inter alios tractandae Paci, cum mandato quasvis occasiones justas arripiendi, et super omnibus, quo magis maturetur tractatus, cum Legato Christianissimi Regis

Galliae ibidem commorante communicandi. De locis tractatuum id quidem hactenus visum est haud inconveniens instituto, ut Lubeca aut Hamburgum Nostratibus, Colonia Agrippina Regis Galliae Legatis seligerentur; verum cum Christianissimus Galliae Rex foederatus Noster, ut magis suum studium pacis universalis tollendique impedimenta omnia contestaretur, loca tractandis hisce maxime negotiis propria svasisset, nullo alio fine, quam ut omnia commodius conjunctiusque et in usum tam Imperii quam vicinorum Regnorum et Rerumpublicarum, sine longiori mora peragi pertractarique possent, noluimus vel consilio hortatuive foederati et amicissimi Regis, vel promovendo pacificandi Christiani Orbis negotio deesse, quin facile assensum Nostrum daremus, ut Coloniensis Tractatus Monasterium, Lubecensis aut Hamburgensis Osnabrugam transferrentur, eoque directis, et quo ad sola loca congressus mutatis salvis Conductibus, ut de caeteris conditionibus et tempore per Legate utrimque Nostros Hamburgi residentes, certi quid concluderetur. Quae quidem non existimamus Serenissimo Imperatori, Dilectionibus Vestris aut Vobis ullo modo improbari posse. Missurae quoque sumus primo vere in Germaniam, qui Nostro Regnique Nostri nomine loco suprascripto illico aggrediantur hunc tantopere Orbi Christiano expeditum ac necessarium tractatum Pacis, ut ex his atque caeteris constet, Dilectionibus Vestris, Vobis atque omnibus, quorum interert, nos nihil magis detestari quam sanguinis Christiani profusionem, et illam per Germaniam grassantem et

propemodum bello durante immedicabilem militarem saevitiam, neque quicquam magis expetere, quam ut his malis imposito fine ac sedatis motibus, quibus conquassamur utrinque aut metuimus, et tranquillaris animis refocillati, et veteri benevolentiae restituti, quam Majores Nostri ac Praedecessores, multis retro seculis coluerunt amicitiam et animorum officiorum que conjunctionem, excolamus, amplificemus et firmatam ad posteros transmittamus. In nobis nihil erit vel impedimenti vel morae, quo minus ad tractatum justae, decorae ac tutae Pacis deveniatur. Eandem novimus mentem et vota esse confoederatorum Nostrorum per Germaniam, neque de Christianissimo Galliae Rege Confoederato Nostro, quin idem velit, dubitandum. Ex hac igitur parte parata erunt omnia, ubi innotuerit salvos Conductus esse commutatos et traditos, et de loco Conventus et die inter Nos Nostrosque confoederatos atque Imperatorem per Legatos utrimque Nostros Hamburgi residentes constitutum: procedente vero Pacis negotio, sicuti Dilectiones Vestrae atque Vos Nobis voluistis spem facere, nihil aliud futurum, quam ut vetus amicitia ac commerciorum usus reflorescant, ita Dilectionibus Vestris ac Vobis persuasissimum de nobis esse cupimus, Consilia Nostra nunquam alio collata fuisse, nunc vero eo cumprimis intendi, ut tranquillatis hisce atrocissimis motibus, quibus concutitur Orbis Christianus, et mitigata armorum saevitia, animi et consilia reuniantur, tutaque ac secura pace reflorescente, occasiones istiusmodi animorum Distractioni in posterum praecidantur. Cui

elaborando ac perficiendo Dilectiones Vestras atque Vos non minus quam Nos studiosissime in Comitiis Vestris, atque ubi et quomodo res postulaverit, incubituras neutiquam dubitamus. Hisce Dilectionibus Vestris atque Vobis felicissima quaeque apprecamur. Dabantur ex arce Nostra Stockholmensi die 22. Martii 1641.

Sacrae Regiae Majestatis Regnique Sueciae respective Tutores et Administratores

CI. Responsoriae CONSILIARIORUM REGNI SUECIAE, ad Electorum, Principum ac Statuum S. Romani Imperii LEGATORUM literas, quibus pollicentur, se omnia sua eo directuros consilia, ut S. R. Imperio, si modo id etiam

Reverendissimi, Celsissimi, Illustrissimi, Reverendi, Illustres, Magnifici, Generosi et Nobiles, Domini et Amici observantissimi, honorandi et plurimum colendi.

VEnerunt in manus Nostras Celsitudinum, Illustritatum atque Dominationum Vestrarum, quas earum nomine Consiliarii et Legati Vestri, ad S. Regiam Majestatem Dominam Nostram clementissimam, nos, et Illustrissimoc atque amplissimos Regni Sveciae Status, e Comitiis Vestris Ratisbonae die 7. (17.) et 8. (18.) Januarii nuper elapsi dedistis, easque Nobis in hunc finem convocatis communicatas, et in absentia Statuum, ex ratione moderni Regiminis hujus Regni, resignatas, vidimus, legimus, summa diligentia ponderavimus. Non possumus non summopere laudare et approbare ingens studium Celsitudinum, Illustritatum et Dominationum Vestrarum locandi turbatae suae Patriae statum in solido tranquilloque et pacem cum finitimis componendi: Neque minus admiramur insignem prudentiam et dexteritatem amovendi ea, quae hisce consiliis utrinque obsistere aut remorari, vel ullo modo ab his cogitationibus Nos divertere queant, gratissimum habentes, Celsitudines, Illustritates et Dominationes Vestras adeo sincere atque aperte voluisse mentem suam explicare, Nosque adeo studiose hortari, ut cunctis, quae veniunt in considerationem et summo judicio memorantur, perpensis, id consulamus in medium atque

agamus, quo pace et tranquillitate Orbi Christiano restituta, grassanti per Germaniam armorum saevitiae, et quae hanc comitari solent, malis aliis, exoptatus, bonisque omnibus expetitus ubique finis aliquando inveniatur. Optime et ex usu tranquillitatis Orbi Christiano admodum necessariae fecere Celsitudines, Illustritates et Dominationes Vestrae, suscepta hac fidente communicatione, quae non grata modo Nobis extitit et jucunda, sed intentionem Nostram pacificandae Europae Vestrae quidem congruam, ast rationibus quibusdam nonnihil turbatam, mirifice excitavit et firmavit. Cognitae sunt Nobis Nosque haud parum afficiunt calamitates, quibus affligitur et quassatur Germania olim florentissima, magnaque Christiani Orbis pars: neque ignoramus fortunae varietatem, aut oblivisci facile possumus, quanti Nobis steterit hoc bellum, aut quae inde adhuc evenire queant. Id vero dolemus ex animo, tantum hactenus potuisse consilia hominum suum ex bello facientium commodum, ut inter tot vota pro pace concepta nulla firma ratio reperiri potuerit reconciliandi dissidentes affectus, et Orbem Christianum grata atque suavi pace beandi. Serenissima Regina Nostra, ut Regni, sic ingenii divi Parentis sui, Gustavi Adolphi Magni gloriosissima neque unquam intermoriturae memoriae haeres, nihil aeque expetit, quam sibi facultatem praeberi contestandi, quantopere cupiat conservato Romani Imperii libero statu, veteri cum Ejusdem Imperatore atque Statibus omnibus amicitia redintegrata, atque pace universali

cum vicinis constituta, ut Orbis Christianus, restinctis incendiorum flammis, conquiescat et adversus paganos Nominisque Christiani Hostes, hanc mutuam et civilem quasi lanienam forsan in suos usus versuros, consolidetur. Idem sentire Regni hujus Status Celsitudines, Illustritates et Dominationes Vestrae pro certo putabunt. Nos id et olim et nunc consuluimus cupimusque, neque ullam occasionem elabi patiemur ad scopum justae, decorae atque tutae Paris collimandi ac penetrandi, dum modo Nobis ab adversa parte non praecidatur spes, eo usque eluctandi, ac Celsitudines, Illustritates et Dominationes Vestrae laudabili suo instituto inhaerentes, modum atque rationem invenerint, vulnera Imperio, cum summo Vicinorum Regum ac Rerumpubiicarum discrimine ac praejudicio, inflicta, sanandi et consolidandi. Quae huc faciunt, et quae conferre aliquid posse videntur, de eis, cum sint uberius explicata Literis S. Regiae Majestatis, Dominae Nostrae propriis, aut inter Commissarios utriusque Partis commodissime pertractari poterunt, non erimus in praesens prolixiores: Hoc unum ubi addiderimus, nos confisos, hac contestatione desiderii Vestri in pacem universalem et amicitiam cum vicinis atque Nobis, pacificandique Orbis Christiani, id studiose acturos, ut Reginae Nostrae Regnique Commissarii primo Vere in Germaniam mittantur, qui adjuncto Legato Hamburgi residente, et jam diu tractatuum negotio destinato hoc aggrediantur, quam primum constiterit inter Serenissimum ac

Potentissimum Imperatorem Romanum ac Christianissimum Regem Galliae, ut eodem tempore tractatuum inter eorundem Caesaream Regiamque Majestates initia fiant, ac simul coepta ad felicem exitum eodem gradu provehantur. Locus Tractatuum Nobis Lubecae aut Hamburgi non displiceret, verum cum Christianissimus Rex Galliae, foederatus Reginae Nostrae prudenter judicet, loca tractatuum Nostris suisque Commissariis destinata propius contrahi debere, et promovendo Paris negotio, tollendaeque conclusionis protractioni et dilationi convenientius esse, si illi Monasterium, Nostrates Osnabrugam venirent, non improbatis, quas attulerat, rationibus, nihil recusandum duximus, quod maturare pacis et tranquillitatis reductionem possit: Ideoque, si Imperatori ac Celsitudinibus, Illustritatibus ac Dominationibus Vestris placeat, Salvos suos conductus isthic dirigere, ac Imperatorio Legato Hamburgi residenti injungere, ut cum Sacrae Regiae Majestatis, Dominae Nostrae, atque Christianissimi Regis Legatis ibidem commorantibus de his atque caeteris praeliminaribus transigat, valde promovebunt tractatus, Nosque in eo laborabimus, ut Legato Regni Sveciae plena super iis mandata mittantur. Denique divinam benignitatem veneramur, ut dignum tantis Principibus Christianis negotium Pacis adeo salutare et universis et singulis necessarium, parificis consultis, amicabili Tractatu et felici, cunctisque, quorum interest, jucundo exitu beare

Celsitudinibus, Illustritatibus et Dominationibus Vestris ad servitia et officia paratissimi.

Petrus Brahe, Comes in Wistensborg, n. p. Finlandiae, Alandiae, utriusque Careliae Gubernator Generalis.

CII. Literae, quibus STATUUM S. R. IMP. LEGATI PHILIPPO IV. Hispaniae Regi, pro concessis Ordinum foederati Belgii Generalium Legatis, salvis conductibus gratias agunt, ac ut quamprimum caeteros ad tractaus deputatos Oratores suos mittere velit, eum submisse requirunt, 1641.

INtelleximus Regiam Dignitatem Vestram superata tandem ea, quae congressum Plenipotentiariorum ad tractatus Pacis Coloniae instituendos Deputatorum adhuc remorari videbatur difficultate, Ordinibus et Statibus foederati Belgii literas Passus ad eosdem tractatus ea, qua desiderabatur forma concessisse, easque ad manus Oratoris Veneti, Parisiis residentis, perferendas curasse, omni momento, quibus oportet locis tradendas, quando Serenissimus Rex Christianissimus Plenipotentiarios etiam suos eodem ablegarit. Agnoscimus exinde Regiae Dignitatis Vestrae in pacandum Christianum Orbem studium, atque eo nomine Regiae Dignitati Vestrae gratias agimus, et cum omnino considamus etiam Regem Christianissimum propediem quosdam Coloniam ablegaturum esse, de quo eundem peculiaribus ad Regiam Dignitatem suam Literis scriptis modo interpellare omittere noluimus, quin simul Regiam Dignitatem Vestram ea, qua par est, observantia et honore requireremus, ut ipsa quoque caeteros ad dictos tractatus deputatos Oratores suos plena facultate instructos, eodem quam ocyus mittere velit, erit Regiae Dignitati Vestrae

summe honorificum, et non minus propriis suis Regnis haereditariis, quam Imperio, Orbi Christiano, et bono publico maxime proficuum a Regia Dignitate Vestra nil omissium esse, quo pacis negotium maturari et juvari potuerit. Neque omnipotens Deus bonis conatibus deerit, sed, pro sua immensa bonitate, omnium consilia sic moderabitur, ut deinceps gloriari possimus, quod per Regiae Vestrae Dignitatis singularem cooperationem Imperio certa, tuta ac honesta pax et Orbi Christiano tranquillitas restituta sit, et Sacri Romani Imperii Electores, Principes ac Status pro viribus operam dabunt, ut summum istud beneficii genus omni data occasione pro possibili compensare possint. Hisce Regiam Dignitatem Vestram divinae Protectioni commendamus, eidemque omnem felicitatem comprecamur. Ratisbonae 2. Martii 1641.

CIII. Literae ab ELECTORUM, PRINCIPUM et STATUUM S. R. Imperii ad Comitia Ratisbonensia deputatis Consiliariis et Legatis ad LUDOVICUM XIII. Galliae Regem, exaratae, quibus, ab eo, ut Oratores suos, extraditis et receptis invicem salvis conductibus, Coloniam Agrippinam ad restaurandos Pacis tractatus ablegare dignetur, obnixe contendunt, 1641.

MInime dubitamus, quin ad Regiam Dignitatem Vestram jam pridem perlatum sit, quemadmodum Sacra Caesarea Majestas, Dominus noster

Clementissimus ante semestre circiter omnibus Imperii Statibus, tam cum Regia Dignitate Vestra, quam cum Serenissima Regina et Corona Sueciae, ejusque Confoederatis, literas salvi conductus ad Tractatus Pacis, qua Coloniae, qua Lubecae vel Hamburgi instituendos, ad eum plane modum, quo vel Regia Dignitas Vestra, vel praedicta Serenissima Regina et Corona desiderabant, sit Impertita, a Serenissimo quoque Hispaniarum Rege, Statibus et Ordinibus confoederati Belgii Literas passus ad eosdem Tractatus, in ea, qua petebantur forma, concessas, et ad manus Oratoris Veneti, Parisiis Residentis missas esse; facile Regia Dignitas Vestra ab eodem Oratore, prout et illud intellexit a Sacrae Caesareae Majest. ad tractatus Coloniae habendos Deputatis tractatus, autographum ipsum salvi Conductus, pro Regiae Dignitatis Vestrae colligatis in Imperio, dicto Oratori transmissum esse, omnia omni momento, quibus oportuerit, tradenda, quando Regia Dignitas Vestra Literas Passus, pro Deputatis Sacrae Caesareae Majestatis et Domo Lotharingica, quae non minus in manibus ejusdem Oratoris in forma debita asseruntur esse, iis quibus debentur, consignari curaverit, et Plenipotentiarios suos Coloniam proficisci jusserit, adeo plane, ut quicquid alii de consiliis, quae hic agitantur, circumferant, Nos Regiam Dignitatem Vestram merito credere velimus, Comitia haec, prout a Sacra Caesarea Majestate ex sincero pacandi Imperii, simul et reliqui Orbis Christiani studio, indicta sunt; ita eo prorsus a Nobis animo celebrari, ut, si quae ulterius obstacula pacis

tractandae vel concludendae obveniant, tanto facilius et celerius ex parte Nostra removeantur, quibusvis aliis considerationibus omissis, ut Deo et homnibus satisfaciamus, nostrum erga tranquillitatem publicam desiderium omnibus modis explicantes. Proinde non ex hoc solum, sed ex eo etiam capite, quod Regia Dignitas Vestra prae se tulerit, ut se collaborante Christianus Orbis ex diuturnis bellorum tempestatibus in tranquillo ponatur, tanto certius expectamus, Regiam Dignitatem Vestram non minus suos ad locum tractatibus designatum, Oratores missuram, ac tandem promoturam id, quod pro ea, quam publicae tranquillitati, ex munere nobis commisso, debemus, sollicitudine communi nomine eandem obnixe requirimus, nullatenus dubitantes, quin ut palam professa est, ita etiam reipsa missis ad tractatus conventus quam primum fuis, comprobatura sit, nil sibi esse tranquillitate Orbis Christiani, suorum quoque subditorum antiquius, certo vicissim confisa, quod sicuti in saepe dicta Sacra Caesarea Majestate Sacrique Imperii Ordinibus et Statibus, idem studium hactenus semper constitit; ita nec imposterum ejus quicquam omissuri sint, quod ex sua parte illuc conferri possit. Qui de caetero Regiae Dignitati Vestrae omnia fausta et felicia comprecamur. Datae Ratisbonae 2. Martii Anno 1641.

Sacri Rom. Imperii Electorum, Principum et Statuum ad haec generalia Comitia Deputati Consiliarii ac Legati.

CIV. Literae FERDINANDI III. Rom. Imp. ad FERDINANDUM, Infantem Hispaniae, Cardinalem et Archiepiscopum Toletensem, quibus, ut Archidioecesin et vectigalia Trevirensia, a militibus et Ministris Hispanicis vi occupata confestim evacuari mandet, postulac, 1641. Ferdinandus Tertius etc.

CUm non modo Nos jam alias ad Reverendissimam Paternitatem ac Dilectionem Vestram, cum super molestiis ac acerbitatibus ab ejusdem Praesidiario Civitati atque Archidioe cesi Trevirensi imposito milite illatis, levandis, arcendisque, tum vectigalibus, et teloniis eorumque procurationibus a Ministris Hispanicis vi occupatis, ejusdem Archidioeceseos administratoribus restituendis, aliquoties benevole requirendo scripserimus, sed inclytum quoque septemvirale Collegium eodem super negotio, velut ad summam Rempublicam spectante, apud eandem Reverendissimam Paternitatem ac Dilectionem Vestram, enixissime semel atque iterum institerit: Omnino pro Nostro de cognito Reverendissimae Paternitatis ac Dilectionis Vestrae Nobis gratificandi studio concepta singulari fiducia expectabamus, ut eandem uni atque alteri toties instauratae impensiori requisitioni volens lubensque concederet, tamque acerbarum querelarum causas penitus submoveret. Verumtamen cum easdem apud Nos praelibati Administratores denuo

dolenter redintegrarint, quod non solum Archidioecesis illa prioribus oneribus ac molestiis non liberetur, quin aliis super aliis aggestis gravaminibus magis magisque opprimatur, ac velut hosticum solum hostili plane modo infestetur, quippe cum tam dilatandis stativis, introducendis atque hospitandis indies majoribus copiis, quam occupatis ejusdem Praefecturae arcibus, castris atque oppidis, Sarburgo nimirum, Pfalzello, Grymburgensi arce atque oppido, et Hammersteiniana imprimis arce atque oppido, teloniis suis ac vectigalibus abreptis, novis ac gravioribus impositis exactionibus, reciproco mercimoniorum usu ablato, atque interrupto, penitus exhauriatur, atque hinc in vicinos quoque Electores gravissima redundent damna, adeoque non modo praedicti Archidioeceseos illius administratores, sed idem septemvirale Collegium atque universi praeterea hic in Comitiis congregati Sancti Imperii Ordines ac Status, omni majori submissione, cura ac sollicitudine a Nobis petierint, ut in id benigne dignaremur intendere, quo tandem Electoratus ille, nobilissimum Sancti Romani Imperii membrum, gravioribus id genus molestiis elevetur, nec omnino funditus evertatur evasteturque. Augustalis sane muneris nostri partes a Nobis flagitare visae sunt, ut aequissimis juxta atque enixissimis id genus precibus, lubentes benigni deferremus, ac proinde Reverendissimam Paternitatem ac Dilectionem Vestram de integro amanter, pro solita nostra fiducia, iterum ac saepius requirimus, uti competentia ac necessaria tandem mandata, quo supra memorata gravamina

prorsus amoveantur, atque una cum Civitate Trevirensi dictae Praefecturae, arces, castra, oppida, aliaque loca, telonia, ac vectigalia a praedictis Ministris vi occupata, cum omnibus suis pertinentiis, juribus ac redditibus, dictae Archidioeceseos administratoribus primo quoque tempore ac durantibus adhuc praesentibus Comitiis plane atque integre restituantur expedire velit. Faciet in eo Reverendissima Paternitas ac Dilectio Vestra rem justitiae conformem et tam Nobis gratam, quam inclyto septemvirali Collegio atque universis Imperii Ordinibus, desideratam et acceptam. De caetero Reverendissimae Paternitati ac Dilectioni Vestrae constantem amantissimi consobrini et affinis affectum benevolentissime offerentes, eandem diutissime superstitem, sospitem ac fortunatam ex animo precamur. Ratisbonae, 9. April. 1641.

CV. Literae ad CHRISTINAM, Reginam Sueciae, a S. ROMANI IMPERII ELECTORUM, PRINCIPUM et STATUUM LEGATIS exaratae, quibus eam, ut maturandorum pacis tractatuum ergo Oratores suos quamprimum ablegare, et necessarias salvi conductus tabulas transmittere haud gravetur, studiose compellant, 1641.

PErvenerunt ad manus Nostras Literae Responsoriae, quae Stockholmii a Regia Vestra

Dignitate proxime elapso 27. Martii die ad Sacri Romani Imperii Electores, Principes et Status datae sunt, et in illis invenimus multa adduci, quibus causas tam belli inter Augustissimum Imperatorem Ferdinandum II. et Serenissimum Regiae Vestrae Dignitatis Patrem ante aliquot annos coepti, et hucusque continuati, quam etiam tractatus Pacis tam diu protracti, a suis partibus amoliri, et in alios derivare conatur. Etsi vero materia non desit ad ista omnia respondendi, quia tamen et in prioribus et in hisce literis causas belli et moras pacis examinare non intendimus, sed omnis Nostra cogitatio et cura eo tantum directa fuit et adhuc est, qua ratione ex praesenti discordia iterum ad veram concordiam, et ex diuturna tempestate belli ad exoptatum pacis portum quam primum, caeteris ambagibus sepositis, pervenire possimus, illud solum quam officiosissime respondere voluimus, imprimis Nobis et lectu jucundum et cognitu gratum fuisse, quod Regia Vestra Dignitas una cum Regni Sueciae Tutoribus, Administratoribus et Proceribus, iis insuper habitis, quae alias suadere possint, bello continuando pacis reducendae desiderium praeferat et Nobis ejus certam spem faciat, eandem et invictissimi Imperatoris Domini Nostri Clementissimi et dictorum Imperii Statuum mentem esse, Regia Vestra Dignitas nullatenus dubitet, sed certo sibi persuadeat. Id vero non diffitemur in hisce Comitiis ad factam S. Caesareae Majestatis Propositionem etiam de iis deliberari, quae ad conservationem Exercitus, et ad Imperii defensionem necessaria

sunt, donec illud paci et quieti restituatur. Propterea tamen nihil causae subest, ut Regia Vestra Dignitas, vel de Imperatore, vel Imperii Statibus depositi Pacis desiderii suspicionem concipiat, tantummodo enim ad eum finem omnia ista consilia spectant, si praeter omnem spem tractatio et conclusio pacis longius differantur, quid tum factu opus sit, ut et pax promoveri et aequis conditionibus sanciri, atque interea collapsa militaris disciplina reduci queat. Quod vero continuatio belli horum Comitiorum primarius finis et principalis scopus sit, Regia Vestra Dignitas sibi haud persuaderi patiatur, quin contra certo apud se stratuat, id etiamnum hic agi, ut bello penitus remoto Orbi Christiano publica tranquillitas reddatur, et coeptum Pacificationis negotium quoad ejus fieri potest, maturetur. Neque enim Vestram Regiam Dignitatem latere credimus, hic ab Augustissimo Imperatore Nostro et Imperii Proceribus potissimum consultari et praeparari, quae stabiliendae Paci et necessaria et proficua videantur, quippe eo nomine Serenissimum Galliae Regem non minus per literas invitavimus, et eadem de causa Serenissimum Hispaniae Regem compellavimus, ut mature Statibus Hollandiae, desiderati Salvi Conductus Tabulas transmittat, haud dubia spe freti, fore, ut isti invitationi et compellationi locus detur. Al Nostram etiam Intercessionem factum est, ut Imperatoria Majestas Salvos Conductus pro Legatis Coronae, tam Galliae quam Sueciae conscriptos; in iis locis, prout Legato Regis Daniae insinuatum fuit, emendaverit et

sic emendatos Legato et Residenti suo, Cunrado Lutzovio, Hamburgum transmiserit, simulque in mandatis dederit, ut cum utriusque Coronae ibidem commorantibus Legatis, de certis locis et die, quoad Tractatus instituendos conferat et conveniat, neque dubitamus, si Regia Vestra Dignitas coeptis vestigiis deinceps institerit et pari studio pacificationi promovendae operam impenderit, brevi et Imperio totique Orbi Christiano pacem restitutum iri. Ut autem id facere, omniaque maturare, et non, tantum ad eum locum et diem, de quibus Hamburgi ad supradictum modum conventum est, suos Legatos cum pleno mandato quantocyus ablegare, sed etiam tam pro Electorum quam aliorum Principum et Civitatum Imperialium ad pacificationem Deputatis Legatis sufficientes dicto Lutzovio exhibendas Salvi Conductus literas transmittere velit, obnixe efflagitamus, non dubitantes Deum optimum maximum bonis conatibus nullatenus defuturum, sed negotium pacificatorium eo directurum, ut profusi sanguinis Christiani fluvius inarescat, publica tranquillitas ac pristina amicitia reviviscat, et commercia, quae durantibus hisce belli motibus marcere coeperunt, inter Imperii Romani et Regni Sueciae Incolas et subditos rursus efflorescant. Hisce Regiam Vestram Dignitatem Divinae Protectioni commendamus et ut nihil eorum, quae suum testatum Pacis desiderium reipsa probare et ejus etiam maturationem juvare possunt, intermittere velit, etiam atque etiam petimus. Dabantur Ratisbonae 4. Julii 1641.

CVI. Literae EORUNDEM ad REGINAE REGNIQUE SUECIAE TUTORES, ADMINISTRATORES et CONSILIARIOS, quibus ab eis, ut literas suas ad Reginam datas, omni meliori modo commendare et animum regium ad pacis quamprimum restaurandae negotium indies proniorem reddere studeant, sollicite efflagitant, 1641.

Illustres, Generosi, admodum Reverendi, Nobiles et Magnifici, Domini et amici plurimum honorandi.

REcte Nobis exhibitae sunt literae, quibus Nostris, ad Illustres et Magnificas Dominationes Vestras et Vos, proxime praeterito 18 Januarii die datis, respondere voluerunt, ut earum summam hic prolixius repetamus, neque necesserium esse neque magnopere desiderari putamus, tantum hisce significare voluimus, quam jam inde ab initio hujus Conventus de Illustribus et Magnificis Dominationibus Vestris, ac Vobis et pacifica eorum intentione spem concepimus, eam supra dictis literis ita comprobatam esse, ut jam firmiter sperare liceat, Deum optimum maximum ulterius et Serenissimae Reginae, vestra et Nostra, imprimis vero invictissimi Imperatoris, Domini Nostri Clementissimi consilia ita executurum esse, ut propediem bellum, quod hucusque cruento plane conflictu et eventu gestum est, pace mutetur et publica tranquillitate constituta aboleatur, ut tamen

omnia felicius et facilius cedant, quae in adjunctis ad Regiam suam Dignitatem datis literis petivimus, Illustribus ac Magnificis Dominationibus Vestris et vobis omni meliori modo commendare voluimus, bona spe nixi, fore, ut Regia Dignitas ad ulteriorem admonitionem Vestram sine omni mora tractatus pacificatorios praeparet, eosque quantum fieri potest, maturet, et ita quidem sua ex parte dirigat, ut omnibus innotescat, ipsi una cum Regni sui Proceribus nihil prius fuisse, quam ut humani sanguinis profusione occlusa, Germanorum, Suecorum et Gallorum animi coalescant, et pristina amicitia florescat. Nos e contra, ut hactenus, ita etiam deinceps omni ope connitemur, ut a parte Romani Imperatoris nihil eorum intermittatur, quae inter Caesaream suam Majestatem, Galliae Regem et saepe dictam Reginam desideratam pacem conciliare videbuntur. Hisce finimus et ut Deus omnipotens Illustribus ac Magnificis Dominationibus Vestris ac Vobis quaevis, tam fortunae, quam animi et corporis bona cumulatim largiri velit, ex animo precamur. Dabantur Ratisbonae 4. Julii, 1641.

CVII. Literae FRANCISCI DE SOUSA COUTINII, Legati JOHANNIS IV. Lusitaniae Regis per septentrionem extraor dinarii quibus pro Principe EDUARDO, Fratre Regis sui Carceri Vienniae incluso APUD STATUUM S. R. IMP. RATISBONAE CONGREGATOS

Reverendissimis, Celsissimis, Illustrissimis, Illustribus, Magnificis, Spectabilibus et Nobilibus Dominis, Ordinibus Sacri Romani Imperii et eorum Legatis, Ratisbonae congregatis, Dominis et amicis observandis, honorandis et plurimum colendis.

FRanciscus de Sousa Coutinius a Consiliis Serenissimi Regis Portugalliae Johannis, nomine quarti, Eques militiae Ordinis Christi, ejusque Commendatarius et Custos Major arcis de Sousel, et ipsius Regiae Majestatis Legatus Extra ordinarius in Partes septentrionales, humillime et debito cultu, felicitatem et salutem precor, et ab omnibus simul per has literas dicendi licentiam reverenter imploro.

Notorium est, Sacri Romani Imperii Patres gravissimi et omnibus titulis dignissimi, Principem Eduardum Brigantinum, qui fideliter Imperio inservierat, in illo violenter hodie detineri, ablata Libertate in Patriam et Lusitaniam proficiscendi, arresto, et repressaliis factis ejus Personae suorumque servorum et familiarum. Res quidem nova fuit et eo admirabilior, quo Celsissima Congregatio Ratisbonae justissima et aequissima est, et nusquam Principibus Liberis, nisi sub hoste hoc fieri consuevit. Notum est omnibus, quod ille Celsissimus Princeps, relicta Patria, deserto fratre, tunc Principe et Duce Brigantiae, hodie Lasitaniae Rege, Domino meo, relictis bellis et exercitibus aliorum

Regum et Principum vicinorum, Sacrum Romanum Imperium adierit, ut ei sua officia, servitia, operas et sumptus offerret. Nemo negabit, quod et ipsi Potentissimi Sueci et Galli hostes publice protestantur, quod aemuli fateri non recusant, quod tota Germania novit: Illum semper strenuum et egregium bellatorem et ducem in omnibus locis et Imperii muneribus, sibi commendatis, sese gessisse, multisque quotidianis oblatis occasionibus vitam et pericula despexisse, sive in urbibus obsidione cingendis, sive in eisdem ab ilia liberandis, vel aperto campo, vel castris metatis, victorem multoties exivisse, et semper pro Imperio gloriose pugnasse, et hoc equidem non illius sumptibus, sed suis, per septennium libentissime peregisse. Ecce ille ingenuus Dux et Princeps, solus Imperii servitor, non alterius, qui se liberavit ab hostibus, jam captivus habetur ab amicis, et ubi libertatem quaesivit, invenit servitutem, ubi praemia spectabat, repressalia patitur et arrestum; Et ei non solum omnis communicatio humana prohibetur, sed et potestas, ut ei pro alimento et victu suppeditentur necessaria, denegatur. Quid amplius hostis faceret, si eum caperet? certe minus, nam hodie liber esset. Quae Principibus in tota Europa securitas dabitur ab Imperio? Qui poterunt illi se offerre et libere inservire? Quo exemplo allicientur animi; dum illud meritorum exemplar jam exemplum considerant servitutis? Ubi est juris gentium et fidei publicae, sub qua iller militaverat, observatio? Ubi est illa sacra Imperialis, vel Germanica libertas, quae etiam fugatis

ab aliis Regnis et criminosis datur, si de Imperio benemerito Principi innocenti et inculpabili denegatur? Ubi est peregrinorum et exterorum favor? Ubi praemia bene merentium? Sic solvitur effusus egregii militis et Ducis sanguis? Sic septennalis labor indefessus, sic electio servitii Sacri Romani Imperii aestimatur? Si in aliquo circa munera et obligationes suas offendit Imperium, Libellus Criminum offeratur, convincatur et legitime veniat puniendus; sed si Imperii nec pacem publicam fregit, nec aliquid contra eam moliebatur, imo totis viribus pro ea defendenda pugnabat, quid restat culpae, quid flagitii restat? nisi habentur officia et beneficia pro injuriis, et unum idemque sit defendere, quod offendere. Si ad Instantiam Regis Castellae, et forsitan per Ministros, qui a Domo Brigantina panem et honorem obtinuerant, opponatur, quod Principis Eduardi Frater, Serenissimus Rex Portugalliae, omnium sui Regni et Populi acclamationi consentiens, injuste a Rege Castellae discesserit et rebellaverit, hoc contra veritatem est; neque enim rebellio dicitur restitutio, neque violentiae repulsa appellari potent injustitia. Omnibus patet, quod Catholicus Rex Philippus II. armis invadens Lusitaniam, eam majori vi oppressam, non ut haeres, sed hostis occupavit, nec resistere poterat Serenissima Domina, Domina Catharina, haec enim si tuncjura valerent, jam regnaret; nam a juve per beneficium repraesentationis, in locum Infantis Eduardi, Patris sui, ingressa, ut agnata, ad successionem Regis Henrici, ipsum Patrem, ac si viveret, repraesentabat,

et Catholicus Rex Philippus II. cognatus, Imperatricem Dominam Elisabetham matrem foeminam referebat, et uterque non ex propria persona, sed ex persona Parentis concurrebat, ac proinde quemadmodum Eduardus, si viveret, Elisabetham Sororem excluderet, sie etiam sua filia Catharina, ut agnata, illum repraesentando, Catholicum Regem, qui cognatus erat et Elisabetham foeminam repraesentabat, excludere jure merito debuit. Et praeter hanc veritatem tritae et notissimae leges sunt, secundum quas et causae et possessionis jus amittit, qui jura deserit et armata contendit manu, sic ex illis fit certum, quod Catholicus Rex, si aliquod jus haberet, (quod negatur) illud amiserit, ubi primum, relicto juris ordine, sumpsit arma, quorum viribus inniti non potuit ad praescriptionem, nam praeterquam quod contra legitimos Regni successores nulla praescriptio currit, quis titulus, quae bona fides, quis partium consensus pro illo et suis successoribus poterant considerari? Extortis Lusitanis Vasallis, et majori vi oppressis contendentibus, praesidiato Regno, ubi omnes arces, castella, et fortalitia armato Castellano milite compleverunt. Ultra haec aliud insuperabile obstaculum opponebatur Catholico Regi, ex Lege Comitiali Lusitana: in Lamecensi Civitate edita, jam a tempore primi Portugalliae Regis Alphonsi Henrici, quae quasi Salica vel Gallica fuit. Ex ea enim prohibetur Regnum Lusitaniae ad Reges exteros pervenire et sic, quod per infantes filias Regum Portugalliae, non posset ad eorum maritos externos jus

aliquod ad Regnum pertinere, et jam hoc et suae acclamationis jure usus Joannes primus Rex Lusitaniae, cum tamen nothus Regis Petri filius esset, exclusit Beatricem, filiam Legitimam Regis Ferdinandi, cui ille successit et praedictae Dominae Beatricis maritum Joannem Regem Castellae debellavit. His et aliis fundamentis, quae melius et uberius eo jam tempore explicarunt omnes jurisprudentiae Professores, Libris editis, in celeberrima Academia Conimbricensi et aliis. Conscius sui Juris erat Serenissimus Brigantiae Princeps, sed inter arma Castellae, quamvis Lusitanorum amori fideret, non tamen ei aperte de illorum voluntate constabat, et ita nihil moliebatur. Sed Deus Optimus Maximus, per quem Reges regnant et Legislatores justa decernunt, sumsit Castellae ministrorum Tyrannidem pro libertatis et Justitiae instrumento: Nam eo tyrannidis, et injustitiae duorum potentium Ministrorum generi et soceri, Didaci Soares et Michaelis de Vasconcellos, qui Regii Status Portugalliae Secretarii erant, Madriti et Olisipone, intolerabilia ab eis arbitrata tributa, despectus et exstirpatio nobilitatis, bonorum, locorum, justitiae et militiae equestrium insignium venditiones, velut in hasta publica, pervenerunt, ut solum residuum esset quod jam moliebantur, ut antiquissimum Lusitaniae Regnum foralibus et legibus fractis, reduceretur in miseram Provinciam. Quibus et aliis multis incitati omnes Praelati Ecclesiastici, omnis Nobilitas et populus, nemine discrepante, acclamarunt, restituerunt et juvarunt Regem suum Joannem IV. cui per breve temporis spacium, omnes

arces et praesidia, in quibus Castellanae Cohortes erant, obedierunt, et omnes Regiones et Insulae Portugalliae ubique ensium ictu vel armorum strepitu traditae sunt; Ecce quomodo Serenissimus Rex meus Joannes IV. tuendo jure suo, pro suorum Vasallorum tuenda libertate gubernat et regnat, nec sui juris defensio et restitutio ei in culpam poterit imputari, et si contrarietur Catholicus Rex, et ad jus provocet, quod armorum vi coeperit Lusitaniam, illud ipsum pro Rege Domino meo est, quod enim armis extorsit, hoc licet armis regnum repetere, et sic inter sese uterque jura et uterque arma revolvat.

Sed dato et nunquam concesso, quod Serenissimus Rex Portugalliae aliquam injustitiam et hostilitatem committeret contra Catholicum Castellae Regem, quae culpa, quis dolus, quae machinatio considerari potest in innocenti Principe Eduardo? Filius ipse obligationibus Paternis, si non sit haeres, exuitur; uxor mariti debitis, nisi per successionis vincula, non tenetur; clamant Jure Consulti, quod crimen vel poena paterna nullam maculam filio infligere possit, nam unusquisque ex suo admisso forti subjicitur, nec alieni criminis successor constituitur et alibi quod satius est impunitum relinquere facinus nocentis, quam innocentem damnare: Quomodo igitur innocens ex culpa alterius obligabitur? Anne fuit motionis Portugalliae et fratris sui particeps Eduardus? Respondet veritas, nullo modo, nam si sciret et in ea, vel scientia, vel ope concurreret, juxta liberas Civitates erat, quo petere et ubi se recipere poterat,

sed nihil scivit, conscius ipse sibi nihil timuit, et externa securitas satis interiorem demonstravit. Sed ulterius pergendo, permissa (et nunquam concessa) quacunque aliqua praesumptione, juxta quam censeretur, illi gratos fuisse Lusitaniae motus, eis consensisse et voluisse ab Imperio exire, quod negatur, quid deinde sequitur contra Imperium? Illi Princeps Eduardus non Castellae inserviebat, et secundum Regnorum diversitates, Dominia et Possessiones, nihil Imperio et Germaniae est commune cum Castella, nihil cum Portugallia. Unde quamvis etiam pro offensis Imperii possit innocens detineri, nihil debet, ratione Imperii, Eduardus, nec Serenissimus Rex Johannes frater ejus aliquod cum Imperio debitum contraxit, nec a Germania aliquid abstulit. Si pacem Castellae fregit, non fregit Germaniae Pacem, et si adhuc e contrario illa antiquissima accusantium allegatio repetatur, quod omnis qui se Regem facit, contradicat Caesari, non habet locum in utroque fratre, nec debet audiri, nec valere apud Sacram Catholicam et Caesaream Majestatem. His et aliis Juris, aequitatis et rationis monumentis instructus ante Celsitudines, Illustritates et Dominationes Vestras et ante ipsam Sacram et Caesaream Majestatem praesentialiter adesse desiderabam, ut justitiam ab omnibus humiliter implorarem, sed jam non conceditur ire, et quae mihi securitas servabitur de jure gentium, si in Persona tanti Principis frangitur? Quae mihi ipsius servo libertas dabitur, si et ipsi Domino denegatur? Juste igitur per has literas a Celsitudinibus, Illustritatibus et

Dominationibus Vestris, nomine Serenissimi Portugalliae Regis, Joannis IV. Domini mei, peto, ut Princeps Eduardus, ejus frater innocens, liberetur, et in pristinam et debitam libertatem restituatur, et ad meliorem promotionem ejus effectus, innocentis Ducis et Principis justitia, Suae Sac. Caes. Majestati a Congregatione Celsissima proponatur, ut suis ipsius Legibus obligetur, et satisfactionem praebeat actioni, in quam omnes alii Reges et Principes prospiciunt et mirantur, ita, ut in Causa Celsissimi Ducis ac Principis Eduardi, justitiae, non sanguini deferatur, et non fiat, quod unde jus oritur oriantur injuriae. Et sic confido et spero firmissime me assecuturum a tanta Congregatione, in qua generaliter omnibus et particulariter singulis Dominis congregaris, et gratulationem Regis Domini mei, et officia mea humiliter offero, praestaturus. Holmiae, 24. Julii, Anno Domini 1641.

CVIII. Literae FERDINANDI III. Romanorum Imp. quibus FERDINANDO, Infanti Hispaniae, Rom. Ecclesiae Cardinali et Archiepiscopo Toletano Salvos conductus pro Legatis ad Pacis negotium deputandis ratione locorum esse mutatos et mutandos nuntiat, 1641. Ferdinandus Tertius etc.

CElare Reverendissimam Paternitaten et Dilectionem Vestram noluimus, quod cum Regina et Status Regni Sueciae literis suis ad Electores, Principes et Status Imperii 27. Martii nuperi datis

iisdem significarint, desiderare Regem Galliae ad Tractatus pacis secum et cum Regina ac Corona Sueciae instituendos, in locum Civitatum Coloniensis ac Lubecae vel Hamburgi (de quibus alias conventum fuerat) nunc ad Tractatus quidem Gallicos Monasterium Westphalorum, ad Suecicos vero Osnabrugam, civitates Episcopales denominari atque constitui, Dictorumque Electorum Legati ac caeteri Principes et Status, absentiumque Deputati in praesentibus Comitiis congregati ea super re Nos (quemadmodum Reverendissima Paternitas et Dilectio Vestra ex adjunctis exemplis videbit) interpellarint; Studio Pacis etiam in dicta loca, Monasterium et Osnabrugam consenserimus, jamque adeo Literas passus petito modo transcriptas Deputatis Nostris, ad Gallicos tractatus Coloniam transmiserimus, proinde ad Oratorem Venetum Parisiis residentem transmittendas, ab eodem ad manus Deputatorum, sive Deputandorum a Rege illo (receptis tamen prius similibus literis passus pro Nostris Plenipotentiariis ad eundem modum, in conventa forma expeditis, quas simul ad eosdem Plenipotentiarios Nostros transmittere debeat) consignandas, ne qua igitur ex parte Serenissimi Hispaniarum Regis Catholici, consobrini et Affinis Nostri charissimi, vel Reverendissimae Paternitatis ac Dilectionis Vestrae sit mora, eidem hac de re hisce benevole significare voluimus, amanter requirentes, ut et ipsa salvos conductus desideratos ad eundem modum transcriptos similiter dicto Oratori Veneto quantocyus transmittat. Qui de caetero eidem Reverendissimae

Paternitati et Dilectioni Vestrae affectum Consobrini et Affinis amantissimi benevole confirmantes, eidem omnia prospera optamus. Ratisbonae 6. Augusti 1641.

CIX. Literae CHRISTIANI IV. Dniae Regis ad CLALUDIUM DE MESMES, Ludovici XIII. Galliae Regis, ad tractatus restaurandae in Germania Pacis Legato, quibus ne pacis diutius negotium protrahatur, postulatis ipsius ab Imperatore satisfactum iri, verbo suo regio spondet, 1641.

SIngulari favore et gratia Nostra praemissis, Illustris ac Generose, sincere Nobis Dilecte. Relatum Nobis, ex quibus causis arbitramini, vobis non licere, quoad duo illa postulata, in Praeliminaribus, hactenus tot annos tractatis, restantia, etiamnum in Resolutione Caesaris acquiescere. Spes fuit non parva cum ad manus Nostras ea perveniret, nihil Vos amplius desideraturos. Quia vero Vestris mandatis stricte inhaeretis, et ad finem horum praeliminarium non properatis, antequam salvi conductus cum Titulo Tutricis et Regentis pro Serenissima Ducissa Sabaudiae traditi fuerint, simulque adsit a Rege Hispaniarum Plenipotentia, et ratihabitio eorum, quae circa haec Pacis universalis Praeliminaria Hamburgi cum Legato Caesareo concludentur. Cum Nos etiam ex literis Imperatoris intellexerimus, quam enixe ille cupiat, remoto omni obstaculo, in causa Principali fieri initium, nosque ipsimet consideraverimus, quam necessarium

universae Christianitati sit, hoc ut quo citius fiat; Vobis expromittimus, praedictos Caesarem Regemque Hispaniae his vestris desideratis quantivis etiam momenti, locum daturos, et amore aureae pacis et dolore tot calamitatum, quibus Imperium Romanum, totaque Christianitas est implicata, requisitioni Nostrae non defuturos. Contendimus itaque a Vobis benevole, velitis ultimam hisce Praeliminaribus addere manum, et hinc inde traditis salvis conductibus, qui sunt ad manus, sine ulteriori mora de certo die determinando cum Legato Caesareo convenire, Nos Vobis gratiam et benevolentiam iterum pollicemur. Dabantur in Castris Nostris Fulsbuteliae, die 25. Novembr. An. 1641.

CX. Responsoriae Legati Gallici CLAUDII DE MESMES ad praecedentes REGIS DANIAE Literas, 1641. Serenissimo et Potentissimo Principi, Christiano quarto, Daniae, Norwegia, Gothorum, Vandalorumque Regi.

IN verbo Vestro laxavi rete, et quamvis nec literae Salvorum Conductuum nec alia adessent, quemadmodum oportuit antequam Conventui de pace universali dies praefiniretur; tamen in tractatum non invitus consensi, quem nunc ad Majestatem Vestram belligerantium Principum Legati mittimus. Valuit apud me securitas Regiae expromissionis, ut praeter ordinem usumque rerum gerendarum

et praeter ipsa mandata eousque progredi auderem, arbitratus contra Jurisperitorum Regulas hac vice inesse cautionis tantum in persona, quantum in re, quod is fidem interposuerit suam, qui et Rex est et arbiter publicae concordiae, et armatus; spero equidem fore, ut tantam autoritatem secutis, nemo nobis impune et afflicti Orbis expectationi illuserit: nec dubito, quin Reges ac Principes Christiani considerate religioseque habituri sint judicium ejus, qui inter ipsos et aetate est primus, et longo regnandi usu coalitam prudentiam, vel his maxime difficillimis temporibus exerit. Saltem id certo spondere possum Majestati Vestrae, Christianissimum Regem una cum belli Sociis ac foederatis impleturum abunde, quicquid suarum esse partium ex praesenti Tractatu intelliget et gratissimo quoque animo (non segnius ac caeteri omnes, qui communibus miseriis finem impositum vere cupiunt) aestimaturum labores, officia, studiumque incomparabile, quo Majestas Vestra promovere negotium Pacis et Reipublicae Christianae pristinam conficere tranquillitatem, consilio praeclaro, illustrique conatu, tot jam annos perseverat. In re tam ardua, si nec opera mea inutilis fuit, eamque Regiae Vestrae Majestati probare potui, equidem me summam habere votorum meorum libens profitebor, qui sum jam pridem

CXI. Literae FERDINANDI III. Rom. Imperatoris, ad CHRISTIANUM IV. Daniae Regem, quibus eum, quo ultimam manum inchoando pacis in Germania restabiliendae negotio imponere, illudque omni studio promovere haud gravetur, amice compellat, 1642.

UTrasque Dilectionis Vestrae 19. Novembris et 24. Decembris Anni proxime elapsi datas literas recte accepimus, atque ex iisdem pariter atque ex appositis scripturis liquidius intelleximus, quantum ac quousque in compositione Praeliminarium ad instantem Congressum universalem adhibita, quoad Gallicos simul ac Svecicos Hamburgi commorantes Ministros Dilectionis Vestrae operatio profecerit; Imprimis vero quema dmodum apud Nos Titulum Tutricis ac Regentis pro Ducissa Sabaudiae se obtenturam, Legato Gallicano, quasi in antecessum expromittere sit coacta; Nos proinde amanter atque enixe requirendo, ne datam in hac expromissione suam fidem destitui, simulque praesentis aperturae occasionem denuo elabi, negotiumque hoc in cassum ac nihilum recidere patiamur. Tametsi igitur neutiquam dubitemus, quin Noster tum Hamburgi commorans consiliarius Imperialis Aulicus Conradus a Lutzow, juxta praescriptum ac tenorem Caesarei Nostri ad ipsum 19. Decembris expediti mandati, ad Dilectionem Vestram pluribus retulerit, quibus et quam

gravibus ducti rationibus petitum Titulum Ducissae Sabaudiae hactenus censuerimus denegandum et Dilectio Vestra quoque intellexit, hocce ad Tractatus Principales, non vero ad praeliminaria spectans, negotium, non esse idoneam neque sufficientem causam, aut Franciae Rex a congressu illo sese potuerit aut debuerit abstinere; tum Dilectioni Vestrae satis notum est, quot et quam diversis adversae partis petitionibus jam ante detulerimus, neque tamen ille ab omnibus desideratus congressus, post tot tantasque a summae autoritatis interpositoribus factas sincerationes, a parte adversa ad optatum fuerit promotus effectum. Utut autem sit, amicam atque enixam Dilectionis Vestrae requisitionem benevole accipimus, imprimis vero in facta expromissione, vel hoc consideramus, quod Dilectio Vestra petitum salvum Conductum eum in modum desideret, ut ambobus Sabaudiae Principibus, ratione tutelae, a Nobis ipsis commissae, neutiquam fraudi praejudiciove sit. Ac proinde Nos erga Dilectionem Vestram ita declaramus. quod dictum salvum Conductum pro Ducissa Sabaudiae, eo plane modo, quo Dilectio Vestra postulavit, sub die hodierna (Tit.) Comiti ab Auersberg transmittamus, Illique simul clementer praecipiamus, ut eundem tam diu penes se retineat, neque antea extradat, donec omnia in praeliminaribus sint transacta et composita, et universum negotium a sola extraditione hujus salvi Conductus pendeat; Verum tamen excipimus et reservamus Nobis hic expresse, quod quando tandem ad realem extraditionem fuerit perventum,

quod hujus Tituli in his duntaxat salvis conductibus facta concessione praedictis Sabaudiae Principibus, in juribus ipsorum realique possessione concreditae per Nos ipsis, et de jure commissae tutelae, ne vel minimum quidem praejudicium creari, sed ad almam saltem pacem provehendam, liberandamque Dilectionis Vestrae hac in parte datam Regiam fidem, hac tantum vice concessum intelligi velimus. Ad reliqua omnia, quae a Consiliario Nostro Imperiali Aulico, mediante Dilectionis Vestrae Consiliario, Domino Langermann, cum Svecicis Gallicanisque Ministris acta sunt, et partim ex Nostrae, partim etiam ex aliorum Interessatorum ratificatione atque ulteriori resolutione pendent, quod attinet, exinde singulari cum grati animi affectu agnoscimus indefessum et constans Dilectionis Vestrae studium, quod hactenus promovendo Congressui illi sedulo atque indesinenter impendit. Id Dilectioni Vestrae merito sempiternam Nominis sui gloriam conciliabit. Et licet neque dum (quod Nobis quidem liqueat) ulla istiusmodi legitimatio ad tractandum cum Caesareis Nostris Ministris a Galilcis legatis fuerit exhibita, atque ipsemet fassus sit, id, quod hac vice, hac in re actum est, absque mandato actum esse, nihilominus tam pro Nostra, quam Serenissimi Hispaniarum Regis parte inprimis in duarum ad dictos Tractatus Urbium Monasterii nimirum et Osnabrugae electione conquiescimus; nec secius acceptamus ac consentimus, ut statim, post traditos hincinde sasvos conductus, praesidia moderna, quae Civitatis disciplinae non sunt obnoxia, educantur, et quam

diu hi Tractattis in una alteraque urbe duraverint, tam diu earundem custodia ac defensio Ipsismet Civibus atque Incolis concredatur. Volumus etiam, ut Civitas Osnabrugensis, durantibus hisce Tractatibus, Privilegiis suis gaudeat, in eorumque fruitione manuteneatur ac conservetur, nec Magistratus in praesenti Ecclesiarum quam Scholarum dictae Civitatis constitutione, ulla ratione perturbetur. Demum etiam, licet salvi conductus Nostri Caesarei, tam loco ad Tractatus assignato, quam etiam personis, quibus ii sunt concessi, omnem sufficientem praestent securitatem; Ex supra abundanti tamen charissimi fratris Nostri Dilectioni et omnibus ab ipsius ductu militantibus gratiose ordinatum volumus, quemadmodum sub Dato hodierno ordinamus atque inhibemus, ne durantibus hisce tractatibus, adversus Civitatem Osnabrugensem et Petrusbrugensem, postquam Nostri et Interpositorum et aliorum Regum ac Principum Legati, Osnabrugam intraverint, quicquam infestum aut hostile, consilio aut facto (quocunque tandem nomine id vocari possit) suscipere aut attentare ausint. Idem Dilectioni Vestrae tam de Serenissimi Hispaniae Regis Catholici armis (quoad hostes quoque ipsius id veniant quaesitum) quam duorum Bavariae et Saxoniae Electorum concreditis Imperialibus copiis promittimus et asseveramus certo confisi, partem quoque adversam vicissim similiter stipulaturam, neque Dilectionem Vestram hoc nomine idoneam ab ipsis fidem et sufficientem securitatem accipere recusaturam, sibique necessaria ad hoc mandata militaria ad manus suas tradenda curaturam,

quemadmodum NosNostra talem ineventura Dilectioni Vestrae transmittenda, tradendaque curare non detrectamus. Et cum jam de Omnibus, quae ad promovendam necessariam hinc inde correspondentiam et reciprocam literarum transmissionem, cursorum et nuntiorum expeditionem, et caetera hisce annexa pertinent, jam in accordatis ex utraque parte salvis conductibus optime provisum sit, in eo lubentes penitus conquiescimus, certa freti spe, ut quemad modum ex hac parte fiet; ita etiam ex altera, quicquid ita factum conventumque est, rite adimpleatur. Quod si vero praeter omnem spem atque expectationem Congressi s et Tractatus isti absque conclusa desideratissima Pace dissolvantur, volumus nihilominus, ut intra sex hebdomadas contra Osnabrugam et Petresburgum nihil hostile attentetur, vel Svecica Corona impediatur, quo minus Praesidium suum denuo illuc introducat, dummodo idem respectu Civitatis Monasteriensis observetur. Ad diem quod attinet, quo cum reciproca salvatorum conductuum extraditio fieri, tum congressus ille universalis initium suum reipsa sumere debeat, Nobis et Serenissimo Hispaniarum Regi Catholico etiamnum eo erit gratius, quo maturius et is constituetur, et congressus ille realem suum sortietur effectum, et jam pridem Nostris ad hoc Deputatis Plenipotentiariis, ut in procinctu sint, benigne injunximus, praestolabundi, quod et Gallicus Hamburgi commorans Minister petitos ex Nostra parte salvos conductus in debita forma tandem ad manus Dilectionis Vestrae traditurus sit, prout etiam praefato Legato Nostro

Comiti ab Aursberg idonea dedimus mandata, quo tractatibus hisce inchoandis praefixus dies falvis conductibus inseratur, adeoque Caesarei Nostri salvi conductus perfecti et absoluti Dilectioni Vestrae tradantur, quin etiam, ut loco fratrum Palatinorum, Ducum Brunsvicensium cognatorum ac Fratrum, et Landgraviae Hassiae Casselensis Domus Palatina, Brunsvicensis et Luneburgensis, uti et Hassiae casselensis in salvis conductibus perscribatur, similiter consensims, atque ita de integro expeditos salvos conductus saepe dicto Nostro Comiti ab Aursberg transmisimus. Super unico duntaxat loco, qui inter Monasterium et osnabrugam ad promovendos Tractatus, necessariaque inter Legatos instituenda colloquia et conferentias opportunus, et omnibus partibus gratus esse possit, declaramus Nos ac resolvimus, quod quicquid per Nostros Caesareos atque alios Regios Monasterii et Osnabrugae tum futuros Legatos, ea super re determinabitur, id ratum firmumque erit, prout ad Tractationem illam Legatus Noster satis comparebit instructus. Quoad illud autem, quod inter Consiliarium Nostrum Imperialem Aulicum et Gallicos Svecicosque Ministros agitatum est, ut nimirum, ad lucrandum tempus omnia, quae in hoc congressu universali reciproce extradere necessum est, Hamburgum deferri atque ibi per Dilectionis Vestrae Deputatos eorundem extraditio fieri debeat, Nos quidem jam olim omnes eos salvos conductus, quos Nostris ad Colonienses Tractatus deputatis, quos Nostris ad Colonienses Tractatus deputatis Legatis transmiseramus, Nostro itidem Hamburgi commoranti Consiliario Imperiali Aulico

eum in finem transmisimus (quemadmodum Eosdem ibi in Protorypis reperire est) si res ita postularit, etiam illic extraderentur, sed illos tamen sub dato etiam hodierno Legato Nostro Caesareo denuo mittimus, et adhibebitur debitis locis curatio necessaria, ut ii Salvi Conductus, qui a Serenissimo Cardinali Infante Hispaniae, felicis recordationis, Oratori Veneto Lutetiam transmissi, in ejusdem adhuc versantur manibus, Hamburgum quoque remittantur. Ad Serenissimum etiam Hispaniae Regem super confirmatione omnium a praedicto Serenissimo Cardinali Infante datorum Salvorum Conductuum, primo quoque tempore scribemus, nihilominus verentes, quod ne propterea, donec inde veniat responsum, dicti Tractatus non inchoentur. Quicquid vero in illa inter Consiliarium Nostrum Imperialem Aulicum et Svecicos Gallicosque Ministros agitata et conclusa, ac benignam ratificationem a Dilectione Vestra Nobis transmissa transactione supremae Nostrae et Sacri Imperii Autoritati repugnans comprehenditur, huic neutiquam assentimur, neque approbamus. Dilectionem Vestram amice ac studiose requirentes, ut juxta hanc Nostram Declarationem, partem quoque adversam eo velit disponere ac permovere, quo et ipsa congressum hunc sincere absque ulla fraude et captione suscipiat inchoandum ac promovendum, quem in finem saepe dicto Legato nostro Comiti ab Auersberg benigne mandavimus, ut si ita Dilectioni Vestrae placitum fuerit, Ejusdem Deputatis ulteriorem super omnibus proponat explanationem, conjunctaque opera ac studio

eo incumbant, ut ab omnibus optatae illius Pacis transactioni exordium reipsa ponatur. Insuper Dilectioni Vestrae pro felicis et pacati anni precatione condignas merito agimus gratias vovemusque vicissim, ut Dilictionis Vestrae laudanda sollicitudo ac cura desideratum ab eadem atque aliis omnibus scopum consequatur, atque ipsa una Nobiscum Sacri Romani Imperii, Patriae Nostrae charissimae, tum Regnorum ac Provinciarum suarum, atque universae Reipublicae Christianae constituta Pace, adeoque impensae suae laudabilis operae fructu, in plurimos consequentes annos prolixissime gaudeat. De caetero Eidem Dilectioni Vestrae constantem sincerae benevolentiae et amicitiae affectum cumulate offerentes. Viennae 1. Februarii 1642.

CXII. Literae CLAUDII DE MESMES, Ludovici XIII. Galliae Regis, ad Praeliminaria Pacis in Germaniam reducendae pertractanda Plenipotentiarii, ad CHRISTIANUM IV. Daniae Regem, cui artes ac dolos a Ministris Caesareis in protracto per quinquennium componendorum Pacis Praeliminarium negotio adhibitos candide exponit, seque proxime e Germania discessurum nuntiat, 1642.

CUm assiduam Majestatis Vestrae pro publica salute contentionem et continuatos hactenus labores exceperit silentium, ex quo Viennenses ad Ipsam literae super tractatu Praeliminarium pervenerunt,

satis ex ista intermissione liquere potuit, Austriacos Majestati Vestrae non approbasse suas tricas, qui prolixo scripto in omnes se partes versant, ut pactionis illius, vestraeque adeo Majestatis auctoritatem detrectent. At vero Christianissimus Rex, ne et ipse silendo, aut aequissimae causae defuisse, aut quod adversa pars publicae tranquillitati intervenerit, non aegre admodum tulisse videretur, per me animi dolorem sui, et constans pacis, licet adhuc fugientis studium Majestati Vestrae testatum voluit. Id sane non modo pientissimum Regem, sed omnes bonos Christiani Orbis Principes male habet, quod tot votis expetitum, tot consiliis et tractationibus praeparatum de pace colloquium (cum Galliae Sveciaeque placitum Regiae ratihabitiones docuerint) sola Domus Austriacae declinatione eludatur. Nos quidem, Serenissime Domine, miris modis antehac delusi Regnorum foederatorum Legati, sensimus hostium artes diximusque palam (ubi illi ad concordiam propendere visi sunt) aliud nimirum agi, aliud simulari. Licebit mihi appellare memoriam Majestatis Vestrae, atque ut puto pudentius, quam qui ejusdem judicium rejiciunt. Novit illa quantis flexibus negotium hoc impeditissimum fecerint, in id unum sedulo intenti, ut foederatos diducerent. Procancellarium Imperii Curtium olim huc miserunt, qui Nos conclusioni propiores cum animadverteret, statim discessit, nec cur id faceret, ullam rationem reddidit. Curtio Lutzovium, Lutzovio Auersbergium substituerunt. Sed mutatis Personis eadem semper fabula: Provisum duntaxat volentes, ne

per varias manus erranti negotio novamque subinde formam induenti, certus aliquis modus finisve imponi possit. Neque in hac suorum subrogatione quievere, quin etiam (ut pergerent turbare) ipsis utique, quos semel probaverant disceptandae causae arbitris non steterunt, et novos nunc e Domo Brunsvicensi, nunc e Lauenburgica Mediatores, indecora Vestrae Majestatis praeteritione, non semel adsciverunt. Sane excusari verecundia eorum posset, quibus forsan Religio fuit, Regium nomen tot obtendere ludibriis, nisi et ipso demum in hac postrema tractatione parum honeste usi essent, dum cujus autoritate, sententia, sapientia perfectum fuerat, ut jam pateret omnibus ad concordiam via, id apud ipsam Majestatem Vestram et improbant, et improbandi causas non adferunt. Quam decenter utrumque, Ipsi viderint, Ego rem ut se habet recensebo ordine. Annus est, ex quo Vestram apud Majestatem, cum per Literas, tum per Legatos non modo animum pacis cupidissimum prae se tulerunt; verum etiam quotidie ab ea flagitabant, ut initium Conventus, quantum fieri posset ocissime, ipsa constitueret; passim per Germaniam concitantes sinistram de Regnis opinionem, et multa de cessatione Gallorum Svecorumque conquesti. Quis adeo impatientibus votis non crederet? Igitur Majestas Vestra utriusque partis Ministros urgere, sua Nos adhortatione et autoritate impellere, in eundem denique locum rem deducere coepit, ut spes futuri congressus magna tum demum affulserit. Sed eam indies labefactabant Austriaci, Salvos conductus, quos

exhiberent, ex multis saltem aliquos habebant, nec sine vitio: Regnorum vero nullus deerat, neque in formula eorum quicquam desiderabatur, nam et petitum ab adversa parte titulum Christianissimus Rex studio Pacis addi salvis conductibus jusserat, quos Majestati Vestrae legendos exscribendosque permisi. Unde manifesto constitit non retrogradi Gallos neque diverticula quaerere, quin potius quacunque possunt compendiosiori via properare ad pacem. Deerat quoque a Rege Hispaniae Legatus aut saltem procuratorium mandatum: imo pro illorum morositate satis mihi facturos profitebar, si vel autore Cardinali infante Luzovius negotium cum Hispanis commune susciperet. Sed nihil horum; perdidimus operam, ego Hamburgi, Madriti vero et Bruxellis Oratores Serenissimae Reipublicae Venetae, quibus spes expediendi illius mandati injecta est centies. Idem affirmarunt Michaelis Salamancae Literae, ad ejusdem Reipublicae in Aula Christianissima Legatum, non ita pridem datae. Quid autem mirum, si tam lubricos tamque elabendi certos constringere non potuimus? Nonne Ipsa Majestas Vestra exeunte Novembri scripsit, se sperare futurum, ne Plenipotentia Hispanica contumacius protraheretur? At necdum adest, Serenissime Rex, et cum his moribus videri ambiunt Pacis amantissimi, quae quomodo cohaereant, nemo non sentit. Defectum tantum caeterosque non pauos Lutzovius expleri posse ratus, proposuit sponsionem Majestari Vestrae, mihique (fatendum est enim) propter rei insolentiam nonnihii nutanti fecit convitia,

ubique dictitans, rationem iniri mecum nullam posse, quando tam commoda non uterer. Scilicet ille, si Deo placet, impiger, et illius Principales de concludendo negotio valde solliciti, qui sub exitum diuturnae tractationis, toties, quid requireretur, admoniti, egebant adhuc fidejussore; Ego lentus, et Galli publicae tranquillitatis osores, quibus omnia erant in numerato. Nihilominus ne possent adversarii vel minimam suis tergiversationibus speciem Juris induere, accepi conditionem paratus de Praeliminaribus pacisci, modo Majestati Vestrae (quod pollicebantur) praestarent eventum. Inexpectatus ut apparuit Consensus et liberale responsum nulli omnino usui suit: qui rem confectam paulo ante, et jamjam secuturos Congressus magno promiserant hiatu, elingues factisunt, et deferbuit ille ad pacem tantopere simulatus ardor. Sed nolim propterea grandem iis dicam scribere, nisi quatenus obliquando rursum, et perplexa, ut solent, faciendo omnia, sponsorem Regem paulo confidentius liti obtulerant: siquidem id in se recipere Majestas Vestra, quo pollet magnarum rerum usu, inconsultum duxit, non sibi satis constare professa de mente consiliisque contrariae partis. Tum illi (ut suis se artibus involverent) inividiam in omnes promiscue derivare, nemini parcere, et quo sanctam pacis impatientiam melius venditarent, in ipsis quoque Mediatoribus diligentiam requirere sunt annisi. Magnum quid loquar, at verum tamen: Certe hic, Rex Serenissime, crebrius nihil jactabatur ab eorum sequacibus, quam processurum expedite negotium,

si ab alio Interprete vel etiam nullo administraretur. Nempe extremum hoc deerat ostentationis genus, ut tale quidpiam dicere auderent. Nos interim sociorum Regnorum Ministri ipsis jam haud diffitentibus adversariis, extra omnem culpae adfinitatem positi, si non spe optatae pacis, et promoti per Nos, quacunque licuit optimi operis, et Nostra et omnium conscientia fruebamur. Ibi diu res haesit, donec Lutzovius acceptis tandem ab Aula Viennensi mandatis, ut ipse praedicabat, amplissimis, novae tractationi locum invenit. In eam Nos statim, ductu Majestatis Vestrae ingressi sumus, et pro innata sperantibus credulitate, dum varia hinc inde agitantur, mensem Nobis unum frustra exiisse vix sensimus. Cum vero propius conferre pacem coepissemus, jamque in eo essemus, ut definiretur aliquid certi, Lutzovius omnes sibi cunctandi vias occlusas cernens, insalutatis Nobis derepente hinc sese proripuit, dignus Curtio hac in parte successor, desideratusque est totas sex hebdomadas. Interea de pacificatione vox nulla, quam quae Goslariae, ut quondam Pragae, seorsim cudebatur, circumveniendis foederatis belloque redintegrando accommodata. Nec defuere qui secessionem cum tractatione connecterent, eandemque esse rationem utriusque affirmarent, ne, si generalis pax imminere videretur, in ea videlicet mallent Celsissimi Duces Brunsuico-Luneburgenses, utpote dignius tutiusque, res suas seorsim agi, putantes. Utut sit, aberat quo cum tractaremus. Vix reversus coepit in Nos suo more invehi, non secus, ac si ipse hic permansisset, nos evasissemus.

Sed ubi tertio restituta est res; tertio ille vel caruit, vel carere se finxit petitis dudum literis salvi Conductus, famosaque illa Plenipotentia Hispaniae. Moram idcirco deprecatus Viennam se scripturum recepit. Quid faceremus? expectavimus crebro jam usu duratis ad hujusmodi patientiam animis. Longo exinde intervallo protulit sui Domini mandata, quae in antigrapho Majestatem Vestram penes se asservari proinde jussit, et haec illum sistendi se Nobis pro Hispano quoque capacem faciebant. Exhibuit et salvos Conductus fere omnes (nam juvat aliqua semper ex parte retinere arbitrium rei.) Tum autem Majestati Vestrae visum est Regiam expromissionem accommodare negotio, et de ratihabitione tractatus, qui circa praeparatoria pacis universalis cum Legato Lutzovio iniretur, cavere. Poteram equidem jure optimo suspensam habere tantisper conclusionem, dum aut Regis Catholici, aut certe Fratris consensus tamdiu promissus ederetur: poteram graves suspicionis causas opponere, quod nimirum anni unius spatio tam expeditum fuerat Austriacis (modo Pax cordi esset) ipsa instrumenta Salvorum Conductuum, et Plenipotentiae Hispanicae, quam eorum pollicitationem huc transmittere: Id eo fecissem justius, quo sciebam tunc temporis eodem artificio frustra haberi Serenissimi Magnae Britanniae Regis Legatum, qui post annum et quod excurrit, variis modis locisque circumductus, ne multi laboris fructum pro Majestatis Vestrae Nepotibus ullum serret, neve ad ullum rediret. Aliis forte consiliis rem acturi, susceperant Viennae

partes Hispanicas, ac si praesenti ibi jam pridem Hispanico Oratori potestas tractandi nulla nec esset, nec esse aliquando posset: Ac si ille non qua Legatus tantum, sed qua Hispanus Regis sui voluntatem minus exploratam haberet, quam Germani, quibusque ab eodem Rege nec negotium in hac causa datum est, nec judicium. Quid? quod dicere veritus non erat, se habere quidem hujus generis Plenipotentiam suis permixtam chartis, sed quo pertineret, non satis meminisse. Adeo sibi placent Austriaci, dum ejusmodi ambages consuunt, quibus totum orbem ludificant. Haec me exempla, Screnissime Domine, totque anteriores causae, dubiam esse Imperalium fidem, praesertim vero in rebus Hispanicis, et minime sequendam monebant. Accessione tamen Vestrae Majestatis firmatus ostendere volui, quam liberalster quamque libenter in tam illustri Expromissore conquiesceremus. Quod itaque felix faustumque foret, vestris auspiciis rem absolvimus: habendis consiliis selecta sunt loca, et inchoandis dicta est dies, cautum denique, qui Salvi Conductus, quave forma hinc inde, prius commutandi essent. Quodnam quaeso, in istis omnibus abominabile illud est, quod tantopere aversantur Austriaca, aut quid succensere Conventioni tam innocenti queunt? Ecce illam tamen irritam faciunt, quodque omnes Regio Majestatis Vestrae Consilio divino gestum ferebant, id datis ad eandem confidentissime Literis subvertere, et tantum non exprobrare haud dubitant. At Legato Gallico defuit Pleniopotentia, nam ita scribunt, et ip. semet fassus est, se

absque mandato convenisse. Ast illos potius defecit consilium, qui ad has nugas confugiunt, cum ego et eorum et Majestatis Vestrae Ministris saepius ediderim factam mihi a Christianissimo Rege potestatem de Praeliminaribus deque ipsa Pace transigendi, quemadmodum Regia ipsius Ratificatio, quae postea secuta est, id abunde demonstrat et locum dubitationi nullum relinquit. At fassus sum me absque mandato convenisse; imo vero plane non diffiteor. Innuere volunt datas a me Vestram ad Majestatem literas, quibus peracta omnia cum significarem, inserui forte, me praeter usum rerum gerendarum ac praeter ipsa mandata dixisse diem Congressui ante acceptos salvos Conductus. Nec igitur pepigi absque mandato, et circa unam duntaxat Tractatus particulam scripsi, extra Mandatum, Regio Mediarori, eoque tempore, quo omnis jam merito cessabat tractatio, me illius reverentia fines mandati nonnihil transiliisse, ne tam sancto operi ullum per me accideret impedimentum. Quod si ex tali Epistola, non exsolenni tractatu pactisque conventis jus petendum est, cur tacent quod ibidem subjunxi, atque etiam conceptis verbis spopondi, Regem Christianissimum impleturum abunde (ut et fecit) quicquid suarum esse partium ex praefata Conventione intelligeret? Rem miram isti pacifici mihi vitio verrunt, quod promoverim pacem, et potestatem defectus non causatus uberem illis materiem eripucrim cum detestandi nostras moras jactandique multa magnifice de studio suo, tum citra invidiam, quod praecipue optassent, a pacis

consiliis discedendi. Sed ne verbosae eorum Epistolae responsurus, eandem ipse prolixitatem cum Majestaus Vestrae taedio usurpare cogar, attexui ad singula illius capita, quod adstruendae et tutandae veritati necessarium fuit, atque ita recognitam hisce annecto. Si Vestrae Majestati quid temporis vacui comites Regum curae concesserint, non pigebit Eam, ut arbitror, in rei hujus causas et momenta penitius inquirere, et si non Nostris, at publicae quietis hostibus indignari. Nec ipsos haud dubie Electores Principesque Imperii tantus Austriacorum amor, aut tantum tentet avitae libertatis fastidium (quam deinceps) ut non etiam aperire oculos, non dispicere velint, per utrum stet, quo minus discedatur ab armis. Repetant saltem memoria, quam diffidenter secum sit actum, quamque perplexe communicatum fuerit hoc negotium pacis. Nuper enim Ratisbonae, dum anxii postulant edoceri, quo res essent loco, quodve Hamburgi cum Legatis Gallico Suecicove tractasset Procancellarius Curtius, plena illis et liquida facta enarratio saepe promissa est, nunquam tamen secuta. Ita ut ne Imperii quidem Ordinibus ad eum praecipue finem convocatis et de ineunda pace deliberantibus, status causae unquam vere innotuerit. Quae loquor plana sunt. Interfuerunt iisdem Comitiis et a Majestate Vestra Delegati, neque quisquam ibi fuit, qui non moleste ferret, iis literis, quas ad Socios Reges scripserunt, non nisi generalia quaedam et indenfinita contineri, quae maturando tractatui minus idonea videbantur.

Tali apud amicos quoque dissimulatione Austriacis uti visum est, ne si totum negotium permitterent judicio eorum, quos ad concordiam proclives esse constabat, ipsi fortassis impellerentur, quo pervenire nolebant. Nempe fuit honestius largitionibus multis et iniquissimis Legibus, pagorumque ad ipsius Austriae fines ducentorum deditione ac servitute pacem Ottomannicam redimere, quam Germanicae operam dare. Nisi fortasse leve est denegasse amico et venerando nomini Majestatis Vestrae id, quod ab ipsis eodem omnino tempore Osman Aga, Mehemet Effendi, Trinar Tefftedar, et Mustapha Alai ultro delatum acceperunt. Nam qui annus et mendi nobilitari debuit exordio foederis per totam Chridtianitatem sanciendi, is novissime inito inter Austriacos Turcasque foederi inscriptus est. Ad cuncta haec quasi per se non satis gravia et omnibus bonis exosa ut aliquis veluti cumulus accederet, placuit adversariis denuo experiri, qua fraude commodissima possent, Suecos a foederis societate divellere, ibi demum sui copiam facturi, ubi semotis arbitris clam et precario pacem ita cauponentur, ut pax non sit. Comes Aversbergius cum apud Dominum Salvium per emissarios aliquot ejus rei periculum frustra fecisset, multis subinde precibus ab ipso Majestatis Vestrae non hos in usus Deputato, Domino Langermanno, aegre impetravit, ut per eum quoque certior fieret, idem Serenissimae Reginae Sueciae Legatus, se brevi instructum fore mandatis et Plenipotentia, unde Regnum illud, modo res tantum suas agat, plus quam abunde sibi

satisfactum sentiret. Nil moratur tam strenuos corruptores; et tunc et saepe ante repulsam passi, Lutzovium audenter submittunt, qui specie honestatis, tamquam valedicturus Suecico Legato et acceptum Illi laturo commeatum, quem pro Itineris sui securitate a Campiductore Torstensohnio petierat, prima quidem haec officii verba praesatus, coepit de Tractatu Praeliminarium et declaratoriis sui Domini literis dicere, quas Ratificationis loco haben volebat. Sed gravissimas rationes opponentem. Suecicum Legatum et multa adhuc parantem interpellavit alter (quippe qui de his sermonem non instituerat, nisi transitum sibi facturus ad alia) sumpsitque inde occasionera respondendi: Etiamsi ratihabitus fuisset tractatus, non tamen inveniri exitum potuisse tam arduo et multiformi negotio pacis universalis, consultius futurum, multoque magis e re Suecorum, si soli transigant. Et hoc quidem argumentum ab utili copiose tractavit, ostenditque illis omnia Regna mundi et gloriam corum, si fidei servantes, hoc est, Succi esse desierint. Ni faciant, fore, ut bellis implicentur aeternis, quia nec Gallia magno tractandi desiderio flagret (jam horruit dicere nullo) nec, cui pacis generalitati consentire videtur, illius assequendae ratio reperiri ulla unquam possit. Plura in eandem sententiam importunus Orator congerebat, fatiscente jam dudum auditore, qui tentatos toties ad fastidium dolos, tandem quoque risu prosecutus est; velut apud merces obsoletas solemus, quae saepius venales, ubi vitium transparuit, quodcunque. etiam pretium statuatur, nemini tamen obtrudi

possunt. Ex his Austriacorum, quantumlibet irritis conatibus patet evidemissime, contra quod professi sunt, nihil eos minus in animo habere, quam Monasteriensem et Osnabrugensem Congressum, et suarum utique artium fiducia Tractatus singulares, bello acrius persequendo aptissimos, uno Verbo, Pragenses etiamnum moliri, conjunctos praefracte repudiare, quantacunque cum suae existimationis jactura et mundi laborantis calamitate judicent alii. Nemini contra non perspectum est, quae ad accelerandos conventus conferre potuerint, eorum nihil a Christianissimo Rege praetermissum, ipsum studio Pacis ea tribuisse, quibus alias nullo respectu cessurus fuisset, denique Pactionem Praeliminarium non cunctanter, idque rebus suis ad votum fluentibus, confirmasse. Et profecto nihil se per hoc bellum malle, quam ut publica repraesentetur tranquillitas. vel hoc ipso luculenter docuit, quod ab instauratis cum Regno Sueciae productisque ad belli exitum foederibus statim assensu firmavit suo, quaecunque communi utrinque Delegatorum sententia Regioque imprimis Majestatis Vestrae interventu in negotio pacis acta hic et constituta fuerunt. Caeterum paris animi indicium in gente Austriaca, cum ne ullum quidem hactenus prodierit, quin et novissimum hunc tractatum violarit, sine Religione rem ad otium deduci patiens, quasi in eo ingens aliquod commodum suum verfetur, si fracti ac debilitati Imperii Proceres magis magisque opportuni fiant injuriae. Ego quid hic ultra incassum morer, non video. Itaque, Serenissime Rex, postquam Sociorum

Regum ac Principum usibus, mandante Rege Christianissimo, hinc prospexi curavique pro mea mediocritate, ne quid detrimenti causa communis accipiat, dum adversa pars libidine bellandi victa armis insistit, illinc pacis tractationem quam maxime aptam explicatamque confeci, discedo tandem e Germania. Facio id equidem cumsummo doloris sensu, quod pro quiete nobilissimae, quam late patet, Provinciae, Christianitatisque totius sollicitum Regem meum in tam pio laudabilique instituto deseruerint Austriaci. Nec profecto minus cupide expeto. ut eximiis Ipsius pro publica tranquillitate studiis demum consentientes causam ei praebeant, brevi me ad Tractatus Pacis, (cui meam negotto operam dicavit) in hasce oras iterum ablegandi. Supplico Maj. Vest. per eam quoque abire mihi ut liceat, et repetitis obsequiis Regium obtinere favorem, etiam cum ab Ipsius Regnis longius abero, atque adeo ab illis quae hic infrequentes non fuerunt, rerum cum Ea gerendarum occasionibus.

Quod si meam toto hoc quinquennio vel superioribus temporibus operam atque observantiam Majestati Vestrae ulla unquam in re probavi, idem promereri haud segnius enitar, ubicunque suorum horore mandatorum porro dignabitur

CXIII. Literae CHRISTIANI IV. Regis Daeniae, ad Legatum Gallicum CLAUDIUM de MESMES exaratae, quem, quod Auersbergius Haffniam inopinato appulsus omnia praestare promiserit, quae Caesareis e Lege Praeliminarium praestanda essent, certiorem reddit, ac requirit, ut iter exinde, quo redire in partriam parabat, differat. 1642.

CHristianus IV. Dei gratia Daniae, Norwegiae, Vandalorum, Gothorumque Rex, Dux Slesuici, Holsatiae, Stormariae ac Ditmarsiae, Comes in Oldenburg et Delmenhorst. Salute et gratia nostra praemissis, etc. Illustris et Generose, Nobis sinncere grateque dilecte. Venit ad Nos Haffniam paucos ante dies Caesareus Legatus Comes ab Auersperg, Nobisque exhibuit omnia ea, quae vigore transactionis Hamburgi cum Lutzovio inita ex parte Imperatoris praestari oportet, exceptis duntaxat iis, quae a Rege Hispaniarum desiderantur, quae et ipsa se intra breve tempus exhibiturum, atque ita dictae transactioni, quantum ex ea ad Imperatorem et Regem Hispaniarum pertinet, usque quaque satisfacturum esse promisit. Cum igitur nihil quod sciamus, supersit, quod Tractatus Paris ulterius remoretur, reliquum nunc est, ut extraditioni eorum Instrumentorum, quae jam unicuique, Legatorum ad manus sunt, et Congressui auspicando dies dicatur; quorum illi quidem 29. hujus Mensis, huic autem (ne Legatus Caesareus in exhibitione promissa, eorum, quae Regi Hispaniarum praestanda sunt, temporis. angustiam accusare possit)

Calendas proximi Decembris constituimus. De Vobis spem indubitatam concepimus, fore et Vobis haec gratissima, Nobisque Libenter Vos consensuros, et propterea iter, cui Vos accinxistis, tantisper suspensuros esse: certi navem illam Nostram securitati itineris Vestri destinatam paratam fore deinceps, quandocunque Vobis in Patriam reverti placuerit. Cupimus autem, ut Nos Voluntatis Vestrae de his omnibus et singulis quantocyus et per exhibitorem praesentium certiores faciatis. Nos Vobis vicissim gratiam Nostram Regiam deferimus. Datum in Nostra Glückstadia die 13. 23. Augusti 1642.

NB. Ejusdem fere argumenti datae quoque sunt ad Suecicum Legatum, mutatis tamen mutandis.

CXIV. Responsum CLAUDII de MESMES, Legati Gallici, ad praecedentes CHRISTIANI IV. Regis Daniae Literas, quo ab Auerspergio novam tantum frustrationum scenam instructum iri docet, seque non ideo, sed solummodo ut ipsius voluntati obsequatur, discessum suum dilaturum esse promittit, 1642.

QUae Majestati Vestrae Comes Auersbergius, tam luculenter promisit, etiam apud me fidem invenirent, si sincere tandem Austriaci sine ambagibus ullis, sine reservationibus aut diverticulis studium pacis profiterentur. Norunt omnes, quam justis de causis plenam Tractatus Hamburgensis Ratificationem Legati Galliae Sueciaeque reposcimus, parati talem accipere ab Imperialibus

et Hispanicis, qualem Ipsi jam dudum exhibuimus. Scilicet ad id obligantur Religione pactorum solennium, et vi sponsionis a Majestace Vestra incomparabili exemplo interpositae. Quid hactenus secutum sit, res ipsa indicat. Jam non autem verbis et pollicitationibus, sed facto opus est. Promissionum satis a Legato Luzovio, satis ab Aula Viennensi superque tulimus. Quid ille nunc ad sui Praedecessoris fidem amplissima potestate muniti, quid ad Regiae cautionis autoritarem sua promissione accessurum putat? Si poterunt adversarii fidem et suam et Mediatoris fallere, ac solennitate Conventionis publicae nihil moveri, quid profecto foret praesidii in unius Ministri pollicitatione. Equidem, quae mandata nuper acceperit Comes Auerspergius, mihi compertum non est.

Ea si coram inspicere licuisset, minus fortasse haereret animus meus, qui nunc praeter incerta quaedam et generalia, adde toties nec quicquam venditata promissa, in quo acquiescat, non invenir. Obtelstor Vestram Majestatem, ut infirmitati meae der, veniam, si inter tot ambigua, tot implicata Austriacorum consilia toties deprehensus, nunc iterum objecta nova ac satis confusa specie, nihil ipse subito expediam. Nihil cit manifestius, quam fecisse eos infectum, quicquid Luzovio promiserant, publicisque Literis declarasse Majestati Vestrae Orbique universo, nunquam futurum, ut Tractatui: de Praeliminaribus Pacis assentiantur. Quae omnia cum hodie contrariis promissis subruant, quomodo se a tergiversationis suspicione purgare possint, non video: Apparet enim, quam lentis passibus

in hoc negotio incedant, quanta incertitudine modo referant pedem, modo proferant, quam denique, quod dici solet, nec navigare Ipsos ventus suus, nec manere sinat. Nescio quam sim rerum intelligens, videor tamen animad, vertisse totum hoc, quod novis nunc consiliis moliuntur adversarii, non alio pertinere, quam ut publica judicia, quorum favorem amiserunt, si reolligere non datur, vel impediant saltem aut interturbent. Sed excussa tota serie tractationis hujus, faciie pellucet artificium. Omnia enim egerunt membratim et per particulas temporibus diversis saepe deserentes, quas ante probaverant rei gerendae, occasiones, delati demum ad conclusionem, sed cujus statim poenituit ipsos, et quam ulla non arte dissolvere conati sunt, ita ut animus a quiete aversus distincte proderetur. Octavus jam est Mensis, quod consummatus signatusque Hamburgi Tractatus Viennae pertinaciter displicuit, ratihabitioque ejus plane denegata est. Grandi Epistola Ministri illi professi sunt, nimium quantum existimationi Domini sui dignitatique Imperii in plurimis articulis praejudicari, perque Legatum suum, Comitem Auerspergium contenderunt, Legatos foederatorum Regum ad redordiendam novam tractationem esse protrahendos. Sed tandem postquam agnoverunt tam successum consiliis suis, quam justitiam defuisse, obruti pene ac oppressi liberrima indignatione, adeoque convitiis bonorum omnium, ut tantam invidiae tempestatem, aliqua saltem ex parte discutiant, post octo demum menses aliam novarum frustrationum

scenam instruxerunt. Nihil nunc est, quod in tractatu praeliminarium desiderent, non jam amplius peccavit quicquam Luzovius: omnia nunc recte et pro sublimitate Imperii Domusque Austriacae. Quia in mutatione tam opposita, utrum integro sinceroque animo etiamnum versentur, multas dubitandi causas habeo, atque idipsum, ut reor, suspicabitur Majestas Vestra, si et partes secum invicem et earum acta utrinque comparet. Primum Ratificatio a Legatis Regnorum subito et sine effugiis, tum simul ac semel secuta est. Neque enim cum Galli ratum haberent, quod gestum erat, Suecorum consensus abfuit; neque offerentibus se Suecis, latuerunt in insidiis Galli, speculaturi opportunitates perturbandi omnia, ubi lubitum foret. Econtra Imperiales diu prolixeque refragati, nec nisi pudore publicarum querelarum, fortasse et Suecorum victoriis permoti, tandem se quidem omnia ea executuros ajunt, quae Transactione Hamburgensi continentur: Hispani vero adhuc absconditi obmutescunt, alto supercilto omnes hactenus pro pace exhaustos a Majestate Vestra labores, alio rumque Mediatorum toties repetitas admonitiones ac summam sollicitudinem despicere ausi, quaeque pro iis saepius sposponderunt conjunctissimi Imperiales et foederati charissimi spontaneae oblivioni tradere, aut, si mavis, etiam ignorare. Quid potest esse collusione tam manifesta liquidius? Omnino id agunt Austriaci, ut negotii partem aliquam velut vestem laciniam manibus prehensam teneant, retracturi hoc pacto totam, ubi id ipsis opportunum visum fuerit.

Quae omnia cum docuerit eventus, Nobis Regnorum Legatis non succensebit Majestas Vestra, si territi vestigiis prioribus veremur primum, ne inter illa, quae nunc ostentat Comes Auerspergius, ratificatio Viennensis vel desit, vel imperfecta offeratur: deinde si et Hispanicam requirimus promissionem, eam plane non acepturi sumus. Nimirum, serenissime Rex, Nobis enc ab expressa formula solennis Pactionis discedere, nec a Mandatis Regum Nostrorum licet, quibus diserte jubemur dare operam, ut quemadmodum ab ipsorum parte pridem factum est, nullis circumscriptam dilationibus, promissis, exceptionibus, sed plenam ac praesentem Imperialium, Hispanorumque ratihabitionem obtineamus. Quandocunque autem Majestati Vestrae contigerit, eos hoc limite defigere (quae res sane difficultatis plenissima sponte errantes divagantesque reducere in viam) nulla neque per Gallos mora neque per Suecos erit, quo minus tradantur utrinque cum ratificatione salvi conductus, et congressui initium fiat. Interim cum id sibi persuaderi nec dum possint Austriaci, nihil superesse videtur quod discessum meum producere debeat. Quoniam tamen Majestati Vestrae placere intelligo, ut sustineam me ad diem usque 29. Mensis hujus, qui erit Octavus Septembris anni Gregoriani, promptissime, ut par est, licet jam in procinctu, obsequar, non quod interea perfici quicquam posse existimem cum adversariis tam morosis, sed quia sic voluit, sic jussit Majestas Vestra. Caeterum maximas ipsi gratissimasque gratias habeo, quod navem praetoriam securitati

itineris mei benigne destinaverit: quo nomine aliisque permultis quantum sibi me devinxerit, coram, si Deo visum, testabor. Neque enim insalutata Majestate Vestra discedam a complexu Regiae Dexterae, tanquam captato institutae Profectionis omine felicissimo, patriam meosque post tot annorum intervallum, repetiturus. Datum Hamburgi 18. (28.) Augusti 1642.

CXV. Responsoriae JOHANNIS SALVII, Legati Suecici, ad REGIAS DANICAS Glucksburgi die 13. (23.) Augusti ad se datas, 1642.

ELiteris Regiae Majestatis Vestrae datis Glücksburgi die 23. Augusti, laetabundus percepi, Caesareum Legatum, Dominum Comitem ab Auersberg nuper Hafniam ea omnia, quae Caesarea Majestas vigore ultimi Praeliminarium conclusi Hamburgensis praestare tenetur, tandem attulisse, exceptis tamen iis, quae nomine Regis Hispaniarum promiserat. Quia igitur inter Praeparatoria Pacis nihil Majestati Vestrae amplius restare videtur, nisi ut instrumenta, quae jam utrinque ad manus sunt, reciproce commutentur, et dies tractarui principali dicatur: ideo Majestatem Vestram commutationi Instrumentorum nominasse diem 29. hujus Mensis, Tractatus autem principalis Terminum ad

futuri Mensis Decembris initium protendisse, ut interea spatium habeat Legatus Caesareus, quod pollicetur, Hispanica quoque Instrumenta adferendi; clementer requirendo, ut nomine Serenissimae Reginae meae in utrumque diem consentiam. Pro obsequioso responso, imprimis nomine suae Regiae Majestatis Sveciae maximas ago Regiae Vestrae Majestati gratias, quod tam indefessa constantia, tam taediosi laboris negotium eo usque perducere voluerit. Spes jam per Dei gratiam affulget propinquior, ejusdem Majestatis Vestrae autoritate, etiam quae desunt, caetera brevi secutura: modo sincere serioque res ab altera quoque parte tractetur. Sed cum ea, quae die 15. anni elapsi, sub fide publica promiserunt Caesareani, se intra octo septimanas integre pleneque praestituros, jam primum post octo demum menses vix media sui parte praestentur; optant revera magis quam sperant hominum judicia, candidius rem tantam ab iis agi. Et ut bona cum Majestatis Vestrae gratia dicam, quod ipse sentio, si pari tergiversatione morave Reges confoederati consensum jam suum ex totidem Mensium rerumque revolutione suspenderent: nihilo proniores ad nutum hunc primum hostilis oportunitatis se declarantes, quam hostes ad fidei publicae observantiam hactenus fuere, haud injustius, credo, jure talionis uterentur. Verumtamen sicut Regia Majestas Sveciae nunquam temporum insidias captavit, ad pacem pacisque tractatus constanter propensa quocunque rerum armorumque suorum statu; ita etiamnum suae Regiae Majestatis nomine haud invitus consentio in

diem a Regia Vestra Majestate dictum Instrumentorum omnium commutationi. Quinimo, si certo Nobis persuadere possemus, ab altera tunc parte cuncta rite praellitum iri praestanda, vel saltem Dominum Comitem ab Auersberg intra paucas certoque definitas numero hebdomadas, ea, quae desunt, infanibiliter suppleturum, haud difficilius in alterum, quoque Principalis nempe negotii diem statim consentiremus. Adeo enim nihil ad hoc ex hac parte deest, ut in singulas etiam horas ad utrumque parati simus. Sed quoniam adhuc valde incertum videtur, an tantillum Ministri promissum, rem tantam tam brevi tempore praestare valeat, cum ne Regia quidem sponsio majorem, tot mensium spatio hactenus, nisi magna cum difficultate, potuerit extorquere: Ideo zelum quidem Majestratis Vestrae in maturando tam pio opere grate agnoscimus et depraedicamus, heroicae tamen suae tot annorum regnandi usu firmatae prudentiae reverenter subjicimus considerandum, sitne vel de more gentium, vel tot, quorum interest, statuum sive dignitate sive securitate, adeoque proprio Majestatis Vestrae respectu, ut Major pars Regum et Rerumpubiicarum Europae ad certum diem locumque aut sponte confluat, aut quod necessum est, debite invitetur, nondum acceptis, quae invitatorias et notificationem merito comitari debent, tabulis publicae securitatis? Quodsi ratihabitiones et instrumenta, quae vi pactorum adhuc desiderantur, pro hostium ingenio, vel omnino non compareant, vel non justo tempore talive forma ut super iis honeste tutoque tractari possit (nihil

enim horum adhuc certum est) judicet Majestatis Vestrae aequanimitas, annon honestius tunc foret, dictum diem fuisse tantisper non dictum, quam tot Principes et Status defectibus tantis eludi? De voluntate Domini Comitis ab Auersberg nolumus non honorifice sentire. At tertii factum praestare et quidem extranci tantique Regis, idque tam firmiter certoque, ut ad nudum solummodo verbum tot gentes undique convolare debeant, sitne id in alicujus Legati potestate, prudentius metui quam credi posse arbitramur. Quare quo magis publica: interest et fidei et securitatis, et tot Regum Principumque Dignitatis, adeoque totius Reipublicae Christians, ut rebus, non verbis amplius, nitatur tanti momenti negotium, eo impenstus Majestatem Vestram rogamus, ne dignetur etiam nunc strenue urgere Caesareanos, ut totum Tractatum Hamburgensem, tum integre ratihabeant, tum reipsa plenarie exequantur. Ita fiet, ut non tam cito ii pacta impleverint, quam Nos ad diem dictum plane, prompte paratique futuri simus. Alias, evitari vix posse praesagio, quod foederati denuo juste querantur, vel hostes perfide Nobiscum egisse, vel Nos sine Ratione ac Fundamento rem praecipitasse. Atque his Regiam Majestatem Vestram divini Nurninis protectioni, meque suo favori obsequiosissime commendo. Hamburgi die 18. Augusti Anno 1642.

CXVI. Literae CHRISTIANI IV. Daniae Regis, ad CLAUDIUM DE MESMES, Legatum Gallicum, quibus terminos commutandis instrumentis et inchoando Pacis tractatui positos, ob causam sonticam productos esse nuntiat, scireque ex eo cupit, num, praestitis ab Imperatore et Rege Hispaniarum praestandis, plenam deinde facultatem ipsos Pacis tractatus instituendi sit habiturus, 1642.

CHristianus IV. Dei gratia Daniae, Norwegiae, Vandalorum, Gothorumque Rex, Dux Slesvici, Holsatiae, Stormariae, ac Ditmarsiae, Comes in Oldenburg et Delmenhorst. Singulari Gratia Nostra praemissa. Illustris et generose, Nobis sincere dilecte. Exhibitioni et commutationi Instrumentorum eorum, quae in manibus Vestris et reliquorum utrinque Legatorum jam versantur, terminum tam augustum ideo constituimus, ut tempus superesset Vobis utrinque, si quos forte in illis deprehendi defectus contingeret, eos vel corrigendi vel supplendi, dum quae ex Hispania expectantur, et dies Tractatibus ipsis dictus adveniant: Cum Vos autem Verbis Pactionis cum Lutzovio initae stricte, prout Literae Vestrae Nobis redditae docent, inhaereatis, ut ab illa ne latum quidem unguem discedere, neque etiam ante admitrere quicquam eorum velitis, quae vi pactionis dictae praestari ex parte Imperatoris et Regis Hispaniarum debent, quam illa omnia et singula simul et semel repraesentari possint, et in eo mandaris Regis Vestri potestatem Vestram constringi testemini: sufficiet

Nobis ea, quae Nostri officii sunt, fecisse, et quae ex altera parte ad Nos delata sunt, mentemque desuper Nostram significasse. Cum igitur exhiberi ad 29. hujus mensis ea, quae a Rege Hispaniarum desiderantur, non possint, expedire Nobis videtur, diem illum exhibitioni et commutationi instrumentorum dictum in primum Decembris produci, et tractatibus inchoandis deinceps, quando exhibitio et commutatio utrinque facta erit, alium constitui. Interea scire ex Vobis cupimus, si ea, quae ex parte Imperatoris et Regis Hispaniarum, vi dictae pactionis, praestanda sunt, plene et nullis circumscripta dilationibus, promissis, exceptionibus intra jam dictum terminum obtinueritis, sitne et tunc futurum in Vestra potestate, quemadmodum nunc esse affirmatis, congressui diem illico constituendi, et illo constituto, quantum ad Galliam pertinet, initium faciendi, an vero aliquid supersit autintervenire queat, quod tractatus morari possit, aut accedere illis, quae jam praestanda sunt necessum sit, antequam dicti Tractatus inchoentur. Ita gratiam Nostram Vobis deferimus. Dabatur ex arce Nostra Glücksburgi, die 23. Augusti Anno 1642.

NB. Ejusdem fere tenoris literae ab eodem Rege ad Svecicum Legatum scriptae fuerunt.

CXVII. Responsoriae CLAUDII DE MESMES, Christianissimi Regis Legati, ad CHRISTIANI IV. Danorum Regis praeinsertas literas, 1642.

QUod tuemur publicam fidem Vestrae Majestatis autoritate suffultam, speramus id ipsi non polle improbari, neque Nos religiose nimis inhaerere solennibus pactis. Verumtamen dum reverenter admodum operimur diem illum, quo tandem aliquando dignentur Austriaci transactioni de Praeliminaribus gratiose assentiri (videmus enim ad eorum nutum et tempora totum hoc pacis negotium quasi ad scopulum aliquem adhaerescere) per Nos nihil nec obstitit, nec etiamnum obstat, quin interim exhibeantur, quae hic adsunt instrumenta ratificationis et Salvorum Conductuum, si quid in iis peccatum est, emendanda. Sed ut vel iniqua permutatione Nos omnia (nihil enim per foederatos de est) adversarii partem duntaxat, et illam fortasse vitiosam extraderent, vel otiosa diligentia utrique partem commutaremus, quae et causam continentiam divisisse videretur, id vero illud est, quod non admittendum existimavimus. Imo equidem, Serenissime Rex, ab hujusmodi praevia communicatione, ubi fraus abesset, adeo non alienus fui, ut potius, quod ea omissa fuerit. postremis ad Majestatem Vestram Literis ostenderim mihi non liquere, nec de acceptis nuper a Comite Auersbergio mandatis promere posse quid sentiam, antequam illa inspiciendi cognoscendique copia fieret. Quoties itaque visum fuerit Imperialibus descendere in hanc cum Majestate Vestra sententiam et proferre, quae jactitant, in Nos illi nec imparatos, nec idem secum mutuo facere difficiles

unquam inciderint. Durum sane videri possit, penes eos stare tanquam belli pacisque arbitros, ut suo more modoque transigendi occasiones nunc pervertant, nunc revocent, et hoc rursum serius, ocius, pro lubitu. Ita quippe fit, Serenisime Rex, ut ipsi temporibus, omnes ipsis serviant. Quod tamen malum, ut a Capitibus Germanorum arceamus, bella sunt. sed quoniam in angusto limite octo Mensium aestuant adhuc Austriaci, neque satis potuerunt, tam iniquis scilicet pactis coarctari, absolutam ratihabitionem Tractatus Hambugensis et salvos Conductus huc transmittere, diemque Instrumentorum omnium commutationi jam bis frustra definitum produci rursus amant ad primum Decembris. Detur et hoc illorum morositati, probe intelligimus indulgenter tenereque habendos, qui ad reddendam Orbi quietem duriusculi sunt, quique, ut suum illud fastidium vincant, opus habent intervallis longioribus. Sin autem ne tunc quidem tergiversando fessi, aut denuo vadimonium deserent, aut rebus necessariis parum instructi Nobis se sistent (verendum enim, ne Calendis Decembribus, postquam per menses undecim parturierint, nascatur aliquid monstri, et tam tardi foetus multa sint vitia) tum omnino eos ejurasse pacem, nemo usquam erit qui inficias eat. Certe si, quod abominor, ita eveniet, haud dubitamus, quin tot tantisque cunctationibus tam manifesto frustratam Majestatis Vestrae illustrem curam consequatur demum indignatio justissima, et quo id ipsi modo placuerit, tantus Rex palam faciat, quam indigna suis Majoribus suaque interpositione

sint perplexa ejusmodi et illiberalis artificii plena consilia. Haec a me eo scribuntur, Serenissime Domine, ut toties monitos ac tam diu deliberantes adversarios nihil tum demum, exacto fere anno, deficiat eorum, ad quae ipsi pactis conventis obligantur. Honeste, nisi fallor, nec impatienter id petimus. Quod ubi rite praestitum erit, et rebus transactis fas jusque suum constabit, scio affirmoque iterum Majestati Vestrae, sicut in exequendo hactenus tractatu Praeliminari foederata Regna, et quidem tanto intervallo, post se reliquerunt Imperiales et Hispanos, ita tunc quoque nihil prius futurum Christianissimo Regi, nihil propius, quam ut auspicando congressiui dies altera constituatur, quando per illos prior frustra est constituta. Atque interim me Regio Majestatis Vestrae favori obsequiose commendo. Dat. Hamburgi 30. Augusti, 9. Septembr. 1642.

CXIIX. Responsoriae JOHANNIS SALVII, Legati Suecici, ad Literas CHRISTIANI IV. Daniae Regis, die 23. Augusti (styl. vet.) ad se exaratas, 1642.

QUam zelose Regia Majestas Vestra prioribus Literis negotium pacis maturare videbatur, tam grate id a me tunc agnitum fuic ac depraedicatum.

Etsi enim nuperis Majestatis Vestrae de 23. Augusti videtur responsum meum de 18. (28.) Ejusdem, priorem tantum diem, pro praeparatoriis consummandis simpliciter acceptasse, alterum vero desiderasse protensum: tantum tamen abest, ut vel hunc vel illum productos cupiam, ut si per adversam partem licuisset, etiam breviores optassem. Neque enim in menses et dies modo, sed in singulas etiam horas nos ad utrumque paratos profitebar. Aliquot quidem considerationes adduxi, cur incerta deficientium instrumentorum promissio suspendere debere videbatur figendorum terminorum certitudinem, non tamen eo animo, ut ad primum Decembris motum cuperem; sed ut Regiae Majestatis Vestrae prudentiae ac sollicitudini occasionem praeberem, si qui viderentur, certiores modos proponendi, quo hostium his artibus, remoris, et tergiversationibus vel finis tandem, vel modus saltem aliquis poneretur, tot Christianorum suspiriis attemperatus. Si Sveciae solius res agerentur, potuisset Pacis Germanicae Tractatio confestim inchoari, dum caeterorum defectus emendantur. Sed quoniam nec Galli vel Batavi, nec Domus Palatina vel Hassiaca (pactis Hamburgensibus omnes comprehensi) ad diem locumque condictos tuto convenire possunt, nisi etiam Hispanica securitate muniti: dandum id fuit amicitiae ac foederi, ut Serenissima Regina mea pro iis loqueretur. Etiam propterea, ne admissa semel publicorum pactorum mutilatione ansa praeberetur adversariis imposterum plura majorave violandi. Nunc cum e proximis Majestatis Vestrae

literis, tam ad Regiam Majestatem Sveciae, quam ad me, appareat, Eam ipsam continua ac pertinaci adversariorum cunctatione motam commodius judicare, ut commutatio Instrumentorum fiat primo Decembris, eaque rite peracta, tum demum dies principalis dicatur; etiam his Majestatis Vestrae placitis, pro majori hostium commoditate, ex abundanti deferimus. Certi autem sumus, nisi tunc adversarii, post undecim nempe Mensium spatia praestiterint, quod ab initio duos intra menses et se praestituros receperunt et praestare potuerunt; nihil minus quam pacem ab iis serio sincereque agitari. Quod si vero opinionem hanc Nostram multorumque fefellerint, promissis pactisque rite adimpletis: nihil ulla ex parte obstarevideo, quo minus tunc dies certa tam congressui, quam actioni principali et praefigatur et servetur. Neque enim spero, Majestati Vestrae praetextus videri, quae scripseram, cum et Ipsi Majestati Vestrae et Majestatis Vestrae Ministris dudum omnia instrumenta Nostra, partim in sua origine, partim in authenticis apographis realiter monstrata sint. Nec alium ob finem vel ego hic Hamburgi jam ultra sexennium haereo, vel in Pomerania jam diu degit Senator Regni Sveciae, Dominus Baro Oxenstirna, nisi ut toti mundo, etiam cum adversae partis confusione ostendamus, falso Nobis moras pacis, ab alienissimis hactenus a Pace adversariis imputari. Laudabile vero exemplum praebet Regia Majestas Vestra caeteris Mediatoribus, ut cum viderint Majestatem Vestram tam fervide Congressus urgere Sveco-Caesareanos, haud segniu ii quoque

caeteros promoveant. Deus auctor Pacis piis ejusmodi consiliis et conatibus ex alto benedicat, ut optatum tandem sortiantur eventum. Cujus divinae tutelae Majestatem Vestram obsequiosissime commendo. Hamburgi die 30. Augusti Anno 1642.

CXIX. Literae JOHANNIS SALVII Plenipotentiarii Suecici, ad DN. LUZOVIUM, Plenipotentiarium ad Pacis tractatus Caesareum, cui caeteros Plenipotentiarios Sueciae Stralsundiam appulisse nuntiat, ac ut dies inchoando ipsi tandem Pacis tractatui dicatur, amice ab eo flagitat, 1642.

Nuper in Sveciam notum feci, Excellentiam Vestram accepisse desideratos hactenus Salvos Conductus pro Galliae foederatis, nihilque magis desiderari, quam ut dies Tractatui Pacis dicatur, et Legati vestri approperent. Advenere postea Legati Suecici Stralsundiam, nihilque jam morae in nobis est, quo minus sine ambagibus cuncta rite consummentur. Hoc Excellentiae Vestrae significare debui ut si jam ipsi quoque placuerit finem praeparatoriis imponere, de animo voluntateque ejus quantocius certiores reddamur. Nam et

mihi alias hinc discedendum erit: non quidem (quod de Excellentia Vestra falso, ut spero, spargitur) ut quaesito absentiae praetextu pacem declinem, sed ut alibi negotia publica curem. Ad ultimas Excellentiae Vestrae non respondi: nullo argumenti defectu, sed quod eae magis ex malevolorum instinctu, quam propria conscientia sua profectae viderentur. Novit enim Sveciam non sua sponte, sed partim necessariorum precibus sollicitatam, partim multiplieibus Jacessitam injuriis arma induisse: dum non contenti Germaniae vexatione, aquilas in Borussiam, portenta Titulorum in maria extenderunt Caesarei officiales. Quin imo dum pro re Dominos Vertros, Archi Episcopum Bremensem et Duces Megapolitanos di tionibus exutos restitueremus, nemo acrius Exccilentia Vestra justitiam armorum Svecicorum asserebat. Nunc cum caeteros quoque Religionis nostrae Consortes, Conscientiae, Statusque securitati, per honestam tutamque pacem restitutos cupimus, ut Dominis mutatis, consilia quoque animus eorum mutavit, non possumus Nobis de Excellentia Vestra idem persvadere, nec tam sevore plebis, quam ipsorum Protestantium Imperii Ordinum consensu, votisque, adeo foedere ac societate, bellum hactenus a Svecis gestum est. Si cum multorum damno, id consiliis partis Vestrae imputandum est, qui nunquam serio pacem, sed velut asfectatam belli protracti et inde secutae ruinae seriem procurastis. Spolia Germaniaein Magnatum Suecicorum Domos portata, calumniae quam veritati propinquius est. Quotusquisque omnium Magnatum Svecicorum, qui toto belli hoc tempore

in Germania fuerunt, non pro spoliis mortuus in Sueciam illatus est? Sed haec obiter tantum allegasse sufficiat. Opto Excellentiae Vestrae prosperitatem, mihique brevi occasionem dari, qua reipsa potius, quam verbis ostendere possim, quam cupiam ex animo esse etc. Hamburgi ultima die Octobris, Anno 1642.

CXX. Literae ad STATUS SACRI ROM. IMPERII, Francofurti ad Moenum congregatos, a PLENIPOTENTIARIIS SUECICIS datae, quibus eis, quid Paris tractatus moretur, quidque promoveve possit, exponunt, illosque, ut ipsi operi manum cuneumque tandem admoveant, sedulo hortantur, 1644.

SI aliquod fatum Imperiorum, multi certe putant, vel fato regi, vel fatis destinari Germaniam Omnes Status bellum execrantur, omnes pacem inclamant: paucissimi aut remedia pacis promovent, aut removent obstacula. Atque utinam non plura bella ex bellis sererent, intestina externis aggravantes. Alter annus agitur, ex quo universi et singuli, quorum interest, Osnabrugis et Monasterii, pro statuenda pace comparere debuerunt. Exteri fere omnes, e locis etiam dissitis mature comparuerunt; Germanorum Ipsorum, licet et proximi sint; et eorum praecipue intersit

adhuc dum nemo. Bini Electores hic, bini Monasterii adfuturi jam dudum promittebantur; adhuc tamen nemo venit. Pro caeteris Ordinibus tam Augustanae Confessionis, quam Romanae Religionis foederata Regna, per annos septem, tractatu armisque laborarunt, ut ad hunc diem convenienti salvo conductu munirentur. Muniti sunt, ut tuto convenire et interesse ac negotia sua qualiacunque hic secure peragere possent: Nemo tamen adhuc comparet. Interim Germania ruit ad excidium! Si Patriae Patres non majori ejus cura aut commiseratione tanguntur: Si Columnae Imperii tantopere cunctantur ruinosae compagis minas suffulcire: Si Status et Ordines ipsi susque deque habent, ordo anconfusio regnet, stet vel cadat Respublica, quid tandem ab exceris sperari debet, cernentibus, non solum omnes amicitiae et restaurationis oblatae vias rationesque sperni, sed et sibi pro gratia moram culpamque protracti tractatus falso a quibusdam imputari? Quod si contra Imperatorem aut Imperium a Faderatis evocarentur in campum aliquem Martium, nemo renuentium constantiam tantopere miraretur. Nunc cum ad legitima Majestatis decora, autoritatem Comitiorum, propriam libertatem, amicitiam finitimorum, et in summa, ad pristinam pacandae Patriae felicitatem stabiliendum, tam frequenter et amice invitentur; cum videant manifeste, non armis, sed amico tractatu, miseriarum finem aut modum sperari posse vel debere; mirari profecto subit, quid eos tamdiu moretur? neque enim. credere possumus, eos sibi persuadere, absentiam suam

praesentia Caesareae Deputationis pensari. Nam ut id experiremur, et simul sincerum seriumque in Germaniae Pacis redintegrationem obfirmatum Sacrae Regia; Majestatis Sueciae animum ipso facto ostenderemus, cum Nostro in hanc urbera adventu, obtulimus Caesareis Commissiariis, non modo mutuam legitimationem Nostram, verum etiam aliquoties tractatus Ipsius auspicia. Tantum vero abest, ut actionem principem acceptare voluerint, ut ne quidem ad sola procuratoria saltem ostendendum induci potuerint. Nunc Mediatoris defectum; nunc lites Sueco Danicas, nunc Gallicas moras, nunc alia vana causati. Gallia jam satis ostendit, se pari cum Suecia assectu pacem promotam cupere. Certe Gallica legatio nihil acrius urget, quam ut omni remora sublata, res ipsa quamprimum inchoetur; parata, si quid in procuratoriis adhuc desideretur, ad satisfaciendum unicuique ex aequo et bono, modo idem pars altera velit. Litigia Sueco Danica pertinere ad forum aut censuram Imperatoris, aut Imperii, quis dixerit! Nisi qui putaverit patriam suam nondum satis intestina clade subactam, externis insuper bellis acrius affligendam esse. Quin et Galliae, Bataviaeque Legati in eo jam alibi gnaviter desudant, non sine spe bona, fore, ut eae controversiae ad collimitia Regnorum, more solito, brevi componantur. Adeo ut iste praetextus trahendis potius, quam avertendis Germaniae calamitatibus excogitatus videatur. Scimus quidem Regem Daniae sibi etiamnum reservare interpositionem inter Imperatorem et Status

Imperii. Ut autem simul, rebus uti nunc stantibus, Mediatorem agat inter Sueciam et Imperatorem; Id nec ipse desiderat amplius, nec rationi magis congruum est, quam per rei naturam fieri potest, ut hostis non sit hostis. Quod cum ita esse animadverteremus, ne tamen propterea Caesareani, vel Mediationis vel modi defectum, ullo aequitatis colore praetendere possent, oblata est iis vel ex abundanti, tractatio vel immediata, vel per subdelegatos, vel mediante Legato Veneto, vel cooperantibus Imperii Statibus, vel tandem in scriptis. At illa repudiata, ista non admissa: Scriptum vero ipsum (cujus exemplar hic addimus) bis oblatum, tantum abest ut inspexerint, ut ne quidem tangere dignati sint; vultu, manibus, toto corpore adeo aversati, ac si contagiosum fuisset. Atque hanc tergiversationis serram, praetenso singulis. perpetuo mandati defectu, nobiscum reciprocarunt, usque ad diem primam Mensis Septembris, quando ex Holsatia constans fama increbuit, non omnia illic ex voto Caesarei exercitus cedere; jamque Comes Auerspergius in procinctu esset ad discedendum. Tum demum se mandata cepisse professi, tabulas Caesarei procuratorii ostenderunt: Verum non ut Nobiscum tractarent (quomodo enim potuissent potestate revocati Comitis ipso abitu exspirata?) sed ut majori ludibrio videremus, eos hactenus, non tam potestatequam voluntate, sive permissu tractandi caruisse. Haec indignitas postea quidem excusari velle videbatur, superventu Comitis a Lamberg; cujus novam Plenipotentiam videndam nobis die

20. Septembris misit, non quidem ipse sed abituriens Comes ab Auersperg cum collega Domino Crane. Veruntamen habeatne is simul instructionem, sive utrum ei permissum sit, ut revera de Pace Nobiscum agat, aeque adhuc incertum est, cum incognitus adhuc degat, Ex quibus Omnibus haud obscure patet, quantum Sibi Germania de solis Caesareanis promittere possit. Quia tamen ab aliis paulo jam major successurae negotiationis spespraebetur, ne osores pacis sub hac consiliorum rerumque vicissitudine novis eam, pro more, tricis iterum involvant; necessitas aut salus ipsa postulat omnino, ut ipsi Ordines Imperii, praesentia, autoritare et impulsu suo, huic tandem operi manum cuneumque admoveant. Etenim multa experientia ratum firmumque apud Nos, absque efficaci Ordinum cooperatione, non modo nullam pacem, sed vix ullos pacis tractatus sperandos esse. Sciunt ipsi, nec solos Caesareos posse, nec velle foederatos Reges et Principes absque iis tractare. Habent omnimodam ab utraque parte securitatem: Caesareum et Imperialem Consensum: Jus suffragii quaesitum, summum denique Interesse proprium. Nec vocantur ad conventicula seditiosa, sed ad honesta pacis colloquia: de viis, nempe mediis rationibusque aequis, quibus, citra ullius legitimae potestatis praejudicium, tranquillitas et amicitia publica ita stabiliri possint, ne vel ipsi suae libertati, vel regna finitima suae securitati, inposterum metuere necesse habeant. Longe minori sumptu ac difficultate pacifica haec negotiatio institui, et per Dei gratiam, absolvi potest, si

serio res agatur, quam bellum continuari. Ac tametsi centum adhuc annos duraret bellum, pax tamen aliquando tandem tractari debet. Quidni ergo nunc potius, spirante adhuc partim Patria, quam post animam plane exhalatam ? Quae onania ideo conventui nunc Vestro prolixius referenda cenluimus, ut quoniam ipsi praecipue promovendae pacis causa Francofurti adhuc degere dicantur, quid hactenus hic actum; quo loco nunc sint tractatus Pacis, quid eos moretur, quid promovere possit, tum ipsi videant, tum Principalibus suis aperiant, omnesque tandem pro suo in Rempublicam affectu, ad communem Pacem mutuis operis et consiliis promovendam Nobiscum valide concurrant. Quodsi, ut sperabimus, prompte fecerint; annuet procul dubio Deus piis pacificorum conatibus, et optata Nos tandem pace beabit. Sin ulteriore mora alii quicunque praetextus communi tranquillitati ac bono praelati fuerint, eoque inopinatum aliquod praejudicium posthac pace bellove enascatur: coram Deo et universo orbe Christiane protestamur, non id Nostra, sed renuentium culpa factum esse. Cogimur enim hic queri fidem publicam Nobis non servari; sed violatum in Nobis esse jus gentium aliquoties: interceptis quinquies Nostris Nunciis, effractis retentisque Nostris literis saepius: Semel capto Legationis Secretario, aliis caesis, aliis spoliatis, aliis aliter male habitis e Comitatu Nostro. Nec sontes manifesti, temeratae legationis sanctimo niae postulati, vel puniuntur, vel deduntur. Multa quidem hactenus favore boni publici dissimulando

transmisimus; Ut plura expectemus, nec Dignitas Majestatis Regiae, nec Nostra securitas patitur. Veniant itaque, si placet, mature, ut debitum finem his miseriis imponamus: Vel ignoscant, si tandem, et Nos, cum sociis Nostris, consilia quoque mutare cogamur. Atque his eos divinae Protectioni officiose commendamus. Dabantur Osnabrugis, die 4. 14. Octoctris, Anno 1644.

Illustritatibus, Generositatibus, Magnificentiis et Nobilitatibus Vestris ad officia paratissimi

CXXI. Literae LEGATIS PRINCIPUM et STATUUM S. R. IMP. ad PLENIPOTENTIARIOS HISPANICOS, quibus ab eis, ne Spira, Nemetum proxime a praesidio Galilco liberanda, per milites Hispanicos occupetur, modeste contendunt, 1646.

Serenissimi ac Potentissimi Principis ac Domini, Domini Philippi IV. Catholici Hispaniarum Regis Reverendissimi, Illustrissimi et Excellentissimi Domini Legati Domini ac Amici plurimum observandi.

bellorum liberata malis, undequaque sit in tuto, interpellavimus nomine Christianissimi Francorum Regis Legatos, et certa spe ducimur, Gallicum militem propediem abductum iri, si certo constiterit, Spiram a vicino Hispano milite aeque immunem fore. Cum igitur Nemetum Urbs Imperialis justitiae sit domicilium; cum omnes ad unum, qui iliic justitiae deserviunt, totius Imperii sint Ministri, promiscue Status Imperii una operam impendere aequum est, ne justitiae Sacra bellorum miseriis prostituantur.

Quo circa non possemus non confidere, Catholicum Regem, militem suum ita libenter cohibiturum, ne Spira Nemetum quicquam inde detrimenti accipiat, neve finitima loca irruptionibus reddantur infesta. Excellentias igitur Vestras magnopere rogamus, ut Spirensis Libertatis velint satagere, ac adeo conniti, ne habeat Spira Nemetum, quod Sibi a Hispano milite metuat. Osnabrugae, die 23. Januarii, Anno 1646.

CXXII. Literae EORUNDEM ad PLENIPOTENTIARIOS GALLICOS, in causacum praecedente pari exaratae, 1646.

Serenissimi ac Potentissimi Principis ac Domini, Domini Ludovici XIV. Galliae et Navarrae Regis Christianissimi, Domini Legati Eminentissimi. Celsissime Princeps ac Domine, Illustrissimi Comites, Domini et Amici, etiam atque etiam suspiciendi.

IMrnitis Bellona a multo jam tempore Spiram Nemetum diris calamitatibus immersit, sedem ac domicilium Dicasterii Imperialis, et certo Nobis innotuit, jamjam exitium imminere, nisi propediem praesidiis militaribus crepta fuerit. Cum igitur totius Imperii magnopere intersit, praeclarum illud justitiae domicilium omnibus belli oneribus prorsus sublevari, et Christianissimi Regis encomium omnino sit futurum illustrius, si justitiae Sacra Ipsius beneficio in tuto collocata fuerint. Id circo Nos tenet spes indubia, Justitiae in Imperio Administrationem Christianissimi Regis auspiciis nequaquam impeditum in, Spirenses justitiae Sacerdotes et Ministri, totius Imperii impendiis, officio suo funguntur, quo circa omnes promiscue Imperii Status obstricti sunt, communes suos ministros in tuto poncre. Nec Status ac subditi. Imperii, qui Spirae rerum suarum satagunt, tabellarios mittere, sive justitiae acta perferre et referre poterunt, nisi locus omni omnino milite propediem sublevabitur. Luculentam igitur et Christianissimus Rex et Celsitudo Vestra, Vestraeque Excellentiae ab omnibus Imperii Statibus gratiam iniverint, si Spita Nemetum, milite amoto, in pristi

Libertatem quamprimum restitueretur. A Caesarea Majestate nos aeque impetraturos confidimus, ut Spira Nemetum, Caesarei quoque praesidii sit expers futura. Vangionum item Civitas, Mavortiis quassata malis magnam partem ad internecionem usque exinanita est. Si igitur Celsitudo Vestra, si Vestrae Excellentiae miseris Civium reliquiis quidquam opis afferre possent; id ut velint impendere, extimis precamur sensibus.

CXXIII. Literae MARCHIONIS de CASTELL RODRIGO, Regias vices in Belgio Hispanico sustinentis, ad GENERALES FOEDERATI BELGII ORDINES, quibus Tractatum Monasteriensem tarde procedere, novumque inter ipsos et Galliae Regem de occupando per Gallos Gandavo praesidio nudato clanculum confectum esse, conqueritur, 1646.

QUandoquidem animadverti non eadem diligentia Tractationem Monasteriensem continuari, quam Mihi quidem e responsione Vestra

ad Literas a me, secundo die Decembris proxime elapsi, ad Vos missas, in animum induxeram, sed vero ea tarditate, qua pleraeque hujusce Conventus Tractationes, peragi solent; insuper etiam propter rumores, qui ad Nos Parisiis perferuntur, Gallos videlicet novum aliquem Vobiscum Tractatum iniisse, quo Gandavensium oppidum, quamprimum utriusque partis Copiae eductae fuerint, obsideant; Idcirco quam maxime necessarium esse duxi, ut ad memorati Gandaviensium Oppidi defensionem ac propugnationem copiae quaedam educerentur; majorem in modum rogans atque obsecrans, ut hanc Copiarum Nostrarum eductionem pro Vestra singulari benevolentia excusatam habere, Tractationemque porro continuatam velitis, prout in universi Orbis Christiani Pacem decet. Ego autem literas hasce ad Vos dare eo volui, quo consilium animique propositum indicarem, simul etiam peterem, ut non dissimili animi Vestri studio et Voluntate Tractationem hanc transigatis, qua Eandem incoepistis, praecipiendo et mandando, ut ea omnia, quae Tractationi moras aliquas injicere possunt, dissolvantur prorsusque amoveantur. Ac si Vobis, dum haec statuentur, visum consultumque fuerit, Inducias quasdam sive armorum suspensionem decernere, ad Tractationis Universalis conclusionem ac confirmationem, paratum me semper habebitis; quo cognoscere possitis, quid animi Rex Hispaniarum, Dominus Noster, Ejusdemque Ministri habeant, quemque Vobis semper exhibuerunt, ad bonum publicum quibuscunque modis optime possent

promovendum. Quod facturos Vos esse confidens, Vobis me semper officiosissimum praestabo. Notatum erat, Marchio de Castel Rodrigo. Dabantur Bruxellis, vicesimo et quinto die Aprilis, Anno 1646.

CXXIV. Responsum ORDINUM FOEDERATI BELGII GENERA LIUM, ad praeedentes MARCHIONIS de CASTELL RODRIGO literas, 1646.

LIteras ad Nos Bruxellis quinto et vicesimo die Aprilis proxime elapsi exaratas misisti, iisdemque indicalii, Tractationem scilicet Monasteriensem non ea diligentia peragi, quam Tibi quideme responsione Nostra ad Tuas, nono die Decembris Anno 1645. missas, literas persuasum habueras; deinde etiam rumores sive indicia Parisiis allata esse, de novo scilicet Tractatu cum, Gallis inito; Quapropter in rem existimavimus de iis ad Te scribere, Legatos videlicet Nostros et Plenipotentiarios, eum in locum, qui ab omnibus, quorum interert, destinatus ac constitutus fuit, cum omni potestate atque auctoritate munitos pervenisse ad pacem et tranquillitatem universi Orbis Christiani componendam et confirmandam; Nostramque insuper voluntatem atque intentionem et fuisse hactenus et etiamnum esse, connes confusiones, dilationes aliaque impedimenta, quibus negotium tam bonum, tamque utile aliquae ex parte dissolvi

atque abrumpi posset, longissime semovendi. Interim tamen in memoriam Tibi revocare visum fuit, necdum a Rege Hispaniarum, Domino Vestro, ejusmodi defectibus occursum fuisse, quibus Legati et Plenipotentiarii Noirri literas auctoritatisa Rege, Legatis et Plenipotentiariis suis concesias, laborare indicarunt, quamvis, ut eaedem faciliores reddantur, Conceptus quidam novarum Auctoritatis Literarum, tricesimo die Martii proxime elapsi Dominis Legatis et Plenipotentiariis ejusdem Monasterii traditus fuerit: adeo, ut satis superque appareat, cujusnam culpa Monaiteriesis Tractatio tam negligenter socorditerque peragatur: De novo autem tractatu, cujus similiter mentionem fecisti, nihil quidquam Nobis innotuit; Quapropter hoc Tibi persuasum ut habeas, etiam atque etiam rogamus, Nos unanimiter ad id operam daturos esse, quo salus omnium atque incolumitas, quibuscunque mediis optime fieri poterit, promoveri queat; Quod Te non minus curaturum confidentes, praesentibus subsignavimus. Dabantur Hagae Comitum Batavorum, secundo die Maji, Anno 1646.

CXXV. Literae PLENIPOTENTIARIORUM SUE CICORUM ad CHRISTIANISSIMI REGIS PLENIPOTENTIARIOS, quibus illis mentem Reginae suae circa satisfactionem ab ipsa desideratam, et Pomerania ulterioris restitutionnem, et Pomeranniae ulterioris restitutionem exponunt, 1646.

QUanto zelo Celsitudo et Excellentiae Vestrae ferantur ad maturandam satisfactionem Suecicam, Pacemque communera, id exiis, quae ipsis una cum Legato Veneto, Domino Contarini die 20/30. Novembris mihi Salvio Monasterii proponere placuit, abunde libenterque percepimus. Nos equidem, ut pari promptitudine responderemus, contulimus eam oblationem illico cum Instructione Nostra: Verum post omnes chartas excussias invenimus, Regiam Majestatem Dominam Nostram Clementissimam, firmiter constanterque insistere propositioni priori, quam initio Novembris Caesarea Legationi ibidem in scripto exhibuimus: Ita quidem, ut si Eiector Domusque Brandenburgensis in translationem perpetuam Pomeraniae citerioris, cum ibi annexis consenserit, tum praeter id, quod ab Imperio vicissim recepturus est, Serenissima Regina paratam se profitetut, ad restituendum ei, (pro aequivalente tamen interim in pecunia oblata numerata a Caesarea Majestate accipiendo) non modo reliquam Pomeraniam Ulteriorem, una cum Episcopatu Caminensi et Colberga, sed etiam quicquid insuper praesidiis suis tenet per universam Marchiam Brandenburgensem, cum perpetuae amicitiae oblatione. Quod si vero his contentus esse consensumque suum praestare noluerit, tunc Regia Majestas Regnumque Sueciae oblatam sibi antehac Pomeraniam et cum omnibus et singulis ecclesiasticis et secularibus suis appertinentiis in perpetuum

immediatum Imperii feudum retinebit. Quo casu Caesarea Majestas et Imperium Romanum, Status subditosque utriusque Pomeraniae priori Sacramento exsolvet, et ad homagium Majestati Regiae praestandum remittet, tum eandem Regiam Majestatem Regnumque in pacata et inviolabili totius Pomeraniae omniumque ejus appertinentiarum possessione contra quemcunque perpetuo conservabit et manutenebit. Quae declaratio alternativa cum sit Suae Regiae Majestatis ultima, Celsitudinem et Excellentias Vestras perofficiose rogamus, ne graventur eam Domino Comiti Trautmannsdorffio quantocyus aperire, ut optione Electori data brevi constare possit, quam partem eligere velit, ne Christianitatis Tranquillitas ulteriori licitatione vel mora in longius extrahatur. Nos idem hic Caesareis Dominis Legatis hodie quoque communicari fecimus. Quamprimumvero responsum ad hanc Declarationem Nostram et satisfactionem Militiae Suedicae atque Hassiaca postulata ceperimus, dabimus operam, ut exhibeantur totius satisfactionis Articuli plenius adornati, prout Instrumente Pacis inseri debere videantur. Atque his Celsitudinem et Excellentias Vestras divinae protectioni commendamus: Osnabrugis die 25. Novembris (5. Decembris) Anno 1646.

CXXVI. Literae CHRISTINAE Suecorum Regina ad LUDOVICUM XIV. Gallia Regent, quibus Maximilianum Electorem Bavariae conventioni de armistitio facta renunciasse refert, eumque ne se

SErenissime et Potentissime Princeps, Frater, Consanguinee, Amice et foederate charissime. De nullius Principum Germaniae affectu, in causam communem dubitandi majores Nobis unquam extitere rationes, quam de Electoris Bavarici animo applicando communis rei ac Regnorum utrinque Nostrorum. Tot enim tantisque nexibus jungitur Domui Austriacae Princeps, suopte ingenio non Nobis tantum, sed Vobis etiam infertus, ut hactenus maxima parte consilia Domus Austriacae per Gerrnaniam, si non direxerit, particeps tamen fuerit et sustinuerit, nullo habito nec consanguinitatis, sive vicinitatis, multo minus exterorum Regum respectu. Ideoque et divus Parens Noster gloriosissimae memoriae, et Nos ejus exemplo ac rationibus motae, nullius amicitiam minus afrectavimus, facile animad vertentes, quicquidstudii, operaeque in eo collatum fuisset, id sine

fructu ac usu, et Nobis amicisque Nostris, fraudi ac nocumento futurum. Haec licet Nobis non essent ignota, atque quoties Tractatuum cum Duce Bavariae a Serenitatis Vestrae Ministris injsceretur mentio, jusserimus Nostrates illos declinare; praeterita tamen hyeme, cum exercituum Nostrorum Duces, Campimareschallus Noster, Dominus Wrangelius et Mareschallus Vester, Dominus de Turenne conjuncti in Franconia ac Suevia agerent, et ea occasione invaderent Bavariam, fixo illic pede, Bavarus nullo alio consilio sui tuendt reperto ad Tractatus accurrit, desertoque in speciem Imperatore, Armistitium Nobiscum, et cum Serenitate Vestra pepigit, Suo quoque Fratre Electore Coloniensi induso, conditionibus sibi in praesens proficuis, et ut videri voluit pacisicandae Europae non ineptis, duraturum usque ad generale Armistitium aut Pacem universalem, cum amplissimis promissis, se nihil studii operaeque intermissurum, quo haec obtineri possent. Annuinus hisce Tractatibus motae autoritate Serenitatis Vestrae, et suasu Ministrorum Vestrorum, quicquid Tractatuum fuit Ulmae conclusorum nostrarumque erat partium, ratihabentes executioni dari jussimus, transmisso ratificationis Nostrae solenni instrumento, et ante praescripti temporis exitum reddito, atque ut cuncta Majori sinceritate peragerentur, versis armis in haereditarias Provincias Caesaris, bellum omne a Limitibus Ejus transferri jussimus, ea spe, fore, ut Princeps ejus aetatis ac dignitatis datam fidem esset perseveraturus, praesertim cum ad Nos esset delatum, illum Legatione

ad Serenitatem Vestram missa multa de suo candore et sinceritate dixisse. Nos jam expectantes Ejusdem ratificationem, primo intelligimus, Electorem Coloniensem armistitio, quod primum acceptarat, renunciasse, nunc paulo post, ipsum Electorem Bavariae, missis Literis ad Nostrum Campimareschallum, quo die ratificationem suam mittere debuisset, nostra retenta armistitium repudiasse; quemadmodum et Nobis ille particulari Epistola id indigitavit atque haec, et quae illi responsa sunt, Serenitas Vestra, ex adjunctis exemplaribus in latinum translatis, cognoscere poterit. De praetextibus infringendi armistitii ab eo excogitatis nihil dicimus, sunt enim per se manifesti, nec aliud quam quaesiti colores, et inserviunt Nobis, ne in futurum amplius fidamus.

Hoc tamen Nos movet, quod armistitio Nobiscum inito renuncians, cum Vestra Serenitate pactum conservare videri vult, ac si technis Ipsius capi Serenitas Vestra posset; cui, quod credat suis his artibus amicitiae, foederique et confidentiae Nostrae mutuae aliquid detrimenti apportare posse. Nos itaque pro summo studio, quo flagravimus, Nostri conservandi foederis, considentiae et cooperationis cum Serenitate Vestra in hoc bello adversus Domum Austriacam et Ejus adhaerentes, donec divini Numinis benignitate Pax universalis, justa, decora, et tuta obtineri queat, longe meliora ac destinatis utrimque Nostris accommodatiora sperantes, non possumus non insistere apud Serenitatem Vestram, ut conjunctis Nobiscum studiis, consiliis et viribus, hanc a Bavaro Ejusque Fratre

acceptam injuriam vindicemus, reducto suo in Germaniam exercitu, quo Pacis tractatus nunc aliquo tempore non parum turbati, iterum institui, et suos habere progressus queant; tunc, ne solae relictae et cautius magisque pro defensione agere coactae, deserere haereditarias Imperatoris Provincias, inde bello in solos Nostros exercitus redundante, necesse habeamus. Haec pro amicitia Nostra communicare operae pretium duximus, nullae dubitantes, quin Vestra Serenitas sua sponte in id inclinet, quod e re et statu communi, tum etiam ex foedere et amicitia Nostra futurum judicaret, ac imprimis, ut hostes Nostri sentiant, nihil seposse, vel viribus, vel armis, quod ullo modo foederis Nostri et conjunctionis rationes infringat aut debilitet. Denique cum destituamur in praesens ordinario in Aula Vestra Residente, jussimus Cubicularium Noitrum generosum Carolum Sopium, qui hoc tempore in Gallia moratur, hasce literasNostras Serenitati Vestrae offerre, ac responsum ejusdem desuper sollicitare. De caetero Serenitatem Vestram divinae tutelae ex animo commendamus. Dabantur in Regia nostra Stockholmensi die 24. Octobris Anno 1647.

CXXVII. Literae paris cum fraecedentibus tertoris a CHRISTINA Suecorum Regina, ad ANNAM MARIAM MAURITIAM, Galliae Reginam, exaratae, 1647. Nos Christina, Dei gratia Suecorum designata Regina etc.

SErenissima ac Potentissima Princeps, Soror, Consanguinea, Amica et foederata charissima;

Non equidem praeter, sed contra expectationem Nobis accidit, quod Elector Bavariae, pactis armistitii praeterita hyeme Ulmae solenniter initis, inter utramque Coronam Nostram et ipsum, quo die ex promisse rata haberi deberet, renunciavit; Nobis multae diffidendi cauiae fuerunt, ideoque semper cum illo Principe declinandos Tractatus judicavimus; verum cum urgeremur per Vestrates, assensae sumus, et quod per Ministros utriusque Nostrum transactum fuit, habuimus ratum, ratificationisque instrumentum in solenni forma transmisimus, et reddendum curavimus tempestive: Recepimus vero Literas Electoris Armistitium nunciantes, scriptasque eo die, quo ratum haberi deberet. Neque mora ulla injecta, quin illico se hostem facto declararit, et Civitates Nobis traditas, Nostroque praesidio insessas aggressus sit; ut hisce occupatis tanto commodius ad Vestras accederet. Technas Principis senis et callidi observavimus in eo, quod videri vult cum Christianissimo Rege Fratre et Foederato Nostro charissimo armistitium servare sartum, nobiscum rupto, ut dissolvat rationes conjunctionis, et facilius singulos aggrediatur, suffultus Imperatoris subsidiis; Verum cum haec ejus destinata neminem praeteritorum et praesentium gnarum latere possint, rem omnem Christianissimo Regi aperuimus, et certae de suae ac Vestrae Serenitatis constanti affectu in rem communem ac Nostram, imprimis conservandi Nobiscum mutui foederis confidimus, hanc Bavari ini quitatem non relictum in inultam; sed Serenitatem Vestram technis ejus observatis, et ponderatis

deratis id, quod Nobis est renunciatum, non aliter accepturam, interpretaturamque, quam si Christianissimo Regi fratri et foederato Nostro renunciatum fuisset, quod bellum conjunctis viribus gestum, eodem tempore adpositum fuerit, et armistitium cum utroque Nostrum simul initum, a Nobis autoritatem Vestram sequentibus ratificatum et executioni datum, nec ullam recontraventum, ut nonnisi cum utroque simul rumpi potuerit. Non detinebimus Serenitatem Vestram prolixioribus Literis, sed consisae ejusdem constanti in Nos affectu divinum Numen veneramur, ut Serenitatem Vestram cum Regiis suis filiis, totoque Regno Galliae salvam, incolumem et florentem diutissime conservet. Dabantur in Regia Nostra Stockholmensi die 24. Octobris, Anno 1647.

CXXVIII. Literae ejusdem cum proxime praeinsertis argumenti ad JULIUM MAZARINUM, amicorum Regis et moderandi Regiminis Gallici Principem, a CHRISTINA Suecorum Regina scriptae, 1647. Christina, Dei gratia, Gothorum designata Regina etc.

ILlustrissime et Eminentissime Domine Cardinalis, Amice Nobis sincere dilecte. Non dubitamus ad aures Eminentiae Vestrae famam de rupto rejectoque Armistitio Ulmensi ab Electore Coloniensi primum, et paulo posta Bavaro jam dudum pervenisse; ut non sit operae pretium onerare Eminentiam Vestram prolixiore ejus relatu. Scripsimus

de eo ad fratrem et foederatum Nostrum charissimum, Regem Christianissimum, ejusque dilectissimam Matrem, Reginam Regentem, Sororem Nostram charissimam, conquesta de summa Bavari iniquitate, tam de technis atque astu dicti Bavariae Electoris armistitium non Regi Christianissimo foederato nostro, sed Nobis solis renunciantis, haud alio fine, quam ut Nostra arma distrahat, mutuum amorem et consiliorum conjunctionem dissolvat et diffidentiae causas excitet. Ideoque amice monuimus, ut Serenitas ejus bene ponderatishis ce Bavari praemeditatis in ipso initio armistitii, et praeteritis mensibus occultatis technis tanto ardentius hanc iniquitatem ulciscatur, quanto is ausus est magis in utriusque Nostrum ac mutuae amiciriae praejudicium id tentare ac aggredi. Res magis perspicua est, quam ut indigeat declaratione, et ea Nostra in Eminentia Vestra collocata fiducia est, ut urgere illam velle speciem habeat alicujus diffidentiae. Commendamus ergo prudentiae et affectui Eminentiae Vestrae in rem communem et prosperam, et Chrisuanissimi Regis fratris et foederati Nostri, totum hoc negotium; et confidimus vos ita consilia isthic directuros, ut foedus Nostrum mutuum sartum tectumque conservetur, et hostis communis infidum consilium in ipsum potissimum redundet. Saepe ante hac inter Nostros et Christianissimi Regis Ministros sermones inciderunt, de abstrahendo Bavaro a partibus Domus Austriacae, quod ille crederetur, hujus potentiam habere suspectam, quod in partes contrarias putaretur inclinare. Suasere

semper Ministri Gallici, ut ejus haberetur ratio, et cum praeterita hyeme armistitii injiceretur mentio, Vestrates valde institere, ut Noster Campi-Mareschallus in Tractatus illos descenderet. Nos consideratis aretissimis ejus cum Domo Austriaca nexibus, et imprimis, quod tota ejus Dignitas et magnitudo ab Imperatore penderet, tum quod Princeps esset callidus et cautus, nihil dicens ex animi sensu, et cuncta tempori accommodare gnarus, declinavimus cum illo Principe Tractatus particulares omnes, nec voluimus Ministros Nostros illis implicari, donec tandem hi Vestratum hortatu et Senis Principis contestatione persuasi, ad hoc Ulmense Armistitium accesserint, deinde executioni dederint, nostram ratisicationem sollicitarint, datamque in amplissima forma, et transmissamilli justo ac praescripto termino reddiderint; qua accepta ac retenta loco propriae ratificationis literas misit, renunciantes armistitium, eodemque momento urbes paulo ante ab ipso Nobis traditas et noltro praesidio insessas hostiliter aggressus est; simulata pactorum observatione cum Rege Christianissimo, ut, Nobis inde rejectis, Gallica deinde praesidia commodius aggrederetur. Vix: credimus toto hoc bello, adeoque multis vitiis obnoxio simile factum reperiri; Nam caetera qualicunque praetextu colorari possunt, haec praemeditato consilio facta, et ad decipiendum congesta fuere. Confidimus ergo Eminentiae Vestrae prudentiae et dexteritati, factum hoc Bavari in utriusque Coronae praejudicium, ipsum non laturum impune; Sed ut consilio et opera Vestra, id. quod

Nobis Bavarus renunciavit directe, Christianissimo Regi indirecte Armistitium, pro utrinque facto habeatur, et ad defendendas Civitates et castra occupata Vestrae cum nostris viribus conjungantur aut ad minimum cooperentur; id quod certo facturum Residens apud Nos Christianissimi Regis Fratris et foederati Nostri certam Nobisspem fecit; neque Nos putamus, ea de re ambigendum, cum Nobis de constanti proposito Fratris et foederati Nostri in conservanda firmitate foederis nostri mutui, et vestra sinceritate ac prudentia, quae sua perspicacia sacile discutit istiusmodi nebulas, nulla dubitandi causa occurrat. Ideoque Eminentiam vestram divinae protectioni commendantes, ex animo vovemus, ut diu superstes, salva et incolumis suo Regi ejusque Amicis consilio et opera adesse possit. Dabantur in Regia Nostra Stockholmensi 24. Octobris, Anno 1647.

CXXIX. Literae LUDOVICI XIV. Gallia Regis, ad GENERALES FOEDERATI BELGII ORDINES, quibus inter ipsos ac Hispaniae Regem Tractatum privatim conclusum esse conqueritur, ac ut Legato suo Extraordinario fidem in eis, quae propositurus sit, habeant, rogat, 1648.

CHarissimi et Dilectissimi Socii ac Foederati Nostri, tanta animi demiratione percepimus, quae Monasterii trigesimo die Januarii acta sunt, ubi Deputatorum Vestrorum plurimi privato cuidam Tractatui cum Ministris Hispaniae subsignarunt, ut intentioni ac Voluntati Vestrae hac in parte

satisfactum ab Ipsis fuisse in animum Nobis inducere nequeamus: neve ullo modo dubitamus, quin simul ac ea Vobis innotescent, omnia remedia adhibituri sitis, quibus obviam eatur iis, quae cum summo tot solennium Tractatuum, quos status Vester variis temporibus cum hoc Regno iniit, qui, ut pacis Tractatio pari passu procederet, et nisi conjunctim concluderetur, postulant, summo cum praejudicio conjuncta sunt. Eo magis huic nostrae sinceritatis ac fidelitatis demonstrationi confidimus, quod media optima, quae a parte Nostra ad Pacem promovendam adhibuimus, Vos minime lateant: quae nihil in hostibus Nostris effecerunt, quam ut tanto magis ab ea abhorrerent. In hisce Nos ad Extraordinarium Nostrum Legatum in multis referimus, cui, ut Nostro nomine Vobis tantarum rerum casum proponeret, praecepimus, atque ut plenissimam Ipsi fidem habeatis rogamus; Interea ut coeleste Numen Vos, charissimi et Dilectissimi socii ac foederati, protegat atque defendat, supplices precamur. Dabantur Parisiis decimo et quarto die Februarii, 1648. subsignatum erat, Socius et foederatus Vester Ludovicus. Paulo infra, de Lomenie.

Charissimis et Dilectissimis Sociis ac foederatis Nostris, unitarum Belgii Provinciarum Dominis, Dom. Ordinibus Generalibus.

CXXX. Literae, quas CHRISTINA, Regina Sueciae, ad CONGREGATOS Osnabrugae et Monasterii

REverendi, Illustres, Magnifici, Generosi atque spectabiles Domini, Nobis sincere dilecti. Postquam divus Parens Noster, pientissimae atque gloriosissimae memoriae, plurimis injuriis provocatus, et magni momenti rationibus motus, ad sui, suorumque atque amicorum defensionem arma suscipere coactus fuisset, nihil habuit, prius, quam ut inter arma, et indultas a divina bengnitate victorias, res sua cum adversa parte controversa, et Status Romani Imperii, jam multos annos summo cum discrimine vicinorum turbatus, justis tutisque mediis componeretur, et pristino nitori ac quieti restitueretur; neque dubitandum de pii hujus ac prudentis consilii et intentionis certo effectu, nisi divino Numini placuisset, abrumpere optimi Parentis Nostri vitae terminos, eoque modo permittere, ut coepta Orbis Christiani conquassatio non modo protraheretur in hos multos annos, sed se quoque extenderet in vicina Regna et Respublicas, cum plurimorum florentium Statuum ruina et nominis Christiani summo discrimine atque dispendio. Nos haeredes ut Regni jurisque, sic belli atque oneris paterni, id unice ac impense intendimus, atque a Nostratibus, quibus rerum Nostrarum,

imprimis Pacis ac belli curam per Germaniam commisimus, intendi voluimus atque mandavimus, ut observatis rerum temporumque momentis, quaslibet occasiones justas et aequas arriperent, tranquillitati Orbis Christiani ac Romano Imperio, nostro Regno, confoederatis nostris atque aliis in bello suas partes agentibus, vetera jura amicitiae ac quietis renovarent. Et quae hisce motibus causam tribuerunt, aut animorum distractiones pepererunt, justis, aequis ac tutis rationibus ac mediis componerent, adsopitis iis omnibus, in quantum obtineri potuit, quae diutius disjunctos et alienatos detinere animos dissidentium posse viderentur. Non detinebimus Nos longa enarratione eorum, quae acta antehac sunt bello, quae rerum facies fuit a tempore Pacis Pragensis, et quae subsecuta sunt, quantum temporis, operae et impendii insumptum est, antequam praeliminaria tractatuum Pacis haberi potuerunt; quantum studii, laboris, industriae impensum est, in Ipsos Pacis Tractatus, ab omnibus iis, quorum aut res acta est, aut qui deputati negotio conficiendo fuere, cum nemo id accuratius norit, quam Vos ipsi, qui Principum Principaliumque Vestrorum nomine tanto tempore gravissimo huic et ponderosissimo operi insudaveritis. Nobis certe nihil magis curae fuit, quam divina aspirante clementia, firmam cum amicis et confoederatis Nostris in et extra Imperium retinere amicitiam, et Paci publicae ac Universali adaptatam intentionem, tum quoque ita moderari armorum fini, ut quocunque fortunae cursu non impedirentur, sed promoverentur Tractatus Pacis justae

et universalis, licet aliud intendi atque agi ab adversa parte non difficulter animadverterimus. Nunc postquam ex relatu Nostrorum Plenipotentiariorum intelleximus, pleraque omnia majoris momenti quae bello causam dederunt, aut ex ipso bello enata sunt, mutuo assensu maxima sui parte adsopita et conventa, spes fit, si transactis insistatur, et pauca, quae supersunt, leniore manu habeantur, cunctam malorum segetem brevi resecari et pacem restabiliri posse, ut praeter stipendiorum militi Nostro debitorum solutionem, nonnisi pauca restare videantur. Id Nos maxime afficit hanc militis Nostri satisfactionem invidiose traduci, et non nisi convitia in Nos et militem Nostrum, de Statu publico omnium benemeritum spargi, et adjunctis minis praeter omne fas in deterius verti. Ideo quanquam non dubitemus, Plenipotentiarios Nostros suum fecisse facturosque officium, innocentiam et Nostram et militis Nostri perspicue declarando, atque Jus et aequitatem postulati ac intentionis Nostrae asserendo, ut iis non difficulter acquiescere possemus; tamen cum omnia hucusque adeo probe successerint, ut spes nunc affulgeat, non pacis tantum et quietis publicae, sed etiam consolidationis animorum inter Nos, Regnumque nostrum et confoederatos atque Imperatorem Statusque Imperii, id ex re visum est esse, ut literis hisce Nostris Plenipotentiariorum Nostrorum asserta firmaremus, et quae mens Nostra sit, circa militis Nostri stipendia paucis explicaremus. Notum est et Vobis et universis rerum praesentium gnaris, militem Nostrum sine differentia, cujuscunque

sit generis, non tantum pro Nostra, sed communi Imperii salute, multis nunc retro annis pugnasse et summas difficultates ac labores, vulnera et pericula exantlasse, summa et admirabili cum constantia ac fortitudine, ut negligi aut transiliri sine turpitudine aut infamia non possit. Haud equidem negari potest, Status Imperii diuturno bello exhaustos, et florentes olim Provincias, caesis hominibus atque animalibus, ferme in solitudinem redactas, per bellicas hospitationes, stativa, transitus atque excursiones; At cum hi bellorum comites sint, et si bella continuent, adhuc genio belli ejusdem comites futuri, nihil mirum, si durante bello arceri nequiverint; Neque in praesens tam anxie cogitandum, quomodo quis sublevari difficultatibus et oneribus, quam quomodo malorum principia tolli possint, etiamsi id fieri nequeat, nisi grandi onere, quod speciem mali habere necesse est. Cogitate vero et perpendite secundum Deum nostro studio et optima intentione; nostri vero militis indefesso labore ac opera id contigisse Imperii Statibus felicitatis, ut sopitis, quibus hactenus exagitati sunt, litibus et controversiis, coalescere coeperint, et magis coalescere possint, in conformitatem unius corporis atque consilii. Neque tantopere aestimate malorum sensum, quo affecti bello Status fuerunt, quam bona, quae inde eveniunt: Siquidem Libertas publica Statuum Imperii, neque aliis rationibus olim acquisita neque nunc conservari potuerit. Idque a Vobis nomine Principum ac Principalium Vestrorum ex parte observatum animadvertimus; dum militi Nostro satisfactionem

quandam haud recusatis in toto, sed eandem ita accisam et decurtatam offertis, aliis quoque adjectis clausulis, ex quibus militum Nostrorum multo citius distractio, quam satisfactio subsequi possit. Admonendi igitur ea de causa videmini, ut cunctis recte ponderatis, militis nostri virtutem atque servitia non Nobis tantum, sed magis Principibus ac Principalibus vestris hactenus praestita perpendatis, et ex eo quid aequum et justum, tum quid fieri possit et debeat, sua lance libretis, atque exinde quid opus facto statuatis. Quod si rem accuratius paulo examinare volueritis, non difficulter pro Vestra prudentia deprehendetis consilia contraria, specie quidem forsan jucunda et laeta, sed tractatu difficilia, ipsoque eventu tristia futura, ut quam viam elegeritis mitiorem, eandem fore magis lubricam et salebrosam actu ipso sentiatis. Nos optimo jure et propter summa militis nostri praestita servitia, tam Nobis, quam Statibus Imperii, magni aestimamus ejusdem constanter exantlatos labores, et difficultates justa recompensatione dignas judicamus, et Vobis statum conditionemque ejus optimo modo, commendamus; Neque tamen hanc Nostram commendationem a Principibus et Principalibus Vestris, aut a Vobis reputari volumus, quam cum justa consideratione aequitatis et praesentium rerum Vestrarum, ut et meritorum militis Nostri, et quid jure fieri possit ac debeat, aequa lance ponderentur; Merita enim militis et fructum conservatae libertatis publicae in Imperium redundantem ex una parte aestimari exoptamus, ex altera vero praesentem Principum et Principalium Vestrorum conditionem

recte librari et ponderari aequum est, ne haec supra modum oneretur, neve miles se neglectum, Jure quaeratur, cujus rei justam et aequam rationem Vos habituros, et praesenti tempori adaptaturos haud ambigimus, ne vel Paci mora et executioni impedimentum injiciatur, vel sub nimio onere Status ipsi succumbant, quod prudentissimo Vestro judicio relinquimus. Nos quidem super quanti ratione hactenus fuimus sollicitae, ut utriusque aequus respectus haberetur, verum postquam eousque Pacis negotiationem deductam animadvertimus, non possumus non et militem ad aequa postulata hortari et Vobis autores esse, ut ejus merita denique pacem ipsam, quae sine militis justa satisfactione nunquam haberi poterit, expendatis, atque in eo tam promptos Vos exhibeatis, quam non dubitamus Pacem a Statibus ipsis et vobis summopere desiderari et exoptari. Nihil erit in Nobis morae aut impedimenti, quo minus Pax exoptata, et tranquillitas universalis, tot annos jam exulans, divina aspirante clementia, rursus reflorescat, ac si quid amplius ad illum scopum contribuere poterimus, opere et consilio nihil sumus studii Nostri intermissurae, Deum Optimum Maximum animitus precantes, ut voto Nostro annuat, et vestris consiliis, laboribus atque industriae dignos effectus largiatur. His vos Deo commendamus. Dabamus in arce Nostra Stockholmensi die 17. Junii 1648.

Reverendis, Illustribus, Magnificis, Generosis atque spectabilibus, nobis sincere dilectis, Dominis Romani Imperii Electorum, Principum et Statuum ad Tractatus Pacis Osnabrugae et Monasterii in Westphalia Deputatis Consiliariis ac Legatis.

CXXXI. Literae DN. BRUINII, Legati Hispanici, ad. S. R. Imp. PRINCIPUM et STATUUM LEGATOS Pacis tractatibus in Westphalia consummandis destinatos, quibus eos, ut modum enormibus Gallorum postulatis ponere studeant, modeste compellat. 1648. Domini.

CUm intellexerim Dominum Servientium nuperrime Instrumentum Pacis, de quo Galliae nomine cum Imperiali Majestate pacisci cupit (exclusis tamen ab ejus communicatione Caesareis Legatis) ad Vos transmisisse, eodemque tempore conatum fuisse, sinistras quasdam impressiones circa Regis Clementissimi, Domini mei, ad quietem publicam, animum Vobis ingerere; petito in hunc finem a Domini Comitis de Penneranda absentia praetextu, et ab hac erronea suppositione, quod nullus hic amplius sufficienti ad Pacem Hispanicam tractandam facultate praeditus supersit, mearum partium esse duxi, oculis Vestris subjicere, aut vobis in memoriam revocare eam Plenipotentiam, qua Dominus Comes de Penneranda, et Ego hactenus, usi fuimus, illamque pariter, qua Domini Galliae Legari usi fuere, inter utrasque Partes Dominorum

Mediatorum directione fuisse compositas et formatas, observata utrinque ad reciprocam contractuum ineundorum validitatem et integram contractantium satisfactionem in praedictis Plenipotentiis aequalitate, ut nuda lectione earundem Plenipotentiarum, quae publice editae, et in manus dictorum Dominorum Mediatorum extraditae fuerunt, nec non ex mutua collatione ultra apparebit, unde perquam manifestum est, eandem prorsus penes me modo tractandi potestatem remanere, quae me absente apud Dominum Comitem de Penneranda remansit, dum a die 9. Februarii ultimo praeteriti ad 30. Martii in Belgio agerem et commorarer, et cum non ulterius ipse ab hoc Conventu hodie distet, quam tunc ego distabam, nulla idcirco subesse potior ratio querelarum videtur, quam tunc temporis id ipsum quoad Dominum Longevillanum inferri potest, dum Domini ejus Collegae ab illo sejuncti essent: sed quamvis ultima procuratio, sen Plenipotentia, quae Domino Comiti de Penneranda, Mihique hactenus inserviit, tunc pro me solo non sufficeret, ipsiusque separatione dissolveretur, hoc tamen casu uti possem alia mea praecedenti data 11. Junii Anno 1643. qua sua Catholica Majestas mihi separatim plenam et absolutam potestatem tribuit ad audiendum, proponendum, tractandum, conferendum, capitulandum et paci subscribendum, tum ad ea praedictam suam Majestatem obstringendum, de quibus ego convenissem, fidem promissaque Regia oppignorando, sese in forma debita, quocunque tempore, illa eadem approbaturam, ratihabituram et executioni,

mandaturam, quaecunque a me gesta fuissent (ipsa sunt expressa et formalia Procurationis verba) quam sua Majestas sufficientem et nulli contradictioni obnoxiam existimat, quemadmodum suis Literis 2. Junii, Anni hujus 1648. datis declarat, quibus jubet Dominum Comitem a Penneranda ad Serenissimum Archiducem Leopoldum, et inde Hagam Comitis ad Dominos Provinciarum unitarum Status Generales proficisci, intra quod itineris spatium unaque hebdomada et quovis triduo, certior reddi eorum omnium, quae hic peraguntur, atque responsum subinde eodem temporis intervallo subministrare, nec non huc statim regredi, si ad conclusionem Pacisque subscriptionem res vergere videantur; Adeo ut non parum mirari liceat, Dominum Servientium in hanc assertionem prorupisse, quod nullus in hoc congressu amplius reperiatur, cui de pace Hispanica agendi facultas competat, et hinc manifeste eas intentiones, quas semper fovimus, a Pace aberrandi omnibus patere; quasi vero quispiam dubitet, ab annis integris unice per Galliam stetisse, quo minus Pacis conclusio iniretur, isque Tractatus absolveretur, qui magis emolumenti ipsi Galliae collaturus sit, non aliis solum omnibus, quos ipsa instituit quovis tempore, sed qui inter quoscunque Principes Christianos peracti unquam fuere, concessis nempe iis omnibus, ex Nostra parte, quae a Nobis ejusdem Galliae nomine, Domini Legati Generalium foederati Belgii Ordinum, mense Julio Anno 1646. petierant, et aliis adhuc supradictis, quae a Nobis utique concedi ulterius efflagitaverant, quae tamen

omnia in cassum abiere, adeo ut non modo ipsi Legati, sed et eorum superiores aversionem tandem Gallicam a Pace, nulla emendationis spe, plenarie cognoscentes, et aliunde coacti Nostrum procedendi modum ob suam singularem sinceritatem depraedicare, eo adducti fuerunt, ut peculiarem suum cum Nobis Tractatum concluderent; nec solum antiqui Galliae Foederati hoc suae a Pace declinationis, nostrae vero in eam propensionis Testimonium praebuere, sed ipsi etiam Galliae populi, totiusque Regni Parlamenta et Ordines, etsi praelibata tantum eorum superficie, quae polliciti fueramus, conquesti sunt de nimia praecipuorum quorundam Ejusdem Regni Ministrorum retinentia, quam hujusmodi Tractatuum Coronae Galliae adeo proficuorum omnibusque Christianissimi Regis subditis necessariorum conclusioni opponebant, praeter hujusmodi tam apertas rationes poterunt Dominationes Vestrae earum recordari, quas modus procedendi Gallorum in Tractatibus cum Imperio Vobis abunde suppeditabit, ob mutationes quae identidem ab ejus parte supervenerunt, cum finis quarundam petitionum suarum (licet jure merito postremae ab omnibus censerentur, nullasque amplius adjungendas ipsimet Galli assererent) esset, tamen tantum initium aliarum magis enormium tot admixtis dependentiis et connexitatibus, cum praetensionibus aut indigenarum aut exterorum in Germania, tot machinationibus et peculiaribus Tractatibus, cum quibusdam Imperii membris, in totius corporis praejudicium, ut inde nihil sperandum fuerit, praeter confusionem ex una parte, ex

alia vero divisionem, quam Dominus Servientius ulterius adhuc promovere velle videbitur, per exclusionis circuli Burgundici et causae Serenissimi Ducis Lotharingiae propositionem, quamvis uterque ab Imperio nulla ratione seu status, seu honoris, seu securitatis, seu gratitudinis possit separari: insistendo praeterea, ne quis Imperii Princeps vel Status, quicunque ille sit, seu generice seu specifice, imo, ut nec ipsa Caesarea Majestas Regi Catholico, Domino meo, quodcunque auxilii genus nullatenus possit subministrare, quae omnes praetensiones ipsa Naturae jura cum caeteris omnibus perimunt, libertatemque Imperii destruunt, cujus tamen patrocinium pro invasionum, hostilitatumque suarum praetextu Gallia absumpsit, multotiesque et solenniter contestata est, se nullam unquam compensationem ob eas, quas Imperio illatura esset, suppetias praetensuram, quin suas copias gratuito immissuram, propriisque expensis, absque ullo Imperii onere sustentaturam, tum ejusmodi libertate restituta revocaturam. Suae quidem libertati vim illatam esse somniabat, quorum promissorum loco, majori ejusdem Imperii parte devastata, aliam sibi reservare praetendit, et in perpetuum ab eo divellere, quemadmodum alias eodem auxilii titulo tres Episcopatus, Tullensem, Metensem et Verodunensem avulsit et retinuit. Nec dum ex eo damno satiata, quod per se ipsam Germaniae inferebat, advocavit, impulit et sustentavit Coronae Sveciae vires, Societatem cum ea ineundo, ut cum illa utique Imperii spolia divideret. Tum demum hodie, ut funditus evertat, magnis instantiis urget Domesticorum

Principum, et omnimodo de eodem Imperio benemeritorum sejunctionem, a quibus tamen solis posset deinceps in extremis suis angustiis opem aliquam expectare. Quod a Vobis peto, ut pro solita Vestra prudentia, vestroque in utilitatem et conservationem dulcissimae Patriae zelo considerare velitis, et si lubet, id ipsum, quod in hac materia sentio, toti illustri coetui, cujus directio penes Vos est, communicare, aliqua spe fretus, eum qui mihi alias contingit, honorem, meum etiam suffragium in eodem percelebri Collegio emittendi Ratisbonae et Francofurti, majorem mihi fidem conciliaturum, ob eam, quam habere potestis notitiam rectitudinis, actionum mearum et singularis reverentiae, quam semper Vobis exhibui, a qua nunquam recessurus sum, nec a voluntate contestandi quam vere sim

CXXXII. Literae a STATUUM S. R. IMP. ad generales Pacis tractatus DEPUTATIS CONSILIARIIS ET LEGATIS, ad LUDOVICUM XIV. Galliae Regem exaratae, quibus ipsi mentem, suam circa satisfactionem a Gallicis Plenipotentiariis desideratam, declarant, 1648.

DIuturno ac salutari Pacificationis opere, divina favente Clementia, eo perducto, ut quantum Caesaream et Regiam Majestates concernit, omnibus suis numeris sit absolutum, colophonem ei Gallicorum negotiorum perfectione imponere, atque publicis calamitatibus, quibuscum Germania tam misere hucusque conflictata est, finem facere contendentibus, obstitit Nobis, praeter spem et expectationem, satisfactionis Gallicae, ante annum circiter Monasterii inter Caesareae et Regiae Vestrae Majestatis Plenipotentiarios inita conventio. Quis scopus, aut quae intentio armorum Gallicorum ab initio horum motuum fuerit, publica literarum, nec unquam intermoritura loquuntur monumenta. Nimirum nihil aliud, quam ut Statibus Romani Imperii sua jura, Dominia atque Libertates, in quibus illa securitati tam Imperii, quam Vicinorum Praesidii non parum collocavit, restituantur, atque eo modo sarta tecta maneant, quo ante hos motus constitere; Nec tamen renuimus, quin praeter tres illos Episcopatus, Metensem, Tullensem et Verodunensem, quatenus illi cum territoriis aut districtibus eorum ante hos motus possessi fuerunt, etiam quantum in Nobilissima Germaniae Provincia Alsatia, Domus Austriaca hactenus haereditarie possedit, satisfactionis loco cedat; ut tamen omnibus et quovis tempore constare de hac Nostra voluntate queat, scripto eam comprehendimus, itaque Regiae Majestatis Vestrae Plenipotentiario,

Illustrissimo Domino Comiti de Servient. etc. per manus Excellentissimi Domini Salvii tradi fecimus. Verum ut juxta tenorem adjunctae copiae Ipsi satisfactionis contextui generalius loquenti declarationem hanc Nostram et consensum adderet, impetrare ab ipso, defectum mandati jugiter allegante, non potuimus, dehinc autem non exigua negotio Pacificationis remora injecta est. Unde rem omnem ad Regiam Majestatem Vestram perferre, necessarium esse duximus, nulli dubitantes, quin consensum hunc Nostrum aequitati consentaneum ita comprehensura sit, ut desiderari a Nobis hac in parte ulterius nihil queat. Sane quemadmodum Domini Caesareani, sese plus juris, quam Domui Austriacae in Alsatia hactenus competiit et olim Episcopi in praedictis Episcopatibus possederunt, in Coronam Galliae, neque transferri voluisse, neque potuisse serio affirmant, eoque nomine ad fidem Protocollorum provocant; Ita nec in Nostra situm est potestate ulli Constatuum Imperii praeripere, quae neque Nobis accepta ferunt, neque precario, sed jure suo possident. Idque ut speramus tanto minus Regia Majestas Vestra a Nobis exiget, quo magis compertum exploratumque habemus, eandem sumpsisse arma non ad infringendum, sed recuperandum et reservandum jura Imperii et Statuum, ceu amicorum et ex parte Confoederatorum Coronae Galliae. Ut igitur Tractatus Pacis eo citius ad optatum perduci finem, et patria Nostra ex diuturnis bellorum tempestatibus in portum tranquillitatis venire queat, pro ea, qua publici boni gratia urgemur fide et

sollicitudine, communi omnium Ordinum ac Statuum Imperii nomine certo confidimus et rogamus, ut Regia Vestra Majestas immutabili huic declarationi, utpote Legibus Imperii, Juribus Statuum, intentioni Dominorum Caesareanorum et promissionibus Regiis per literas et Legatos saepissime iteratis omnimodo conformi, locum relinquat, nec contra illam supra memoratam conventionem ullo modo extendi patiatur, atque ita quod subinde palam professa est, reipsa comprobet, nihil sibi tranquillitate Orbis Christiani prius esse, nihil antiquius. Nos nihil intermittemus eorum, quae a Nobis conferri illuc poterunt, omniaque fausta ac salutaria insimul toto pectore apprecantes, quavis inter manus nascente occasione testatum reddere cupimus, quam simus

Sacri Rom. Imperii Electorum, Principum ac Statuum ad hosce Generales Pacis Tractatus Deputati Consiliarii et Legati.

CXXXIII. Literae SENATUS POPULIQUE ANGLICANI nomine ad SENATUM HAMBURGENSEM exaratae, quibus popularibus suis Hamburgi commorantibus, fidelitatis et homagii

PErspecta nobis aequanimitas vestra dubiis in rebus nostris, facit nunc, ut sane prosperis, ac bene gestis, de vestra voluntate, et amico in nos animo nequaquam dubitemus. Nos quidem, confecto jam paene bello, et profligatis ubique Patriae hostibus, nihil aequius, aut ad Pacem, Remque publicam stabiliendam firmius esse duximus, quam ut illi, qui vel libertatem, ductore semper Deo, per Nos adepti sunt, vel vitam atque fortunas, post belli civilis facinora, nostro dono atque gratia receperunt, nobis vicissim suis Magistratibus fidem et officium, solenni, si opus esset, more testarentur atque praestarent. Praesertim cum tot homines inquieti et inimici, semel atque iterum in fidem accepti, nullum neque domi neque foris perfidiose agendi, novasque turbas excitandi finem faciant. Itaque formulam quandam sponsionis perscribendam curavimus, qua omnes, qui aut munus aliquod in Republica sustinerent, aut Legum praesidio muniti incolumitate, otio, caeterisque vitae commodis fruerentur, conceptis verbis se obstringerent. Hanc etiam per omnes Colonias et quacunque gentium nostri cives negotiandi causa agerent, mittendam censuimus; ut eorum quibus praeficimur fidem, prout decet atque necesse est,

exploratam et cognitam habeamus. Quo magis mirari subit, quod ex urbe Vestra mercatores Nostri scribunt, sibi mandata Nostra per unum atque alterum Vestri Ordinis exequi non licere. Sane quod potentissimae foederatorum in Belgio Provinciae, suarum rerum et rationum consultissimae, nihil ad se pertinere existimarunt, si peregrini scilicet Angli debitam suis domi Magistratibus in haec vel illa verba fidem astringant, id quo pacto Vestrae Civitati suspectum aut molestum esse possit, fatemur plane nos nescire. Verum hoc a privato quorundam sive studio sive formidine profectum, quos errabundi quidam et pulsi Patria Scoti, minis dicuntur impulisse, ut mercatores nostros a fide sua nobis obliganda deterrerent, Civitati non imputamus. Interea tamen summo vos opere hortamur atque etiam rogamus (non enim mercatura jam, sed Respublica ipsa agitur) ut ne quenquam apud vos patiamini, cujus hoc nihil potest interesse, autoritati, quam Nos in nostros populares, non exterorum arbitrio aut judicio, sed jure patrio obtinemus, suam quamcunque autoritatem interponere. Quis enim non aegre ferat, si Nos Vestris hic Hamburgensibus sua erga vos fide interdiceremus. Valete. Dabantur 4. Januarii, 1649.

CXXXIV. Literae, quibus PARLAMENTUM REIPUBLICAE ANGLIAE, PHILIPPUM IV. Hispaniarum Regem requirit, ut Antonio Ascamo, nomine suo in Hispaniam transituro honestum ac tutum

ANtonium Ascamum Virum probum, eruditum et luculenta familia ortum, de rebus in commune tam Hispanorum quam Anglorum genti, ut spes est, valde utilibus, ad Majestatem Vestram legamus. Quamobrem ut ei honestum iter, atque tutum in Urbem Regiam, sicut moris est, nec non et reditum concedere et praestare velis, parem referre gratiam parati officiose petimus. Sin id minus placuerit, ut quae Vestra hac in parte sit voluntas, ei quamprimum significetur, utque tuto quo volet abeundi potestas fiat. Dab. 4. Febr. 1649.

CXXXV. Literae Credentiales a PARLAMENTO REIPUBLICAE ANGLIAE ad PHILIPPUM IV. Hispaniarum Regem Antonio Ascamo datae, 1649. Serenissimo ac Potentissimo Principi Philippo IV. Hispaniarum Regi Parlamentum Reipulicae Angliae salutem.

QUis rerum Nostrarum status sit, quamque atrocibus injuriis subacti, sumptis tandem armis capessendae libertatis consilium ceperimus,

constituta, qua nunc utimur, Reipublicae forma, neque Majestatem Vestram potest latere, neque alium quemvis, qui evulgata super hac re scripta Nostra aequo animo perlegerit. Nobis profecto fidem Nostram, aequitatem, patientiam, testatam cunctis et probatam reddere, autoritatem etiam, honorem et decus Nostrum adversus infames exulum et perfugarum linguas tueri, apud idoneos rerum aestimatores difficile non debet esse. Nunc quod exterarum nationum magis interest, deletis aut depressis Patriae hostibus, Deo nempe mirifice adjuti ad pacem et amicitiam omni Imperio potiorem cum vicinis gentibus habendam paratos Nos esse palam atque ex animo profitemur. Has ob causas spectatae solertiae et probitatis Virum Antonium Aschamum in Hispaniam ad Majestatem Vestram misimus; qui de amicitia deque solito inter utramque gentem commercio cum Majestate Vestra agat; vel etiam ad novas pactiones, si ita visum fuerit, de integro sanciendas viam muniat. Huic igitur Vestrae Majestatis adeundi copiam ut faciatis, ejusque incolumitati, nec non etiam honori, quoad isto apud Vos munere perfuncturus est, velitis prospicere rogamus: Ut et ea quae a Nobis mandata habet, utrique genti, ut speramus profutura, libere exponat, et mentis vestrae, qui sensus his de rebus sit, nos quam primum certiores faciat. Westmonasterio dat. Febr. IV. Anno MDCXLIX.

CXXXVI. Literae PARLAMENTI REIPUBLICAE

MUlta nos et infidae pacis, et intestini belli mala ultima perpessos, eo demum loci redactos fuisse, ut si salvam Rempublicam vellemus, ejus administrandi ratio magna ex parte immutanda esset, ex iis, quae a nobis hac de re scripta publice et declarata sunt, Majestati Vestrae jam pridem notum esse arbitramur. Quibus ut par est, si fides potius haberetur, quam improbissimis perditorum hominum calumniis, sane qui foris de rebus Nostris pessime jam sentiunt, iis fortasse multo aequioribus uteremur. Nam quod Nos jure Nostro proque gentilitia Anglorum libertate, recte et majorum more fortiter fecisse contendimus, de eo pravas et obstinatas nequissimorum hominum opiniones ex animis evellere, humanae opis aut ingenii certe non est. Nunc autem quod Nobis cum nationibus externis commune, et in rem utrinque magis existit, amicitiam et commercium, quod nostris hominibus, cum vicina quacunque gente consuevit esse, non imminutum sed auctum atque ratum magnopere cupimus. Cumque

Vestro in Regno populares nostri permagna, et per utrique genti quaestuosa habeant negotia, iis ne impedimentum aliquod aut incommodum afferatur, quantum in Nobis est, curabimus. Id vero praedicimus frustra fore, dum piratis et defectoribus Nostris perfugium sibi Vestris in portubus reperire, et onerariis Anglorum navibus, vi captis atque direptis, bona civium nostrorum sub hasta vendere Olissipone, ut nuntiatur, permissum est. Huic malo, quo maturius occurratur, et de ea, quam petimus amicitia clarius ut constet, Nobilissimum Virum Carolum Vane Oratoris munere praeditum cum mandatis atque diplomate, commissi sibi muneris teste, ad Majestatem, Vestram legavimus: Eum itaque benigne audire, fidem ei adhibere ejus denique incolumitati atque honori per omnes regni Vestri fines, ut velis consulere obtestamur. Haec omnia et Nobis pergrata, et Majestati Vestrae, si forte usus venerit, nostra omnium officia mutua fore pollicemur, Westmonasterio datae 4. Febr. 1649.

CXXXVII. Literae SENATUS POPULIQUE ANGLICANI, ad SENATUM HAMBURGENSEM, quibus si mercatoribus suis Hamburgi degentibus, ut imposterum meliori fide ibidem agant, mandasse nuntiant, utque popularibus suis contra perduellium Anglorum insultus praestent in urbe sua praesidium, serio precantur, 1649.

QUam diu, quamque multis de causis instituta a majoribus Nostris cum amplissima civitate Vestra amicitia in hunc usque diem permanserit, et vobiscum una libenter agnoscimus, et saepius etiam recolere non est molestum. De eo autem quod ex literis Vestris 25. Junii datis intelligimus, homines quosdam Nostros non ea, qua soliti sunt fide ac probitate in suis apud vos negotiis versari, nos quidem ad certos ejusmodi rerum peritos statim retulimus, ut in lanarios, caeterosque panni opifices acrius inquirerent; eamque porro operam daturos nos esse pollicemur, ut et aequi bonique studium apud Nos, et nostra omnia erga vos officia constare sentiatis. Verum et quiddam est, quod etiam a Vobis vicissim, non nos duntaxat, sed ipsum jus et fas omne postulat; ut nostrae gentis mercatoribus, vestris hospitibus et sua privilegia conservare, et eorum vitam atque fortunas, prout ea civitate dignum est, vestris opibus defendere velitis. Quod, ut prioribus literis enixe petivimus, ita nunc etiam ut vehementius efflagitemus, faciunt quotidianae mercatorum querelae, quas ad Nos deferunt, suam nimirum salutem atque rem omnem rursus apud Vos in dubio esse. Quamvis enim literarum nostrarum, quas pridem ad Vos dedimus, fructum aliquem ad tempus percepisse se fateantur, et ab injuriis nefariorum hominum aliquantum respirasse, nunc tamen post adventum

Cochrani illius in Urbem Vestram (de quo etiam prius questi sumus) qui mandatam jam sibi a Carolo defuncti nuper Regis filio legationem nescio quam praedicat, se omnibus contumeliis, minis, armis etiam sicariorum petitos solita vestra defensione atque tutela caruisse. Adeo ut cum unus atque alter e mercatoribus cum ipso etiam Societatis Praefecto, in navem quandam praedatoriam per insidias abducti essent, caeterique Vestram fidem implorarent, a vobis tamen nullum auxilium impetrare potuerint, donec ipsi suo marte Mercatores, non sine magno suorum discrimine, captos in eo flumine, cujus Vestra urbs domina est, ex latronum manibus eripere cogerentur. Quos cum illi bonis auspiciis domum reduxissent, et ab indigna servitute veluti manu asseruissent, captos etiam piratas ipsos in custodiam dedissent, Cochranum illum perfugam et perduellem eo audaciae processisse accepimus, ut et praedatores dimitti liberos et mercatores tradi sibi vinctos postulet. Vos autem etiam atque etiam exhortamur et obtestamur, si pactiones et foedera, et pervetustum utriusque gentis commercium, id quod petitis, inviolate servari studetis, ut nostri certum aliquod atque firmum sibi praesidium in Vestra fide, prudentia, autoritate collocare demum possint; Vos autem uti eos his de rebus benigne audiatis, tam de Cochrano, caeterisque sceleris illius sociis, quam de iis, qui nuper in Concionatorem, impune adhuc impetum fecerunt, supplicium sumere velitis, aut e finibus exire jubeatis. Neque pulsos atque exules Tarquinios amicitiae atque opibus populi Anglicani

anteferendos existimetis. Si enim per Vos non steterit, quo minus Reipublicae nostrae hostes quidvis licere sibi contra nos in urbe vestra confidant, quam non tuta aut honesta amplius nostrorum ibi commoratio sit, vos cum animis vestris cogitate. Haec Vestrae prudentiae et aequitati; Vos ipsos Divino Numini commendatos volumus. Valete. Dat. Westmonasterio, die 10. August. 1649.

CXXXIIX. Literae CHRISTINAE, Suecorum Reginae, ad GENERALES FOEDERATI BELGII ORDINES, quibus eos, ne quicquam foederi inter Sueciae Regnum et eorum Rempublicam inito, ejusque genuino scopo ac suae expectationi contrarium committi patiantur, solicite hortatur, 1649.

NOs Christina Dei Gratia Suecorum, Gothorum, Vandalorumque etc. (tot. tit.) designata Regina et Princeps haereditaria etc. etc. Celsis et Potentibus bonis Amicis et Foederatis Nostris, Dominis Ordinibus Generalibus uniti Belgii salutem et prosperos rerum successus. Celsi et Potentes, boni Amici et Foederati. Non dubitamus, quin literae Nostrae, die 31. Augusti nuper elapsi mensis ad Vos perscriptae, in manus Vestras recte pervenerint, ad quas responsum Vestrum primo quoque tempore praestolamur. Appulit hic secundum mandatum Nostrum diebus hisce Residens apud Vos Noster Petrus Spiringius Silbercrona Nobisque resolutionem Vestram, super facta

a se de foedere Danico propositione scripto comprehensam humillime obtulit. Quae cum prae se ferat, constitutum Vobis esse, nullum admittere vel inire foedus defensivum cum Serenissimo Daniae Rege, illis, quae Nobis aliisve Regibus ac Potentibus vobiscum intercedunt, adversum, grata quidem Nobis fuit haec, et annexa illi animi Vestri Declaratio, in amicitia Nobiscum colenda persistendi. Ea vero cum nonnihil dubia et obscura Nobis visa sit, neque expectationi Nostrae, quae de intentione in hac re Vestra cupimus certiores fieri, et explicite de ea informari, satis faciat, quin potius e re et usu utriusque Nostrum atque imprimis conservatione foederis Nostri mutui, et obtinenda ejus intentione, esse judicemus, ut collatis utrinque consiliis Nostra, et Vobis Vestra, circa negotium praetactum foederis, sententia indilate aperiatur. Constitueramus Eundem Residentem Nostrum illico ad Vos certis cum mandatis et accepta justa et sufficienti de mente Nostra informatione expedire, sed cum per incommodam valetudinem tam celeriter iter reditumque ad Vos suum maturare is nequeat, alium quempiam Ministrorum Nostrorum, qui Vobis animi Nostri de toto hoc negotio sensa coram exponat, et quae sint circa idem Vestra, desuper referat, hisce diebus amandabimus. Interea literis hisce Nostris denuo Vos adeundos et praemonendos esse censuimus, ne quicquam committatur foederi Nostro mutuo ejusque genuino scopo et expectationi nostrae dissonum, quin potius differatur negotium, usque dum fidelis communicatio per ministrum praefatum

institui Vobiscum poterit. Neque enim comprehendere animo aut assequi possumus, qua ratione ac fundamento comparari invicem nonnulli utriusque foederis articuli queant. Et metuendum insuper est ex reductione vectigalis Oresundici, ejusve occasione, Nobis atque subditis Nostris contra jura et Privilegia Nostra, nec non receptam consuetudinem, ipsaque adeo Regnorum pacta, intolerabile praejudicium, vel actutum vel temporis lapsu creatum iri. Quae, ut caetera incommoda in praesens taceamus, cum prudentia Vestra, re adhuc salva praecaveri poterint, certo Vobis confidimus, ut aequam horum rationem habeatis, nec causam Nobis suppeditetis de obtorra aliqua foederis Nostri mutui interpretatione imposterum querendi, vel turbatores tam sanctarum legum jure merito reconveniendi. Apud Vos non attinet haec prolixius commemorare, qui Nobiscum juxta probe noveritis rerum Nostrarum statum aeque ac Vestrum, ex insperata aliqua foederis mutui ruptura non mediocriter adfici, nec ullam Nos causam Vobis praebuisse, de re Nobis invicem comuni tam adversum in modum statuendi. Si quae minutiora inter privatos subinde obrepserint, invidiae quantillum obnoxia, ea sane apud Nos firmam foederis consistentiam haud quaquam debilitabunt, et aegre pariter adducimur, ut, quod apud Vos id efficere possint credamus. Quibus Vos Divinae Protectioni amice commendamus. Dabantur in Regia Nostra Stockholmensi, die 11. Octobris, 1649.

CXXXIX. Literae commendatitae, a JOHANNE GEORGIO I. Saxonum Electore, Domino de Schoenburgk, ad CAROLUM III. Mantuae Ducem traditae, 1650. P. P.

AD Nos perlatum est, juvenem generosum, Vasallum et subditum Nostrum, Dominum Johannem Ernestum a Schoenburgk, Dynastam in Glauche et Waldenburgk etc. una cum Johanne Ernesto de Milkau et Christiano Ludovico morum directore, in Dilectionis Vestrae Ducatu prope oppidulum Altare, non ita longe a Reipublicae Genuensis territorio dissitum, die 2. Novembris praeteriri anni a quibusdam nebulonibus et praedonibus in primo aetatis flore saevissimis manibus improviso interceptum, transfossum, trucidatum et ijoliatum esse. Sicut igitur immaturam hanc mortem proprer juvenum innocentiam, aggressorum nequitiam, Parentum, quorum unici fuerunt filii, vicem et affectionem graviter dolemus: ita intermittere non potuimus, quin genitori praedicti Domini a Schoenburgk etc. Literis Nostris commendatitiis, quas submisse petiit, in miserando et luctuoso hoc statu subveniamus. Proinde pro ea quae Nostris antecessoribus et Nobis cum Dilectionis Vestrae Domo Serenissima multis abhinc annis intercessit familiaritate et amicitia, imo et pro nominis sui Excellentia et effusi sanguinis humani atque Christiani dignitate peramanter rogamus, ut in pessimum id genus hominum

inquirere et nefandum istud scelus ac sacinus, quantum fieri potest, modis omnibus persequi, punire et ulcisci velit. Id erit aequum, justtim et pium et tanto Principe dignum, ejusque caeteris egregiis factis paret laudabile. Si quoque Nostras hasce literas aliquid ponderis apud Dilectionem Vestram habuisse intellexerimus, id oblata occasione amice demereri, et cuncta quae ab animo proficisci possunt optimo, studia deferre, nunquam intermittemus. Interim Dilectionem Vestram quae praedictum Dominum a Schoenburgk pro praestito sibi beneficio ad perpetuam gratitudinem devinciet, salvere et cum suis recte valere cupimus. Dabantur Dresdae, die 20. Januarii, MDCL.

CXL. Literae PARLAMENTI REIPUBLICAE ANGLIAAE, ad SENATUM GEDANENSEM, quibus ab eo, ne tributum mercatoribus Anglis a Magno Polonorum Concilio in urbe sua imperari permittat, obnixe contendit, 1650. Illustri et Magnifico Civitatis Gedanensis Senatui.

FRequentes ad Nos literae Mercatorum nostrorum, qui Borussiae per oram negotiantur, allatae sunt, quibus tributum grave quoddam et insolitum nuper in magno Polonorum Concilio imponi

sibi queruntur; ut decimam scilicet facultatum suarum omnium partem sublevando Scotorum Regi, nostro hosti suppeditarent. Quod cum juri gentium contrarium plane sit, tractari hunc in modum hospites et mercatores, iniquissimum etiam, ut cujus Tyrannide sint domi, divina ope, liberati eidem in aliena Republica stipendia persolvere cogerentur, non dubitamus, quin pro illa libertate, qua frui vos intelligimus, tam grave onus mercatoribus imperari in urbe vestra pati nolitis; in qua amicitiam et commercium, nec sine magno Vestrae civitatis emolumento, per tot annos habuere. Si est igitur, ut nostrorum hominum apud vos mercaturam facientium tutelam suscipere velitis, quod quidem cum ab aequitate et prudentia vestra, tum etiam a dignitate splendidissimae urbis haud dubitanter expectamus, eam operam dabimus, ut gratissimum id esse nobis omni tempore sentiatis, quoties in ditione nostra Gedanenses vel negotia habuerint, vel naves, quod saepe fit, ad portus nostros appulerint. Westmonasterio Dat. 6. Februar. 1650.

CXLI. Literae PARLAMENTI REIPUBLICAE ANGLICANAE, ad LEOPOLDUM, Ducem Austriae, Provinciarum in Belgio Hispanico sub Philippo IV. Praefidem quibus eum, Janam Pucheringam, Virginem Anglicanam, a Walcio quodam praedatorium in modum in Belgium abductam, ut liberam ac incolumem domum redire sinat, studiose rogant, 1650.

Serenissimo Principi Leopoldo, Austriae Archiduci, Provinciarum in Belgio sub Philippo Rege Praesidi.

UT primum ad Nos non sine gravissima querela perlatum est, Janam Pucheringam illustri et opulenta familia puellam haeredem, cum adhuc propter aetatem sub tutoribus esset, haud procul ea domo, in qua tum forte Grenovici agebat, de manibus et complexu famularum raptam fuisse, et parato ad id navigio in Flandriam subito deportatam, Walcii cujusdam insidiis, qui per fas et nefas omnia molitus est, ut pupillam locupletem vel ostenso mortis metu, ad nubendum sibi adigeret, huic tam atroci tamque inaudito sceleri primo quoque tempore occurrendum esse rati, dedimus quibusdam negotium, ut cum praefectis Neoporti et Ostendae (nam in ea forte loca infelix illa dicebatur appulsa) agerent de ingenua raptoris manibus eripienda. Qui utrique pro sua singulari humanitate et honesti studio, captivae, perque latrocinium domo abductae opem libenter tulerunt; illa vero ut praedatorum vim quoquo modo effugeret, in Caenobium votarum virginum veluti sequestro deposita est. Quam ut ille Walcius inde abduceret, actionem in foro ecclesiastico Iprensis Episcopi de contracto secum matrimonio instituit. Veruntamen cumet raptor et rapta nostrates omnino sint, ipsum etiam facinus in nostra ditione perpetratum, quod juratis testibus abunde liquet, haereditas denique tam lauta, quam illum imprimis, inhiasse constat, in nostra potestate sit,

hujus propterea causae cognitionem totam atque judicium ad Nos duntaxat pertinere arbitramur. Veniat huc igitur qui se sponsum nominat, suam hic litem instruat, quamque jure suam esse contendit uxorem, tradi sibi postulet. Hoc interim a Celsitudine Vestra vehementer petimus, quod et per nostrum internuntium Bruxellis commorantem jam aliquoties petivimus, ut afflictam et indignis modis habitam puellam, honestis parentibus bus ortam, sua ex patria praedatorium in modum abductam, quoad potes, liberam et incolumem redire domum sinas. Hoc abs te non nos tantum, si quam Vestrae Celsitudini parem a Nobis gratiam, parque beneficium reddi posse acciderit, sed ipsa etiam humanitas, ipse pudor, qui ad tuendum sexus illius honorem et pudicitiam viris bonis atque fortibus inesse debet, junctis una precibus efflagitare videntur. Vale. Westmonasterio, die 28. Martii, 1650.

CXLII. Literae PARLAMENTI REIPUBLICAE ANGLICANAE, ad SENATUM HAMBURGENSEM datae, quibus Richardo Bradshaw, Oratori suo, fidem haberi postulat, 1650. Parlamentum Reipublicae Anglicanae, Amplissimo Civitatis Hamburgensis Senatui Salutem.

DE controversiis mercatorum, nonnullis etiam aliis de rebus, quae Reipublicae nostrae dignationem aliquanto propius attingere videntur, scriptum inter Nos haud semel atque responsum est. Cum vero istiusmodi negotia solis literis confici vix posse intelligamus, esse autem a Carolo Stuarto immissos in urbem vestram seditiosos quosdam, nulla re magis quam scelere atque audacia instructos, qui id agunt, ut nostrorum horninum, quorum praesertim fides in Patriam perspectior sit, commercium tam vetustum in civitate vestra funditus tollant, idcirco virum nobilem et spectatissimum Richardum Bradshaw nostrum apud Vos Internuncium esse jussimus: qui secundum ea, quae a nobis mandata habet, de rebus iis atque negotii, quae cum utriusque Reipublicae utilitatihus conjuncta sunt, vobiscum uberius communicare et transigere possit. Hunc igitur ut benevole quamprimum audiatis rogamus; utque ei per omnia fides ea, isque honos habeatur, qui hujusmodi munus recte obeuntibus ubique gentium haberi solet. Valete. Westmonasterio. Dat. 2. Aprilis 1650.

CXLIII. Literae PARLAMENTI REIPUBLICAE ANGLIAE, quibus a JOHANNE IV. Lusitaniae Rege, ut Odoardo Poppamo Classis, debellandae ac captivandae piratarum Anglorum in Lusitaniae oris latitantium cohorti destinatae Praefecto ferre

QUod Oratorem nostrum et honorifice acceperit Majestas Vestra et benigne statim audierit, nullam interponendam esse moram statuimus, quin alteris quamprimum literis nostris intelligeres, gratissimum id Nobis accidisse, nosque nihil sanctius decrevisse, quam pacem, amicitiam, commercium, quod nobis cum Nationibus plerisque exteris, et inter eas cum Lusitanis jamdiu est, nullo nostro dicto aut facto, non prius lacessiti, violare; nec alia mente aut consilio classem Anglicanam Tagi fluminis ad ostium misise, quam hostes jam toties fugatos persequendi resque nostras repetendi, quas per vim et proditionem suis dominis ablatas, colluvies ista perfugarum vestras in oras, ipsamque etiam Olissiponem tanquam ad certissimas latrocinii sui nundinas asportavit. Verum isti homines cujus audaciae, furoris et insaniae sint, ex ipsorum moribus flagitio sissimis omnes jam pene Lusitanos abunde perspexisse arbitramur. Quo facilius a Majestate Vestra impetraturos nos esse confidimus, primumut illustrissimo viro Odoardo Poppamo, quem huic novae classi praefecimus, quibus potes rebus ad praedatores hosce debellandos, adjumento esse velis, utque cos cum Duce suo, non hospites sed piratas, non mercatores sed commercii pestes, jurisque gentium violatores, intra regni vestri portus et munimenta diutius

consistere ne sinas; sed qua patent Lusitaniae fines terra marique pelli jubeas: sin hoc minus, ut Nobis saltem pace Vestra liceat defectores nostros, et praedones propriis duntaxat viribus aggredi, et, si Deus dederit, in Nostram potestatem redigere. Hoc ut prioribus literis vehementer petivimus, sic jam idem studio maximo atque opere ab Majestate Vestra contendimus. Hac sive aequitate sive beneficio, non justitiae solum tuae famam per omnes gentes bene moratas adauxeris, sed et Nos imprimis populumque Anglicanum Lusitanis jam antea minime adversum, Tibi tuoque Populo majorem in modum devinxeris. Vale. Dat. Westmonasterio die 27. Aprilis 1650.

CXLIV. Literae PARLAMENTI REIPUBLICAE ANGLIAE ad SENATUM CIVITATIS HAMBURGENSIS, quibus eum, ut oratorem suum, contra exulum suorum violentas manus tueri, et in hos serio animadvertere velit, denuo rogat, 1650. Parlamentum Reipublicae Anglicae Amplissimo Civitatis Hamburgensis Senatui Salutem.

STudia Vestra, quibus venientem ad Vos Residentem nostrum accepistis, tam propensa, tamque egregia extitisse, et libenter intelligimus, et in eadem erga nos voluntate atque animo perseverare velitis, magnopere hortamur. Idque eo

vehementius, quod perlatum ad Nos est, exules illos nostros, de quibus jam saepe scripsimus, efferre se solito insolentius in urbe Vestra, nec contumelias solum, sed et minas quasdam atrocissimas in Oratorem Nostrum palam projicere. Hujus itaque salutem atque etiam debitum honorem hisce rursus literis commendatissimum vobis esse volumus. In illos autem perfugas et sicarios, tam veteres quam recentes, si maturius animadvertetis et nobis gratissimum et autoritate atque prudentia vestra dignum feceritis. Valete. Westmonasterio, Datae 31. Maj. 1650.

CXLV. Literae PARLAMENTI REIPUKUCM ANGLU CANAE ad PHILIPPUM IV. Hispaniarum Regem, quibus Antonium Ascamum, Oratorem suum, foedo parricidio Madriti corfossum esse graviter conqueruntur, utque de parricidis comprehensis conveniens sceleri supplicium sumatur, precantur, 1650. Philippo Quarto Hispaniarum Regi.

ANtonium Ascamum a Nobis ad Majestatem Vestram nuper missum Oratorem, eoque nomine a Praefectis vestris perhumaniter et publice acceptum, post itineris pericula tam longinqui, primo statim adventu in Urbem regiam, omni praesidio nudatum, tam foedo parricidio confossum in diversorio quodam, et cum Johanne Baptista de Ripa ejus interprete mactatum esse magno sane cum dolore accepimus. De illis autem parricidis

jam comprehensis, ut fertur, et in custodiam datis, qui non nos duntaxat per illius latera, sed vestram quoque fidem et honorem consauciare ac poene transfigere sunt ausi, deque eorum quibuscunque hortatoribus ac sociis ut supplicium tanto scelere dignum primo quoque tempore sumatur, opere quam maximo a Majestate Vestra petimus. Quanquam id nihilominus factum iri, quod petimus, utpote a Rege sua sponte pio atque justo, etiamsi nemo peteret, non dubitamus. Quod reliquum est, ut corpus exanime amicis suis atque famulis in patriam deportandum tradatur, utque eorum saluti, qui supersunt, ea, qua par est, ratione consultum atque provisum tantisper sit, rogamus, donec responso ad hasce literas, si fieri potest, secum ablato, vestrae pietatis atque justitiae testes ad nos quam primum redierint. Dat. Westmonasterio 28. Junii 1650.

CXLVI. Literae, quibus CAROLUS EMANUEL II. Dux Sabaudiae, JOH. GEORGIO I. Electori Saxoniae. Adeleidem Henriettam, sororem suam, Ferdinando Mariae, Electori Bavariae, matrimonii vinculis junctum iri nuntiat, 1650.

MUneris Nostri esse duximus, Serenissimam Vestram Celsitudinem Electoralem, pro singulari, qua in eam profitemur observantia, initi consilii participem facere de Domina Principissa Adelaide, sorore mea charissima, Serenissimo Principi Bavarico primogenito matrimonii vinculis

jungenda. Cum enim novo isto affinitatis nexu certum sit arctiorem iri, quae inter utramque inclytam Domum hactenus intercessit sanguinis, amoris et animorum conjunctionem, in commune utriusque incrementum, propagationem et gloriam. Piurimum afferet laetitiae Serenissimae Celsitudini Vestrae Electorali Domum Sabaudicam multis retro seculis sua agnatione gaudentem, proprio splendori illustrium affinitatum addidisse claritatem. Superest ut Celsitudo Vestra cumulum Nobis addat gaudii optata benevolentia sua, quam omni obsequiorum genere cupimus excolere. Datae Augustae Taurinorum die 15. Mensis Augusti 1650.

CXLVII. Literae PARLAMENTI REIPUBEICAE ANGLIAE ad FERDINANDUM II. Magnum Etruriae Ducem exarat et, cui pro favore poptilaribus suis exhibito gratias agit reciprocaque amoris et observantiae officia spondet, 1651. Parlamentum Reipublicae Angliae Serenissimo Principi, Domino Ferdinando II. Magno Duci Etruriae etc. Salutem.

LIteras Celsitudinis Vestrae 22. April. 1651. Florentiae datas et a Residente Vestro Domino Almerico Salvetti, nobis redditas accepimus, in quibus anglico nomini quantopere faveat Celsitudo

Vestra, gentemque eam quanti faciat facile perspicimus, id quod non solum mercatores nostri, qui in portubus vestris multos jam annos negotiantur, verum etiam adolescentes quique nostrae nationis nobilissimi atque honestissimi, qui vestras per urbes aut iter fecere, aut excolendi ingenii causa commorati sunt, testantur atque confirmant, quae cum nobis pergrata sane sint et acceptissima, tum hoc etiam atque etiam petimus, ut quo animo, quoque studio in Nostros mercatores, aliosque Nostrae Reipublicae Cives Hetruscam ditionem peragrantes, Serenitas Vestra consuevit esse, in eo velit perseverare: nosque vicissim pollicemur atque recipimus, quod ad Parlamenten attinet, nihil defuturum, quod et commercio et amicitiae mutuae, quae inter utramque Gentem jam diu inveteravit, firmandae ac stabiliendae possit conducere, quam quidem omnibus utrinque humanitatis officiis, mutuaque observantia in perpetuum conservari cupimus, atque optamus. Westmonasterio Datis 20. Januarii 1651.

CXLVIII. Literae PARLAMENTI REIPUBLICAE ANGLIAE ad SENATUM HAMBURGENSEM, quibus a Residente suo illius ditionis justitiam aliquoties contra quosdam genti suae insidiantes sine

PArlamentum Reipublicae Angliae, cum antiquam amicitiam, mutuumque commercium, quod inter gentem Anglicam Vestramque civitatem est, continuatum magnopere vellet et conservatum, haud ita pridem Richardum Bradsha warmigerum Residentis munere praeditum illuc misit, eique inter alia mandata eo spectantia disertis verbismandavit, ut contra quosdam vestrae ditionis justitiam efflagitaret, qui Societatis Anglicae concionatorem interficere sunt conati, quique Deputato et mercatoribus quibusdam illius Societatis praecipuis impias manus injecere, eosque in navem praedatoriam abduxerant, et quamvis praedictus Residens, cum exciperetur primum et audiretur, accepta ab hac Republica mandata illa sigillatim vobis nota fecerit, quibus justitiae Vestrae exemplum in maleficos illos edendum expectabatur, tamen cum expectationi nostrae responsum non esse intelligeremus, illud nobiscum cogitantes, quanto in periculo et nostri homines et illorum facultates versarentur, si de incolumitate illorum

et tutela adversus hostium malitiam et iniquos oppugnatores non satis provisum esset, rursus praedicto Residenti in mandatis dedimus, ut nostrum ejus rei sensum repraesentaret: Utque hujus Reipublicae nomine Vos, ut amicitiam et necessitudinem inter hanc Rempublicam vestramque civitatem initam magnumque usum, qui huic Reipublicae cum Vestra civitate intercedit conservare, adeoque mercatores nostros cum eorum privilegiis sine ulla violatione protegere velitis, hortaretur; utque nominatim in quendam, cui nomen Garmes est, qui se in hanc Rempublicam contumeliose gessit, certosque ex Societate Mercatorum Anglica, Vestra in Urbe commorantes, ad contumeliam hujus Reipublicae magnamque Nostrorum mercatorum molestiam in Spirensem Cameram publice citavit: quare reparationem ejusmodi expectamus, quae aequitati et justitiae consentanea est. De hisce capitibus et si quid amplius ad hujus Reipublicae cum Vestra civitate amicitiam pertinuerit, praedictum Residentem hujus Reipublicae nomine ad Vos jussimus accedere: cui, ut fidem amplam in iis, quae huc spectantia proposuerit, habeatis, rogamus. Westmonasterio, Datis 12. Martii 1651.

CXLIX. Literae PARLAMENTI REIPUBLICAE ANGLIAE, ad CHRISTINAM, Suecorum Reginam,

Majestatis Vestrae Literas ad Parlamentum Reipublicae Angliae 26 proxime elapsi Septembris Stockholmia datas per Petrum Spiering Silvercron accepimus et perlegimus: et veterem quidem amicitiam nec non commercium magnumque usum, qui Anglis cum Suecorum gente antiquitus intercedit, permanere atque indies augere vehementer atque ex animo cupimus: Neque dubitamus, quin Legatus a Majestate Vestra ampliter instructus venerit ad ea maxime proponenda, quae in rem atque decus genti utrique futura imprimis fuissent, quaeque Nos audire ex eo paratissimi fuissemus, et quod utrinque potissimum salubre atque utile videretur, id primo quoque tempore effectum reddidisse: Verum summo rerum Moderatori ita visum est, ut is, antequam audiri se petiisset de iis, quae Parlamento exponenda ab Majestate Vestra in mandatis habebat, ex hac vita excederet (cujus quidem desiderium ita aegre atque acerbe tulimus, ut qui simul in divina voluntate acquiescere debeamus) ut et Majestatis Vestrae quae mens esset adhuc scire nequeamus, ejusquerei progressibus in praesens mora injecta sit: Quocirca optimum nobis visum est hisce Literis, quas misso hac ipsa de re nuntio nostro, dedimus, significare Vestrae

Majestati, quam gratae Literae vestrae quamque acceptus Vester publicus minister Parlamento Reipublicae Angliae fuerit, simulque Majestatis Vestrae amicitiam quantopere expectemus; quamque etiam, ut par est, tantae principis amicitiam plurimi faciamus: deque illo quod inter hanc Rempublicam et Majestatis Vestrae Regnum est commercio exaugendo ita existimabimus, quemadmodum de re maximi utrobique momenti existimare debemus: quod et ea de causa Parlamento Reipublicae Angliae acceptissimum erit. Adeoque Vestram Majestatem divinae tutelae recommendare volumus: Quorum nomine et autoritate datis Westmonasterio, Mense Martio, Anno Dn. 1651.

CL. Literae PARLAMENTI REIPUBLICAE ANGLIAE ad PHILIPPUM IV. Hispaniarum Regem, quibus de novis tributis Mercatoribus Nationis suae impositis et injuriis illis in portubus Hispanicis, nominatim autem in Insulis Canariis illatis impense conqueritur, ac harum reparationem, illorum vero abrogationem obnixe ab eo effiagitat, 1651. Parlamentum Reipublicae Angliae Serenissimo ac Potentissimo Principi Philippo Quarto Hispaniarum Regi.

PErmagnas Nobis querelas deferunt hujus Reipublicae Mercatores, qui in ditionibus Majestatis

Vestrae mercaturam faciunt, de vi multa atque injuriis tibi illatis, deque novis etiam tributis sibi impositis a praefectis aliisque officialibus vestrorum portuum et locorum, ubi negotia habent, et nominatim in Insulis Canariis, idque contra foederis articulos, quos commercii causa utraque natio inter se sanxit. Quas eorum querelas veras esse jurejurando confirmavere. Nobisque demonstrant, nisi jus suum obtinere possint, suaque damna resarciantur, nisi denique contra vim istiusmodi atque injurias praesidium aliquod certum, atque tutelam et sibi et fortunis suis habituri sint, non posse se amplius iis in locis negotiari. Quibus eorum querelis graviter a nobis perpensis, cumque facta illorum Ministrorum iniqua, aut non omnino aut secus, quam res se habet, ad notitiam Vestrae Majestatis pervenisse existimemus, visum est nobis ipsas eorum querelas cum hisce literis ad Majestatem Vestram una mittere, nec dubitamus, quin Majestas Vestra cum ipsius Justitiae amore, tum etiam commercii causa, quod vestris haud minus quam nostris hominibus fructuosum est, suis praecipere velit, ut ab iniquis illis nostrorum vexationibus abstineant, utque hujus gentis mercatores expetitam justitiam obtinere queant, nec non debitam earum injuriarum reparationem, quae a Domino de Carillo de Guzmann, atque aliis illatae sibi sunt, contra praedictos foederis articulos, utque perficere velit Majestas Vestra, ut praedicti mercatores fructum illorum articulorum percipere queant, in eaque vestra tutela sint, ut tam ipsi, quam fortunae suae ab omni injuria liberae et incolumes

esse possint. Hoc autem magna ex parte consecuturos se esse putant, si ademptam sibi illam de judice conservatore schedulam, qui eos a novo quodam consulatu in se quidem iniquiore defendat, Majestas Vestra rursus concesserit; ne si nullum ab injuria refugium sibi detur, abrumpi illud commercium, quod utrique genti commoda haud parva attulit, violatis hunc in modum foederis articulis necesse sit. Westmonasterio, Mense Augusto, 1651.

CLI. Literae CONCILII STATUS PARLAMENTI REIP. ANGLIAE ad DUCEM SENATUMQVE VENETUM, quibus inter Joannem Dickons et Jobum Throckmorton mercatores Anglos ex una, et Joannem Piattum mercatorem Venetum ex altera partibus, de centum doliis Caveari controversiam esse nuntiat, utque memoratum Piattum ad Curiam Ammir alatus Anglicani, ubi lis penderet, ad jus ex lege audiendum remittant, amice contendit, 1652. Serenissimo Principi Venetiarum Duci, Senatuique Celsissimo, Concilium Status Parlamenti Reipublicae Angliae Autoritate constitutum salutem.

MErcatores quidam Nostri, quorum alteri Joannes Dickons, alteri Job Throckmorton nomen est, simulque alii apud Nos questi sunt, quod

cum Novembris octavo et vigesimo 1651. ex jure et autoritate Curiae nostrae Ammiralatus occupassent in navi Hirundine vulgo nuncupata, cui in Dunis consistenti Isaacus Taylor Magister erat, centum dolia Caveari vulgo dicti, quae sua propria bona essent, inque sinu Moscovitico Archangeli dicto eandem in navem imposita; atque in ea Curia, prout lege agitur, decretum obtinuissent, quo dicta Caveari dolia sibi traderentur, fide sua prius interposita, se in illius Curiae sententia acquieturos; quodque eadem curia, quo lis illa ad exitum perduceretur, cum pro more scripsisset ad Magistratus Judicesque Venetos, literas, quibus petebant uti Joannem Piattum (Veneta sub ditione degentem, qui Cavearum illum sibi vendicat) citarent, quo re per procuratorem in Ammiralatus curia Anglica se sisteret, ubi lis ista pendet, jusque suum probaret, tamen idem Piattus, et quidam David Rutts Hollandus, dum causa haec in nostro hic foro pendet, multum supradicto Joanni Dickons aliisque illis Mercatoribus de Cavearo isthoc negotium facessit; eorumque bona et facultates nexu occupandas Venetiis curat: quae omnia singulatim, et quid hactenus in praedicta nostra curia sit actum, in literis illis requisitoriis fusius exponuntur; quas, postquam a nobis inspectae essent, ad Serenissimam Venetiarum Rempublicam, ut Mercatoribus in hac causa adjumento esse possint, transmittendas censuimus; atque ab ea vehementer petimus, ut non solum illae literae vim suam atque pondus illic habere queant, sed etiam, ut bona illa et facultates Mercatorum, quas praedictus Piattus et David Rutts

nexu illigandas curarunt, liberentur; dictique rei ad nostram hic curiam remittantur, quid sui sit Juris in hoc Cavearo sibi vendicando lege experturi. Qua in re Celsitudo Vestra et Serenissima Respublica fecerit et quod aequissimum in se est, et quod illibata utriusque Reipublicae amicitia est dignum, quod denique, oblata quavis occasione, pari hujus Reipublicae benevolentia atque officiis compensabitur. Datis ab Alba Aula die--- Febr. 1652.

CLII. Literae PARLAMENTI REIPUBLICAE ANGLICANAE, ad FRIDERICUM III. Daniae Regem, cui Regiminis in Anglia formam quidem, nihil vero amicitiae, necessitudinis ac commercii cum vicinis Regibus ac Statibus mutatum, seque facile in ejus consilia mutui commercii florem spectantia consensurum esse, refert, 1652. Parlamentum Reipublicae Angliae, Serenissimo Principi, Friderico Tertio, Daniae Regi etc. Salutem.

LIteras Veltrae Majestatis undevigesimo proximi Decembris ad Parlamentum Reipublicae Angliae ab arce Regia Haphniae datas per virum nobilem Henricum Willemsen Rosenwing de Lysacker

accepimus, eoque animi affectu, quem res illic propositae merentur, libentissime perlegimus, Vestraeque Majestati persuasum hoc esse cupimus, eundem animum, eadem veteris amicitiae commercii, ac necessitudinis, quae Angliae cum Dania per tot annos intercessit, continuandae et conservandae studia, quae in Majestate Vestra sunt in Nobis quoque esse; haud nescientes, quamvis divinae Providentiae visum sit gentem hanc tam benigne et placide respiciendi receptam apud nos prioris Regiminis formam in melius mutare, easdem tamen utrinque rationes, eadem in commune commoda, eundem mutuo usum atque liberum commercium, quae pactiones priores et foedera inter utramque nationem pepererunt, etiamnum durare vimque priorem obtinere, utrasque etiam obligare, ut communem dent operam, Foedera illa quam utilissima sibi mutuo reddendo, ut amicitiam quoque propriorem ac stabiliorem indies reddant; cumque Vestrae Majestati placuerit ea persequi consilia, quae in literis Vestris regiis scripta sunt, Parlamentum eadem amplecti cum alacritate omni ac fide paratum erit, eaque omnia pro virili sua parte conferre, quae illum ad finem conducere arbitrabuntur, Sibique persuadent, Majestatem Vestram hac de causa, ea itidem consilia capturam esse ad hanc rempublicam spectantia (cui etiam provisum pactis prioribus est,) quae ad hasce res facere possint ab Majestate Vestra nobis tam cupientibus propositas. Parlamenten interea Majestati Vestrae ac populo felicitatem prosperaque omnia precatur.

CLIII. Literae PARLAMENTI REIPUBLICAE ANGLIAE, ad HANSE. ATICARUM CIVITATUM PROCONSULES AC SENATORES, quibus se eorum Legatum et fidei ipsius commissa propenso animo excepisse ac sibi pergratam fore mutuae inter gentem Anglicanam et eorum civitates necessitudinis et commerciorum continuationem nuntiat, 1652. Parlamentum Reipublicae Angliae, Illustribus et magnificis Hanseaticarum Civitatum Proconsulibus ac Senatoribus, Salutem.

PArlamentum Reipublicae Angliae literas Vestras sexto decimo Januarii proxime elapsi datas, perque vestrum publicum Ministrum Leonem ab Aizma allatas accepit atque perlegit, eumque ex earum autoritate audivit, qui et Vestrarum Civitatum erga hanc Rempublicam propensum et amicum animum exposuit et antiqua illa inter easdem amicitia, ut porro maneat, petivit. Parlamentum itaque pro se testatur atque confirmat pergratum sibi esse, pristinam illam amicitiam atque necessitudinem,

quae huic genti cum illis Civitatibus intercessit, et renovari ratamque permanere, seque fore paratum, quavis occasione commodum oblata, quod verbis in se recipit, id reipsa solide praestare eademque fide et integritate antiqui illi amici et foederati sui, ut secum agant, expectat: quae autem praeterea Residens Vester speciatim in mandatis habuit, cum ea ad concilium Status integra a nobis remissa fuerint, quaeque proposuisset ibidem consultata, responsum illic atque transactum cum eo ita suit, prout quidque maxime cum aequalitate et ratione consentire visum est, quod et Residens Vester renunciare ad Vos poterit: cujus prudentia et spectata probitas collata in eum a vobis publici muneris nota dignum praedicat. Westmonasterio die - - Aprilis Anno Dn. 1652.

CLIV. Literae PARLAMENTI REIPUBLICAE ANGLIAE ad SENATUM HAMBURGENSEM, quibus se literas ejus debito ipsi favore accepisse refert, utque suo Residenti vicissim paria amicitae documenta omni tempore exhibeat, amice rogat, 1652.

PArlamentum Reipublicae Angliae literas vestras quinto decimo Januarii proxime elapsi Hamburgo datas, perque nobilem Virum, Dominum ab Aisema, Vestrum et caeterarum civitatum Hanseaticarum Residentem allatas accepit atque perlegit, eumque ex earum autoritate audivit, et quae amplius ab Vestra civitate mandata speciatim habuit, de iis ad Concilium Status remisit, quibus ut exciperent, quae ab eo proponerentur, deque iis, quae justa et aequa viderentur, cum eo quamprimum transigerent, autores fuimus; quod etiam exinde factum est. Utque Parlamentum earum rerum, quae a vobis afferentur, debitam rationem semper se esse habiturum ostendit, suumque erga vestram civitatem singulare studium, misso illuc Residente suo, ibique manere jusso testatum reddidit; ita vicissim expectat et merito quidem postulat a Vobis aequa reddi iis in rebus, quae hujus Reipublicae ex usu, ab suo dicto Residente suoque nomine Vestrae Civitati, antiquitus amicae Nobis et foederatae, vel jam exposita vel imposterum exponenda erunt. Westmonasterio, Datis die- - Aprilis Anno Domini 1652.

CLV. Literae ab ARCHITALASSO TROMPIO ad GENERALES FOEDERATI BELGII ORDINES exaratae, praelii navalis inter eorum et Anglicanam classes commissi circumstantias exponentes, 1652. Praepotentes Domini.

NOvissimae meae fuerunt de 21. hujus Mensis per tabellarium, qui instructionem mihi attulerat. Hucusque per mare discurrimus, ad Mosam, Wielingam, Ostendam et Neoportum, ad vigesimum quartum ejusdem; Tunc prae nimia tempestate marisque aestu anchoris insidentes, usque ad 28. mane hinc inde fluctuabamus. Tempestate vero dicto die in tranquilliorem mutata, anchoris levatis velificantes, diversi Capitanei navium Directores praetoriam appellebant, conquerentes, anchoras et rudentes sese perdidisse, imo quibusdam non nisi binas anchoras cum duobus rudentibus superstites esse: Consultum igitur censebamus, recrudescente tempestate ad promontorium Douveranum tendere, ne naves perirent. Horula autem nobis adhuc a Duyns distantibus, Commendatorem Johannem Matthaei Vlissingensem, et Capitaneum Petrum Eldersen, ad Dominum Bournium Commendatorem navium Parlamenti in statione Duynensi, ablegavi, ut illum meis salutarent verbis, ipsique indicarent, animum nobis fuisse circiter oras nostras mare sulcare: Amissis vero per nimiam tempestatem quibusdam anchoris, Nos coactos fuisse, infra Douvram anchoris

insistere, ut nobis invicem succurreremus, quo peracto cursum nostrum prosequi moliremur: Nihil aliud quoque in mandatis nos habere, quam ut onerarias naves et piscatores hujus Status protegamus, et honorem Patriae conservemus, propterea nobis visum fuisse, dicto Domino Commendatori id ipsum notum facere, ne in sequiorem sensum adventum nostrum assumat, qui maxima cum civilitate me resalutari, gratiasque agi pro notificatione facta voluit. Vigesimo nono ejusdem hora secunda, expansis velis, flante Aquilone, tempestate tranquilla navigabamus versus Caletum, hac intentione, oras nostras appellendi; appropinquantibus vero nobis Caleti promontorium obviam veniebat Capitaneus Gregorius a Zanen, Amsterodamensis, cum Capitaneo Huyrluyt ex freto Gaditano, comitantes naves septem ex praefato freto velificantes, ultra 50. auri tonnarum pretium aestimatas, quas 28. die anchoris insidentes in loco Vierley reliquerat, ubi 12. Parlamenti naves erant et diversae Celoces (vulgo Fregatten) illas speculabantur. Ac quandoque dictus Georgius a Zanen 22. ejusdem circiter Goudstaert Parlamenti celocibus adfuerat, quod propter demissionem velorum hostiliter ipsum exceperunt, adversus quas sese spatio duarum horarum defendens, celox ipsum deseruerat; quapropter Commendator Huyrluyt et dictus a Zanen dubitaverant, ne naves Parlamenti sese congregarent et propter dicta litigia ipsas una cum navibus onerariis invaderent, qua de causa ipsis consultum videbatur, ut Georgius a Zanen quantocius classem maritimam inquireret,

statumque navium indicaret, uti fecit metuens nimium, ne dictae onerariae naves jam ablatae essent. Quapropter etiam me statim eo recipiebam, ad illas protegendas et forsan jam ablatas, si fieri posset, liberandas, juxta Articulum 7. et 8. Instructionis meae de 16. hujus Mensis, in via 15. Parlamenti naves reperimus tam majores quam celoces, et inter illas Admiralium quem compellare mihi proposueram, contractis omnibus velis, exceptis duobus istis, quae antennis applicari solent, quae usque ad medium antennarum contraximus. Intra bombardae jactum venientes, globos ferreos trans navem nostram mittebat, Nos vero non respondebamus, ille adhuc tormentum semel displodebat, cui respondebamus, statim ille nobis latus praesentabat inter sclopeti fere jactum constitutus, transfodiens omnibus suis ad latus positis tormentis navem nostram et vela, ubi multi brachiis et alus mutilabantur membris; propterea et nos latus nostrum obvertebamus defendentes nos pro viribus, infcii tamen cujus animi et intentionis ipsi essent, sicuti et nondum scio, cum nos invicem non allocuti simus; Et sic incidebamus in generalem conflictum; Interea accesserat praefatus Commendator Borg et Duyns, cum duabus ejusdem Sortis navibus et celocibus, omnibus necessariis instructis, quas dictus Commendator Johannes Matthaei et Capitaneus Petrus Eldersen referebant (prout viderant in nave ipsius) naves 60. ad 70. et celoces 38. ad 50. tormentis munitas fuisse, quae eodem tempore classem nostram a tergo adoriebantur. Et sic pugnabamus a sesquitertia usque ad nonam, donec

tenebrae nos sejungebant. Tum uterque Admiralius paululum extra globi jactum ad latus flectebat, ut quilibet classem suam congregarent, et naves globis perfossas repararent, nos per totam noctem lucernis impositis fluctuabamus. Trigesimo ejusdem mane classem Anglicanam ex adverso velificantem conspiciebamus, qui vela sarcientes promontorium Douvernanum versus navigabant. Binas ex nostris navibus desiderabamus, classem insequentes, Capitaneum Lunemans Middelburgensem et Stipkenium Focken Amsterodamensem, utrumque naves directorias habentem, quarum alteram circa meridianum tempus fluctuantem absque malo inveniebamus, Capitaneum nempe Stipkenium Focken; Nauclerus reliquique officiales nautici narrabant, se duabus horis post occasum Solis a tribus parlamenti navibus fuisse ablatas, quae Capitaneum et Locum tenentem cum 15. nautis navibus Anglicis et Anglos magno numero navi nostrae imposuissent, metuentes tamen, ne mergeretur navis, inde discessisse eadem hostiliter spolita. Asserebant etiam se vidisse Capitaneum Luneman, et hasce postremas nostrae classis horae spatio ante ipsas captas fuisse. Vento hoc subsolano hinc inde et transversim discurremus, ut, (si fieri potest) dictas naves ex freto redeuntes inveniamus unaque cum illis alias forsan nobis obviantes tuto in patriam reducamus: Perscripta haec 20. Maji 1652. in navi Praetoria dicta Brederode.

CLVI. Literae, quibus CHRISTINA, Specorum Regina, FERDINANDO III Romanorum Imperatore modeste contendit, ne jura vectigalium, sibi vigore Instrumenu Pacis IV estphalicae concessa, per Electoris Brandenburgici et Domus Megapolitanae infestos tonatus patiatur labefactari, 1652.

Serenissime ac Potemissime Imperator Domine Frater, Consanguinee et Amice charissime.

RElatum Nobis est apud Majestatem Vestram Electorem Brandenburgicum per nuncios et Literas instanter agere, ut autoritare Caesarea non solum Orientalis Pomerania ei statim restituatur, sed etiam, ut obtento ad ejus littora portusque telonii jure Nostro desistamus, imo vero, ne ad accipiendam investituram aut Imperii Comitia vocemur, nisi utroque adimpleto, ast potius persvasum Nobis, ut Majestatis Vestrae prudentia non patitur Nosdubitare, quin ipsa longe aliter sit aestimatura; ne tamen importunae solucitationes etiam silentio Nostro abutantur, speramus, Majestatem Vestram non aegre laturam, si et Nos paucis ostenderimus, quam inique et indigne ista postulentur: Neque enim Nos unquam recusavimus, quin, et quae tam Electori, quam Dormui Megapolitanae, vi Pacis, competunt, restituantur, modo ipsi praestanda praestiterint. Sed quoniam non solum Instrumento Pacis, verum etiam Recessu executivo Norinbergensi sancitum est, ut quae ad peculiares conventiones remissa sunt minutiora obstacula, ante ejusmodi

restitutionem plenaria definitione removeantur, per ipsos vero hactenus steterit, quo minus id factum sit, ideo ipsis, non Nobis, imputanda est restitutionis ipsius mora. Sicut enim nihil aliud desideramus, quam ut loca Nobis designent, ubi obtenta vectigalia commode capiantur: Ita vicissim Nos offerimus, eo praestito, ad ulteriorem Pomeraniam Electori, et Varnemundam Megapolitanis confestim tradendam. At cum non modo locum Nobis hucusque denegent; sed etiam jus Ipsum exercendi telonii controversum faciant, quid mirum, si et Nos publicorum pactorum observationi constanter inhaereamus? Cum Nomine Majestatis Vestrae et Imperii occidentalis Pomerania nobis offerretur, regesserunt Legati Nostri, Praefecturas ejus adeo obaeratas fuisse, ut in nullam satisfactionem computari possent, nisi defectus iste aliter pensaretur: Pensatus fuit adjudicatione perpetua eorum Vectigalium (vulgus Eicenten vocat) quae non tantum in locis cessis (nulla enim restrictio vel admissa, vel instrumento Paris inserta fuit) sed indefinite et illimitate in eis quoque, quaecunque eodem tempore ad Littora portusque Megapoleos et Pomeraniae possidebamus: hujus itaque concessionis favor, cum per solennem trium summarum potestatum conventionem, aequissimus judicatus sit, ut a solo jam Electore per sub et obreptitie emendicatas attestationes aut cavillationes grammaticas eludatur, et ad loca tantum cessa restringatur, summam sapit iniquitatem. Nulla profecto aequitas svadet aut svadere potuit, ut octo Principatus ei soli per Pacem procurarentur,

pro paucis tantum dimidiae Pomeraniae obaeratissimis Praefecturis, nisi vectigalia quoque cessissent, Scimus quidem spem eum antea habuisse consequendi Pomeraniae Caminensem Principatum, extincta Antecessorum linea, sed satis debilem atque obscuram: at neque ignotum est, quo jure et quantilli temporis firmitudine, Lebujensem, Brandenburgensem et Havelbergensem, una cum tot Annorum Imperio debitis tributis per seculum usurparat. Haec tamen omnia in perpetuum retinenda, a Majestatis Vestrae Statuumque Imperii benevolentia fideliter ei procuravimus, nec dum ei sacisfactum putatur. Solus Archiepiscopatus Magdeburgensis in matricula Imperii pluris aestimatur, quam utraque Pomerania simul sumta. Huic tamen et Halberltadensis et Mindensis cooperatione Nostra adjecta fuere, nullo alio fine vel merito, nisi cessa qualiacunque sint dictorum Teloniorum additamenta, et adhuc tamen fundit querelas. Hand dispar est ratio Postulati Mechelburgensis, cujus Domus procuravimus restitutionem periculo sumptuque magno, si Wisinariam cum dictis Teloniis ultro Nobis obtulisset, sicuti non nimium gratus fuisset, ita nec Nos in jura gentium peccassemus, si eam eo invito retinuissemus. Ea tamen moderatione benignitateque usae sumus, ut non modo Ducatus Megapolitanus restitutus sit, sed et insuper addiri duo Principatus haereditarii, duae commendae, bina ad Albin vectigalia, bini Canonicatus, et superpondii loco ducenta Imperialium thalerorum millia, nequaquam ob ulla ejus merita, nec ob nudum Vallum

Wismariense, cum annuo trecentorum plus minus thalerorum reditu cessa, sed ut eo patientius ferret, quae Nobis jam controversa facit exigua vectigalium jura. At quid ingratitudinem utrinque miramur, cum ea sit magnorum beneficiorum indoles, ut tantisper grata sint, dum videntur rependi posse, ubi modum excessere, pro gratia ultionem reportent. Alio sane titulo aestimare nequivimus iniquitati superadditam indignitatem, qua dictus Elector utitur, postulans, ut, si neglecta, quae in factae Pacis et Recessus Norinbergensis executione praecedere debet, Conventione, tam jura telonii Nostri deseruerimus, quam Provinciam ei debitam restituerimus, pro non statu declaremur.

Quid autem hoc aliud est, quam non amplius occultis cuniculis, sed manifesta injuria Pacis publicae fundamenta subruere? Constat Orbi Christiano, Nos, Regnumque Nostrum non per investituram futuram, sed ab ipso pacis signatae momento factos esse Imperi Status, pactisque publicis stabilitum, quid Nos Majestati Vestrae et Imperio debeamus, quid ea vicissim Nobis. Investituram potius esse ceremonialem omnium solennisationem, Instrumentum vero indelebilem characterem; denegatam autem seu conditionaliter limitatam investituram esse vel ad Comitia invitationem Nobis facere controversam, sicut idconjunctum foret, cum summa indignirate: ita nemo aequus rerum arbiter id posset aliter, quam pro publicae rei pacisque violatione accipere. At quemadmodum neque Nobis id ut pateremur

quisquam persvadere potest, ita longe aliud Nobis de laudabili Majestatis Vestrae justitia et aequanimitate promitrentes hic subsistimus, reliqua Residentibus apud Aulam Majestatis Vestrae commorantibus commisimus, minime dubitantes, quin Majestas Vestra, sicuci facta pace spospondit, se Nos regnumque Nostrum in semel obtenta bonorum juriumque Nostrorum possessione quieta, contra quemcunque inviolabiuter conservaturam, ita velit Nobiscum indignitates dictas et iniquitates a Nobis Regnoque Nostro avertere, infestantes in officio continere, nec Nos aliter, quam pro legitimo Imperii statu tractare. Promittimus vicissim quamprimum de loco exercendi Telonii nostri conventum fuerit, Nos non modo Electori debitam Pomeraniam, et Megapolitanis Warnemundam insallibiliter restituturas, sed etiam Pacem publicam in caeteris exacte servaturas: imprimis vero Majestati Vestrae omnem reciprocam gratitudinem et honorem exhibituras, Eamque hisce divino Numini peramanter commendamus. Dabantur in arce Nostra Stockholmensi die 5. Junii Anno 1652.

CLVII. Literae CAROLI II Magnae Britanniae Regis tunc exulis ad JOHANNEM GEORGIUM I. Saxoniae Electorem, quibus se execrandis perduellium moliminibus Regnis suis ejestum esse conqueritur, atque sibi ut opem consiliaque ferre velit, obnixe rogat. 1652. P. P.

QUam infelici successu praelium a Nobis adversus numerosissimum perduellium Nostrorum exercitum apud Worcestriam commissum sit, cum ex Scotia una cum copiis Regnum Nostrum Angliae repetiissemus, Celsitudini Vestrae jam pridem significatum fuisse non dubitamus. Idcirco eandem calamitosi illius Nostri casus longiori narratione non morabimur; sed cum a Conjuratorum Rebellium Nostrorum insidiis evadendi facultatem Nobis indulserit Deus, spe non excidimus, quin aliquando armis, ut causa, superiores simus; quod ut assequamur dum Amicorum et Foederatorum Nostrorum opem imploramus, Celsitudinem Vestram etiam oramus obtestamurque pro Nostra et Majorum Nostrorum vetere conjunctione et necessitudine, proque prona Ejusdem in Nos voluntate, ut Nos juvareconsilio, Nobis auxiliis et suppetiis adesse, eodemque studio quo erga Nos eandem affectam esse olim sensimus, Nobis consulere dignetur. Et prout Eadem illis beneficiis Nos sibi devinxerit; ita etiam studiose diligenterque curabimus ea omnia, quae ad Celsitudinem Vestram, vel ad suos pertinere arbitramur, etsi

merita non assequemur, Ejusdem erga Nos benevolentiam imitabimur. Cum autem fidei et curae fidelis atque Nobis apprime dilecti Doctoris Guilieimi Curtii Nostri in Germania Residentis rerum nostrarum isthic administrationem commiserimus, atque illi expresse mandaverimus, ut cum Celsitudinis Vestrae Ministris omne genus officiorum et communicationis colat, ac de Nostro et communi Interesse cum illis conferat, eandem peramice rogamus, ut concredita ipsi rerum Nostrarum momenta serio promovere, atque illi benevolentia et protectione favere velit. Quod superest Celsitudinem Vestram perenni Dei Optimi Maximi tuitioni ex animo commendamus. Datum apud Divi Germani fanum die 26. Julii Anno Salutis 1652. Regnorum Nostrorum quarto.

CLVIII. Literae CONCILII STATUS REIPUBLICAE ANGLIAE, ad FERDINANDUM II. Magnum Etruriae Ducem, quibus ei pro tutela mercatorum Anglicorum navibus in portu Liburnensi contra Hollandos praebia, gratias agit, ac populares suos perfide illorum armis appeti refert, 1652. Concilium Status Reipublicae Angliae Serenissimo Principi, Dn. Ferdinando Secundo, Magno Duci Hetruriae, Salutem.

COncilium Status cum a Carolo Longlando, qui in Portu Celsitudinis Vestrae Liburnensi, mercatorum Anglicorum negotia procurat, certius per literas fieret, quatuordecim naves praesidiarias Foederatorum Belgarum in eum Portum

nupervenisse, qui naves Anglorum in ipso portu vestro aut incensuros se esse ut depressuros minati palam sunt, Vestramque Serenitatem, cujus fidem atque opem Angliae mercatores ibi commorantes imploraverant, Liburnensis Praesidii praefecto mandasse, uti illis Anglorum navibus auxilio esset, sui muneris atque officii judicavit esse, ut Celsitudinem Vestram certiorem faceret, quam huic Reipublicae gratissima sit benevolentia illa atque tutela, quam mercatoribus Anglis tam benigne praebuistis, Vestraeque Celsitudini promittit atque in se recipit mansuram apud se in omne tempus hujus benemeriti gratiam, paratumque se omni occasione fore, parem amicitiam pariaque officia vestro populo reipsa praestare, omniaque facere, quae conservandae inter hanc gentem atque Vestram solitae benevolentiae atque commercio possint conducere. Cumque naves foederatarum Belgii Provinciarum inter ipsa de fordere colloquia a semetipsis oblata in Classem Nostram summa cum perfidia non solum in ipsis stationibus hostilia inceptaverint (quo in facinore Deus tanquam arbiter justissimus, adversum se illis atque infensum ostendit) verum etiam in exterorum portubus naves mercatorum noistrorum capere aut demergere conatae sint, necessarium etiam censuimus scriptum hoc Parlamenti Reipublicae Angliae ad Celsitudinem Vestram una miteere; cujus emittendi occasionem dedere controversiae inter hanc Rempublicam et Belgii Provincias in praesentia coortae. Ex quo Celsitudo vestra facile perspiciat, quam iniqua, quam contra fas omne atque jus gentium facta

illius Populi in hanc Rempublicam exstiterint, et quam ex animo Parlamentum studuerit publicae Pacis causa amicitiam eorum et societatem pristinam retinuisse. Datis ab Alba Aula 29. Julii, 1652.

CLIX. Literae CHRISTINAE, Reginae Suecorum ad FERDINANDUM III, Romanorum Imperatorem, quibus Tutorium ab Ipso Canonicis Bremensibus Pacis Westphalicae contentis e diametro contrarium indultum esse, graviter conqueritur, utque memoratum Protectionis Diploma revocare ac subditos suos renitentes ad obedientiam sibi debitam praestandam severius remitiere haud gravetur, obnixe contendit, 1652.

Serenissime et Potentissime Imperator, Domine Frater Consanguinee et Amice charissime.

RUmore ad Nos non ita pridem perlatum est, id in Aula Majestatis Vestrae agitari, ut pristini Capitulares Bremenses, subditi plerique nostri, Nobiscum seminatis dissidiis committantur. Nos quidem fidem sparso huic Rumori prius adstruere non potuimus, quam Nobis a Praefecto Nostro, caeterisque in Ducatibus Nostris Bremensi et Verdensi Regiminis Ministris nuperrime relatum fuit, in Urbe Brema valvis primarii templi Nostri, D.

Petri, affixum conspici Majestatis Vestrae Diploma, quo sub specie miserandae Protectionis, dicti homines in pristinum Canonicorum statum, dignitatem, jura, privilegia, bona atque reditus asseruntur. Quae res inopinata, et quae non Nostrum tantum circa ista collegia quaesitum jus convellit, sed ipsi pariter Instrumento Pacis repugnat, rapuit Nos plane in admirationem; Quippe quae credere nullo modo possumus Majestatem Vestram commirtere aut pati velle, ut vel paci publicae contraveniatur, vel Nobis grave ac intolerabile praejudicium creetur. Quod si vel ipsorum Capitularium, vel malevolorum hominum aliorum, qui fundandae inter Nos arctioris Amicitiae invident, sinistra quaepiam narratio (quod Pace Majestatis Vestrae dixerimus) Majestatem Vestram commovit, ut derepente protectorio pridie, quum Ea nupera aestate Vienna proficisceretur, tumultuaria opera subscripto se ingesserit, summa aequanimitatis Majestatis Vestrae laus fuerit, pati se de re universa rectius informari. Cum enim absurditatem rei et publicati protectorii formulam, eamque vulgarem et promiscue usitatam Nobiscum evolvimus, nec ulla fit in ea mentio vel Instrumenti Pacis, vel motarum adversus Nos querelarum Capitularium, aegerrime inducimur, ut credamus, praevio scitu et deliberato Majestatis Vestrae consilio in vulgus id emissum esse: Concessi scilicet Nobis sunt in praesenti a Majestate Vestra de consensu totius Imperii, Archiepiscopatus Bremensis et Episcopatus Verdensis, cum omnibus ac singulis ad eos pertinentibus bonis et juribus Ecclesiasticis et secularibus,

ubicunque sitis, et quocunque nomine vocatis, in perpetuum et immediatum feudum sub titulo Ducatuum, cessante Capitulorum caeterorumque Collegiorum ecclesiasticorum non modo eligendi et postulandi, sed etiam omni alio jure, administratione et gubernatione, terrarum vel bonorum ad hos Ducatus pertinentium, et remissis ad amicabilem compositionem vel processum, si quae Civitati Bremensi cum Capitulis sint, controversiis, sicut usu venire plerumque solet, maximeinter eos, qui diversam Jurisdictionem obtinentes iisdem moenibus continentur. Quo immoto fundamento, cui strictissime, uti par est, inhaeremus, sane multa mentis consideratione assequi possumus, qua vel ratione vel simulacro rationis vel necessitate aliqua inferri aut evinci possit, extinctis caeteris, putativa illa Capitularium jura Consistentiae et Fisci integra et inconcussa mansura esse. Cum enim cessant et desinunt omnia Capitulorum jura, atque inter ea expresse aboletur administratio bonorum, transeuntibus cum Ducatu seculari universis et singulis in potestatem et dispositionem nostram, quid reliquum Capitularibus superesse poterit? Ac quamvis acquisito hoc jure Nostro e vestigio conclusae pacis uti et Capitulares ipsos, eorumque dependentes actutum removere loco et beneficiis potuissemus, Cananiales tamen Reditus ipsis ad vitam fruendos, data eorum huc Commissario Anno 1649. desuper resolutione, ex mera gratia indulsimus; Quam quidem clementiam Nostram illi non

modo debita veneratione amplectebantur, sed et mense Majo proximi elapsi anni, cum Commissiariis Nostris, quos formando in Ducatibus Nostris nominatis Regimini destinavimus, tractatus super hac re iniverunt, quibus rite et ad placitum ipsorum Canonicorum conclusis, scrinia et acta literaria, sigillum, claves et ejusmodi alia extradiderunt, omni se administratione abdicarunt, et factae a Nobis bonorum Dispositioni submiserunt, Reditus conventos pro isto anno plene recipientes, ut mirari subeat, eo istos audaciae et impudentiae processisse, ut spretis omnibus anteactis, Majestatem Vestram intempestivis, nullique fundamento suffultis querelis, deque impetrando Tutorio (cujus beneficio in pristinum ferme statum se vindicari et restitui posse putant) onerare, jamque nuper in unum corpus coaliti, quae Nobis solis atque unice competunt summa jura ecclesiaitica exercere temerario ausu praesumserint. Igitur cum haec sint cum manifesto Nostro praejudicio, summaque Nostra cum injuria, indignirate et contemtu conjuncta et publicae transactioni atque Instrumento pacis, nec non edicto executionis Majestatis Vestrae contraria, intermittere non possumus, quin convenientia et optata huic malo remedia mature adhibeamus, et Jura nostra illaesa, nec non pacta publica illibata circa hunc pariter articulum vindicemus, in transgressores pro culpae ratione animadversurae. Quae vero Majestatem Vestram (si exactam habuerit, quod valde dubitamus, hujus rei notitiam) causa moverit, seorsim et ad nudam hominum tam per versorum

sollicitationem, illis in hac causa deferre, nec honore Nos dignari, Ministrum in Aula Majestatis Vestrae nostrum sesquiannum jam versantem super eadem audiendi, non attinet operose inquirere: id majorem in modum Majestatem Vestram rogamus, velit pro ea, quae Ei incumbit summa cura tranquillitatis Imperii, et concordia inter Capita et membra Provinciarum, imprimis pro justitia et aequitate causae hujus et postulati Nostri, rebellibus istis hominibus impertitum Diploma revocare, et si quam habet vim obligandi (habet autem in se vigore instrumenti Pacis nullam) expresse illi detrahere atque praecidere, dictos vero subditos Nostros ad obedientiam Nobis praestandam severius remittere, et rem adeo ipsam genuinae suae et instrumenti pacis congruae integritati restituere. Dici non potest, quam faciet hoc ad promovendas et amplificandas sincerioris arctiorisque inter Nos et Majestatem Vestram amicitiae rationes, quas vel maxime fovimus, Nobis credat Majestas Vestra, cum Tractatus tum Pacis, tum Executionis promoveremus. Et immortalis apud omnes erit Majestatis Vestrae Laus, pactis conventis quam firmissime stetisse, et pacem tam magno pretio pactam, et tot non homines modo, verum etiam gentes atque populos Christiani Orbis afficientem, exactissime servasse, quae, ut omnium optime noverit Majestas Vestra, tanquam perpetua lex et pragmatica Imperii sanctio observanda, et aeque ac aliae leges et constitutione Imperii proximo Imperii Recessui, ipsique Capitulationi Caesareae inserenda venit. Ejus praeterea

naturae atque conditionis haec publica pacta sunt, ut neminem, qui Judicis aut arbitri partes super iis cognoscendis in se suscipere praesumserit, vel admittant vel agnoscant. Haec sunt de quibus in praesens Majestatem Vestram literis hisce Nostris adeundam et compellandam fuisse e re et usu Nostro et publicae pariter causae esse existimavimus, spe indubia fretae, fore, ut ae quissimo huic postulato Nostro et ejus impletioni locum sit concessura. De caetero Majestati Vestrae longam vitam, felicius imperium, et prosperrimos successus ex animo apprecamur. Dabantur in Regia arce nostra Stockholmensi, die II, Septembr. 1652.

CLX. Literae. CONCILII STATUS REIPUBLICAE ANGLIAE, ad FERDlNANDUM II Magnum Etruriae Ducem, cui singularem ipsius in tutandis navibus Anglicanis benevolentiam se plurimi facere sibique eam etiam gratissimam fuisse significat, et reciproca amicitia officia promittit, 1652. Concilium Status Reipublicae Angliae, Serenissimo Principi, Domino Ferdinando Secundo, Magno Duci Hetruriae Salutem.

COncilium Status, cognito tam per Oratorem Celsitudinis Vestrae hic commorantem, quam per Carolum Longlandum Mercatorum Anglicorum negotia Liburni procurantem, quanta cum benevolentia ac fide Celsitudo Vestra navium Anglicarum in Libumensem Portum se recipientium tutelam susceperit, contra Belgarum naves praedatorias exitium illis atque direptionem minitantes literis undetrigesimo Julii datis (quas ad Celsitudinem Vestram jam dudum pervenisse sperat) significavit, quam id sibi gratum acceptumque accidisset, eodemque tempore scriptum Parlamenti Reipublicae Angliae de controversiis inter hanc Rempublicam et foederatas Belgii Provincias in praesentia exortis ad Serenitatem Vestram una missit. Cumque rursus per eundem Carolum Longlandum Concilium intellexerit, quae ulterius mandata dederit Celsitudo Vestra de incolumitate atque tutela navibus Anglicis praestanda, etiam Belgis, ne id fieret, importune contra nitentibus, ne hanc quidem occasionem praetereundam esse censuit, significandi rursus Celsitudini Vestrae se Vestram justitiam et singularem in tutandis navibus suis constantiam cum plurimi facere, tum sibi etiam gratissimam habere. Quod cum solidae amicitiae studiique Vestri in hanc Rempublicam haud leve indicium sit, persuadere sibi poterit Celsitudo Vestra paria officia atque studia in nobis erga Vestram Celsitudinem nunquam se esse

desideraturam. Quaeque declarare possint quam nobis deliberatum sit eam amicitiam, quae huic Reipublicae cum Vestra Serenitate est, quam constantissime atque diutissime pro virili nostra parte conservare. Nos interim navibus nostris omnibus, quae Vestros portus intraverint disertis verbis mandavimus, ut salutationes explosione tormentorum consuetas, omnemque honorem debitum Vestrae Celsitudini exhibere meminerint. Datis ab Alba Aula die Septembr. 1652.

CLXI. Literae PARLAMENTI REIPUBLICAE ANGLIAE, ad FERDINANDUM II Magnum Hetruris Ducem, quibus navem Oryza onustam, cujus restitutionem pro Cardio ursisset, per Curiam Ammimlatus Anglicanam abjudicatam quidem fuisse a Cardio, sed ipsius procuratori per Parlamenti mandatum in testimomum favoris erga intercedemem restitutam esse nunciat, 1652. Parlamentum Reipublicae Angliae Serenissimo Principi, Dn. Ferdinando Secundo, Magno Duci Hetruriae Salutem.

PArlamentum Reipublicae Angliae Literas Vestrae Celsitudinis Augusti septimo decimo, Florentia

datas accepit: In quibus de restitutione navis cujusdam agitur Oryza onustae, quae navis a Capitaneo Cardio Liburnensi vendicatur. Et quamvis in Nostra Ammiralatus Curia contra praedictum Cardium in ea causa sententia judicum lata jam sit, et apud Delegatos provocatio tum penderet, tamen cum hoc Celsitudo Vestra petat, Parlamentum, quo tam amici Principis benevolentiam ac necessitudinem quanti faciat testificari possit, mandavit, quibus curae ea res est, ut navisi illa cum Oryza, vel saltem justumejus pretium praedicto Capitaneo Cardio reddatur; cujus mandati fructum procurator ejus apud Nos re ipsa jam percepit. Et quemadmodum Celsitudo Vestra suum navibus Anglorum in portu Liburnensi patrocinium atque tutelam benigne praebendo Parlamentum sibi magnopere devinxit (cujus rei gestae narratio tam ab Oratore hic Vestro, quam a Carolo Longland mercatorum nostrorum illic procuratore delata nuper ad Nos est) ita Parlamentum summo vicissim studio dabit operam, quotiescunque occasio dabitur, ut sua omnia sincerae amicitiae atque benevolentiae officia in Celsitudinem Vestram solide constare possint; quam adeo divinae benignitati atque tutelae commendatissimam vult esse. Datis Westmonasterio die Novembr. 1652.

CLXII. Literae PARLAMENTI REIPUBLICAE ANGLICANAE, ad FRIDERICUM III. Daniae Regem, quibus navibus suis redeundi in patriam potestatem Hafniae ademptam esse conqueritur, utque Oratori suo ea de causa ad ipsum misso aurem benignam et fidem amplam praebere velit, amice precatur, 1652. Parlamentum Reipublicae Angliae, Serenissimo et Potentissimo Principi, Daniae Regi etc.

PArlamentum Reipublicae Angliae postquam accepit ab illius Clallis Praefecto, quae nuper ad Hafniam Majestatis Vestrae portum missa est, ut navibus mercatorum nostrorum inde redeuntibus domum praesidio esset, praedictis navibus permissum non esse secum discedere; verum illic Majestatis Vestrae jussu retineri; productis etiam ab eo Regiis literis vestram ea in re sententiam declarantibus, negat explicatas in iis literis rationes, cur naves illae retineantur, ulla in parte sibi satisfacere; ut igitur in re tanti plane momenti quaeque ad prosperum utriusque gentis statum tantopere conducit, sequuturo fortasse majori incommodo maturius occurratur, misit Parlamentum Virum Illustrissimum et spectatae fidei, Richardum Bradshaw, Armigerum, Hamburgi Oratorem, qui itidem ad Majestatem Vestram Oratoris munus impleat, cum iis diserte mandatis, ut de praedicto negotio

agat: Vestramque adeo rogamus Majestatem eidem velit Viro et aurem benignam et fidem amplam perhibere, quicquid super hoc negotio Vestrae Majestati nostro nomine proposuerit: Quam nos divinae tutelae et providentiae commadatam volumus. Datis Westmonasterio 6. die Novembr. An. Dn. 1652.

CLXIII. Literae PARLAMENTI REIPUBLICAE ANGLICANAE, ad DUCEM VENETIARUM, ejusdem singulare studium et benevolentiam erga Rempublicam Venetam declarantes, 1652. Parlamentum Reipublicae Angliae, Serenissimo Principi Venetiarum Duci Salutem.

PArlamentum Reipublicae Angliae literas Celsitudinis Vestrae primo Junii 1652. datas per Laurentium Palutium accepit, ex quibus cum et Vestrum et Senatus propensum in hanc Rempublicam animum prospiciat, occasionem hanc suum vicissim erga Serenissimam Rempublicam Venetam singulare studium ac benevolentiam declarandi libenter arripuit, quam et reipsa idque ex animo demonstrare, quoties usus venerit, haud quaquam gravabitur,

cui et omnes vel conservandae vel etiam au gendae amicitiae usque mutui rationes in medium allatae erunt itidem acceptissimae, Vestraeque adeo Celsitudini et Reipublicae Serenissimae fausta omnia ac prospera exoptat atque precatur. Datis Westmonasterio die Decembr. Anno Domini 1652.

CLXIV. Literae PARLAMENTI REIPUBLICAE ANGLICANAE, ad FERDINANDUM II. Magnum Hetruriae Ducem, cui Navarebum Appletonum commissum a se facinus non impune laturum, sed poenam et rei gestae wagnitudini et voluntati ipsius consonam daturum esse significat, 1652. Parlamentum Reipublicae Angliae, Serenissimo Principi, Ferdinando Secundo, Hetruriae Magno Duci, Salutem.

CUm Parlamentum Reipublicae Angliae antehac suis Navarchis atque Praefectis. navium ad loca sub Vestrae Celsitudinis ditione appellentibus, etiam atque etiam mandaverit, ut se pacate atque modeste gererent, eaque, qua decet observantia erga Principem Serenissimum, cujus haec Respublica et conservare amicitiam tantopere studeat, et tantis beneficiis affecta sit; prorsus inopinatum sibi quidem accidit, quod a Navarcho Appletono in Luburnensi

portu insolentius factum esse accepit; eum nimirum vigili, dum in mole stationem ageret vim attulisse, idcjue tum contra fidem atque obsequium huic Reipublicae ab eo debitum, tum contra observantiam atque honorem, qui Vestrae Celsitudini sua in ditione jure optimo debetur: Quam rem totam, sicuti gesta est, ex literis Vestris 7. et 9. Decembris Florentiae datis Parlamentum intellexit; uberius etiam per spectatissimum virum Almericum Salvettum, vestrum hic Residentem, atque Vestrae Celsitudinis honorem, qui hac in re agi videtur, usque adeo sibi commendatum habet, ut Concilio status id negotii dederit, uti literas Navarcho Appletono quam primum scribendas curaret, quibus is terrestri itinere confestim huc advolare juberetur, insoliti hujus facti et extraordinarii rationem redditurus (quarum exemplum literarum his inclusum una mittitur) qui ubi advenerit et facti postulabitur, de eo id statutum iri pollicemur, quod testificari possit, se Vestri juris violationem haud minus moleste ferre, quam si ipsum jus suum violaretur. Quin etiam de nave dicta Phoenice Liburni recuperata consultatione habita, quae res a Celsitudine Vestra nec non ab Oratore suo narratur atque urgetur, contra datam a Navarcho Appletono fidem fuisse, qua obistrictus erat, ne Hollandos intra conspectum portus aut laternae adoriretur, vestramque Celsitudinem ea fiducia nixam, Hollandis fide data de incolumitate promisisse, debere proinde eorum satisfactioni prospicere, quibus Vestra sub fide damnum datum est, Parlamentum ab Excellentia Vestra petit, ut hoc sibi persuasum habeat, hanc rem quemadmodum

sine suo consilio, aut mandato est gesta, ita hoc etiam ab sua voluntate ac mente longissime abesse, ut Celsitudo Vestra ullo incommodo aut honoris imminutione ex illo facto afficiatur; quin imo se operam daturum, ut vobis satisfaciendi aliqua ratio ineatur, prout sibi quaestione habita de re tota constiterit: quam ut plenius intelligere possit, ipsum Navarchum Appletonum ab se audiri necesserium esse judicat; qui et eadem fide obstrictus erat, et ab Excellentia Vestra creditur ejusdem violationi saltem assensisse; praesertim cum is tam brevi sit ad Nos reversurus, atque illum postquam Parlamentum audiverit, et cum dicto Oratore Vestro rationes amplius contulerit, hac de re haud exigui sane momenti eam sententiam feret, quae et aequa erit, summaeque benevolentiae, qua Celsitudinem Vestram prosequitur, consentanea, collatis denique a vobis in se beneficiis haud indigna. De qua ne interim dubitaret Celsitudo Vestra, literis per eundem hunc tabellarium statim missis certiorem factam primo quoque tempore volebat; seque nullam occasionem esse praetermissurum, qua possit reipsa testari, vestram amicitiam quanti faciat. Datis Westmonasterio 14. die Decembris Anno Domini 1652.

CLXV. Literae CAROLI II. Magnae Britanniae Regis tunc exulis ad FERDINANDUM III. Romanorum Imperatorem, quibus opem ac patrocinium ipsius implorat, et Henricum Comitem de Rochester de rebus suis, plenius acturum, ut benigne audiat, ipsique fidem habeat, impense rogat, 1652. Carolus Dei Gratia magnae Britanniae, Franciae et Hiberniae Rex, fidei Defensor, Serenissimo, Potentissimo ac Invictissimo Principi ac Domino, Domino Ferdinando Tertio, Divina savente Clementia Romanorum Imperatori semper Augusto, Germaniae, Hungariae, Bohemiae, Damatiae, Sclavoniae etc. Regi, Archiduci Austriae, Duci Burgundiae, Brabantiae, Styriae, Carinthiae, Camiolae, Marchioni Moraviae, Duci Lucemburgiae, superioris et inferioris Silesiae, Comiti Habsburgi, Tyrolis etc. Fratri, Consanguineo et Amico Nostro charissimo, salutem, perpetuamque felicitatem.

Serenissime, Potentissime ac invictissime Princeps, Frater, Consanguinee et Amice charissime.

CUm varus Testimoniis Nos, resque Nostras Caesareae Vestrae Majestati esse curae jam pridem agnoverimus, et novissime per fidelem et Dilectum Dominum Johannem Taylor, agentem Nostrum edocti fuerimus; ab eadem saepius illi significatam esse pronam mentem et institutum, de suscipiendo rerum Nostrarum patrocinio, cum

aliis particularibus instantiis singularis sui erga nos affectus, neutiquam dubitamus, quin pro solita sua erga Nos benevolentia eodem etiam erga Nos constanti seratur animo. In tristissimis itaque casibus Nostris eo considentius ad Caesaream Vestram Majestatem accedimus, majorem in modum petentes, ut pro ea, quae inter Praedecessiores Nostros intercessit et adhuc inter Nos intercedit amicitia, et pro perpetua in nos benevolentia, atque ea, qua in summo fastigio supereminet dignitate, Nos et consilio et suppetiis adjuvare velit; Ut autem id facilius assequamur, quo in loco res Nostrae nunc sitae sint, Caesaream Vestram Majestatem edoctam esse cupimus. Idcirco utrumque in finem, perquam fidelem atque dilectissimum Consanguineum Nostrum Henricum Comitem de Rochester, Dominum de Wilmot, Baronem de Adderburg, Vice-Comitem Wilmot de Athlonia, Dominum Praesidem Provinciae de Connaugth, unum ex primariis cubiculi Nostri Aulicis et ab interioribus Consiliis Nostris, virum non minus singulari Prudentia, quam eximia erga Nos observantia et fide conspicuum, cujus consilio et quo Comite post cladem Vigorniensem ex parricidarum Nostrorum manibus evasimus, ad Caesaream Majestatem Vestram mittimus, qui institutum mentemque Nostram eidemfusius exponat, ac Nos, et negotia Nostra concreditaque illi rerum Nostrarum momenta etiam atque etiam eidem, nostro nomine, commendet. Vehementer itaque Caesaream Majestatem Vestram rogamus, ut illi benigne auscultare, et in omnibus cumulatam fidem adhibere dignetur, quod dum

Nobis concesserit, prout eadem maximo Nos beneficio afficiet, ita et Nos, ut par est, gratiam habebimus semper debitamque, ubi dabitur facultas, pro virili referemus.

Quod superest, Deum Optimum Maximum precamur, ut Caesaream Majestatem Vestram omni felicitate beare pergat. Datum Lutetiae Parisiorum die 21. Decembris, Anno Salutis M. DC. LII, Regnorum Nostrorum quarto.

CLXVI. Literae fiduciariae a CHRISTINA, Suecorum Regina, Heraldo Appelboomio, Legato suo, ad GENERALES FOEDERATI BELGII ORDINES, mediationem inter eorum et praetensam Anglorum Rempublicam oblaturo traditae, 1652. Nos Christina, etc. Celsis et potentibus bonis Amicis, ac Foederatis Nostris, Dominis Ordinibus Generalibus Uniti Belgii, salutem et prosperos rerum successus.

CElsi et potentes, boni Amici et Foederati; AEgerrime nos habuit, quod non tam rumore, quam ex informatione Vestri, ad Nos praeterlapsa aestate missi, etiam nunc hic degentis Mandatarii intelleximus, apertum fere bellum inter Ves et Parlamentum Reipublicae Angliae oriri. Quod malum

ne latius serpat, sed in herba opprimatur, pro ea, quae Nobis vobiscum intercedit amicitiae, foederis ac commerciorum necessitudine, committere non potuimus, quin summa cura et diligentia caveremus, ne gliscentes inter Vos et dictum Parlamentum simultatum cineres, in ardentem belli cruenti flammam erumpant. Igitur, cum Nostro apud Vos Residenti nobili, Nobis sincere fideli, Haraldo Appelboomio injunximus, ut operam Nostram mediatricem Vobis offerret, et mentem Vestram super oblata desuper cognosceret, deque Responso optato Vos sollicitaret, Nobisque illud quantocyus per literas vel internuncium referret; a Vobis amice requirimus, velitis Eundem benevole audire, illique in iis, quae nomine et Mandato Nostro vobis propositurus est, fidem indubiam adhibere, et de tali declaratione prospicere, quae confidentiae Nostrae in Vos positae, mutuoque Interesse Nostro consentanea est. De Eadem re Parlamentum Reipublicae Angliae per alium Ministrum Nostrum requirimus: Responsum ejus pariter inde praestolantes; ut rescire possimus, quid facto in re tam ardua praeterea opus fuerit. De caetero Vos Divinae tutelae amice serioque commendamus. Dabantur in Regia Nostra Stockholmensi, die 20. Januarii, Anno 1653.

CLXVII. Intercessionales CHRISTINAE Suecorum Reginae ad FERDINANDUM III. Rom. Imp. pro incolis inferioris Austriae aliisque sub ditionibus Caesareis habitantibus Aug. Confessioni addictis, ut ipsis liberum suae Religionis exercitium gratiose impertiri velit, scriptae, 1652.

Serenissime et Potentissime Imperator, Domine Frater, Consanguinee et Amice Charissime.

NOn potest Majestatem Vestram latere, quam sollicite in Tractatu Osnabrugensi per Nostros Plenipotentiarios, productis aliquot gravaminum scriptis, una cum Augustanae Confessionis Ordinibus in Imperio Romano, in id incubuerimus, ut, qui in haereditariis inclytae Domus Austriacae Regnis et Provinciis eidem Augustanae confessioni sunt addicti Status et subditi, in pristina sua jura et conscientiae libertatem restituerentur: Quodque a parte Majestatis Vestrae tum fuerit regestum, prolata scripta, a nullo subsignata, pro supposititiis haberi, neminem adesse, qui dictorum Statuum Evangelicorum procuratorio esset munitus: quin imo vix aliquem reperiri, qui de ejusmodi gravaminibus jure conqueri possit: Sin aliqui deprehenderentur, se contra jura et privilegia gravatos, decenti modo monstrare possent, non defuturam illis justitiae administrationem et remedia pro rerum exigentia. Optandum quidem fuisset supradictos Status ditionum haereditariarum in ea tum fuisse conditione, ut ipsi suo nomine ad Conventum Osnabrugensem

mittere potuissent, melius utique de Ipsorum juribus et statu constitisset. Quod quia temporis illius incommodo facere nequiverunt, provisum est in Instrumento Pacis Articulo V. §. 13. Silesii etiam Principes etc. ut Comites, Barones et Nobiles, eorumque subditi, tam in Silesiae Ducatibus, quam Austria inferiori degentes (comprehensis merito eorum samulis et ministris) sine discrimine aetatis, conditionis et sexus gauderent libertate Augustanae Confessionis exercitium in locis vicinis frequentandi; Nobis vero et Augustanae Confessionis Ordinibus in Imperio Romano reservata facultate ulterius pro illis et quidem pro majore Religionis libertate et Exercitio in Domus Austriacae Regnis et Provinciis, in praesentibus Imperii Romani Comitiis, aut alias apud Majestatem Vestram respective amice interveniendi et demisse intercedendi. Freti hac solenni et a Majestate Vestra ratihabita facultate intercedendi, Comites, Barones et Nobiles in Austria inferiori degentes, non ita pridem Nos per literas de statu et Privilegiis suis certiores fecerunt; imprimis quod jam diu Majestati Vestrae pro avertenda reformatione atque dictorum Privilegiorum confirmatione humillimi supplicarint; rogantes, ut quum Comitia Imperii Romani tum ingruerent et nullum adhuc remedium in propinquo esset, interventione Nostra apud Majestatem Vestram desiderium ipsorum omni meliori modo procuraremus. Quibus dictorum Comitum, Baronum et Nobilium Literis, adjunctisque Privilegiis et gravaminibus perlectis, cum negotium hoc non paucos aliquot, sed ultra septuaginta illustres et

Nobiles familias et innumeram praeterea multitudinem subditorum in Austria inferiori concernere perpenderimus; non potuimus intermittere, quin dicta Privilegia et Gravamina, prout Nobis sunt communicata, hisce nostris Literis adjungeremus, atque ita durae illius, et in praejudicium instrumenti Pacis et Praesentium Comitiorum institutae reformationis faciem Majestatis Vestrae ob oculos poneremus: Idque eo magis, quod Nobis non possumus persvadere, talem viam convertendi homines a Majestate Vestra adprobari, sed potius urgeri ab iis, qui zelo quidem, sed destituto scientia ducuntur. Hactenus non inaudivimus, nec ex allegatis An. 1627. sublati Exercitii Religionis in Austria inferiori causis apparet, totum Corpus Statuum Augustanae Confessionis in haereditariis Provinciis aliquid perpetrasse, cujus causa tantis et tam magno pretio acquisitis privilegiis privarentur. Inde indubitatam spem concipimus, fore, ut quum omnia et singula momenta penitius considerata fuerint, Majestas Vestra fidelibus suis, et praeclara quaeque de se et inclyta Domo Austriaca promeritis Statibus et subditis, sponte sua consultura pariterque permissura sit, ut quae Majestatis Vestrae Majores et Antecessores Imperatores Romani, pro se et haeredibus atque successoribus suis, auctoritate Imperiali et territoriali animo deliberato pioque concesserunt jura et Privilegia, et usque dum de Religionis dissidiis in Imperio per Dei gratiam conventum fuerit, sancte et inviolabiliter conservatum iri, verbo Imperiali sposponderunt, nunc sub suo Regimine et Imperio vigorem pristinum recuperent et ad posteros

propagentur. Qui hucusque cum Con-statibus suis Catholico-Romanis, fide et obsequio erga Majestatem Vestram et totam Domum Austriacam certarunt et adhuc indefesso labore bonis et sanguine suo certare parati sunt, acceptum hoc clementiae Imperialis Documentum aeternitati mandabunt, agnituri renovata et confirmata Privilegia, non tam a majoribus in se derivata, quam Majestatis Vestrae gratia noviter concessa et quasi coelitus in tot piorum animorum solatium esse demissa. Nec minus attinget haec Majestatis Vestrae benevolentia Augustanae Confessionis Ordines in Imperio: utpote qui videntes Religionis suae consortes in haereditariis Regnis et Provinciis gaudere per omnia acquisitis Privilegiis et libertate conscientiae, in partem obligationis venient, sublata omni ansa diffidentiae et querelarum, quasi Judaeis, Christianae Religionis hostibus, dirae eorum impietatis et blasphemiae exercitium indulgeretur; Evangelicis vero, qui tot Imperatorum privilegiis nituntur; et secundum Agendam Ecclesiasticam Imperatoris Maximiliani II. auspiciis concinnatam, cultui divino sine cujusquam scandalo, ordine et Christianis Ecclesiis decenti modo, operati sunt, publica et privata eorum devotione interdiceretur. Quae omnia ut et considerationem merentur, et zelo pietatis atque justitiae Majestatis Vestrae commendantur; ita si intellexerimus, amicam hanc Nostram interventionem optato effectu coronatum iri, magna Nos amicitiae testificatione nexuque devinctas agnoscemus. De quibus Nostro nomine pluribus agere et contestari jussi sunt Nostri ad Imperii

Romani Comitia Deputati Consiliarii et Legati, Nobiles Nobis sincere fideles, Fridericus Bohle, haereditarius in Prutzlou et Wolfsburg etc. et Matthias Biorenklau in Elmahoff et Wannestadt etc. quibus ut Majestas Vestra clementem audientiam, et in hoc renovandorum et confirmandorum Privilegiorum negotio, speratam benignam resolutionem impertiri dignetur, peramice rogamus; Majestati Vestrae paratissima sinceri animi et officiorum studia deferentes, Eandemque divinae Protectioni serio commendantes. Dabantur in Regia Nostra Stockholmensi, die 26. Martii 1653.

CLXIIX. Literae GENERALIUM BELGII FOEDERATI ORDINUM ad PARLAMENTUM REIPUBLICAE ANGLIAE, quibus utriusque Nationis suae Incolas religione, statu, et naturali Provinciarum insessarum sitis conformes belli et discordiae invicem calamitatibus, cum hostium communium laetitiae consumi, acerbe dolent, 1653.

ORdines Hollandiae et West-Frisiae considerarunt, esse manifestam punitionem a justo Dei judicio, ob multiplicia populi peccata lacessito provenientem, quod, cum communio purae et incorruptae religionis utramque Nationem debebat connected ad charitatem concordiamque, et ad procuranda mutuo alterutrius bona et commoda, (quo et natura ipsa propter vicinitatem Regionum videtur invitasse) Lites exortae occasionem causamque dederunt, ut, contra naturae ipsius scopum, media,

quae utriusque saluti inservire debebant, ad mutuam destructionem fuerint adhibita; et Religio, qua nihil in mundo charius pretiosiusque est, in summum periculum adducta. Cum vero utrique nationi a Deo media per se subsistendi satis superque sint data; adeo quoque ut altera alteram possit, si opus fuerit, et Divina id Gloria desideraverit, juvare: Nescio tamen quo fato communibus Inimicis materiam laetitiae dederint, et quod illi non potuerunt, haec una alteri fecerint. Interim maxime dolendum est, quod in hac collisione, cujus eventus est incertus, ipsa semper victoria sit vincenti luctuosa, cum videtur effusio tam copiosi domesticorum Fidei sanguinis, hostibus utcunque cadat belli alea, grata, Ecclesiaeque DEI tristis. Propterea praedicti Ordines pio zelo, nullo autem alio intuitu, moti sunt, haec Parlamento Reipublicae Anglicanae ob oculos ponere, ut, si eadem ipsi est men, idem sensus, expendatur, quid Divino honori consentaneum, quid utrique Nationi expediat. Deus optimus Maximus procul dubio, tam sancto proposito benedicet, et ulteriora media subministrabit. Quodsi autem aliud Parlamento sit propositum, praedicti Ordines tamen abunde, quod sui erat officii, ostenderunt, animoque tanto magis tranquillo expectabunt eventum, quem per hasce perplexitates Deus providerit. Datum Hagae 18. Martii 1653.

CLXIX. Responsoriae PARLAMENTI REIPUBLICAE ANGLICANAE, ad proxime praecedentes ORDINUM FOEDERATI BELGII GENERALIUM Literas, 1653.

PArlamentum Reipublicae Angliae literas ad se missas, Hagaeque Comitis octavo decimo Martii datas, et ab Herberto van Beaumont, Ordinum Hollandiae West-Frisiaeque Secretario, Eorundem jussu subscriptas, accepit, quae quidem recitatae rerum in utroque hoc populo vicino praesentem statum exposuerunt, utriusque rei et rationibus plane repugnantem, iisque omnibus vinculis solutum, quibus ejusdem Religionis cultus purior utrumque mutuo devinxerat; Deliberari idcirco inprimis oportere, qua potissimum ratione in praesens Dei gloriae, et communi utriusque emolumento consuli possit. Ad quae Parlamentum Responsum hoc reddit: Obscurum non esse, quam propenso animo quantoque studio Gens Anglicana cum omni tempore, tum praecipue ex quo restituere apud nos Rempublicam Deo optimo maximo visum est, ad ea semper incubuerit, quibus a micitiam arctumque foedus utriusque inter se populi fundari firmissime posse arbitrabatur, iis adducta maxime rationibus, quae et propriam ac veram utriusque populi utilitatem ac salutem domi, et communes utriusque Socios atque Amicos foris respiciebant, quibus et Pars utraque veluti obstricta sibi invicem erat, ut suas omnes opes utrinque adhiberet, et ad se se mutuo conservandas, et

ad Religionem orthodoxam, quam uterque profitetur, defendendam: quae contra, si in se mutuo converterentur, quantum conjicere humanitus licuit, prorsus nihil aliud erant effecturae, quam quod palam jam est, et ab ipsis Hollandiae West-Frisiaeque Ordinibus in hisce literis suis agnoscitur. Cumque Parlamentum sincera sua studia, insolitis belli apparatibus, multisque hostiliter et extra ordinem factis, excipi animadvertit, tamen cum praesentiret, animo, quantum Christiani sanguinis profundendum necessario esset, si res ad extrema deduceretur, quantumque commodi ex hac nostra discordia ad libertatis, veraeque Religionis eversionem, Pacis denique et salutis ad utrorumque hostes proventurum esset, medicandi illius vulneris causa, per amicam, si fieri posset, compositionem, non solum ad colloquium annuebat descendere, verum et in eo moderationem haud sane exiguam adhibuit, quod inter alia vel ex conditionibus, Domino Heemstedio propositis, satis perspicuum est, per quas etiam optata pax redintegrari potuit, nisi is domum inopinato revertisset, nullo ad eas responso, quod quidem certi aut expliciti quicquam haberet, dato. Quapropter ut Parlamentum in hoc sibi satisfacit, seque solatur inter has belli turbas et calamitates, ab se omnia ex animo fuisse prius tentata, pro virili sua parte, quo istae omnes averti potuissent; ita Ordines Hollandiae West-Frisiaeque praeterita secum reputantes, singulaque justa lance trutinantes, nullam invenerint dubitandi ansam, quin Parlamenti sensus

ac voluntas recte, et prout aequum est, se habitura sit in iis mature considerandis, quae nunc fieri oportebit, ad inhibenda haec, ne gliscant, mala. Quemque etiam affectum ut demonstrare queat, sumpta occasione a literis ab Ordinibus praedictis, ex quibus eos praesentibus malis commotos intelligit, paratum se esse haud gravatim, ostendit, super iisdem Articulis porro agere, quos prius obtulit in responsionem ad illam partem chartulae supradicti Domini Heemstedii, in qua ab hac Republ. petebat, ut, quod aequum justumque foret, proponeret, ad componendas hasce controversias, idque sine ulla mutatione, praeterquam tali, qualis in iis rebus incidit, quae inter utramque Rempublicam, in hoc quam minime grato bello deinde acciderint: atque idem etiam suis ad Ordines Generales literis significavit, quarum exemplar his est inclusum. Quae quidem Amica et Christiana propositio, si a dictis Ordinibus Generalibus consimili affectu excipiatur, poterit, adspirante Deo, ad componendum in praesentia dissidium haud parum conducere, et utrumque populum pristinae amicitiae reddere. Utcunque Parlamentum suo officio perfunctum, quocunque rerum eventu aequo atque sedato animo acquieverit, seque clementissimi Dei providentiae libens permiferit, cujus tam in se propitium praesensque numen exemplis tot editis ubique sensit. Die 11. Aprilis 1653.

CLXX. Literae PARLAMENTI REIPUBLICAE ANGLIAE, ad GENERALES FOEDERATI BELGII ORDINES, quibus se ad conficiendos motus bellicos inter utramque Rempublicam ferventes quam maxime pronum esse asseverat, 1653.

QUae studia sincera quaeque perpetua benevolentia hujus Reipublicae in Foederatas Belgii Provincias, oblata quavis occasione, semper ex titit, usque adeo manifestum est, ejusque indicia tam clara atque omnibus nota, ut locus dubitandi nullus plane sit: quin Parlamenti eo inclinet animus atque consilium, ut funesti hujus belli restinguendi, ne plus Christiani sanguinis profundatur, omnes justas atque honestas rationes amplecti promptissime velit atque fovere, bellique loco pacem reducere, nec non amicitiam, foedusque mutuum restituere atque in perpetuum stabilire. Tamen Parlamentum, cum ab Ordinibus Hollandiae West-Frisiaeque recentes literas acceperit, in quibus de suscepto hoc bello, quod sentiant, exponunt, quaeque et quam gravia necessario secutura sint mala, hac data occasione haud invite fecit, non solum ut Ordinibus Hollandiae West-Frisiaeque de rerum praesenti statu in utroque populo, collatis utriusque rationibus, quem habeat sensum significaret: sed etiam ut Dominis Ordinibus Belgii Foederati Generalibus, sicuti nunc facit, ostendat, quemadmodum Parlamenti studia atque conatus ante haec non defuere, quo minus hisce malis inter ipsa initia mature obviam

iretur, ita se, ne successibus quidem postea ullis immutatum, cum a sua pristina in Foederatas Belgii Provincias benevolentia nequaquam discesserit, paratum esse, iis propositis, quorum in literis ad Ordines Hollandiae West-Frisiaeque datis, mentionem fecit (quarum exemplum his est una involutum) omnem suam operam conferre, uti haec dissidia, si fieri possit, amica tandem compositione aliqua finiantur, amicitiaque et foedus firmissimum inter utrumque populum denuo sanciatur, quod faventis Dei benignitate atque proptio Numine brevi confici possit, si supradicti Domini Ordines Generales eundem animum et voluntatem retineant. Sin minus, Parlamentum tamen hanc sibi satisfactionem utcumque perceperit, se quod sui erat officii praestitisse, sedatoque animo atque tranquillo, omnem opem atque praesidium, in hac rerum commisa sibi administratione, ab uno Deo speraverit. Die 11. Aprilis 1653.

CLXXI. Responsoriae ORDINUM FOEDERATI BELGII GENERALIUM ad praeinsertas PARLAMENTI REIPUBLICAE ANGLICANAE literas, 1653.

ORdines Generales Foederatarum Belgii Provinciarum, accepta et lecta Epistola, Parlamenti Reipublicae Angliae data die 1. Aprilis, styli veteris, continente inclinationem ad amplectenda justa, et extinguendo huic aerumnoso bello, et effusioni sanguinis Christiani sistendae, restituendae paci et amicitiae, stabiliendoque aeterno inter utramque Nationem foederi idonea media, habita matura deliberatione declararunt atque declarant, tam

dicto Parlamento, quam toti mundo satis apparuisse, praedictos Ordines semper sincere et candide colendae ampliandaeque amicitiae operam dedisse, et ad ejus confirmationem paratos semper se fuisse, ut fieret arctum et perpetuum foedus, eoque adhuc candide tendere, et quantum in ipsis est, contributuros. Ad cujus rei testimonium admittendos suo nomine Legatos cum plena potestate, loco aliquo medio ad id eligendo, atque ibi cum similibus a Republica Angliae missis instructisque Legatis conferendum et tractandum de transactione harum litium, omniaque contribuenda, quae ad tam sanctum opus sunt factura. Se itaque a Parlamento expectaturos expressionem loci medii, temporisque, ut initium fiat; quo audito, se quam celerrime ulterius decreturos. Datum 30. Aprilis 1653.

CLXXII. Literae FERDINANDI III. Romanorum Imperatoris ad CHRISTINAM, Suecorum Reginam, quibus suum omniumque Electorum, Principum ac Statuum S. R. Imperii nomine, ut ulierior Pomerania Electori Brandenburgico confestim restituatur, vel quid sibi circa istam restitutionem sit consilii, cathegorice respondeat, instantius urget, etc. 1653. Ferdinandus Tertius etc.

NUlla tenus dubitamus, quin Serenitati Vestrae probe constet, quanto studio mox post conclusam pacem et conventum Norinbergensem tractationis Recessum, quam primum in id incubuerimus,

ut quicquid vigore ejusdem cuivis partium competit, reali demandaretur executioni, institutis in hunc finem sumptuosis Legationibus variisque Commissionibus; quod denique, ut cunctis hujusmodi pro executione pacis susceptis transactionibus plenarius imponeretur finis, et publica Sacri Romani Imperii quies atque tranquillitas, quoad ejus fieri possit, stabiliretur, praesentem Imperii Diaetam indixerimus: quam et Serenitati Vestrae consuetis Literis invitatoriis eo fine denunciavimus, quatenus et Ipsa ratione Principatuum et Ditionum per pacificationem in Imperio Germanicae Nationis sibi cessarum Consiliarios et Legatos suos deputaret, ac una cum reliquis comparentibus Statibus, quae ad incolumitatem et utilitatem Imperii spectant, conferret, plane confisi, fore, ut interea Serenitas Vestra, ex sua etiam parte iis, quibus vigore pacis atque executionis conventae aliquid restituere tenetur, satisfieri curaret.

Sicut igitur Nos, postpositis quibusvis charissimis Regnorum et Provinciarum nostrarum haereditariarum negotiis, in termino praefixo personaliter huc in Nostram Sacri Romani Imperii Civitatem Ratisbonam Nos contulimus, atque ibidem Electores, Principes et Status Sacri Imperii partim in persona, partim per Consiliarios, Legatos et Deputatos magno numero comparuisse invenimus: Ita Nobis sane nec gratius nec acceptius quicquam fuisset, quam si pro more recepto mox post adventum Nostrum materia deliberandi publice proponi et Comitiis initium fieri potuisset.

ditiones Electori Brandenburgico hactenus non esse restitutas, nec per Serenitatis Vestrae ad haec Comitia Deputatos certi aliquid affirmari potuerit, quid tandem de hac restitutione expectandum esset, re cum praesentibus Electoribus, Principibus et Statibus mature deliberata, communem Imperii securitatem et tranquillitatem ab hoc negotio plurima ex parte dependere animadvertimus: Eapropter ne alterutra partium de praejudicio aliquo rationibus suis illato, conquerendi causam vel ansam se habere putaret, satius esse judicavimus, publicam Comitiorum propositionem per aliquod tempus differre, quemadmodum et ipsi quoque Electores, Principes et Status hanc moram hactenus non sine magno singulorum incommodo patienter tolerare voluerunt, indubitatam spem habentes, tanto temporis intervallo finem negotio impositum fore, praesertim quod Elector Brandenburgicus plures sibi ea in re competentes praetensiones dudum remiserit, nihilque obstet, quod ulterioris Pomeraniae restitutionem diutius de jure et aequitate retardare possit: ideoque juxta claram Instrumenti Pacis dispositionem jampridem effectui datam esse oportuisse.

Cum autem Nobis nec non singulis Electoribus, Principibus et Statibus hic congregatis diuturnior mora intolerabilis, et simul erga universum sacrum Imperium minime excusari posse videatur, omittere non potuimus, quin super gravitate rei communem cum dictis Statibus institueremus consultationem. Quemadmodum igitur dubitandi locus non est, Serenitatem Vestram ex Instrumento

Pacis perspectum habere, ob Provincias sibi in Imperio cessas, inter status quidem Imperii sessionem datam, sed pariter etiam ad ulteriorem Pomeraniam, mox post conclusam et ratificatam pacem, citra exceptionem praefato Electori Brandenburgico restituendam, obligatam; ideoque sua sponte propensam inclinatamque fore ad satisfaciendum hujusmodi obligationi, nec vero passuram, morae hujus tantum negotii causa quietem publicam turbari. Ita quoque Nos una cum Electoribus, Principibus et Statibus Imperialibus omnino necessarium judicavimus, ut tandem quae Vestrae Serenitatis circa hoc negotium mens esset, certo scire possemus, praesentibus literis eandem compellare, quod ut faceremus Nostro et communi omnium Imperii Ordinum nomine dicti Electores, Principes et Status a Nobis instantissime postularunt. Cum igitur tam necessariae et justae postulationi annuere officio Nostro Imperatorio incumbat, confidentes, Serenitati Vestrae non minus curae ac cordi esse, ut mutua amicitia ac benevolentia per initam pacificationem inter Nos utrinque, Sacrumque Romanum Imperium Coronamque Sueciae contracta, stabilis, firma et inconcussa maneat, eaque omnia, quae contentioni aut altercationi erga ullum vicinum Imperii Statum causam est ansam praebere possint, libenter e medio sublata esse velle et cupere: adeoque minime refragaturam, ut dictae Pomeraniae ulterioris restitutio, tandem desideratum consequatur effectum, compositis jam praesertim ut relatum Nobis fuit, finium contentionibus, caeterisque differentiis, juxta designationem

a Vestrae Serenitatis Commissariis statim sub initium illorum tractatuum exhibitam, Idcirco hoc ut fiat, eandem Nostro, ac omnium Sacri Romani Imperii Electorum, Principum et Statuum nomine hisce instantiis requirere voluimus, indubitata spe freti, hanc Nostram requisitionem, utpote in Pace conventa fundatam, aequo animo acceptam fore, insuper enixe postulantes, ut per expressum hunc Cursorem mentis suae declarationem ad Nos perscribere, ac sine longiori mora eundem remittere ne gravetur: Quo tandem perlato ad Nos Serenitatis Vestrae responso, ad tractanda more solenni et consueto comitialia negotia, quae quidem diutius differri e re Imperii non esset, progredi, eaque juxta dictamen pacificationis communemque Imperii utilitatem perducere possimus. Vicissim Vestra Serenitas certo sibi persuadere potest, nos una cum Imperii Statibus, eadem, quae Ipsis juxta Pacificationem Imperii competunt, fideliter observaturos esse: de caetero eidem benevolentiae Nostrae studia offerimus. Ratisbonae 12. April. 1653.

CLXXIII. Literae CHRISTINAE, Suecorum Reginae, ad ELECTORES S. R. IMPERII Ratisbonae de eligendo Romanorum Rege occupatos, quibus ab eis, ut in ipso electionis actu suffragia sua de eligendo Ferdinando Hungariae et Bohemiae Rege consociare haud graventur, amice contendit, 1653. Nos Christina, Dei gratia Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Regina, Magna Princeps

Reverendissimi et Celsissimi Principes, Consanguinei, Affines et Amici charissimi.

COepit jam rumor increbescere inter arduas Dilectionum Vestrarum curas, earum consilia circa electionem novi Romanorum Regis pariter occupari. Nos probe considerantes providam non minus in negotio tanti momenti, quam rebus Imperii Romano-Germanici caeteris Dilectionibus Vestris solicitudinem, persuasissimum Nobis habemus easdem Dignitati et saluti Imperii, nec non necessitudini cum vicinis Europae Regnis Rebusque publicis amicitiae conservandae tanquam e speculo prospecturas. Cui imprimis gravissimae, qua destinemini, deliberationi Vestrae Divini Numinis benedictionem coelitus apprecamur, ex animo voventes, eum a Dilectionibus Vestris designari atque adeo eligi Romanorum Regem, qui in praefatam Vobiscum intentionem promovendam et tuendam magno animo feratur. Relatum vero Nobis jam nuper fuit, Serenissimum Hungariae, Bohemiaeque Regem, Dominum Ferdinandum Quartum circa hanc Electionem a plerisque omnibus indigitari, et ab Ipsius Serenitatis

Domino Parente, moderno Romanorum Imperatore Dilectionibus Vestris nominatum esse, quorum pariter ac Dominorum praedecessorum atque Majorum seriem, praecipuam facile dignitatem, respectum, valorem atque in Imperium merita cum ad animum Nobis revocamus, et indubia praeterea spe ducimur fore, ut a praefato Rege, dum in Romanorum Regem et subinde Imperatorem electus fuerit, salus atque incolumitas Imperii, et conclusa Osnabrugi Monasteriique pax publica et universalis, nec non fidens cum externis populis amicitia aliarumque rerum commercium mutuum, promoveatur ac conservetur. Non possunt non tanto fastigio dignae virtutes atque encomia Suae Serenitatis ad ejusdem commendationem Dilectionibus Vestris impertiendam Nos pertrahere. Quod si ad summas et Imperatorem in praetacto Serenissimo Rege Fratre, Consanguineo et Amico Nostro charissimo prae se ferentes administrandi tanti officii dotes, nostrae insuper huic amicae apud Dilectiones Vestras commendationi pondus accesserit et momentum, est quod Vobis ipsis et Dignitati sperataeque saluti Imperii, nec non publicae Regnorum vicinorum ac rerumpublicarum tranquillitati animitus gratulemur, neque deerit Nobis, sive causa sive occasio, quidquid honoris et amicitiae Nobis in subsidium, perfectionem et stabilimentum desiderii hujus Nostri, Dilectiones Vestrae detulerint, grato erga ipsos animo agnoscendi, et de iisdem omnibus sinceri affectus documentis demerendi. Deus Imperiorum stator et conservator, consilia et actiones

Dilectionum Vestrarum caeterorumque Principum atque Statuum Imperii in Comitiis modernis congregatis moderetur, et ad optatum ea finem perducat, cujus tutelae Dilectiones Vestras amice et serio commendamus. Dabantur Stockholmiae die 23. Aprilis, Anno 1653.

CLXXIV. Literae ejusdem cum immediate praeinsertis argumenti ad PRINCIPES et STATUS S. R. IMP. a CHRISTINA, Sueciae Regina, exaratae, 1653. Nos Christina, Dei gratia Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Regina, Magna Princeps Finlandiae, Dux Esthoniae, Careliae, Bremae, Verdae, Stetini, Pomeraniae, Cassubiae et Vandaliae, Princeps Rugiae, nec non Domina Ingriae et Wismariae etc. Reverendissimis, Illustrissimis, Reverendis, Illustribus, Magnificis, Generosis et spectabilibus, Sacri Romani Imperii Principibus et Statibus, Consanguineis et Amicis Nostris charissimis et Nobis sincere grateque dilectis, salutem, studia amicitiae et felicia quaeque offerimus et precamur!

Reverendissimi, Illustrissimi, Reverendi, Illustres, Magnifici, Generosi et spectabiles, Domini Consanguinei et Amici charissimi, Nobisque sincere et grate dilecti.

QUod ad Comitia ab Imperatore indicta Dilectiones Vestrae et Vos frequenti numero Ratisbonae comparuistis, cognitu Nobis fuit gratissimum. Optandum sane esset, ut initium ea pridem coepissent, ne culpa suspensae hactenus propositionis Nobis, ut comperimus, ex serotina ulterioris Pomeraniae restitutione a nonnullis imputaretur; Qui cum vel non satis ignari istius rei sint, vel sequiori erga Nos adfectu ducantur; non attinet aut justitiam causae Nostrae, aut quod serius, quam fortasse a quibusdam expectabatur restituta sit dicta Pomeraniae pars Dilectionibus Vestris et Vobis operose deducere; Transactis jam Stetini rebus omnibus, quae ejus restitutionem hactenus tardare visa sunt: Prouti Nostri ad Comitia Deputati Consiliarii et Legati certitudinem transactionis omnem Dilectionibus Vestris et Vobis enarrabunt; Et Nos Ipsae ad Imperatorem de hac re jam perscribimus. Id vero nuper intelleximus inter Comitiales consultationes novi quoque Romanorum Regis electionem versari atque imprimis in considerationem venire Caesareae Majestatis filium, Serenissimum Hungariae et Bohemiae Regem. Quod si memoria revocamus et ob oculos Nobis ponimus, Imperium Romano-Germanicum, aliquot jam seculis ab Inclyta Austriaca Domo, ex eaque longa serie progeneratis Imperatoribus

laudabiliter administratum floruisse. Nec dubitamus, quin ejus Serenitas insistens Domini Parentis atque Praedecessorum, Majorumque suorum vestigiis, summo studio, conatu et opera, id omne sit observatura et promotura, quod Dignitatem et salutem Imperii, conservationem Pacis publicae Osnabrugi et Monasterii conclusae, et stabilimentum sincerae constantisque amicitiae cum vicinis Regibus, Regnis atque Rebuspublicis, in iisque Nobis cum majoribus incrementis colendae et consolidandae maxime concernit: In electione Romanorum Regis praetacti Ungariae et Bohemiae Regis ratio prae caeteris merito habenda videtur. Et praeterea cum non modo ditionum Nobis Regnoque Nostro Sueciae cessarum, sed et aliarum pariter necessitudinum nomine ac respectu Dilectionibus Vestris atque Vobis, nec non universo Imperio, tanquam Constatus unitae sumus, committere non possumus, quin haec animi Nostri sensa Dilectionibus Vestris atque Vobis, pro confidentia et interesse mutuo aperiremus, et praefatam Ejus Serenitatem, tum meritis majorum, tum virtutibus propriis et sublimi pristinae dignitatis Regiae atque duorum Regnorum splendore abunde jam ante commendatam, ad Imperii Germanici fastigium amice et benevole recommendaremus. In quo arduo negotio non minus quam caeteris gravissimis Imperii rebus atque Deliberationibus Dilectiones Vestras et Vos consilia Nobiscum sua, pro incolumitate et utilitate Imperii omniumque in eo statuum juncturos esse, firmiter Nobis persuademus;

Deumque ardentibus votis veneramur, ut consilia Dilectionum Vestrarum atque Vestra paterna sua benedictione coelitus secundet, Easdemque et Vos potenter conservet. Dabantur Stockholmiae die 23. Aprilis 1653.

CLXXV. Literae HENRICI, Comitis de Rochester, Legati CAROLI II. Britanniae Regis tunc exulis, ad Ferdinandum III. Romanorum Imperatorem, quibus ejus sacrique Romani Imperii opem et consilia nomine Regis sui instantissime implorat, 1653.

DOmini Regis mei afflicta conditio et ejus acerbissima causa magis innotuit, quam ut verbis imparibus eam Caesareae Vestrae Majestati cum dolore et horrore in memoriam revocare liceat, cum nullus Christianorum Principum sit, qui non desuper compassionem et facinoris indignationem sit contestatus. Cum igitur Rex meus ea, qua debuit et potuit pietate et fortitudine, quamvis adverso effectu reparationem tentarit, et nunc Regnis suis pro maxima parte indignissime exutus, a Consanguineis

et amicis Principibus et Statibus benevolam opem flagitare cogatur. Ideo ad Caesaream Majestatem Vestram confugiens eandem pro salubri consilio et efficaci auxilio impartiendo Regiis precibus confidenter et instantissime implorat rogatque, ut etiam in praesenti Diaeta, omnes Sacri Romani Imperii Dominos Electores, Principes et Status similiter pro eo ad heroicam declarationem insigne tempestivumque subsidium effective disponere velit. Devincient certe hoc facto excelso Caesarea Majestas Vestra et Sacri Romani Imperii Electores, Principes et Status Regem meum ad aeternam gratitudinem, quam ipse ejusque successores, rebus restitutis, in quacunque necessitate omnibus et singulis pariter promptissime exhibebunt. Haec sunt quae Caesareae Majestati Vestrae nomine et jussu Serenissimi Regis mei proponere debui.

CLXXVI. Literae PARLAMENTI REIPUBLICAE ANGLIAE, ad GENERALES FOEDERATI BELGII ORDINES, quibus se a justis honestisque

LIterae ab Ordinibus Generalibus Foederatarum Provinciarum, inscriptae Reipublicae Angliae, quae a Thilmanno Aquilio eorundem Ordinum Nuntio, Excellentiae suae Oliviro Cromwello, Praefecto Exercituum pro Republ. traditae nuper erant, et ab eo Consilio status Albae Aulae nunc sedenti exhibitae, a Consilio deliberatae fuerunt, quae cum responsum prae se ferant literis a nupero Parlamento hujus Reipublicae ad Ordines Generales scriptis, de componendis dissidiis inter utramque Rempublicam exortis, visum est Consilio, renunciare et declarare, se, non obstante nupera rerum mutatione, quae a DEO sapientissimo omniaque providente et gubernante in hac Republica facta est, eodem animo, quo prius erga Provincias confoederatas bene affectum esse, et sincero studio ductum praesentia bella finiendi, firmaeque et duraturae pacis inter utramque Rempublicam stabiliendae et praedictis literis a Parlamento ad Ordines Generales primo ultimi Aprilis missis, una cum illis ad Ordines Hollandiae et West-Frisiae ejusdem diei, hac occasione a Consilio relictis et expensis, cum in iis animadverterit a Parlamento proponi, super iisdem Articulis porro agere, quos prius obtulit in Responsionem ad illam partem chartulae Domini Heemstedii, in qua ab hac Republica petebat, eam, quod aequum justumque foret, proposituram, ad componendas

hasce controversias, idque sine ulla mutatione, praeterquam tali, qualis iis rebus incidit, quae inter utramque Rempublicam in hoc quam minime grato bello deinde acciderit; Consilium his praesentibus declarat: se paratum esse cum Ordinibus Generalibus super iisdem Articulis procedere; quae, prout illius fert sententia, media sunt, ad ante dictum finem assequendum, maxime probabilia. Quantum vero ad Tractatum in loco neutro per Legatos ab Ordinibus Generalibus propositum, siquidem possibile sit, rebus sic stantibus, hoc in effectum deduci; utcunque tamen plurimas secum necessario trahit moras, multasque difficultates patitur, quae in re utriusque status salutem tantopere concernente sedulo evitari debent, atque adeo cum Ordines Generales nondum iis, quae a Parlamento proposita fuere, responsum applicaverint, Consilium quoque a parte sua necessarium duxit eadem iterum proposita revocare, atque omni posthabita dilatione paratum deinceps erit, colloquium cum aliquibus autoritate plenaria instructis, qui ad hoc ab Ordinibus Generalibus suo nomine delegati fuerint, super iisdem inchoare, declarans insuper, et recipiens se quidquid a parte sua rationabiliter expectari potuerit in ista negotiatione collaturum, quo sanetur et obducatur praesens vulnus, rectoque inter utramque Rempublicam intellectu reddito, benevolo invicem affectu sese imposterum prosequantur. Dat. Albae Aulae 6. die Maji 1653.

CLXXVII. Literae commendatitiae a CAROLO II. M. Britanniae Rege tunc exule, ad JOHANNEM GEORGIUM I. Saxoniae Electorem, Domini Samuelis Bosii, Colonelli causa, exaratae, 1653. P. P.

CUm fidelis atque Nobis apprime dilectus Dominus Samuel Bosa, Eques Auratus et Celsitudinis Vestrae Subditus, nuper in Scotia et novissime nostra in Angliam expeditione, Colonelli Regiminis Equitum munus obiens, Nobisque militans adversus perduellium Nostrorum copias, fortitudinis, prudentiae et illibatae fidei praeclara ediderit facinora, atque Nobis significaverit se decrevisse in Patriam ad Celsitudinem Vestram reverti, Virum de Nobis optime meritum, sine Nostra ad Eandem commendatione dimittere noluimus, et cum eo animo ad Celsitudinem Vestram se conferat, ut Eidem officia et servitia voveat et omnibus debitis obsequiis atque observantia favorem Ejusdem promereatur, accepta ferat quaesumus illius studia, ut, quam ambit apud Eandem gratiam consequatur, id vero dum precibus Nostris et meritis illius concedere dignabitur, Virum Ejusdem adpetentissimum devinciet, Nobis autem pergratum fecerit, et data occasione vicem rependemus. Quod superest Celsitudinem Vestram Dei Optimi Maximi tuitioni ex animo commendamus. Datum Parisiis, die nona Maji, Anno 1653. Regnorumque Nostrorum quinto.

CLXXIIX. Literae CONCILII STATUS REIPUBLICAE ANGLIAE, ad FRIDERICUM III. Ducem Holsatiae, Lineae Gottorpiensis, quibus Regiminis formam quidem, non vero favorem et debitam exteris Principibus venerationem in Anglia mutatam esse, seque ingenti animorum propensione erga ipsum ferri profitetur, 1653. Concilium Status Reipublicae Anglicanae, Serenissimo Principi Frederico, Haeredi Norwegiae, Duci Slesuici, Holsatiae, Stormariae, Ditmarsiae, Comiti in Oldenburg et Delmenhorst Salutem.

QUanquam Sapientissimo Deo visum est rerum omnium moderatori Clementissimo praeter illud onus, quod nobis cum majoribus Nostris commune imposuit, ut pro libertate Nostra contra tyrannos honestissima bella gereremus, iis nos etiam auspiciis eaque divina ope prae illis insigniter adjuvare, ut non solum civile bellum restinguere, sed et causas ejus in futurum praecidere, nec non et hostium externorum inopinatos impetus propulsare valuerimus, eundem tamen supremi Numinis in nos favorem ac benignitatem gratissimis, quantum possumus, animis agnoscentes, non ita rerum nostrarum successibus efferimur, ut non singularem potius Dei justitiam ac providentiam edocti atque nosmet largiter experti, et bellum omne quantum licet, aversemur, et pacem cum omnibus cupidissime amplectamur. Quemadmodum igitur quae amicitia, quaeque foederum jura Nobis cum populis

quibuscunque ac Principibus antiqua intercessere, ea hactenus cuiquam nec violavimus priores, nec violata voluimus; ita et Celsitudo Vestra pro vetusta sua cum Anglis et a majoribus accepta amicitia poterit certissima animi persuasione de nobis aequa omnia atque amica et sibi et suis polliceri. Denique ut delata a Celsitudine vestra nobis sua studia atque officia plurimi, ut par est, facimus; ita operam dabimus, ut neque nostra ullo tempore vel sibi vel suis deesse sentiat: Vestramque adeo Celsitudinem Omnipotentiae tutaminique Dei Omnipotentis quam maxime commendatam cupimus. Datis in Alba Aula die - Julii, Anno 1653.

CLXXIX. Literae PARLAMENTI REIPUBLICAE ANGLIAE, ad CANTONUM HELVETIAE ORDINES, reformatam Religionem profitentes, eorumque confoederatos, quibus eis, quod tam praeclare de vindicata Anglorum libertate sentiant, grates persolvunt maximas, sibique admonitionem eorum de Pace cum Belgis foederatis concludenda curae et cordique fore promittunt, 1653. Parlamentum Reipublicae Angliae, Illustribus et Amplissimis Consulibus, Scultetis, Landammannis et Senatoribus Cantonum Helvetiae

LIteras Vestras, Illustres Domini atque Amici Charissimi, Decembris 24. 1652. ad Nos datas accepimus, omni humanitate, benevolentia, studioque erga Nos Nostramque Rempublicam egregio refertas, quodque Nobis semper majus et antiquius debet esse, charitatem fraternam et vere Christianam spirantes. Deoque imprimis optimo maximo gratias agimus, qui vos, totque Vestras Civitates nobilissimas, non tam illis montium claustris, quam insita Vestra fortitudine, pietate, et prudentissima aequissimaque rerum civilium administratione, mutua denique foederum fide circumvallatas atque munitas, firmissimum universis orthodoxis praesidium illis in locis excitavit atque constituit: Vos deinde, qui per omnem Europam primi fere mortalium post invectas ab Aquilone Barbarorum Regum tyrannides, Deo Vestram virtutem prosperante, libertatem Vobis peperistis, partam haud minore prudentia ac moderatione, tot per annos illibatam conservastis; de nobis nostraque libertate nuper vindicata tam praeclare sentire, tamque sinceros Evangelii cultores de nostro in orthodoxam fidem amore ac studio, tam constanter persuaderi, id quidem longe nobis gratissimum est. Quod autem ad pacem Nos pie sane et affectu, ut Nobis est persuasissimum, vere Christiano

adhortamini, permagnum certe pondus apud Nos ea adhortatio habere debet; cum propter ipsam rem, quam suadetis, maxime expetendam, tum propter summam etiam autoritarem, quae vobis prae caeteris hac in parte merito tribuenda est, qui inter maximos circumquaque bellorum tumultus, et ipsi summam pacem domi forisque tam diu colitis, et aliis omnibus pacis colendae simul hortatores et exemplum optimum extitistis; cum id denique suadeatis, quod Nos dedita opera, idque haud semel, non tam nostris rationibus, quam universae rei Evangelicae prospicientes, per Legatos aliosque publicos Ministros petivimus, amicitiam nimirum et arctissimum foedus cum foederatis Belgarum Provinciis feriendum. Verum illi (sive illa perpetuo nobis infesta, regiis adicta partibus, tyrannidis et ipsa apud suos affectatae comperta Arausiana factio potius dicenda est) quo pacto Legatos Nostros, non de pace, sed de fraterna amicitia ac foedere arctissimo venientes acceperint, quas postea belli causas praebuerint, ut Nos, inter ipsa Legatorum suorum de foedere colloquia, instructa classe, nihil tale cogitantes, in ipsis navium stationibus nostris, ultro lacesserint, ex illo a Nobis ea de re publice scripto, et nunc una cum hisce literis ad Vos misso abunde intelligeris. Nos autem in id sedulo incumbimus, Deo bene juvante, quamvis re hactenus tam prospere gesta, ut neque Nostris quicquam viribus aut copiis tribuamus, sed uni omnia Deo, neque successibus insolenter efferamur: Eundemque animum retinemus conficiendae justae atque honesta pacis omnes

occasiones amplecti paratissimum, Vos interim, Illustres ac Praestantissimi Domini, quibus pium atque praeclarum hoc studium est, solo Evangelico amore impulsis, fratres inter se certantes componere atque conciliare, et omni apud homines laude digni coelestis illius pacificorum praemii apud Deum haud dubie compotes futuri, cujus summae benignitati atque gratiae Vos vestrosque omnes ex animo commendatos volumus, si qua in re Vobis usui esse possumus, adomnia cum amicorum tum fratrum officia promptissimi. Datis Westmonasterio die -- Octobris, Anno Domini 1653.

CLXXX. Literae CHRISTINAE, Suecorum Reginae, ad FRIDERICUM III. Ducem Holsato-Gottorpiensem, quibus se Legatis suis Ratisbonae in Comitiis versantibus mandasse refert, quo omnem lapidem moveant, ipse ut alternantium Principum numero includatur, 1654. CHRISTINA, Dei Gratia Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Regina, Magna Princeps Finlandiae, Dux Esthoniae, Careliae, Bremae, Verdae, Stetini, Pomeraniae, Cassubiae et Vandaliae, Princeps Rugiae, nec non Domina Ingriae et Wismariae.

TEnuere Nos aliquanto tempore suspensas variae rationes, quae receptioni Dilectionis Vestrae inter Principes alternantes adversari videbantur, ne tamen in mora simus, vergentibus jam ad exitum Imperii Comitiis, quo minus ex omni parte testatum sit, nihil Nobis esse antiquius, quam ea omnia fectari, quae ad confirmandam concordiam mutuaeque inter Principes, Statusque Imperii amicitiae incrementum facere possunt; haud aegre intercessioni Serenissimi Imperatoris, Regis Daniae, Collegiique Electoralis concessimus. Inprimis vero permultum ponderis attulit contestatum saepius erga Nos resque nostras studium Dilectionis Vestrae, denique propinquus ille, quo conjungimur, sanguinis nexus, eoque propere Legatis nostris ad Comitia Ratisbonensia mandavimus, ut curae suae esse ducant, eo maxime modo Disectionem Vestram alternantium Principum numero includi, ac transmissium nobis a Deputatis Collegii Electoralis Schema uberius commonstrat.

Haec ut acceptissima Dil. Vest. fore confidimus; ita neutiquam dubitamus, quin Dilect. Vest. summa animi contentione omnia ea sit actura, quae ad procuranda porro in Imperio Romano commoda nostra facere possunt, atque argumento esse, manere etiam tunc Dil. Vest. hujus benevolentiae nostrae illibatam memoriam; hoc pacto et certissimae expectationi nostrae fatisfiet, et interventu temporis nascentibus subinde aliisque amicitiae

vinculis, mutua necessitudo nostra perpetuas et nunquam intermorituras radices aget. Atque hisce Dilectionem Vestram Deo amice commendamus, rectequevalere cupimus. Dabamus in Arce Nostra Upsaliensi, die 10. Martii, Anno 1654.

CLXXXI. Literae OLIVERII CROMVELLII, Protectoris Reipubl. Anglicanae, ad ORDINES ZEELANDIAE, quibus eos, ne se et Ordines Hollandiae per quosdam Hagae latitantes pacis et concordiae osores a constanti quietis publicae conservandae proposito averti patiantur, sed pari secum zelo idem indies magis magisque firmare contendant, blande compellat, 1654. OLIVERIUS, Protector Reipublicae Angliae, Scotiae et Hiberniae etc. Celsis ac Potentissimis Dominis Ordinibus Zeelandiae, bonis amicis et foederatis Nostris salutem et prosperos rerum successus!

COnventu Vestro Provinciali (jam uti accepimus) instante, Nos Christiano et pacifico affectu commoti, ac ferio Nobiscum reputantes,

quantum. Christiani sanguinis superiori bello, inter ejusdem fidei consortes mutuo datum haustumque sit, et quanto plus adhuc sanguinis, ingruente iterum bello (quod Deus averrat) daudum hauriendumque sit, Christiani officii esse censuimus, Dominationibus Vestris (ut pote Nobis una cum Hollandis maxime vicinis, et propter mutuum commerciorum usum pluribus amicitiae vinculis innexis) hisce praesentibus amice et sincere exponere, Nobis dicto foedere pacis nihil prius neque antiquius fore, modo praecipua ejus cautela et securitas aliunde non labefactetur, rescindatur aut infringatur, quod ne ullo modo ullisve malevolorum artificiis fiat, tum Nobis majori studiorum zelo contendendum, tum Dominationibus Vestris commendandum judicavimus, quando quidem ex fama publica multisque aliis tam Haga quam aliunde fide dignis nuntiis admonemur, nonnullos ibi omnem lapidem movere, ut sincera et laudabilis Celsorum et Potentum Dominorum Ordinum Hollandiae in pace non ita pridem inter Nos et foederatum Belgium facta, rite colenda, confirmanda et stabilienda intentio et propositum traducatur atque intervertatur, unde verendum est, ne omnis pactorum conventorum certitudo et securitas (sine qua nunquam pacisci nec debuissemus nec potuissemus) una eademque opera Nobis emanibus rapiatur, ac firma illa et perpetuo (quod faxit Deus) duratura pax concutiatur, labefactetur, et postremo etiam, si fieri possit, omnino etiam rumpatur, rursusque in cruentum bellum convertatur et erumpat in utriusque Reipublicae,

imo universae Reipublicae Christianae opprobrium et detrimentum irreparabile, tandemque (quod Deus misericors avertat) purioris et reformatae Religionis in utraque gente et ubique gentium exterminium et ruinam: Nos vero constanter Nobis propositum habemus, dictum foedus sancte et religiose observare, veramque et firmam amicitiam cum Celsis et Praepotentibus Universi Belgii singularumque Provinciarum Ordinibus et speciatim una quoque cum Dominationibus Vestris perpetuo colere, nulli dubitantes, quin Dominationes Vestrae una cum Dominis Ordinibus aliarum Provinciarum, pro singulari prudentia sua huic Nostrae justissimae intentioni responsurae, adeoque cum dictis Dominis Ordinibus Hollandiae obviam iturae sint perversis conatibus et inclinationibus eorum, qui pacem publicam propter privatum usum ac commodum fractam, et unacommunem libertatis et Religionis causam pessiundatam, nec non communi utriusque hostium ludibriis et insultibus obnoxiam et expositam velint. Nos quidem, uti hisce praesentibus, conscientiae Nostrae satisfacere voluimus; ita etiam Deum optimum maximum pacis unicum et concordiae auctorem, ex animo precamur, ut super solida securae adeoque duraturae pacis et amicitiae fundamenta, omnes ac singulae foederati Belgii Provinciae non solum Nobiscum colant pacem et amicitiam, verum etiam inter se ipsos mutuo eademque, qua creverint hactenus, augescan indies, et quam diutissime fruantur concordia, in quem finem Deum veneramur, ut Dominationibus Vestris moderata et tranquilla

consilia inspirare velit, et porro totum hoc pacis negotium, magis magisque indies stabile ac firmum reddere dignetur, ut ante omnia divino Numini debitus honos, puro ejus cultui ac sacrosanctae Religioni reformatae, quam utrique profitemur, splendor, mari ac navigaturis prisca securitas, mutuisque commerciis vetus vigor reddatur, ac postremo inter utrasque gentes antiqua, vera et fraterna amicitia, tot vinculis religionis, vicinitatis et commerciorum astricta, ad majorem Dei gloriam, et ejusdem Religionis incrementum in perpetuum coalescat, et haec avita amborum populorum libertas, utriusque Reipublicae Pax et tranquillitas contra omnes malevolorum et pravas molientium machinas, omnesque insultus hostiles, tam domi quam foris, inconcussa maneat, quod benigne velit misericors ille Deus, cujus Divino Numini Dominationes Vestras commendamus. Da tae ex Alba Aula, 16. Junii styli veteris, 1654.

CLXXXII. Literae OLIVERII CROMVELLII, Reipublicae Angliae etc. Protestoris, ad ANTONIUM GUNTHERUM, Comitem Oldenburgicum, quibus ipsi pro gratulatione de suscepta a se Anglicanae Reip. administratione grates, seque Oratorum ejus postulatis satisfecisse refert, 1654.

PEr Literas Vestras Januarii die vigesimo 1654. datas certior sum factus, nobilem Virum Fridericum Matthiam Wolisogum, Secretarium Vestrum,

et Christophorum Griphiandrum cum certis mandatis ab illustrissima Dignitate Vestra in Angliam missos fuisse. Qui cum ad Nos accessissent, et susceptam Anglicanae Reipublicae administrationem Nobis Vestro nomine gratulati sunt; et uti Vos Vestraque ditio in hanc pacem, quam cum foederatis Belgü Ordinibus proxime fecimus, assumeremini: Ut denique Salvam-Guardiam illam quam vulgo vocant, a Parlamento nuper Vobis concessam nostra nunc autoritare confirmarermus, petiverunt: ob istam itaque gratulationem tam amicam maximas, ut aequum est, gratias agimus: et illa duo postulata libenter concessimus; nulli etiam occasioni in posterum defuturi, quae studium in vos nostrum poterit ullo tempore declarare. Idque ex supradictis Oratoribus Vestris plenius vos arbitror intellecturos, quorum fides ac diligentia in hoc Vestro apud Nos negotio praeclare constitit. Quod reliquum est, Vobis, rebusque Vestris felicitatem, atque ex voto pacem omnem exopto. Westmonasterio, 27. Junii, 1654.

CLXXXIII. Literae OLIVERII CROMVELLII, Protestoris Reipublicae Angliae etc. ad ANTONIUM GUNTHERUM, Comitem Oldenburgicum, quibus sibi literas ejus non uno

LIteras Vestras Maji secundo die Oldenburgo datas accepi haud uno nomine gratissimas, cum quod essent ipsae singulari erga me humanitate ac benevolentia refertae; tum quod Illustrissimi Domini Comitis Antonii, perdilecti filii Vestri manu redditae. Id quod eo magis honorificum mihi duco, ex quo illius virtutes tanta stirpe dignas, moresque eximios, studium denique in me egregium, non tam acceptum ab aliis, quam re ipsa cognitum atque perspectum jam habeo. Neque dubium esse potest, quin eandem quoque suis domi spem faciat, fore se Patris optimi praestantissimique similimum; cujus praeclara virtus atque prudentia perfecit, ut tota illa ditio Oldenburgica permultis ab annis, et summa pace frui, et pacis commoda percipere inter saevissimos undique circumstrepentium bellorum tumultus potuerit. Talem itaque amicitiam quidni ego quam plurimi facerem, quae potest inimicitias omnium tam sapienter ac provide cavere. Pro munere denique illo magnifico est, Illustrissime Domine, quod gratias habeo; pro jure est ac merito tuo, quod ex animo sum

ANTONIO GUNTHERO, Comiti in Oldenburgh et Delmenhorst, Domino in Jehvern et Kniphausen.

CLXXXIV. Literae CAROLI GUSTAVI, Suecorum Regis, ad JOANNEM CASIMIRUM, Poloniarum Regem datae, quibus Ipsi summam rerum Suecicarum in se translatam esse refert, ojficiaque sua paxatissima et Principibus tot nominibus conjunctissimis digna offert, 1654. Nos Carolus Gustavus, Dei Gratia Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Rex, Magnus Dux Finlandiae, etc. etc. Serenissimo Principi, Fratri, Consanguineo, Vicino et Amico Nostro Charissimo, Domino Joanni Casimiro, Regi Poloniae, Magno Duci Lithuaniae etc. etc. salutem et omnia prospera.

CUm illius motu, qui cuncta Mortalium disponit Regesque Regnis dat, visum sit Serenissimae ac Potentissimae Principi ac Dominae, Dominae Christinae, Dei Gratia Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Reginae, Magnae Principi Finlandiae etc. etc. Matri Nostrae omni filiali cultu ac venoratione prosequendae, plusquam Materna cura amoreque erga Nos, atque certis de causis Gubernaculis Imperii Haereditarii se abdicare, summamque rerum ad Nos, accedente omnium Ordinum hujus regni consensu,

transferre, sequentibus confestim Coronationis Nostrae solemnibus, alienum ab officio animoque Nostro fore judicavimus, nisi exordio Regiminis Nostri Deum Optimum Maximum precaremur, ut hoc orbi Christiano, Nobis, Regnoque Nostro, et Serenitati Vestrae, Communibusque Amicis, felix ac faustum esse velit, et Serenitatem Vestram, considerantes scilicet propinqui sanguinis nexum, qui Nos cum eadem jungit, atque antiquam illam inter utraque haec Regna necessitudinem per complures jam annos induciarum pactis restauratam continuatamque, de hisce Imperii Nostri auspiciis edoceremus, atque omnia prospera Serenitati Vestrae Poloniaeque Regno ac populo comprecaremur, denique officia nostra paratissima, et quaecunque ab Amico et tam propinquo sanguine procedere possunt, Eidem optimo affectu deferremus. Proinde, si qua in re gratam Serenitati Vestrae operam praestare poterimus, est quod Nobis indicet, ita de Nobis dispositura, quemadmodum utrique Nostrum conducere existimaverit, prout Nos etiam confidimus, Serenitatem Vestram hunc affectum Nostrum pari erga Nos Regnumque Sueciae voluntate pensaturam. Has literas perferendas, et si opus fuerit, explicandas uberius, tradidimus Ministro Nostro Dantisci, egregio et spectabili Nobis sincere fideli, Joauni Kock, quem ut Seren. Vestra Nostra causa benevolentia sua complecti velit, rogamus, confidimusque. Quibus finientes Deum veneramur, ut Serenitatem Vestram tueatur florentem et incolumem, laetisque et secundis

rebus semper gaudere sinat. Dabantur in Regia Nostra Stockholmensi, die 3. Julii, Anno 1654.

CLXXXV. Literae OLIVERII, Protectoris Reipublicae Angliae etc. ad CAROLUM GUSTAVUM, Suecorum Regem, quibus ipsi de felici in solium Regni Suecici exaltatione gratulatur, sibique oblatam foederis inter utramque gentem mutui tontinuationem acceptissimam fuisse, asseriti, 1654. OLIVERIUS, Protector Reipublicae Angliae, Scotiae, Hyberniae etc. Serenissimo Principi, CAROLO GUSTAVO, Suecorum, Gothorum Vandalorumque Regi, Magno Principi Finlandiae, Duci Esthoniae, Careliae, Bremae, Verdae, Stetini, Pomeraniae, Cassubiae et Vandaliae, Principi Rugiae, Domino Ingriae, Wismariae, nec non Comiti Palatino Rheni, Bavariae, Juliae, Cliviae et Montium Duci etc. Salutem.

CUm Suecorum Regnum per hosce dies summis Populi studiis, omniumque Ordinum suffragiis liberrimis translatum ad vos esse, toto orbe terrarum percrebuerit, id maluisse Majestatem Vestram suis literis amicissimis quam vulgata fama nos intelligere, et summae benevolentiae erga Nos Vestrae, et

honoris inter primos attributi argumentum haud leve esse ducimus. Illam itaque Vestris meritis egregiis accessionem dignitatis, praemiumque virtute tanta dignissimum, et sponte et jure vobis gratulamur: idque ut Majestati Vestrae, Svecorumque genti, reique toti Christianae bonum atque faustrum sit, quod et vobis maxime in votis est, junctis precibus Deum oramus. Quod autem foederis inter hanc Rempublicam, Sveciaeque Regnum recens icti conservationem Majestas Vestra, quod ad se attinet, integerrimam, usque eo curae sibi fore confirmat, ut quae nunc intercedit amicitia, non permanere solum, sed, si id fieri potest, augescere etiam indies possit, id vel in dubium vocare nefas esset tua tanti Principis fide interposita, cujus eximia virtus non solum in peregrina terra regnum tibi haereditarium peperit, sed tantum etiam potuit, ut augustissima Regina, Gustavi filia, cui parem omni laude Heroinam multa retro secula non tulere, possessione Imperii justissima inopinanti tibi ac nolenti ultro cederet. Vestrum denique tam singulare erga Nos studium, tamque praeclaram animi significationem nobis esse gracissimam, omni ratione persvasum vobis esse cupimus; nullumque Nobis pulchrius certamen fore, quam uc vestram humanitatem nostris officiis nullo tempore defuturis, si id potest fieri, vincamus.

CLXXXVI. Literae SENATUS CIVITATIS BREMENSIS, ad CAROLUM GUSTAVUM, Svecorum Regem, quibus gubernacula, Regni Suecici in manus ipsius devoluta gratulatur, ac de hostilibus Gubernatoris in Ducatu Bremensi Regii adversus urbem suam insultibus valde con queritur, eosque tu pro ea, qua polleret autoritate et in publicam tranquillitatem propensione irritos reddere gratiose dignetur, humiliter rogat, 1654.

QUandoquidem Serenissimae ac Potentissimae Dominae, Dominae Christinae, Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Reginae etc. Dominae nostrae clementissimae, gubernacula Regni ac Regiminis deponere placuit, eaque, ita dirigente Summo Numine, jure optimo maximo, applausu totius populi, ad Sacrae Majestatis Vestrae manus sunt devoluta, dici vix poterit, quam nos inde solido gaudio simus perfusi, subdubii, utrum potius Majestati Vestrae de adepto Regno, an Regno, Provinciis et subditis de tali ex asse perfecto Principe gratulari conveniat, quem post flagrantissimum tot annorum bellum rite compositum pacemque reductam, jam totus fere orbis admiratur ac observat, et ob animi magnitudinem suspicit, proindeque de suscepta gubernatione gaudium laetitiamque contestatur; ut proinde etiam pro tenuitate nostra, quam volupe nobis sit haec inauguratio, publice attestari debeamus; idque cum voto omnis Regiae incolumitatis,

prosperique aeternantis Regni successus, qui et felix faustusque sit, ac, ut Sacra Majestas Vestra sub eo diuturna lucis usura fruatur, ex animo vovemus, apprecamur! nulli dubii, sicuti ante annos aliquot in transitu Urbis Nostrae jam experimento edocti sumus, quin Regia clementia nunc altiores radices sit actura, quam omni officiorum genere humillime demereri nunquam desistemus.

Dolemus autem, sub ipsis novi regni Regiae Vestrae Majestatis auspiciis malevolorum quorundam prava consilia hisce in oris adeo praevaluisse, ut parum absit, quin nos cum ipsis, et alii nobiscum, novo incendio (quod Deus Optimus Maximus pro sua benignitate avertat) implicemur et involvamur. Dudum quidem est, quod precibus, patientia ad extremum usque lacessita, contestationibus, protestationibus, remonstrationibusque solidis, cum per literas, tum per Legatos, ad Dominum Gubernatorem Comitem Koenigsmarck aliosque Regimini Ducatus Bremensis praefectos, a nobis missos, igni gliscenti ejusque eruptioni obviam ire allaboravimus. At, quod eventus docuit, ferendo unam injuram, indies non nisi novam (proh dolor) invitavimus. Videntes itaque, nullum Sacrae Caesarea Majestatis, Domini nostri clementissimi, nullum Sacr. Rom. Imperii ejusque Constitutionum et Conclusorum, nullum pacis publicae, uti nec protectorii, conservatorii, aut Mandatorum Caesareorum respectum, impetum illorum inhibere ac coercere potuisse, quibus animus fuit,

territorium nostrum una cum ipsa Civitate, licet per Instrumentum Pacis ab omni impetitione liberum esse jussum, perditum ire; imo videntes, possessiones notorie nostras, directo contra Instrumentum Pacis articulo decimo, Vers. Civitati vero Bremensi etc. aperta vi invadi, tormentis bellicis et globis igneis expugnari, apparatum bellicum majorem, in perniciem nostram indies, magis magis que praeparari, coacervari, et in vicinia comportari, fortalitiis contra pacta noviter exstructis et acriter instructis, undique etiam in territorio hu jus Civitatis nos cingi, liberae navigationi in Visurgi et per consequens ipsis Commerciis frenum inj ici, equos aliaque subditis nostris eripi, ereptos in nos armari, excursiones ad portas usque Civitatis nostrae institui, atque (ut uno verbo quasi omnia comprehendamus) de bonis, de vita, et quae cum vi ta pari passu ambulat, de ipsa libertate nos periclitari, tandem coacti plane et inviti, unicum, (quod supererat) ad necessariam defensionem, post Deum refugium sumsimus, atque turbatoribus hisce pacis publicae, nos legitimo tramite opposuimus, rati, etiam de jure divino, naturali et gentium, defensionem licitam esse, ubi offensio est illicita. Nec propterea ab humillima in Sacram Regiam Vestram Majestatem atque Coronam Svecicam devotione vel minimum recedimus, certa spe freti, tantum abesse, ut probe inspecto atque cognito hoc Regiae Vestrae Majestatis ministrorum processu eorundem pacifragis molitionibus atque attentatis assensum sit praebitura, quin potius condigne

eosdem coercitura, et in ordinem redactura. Ut enim Regia Vestra Majestas et tota Corona Svecica publicae conclusae pacis religiosam observantiam profitetur; ita eandem nunquam admissuram aut consensuram credimus, ut contra disertam Instrumenti Pacis artic. 13. §. 4. Vers. Et nulli omnino Statuum etc. dispositionem dictus Gubernator Regius ejusque asseclae, vi aut armis persequantur, quodcunque demum juris sive praetensionis sibi competere, licet erronee, persvasum habent. Eidem itaque fiduciae insistentes, ad Regiae Vestrae Majestatis pedes humillime devoluti, enixissime rogamus, velit, jubeat eadem, ut vis contra Instrumentum Pacis publicum, contra protectorium, conservatorium et Mandata Caesarea, nobis nostrisque subditis illata sistatur, possessio aliaque ablata cum omni causa restituantur, ac de non amplius turbando legitime caveatur, igni serpenti oleum subtrahatur, aqua affundatur, adeoque bono viciniae et totius Imperii publico tranquillitas his quoque in oris reducatur, stabiliaturque. Sic Regiae Majestatis Vestrae tam ex justitia, quam clementia vere Regia promerita laus et gloria in aeternum perennabit, quam Nos cum posteris nostris non modo depraedicare, sed et pro viriculis omni nisu humillime demereri studebimus. Deus Opt. Max. Regiam Vestram Maj. diu conservet incolumem, eidemque omnes prosperos successus largiatur! Sic Regiae Vestrae clementiae, Nos, Nostrosque Civitatem, Territorium, Cives et subditos humillime commendamus. Dabantur

CLXXXVII. Literae credentiales a CAROLO GUSTAVO, Svecorum Rege, Comiti Carolo Christophoro de Schlippenbach, Legato suo, ad JOHANNEM GEORGIUM I. Saxoniae Electorem, traditae, 1654. Nos CAROLUS GUSTAVUS Dei Gratia Svecorum, Gothorum, Vandalorumque Rex, tot. tit. Celsissimo Principi, Consanguineo et Amico Nostro charissimo, Domino Johanni Georgio, Saxoniae, Juliaci, Cliviae et Montium Duci, Sacri Romani Imperii Archimareschallo et Principi Electori etc. etc. Salutem et prosperos rerum successus!

CUm e re Nostra communique Nobis visum sit ad Dilectionem Vestram ablegare supremum Cubicularium Nostrum et cohortis praetoriae praefectum, Illustrem et Generosum Nobis sincere fidelem et dilectum, Dominum Carolum Christophorum de Schlippenbach, Comitem in Schevede, et Liberum Baronem in Liusala, Dominum in Kozenhausen et Salnig, utpote Virum

summa prudentia et dexteritate insignem, denique singulari erga Nos fide conspicuum, quam multis modis, imprimis vero circa susceptos Imperii Nostri fasces Nobis approbavit. Ideirco a Dilectione Vestra amice contendimus, velit non tantum dicto Domino Comiti in iis, quae Nostro nomine apud Dilectionem Vestram egerit et proposuerit, omnimodam fidem velut Nobis Ipsis adhibere, verum etiam haud vulgari erga dictum Comitem favore testatum facere, quam bene Nobis rebusque Nostris cupiat. Nos, quicquid grati acceptique saepius nominato Domino Comiti acciderit, ita aestimabimus ac si Nobis ipsis evenisset, re ipsa testaturi, quanti affectum erga Nos Dilectionis Vestrae faciamus aestimemusque. Quibus finientes Dilectionem Vestram Deo exanimo commendamus. Dabantur in Regia Nostra Civitate Holmensi die 15. Julii 1654.

CLXXXIIX. Literae CAROLI GUSTAVI, Suecorum Regis, ad GENERALES FOEDERATI BELGII ORDINES, quibus, quantos qualesque motus Civitas Bremensis in Ducatu Bremensi concitare sit aggressa, exponit, nec vicinis ex bello inde enato aliquid periculi metuendum esse asseverat, 1654. Nos Carolus Gustavus Dei Gratia Svecorum, Gothorum, Vandalorumque Rex, Celsi et Potentibus Nostris Amicis et Foederatis, Dominis Ordinibus Generalibus Uniti Belgii salutem et prosperos rerum successus.

NOn potest Vos latere, quantos motus Civitas Nostra Brema in Ducatu Nostro Bremensi ab aliquo jam tempore concitare sit aggressa, tum ut injuria praetensam suam immedietatem hoc pacto fulciret, tum ut jura Nostra Ducalia et territorialia controversa faceret et labefactaret, arrogando sibi in territorio Nostro jus muniendi et propugnacula extruendi. Cumque non dubitemus, quin dicta Civitas pro consueta sibi irreverentia actiones Nostras et injectam Nobis necessitatem Nostros subditos juraque Ducalia tuendi apud Vos traducere sit conatura, hisce pauculis amice Vos commonendos esse duximus, ea fiducia freti, ut pro summa prudentia et aequanimitate Vestra, denique antiqua illa qua conjungimur amicitia, nullam fidem dictae Civitatis criminationibus adstruatis, atque ut ab iis omnibus alieni esse velitis, quae ad augendos illius inanes spiritus trahendosque tam noxios motus facere possunt, quin etiam Eidem auctores sitis, ut ad debitam Nobis reverentiam officiumque redeat, Vobis certo persvadentes, Nobis nihil aliud constitutum esse, quam ea, quae vigore instrumenti pacis nacti sumus, jura Ducalia tueri, atque Civitatis illius insolentias et hostilitates arcere et propellere, nec quenquam vicinorum (cum quibus firmam semperamicitiam colendi in animo et votis habemus) hisce, quod speramus, non diu duraturi belli fluctibus involvere, vel ex eorum occasione damno aut detrimento aliquo afficere. Quos praeter justitiam causae Nostrae,

a Residente Nostro apud Vos de constanti affectu amicitiaque Nostra certissimos esse volumus, divinae tutelae Vos amice commendantes. Dabantur Stockholmi 15. Julii 1654.

CLXXXIX. Literae OLIVERII, Reipublicae Angliae etc. Protectoris, ad CAROLUM GUSTAVUM, Sveciae Regem, quibus ipsi dolorem suum de fervente inter Svecos et Bremensium Civitatem bello aperit, utque quamprimum conficiatur optat et svasor est, 1654. Serenissimo Principi CAROLO GUSTAVO, Svecorum, Gothorum, Vandalorumque Regi.

CUm de Voluntate Vestrae Majestatis in me singulari ex Vestris sim nuper literis persvasus, quibus et ipse pari studio rescripserim, videor mihi ex ratione prorsus amicitiae Nostrae deinceps facturus, si quemadmodum, quae grata acciderint, ad laetitiam mutuam communicem, ita, quae contraria, de iis tanquam Vobis amicissimis, animi mei sensum doloremque aperiam. De me equidem sie existimo, eo me in loco Reipublicae jam esse constitutum, ut communi Protestantium paci imprimis, et quantum in me est, consulere debeam. Quo gravius necesse est feram, quae de Bremensium et Svecorum praeliis mutuisque cladibus ad Nos perferuntur. Illud primum doleo amicos utrosque

nostros tam atrociter tamque Protestantium rationibus periculose inter se decertare; pacem deinde illam Monasteriensem, quae Reformatis omnibus summo praesidio credebatur fore, ejusmodi infelix peperisse bellum: ut nunc arma Svecorum in eos conversa sint, quos inter caeteros paulo ante religionis causa acerrime defenderunt; idque potissimum hoc tempore fieri, cum Pontificii per totam fere Germaniam Reformatos ubique rursus opprimere et ad intermissas paulisper injurias vimque pristinam redire palam dicantur. Cum itaque intelligerem, dierum aliquot inducias ad Bremam urbem jam esse factas, non potui sane, quin Majestati Vestrae, occasione hac data, significarem, quam cupiam ex animo, quamque enixe Deum pacis orem, ut istae induciae utrique parti feliciter cedant; utque in pacem firmissimam ex compositione utrinque commoda possint desinere. Quam ad rem si meam operam conferre quicquam aut usuifore Majestas Vestra judicaverit, eam vos libentissime, ut in re divino Numini procul dubio acceptissima, polliceor atque defero. Interea Majestatis Vestrae Consilia omnia, ut ad communem Christianae rei salutem dirigat Deus atque gubernet, quod idem non dubito, quin et vos maxime velitis, animitus exopto

CXC. Literae OLIVERII, Protectoris Reipublicae Angliae etc. ad SENATUM Bremensem, cui se Regi Sueciae pacem et concordiam svadendo scripsisse refert, 1654. Magnificis Amplissimisque Consulibus ac Senatoribus Civitatis Bremensis.

EX literis Vestris per Oratorem Vestrum Henricum Oldenburgum ad Nos datis, coortum Civitati Vestrae cum vicino potentissimo dissidium, quasque exinde ad angustias redacti sitis, eo majore cum molestia ac dolore intelligo, quo magis Bremensem Civitatem praeter caeteras orthodoxa religione praestantem diligo atque amplector; neque in votis quicquam habeo antiquius, quam ut universum Protestantium nomen fraterno consensu atque concordia in unum tandem coalescat. Laetari interim communem Reformatorum hostem hisce nostris contentionibus et ferocius passim instare certissimum est. Ipsa autem controversia, cum decisionis nostrae non sit, quae vos jam exercet, Deum itaque oro, ut quae coeptae sunt induciae, possint felicem exitum sortiri. Equidem quod petiistis ad Svecorum Regem ea de re scripsi svasor pacis atque concordiae, Deo nimirum imprimis gratae, meamque operam, ut in re tam pia libens detuli, vos uti aequum animum, neque ab ullis pacis conditionibus, honestis quidem illis, abhorrentem

CXCI. Literae SENATORUM REGNI SVECIAE ad SENATORES REGNI POLONIAE MAGNIQUE DUCATUS LITHUANNIAE, quibus Regem suum pacis inter utramque gentem restaurandae studiosissimum esse probant, ac ut Respublica, Polon, remotis omnibus ambagibus, ad obtinendum salutarem adeo scopum majori sinceritate sua conferat studia, obnixe contendunt, 1655. Nos SENATORES INCLYTI REGNI SVECIAE, Reverendissimis, Illustrissimis, Reverendis, Illustribus, Magnificis et Generosis Dominis SENATORIBUS REGNI POLONIAE, MAGNIQUE DUCATUS LITHUANIAE, vicinis et amicis nostris observandissimis, salutem et prosperam rerum incolumitatem.

Reverendissimi, Illustrissimi, Reverendi, Illustres, Magnifici et Generosi Domini, vicini et amici observandissimi.

VIdimus eos non raro, praeterlapsis nuper annis, qui sub eximio provehendae pacis titulo,

et Serenissimam ac Clementissimam antehac Reginam nostram Christinam, et Serenissimum hodiernum Regem, Dominum nostrum Clementissimum, nomine Serenissimi Poloniae Regis convenerunt. Praesenti etiam tempore adesse quendam nobilem Morstenium intelligimus, qui negotia prioribus non dissimilia, mandato Regis Vestri expedienda susceperit. Quamvis vero ex iis, quae indicare necessum, habuit, antequam ipsi integrum esset sperare, ut in conspectum Regium admitteretur, talia pateant, quae irritamento dissidiorum nostrorum, quam eorum reconciliationi propiora sunt: integritati tamen suae concedendum existimavit Serenissimus Rex, Dominus Noster Clementissimus, ut nihilominus pro munere nostro, Senatorium Ordinem Vestrum, nonnulla candide et tempestive literis hisce moneremus; scilicet Regiae illius Majestati constitutum est, aut candore suo res utrinque nostras ad solidum et securitati nostrae convenientem amicitiae usum revocare, aut alias id agere, ut quandocunque suae, Regnique sui dignitati ac conservationi, divina adjuvante gratia, ab aliorum injuriis et imminenti periculo prospicere cogatur, tum apud orbem universum, et in ipsis Illustrissimarum Dominationum Vestrarum conscientiis, justissimae illius sollicitudini ratio sua constet. Quamdiu internunciis reciproeum tractandi studium excitari invicem decuit, non modo Vestros Serenissima Regina Christina benignissime admisit, sed Ipsa paribus vicissim humanitatis officiis nequaquam defuit. Nihil in se defiderari passa est, sive tractatus Pacis urgere oporteret, sive Commissarios suos iis peragendis

rite constituere. Ubi vero depreher. sum fuit iteratis Lubecae legationibus vestris, neque convenientes negotio tanto adfuisse plenipotentias, neque Commissarios vestrates, favore quietis publicae, commoveri potuisse, ut in iis, quae nobis statuique nostro indignissimum erat negligere, vobis vero in pacem pronis obtinuisse nequicquam profuit, ab opinione sua nonnihil recederent, non nisi facillimum erat praevidere, similes semper congressus pares exitus habituros. Nemini itaque mirum videri poterit, si internunciis deinde vestris aperte testati sumus, ambagibus et verbis ipso eventu irritis, circumagi gentem nostram, neque decorum illi, neque tolerandum esse. Constans avis parentibusque nostris fuit institutum, idemque nobis adhuc manet, honestam Vobiscum Pacem sincere potius quam speciose admittere et persequi, dummodo Regum juste nobis imperantium, Regnique hujus honori et securitati recte provisum fuerit. Eo quidem animo Serenissimus Rex, Dominus noster clementissimus, cum nuper, evidenti Numinis benignitate et clarissimis virtutibus suis ad summam rerum apud nos evectus esset, in ipsis regnandi initiis expeditissimam tranquillitati inter Nos reducendae viam aperuit. Contigit enim, Canazilium ipso momento translati in Suam Regiam Majestatem Imperii, hic praesentem esse, quamvis ille vero ad Serenissimam Reginam Christinam, a Serenissimo Poloniae Rege advenerat, quoniam tamen saepius de pacis parandae negotio, in hoc regnum missus fuerat, et tunc quoque eam praecipue ob causam accessisse se affirmaret, Sacra Regia Majestas illi mentem

suam, per defunctum nunc piae memoriae Regni hujus Cancellarium, integerrime declarari mandavit. Quandoquidem enim ingenuum Regis et Reipublicae vestrae studium summopere testabatur, in mutuam nobiscum amicitiam propendere, eandem quoque nobis haud ingratam esse intellexit. Caeterum neque conducere ullius nostrum honori, neque ad finiendas lites nostras prodesse, priorum tractatuum more, vanis tantum rumoribus praebere materiam, mediatorum officio creare Regibus et Principibus aliis molestiam, tandemque specioso apparatu, quasi res maximas in conspectu Orbis acturos, convenire, deinde quocunque iterum praetextu discedere, unde vicinis nationibus ludibrium, nobis vero in mutua odia suspiciones moventur, atque sic animis ad conciliationem minus aptis ab invicem recedamus, quam quibus congressi fuimus. Hoc pacto nullos pacis tractatus placere, neque iis semel iterumque in vanum tentatis pluribus vi pactorum nos adstringi. Spem duntaxat solidam in eo consilio superesse, si Serenissimus Rex Vester et Respublica vestra, loco tot internunciorum quemquam sufficienti in eam rem potestate instructum, ad Suam Regiam Majestatem destinarent. Dissidia nostra alias gentes non attingere; ipsa annorum decursu magna sui parte obliterata merito esse debere, quo compendiosius, eo optatius componi posse. Sin istud Serenissimo Regi Vestro et illustrissimis Dominationibus Vestris nequaquam arrideret, per S. Majestatem Regiam Dominum nostrum Clementissimum, id quidem licere, sed pariter etiam prodesse, ut nemo

amplius, imperfectiori potestate munitus, in ea causa huc mitteretur, quum non alio argumento nobis esset futurus, nisi quocunque alias consilio, quam ingenuo pacis desiderio ejusmodi ambages nobiscum institui. Hoc responso, quo evidentius aliud expectare non poterat, Canazilius in Poloniam rediit. Serenissimus vero Rex, Dominus noster Clementissimus, ut Majestati Regiae humanitatem nihil derogare testaretur, primus ipse ministrum suum Joh. Cock ad Serenissimum Poloniae Regem amandavit, cum literis, quibus indicavit se Sueciae Imperium suscepisse, et simul amicissima Regi vestro studia obtulit. Nihil postea inter nos actum est, donec paucis antehac septimanis Morstenius in hanc urbem accederet, Internuncium se dicens, ad Suam Reg. Majestatem, Dominum Nostrum Clementissimum, a Serenissimo Rege Vestro ablegatum. In ipso statim initio reiterata toties inanis ea mittendi ratio, praesertim post luculentissimam in contrarium declarationem nostram, nihil solidi afferre ominabatur. Contigit autem multo magis praeter expectationem, quod eodem momento, quo calentes maxime Regis Vestri affectus nobis persuadendi essent, ex Copia Literarum credentialium, quas ille secum apportaverat, deprehenderetur, praejudicio et Dignitatis Regiae et Status Nostri esse refertissimas. Ita incipiunt, ut paritati Regum Nostrorum nonnihil detrahant, ita finiuntur, ut sub Regnorum pluralitate, etiam in nullius momenti minutiis, intolerandae Regis vestri adversus statum nostrum praetensioni faveant. Caeterum quod alias excusari,

nisi frigide, non potuit, Internuncius ipse incuriae Cancellariae vestrae imputandum censuit. In scribarum vestrorum negligentiam inquirendum nobis esse non censemus, neque anxii sumus, an et admodum callida sit, ut nullibi impingat, nisi quando nobis imponendum est. Dignius multo de conspicua vestra prudentia judicamus, quam ut negotia, quibus tot populorum tranquillitas constat, adeo incaute tractari sinat. Istius rei indignitas facile movisset Regiae Majesteti dubium, quomodo aequissimum esset, eam excipere, tandem tamen sufficere sibi rata est, literas neque recipere, neque internuncium admittere. Praeterea vero, cum nihil illi potestatis esse intelligeret, nisi ut iterum de praeparatoriis ad pacem ageret et alia quaecunque antequam ea firmata sit, inani opera proponantur, moneri illum benignissime voluit, ne alias quascunque literas a Rege suo expectare constitueret. Serenissimo nostro Regi, Domino Nostro Clementissimo, id esse propositum, ipsi indicatum fuit, ut quamvis declarationi suae Canazilio datae ulterius quidem obstringi non possit, cum hactenus irrita fuerit, divelli se tamen a constanti instituto non passurus sit, quo pacem caeteris omnibus ambagibus antehabet, modo de illa, sicuti Canazilio dictum est, et ex necessitate horum temporum prompte agatur, et ea obtineri possit, qua Dignitati Regiae, Regni Subditorumque suorum securitati imposterum satis prospectum videat. Eadem ut Nos illustrissimis Vestris Dominationibus praescriberemus, haec potissimum ratio, quod mentem atque institutum Serenissimi Regis

nostri genuinis verbis innotescere vobis cuperemus. Id enim est de amplissimo Ordine Vestro Suae Regiae Majestatis honorificum judicium, et ita nobis est persuasissimum, ut quum viris egregia prudentiae laude insignibus, in Patriae suae conservationem propensissimis et antiquae gentis suae generositatis aemulis emineat, tum praesentium temporum et rerum omnium momenta nullibi accuratius quam apud Illustrissimas Dominationes Vestras examinari arbitremur. Nos quidem cum penitius nonnihil inquirimus, ubi vitia lateant, unde irritus toties extitit pius in tranquillitatem nostram conatus, non dubitamus eorum instinctui illa adscribere, qui, nisi aliquid semper moveant, quod dissidiorum nostrorum memoriam et acerbitatem exacuat, satis cauti sibi esse non videantur. An vero ea sit expeditissima sanandi vulneris ratio, obductam cicatricem frequenter infricare, ipsae illustrissimae Dominationes Vestrae secum cogitent. Arduum omnino fuit et vix etiam post ingentes bellorum clades licuit, flagrantibus primo fervore animis persuadere, ut arma deponerent, et indulgerent sibi nonnihil intervalli, unde leniri possent. Postquam vero DEI Optimi Maximi rerum beneficio primo sex, deinde iterum sex annorum induciis modus repestus esset, amplissimum profecto spatium patuit, quo infensissimi etiam cujuscunque affectus vel rerum ipsarum circumstantiis, vel ipsa temporum diuturnitate et quietis publicae mitigarentur. Neque tamen induciae illae ingratae nobis adeo extiterunt, ut unquam

commoti simus ad captandas eas occasiones, quae vel ex propriis viribus, vel aliunde in incommodum vestrum enatae fuerunt. Serenissimi Reges nostri suis privatim studiis in Serenissimos Principes Consanguineos suos, imprimis hodiernum Regem Vestrum, certa indicia deesse noluerunt, adeo quidem, ut quidquid Seren. Regina Christina, commendatione sua apud Rempublicam Vestram assequi potuerit, id omne ad provehendam Serenissimi Regis vestri electionem impenderit. Litibus enim nostris, si sopiri debebant, mutua paulatim officia, non irritamenta conveniunt; An vero pari voluntate ex parte Regum Vestrorum responsum nobis fuerit, et an ea, quae in contrarium facta intelleximus, Reipubl. etiam vestrae culpa contigerint, examinare nunc nobis in animo non est. Agitari complura in detrimentum nostrum et praeteritis antehac temporibus hodieque, non ignoravimus quidem: ast ea negligenda existimavimus, quo liberius inhaerere nobis liceret tranquillandorum nostrorum dissidiorum occasionibus. Tandem vero cum eodem quoque momento, quo Paris consilia nobiscum ineunda perhibentur et apud alios non exigua in praejudicium Regni hujus fieri cognoscamus, et ipsae Regis Vestri Credentiales literae non careant vilipendio Regis atque Status Nostri, Illustrissimis Dominationibus Vestris haec significanda duximus, ut illae judicent, an sic nobiscum agi nunc oporteat, et num id excitando in usum ac quietem communem affectui nostro congruat. Quicunque eventus votis nostris integerrimis mansurus est, literas hasce cupimus testes

esse, sincerae et pacis ineundae et securitatis nostrae conservandae intentionem, Illustrissimis Dominationibus Vestris ex parte nostra fuisse detectam. Quae uti nos, pro integerrimo nostro affectu in Regni utriusque incolumitatem, Illustrissimas Dominationes Vestras ignorare noluimus; ita de reciproco earum candore non dubitantes, Reipublicae Vestrae salutaria quaeque precamur, et Illustrissimas Dominationes Vestras optime valere cupimus. Dabantur Holmiae die 8. Martii Anno 1655.

CXCII. Responsoriae SENATORUM REGNI POLONIAE MAGNIQUE DUCATUS LITHUANIAE, ad praeinsertas SENATORUM REGNI SUECIAE literas, 1655. Nos SENATORES INCLYTI REGNI POLONIAE, MAGNI DUCATUS LITHUANIAE, Illustribus, Magnificis et Generosis Dominis SENATORIBUS REGNI SUECIAE, Vicinis et Amicis nostris observandissimis, salutem et prosperam rerum incolumitatem.

NOn tantum inter inclyta Regna hoc est institutum, sed conventionum et pactorum fide stabilitum, ut, quamvis Serenissimis Regibus nostris non desint aliquae dissentiendi causae, Regna tamen haec amplissima, quae publicae conventiones expresse voluerunt esse pacata, in eo debeant impendere curam ac sollicitudinum vires, quatenus

gentium ac populorum utrorumque Regnorum publicae sit prospectum tranquillitati, idque muneris vel utriusque Gentis amplissimo Senatui est commissum, ut eo mediante fida pax et fides pactorum inconcussa maneat. Rite igitur atque ordine a Dominationibus vestris facctum est, quod vetusto mori insistentes vestrae illustrissimae Dominationes, de his, quae ad communem Regnorum quietem visum est pertinere, per literas suas, quas ab Ablegato earundem non ita pridem accepimus, Nobis, prout candor mutuus postulat, aperire voluerint; Quod pronum in utilitatem publicam studium vestrarum Illustrissimarum Dominationum, ut gratissimo acceptamus animo, ita praeter omnem spem ac expectationem, imo metitum nostrum, intelleximus, vestras illustrissimas Dominationes nos remissae curae pacis arguere; At nos conscientia pactorum tuti, judicem Orbem Christianum non fugimus, nihil a Nobis commissum nec omissum esse, quod ad mutuam benevolentiam sacrosanctam Pactorum fidem, inter hos Reges et populos facere videbatur. Quamprimum enim Sacra Regia Majestas Dominus noster clementissimus rerum in Polonia potitus est, quamvis adhuc haud paucorum annorum induciarum continuandarum restaret spatium, autor tamen Serenissimo Regi fuit hic Senatus, ut interventu Principum Christianorum pax solida et duratura utriusque constaret populis. Quo nomine viri illustrissimi Legati Ordinis Senatorii et Equestris missi erant Lubecam, ut ea quae pacis sunt, agerent. Quod ut factum est, ita Studium Legatorum

nostrorum Illustrissimorum, quo ferebantur in folidam conjunctionem Inclytorum Regnorum, viderunt Principes Amici utriusque Generis, et sinceritatis ac candoris nostri omni exceptione majores extiterunt testes, ita, ut quamvis primus re infecta solveretur consessus, continuare eundem paucorum mensium interjecta mora, pacis studio non dubitarent: Quibus autem de causis et continuatus actus iste non sortitus sit optatum finem, id judicii nobis non sumimus. Cum autem ultimis Stumdorffensibus pactionibus provisum sit, ne ex levibus occasionibus in odia publica et bella exasperentur Reges et Regna nostra, ac non semel tantum, sed et iterum, durante interstitio, hi pacis publicae tractatus reassumentur, et quamvis iidem non succederent, illaesae tamen ab utrinque manerent induciae, Nobis autoribus ablegavit in Sueciam Sacra Regia Majestas delegatum Canasilium, qui et testaretur pronam Suae Majestatis voluntatem et vestram expiscaretur. Qui quamprimum detulit hoc Sacrae Regiae Majestati Domino nostro Clementissimo, vos non alieno animo esse ad reassumendos tractatus, et componendi causa invitare, ut Sacra Regia Majestas Dominus noster clementissimus et Respublica cum plena potestate Legatos ablegarent Stockholmiam, qui ibidem de negotio principali transigerent, ipsa intempesta hyeme, occluso Oceano, misit ablegagatum suum Generosissimum Dominum Morstenium, qui aperte testaretur, non simulatam Majestatis suae in pacis studium voluntatem, ac is idem, ut esset praenuntius futurorum Legatorum, qui jam

tum viri illustrissimi erant destinati. Quamvis enim satis grave visum sit, Sacrae Regiae Majestati, non intermedio loco reassumi debere tam gravissimum negotium, facile tamen assensa est Sacra Regia Majestas, cum non id tantum animo conciperet, ut per hos Legatos vetusta componerentur dissidia, sed praecipue, ut compositis iis, strictior amicitia et foedus perpetuum contra communes hostes iniretur. Qui Legati, cum jam essent in procinctu, moram promovendi iter destinatum interposuit, non habita accepti internuncii nostri notitia, de quo postmodum ex literis Illustrissimarum Dominationum Vestrarum intelleximus, quod in conspectum Regis Vestri ne admissus quidem est, tum nec literae fidei ab eo acceptae, nec auditus a Rege vestro, ut exponere posset Regis nostri Desiderium sincerum pacis. Quo autem nomine reus fuerit hic internuntius, certe satis levi, vel vobis ipsis Judicibus, si praejudicium deponatis, ob intermissam unam alteramve rationem, quae non a legibus pactorum est jussa, sed exemplo tantum eorundem pactorum inter nos inolevit. Quod ipsum nec studio factum fuisse, in promptu Vobis erat judicare, cum proxime praeteritas literas ad Serenissimum Vestrum Regem per Generosissimum Kockium relatas, legissetis e voto vestro et intentione scriptas, cum ipse internuntius alias venturas e Polonia promitteret, atque promisso jam steterit. Cum certe tam levis iste defectus, affectum utrinque sincerum, ad conciliationem animorum negotiumque stabiliendae pacis inter haec Regna perpetuae, turbare non debuisset. Quo factum est,

ut nescii Legati nostri, quo tandem res eruptura esset, subsisterent paulisper ad informationem internuntii, quo tandem dirigendum esset iter, cum iterum aliae expectantur literae e Polonia in Sueciam, Princeps Legationis Vir, Illustrissimus Castellanus Kioviensis fato cedit, ac ita nova successit cura Serenissimae Regiae Majestati de surrogandis novis Legatis, qui et jam nominati sunt, his diebus abituri cum plena potestate a Serenissimo Rege et Republica. Quod quidem negotium longe gravissimum, quamvis optaremus tractari interventu mediantium Principum, quod etiam ex pactis conventis faciendum esset, et ne optime meriti de nobis Principes, qui Nobis jam operam suam semel impenderant, immerito a Nobis excludi videantur, si tamen Serenissimo Regi vestro, ac vestris Dominationibus Illustrissimis magis expedire communi tranquillitati videatur, eo compendiorem tanti momenti transigi, nec nos ab eo consilio alieni sumus, saltem tamen Serenissimi, Regis Christianissimi et Electoris Brandenburgici Oratores in Regia vestra existentes adhibendos esse putamus. Interim vero non dubitamus de Serenissimi Vestri Regis inter Reges usitata humanitate, quod et grate jam nostrum Ablegatum acceperit, atque eundem cum testificatione reciproci affectus ac pronae in tranquillitatem publicam voluntatis dimiserit. Caeterum quemadmodum nihil antiquius habuimus, quam conservationem publica fide initorum pactorum; Ita declaratae Illustrissimarum Dominationum Vestrarum erga Nos voluntati, parem studiorum significationem referimus, ac

prosperrima omnia, diuturnamque incolumitatem ex animo precamur. Datae Lovicii, 15. Maji. 1655.

CXCIII. Literae OLIVERII CROMVELLII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad CAROLUM EMANUELEM II. Sabaudiae Ducem, quibus abs eo, ut pulsos patria vallium Pedemontanarum incolas, Reformatorum sacris deditos, ad lares patrios tuto redire gratiose permittat, omni studio efflagitat, 1655. OLIVERIUS Protector Reipublicae Angliae Serenissimo Principi IMMANUELI, Sabaudiae Duci, Pedemontii Principi Salutem.

REdditae sunt Nobis Geneva, nec non ex Delphinatu aliisque multis ex locis ditioni Vestrae finitimis literae, quibus certiores facti sumus, Regalis Vestrae Celsitudinis subditis, Reformatam Religionem profitentibus, vestro edicto atque autoritate imperatum nuper esse, uti triduo, quam hoc edictum promulgatum erit, suis sedibus atque agris excedant, poena capitis et fortunarum omnium amissione proposita, nisi fidem fecerint, se derelicta Religione sua, intra dies viginti Catholicam Religionem amplexuros: Cumque se supplices ad Celsitudinem Vestram Regalem contulissent, petentes, uti edictum illud revocetur, utque ipsi pristinam in gratiam recepti, concessae a Serenissimis majoribus vestris libertati, restituantur, partem tamen

exercitus Vestri in eos impetum fecisse, multos crudelissime trucidasse, alios vinculis mandasse, reliquos in deserta loca montesque nivibus coopertos expulisse, ubi familiarum aliquot centuriae eo loci rediguntur, ut sit metuendum, ne frigore et fame brevi sint misere omnes periturae. Haec cum ad Nos perlata essent, haud sane potuimus, quin hujus afflictissimi populi tanta calamitate audita, summo dolore ac miseratione commoveremur. Cum autem non humanitatis modo, sed ejusdem religionis communione, adeoque fraterna penitus necessitudine cum iis conjunctos nos esse fateamur, satisfieri a Nobis neque nostro erga Deum officio, neque fraternae Charitati, neque Religionis ejusdem professioni posse existimavimus, si in hac fratrum nostrorum calamitate ac miseria solo sensu doloris afficeremur, nisi etiam ad sublevanda eorum tot mala inopinata, quantum in nobis est situm, omnem operam nostram conferamus. Itaque a Vestra imprimis Celsitudine Regali majorem in modum enixe petimus et obtestamur, ut ad instituta serenissimorum Majorum suorum, concessamque ab iis omni tempore et confirmatam subditis suis Vallensibus libertatem se velit referre. In qua concedenda atque confirmanda, quemadmodum id praestiterunt, quod Deo per se gratissimum procul dubio est, qui conscientiae jus inviolabile ac potestatem penes se unum esse voluit; ita dubium non est, quin subditorum etiam suorum meritam rationem habuerint, quos et in bello strenuos ac fidelissimos et in pace dicto semper audientes experti fuissent. Utque

Serenitas Vestra Regalis in caeteris omnibus et benigne et gloriose factis avorum suorum vestigiis optime insistit, ita in hoc nolit ab iisdem discedere, etiam atque etiam obsecramus; sed et hoc edictum, et si quod aliud inquietandis Reformatae religionis causa subditis suis erogatum sit, uti abroget, ipsos patriis sedibus atque bonis restituat, concessa jura ac libertatem pristinam ratam iis, accepta damna sarciri, et eorum vexationibus finem imponi jubeat. Quod si fecerit Regalis Celsitudo Vestra, et rem Deo acceptissimam fecerit, miseros illos et calamitosos erexerit et recrearit, et a suis omnibus vicinis, quotquot Reformatam Religionem colunt, maximam gratiam inierit, nobisque potissimum, qui Vestram in illos benignitatem atque clementiam obtestationis nostrae fructum arbitrabimur. Quod et ad omnes officiorum reddendas vices nos obligaverit; nec stabiliendae solum, verum etiam augendae inter hanc Rempublicam, Vestramque ditionem necessitudinis et amicitiae fundamenta firmissima jecerit. Neque vero hoc minus ab justitia vestra et moderatione animi Nobis pollicemur: Quam in partem Deum Optimum Maximum oramus, uti mentem Vestram et cogitationes flectat, Vobisque adeo Vestroque populo pacem ac veritatem et successus rerum omnium felices ex animo precamur. Datae ab Aula Alba Mense Maj. 1655.

CXCIV. Literae OLIVERII Protectoris Reipublicae Angliae, ad GEORGIUM RAGOCZIUM II. Principem Transylvaniae, cujus promovendae et defendendae

EX Literis vestris sexto decimo Novembris 1654. ad Nos datis singularem erga nos benevolentiam vestram atque studium perspeximus; et internuntius vester, qui illas nobis literas dedit, de contrahenda nobiscum societate et amicitia, voluntatem vestram amplius coram exposuit. Nos certe occasionem hanc esse datam, unde nostrum quoque erga vos animum, et quanti Celsitudinem vestram merito faciamus, declarare atque ostendere possimus, haud mediocriter sane gaudemus. Cum autem vestra in Rempublicam Christianam praeclara merita laboresque suscepti ad nos usque fama pervenerint et haec omnia certius, et quae amplius rei Christianae vei defendendae vel promovendae causa in animo habeatis, Celsitudo Vestra suis literis communicata nobis amicissime voluerit, ea uberiorem insuper laetandi materiam nobis attulere: Deum nempe iis in Regionibus excitasse sibi tam potentem atque egregium suae gloriae ac providentiae ministrum; qui cum virtute atque armis tantum possit, de religione communi Protestantium tuenda, cui nunc undique male et dictum et

factum est, nobiscum una sociare consilia cupiat. Deus autem, qui utrisque Nobis tametsi locorum intervallo tam longe disjunctis, idem religionis orthodoxae defendendae studium atque animum injecit, dubium non est, quin earum praecipue rationum auctor nobis futurus sit, unde et nobis et inter Nos et Reformatorum reliquis Principibus ac civitatibus hac in re maximo esse adjumento atque usui possimus, occasionibus certe omnibus intenti, si quas Deus obtulerit, iis quod ad Nos attinet, eodem Deo bene juvante, non deerimus. Interea Celsitudini Vestrae sine summo dolore commemorare non possumus, quanta inclementia Dux Allobrogum subditos suos Alpinarum quarundam vallium incolas orthodoxam religionem retinentes persequutus sit. Quos non solum severissimo edicto, quotquot Romanam Religionem suscipere recusarunt, sedes avitas bonaque omnia relinquere coegit, verum etiam suo exercitu adortus est, qui multos crudelissime concidit, alios barbare per exquisitos cruciatus necavit, partem vero maximam in montes expulit fame et frigore absumendam, exustis domibus, et si quae illorum bona ab illis carnificibus non sint direpta. Haec ut ad vos jam dudum nuntiata sunt et Celsitudini vestrae tantam crudelitatem graviter displicuisse et vestram opem atque auxilium, quantum in vobis est, illis miserrimis, si qui tot caedibus atque miseriis adhuc supersunt, non defuturum, nobis facile persuadetur. Nos literas Duci Sabaudiae ad deprecandum ejus infensum in suos animum jam scripsimus; sicut et Gallorum Regi, idem ut is etiam velit facere;

vicinis denique Reformatae Religionis Principibus, uti de illa saevitia tam immani quid Nos sentiamus intelligere possint: quae quamquam in illos inopes primum coepta est, ita tamen omnibus eandem religionem profitentibus minatur: eoque majorem illis prospiciendi sibi in commune suisque omnibus consulendi necessitatem imponit: quam et nos eandem rationem, prout Deus Nobis in animum induxerit, semper sequemur. Id quod Celsitudo Vestra persuadere sibi potetit, quemadmodum et de singulari nostro erga se studio atque affectu, quo prosperos rerum omnium successus Vobis animitus exoptamus; et vestra incepta omnia atque conatus, quibus Evangelii cultorumque ejus libertati studetis, felicem exitum sortiri volumus. Dat. ab Alba Aula Mense Maji 1655.

CXCV. Literae OLIVERII Protectoris Anglicanae Reipubl. ad CAROLUM GUSTAVUM, Sueciae Regem, cui vallium Alpinarum incolas Reformatae Religionis cultu exosos, a Duce Sabaudiae patria exterminari jussos esse refert, utque miseris istis exulibus preces suas apud eum interponere suaque tuendae communi Religioni studia commodare haud gravetur, amice injungit, 1655. OLIVERIUS, Protector Reipublicae Angliae, Serenissimo Principi CAROLO GUSTAVO ADOLPHO, Suecorum Regi, Salutem.

PErvenisse nuper in regna vestra illius edicti acerbissimam famam, quo Dux Sabaudiae subjectos

sibi Alpinos incolas, Reformatam Religionem profitentes, funditus afflixit, et nisi Religione Romana suam mutare fidem a majoribus acceptam intra dies viginti velint, patriis sedibus exterminari jussit, unde multis interfectis, caeteri spoliati et ad interitum certissimum expositi, per incultissimos montes, hyememque perpetuam fame et frigore confecti cum conjugibus ac parvulis jam nunc oberrant, et haec graviter tulisse Majestatem vestram nobis persuasissimum est. Nam Protestantium nomen atque causam, tametsi inter se de rebus non maximis dissentiunt, communem tamen et pene unam esse, adversariorum par in omnes Protestantes odium facile demonstrat. Et Suecorum Reges suam cum Reformatis conjunxisse semper causam, illatis etiam in Germaniam armis, ad Protestantium Religionem sine discrimine tuendam, nemo est qui ignoret: petimus imprimis igitur, idque majorem in modum a Majestate Vestra (nisi id jam fecerit, quod et Reformatorum aliae Respublicae et Nos fecimus) ut cum Sabaudiae Duce per literas velit agere, suaque autoritate interposita et hanc tantam edicti atrocitatem ab hominibus, cum innocuis, tum religiosis deprecando, si fieri potest, avertere conetur: etenim haec initia tam saeva quo spectent, quid nobis omnibus minentur, admonere vestram Majestatem supervacuum arbitramur. Quod si is irae suae, quam Nostris omnium precibus auscultare maluerit, nobis profecto, si quod est vinculum, si qua Religionis charitas aut communio credenda atque colenda est, communicato prius Vestra cum Majestate, caeterisque

Reformatorum primoribus consilio, alia quamprimum ineunda ratio erit, qua provideri mature possit, ne tanta innocentissimorum fratrum nostrorum multitudo omni ope destituta miserrime pereat. Quod idem, quin Majestati Vestrae visum jam sit atque decretum, cum nullo modo dubitemus, nihil consultius, ut nostra quidem fert sententia, esse poterit, quam ut gratiam, autoritatem, consilia, opes, et si quid aliud necesse est, in hanc rem primo quoque tempore conferamus. Interea Majestatem Vestram Deo Optimo Maximo commendatam volumus. Dat. ex Aula Alba, die - Maji, 1655.

CXCVI. Literae paris cum pracedentibus tenoris ad FRIDERICUM III. Daniae Regem; ab OLIVERIO, Anglicanae Reipublicae Protectore, scriptae, 1655. OLIVERIUS, Protector Reipubl. Angliae, Serenissimo Principi FREDERICO III. Daniae, Norwegiae etc. Regi, Salutem.

QUam severo nuper et inclementi edicto Allobrogum Dux Immanuel suos ipse subditos Alpinarum Vallium incolas, innoxios homines et religionis cultu purioris jam multis ab seculis notos ac celebres, religionis causa finibus patriis exegerit, et occisis permultis, reliqua per illa desertissima loca malis omnibus et miseriis, inopes ac nudos exposuerit, et audiisse jam dudum arbitramur

Majestatem Vestram, et gravissimum ex ea re, prout tantum reformatae fidei defensorem ac Principem decuit, dolorem percepisse. Siquidem pro institutis Christianae Religionis, quae mala atque miserias pars aliqua nostrorum patitur, earum sensu penitus eodem tangi omnes debemus, et sane omnibus Nobis et universo Protestantium nomini hujus facti eventus atque exemplum, quid periculi ostendat, nemo vestra Majestate, si nos ejus pietatem atque prudentiam recte novimus, melius videt. Scripsimus itaque libenter, ut quem dolorem ob hanc fratrum innocentissimorum calamitatem, quam sententiam, quod judicium de re tota vestrum esse speramus, idem plane et nostrum esse significemus. Itaque ad Ducem Sabaudiae literas dedimus, in quibus uti miseris atque supplicibus parcat, illudque atrox edictum porro esse ratum ne sinat, magnopere ab eo petivimus. Quod si Majestas Vestra, caeterique Reformatorum Principes fecerint, ut jam fecisse credimus, spes est leniri posse Serenissimi Ducis animum, et hanc iram suam tot saltem vicinorum Principum intercessioni atque instantiae condonaturum; sin perseverare in instituto suo maluerit, paratos nos esse testamur cum Majestate Vestra, caeterisque Religionis reformatae sociis eam inire rationem, qua tot miserorum hominum subvenire quamprimum inopiae, providere saluti ac libertati pro virili parte nostra possimus. Vestrae interea Majestati bona omnia atque fausta a Deo Optimo Maximo precamur. Westmonasterio, die - Maji, 1655.

CXCVII. Literae OLIVERII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad GENERALES FOEDERATI BELGII ORDINES, quibus Vallenses communibus utrinque sacris addictos, sedibus avitis exactos omnibusque fortunis exutos esse docet, ac ut secum caeterisque Reformatis consilium capere velint, quo periclitantium istorum saluti consuti commodissime queat, impense precatur, 1655. OLIVERIUS, Protector Reipublicae Angliae etc. Excelsis et Praepotentibus Dominis FOEDERATI BELGII ORDINIBUS.

EDictum Ducis Sabaudiae nuperrimum in subjectos sibi Alpinos incolas Orthodoxam religionem antiquitus profitentes, quo illi edicto, ni intra dies viginti fidem Romanam amplectantur, exuti fortunis omnibus, patriae quoque sedes relinquere jubentur, et quanta crudelitate in homines innoxios atque inopes nostrosque, quod maxime refert, in Christo fratres, illius edicti autoritas grassata sit, occisis permultis ab exercitus parte contra eos missa, direptis reliquis atque domo expulsis, unde illi cum conjugibus ac liberis fame et frigore conflictari inter asperrimos montes, nivesque perpetuas jamdiu coacti sunt, rumore et vicinis undique ex locis creberrimis literis ac nuntiis cognovisse vos jamdudum existimamus. Qua autem animi commotione, quo sensu fraternae calamitatis haec vos affecerint, facile ex dolore nostro,

qui certe est gravissimus, intelligere videmur. Qui enim eodem religionis vinculo conjuncti sumus, quidni iisdem plane affectibus in tam gravi atque indigna fratrum nostrorum calamitate commoveremur. Et vestra quidem in orthodoxos ubicunque locorum disjectos atque oppressos spectata pietas atque in multis ecclesiarum difficultatibus et adversis rebus jam saepe cognita est. Ego certe, nisi me fallit animus, quavis in re potius, quam studio et charitate erga fratres Religionis causa violatos atque afflictos vinci sustineam: quandoquidem ecclesiarum salutem atque pacem incolumitati etiam propriae libens praetulerim. Quod igitur hactenus potuimus, ad Sabaudiae Ducem scripsimus, suppliciter pene rogantes, ut in hos homines inno centissimos, et subditos et supplices suos, placatiorem animum ac voluntatem suscipiat, suas sedes atque fortunas miseris reddat, pristinam etiam in Religione libertatem concedat. Scripsimus praeterea ad summos Protestantium Principes et Magistratus, ad quos haec maxime pertinere judicavimus, ut in Sabaudio Duce exorando suam conferre operam nobiscum una velint. Haec eadem et plura forsitan vos quoque fecistis. Nam exemplum hoc tam periculosum, et instaurata nuper in Reformatos tanta crudelitas, si autoribus bene cedat, quantum in discrimen adducta Religio sit, vestram commonefacere prudentiam nihil attinet. Et is quidem si flecti nostris omnium precibus et exorari se passus erit, praeclarum nos atque uberem suscepti hujus laboris fructum ac praemium reportabimus.

Sin ea in sententia perstiterit, ut apud quos nostra religio vel ab ipsis Evangelii primis Doctoribus tradita per manus et incorrupte servata, vel multo ante quam apud caeteras gentes sinceritati pristinae restituta est, eos ad summam desperationem redactos, deletos funditus ac perditos velit, paratos Nos esse commune aliquod Vobiscum caeterisque Reformatis fratribus ac sociis consilium capere, quo et saluti pereuntium justorum consulere commodissime queamus, et is demum sentiat Orthodoxorum injurias atque miserias tam graves non posse nos negligere. Valete. Dat. Westmonasterio die - Maji, 1655.

CXCIIX. Literae ejusdem cum prioribus argumenti ab eodem OLIVERIO ad Civitates Helvetiorum Evangelicas exaratae, 1655. Civitatibus Helvetiorum Evangelicis.

NOn dubitamus, quin ad aure vestras aliquando citius quam ad nostras illa nuper calamitas pervenerit Alpinorum hominum religionem Nostram profitentium, qui Sabaudiae Ducis in fide ac ditione cum sint, sui Principis edicto patriis sedibus emigrare jussi, ni intra triduum satis dedissent, se Romanam religionem suscepturos, mox armis petiti et ab exercitu Ducis sui occisi, etiam permulti in exilium ejecti, nunc sine lare, sine tecto, nudi, spoliati, afflicti, fame et frigore moribundi, per montes desertos atque nives cum conjugibus ac liberis miserrime vagantur. Multo est minus,

cur dubitemus, quin haec, ut primum vobis nuntiata sunt, pari atque Nos tantarum miseriarum sensu eoque fortasse graviore, quo illorum finibus propiores estis, dolore affecerint. Vestrum enim imprimis Orthodoxae fidei studium egregium summamque in ea cum retinenda constantiam tum defendenda fortitudinem abunde novimus. Cum itaque Religionis arctissima communione fratres, vel potius unum corpus cum his miseris vos pariter Nobiscum sitis, cujus membrum affligi sine sensu, sine dolore, sine detrimento atque periculo reliquorum non potest, scribendum ad Vos hac de re et significandum censuimus, quanti nostrum omnium interesse arbitremur, ut fratres Nostros ejectos atque inopes communi ope atque auxilio, quoad fieri potest, juvemus et consolemur; nec eorum tantummodo malis et miseriis removendis, verum etiam ne quid serpat latius, ne quid periculi exemplo atque eventu vel nobis omnibus creari possit, mature prospiciamus. Literas nos quidem ad Sabaudiae Ducem scripsimus, quibus uti cum subditis suis fidelissimis pro clementia sua lenius agat, eosque jam prope perditos suis sedibus ac bonis restituat, vehementer petivimus, quod facile concessurum speramus. Sin illi in mentem secus venerit, communicare vobiscum consilia parati sumus, qua potissimum ratione oppressos tot injuriis atque vexatos innocentissimos homines, nobisque charissimos in Christo fratres sublevare atque erigere, et ab interitu certissimo atque indignissimo conservare possimus.

Quorum salutem atque incolumitatem pro Vestra pietate Vobis quam maxime cordi esse confido: Ego eam certe vel gravissimis meis rationibus, imo incolumitate propria potiorem habendam esse existimem. Valete. Westmonasterio die 19. Maji, 1655.

Illustribus atque Amplissimis Dominis, Helveticorum Pagorum Protestantium Confoederatarum Civitatum Consulibus ac Senatoribus Salutem.

CXCIX. Literae CAROLI GUSTAVI, Suecorum Regis, ad JACOBUM, Curlandiae Ducem, cui condignam se Ducatus ejus sive amica conventione, sive armis lites cum Polonis glisientes tandem decidantur, rationem habiturum esse, promittit, 1655. Carolus Gustavus, Dei Gratia, Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Rex, Magnus Princeps Finnlandiae, Dux Esthoniae, Careliae, Bremae, Verdae, Stetini, Pomeraniae, Cassubiae et Vandaliae, Princeps Rugiae, Dominus Ingriae et Wismariae, nec non Comes Palatinus Rheni, Bavariae, Juliaci, Cliviae et Montium Dux etc.

caeque Polonae, ad pacem perpetuam animus fuisset, utique nec vota hujus Regni, nec Dilectionis Vestrae, aliorumque qui innisi sunt, spes et studium, tentatique toties congressus, irriti et inanes mansissent. Tametsi vero eventus communi desiderio nostro non responderit, id nihilominus nobis firmum statutumque erit, iis qui mutua consensione decernuntur, tractatibus, Dilectionis Vestrae causam nobis habere commendatissimam, quippe et meretur Dilect. Vest. insignis erga Nos, Regnumque Nostrum affectus, ut ejusdem in dictis tractatibus curam agamus, et certare cum Antecessoribus Nostris Regibus Sueciae optima erga Domum Ducalem voluntate, non minus congruens instituto Nostro, quam gloriosum nobis ducimus. Si vero ad arma descendere obstinatus Polonorum animus, et a pace perperua alienus nos coegerit, hoc Dilectioni Vestrae persuasum volumus, nos nulla re defuturos, quae ad salutem et conservationem Dilect. Vestrae ejusdemque Ducatus subditorumque spectare possint, prout etiam Nostro Regnique Nostri Mareschallo, et eidem brevi in Livonia successuro nostro Regnique nostri Thesaurario demandavimus, necessariisque mandatis ad tractatus cum Dilectione Vestra super ea re ineundos instruximus. Illi etiam fusius Dilectioni Vestrae explicabunt, quam id Nobis cordi sit, ut quae ad emolumentum Dilectionis Vestrae, totiusque Ducalis Domus facere existimamus, omni meliori modo procurentur. Quibus finientes Dilectionem Vestram Divinae tuitioni

amice commendamus. Dabantur in Regia nostra Stockholmensi, die 1. Junii, Anno 1655.

Illustrissimo Principi, Consanguineo et Amico Nostro Charissimo, Domino Jacobo, in Livonia, Curlandiae, et Semi-Galliae Duci etc.

CC. Literae OLIVERII CROMVELLII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad CONSULES SENATORESQUE CIVITATIS GENEFENSIS, quibus, ut transmissa a se duo librarum Anglicanarum millia in exules Vallenses distribuere haud graventur, obnixe contendit, seque collectum pro eis per Angliam aes proxime missurum asserit, 1655. Oliverius, Protector Reipublicae Angliae, Amplissimis Consulibus et Senatoribus Civitatis Genevensis Salutem.

Summum dolorem Nostrum, quem ex maximis et inauditis Protestantium calamitatibus Valles quasdam Pedemontanas incolentium percepimus, quos Allobrogum Dux tanta crudelitate persecutus est, jampridemvobis exposuissemus, nisi id magis operam dedissemus, ut eodem tempore intelligeretis, tantis eorum miseriis non affici Nos solum,

verum etiam de sublevandis iis atque solandis, quantum in nobis est, prospicere. Quapropter eleemosynas per hanc totam Rempublicam colligendas curavimus: quas ejusmodi fore haud immerito expectamus, quae nationis hujus affectum erga fratres suos tam immania perpessos demonstrare possint, et quemadmodum Religionis eadem utrinque communio est, ita sensum quoque eundem calamitatum Christianus amor postulat; interea dum pecuniae collectio maturatur, quod sine spatio temporis fieri nequit, et miserorum istorum egesitas atque inopia pati moram non potest, necessarium duximus duo millia librarum Anglicarum, quanta fieri potuit celeritate, praemittere inter eos distribuenda, qui praesentissima ope atque solatio indigere maxime videbuntur. Cum autem nescii non simus, innocen tissimorum hominum miseriae atque injuriae quantopere vos affecerint, nec Vobis quicquam labori aut molestiae fore, quod illis adjumento atque auxilio esse possit, praedictam pecuniae summam illis calamirosis curandam ac numerandam ad Vos transferre, non dubitavimus; idque Vobis negotii dare, ut pro Vestra pietate ac prudentia providere velitis, qua ratione aequissima quamprimum illa pecunia egentissimis quibusque distribui queat, ut quamvis summa sane exigua sit, aliquid tamen sit saltem, quo illi inopes recreari ac refici in praesens aliquantum possint, donec uberiorem iis copiam suppeditare poterimus: Vos hanc Vobis datam molestiam aequi bonique consulturos esse cum non dubitemus, tum etiam Deum optimum maximum

oramus, uti populo suo Religionem Orthodoxam profitenti det animum sui in commune defendendi, sibique mutuo opem ferendi contra hostes suos immanissimos; qua in re nostram quoque operam ecclesiae utcumque usui fore laetaremur. Valete. Westrnonasterio, 8. Junii, 1655.

Mille quingentae librae de praedictis bis millibus a Gerardo Hensch Parisiis, quingentae reliquae per literas a Domino Stoupio curabuntur.

CCI. Literae CAROLI GUSTAVI, Succorum Regis, ad FERDINANDUM III. Rom. Imperatorem, de causis et occasionibus belli Poloniae inferendi, ac constanti Pacis Westphalicae ex fide et religione pactorum servandae, amicitiaeque ipsorum conütinuandae proposito agentes, 1655.

Serenissime et Potentissime Imperator, Domine Frater, Consanguinee et Amice Charissime.

ETsi non dubitamus, quin Majestas Vestra jam diu ex Residente suo in aula Nostra hactenus commorante, cognoverit, cui fini apparatum armorum in Regno et Provinciis Nostris ultra solitum proxime praeteritis mensibus institutum destinaverimus, suadent tamen amicitiae et vicinitatis leges, ut Majestati Vestrae occasionem, et causas actionis, quam nunc contra Regem Poloniae aggredimur,

etiam literis aperiamus. Intercessit jam diu inter Antecessores nostros Reges Sueciae ex una et Poloniae Reges ex altera parte controversia: quae quia in herba non potuit sopiri, bellis satis diuturnis et gravibus utramque gentem implicuit, et tandem una cum Sueciae sceptro, ad Nos est devoluta: sed tamen cum quadam armorum cessatione, ita, ut cum gubernacula Regni susciperemus, ex induciis anni circiter sex restarent. A nobis itaque rerum in Suecia potitis, muneris nostri ratio exigebat pervidere, quid hactenus durantibus induciis inter utraque regna actum, et quo loco res utrinque tum essent: Ne dum et animi nostri inclinatione, et ex lege Conventionis Stumsdorffiensis conservationi induciarum, pacique perpetuae faciendae religiose consuluerimus, praeter spem tricis inevitabilibus, et bello exitiali involveremur. Ut autem tota haec res eo melius intelligatur, considerandum venit, quod inter alia dictis induciarum pactis conventum sit, primo ut ex Regno Poloniae, Magno Ducatu Lithuaniae, et caeteris ditionibus Polonicis, nullae molitiones, nedum hostiles actiones tentarentur adversus Regem et Regnum Sueciae: Deinde, ut Rex et Respublica Poloniae, adversus Regem et Regnum Sueciae nulla classe utatur, vel aliis quibuscunque auxilio submittat: Tertio ut currentibus induciis agatur de pace perpetua, ita tamen, ut si tractatus ejusmodi semel aut iterum non successerit, firmae nihilominus et inviolabiles manerent induciae. Quod contra expressas hasce pactionum conditiones, Poloniae Rex Uladislaus nunc hostilem irruptionem in Livoniam:

Sive conniventia, sive auxilio promoverit: Nunc alibi aliorum nobis tum infesta arma adjuverit: nunc Sueciae a Dania cessam, et debitam Insulam Oseliam subtrahere, et quocunque alio modo ex amicis inimicos, et hostes Sueciae reddere, imo subditos ad defectionem sollicitare annisus sit: ita omnibus vicinis tam ex rerum notorietate, quam publicis scriptis nota sunt, ut uberiori deductione non egeant. Nos nostris temporibus propiora partim ludibria, partim damna, et quidem Nobis ipsis et Regno Nostro a moderno Poloniae Rege, sub specioso pacis simulacro praeparata, et jamjam imminentia exitiosa consilia paucis commemorabimus. Cum honoratissima Nostra Mater et Consanguinea, Screnissima et Potentissima Sueciae Regina Christina, post mortem Regis Poloniae, Uladislai rogaretur, ut fratres ejusdem Principes superstites, Johannem Casimirum, et Carolum Ferdinandum commendaret Senatui, et Ordinibus Poloniae Magnique Ducatus Lithuaniae, quo eorum cumprimis ratio in Electione novi Regis haberetur: Id equidem pro ambobus singulari cura fecit, et cumprimis Principis Johannis Casimiri, ut aetate provectioris, promotioni omnem suam operam et studium accommodavit: hoc sibi emolumenti exinde expectans, ut vel ipse Princeps Johannes Casimirus, ad Regiam dignitatem evectus, tanto sincerius ad perpetuam pacem aequis conditionibus faciendam excitaretur: vel si eam negligeret, orbi tamen constaret, quantum Heroica mens propinquo sibi sangnini tribuisset. Verum enim vero, quam Johannes

Casimirus Princeps commendationis causa venerabatur, eandem postea Corona Poloniae insignitus, contra pactorum praescriptum, debito Coronae honore afficere detrectabat. In ipsis induciarum pactis expressa est mutuae titulaturae ratio, quae, ceu fundamentum, cessationi armorum substructa, utrique postea erat observanda: idque in Tractatu Stumsdorffiensi ratione Poloniae, ejusdem primarius Commissarius, datis literis ad Sueciae partis primarium Commissarium, testatum fecit, confirmantibus insuper id ipsum, non modo Regis Angliae, et Ordinum uniti Belgii Legatis, sed ipso etiam usu. Hanc mutuae correspondentiae basin subruturus hodiernus Rex Poloniae, vel non dedit altememoratae Reginae titulos, stylo pactorum congruentes, usus Gallico sermone, a titulorum congerie alieno: Vel in Latinis literis, et scriptis titulum quidem Regni Sueciae ci actribuit, Sed sibi et titulos et insignia Regni Sueciae reservando, idque nunc in literarum et procuratoriorum scriptura, nunc in Sigillorum partim integra structura, partim eorundem sive incrustationibus. sive involucris. Cum Mediatorum interventu Lubecenses, bini congressus ad pacem perpetuam constituendam essent decreti institutique: primum et praecipuum obstaculum tam salutari proposito objecit Rex Poloniae, indebita sibi titulorum Sueciae usurpatione. Nam praeterquam, quod Polonici Commissarii ibi producebant plenipotentias variis vitiis refertas, etiam Rex Poloniae in iiisdem ipsis plenipotentiis sibi titulum Regis Sueciae retinuit. Et cum inculcatum satis esset,

talia praejudicium afferre conventioni, usitato stylo, et tractatus tum praesentis initio progressuique, Commissimi Polonici, agnoscentes errorem, fidem dant Regis Christianissimi Legato, intra tres, vel ad minimum quatuor hebdomadas, Sueciae Commissariis iri satisfactum. Verum tantum abest, ut ex condicto emendatas retulerint plenipotentias, ut post longi temporis jacturam, tandem sint causati, se non fuisse ausos compellare Regem suum super tituli Suecici omissione. Huic irrito congressui successit alter ejusdem modi et eventus. Nam tum quidem Rex Poloniae in Procuratoris scriptura titulis Sueciae abstinebat: Verum retinuit eosdem, et Regni Sueciae insignia in ipso sigillo, plenipotentiae adnexo. Paratis Sueciae Commissariis expectare emendationem sigilli, ut ita integris Procuratoriis rem sibi propositam aggrederentur: Tandem aliquando respondetur, Regem Poloniae, Cosakis debellandis occupatum, vix admissurum hanc sigilli mutationem: Et si illud induci posset, non habiturum illic locorum artificem, novo sigillo conficiendo idoneum: Adeo ut ob hanc tergiversationem alter congressus sit abruptus, et honoratissimae Nostrae Matri et Consanguineae, tum Sueciae imperanti satis superque patuerit, Regem Poloniae, mutatis tantum ludificationibus, tempus trahere, et insidiari ejusmodi occasioni, qua rebus domi compositis, Sueciae possit imminere. Cum alte memorata, et honoratissima Nostra Mater superiori anno rerum in Suecia adhuc potiretur, et missus tum illuc nomine Regis Poloniae internuncius Canasiles contestaretur,

Regem suum, et Rempublicam Poloniae velle Legatos suos plena cum potestate Stockholmiam ablegare, de toto negotio transacturos: eidem Polonico Delegato, nos illico post susceptum Regni sceptrum, per nostrum Regnique Nostri Cancellarium fecimus significari: Nos equidem teneri singulari desiderio componendi haec diuturna et cruenta dissidia, sed antecedentium tractatuum vestigiis admonitos, vereri vel ingesta hactenus ludibria et injurias, vel rerum inanes et elusorias procrastinationes; a parte Sueciae abunde esse satisfactum pactis induciarum, quod semel atque iterum in primo Lubecensi congressu ludibria Regis Poloniae tolerata sint: Quod vero tam solenniter per primi congressus acta admonitus idem Rex, sustinuerit tamen in altero repetitis vicibus in ejus usque finem priori ludificationi insistere, id vel patientissimi Principis animum laederet. Si Regi Poloniae cordi esset solida et duratura pax, missis non necessariis et praejudiciosis missitationibus, cito et sine ambagibus per suos et Reipublicae Plenipotentiarios in rem praesentem veniret, experturus in omnibus aequanimitatem nostram: sin pergeret in proposito suo, mittendis scilicet ad decipiendum Nos, orbemque universum internunciis, literisque juribus et dignitati nostrae Regiae derogantibus, non posse nos, tot documentis edoctos, aliud de illius actionibus judicium ferre, quam Regem Poloniae susque deque habere sacrosanctam pactorum fidem. Hisce tamen spretis venit praeterita hyeme in Sueciam, non Legatio aliqua Polonica cum plena potestate, sed, ut

ipse prae se ferebat praeliminaria, ratione loci et temporis ad futurum congressum complanaturus, Regius Cubicularius Morsteinius. Apographum literarum fidei, a Rege Poloniae ad nos directarum continebat equidem titulos utrique nostrum convenientes: sed Rex Poloniae, ut imaginarium illud Jus, quod in Regnum nostrum praetendit, aliqua ratione expunctis jam titulis Sueciae, reservaretur, in fine literarum adscripsit sibi plura Regna, quum tamen uno tantum gaudeat: ut nihil nunc addamus de intermissa una ex pactorum praescripto et stylo inserenda etcaeteratione, quo etiam defectu Regum aequalitati derogatum ibat. Non potuimus non aegre ferre, nobis post sincera illa monita, quibus Canasiles dimittebatur, ita adhuc illudi. Qui sine praejudicio rem considerat, deprehendet, non levam et minutulam interpungendi rationem hic verti: sedinjusta plurium Regnorum vendicatione, quasi gravi ictu, concuti, et Regiam nostram Coronam et fundamentum pactorum, praecisa plane spe futurae transactionis. Passi itaque sumus, ut Nostri, Regnique Nostri Senatores apud Senatum Poloniae super hac indignitate quererentur, Interea et dum haec agitantur, ex variis locis certiores reddimur, eundem Regem Poloniae non modo superius indigitatae Suecicorum subditorum defectioni in Livonia magno studio insudasse: sed pacandis etiam Cosakis Livoniam praedam et sedem jam diu offerre. Et quod nos, Regnum, Provincias et subditos nostros quam maxime afficit, eo ipso tempore, quo Rex Poloniae apud nos videri vult serio agere de pace, vicinos et Amicos nostros, praesertim

mare Balthicum vel accolentes vel frequentantes, ad communem Societatem, Nobis exclusis, pollicere, et concepta jam foederis formula peregrinam classem dicto mari, in manifestum et irreparabile juris et rationum nostrarum praejudicium, inferre satagit. Qui vel non satis consideratis partium rationibus et rerum circumstantiis, vel Poloniae addictiores de supra dictis ultimis incidentibus judicium ferre deprehenduntur: ingerunt, tam graves querelas vigore pactorum, et induciis salvis, ab utriusque partis Commissariis, loco aliquo ad Livoniae fines, debuisse ventilari, decidi et sopiri. Niteretur haec eorum objectio aliqua juris specie, si Polonia tum, cum vel Senatores Sueciae, vel armorum Suecicorum ductores, aliique Ministri saepius questi sunt de Poloniae Regum molitionibus, et hostilibus attentatis adversus Sueciam, Commissionem talem, medendis justis Sueciae querimoniis, vel semel serio procurasset. An Rex celaverit Senatum, et Ordines querelas Sueciae, vel ipsa Respublica se talium consiliorum participem fecerit, nunc non inquirimus. Hoc tamen certum est, Sueciae querelis quandoque responsum esse, vel facti extenuatione, velcjusdem ignorantia, quandoque nihil responsi relatum est. Nemo a partium studio alienus judicaverit, consiliis animisque Polonorum ita comparatis, esse e re et decore Regum Sueciae commissiones a Regibus Poloniae emendicate. Ec quis commissionum, ad Livoniae fines instituendarum, alium sibi eventum, quam habuere binae illae Lubecenses, praefiguraret? Nam in ejusmodi Commissionibus nihil,

quod summam rei concernat, potest agi absque plenipotentiis, quas Lubecae protulerunt Poloni vitiosissimas. Quum itaque Poloniae Rex legitimis transigendi modis spretis, ludibria ludibriis cumulet, floccique faciens damna antea Sueciae illata, nunc ultimum status nostri jugulo exitium admovere paret, Maj. Vestrae perpendendum relinquimus, quid ipsa in tali rerum articulo sibi faciendum judicaret. Nos frustra tentatis omnibus mitioribus, et pactorum tenori conformibus remediis, id demum, quod turandis vindicandisque nostris juribus, conservandae dignitati, et protegendis subditis, ditionibusque nostris, divina nobis Majestas concredidit, arripere sumus coacti. Quae omnia et singula vel ideo Majestati. Vestrae nunc paulo fusius exponimus, ut ipsa non modo hujus nostri contra Regem Poloniae facti rationes penitus videat: sed simul etiam certior reddatur, nos velle non modo pacem, Osnabrugae et Monasterii Westphalorum factam, ea cura, qualem data fides et pactorum religio requirunt, servare, sed praeterea etiam nihil eorum intermittere, quae ad bonam amicitiam et correspondentiam facere videbuntur. Quibus Majestatem Veltram Divinae tuitioni peramanter commendamus. Dabantur Wolgasti die 18. Julii 1655.

CCII. Responsoriae FERDINANDI III. Rom. Imp. ad praeinsertas CAROLI GUSTAVI, Suecorum Regis, literas, 1655. Ferdinandus Tertius etc. etc.

LIteras Serenitatis Vestrae 18. Julii proxime praeteriti Wolgasti datas, quibus amice nobis communicat, quibus causis impulsa, arma sibi contra Serenissimum Regem ac Rempublicam Polonicam arripienda duxerit, tum praeterea de constantisua, Pacis Osnabrugis et Monasterii Westphalorum factae ex fide et religione pactorum servandae voluntate contestatur, accepimus ac perpendimus. Et ad gravem sane animi nostri sensum pertinuit, quod ex iisdem literis intelligere debuerimus, controversias illas, quae Serenitati Vestrae cum dicto Serenissimo Rege et Regno intercedebant, tandem in apertum bellum prorupisse: Gratum tamen fuit, quod aliunde ad Nos perlatum sit, non esse plane omnem earum controversiarum amicabiliter componendarum viam exclusam, cum dies 14. hujus Tractatui super iisdem Stetini instituendo sit praefixa. Sicuti igitur non dubitamus, quin praememoratus Serenissimus Rex et Regnum Poloniae ad aequas Pacis conditiones ineundas, eum, quem par est, animum sit allaturus, ita de aequanimitate Serenitatis Vestrae eam conceptam habemus fiduciam, fore, ut nec ipsa quidem in se quicquam eorum, quae ad dissidia illa aequis potius rationibus, quam armis finienda spectant, desiderari sit passura. Quo quidem eandem Serenitatem

Vestram benevole hortamur et requirimus. Caeterum ad contestationem ejusdem de firma et perpetua sua non pacis modo, sed et Amicitiae Nobiscum colendae voluntate quod attinet, sicuti de ea nullum Nobis unquam dubium fuit, ita Serenitatem Vestram de pari nostro, in ea omnia, quae vel paci vel amicitiae conservandae et amplificandae inservire potuerunt, studio, securam esse volumus. Quod reliquum, eandem Divinae tuitioni ex animo commendantes. Ebersdorffii, 24. Aug. Anno 1655.

CCIII. Literae OLIVERII, Protectoris Reipubl. Angliae, ad LUDOVICUM XIV. Galliae Regem, quibus ab eo, ut Ministros et Duces suos, crudelitatis proprio ausu in persequendis Vallium Alpinarum exulibus commissae, poenas dare jubeat, dictorumque exulum restitutionem apud Allobrogum Ducem instantius urgeat, solicite contendit, 1655. Serenissimo Potentissimoque Principi, Ludovico Galliae Regi.

EX literis Majestatis vestrae, quibus illa ad meas quinto et vigesimo Maji proximo datas rescribit, facile intelligo, nequaquam fefellisse me eam opinionem, qua mihi quidem persuasum erat, caedes illas immanissimas, barbaramque eorum hominum stragem, qui religionem reformatam in Sabaudia profitentur, a cohortibus quibusdam vestris factam, neque jussu vestro, neque mandato accidisse. Quae quantum Majestati Vestrae displicuerit,

id Vos vestris militum tribunis, qui haec tam inhumana suo solo impetu injussi perpetraverant, ita mature significasse, deque tanta crudelitate Ducem ipsum Sabaudiae monuisse, pro reducendis denique istis miseris exulibus, unde pulsi sunt, vestram omnem gratiam, necessitudinem, autoritatem tanta cum fide atque humanitate interposuisse, majorem equidem in modum sum laetatus. Ea nempe spes erat, illum Principem voluntati ac precibus Majestatis Vestrae aliquid saltem hac in re fuisse concessurum. Verum cum neque Vestro neque aliorum Principum rogatu atque instantia in miserorum causa quicquam esse impetratum perspiciam, haud alienum ab officio meo duxi, ut hunc nobilem virum extraordinarii Commissarii munere instructum ad Allobrogum Ducem mitterem; qui tantae crudelitatis in ejusdem Nobiscum religionis cultores, idque ipsius religionis odio adhibitae, quo sensu afficiar, uberius eidem exponat. Atque hujus quidem legationis eo feliciorem exitum speravero, si adhibere denuo et adhuc majore cum instantia suam autoritatem atque operam Majestati Vestrae placucrit, et quemad modum fideles fore illos inopes dictoque audientes Principi suo ipsa in se recepit, ita velit eorundem incolumitati atque saluti cavere, ne quid iis hujusmodi injuriae et calamitati atrocissimae innocentibus et pacatis deinceps inferatur. Hoc cum in se justum ac vere regium sit, nec non benignitati Vestrae atque clementiae, quae tot subditos Vestros eandem illam religionem frequentes ubique salvos et incolumes praestat, summe consentaneum, a

Majestate Vestra, ut par est, non possumus quin expectemus. Quae hac simul opera, cum universos per sua Regna Protestant, quorum studium erga vos summaque fides maximis in rebus perspecta jam saepe et cognita est, arctius sibi devinxerit, tum exteris etiam omnibus persuasum reddiderit, nihil ad hoc facinus contulisse Regis consilium, quicquid Ministri Regii atque praefecti contulerunt. Praesertim si Majestas Vestra poenas ab iis Ducibus ac Ministris debitas repetierit, qui autoritate propria, suaque pro libidine tam immania patrare scelera sunt ausi. Interea cum Majestas Vestra factum hoc inhumanissimum, quo dignum est odio, aversari se testetur, non dubito, quin miseris illis atque aerumnosis ad Vos confugientibus, tutissimum in regno suo receptum atque refugium fit praebitura; nec subditorum suorum cuiquam, ut contra eos Duci Allobrogum auxilio adsit, permissura. Extremum iliud est, ut Majestatem Vestram, quanti apud me sua amicitia sit, certiorem faciam: Cujus rei neque fidem neque fructum ullo tempore defuturum confirmo

CCIV. Literae fiduciariae ab OLIVERIO, Anglicanae Reipublicae Protectore nobili cuidam Viro ad CARDINALEM MAZARINUM traditae, 1655.

CUm Nobilem hunc Virum cum literis, quarum exemplar hic iuclusum est, ad Regem mittere necessarium statuissem, tum ei, ut Eminentiam Vestram meo nomine salutatet, simul in mandatis dedi certasque res Vobiscum communicandas ejus fidei commisi: Quibus in rebus Eminentiam rogo Vestram, uti summam ei fidem habere velit, utpote in quo ego summam fiduciam reposuerim.

CCV. Literae JOHANNIS CASIMIRI, Poloniae Regis, ad GENERALES FOEDERATI BELGII ORDINES, quibus auxilia eorum contra infesta Suetorum arma, et fidem Residenti suo, mentem Regiam clarius exposituro, adhibendam, implorat, 1655. Johannes Casimirus Dei Gratia Rex Poloniae etc. etc.

TAntis tot annorum malis concusso Regno Nostro nova a Principe Sueco recens illata accessit

injuria, cum Dominia Nostra et publica pactorum fide, inter Regna haec ab utrinque intercedentium, secura, et Suetici Senatus literis ad Senatum nostrum datis facilitatem ad concludendos Tractatus pacis prae se ferentibus ad eosque invitantibus tanto magis securiora, infestis armis invasit, ac subditos Nostros ad deditionem cogere contendit. Hunc insolentem inter Christianos Principes agendi modum Celsitudinibus Vestris innotescere censuimus, ut et quid incommodi ex eo bello in Celsitudines Vestras, perturbata commerciorum consuetudine redundet, intelligant, et Nobis ad reprimendum hostem (quod amice et amanter postulamus) auxiliares copias submittere velint. Caetera Generoso Nicoiao de Byl, Nostro apud Celsitudines Vestras Residenti, nomine nostro aperienda commisimus, majorem in modum rogantes, ut et fidem proponendis per eum habeant, et propositis ab eo desideriis Nostris voluntates suas accommodent. Praestitum tam gravi Reipublicae tempore officium et vicissim redhibituri sumus, et impensas refundere restitutis Nostris viribus promittimus. Interim Celsitudines Vestras bene et feliciter valere cupimus. Datae Warsaviae die 6. Mensis Augusti Anno Domini 1655. Regnorum Nostrorum Poloniae 7mo, Sueciae vero 8 vo.

CCVI. Literae CAROLI EMANUELIS II. Ducis Sabaudiae, ad JOHANNEM GEORGIUM I. Saxoniae Electorem, quibus pulsis patria Vallensibus intercessionales ipsius egregie profuisse, eosque, Christianissimo Rege, pacificationis autore, sedibus suis restitutos esse, nuntiat, 1655.

COmmendatitiis Serenissimae Celsitudinis Vestrae Electoralis Literis sub die 24. Julii conscriptis non modo satisfecisse, sed etiam vota sua antevertisse persuasum habemus, dum eo fere tempore, quo Nobis illae redditae sunt, subditos Nostros Alpinos praetensam Religionem reformacam profitentes, quibus officiorum suorum auctoritate adessevoluit, gratiae Nostrae et licitis sedibus suis, suadente Christianissima Majestate, Pacificationis autore, clemente restituimus. Verum incolas istos suarum poenarum autores extitisse, e tabulis condonationis videre est, et facile judicabit Celsitudo Vestra Electoralis, si sciverit, quanta pervicaritate et contumacia autoritarem Nostram spreverint, et inobedientes sese gesserint, dum Nos majoresque Nostros continuatis benevolentiae argumentis clementes semper et in se abunde munificos experti sunt; unde sicut clarior emicuit venia et clementia Nostra, sic itidem majus obsequium et securiorem subditorum fidem speramus in futurum. Caeterum ut Celsitudinem Vestram Electoralem singulari prosequimur observantia, sic illam

enixe rogatam volumus, ut datis ad Nos saepius mandatis, gloriam agnationis Nostrae augeat, ansam praebens, singularem sibi testari, quam toto animo profitemur, devotionem. Dabantur in Castro Nostro Ripularum Agri Taurinensis, die ultima Augusti 1655.

CCVII. Breve ALEXANDRI VII. P. P. ad. CLERUM ECCLESIAE GALLICANAE, cui serio injungit, ut ardentioribus Deum precibus fatigare contendat, quo gliscentes simultates inter Hispaniarum et Galliae Reges clementer assopire dignetur, 1655. Venerabilibus Fratribus, Patriarchis, Archiepiscopis, Episcopis, Clero, religiosis Viris, et omnibus Christi Fidelibus Ecclesiae Catholicae. Alexander Papa VII. Venerabiles Fratres, dilecti Filii, salutem et Apostolicam benedictionem.

E summo Apostolatus fastigio per Orbem Universum, nostras videlicet curas, solicite circumspicientibus Nobis, misera sane luctuque plena se offert Christianae Reipublicae facies, sortem enim Domini, atque ipsius haereditatem, veris ejectis

filiis, alieni sibi diripiunt. Gentes, quas pro Pontificia charitate in nostrum, hoc est in verae fidei sinum traducere, arctissimeque complecti voluissemus, hunc ipsum sinum, dilaniare conantur, et ruptis maris atque ultimis terrarum claustris, in Christi gregem effunduntur. Male denique concordes Catholici Principes in se ipsos feruntur, et (quae olim extrema minatus est Deus inimicis nostris, atque iis, qui insurgunt adversus Nos) se invicem depascuntur, ac proprio sanguine quasi musto inebriantur. Haec eadem jam pridem cum tacite Nobiscum doleremus, visum est ei, qui facit magna et incomprehensibilia, quorum non est numerus, invitos trepidantesque vocare Nos ad Ecclesiae gubernacula, atque inclinare in Nos onus immensum, humerisque, quamvis firmissimis, formidandum. Testes autem moeroris nostri sunt publicae supplicationes, quas, ubi primum Summo Pontificatui admoti sumus, universis indiximus: Testes literae, quas ad charissimos filios, non solum Ferdinandum, Hungariae et Bohemiae Regem Illustrem, ac in Romanorum Imperatorem electum; verum etiam ad utrumque (Scil. Hispaniarum et Galliae) Regem dedimus, ad quos iterum, cum importunissimum Adversarium, perinclytae Reipublicae (scil. Polonae) damna, totique Europae funera ac vastitatem inferre meditantem videremus, magno cum animi dolore scripsimus, ut eos a mutuis discordiis in nefarium hostem converteremus, et quos nunc mittimus, eos admonentes, ut dum hyemis interventu tantisper bellorum impetus resederit, ad pacem constituendam omni conatu atque

opera incumbant: Praeter haec omnia, unam dies noctesque obversari animo sollicitudinem, quoniam ad tanta, ac tam acerba mala sedanda, nulla nisi in communi concordia reliqua spes est, hanc omnium cordibus ac voluntatibus inserendo. Verum, quia non hoc humanae vires, aut terrena consilia moliri possunt, sed illius donum esse debet, per quem est disciplina pacis nostrae, qui aufert Spiritum Principum, atque increpat mare, ut obmutescat; quantum in Vobis est, Venerabiles Fratres, ac dilecti Filii, non modo opera, studio, consilio, officiis, autoritateque vestra contendite; verum etiam in oratione, in lacrumis, in jejuniis atque eleemosynis, scindite corda vestra, arripite thuribulum, hoc est preces fanctorum, et medii inter ignem, et arsurum populum consistite. Vos, qui statuti estis custodes super muros Hierusalem, noctu atque interdiu clamate, tanquam coelestis irae ac divinae ultionis placamina. Exinanite calicem furoris et ruinae, calicem quo potati sumus, doloris et tribulationis meracissimae, Nobis, quippe quibus non prius tuto creditas oves suas putavit Christus, nisi postquam iterum ac tertio de amoris magnitudine admoniti fuimus in Petro, quibus solis sanctuarium ingredi, et ante altare populorum preces Deo repraesentare concessum est, sedulo elaborandum, ne irascatur Dominus, et dicat: Quaesivi virum, qui interponeret maceriam et staret oppositus contra me pro terra, ne dissiparem eam, et non inveni, et effudi super eos indignationem. Hoc enim habet divina ultio, ut tum maxime Altissimus sit exorabilis et ad lenitatem clementiamque,

hoc est, ad ingenium suum redeat, cum in brachio forti, et manu valida gladium exerat, ut feriat. Sint pedes vestri pedes Evangelizantium pacem, ut conterantur arcus et sagittae, atque imperet Deus ventis, et faciat tranquillitatem, quam per Vos praesertim assequi vehementer optamus, Vobisque Apostolicam benedictionem peramanter impertimur. Datum Romae apud Sanctam Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 20. Sept. 1655. Pontificatus nostri Anno primo.

CCVIII. Literae CAROLI GUSTAVI, Regis Succiae, ad FERDIN ANDUM III. Romanorum Imperatorem, quibus ei successus armorum suorum per Poloniam prosperos significat, eumque, ut Residenti suo fidei suae commissa explicaturo aures benignas fidemque praebeat, blande compellat, 1655. Serenissime ac Potentissime Imperator, Domine Frater, Consanguince et Amice charissime.

QUae pro consueta nobis erga Majestatem Vestram fiducia, de causis hujus belli, partim per literas, partim per Ministros Nostros, Majestati Vestrae explicuimus, ea Majestati Vestrae jam pridem cognita esse non dubitamus. Huic armorum nostrorum justitiae ita suffragata est divini Numinis bonitas, ut pluries fuso fugatoque hoste, ac expulso demum Rege Poloniae, maximam illius Regni partem ditionis nostrae fecerimus, compluresque

urbes, et inter has Cracoviam, caput Regni, ante paucos dies ceperimus; certa spe freti, Deum Opt. Max. consilia actionesque nostras porro prospero eventu beaturum. Cumque hujus rei laetitia, non ad nos duntaxat, verum etiam amicos nostros pertinere debeat, pro singulari illo, quo Majestatem Vestram aestimamus, affectu, eandem Majestatem Vestram hujus rei participem facere voluimus, nullo modo dubitantes, quin Vestra Majest. pro optima erga Nos voluntate sua, illius gaudii sensu haud leviter tangatur. Atque ut per hosce successus nostros Majestati Vestrae viciniores facti sumus; ita nihil nobis erit serius antiquiusque, quam amicitiam Majestatis Vestrae omni meliori ratione tueri, et iis rebus studere, quae vicinitatis leges inter amicos sibi vendicare videntur; prout etiam confidimus, Majestatem Vestram paria semper relaturam, assectumque nobis conservaturam. Haec et nonnulla alia commisimus Residenti nostro apud Majestatem Vestram, ut Majestati Vestrae convenienter referret, majorem in modum Majestatem Vestram rogantes, ut Majestas Vestra eidem fidem adhibere velit, adeoque super iis, quae propositurus est, animum suum declarare, amicitiae mutuae expectationique nostrae congruentissimum, quibus finientes Majestatem Vestram divinae tutelae ex animo commendamus, omniaque laeta et prospera Majestati Vestrae comprecamur. Dabamus Casimirio ad Cracoviam die 12. Octobris Anno 1655.

CCIX. Responsoriae a FERDINANDO III. Romanorum Imperatore, ad proxime praecedentes CAROLI GUSTAVI, Suecorum Regis literas, quibus ipsi simul operam suam componendis inter eum et Poloniae Regem ferventibus dissidiis dicatam, offert, 1655.

LIteras Seren. Vestr. 12. mensis proxime praeteriti, Casimirio ad Cracoviam datas accepimus, et ex iisdem praeter ea, quae de suis in dicto Regno successibus nobis benevole communicat, perquam libenter intelleximus, nihil ipsi in illa vicinia prius antiquiusque fore, quam ut et amicitiam nostram omni meliori ratione tueri, et iis rebus studere possit, quae vicinitatis leges inter amicos sibi vendicare videntur, prout etiam confidat, nos semper paria relaturos, affectumque Nostrum erga Serenitatem Vestram integrum illibatumque ipsi conservaturos esse, et admonuit sane nos hac tam amica contestatione Serenitas Vestra non modo eorum, quae Serenitas Vestra partim per literas, partim per ministros suos jam ante in hac materia ad nos perscripsit et perferri voluit, verum etiam responsi ad eam a Nobis 24. Augusti proxime clapsi dati, quo eam, cum de mutuo sincerae benevolentiae affectu assecurabamus, tum id quoque in proximis significabamus, nihil Nos magis optare, neque Reipublicae Christianae magis expediens ac necessarium judicare, quam ut exortae inter ipsam et Serenissimum Regem ac Regnum Poloniae differentiae quantocius amicabili compositione sopirentur;

quae quidem literae, quin recte ad eandem Serenitatem Vestram pervenerint, neutiquam dubitamus; Jam quod ab illo tempore eadem illa pacis restaurandae cura apud Nos minime diminuta, sed aucta potius intensa que fuerit, utpote qui concussionem et strepitum tot tamque variorum armorum in vicinia non nisi graviter sentire possimus, existimamus Serenitatem Vestram pro sua prudentia facile judicare posse, fuit quidem ea spes nostra, fore, ut tractatus amicabiles, communi consensu Stockholmiam ac postea Stetinum indicti ad effectum perducerentur, perque eos periculum S. R. Imperio et finitimis ejusdem Provinciis ex illo tot tamque variarum Gentium in Regno Poloniae inter se digladiantium concursu imminens averteretur; Et dolemus sane, quod vel primus ille exardescentis belli impetus, vel aliae forte causae tractationi illi locum tum non dederint, et habuit interim Seren. Vestr. eos in illo Regno successus, a quibus per novissimas suas amice nobis significare voluit. At enim, cum per eos ut belli facies alterata sit, causas tamen ejus mutatas, aut animum Serenitatis Vestrae a pacis consiliis aversum esse censendum non sit, cum id Serenitatis Vestrae contestatum semper amicae compositionis studium non ferat, nobisve persuadere permittat. Quippe quam (ut de aliis taceamus) non lateat, quanti totius Christiani orbis intersit, Regnum Poloniae, quod contra quosvis hostiles insultus stetit, post tot aliunde perpessa bellorum incommoda, non enervari penitus, et ad extremae debilitatis terminos reduci, omnino confidimus,

eandem nostram reducendae pacis sollicitudinem a Serenitate Vestra non aliter quam in optimam partem acceptum iri. Et quandoquidem non dubitamus, quin Serenissimus Rex et Regnum Poloniae ad eandem compositionem non minus propendeant, pro eo sane munere, quod nobis in Republica Christiana inter Reges et Principes ejusdem suprema divinitas summum imposuit, aliter non potuimus, quam ut tot tamque praegnantium rationum ad id nos impellentium momentis manus daremus, adeoque operam interpositionis nostrae ad reconciliandos animos inter se dissentientes utrique parti amice offerremus. Cumque eam in aequanimitate Serenitatis Vestrae repositam habeamus fiduciam, fore, ut nec ipsa huic pacificae et tam ad universae Reipublicae Christianae, tam non minus Serenitatis Vestrae quam cujusvis alterius partis bonum collimanti intentioni nostrae sit adversatura, sed potius gratam acceptamque eandem habitura, quin etiam moderatae pacis gloriam cuivis alii non sine multorum innoxiorum sanguine parto vel pariendo triumpho praelatura: ac vel maxime cum non dubitemus, quin et divina bonitas huic consilio nostro benigne adspiratura, idque concessura sit, ut bello sanguinolento omniaque vastanti ac per aequam satisfactionem ad omnium securitatem finis imponatur. Idcirco Serenitati Vestrae cum per literas hasce nostras, tum per earundem exhibitorem expressum ablegatum nostrum (tit.) Franciscum Eusebium Comitem a Pottingen, de hoc consilio nostro significare voluimus, prout non minus per

alium expressum ablegatum nostrum praedicto Serenissimo Regi Regnoque Poloniae significandum curamus, expectaturi super hoc a Serenitate Vestra non modo desideratam, de qua non dubitamus, declarationem, verum etiam expressionem, quo loco et tempore id negotii pro commoditate tam sua et Serenissimi Regis Regnique Poloniae, quam nostra suscipi quam opportunissime posse existimet, quo et nos et dictus Serenissimus Rex Poloniae, quae ad id inchoandum promovendumque pertinent, mature disponere et apparare possimus. Caeterum sicuti nobis ea, quam Serenitas Vestra nobis tam per literas quam Consiliarium etiam suum hic ad Aulam Nostram Residentem de sincero suo in nos amicitiae et benevolentiae studio praestare voluit, contestatio admodum grata accidit: Ita Eandem de pari nostro in se affectu securam esse volumus, quo ad reliqua a Domino Residente Serenitatis Vestrae scripto proposita ad responsum nostrum super his eidem datum nos referentes, Serenitatem Vestram divinae tutelae ex animo commendamus. Viennae 16. Novembris, 1655.

CCX. Literae PROCERUM QUORUNDAM POLONIAE, ad CAROLUM GUSTAVUM, Suecorum Regem, Poloniam victoriis peragrantem, quem ne rebus secundis, populoque in occursum ruenti nimium fidat, sed justa honestaque pangendi cum Rege suo media amplectatur, candide hortantur, 1655.

SIquidem ea est sors Majestatis Vestrae, ut felicitate sua consilia nostra anteverterit, et rerum apud nos summa in Majestatem Vestram vergere videatur, non hoc intentum nobis est, urgentibus obluctari fatis, et per abruptam contumaciam novos patriae motus inferre: Sed nec credimus, placiturum Majestati Vestrae deforme obsequium, speramusque brevi Majestati Vestrae approbatum iri, quod nos divisos a caeteris tenet, Majestatis Vestrae gloriae et stabilimento impensum. Quicquid hactenus Majestas Vestra in rem suam profecit, fortunae et armis debet, quibus, utut suum maneat decus, ille infirmus victor rerum et armorum erit, qui non exstitit animorum. Neque invitis quisquis imperat diu, nisi qui jure quoque victor, conscientiam legitimi Imperii a subditis extorsit. Adeo haec conjuncta sunt, ut et privatis excedere debito obsequio aegre libeat, ne auspicantem nova in liberum populum imperia juvent subditi, primo non soluti sacramento. Hinc est, quod rebus in Majestatem Vestram inclinatis, fidei nostrae exsolvendae, et rebus imposterum firmandis consilium coeperimus, Serenissimum Regem Dominum nostrum Clementissimum adeundi, et cum reliquis Collegii Nostri penes Regiam Majestatem subsistentibus, conferendi, quibus mediis aut Serenissimus Rex Dominus Noster cum Majestate Vestra transigere queat, aut fides nostra sibi satisfaciat. Tantillum morae est, quod a Majestate Vestra petimus,

ut fortunae et successibus suis injiciat, suspendatque armorum progressus et caetera belli meditamenta, donec itineris hujus, cujus nobis Illustrissimus Dominus Palatinus Lencziciensis comes futurus, eventum Majestati Vestrae renuntiemus. Nec improbabit Majestas Vestra hos obsequii in Principem conatus nostros, quibus hoc quoque curae erit, si fata ita velint, ex hoc turbido incruentum, nec cujusque praetensionibus concutiendum educere imperium. Nec tantum properantis in obsequium vulgi aestimabit applausum, ut levem putet partium a primoribus regni et numerosa fidaque nobilitate accessionem, qui eo erga Majestatem Vestram sic ferentibus fatis, constantiores futuri, quo clariora fidei in Principem modernum dederunt specimina. Perferet hasce literas Generosus Dominus Uladislaus Lubomirsky, nostraque humillima Majestati Vestrae deferet obsequia: Qui ut cito redux Majestatis Vestrae sensum nobis cito referat, humillime a Majestate Vestra petimus. Dabantur in Arce Lublinensi d. 17. Oct. Anno 1655.

CCXI. Literae FERDINANDI III. Romanorum Imperatoris, ad JOHANNEM CASIMIRUM, Poloniae Regem, quibus ipsi, se res ejus in tot tales que angustias redactas, aegro percepisse animo refert, suaque officia, partibus belligerantibus interponenda, offert, 1655. Ferdinandus III. Divina favente clementia Romanorum Imperator semper Augustus etc. Serenissimo Principi Domino Johanni Casimiro, Regi Poloniae etc.

REddidit Nobis literas Seren. Vestr. 7. hujus ex superiori Glogovia datas, Ejusdem Residens Baro Johannes Baptista Visconte, simulque tum viva voce, tum scripto fusius retulit, quibus causis coacta Serenitas Vestra tandem in ditiones Nostras recipere se debuerit, explicando etiam, prout alias saepe, in quas difficultates ac angustias ipsa resque suae ac incliti Regni Poloniae ex bello a Serenissimo Rege Sueciae sibi illato sint redactae. Quemadmodum igitur vices, statumque afflictum Serenitatis Vestrae et florentissimi nuper Regni pro eo, quo cum erga omnes, tum vel maxime erga eum, qui Nobis ob Regii fastigii dignitatem frater, et ob sanguinis conjunctionem consobrinus et affinis sit, tum etiam erga Regnum vicinum et amicum propendemus affectu, non possumus non condolenter considerare: Ita pergratum

Nobis fuit intellectu, quod Serenitas Vestra, uti nunquam antea, sic ne nunc quidem ab amicabili aequaque compositione abhorreat. Non omisimus quidem Nos saepe dictum Serenissimum Regem Sueciae etiam post bellum motum, cum de ejus causis ad Nos fusius perscripsisset, ad pacem hortari. Ac tametsi deinde ea subito rerum in Regno Poloniae successerit mutatio, ut facile conjicere liceat, animum inde Regis non ad assumendum Tractatum compositionis, sed bellum prosequendum propensiorem esse factum. Non idcirco tamen Nos curam pacis Nostram remittendam, sed pro eo, quod Deus Opt. Maxim. summum inter Reges et Principes Christianos imposuit, munere intendendam potius et augendam, adeoque saepe memorato Serenissimo Regi Sueciae (quod certis de causis hactenus distuleramus) officium Interpositionis Nostrae ad compositionem aequam inter ipsum et Serenitatem Vestram conciliandam ultro offerendum duximus, prout tam per literas, quam expressum etiam Ablegatum Nostrum, Generosum, Fidelem Nobis dilectum, Franciscum Eusebium, Comitem a Poettingen obtulimus. Et cum pro illa, quam cum in aequanimitate et moderatione Serenitatis Suae, tum contestato saepius pacis studio repositam habemus, fiducia, omnino speremus, Eam huic consilio optimaeque intentioni nostrae minime repugnaturam esse, quippe qua nihil aliud quaerimus, quam ut extincta feralis omniaque devorantis belli flamma, aequa et tam uni quam atleri parti non poenitenda instituta pace ulterior

Christiani sanguinis effusio sistatur, majoraque pericula, nisi aqua affundatur, non in Regna modo Provinciasque Nostras haereditarias, aliasque finitimas ditiones, sed in universum orbem Christianum eruptura, vitentur; adeoque spem firmam foveamus, supremam Divinitatem, in cujus nomine totum hoc negotium suscipimus, id ita felicitaturam esse, ne exoptato careat exitu; tum etiam Nobis non possit, nec debeat esse dubium, quin Serenitas Vestra cum inclyco Regno Poloniae, pro eo, quod semper prae se tulit studio, hanc eandem pacis curam Nostram sit approbatura, officiumque praelibatae oblationis Nostrae grato animo acceptura, benevole eidem cum per hasce Nostras, tum per expressum etiam Ablegatum Nostrum, Comitem de Kueffstein, de eo significare voluimus, expectaturi simul per eundem responsum optatum Serenitatis Vestrae, quo et Nos, quae ad id negotii inchoandum promovendumque pertinent, mature disponere et apparare possimus. Qui de caetero Serenitati Vestrae benevolentiam Nostram Caesaream amice conservantes, eandem divinae tutelae ex animo commendamus. Viennae, 16. Novembris, 1655.

CCXII. Literae CAROLI GUSTAVI, Suecorum Regis, ad FRIDERICUM WILHELMUM, Electorem Brandenburgicum, quibus ei faciem foederis inter semet pangendi, irritosque ab utraque parte conatus repraesentat, eumque ut oblatas foederis conditiones tandem amplectatur, amice monet, 1655.

AD nullam unquam expeditionem invito magis animo, quam nunc in Celsitudinis Vestrae Electoralis Ducatum accessimus; non quod non jamdiu justas indignationis et belli causas habeamus; sed quod amicitiae Nostrae fundamenta, jura et commoda, ut et innocentia subditorum, sacris iisdem Nobiscum gaudentium, mitiora omnia suadeant, cumprimis ut Celsitudini Vestrae Electorali spatium cogitandi indulgeamus, et interea militem quoad fieri potest, a violentiis cohibeamus. In eum finem die 3. hujus mensis literas nostras cum Celsitudinis Vestrae Electoralis Legato et Consiliario Freystadio expedivimus. Et quia heri demum responsum nobis de die 9. et 19. hujus mensis Regiomonti scriptum desuper est relatum, coacti sumus, hac interposita mora arma nostra in viscera Ducalis Borussiae proferre, ut hic tanto propius Celsitudinis Vestrae Electoralis ultimam resolutionem cognoscamus. Conatur Celsitudo Vestra Electoralis in supradictis suis literis culpam turbatae

amicitiae a se amoliri et eam in nos conferre, inter alia allegans, primum quod nostri Ministri et quidem publica apud Celsitudinem Vestram Electoralem Legatione fungentes, sibi indicarint, quae nos in animo haberemus de portubus Pillaviensi et Memelensi, nobis adeo necessariis, deinde quod Stetini sub initium Tractatuum a nobis praesentibus, non modo praedicti portus, sed et in illis Teloniorum participatio et Commerciorum directio, aliaque durissima flagitata sint; et quod nos non modo ab indigitatis non potuerimus dimoveri, sed novis etiam existimationem et securitatem Celsitud. Vestr. Electoral. exposuerimus periculis: Accesserunt Campi-Mareschalli nostri Comitis Wittenbergii literae, quibus Celsi, tudinis Vestrae Electoralis Generalibus scripserat, se copias, quas Celsitud. Vestrae Electoralis nomine in Borussiam essent ducturi, pro hostibus habiturum et excepturum: Imo Nos Legatis Celsitudinis Vestrae Elect. apud nos subsistentibus saepius indicasse, noscum Celsitudine Vestra Elect. in Borussia non aliter atque cum hoste atque alio Poloniae Statu acturos. Haec et alia, quae in nos ibi cumulantur, nisi quodque eorum ad tempora sua et in iis nata consilia, expendantur, facile imperitos rerum utrinque gestarum in sinstras de nobis cogitationes conjicere possent. Itaque brevibus faciem rei Celsitudini Vestrae Elect. ob oculos ponemus, ut vel ipsa actionum suarum meminisse possit, vel si injussu ejus quaedam gesta sunt, de iis ulteriorem rationem ineat. Perpendentibus nobis, mutuae amicitiae vincula, sanguinis scilicet

propinquitatem, ditionum utriusque vicinitatem, jurium etiam et rationum communionem, adeoque nostras utrinque benefaciendi opportunitates, facile persuasum fuit Celsitudinis Vestrae Elect. contestationes non in labris, sed imis sinceri animi penetralibus esse natas. Neque alienos nos a mutua propensione ostendimus, qui mox post suscepta Regni Nostri sceptra priores Celsitudinem Vestram Elect. per Ministrum Nostrum invisimus et omnibus deinde occasionibus pignora sinceri animi Celsitudini Vestrae Elect. exhibuimus. Nihil equidem dicto Nostro ministro in mandatis dedimus, quo reus possit peragi indicationis alicujus de portubus Pillaviensi et Memelensi. Et nescimus, quis alius ex nostra mente secretum tale, quod animum Nostrum nunquam occupavit, evulgasset. Excutiantur omnes discursus, et cognoscetur ex nimia et intempestiva sollicitudine natam esse hanc suspicionem. Tantum vero abest, ut dictos portus quaerere ex nobis ipsis intenderimus, ut decreto contra Poloniam bello, parati fuerimus assecurare Cels. Vestr. Elect. nihil exinde damni in Celsitud. Vestram Elect. proventum iri, modo Celsitudo Vestra Elect. intra suos terminos se contineret, et nobis in nullo officeret. Verum Celsit. Vestra Elect. arctiori adhuc unionis vinculo nobiscum vinciri cupiens ultro primum per Principalem suum ministrum, et deinde ipsa propria persona Residenti Nostro ad Aulam suam significavit, sibi et antecessoribus suis Ducibus Borussiae jamdiu tot a Regibus et Republ. Poloniae ingesta esse gravamina, et quia nullum justis querelis

remedium sit inventum, aliam viam iis excutiendis esse quaerendam et dudum quaesitam fuisse: si ergo placeret nobis adsciscere Cels. Vestram Elect. in belli socium, et in compensationem et satisfactionem onerum belli promittere, eidem non modo Episcopatum Warmiensem titulo et jure secularis Ducatus, sed etiam partem Samogitiae et Lithuaniae atque adeo dictum Warmiensem Ducatum, et Samogithiae, Lithuaniaeque partes una cum Borussia Ducali in plenum et absolutum dominium eidem confirmare, et in eo tueri tum velle Cels. Vestram Elect. usque in finem belli contra Poloniam et alios huic motui sese immiscentes fideliter nobis adsistere. Et ut tanti propositi consilium in secreto haberetur et in Poloniam non emanaret, additum est, paucos ejus esse conscios, Nobis in tantum hostem moturis et non nisi ingenua ab amico Principe expectantibus non displicuit Celsit. Vestrae Elect. intentio et societas armorum, neque conditiones pacis propositae impossibiles, sed immensae videbantur. Constitutis ergo Commissariis, qui Mense Majo proxime praeterito cum Cels. Vestrae Elect. ministris congrederentur, injunctum a nobis fuit, ut (citra tamen scopi principalis laesionem) istis duabus attemperandis operam omnem, studiumque impenderent. Quod vero portus istos duos Pillaviensem et Memelensem, participationem teloniorum et commerciorum directionem postea praetenderimus, causas habuimus et justas et necessarias. Et ut a postremo postulatorum Commerciorum directione nunc inchoemus, nos equidem tum novimus, Regibus et Reipublicae

Poloniae tam ratione Regiae Borussiae, quam directi dominii in Ducalem Borussiam non exigua competere jura: quae vero in particulari tum fuerint, non ita in promptu fuit discernere. De jure itaque Regis et Reipublicae Poloniae conventuris, cautione utique opus erat, dum cuique competentia jura elicerentur. In ejusmodi casibus pars altera alterius rationes indagat, non ut suis, si nullo fundamento nitantur, insistat, sed ut cognitis fundamentis tanto securius paciscatur. Participatione teloniorum vulgo Licenten vocatorum, quid justius a nobis praetendi unquam in tali casu potuit? Introduxit illa gloriosissimae memoriae praedecessor et avunculus noster, Rex Gustavus Magnus jure belli. Et cum vigore pactorum inducialium novissimorum deberent tolli, de facto a Celsit. Vestra Elect. tanto tempore contra pacta continuantur. Licuit itaque nobis, sive nostrum respectu Sueciae jus, sive foedus cum Cels. Vestra Elect. et Regiam Borussiam spectemus, in hanc quaestionem venire et continuandi telonii participationem jure optimo nobis asserere: idque eo magis, quod merces, a quibus vectigal exigeretur, aeque a Regia Borussia ac Ducali descendant; atque ideo Celsit. Vestra Elect. non possit sola de jure sibi ullos proventus arrogare. Quod attinet portuum Pillaviensis et Memelensis postulatum, si Celsit. Vestrae Elect. Ministri occasionem, causas et quousque illis potiri voluerimus, mature et sincere explicuerunt, jam ipsa ex se nos illa suspicione liberavit, quasi loca illa, unde salus et securitas Ducalis Borussiae dependere dicitur, obtentu solius nostrae

utilitatis praetenderimus. Cum in procinctu discedendi e Regno nostro staremus et deinde praeterito mense Julio in Pomeraniam essemus delati, intelleximus Cels. Vestram Elect. eodem tempore, quo nos ad commune foedus contra Poloniam invitat et super eodem nobiscum tractatum init, in praejudicium jurium nostrorum, et quidem ejusdem contra Poloniam expeditionis summum impedimentum, in unito Belgio foedus moliri. Suasimus itaque, ut si prius, quam noster tractatus initium sumsit, alter in Belgio esset inchoatus, coepta tum demum desisteret. Sed ubi sine ulla nostrorum monitorum consideratione, Belgicum tractatum urgeri audivimus, utique jure postulavimus, ut, si Cels. Vestra Elect. omnino vellet, Belgicum tractatum perficere et serio tamen nobiscum ageret, nobis ideo in finem usque belli duos istos portus Pillaviensem et Memelensem pro securitate nostra detinendos permitteret. Legatio Cels. Vestrae Elect. parum pensi habens circumstantias hujus justi nostri postulati, loco adaequatae responsionis, minas acerbas, et nescimus quas ex barbaris et ipso orco contra nos arcessendas suppetias jactans, Stetino discessit. Cum ergo Stetini adhuc consistentes illico copias Celsit. Vestrae Elect. in Electoratu et Pomerania convocari audivimus, non sine causa Campi Mareschallo nostro Comiti Wittenbergio in Majori Polonia constituto mandavimus, ut talia et loquentibus et agentibus Electoralibus ministris, frequentatisque tum correspondentiis inter Polonicam et Celsitud. Vestrae Elect. aulam sibi prospiceret, admoneretque

etiam Cels. Vestrae Elect. Generales, ut quamdiu foedere non essemus conjuncti, vel nos melius de Cels. Vestrae Elect. intentione certiorati, cum Exercitu Borussiam non intrarent, nisi pro hostibus haberi vellent. Paulo post ipsi e Pomerania movimus, atque in illo itinere die 4. Augusti ad nos, limites Poloniae tum ingressuros, venit Celsit. Vestrae Elect. Legatio ad reassumendum priorem tractatum. An dici possit, nos tum ab indigitatis supra postulatis nullo modo potuisse dimoveri, atque nova subinde et existimationem et securitatem Celsit. Vestrae Elect. afficientia conatibus vestris opposuisse, ipsa ex conscientiae suae dictamine judicet. Novit Cels. Vestra Elect. nos tum condescendisse in Borussiae Ducalis et Warmiensis Episcopatus supremum et liberum Regimen, reservato tantum nobis et nostris successoribus aliquali beneficentiae jure: novit nos voluisse liberare eandem canone illo annuo: novit etiam nos abstitisse praetensione portuum Pilaviensis et Memelensis. Quod vero vicissim participationi teloniorum inhaeserimus, et simul postulaverimus, ut foedus in Belgio ictum eatenus cessaret, quatenus huic a nobis ineundo praejudicaret, nemo talium rerum aequus aestimator nobis vitio vertet. Quid praeter caetera saepe memorata postulata in Borussiam Ducalem praetenderimus, quia non exprimitur, nos quoque ignoramus: nisi forte qualitatem dependentiae et investiturae intellectum vult. Desideravit equidem Celsit. Vestra Elect. dictorum Ducatuum plenum et absolutum dominium: sed postmodum nostrae remonstrationis intuitu, Legatio

ejusdem, exhibito nobis die 9. Augusti projecto suo Rogosni, agnovit, Celsit. Vestram Elect. in perpetuum animi devinctissimi testimonium velle a nobis et Corona Sueciae saepedictos Ducatus Borussiae et Warmiensem in feudum recognoscere. Ecquid aliud a nobis in sequentis diei projecto exigitur, quod gravissimi postulati nomine posset indigitari? Et quandoquidem Celsit. Vestra Elect. nunc est contenta in Rogosno oblatis, cur tantopere Rogosniana postulata incusat? Quin imo Celsit. Vestrae Elect. Legatio abiens visa nobis est obtinuisse suum scopum, nisi quod causabatur, se super quibusdam non satis instructam, et propterea velle ulteriora a Cels. Vestra Elect. mandata requirere. Nos freti Celsit. Vestrae Elect. contestationibus, firmandi rem semel adeo religiose inchoatam et tractari coeptam, non in Borussiam, sed versus majorem et minorem Poloniam arma nostra vertimus. Dum d. 5. Sept. circa Opozno substitimus, tertia vice ad nos venit saepedicta Celsitud. Vestrae Elect. Legatio afferens nobis literas Celsit. Vestrae Elect. propria manu scriptas, et pristinum, eumque infucatum erga nos amorem spirantes. Ubi vero dicta Legatio rem praesentem variis conatibus evertere studuit: excogitatae sunt rationes, quibus conventarum Conditionum aliae limitarentur, aliae exemtionibus enervarentur et totus tractatus in nihilum redigeretur. Interea et dum Celsit. Vestrae Elect. Legatio sub velo continuandi tractatum nobis imponere studet, urgetur a Cels. Vestra Elect. in Belgio non modo commutatio ratificationum, sed classis etiam mare Balthicum contra nos intratura.

Exaggerantur etiam passim propositi nostri perversitas et postulatorum iniquitas: quasi a nobis omnia provenissent, et Cels. Vestra Elect. nihil contra jura amicitiae admisisset. Invitantur etiam Borussiae et vicini Poloniae Palatinatus ad communem contra nos defensionem. Nos vero talia deprehendentes, si Legatis Cels. Vest. Elect. diximus, nos, si Celsit. Vestra Elect. in his actionibus perseveraret, velle cum eadem non aliter atque cum hoste aut Poloniae aliquo Statu agere, haud praeter meritum nos talia locutos existimamus. Quod vero Cels. Vestrae Elect. Legatio tanto tempore apud nos detenta sit, non nobis, qui accordatis inhaerere voluimus, et discedere cupientes in nullo, nisi forte aliquantum per continuas belli actiones, sumus remorati, sed potius vel Cels. Vestrae Elect. intentioni in contraria omnia directae, vel Legatorum alienis praetensionibus erit imputandum. Cels. Vestra Elect. potuisset intra terminos amicitiae consistere, et tum vel danda a nobis scripta assecuratione, vel verbo Regio tuta in suis ditionibus manere. Sed ipsa elegit belli societatem, qua intentione, sincerane, an vero ut nos ea opinione distineret, dum ipsa posset armari, ipsius conscientiae relinquimus. Certe cum in belli communionem contra Poloniam reciperetur, aliquandiu partes foederati sequi visa est, sed mox in contrarium versa, nulla non hostilitatis indicia verbis et re ipsa nobis ostendit. Quod se Borussiae quibusdam Statibus consilia et fortunam Regis Casimiri sequentibus associare voluerit, quam maxime nos afficit. Erant, fatemur, dicti Borussiae

Regiae Status nondum omnes a nobis subjugati et belli jure nobis subditi: sed mansit illos eadem, quae caeteros, fortuna; et inter Poloniae Status in hoc casu non nisi beneficio Ordinis fruuntur. Poterunt dictorum Borussiae Statuum contra Nos directae actiones aliqua ratione excusari, eo quod nondum vel exercitu nostro eos adierimus, vel iis protectionem obtulerimus. Et eventus, et propria quorundam confessio nunc docet, multos eorum magis instigatione potentiorum, quam destinata opera in extremam illam defensionis aleam esse prolapsos, Cels. vero Vestra Elect. quae nos in bellum paratos suae societatis oblatione magis adhuc animavit, et Borussiam Regiam per pacta nobis (si suas per omnia praetensiones obtinuisset) dudum attribuere coepit, contra nos Poloniae et Borussiae rebus vix ante se ingerere potuit, quam tractatui adhuc duranti debito modo renunciasset. Conventum utique fuit, ut Regia Borussia nobis cederet; in quo proposito ita religiosa videri voluit Celsit. Vestra Elect. ante tractatus initium, ut nobis adhuc in Suecia existentibus per suum ministrum significare fecerit, se velle in nostrum et Communis foederis usum occupare locum quendam ad Vistulam. Et cum Legatio Cels. Vestrae Elect. adhuc Cracoviae apud nos haereret, missus est ad nos nobilis quidam Puikamer, ut contestaretur Celsit. Vestram Elect. cepisse quaedam in Borussia Regia loca, suae ditioni vicina, ne colluvies perditorum hominum, hinc inde sine alicujus imperio vagantium, se ejusmodi locis infunderet: nobis eadem velle tradere, cum foederi ultima manus fuerit

imposita. Nunc confectis novis in praejudicium nostri foederibus, oretenus traditionem promittit, reapse vero in perpetuum retinere intendit. Neque enim opus est monstrare, an contra nos directum sit foedus, cum quibusdam Borussiae Ordinibus initum, quum clara sint verba et conditiones nobis satis injuriosae et iniquae. Judicet jam orbis universus, imo judicet Deus, unde turbatae amicitiae rationes, utrum postulatis nostris Ragosnovianis, quae Cels. Vestra Elect. jam adprobat, et iniquitatis accusari nequeunt, an vero ab alio aliquo, qui invidia progressuum nostrorum Celsitudinem Vestram Elect. in nos, nihil tale meritos, animavit, arcessenda sint? utrum laedat, qui amicum et socium complecti, inque suis non modo conservare, sed auctiorem etiam reddere cupit, an qui contra oblationem propriam, et constantiam verae amicitiae in hostilia consilia, nulla justa de causa prolapsus, ultima amico detrimenta parare videtur? Ea tamen est animi nostri erga Celsitud. Vestram Elect. ejusque inclytam Domum verae amicitiae radicibus firmata propensio, ut supradicta omnia, perpetua oblivione sepelire velimus, si modo aliquando videamus serium nobiscum transigendi propositum, nec tempus teri, ut nobis agendi opportunitates decedant, malevolis vero nostris accrescant. Praecipuum et immotum est nostrorum postulatorum, ut qui hactenus inter Regem Johannem Casimirum et Rempublicam Poloniae ab una et Celsit. Vestram Elect. ab altera, ratione Ducalis Borussiae viguit nexus, posthac quoque inter nos Regnumque nostrum, ut et Celsitud. Vestram

Elect. quoque intercedat: Si Celsit. Vestra Electoralis aliquid in reliquis mitigatum cupit, de eo salva nostra securitate amicabili et facili ratione convenietur. Quod si vero haec nostra oblatio nunc non attentatur, fieri potest, ut et Provincia penitus devastetur, et Celsit. Vestra Elect. excidat tractandi occasione et bono, eidem et inclytae ejus Domui posthac irreparabili. Quibus Celsit. Vestram Elect. divinae tuitioni serio commendamus. Dabantur in Oppido Borussiae Ducalis Creutzberg. die 16. Decembr. Anno 1655.

CCXIII. Literae OLIVERII Protectoris Reipublicae Angliae, ad VENETIARUM DUCEM, a quo, ut navis Principis magni nomine insignita, Mercatoribus Anglis infausto casu erepta, restituatur, obnixe contendit, 1655. OLIVERIUS Protector Reipublicae Angliae Serenissimo Principi, VENETIARUM DUCI.

CUm rebus Vestris omnibus contra hostem praesertim Christiani nominis prospere gestis laetari semper consuevimus, tum et illo navalis praelii novissimo successu, nequaquam sane dolemus, quamvis id aliquo nostrorum cum detrimento accidisse intelligamus. Ostenderunt enim Nobis per libellum supplicem negotiatores quidam Nostri, Guilielmus et Daniel Guilielmi, nec non Edoardus Bealus, navem suam, cui nomen Princeps

magnus, Constantinopolin ab se commercii causa missam nuper fuisse; eam navem ab Aulae Turcicae ministris ad commeatum et milites in Cretam Insulam deportandos retentam, dum in illa classe Turcarum coacta eo navigaret, quae a Classe Venetorum oppugnata in itinere et superata est, captam et Venetias abductam ab maritimarum causarum judicibus adjudicatam publico fuisse. Cum itaque inscientibus Dominis et nullo modo probantibus navis illa Turcis operam dare invitissima coacta sit, seque ex ea pugna explicare militibus referta non potuerit, Serenitatem Vestram magnopere rogamus, ut sententiam illam maritimae curiae velit nostrae amicitiae condonare, navemque illam suis Dominis, de vestra Republica nullo suo facto male meritis restituendam curare. Qua in re impetranda Nobis praesertim petentibus, cum mercatores ipsos de Vestra clementia bene sperare videamus, nos utique de ea dubitare non debemus, qui et praeclara Vestra consilia remque Venetam terra marique maxime, uti pergat fortunare Deus omnipotens, ex animo optamus.

CCXIV. Literae OLIVERII Protectoris Reipublicae Angliae, ad LUDOVICUM XIV. Galliae Regem, quibus eum, ut mercatoribus Anglis navem, cui unicornu insigne, per naves Gallicas in mari mediterraneo captam, restitui jubeat, impense rogat, 1655. Oliverius Protector Reipublicae Angliae etc. Serenissimo Principi Ludovico, Galliarum Regi.

MErcatores aliquot Nostrates, quorum nomina sunt, Samuel Mico, Guilielmus Cocainus, Georgius Poynerus, aliique complures per

libellum supplicem nobis ostenderunt, se anno 1650. in navem quandam, cui insigne unicornu erat, permagnas rationes suas contulisse: eam navem bombyce, oleo aliisque mercibus onustam, quae plus minus, triginta quatuor millibus librarum nostrarum ab iisdem aestimata sunt, ab nave praetoria, et propraetoria Majestatis vestrae in mediterraneo mari orientali oppressam atque captam fuisse: nostros autem illa in navi, propterea quod nobis eo tempore cum Gallis illibata Pax erat, cum contra naves regias vi se defendere noluissent, promissis Pauli et Terrerii Navarchorum inductos, qui velle se nostros dimittere ajebant, prolatis onerum libellis, maritimis legibus paruisse: mercatores proinde supradictos procuratorem suum, qui navem illam ac bona restituenda sibi peteret, in Galliam misisse, ibi post triennium eoque amplius consumptum, cum ad sententiam de restitutione perventum

jam esset, Cardinalis Mazarini Eminentiam eorum procuratori Hugoni Morello factam Mercatoribus istis injuriam agnovisse, datumque iri satisfactionem, ut primum confirmata pax inter utramque gentem foedusque, quod tum agitabatur, confectum atque ratum esset, in se recepisse: imo recentius Majestatis vestrae apud Nos Legatum Excellentissimum Dominum de Bourdeaux ex mandato Vestro vestrique concilii, disertis verbis confirmasse, hujus navis atque bonorum peculiari exceptione habitum iri rationem, etiam seorsim ab iis controversiis, de quibus in commune decidendis ex foedere provisum est: hujus promissi Legatum ipsum, qui nunc percommode negotiorum quorundam suorum causa ad vos transmeavit, testem esse posse locupletem. Quae cum ita sint, jusque horum mercatorum in repetendis rebus suis tam praeclare constet, a Majestate Vestra majorem in modum petimus, ut in eo obtinendo nulla iis mora diutius afferatur, velitque Nostro rogatu has nobis redintegratae amicitiae et instaurati recens foederis esse primitias. Quod et fore confidimus, vobisque fausta omnia Vestroque Regno a Deo Optimo Maximo precamur

CCXV. Literae JOANNIS CASIMIRI, Regis Poloniae, ad CIVITATEM THORUNIENSEM, quibus se aegerrima mente praecipitem deditionem ejus ferro testatur, utque juratae sibi fidei memor sit, clementer monet, 1656. Johannes Casimirus Dei gratia Rex Poloniae, Magnus Dux Lithuaniae etc.

ADversa Fidelitatum Vestrarum fortuna non mediocriter Nos afflixit, postquam intelleximus, quod hostis urbem hanc Nostram, praeclare servata aliis occasionibus fide, insignem inter suam numeret praedam. Credebamus potius, quod fractis ad ipsorum moenia suis viribus, pro gloria turpitudinem et audaciae suae poenam erat reportaturus, praesertim cum nihil Fidelitatibus Vestris ad sustinendam longiorem obsidionem defuerit. Sed, quia casum hunc sive necessitas, sive dolus extorsit, fato potius, quam voluntati Fidelitatum Vestrarum imputandum censemus. Mirum tamen, si Fidelitates Vestrae (prout relatum Nobis est) nudae perfidi cujusdam traductoris insimulationi, non viso, nec habito ullo documento, cesserunt, cum asserere auderet, Prussiam a Nobis hosti esse concessam, Procul omnino ab ista cogitatione distamus, et quamvis hoc prosperum scelus jam omnia spe devoraverit, adest Nobis causa justa et vindex Deus, qui invasorem alienorum

justioribus terminis circumscribet. Non desunt et humana subsidia; Jam etenim Regnum Nostrum feliciter ingressi sumus, Cosaci, qui tot malis hactenus Nos implicaverant, praestito recenter fidelitatis suae juramento, ad obsequium Nostrum, suadente Tartarorum Principe, redierunt, qui centum millia sui exercitus in auxilium nostrum libens adduxit. Stipendiarius miles hosti infensus catervatim ad Nos convolat; Praecipui Regni Proceres lateri nostro adsistunt, quos prompta sequitur Nobilitas. A Sereniss. etiam Imperatore auxilia promissa expectamus, apud quem per Legatum Nostrum, Magnificum Palatinum Lanciciensem, Viennae praesentem, agimus. Quod significandum Fidelitatibus Vestris simulque easdem adhortandas esse duximus, ut memores juratae nobis fidei, quod subditos decet, cogitare et exequi velint, quo et injuria nobis illata resarciri, et hujus urbis spectatum nomen ad posteritatem celebre esse possit. De caetero Fidelitatibus Vestris gratiam nostram Regiam offerimus. Dat. Crosnae 4. Januarii Anno 1656. Regni Nostri Poloniae 7. Anno.

Spectabilibus ac famatis, Burggrabio, Proconsuli, Consulibus, totique Magistratui et Communitati Civitatis Nostrae Thoruniensis, fidelibus nobis dilectis.

CCXVI. Literae OLIVERII CROMVELLII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad CIVITATES HELVETIORUM EVANGELICAS, quibus, res earum non optimo esse loco, acerbe dolet, ac solita ut fortitudine foederum, libertatis et fidei sanctitatem, laesosque orthodoxae Religionis sectatores strenue defendant ac vindicent, impense hortatur, 1656. Civitatibus Helvetiorum Evangelicis.

EX Vestris ad Nos tam actis publicis per Commissarios nostros Geneva transmissis, quam literis 27. Decembr. Tiguri datis, quo in loco res Vestrae sint, cum non sint optimo, satis superque intelligimus: in quo etsi pacem Vestram tamque diuturnum sociale foedus ruptum dolemus, tamen, cum id vestra culpa nequaquam accidisse appareat, novum hinc vobis ex adversariorum iniquitate et pertinacia illustrandae fortitudinis, constantiaeque vestrae in Evangelica fide jam olim cognitae parari rursus materiem confidimus. Nam Svitenses, qui religionem nostram si quis amplectatur, capitale censent, quid moliantur, quibus hortatoribus tam hostiles spiritus in orthodoxam religionem susceperint, latere neminem potest, cui modo indignissima illa fratrum nostrorum in Pedemontio facta strages animo nondum excidit. Quapropter dilectissimi Amici, quod soletis esse, asirantes Deo, fortes estore; jura Vestra atque foedera, immo conscientiae libertatem, religionemque ipsam idolorum cultoribus obculcandam concedere

nolite; vosque ita parate, ut non propriae duntaxat Libertatis atque salutis propagatores esse videamini, sed ut fratribus quoque vicinis, Pedemontanis praesertim illis aerumnosissimis, quibus potestis rebus, opitulari atque adesse possitis; hoc certo persvasi per illorum corpora ac neces ad vestra latera illum nuper aditum fuisse patefactum. De me scitote, incolumitatem Vestram resque prosperas non minus mihi curae ac solicitudini esse, quam si in hac nostra Rep. coortum hoc incendium, quam si in nostras cervices expeditae Svitensium secures illae (sicuti revera sunt in omnes Reformatos) strictique enses essent. Ut primum itaque a Vobis de statu rerum Vestrarum, et obstinato hostium animo certiores facti sumus, adhibitis in consilium viris quibusdam honestissimis et Ecclesiae aliquot ministris pietate spectatissimis, de subsidio Vobis mittendo, quantum quidem rationes nostrae in praesentia ferre possunt, ea decrevimus, quae Commissarius Noster Pellus vobiscum communicabit. De caetero Vestra omnia consilia, causamque imprimis hanc Vestram justissimam sive pace sive bello tuendam, Deo Optimo maximo fautori commendare non desinimus.

CCXVII. Literae OLIVERII, Protectoris Reipublicae Angliae etc. ad CAROLUM GUSTAVUM, Suecorum Regem, de filiolo Principe recens nato gratulatoriae, 1656. OLIVERIUS Protector Reipublicae Angliae etc. Serenissimo Principi CAROLO GUSTAVO, Dei Gratia Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Regi, Magno Principi Finlandiae etc.

CUm amicorum inter se mutua omnia, tam adversa quam prospera, atque communia debere esse nemo non intelligat, quod jucundissimam amicitiae partem Majestas vestra, gaudium nempe suum impertitum nobis per suas literas voluerit, non potest id quidem nobis non esse longe gratissimum, quandoquidem et hoc singularis indicium humanitatis vereque regiae est, ut nec vivere, ita ne: gaudere sibi soli velle, nisi amicos quoque et foederatos eadem, qua se laetitia affectos esse sentiat. Itaque Regi tam praestanti et natum esse filium Principem, quem paternae virtutis atque gloriae speremus haeredem, merito gaudemus, et idem, quod Regi olim fortissimo, Philippo Macedoni sive felicitatis sive decoris, domi simul et foris, contigisse, gratulamur: Cui eodem tempore et natus Alexander filius, et Illyricorum gens potentissima subacta memoratur. Nam et Poloniae regnum Vestris armis ab Imperio Papano quasi cornu quoddam

avulsum et cum Duce Brandenburgico pax piorum votis omnium exoptata, frendentibus licet adversariis, facta, quin ad ecclesiae pacem atque fructum per magnum sit momentum habitura non dubitamus. Det modo finem Deus tam praeclaris initiis dignum, det modo filium, virtute, pietate, rebusque gestis patri similem: id quod et auguramur sane et a Deo Optimo Maximo tam Vestris rebus jam ante propitio, ex animo precamur.

CCXIIX. Literae JOHANNIS MATTHIAE, Episcopi Strengnensis, ad CAROLUM GUST AVUM, Sveciae Regem, quarum vigore ab eo, ut quibus valeret autoritate et potestate a Deo sibi concessis, Religionis inter Protestantes concordiam assequi strenue annitatur, submisse contendit, 1656. Serenissime ac Potentissime Rex, Domine Clementissime.

IN ea nos, Te Rege, summus ille rerum humanarum Arbiter et Moderator Deus, singulari sua gratia et favore, post acerbiora nonnulla fata et minus speratas rerum vicissitudines, servavit tempora, ut incertus haeream, sit ne felicitati nostrae domesticae vel externae potius gratulandum. Quippe

domi natus est Filius Regius, Princeps haereditarius primogenitus, spes Regni, fulcrum Domus et familiae, Te Patre, extra Regnum, intra horrisonos belli clangores, triumphante, in quorum duorum salute et incolumitate universae patriae nostrae salus conquiescit; foris vero sub justis et victricibus tuis armis, per immensam Dei bonitatem, mirabili et inusitato rerum successu, hostes terrore sunt perculsi, et validae gentes ac Nationes sine ulla fere sanguinis humani effusione sub imperium et obsequium tuum redactae. Tot et tanta sunt haec, tamque inaudita et gloriosa, quae Deus optimus Maximus paucorum mensium decursu in Te et orbem hunc septentrionalem contulit beneficia, ut neminem adeo vecordem et ingratum suspicari possim, qui non exultet, et totus gaudio non perfundatur. Ego certe, pro ingenuitate mea, ex tot tantisque DEI in Te misericordiae testimoniis, nihil aliud colligere mihi videor, quam Te ad majora adhuc natum et ad altiora a Deo destinatum esse. Videris enim mihi rebus praeclare gestis, non ad unius populi duntaxat, sed Orbis Universi salutem temporalem et aeternam collimare, atque angusta rerum mente circumversare, qua ratione, quove pietatis pignore, coelum ipsum Tibi obligare debeas. Factum est divina providentia, Rex Potentissime, ut multi populi Imperio Tuo jam subsint, quorum integrae provinciae virulentis controversiarum clamoribus et stomachosis opinionum conflictibus, incolarum animis in diversis de sacris sensus distractis ita resonant, ut ferreus plane sit, qui tot rupturis non ingemiscat, et tantis malis non indoleat.

Nam plerumque evenire solet inter tot sententiarum divortia et mutua omnium odia, ut illi, qui Christianorum optimi sunt, angantur maxime animis, qui imbecilliores ad desperationem fere adigantur, et sicubi eminus qualemcunque unitatis vel stricturam vident, ad eam per errores etiam ac praecipitia tendant, qu idistinctiores ingenio et vita sunt, male de Religione sentire incipiant, tandemque in Atheismum prolabantur, extremum, quod in hominem cadere potest in hac vita, maximeque omnium horrendum et exitiale malum. Quin etiam ipsa experientia docuit, quam contra vim alienam invalidum fuerit illud Regnum, jam tua virtute bellica occupatum, quod domi tot sacris dissidiis et civilibus contentionibus satis diu fuit attritum. Omne Regnum, inquit Dominus Dominantium, omnis urbs in se divisa devastabitur. Diversae quidem in Religione sententiae tolerari possunt, dum quietae, turbarum fugientes et sic sine noxa sint Reipublicae. Interim tamen ut nunc sunt comparata ingenia humana, nescio quo deterrimo Christianorum more fatoque, ex diversitate Doctrinae facile in diffidentiam mutuam nulla etiam Jurisjurandi Religione securam, in odia internecina, in convitia injuriasque, in seditiones denique et bella publica eaque intestina plerumque, bellorum omnium maxime abominanda degenerant. De quo dubitare non sinunt cum historiae veteres et novae, tum ipsa totius Europae Regna, quae ut bellis immanissimis non ita pridem arserunt omnia, ita primam mali flammam ex sacris dissidiis concepere: unde liquido constare potest,

quam res sit periculi plena, habere imperium in populum, qui in diversa studia trahitur et in discordantes circa Religionem opiniones scinditur. Quietem enim Politicam sine pace Ecclesiastica raro bonam, nunquam certe tutam, nunquam securam esse tetantur annales, multi viri eruditi et magni terrarum Domini loquuntur. Haec omnia pia mente mecum perpendens, Clementissime Rex, non potui pro debito meo in Tuam Majestatem obsequio et sincero affectu, nec non devoto in promovenda veritate et pace Ecclesiastica studio (quod novit ipse, qui scrutatur renes et corda) intermittere, quin has ad tuam Majestatem literas, ea, qua par est ac decet, omni animi submissione darem, quibus hoc unice intendo, quod Deo gratum, Ecclesiae salutare et Reipublicae omnino utile esse videtur; scilicet, ut sacra Tua Majetas pro autoritate, quam Deo in terris secundam habes, pias aliquas cogitationes suscipere digneris, de sanandis Ecclesiae Christianae vulneribus, et resarcienda inter dissentientes concordia Ecclesiastica, prout decet vere Christianum Principem optare, et in eam curam incumbere, ut sepositis omnibus erroribus fundamentalibus efflorescat aliquando Ecclesiae status, et Regnum Domini sub toto coelo amplietur. Cum vero sciam, rem esse difficilem, imo impossibilem, omnes omnino diversas in sacris sententias conciliare, donec absurdum illum affectum, quem nonnulli intendunt, omittant: videlicet, non ut coalescat Ecclesia in unam simplicem veritatem, sublatis ab omni parte erroribus, scandalis et abusibus, qui in illam irrepserunt, sed ut pars

altera cedat, transeatque in alteram tota: quod nunquam fieri potest, praesertim cum partem Ecclesiae Reformatae ad non Reformatam transire velint, licet non ignorent causam, propter quam ab illis secessum est, fuisse desideratae orbi tot abominabilium abusuum Reformationis defectum. Idcirco de concordia Christiana inter Evangelicos ineunda pium et maturum consilium a Tua Majestate clementer capessendum esse existimo, quo feliciter formato, ad reliquam partem conciliandam facilior ratio patescet. Inter Protestantes autem pacem et concordiam Ecclesiasticam redintegrandi viam nostro quidem seculo non adeo difficilem et arduam esse arbitrantur omnes tam Theologi quam Politici, quicunque rem absque praejudicio, saniore mente, contuentur. Nec desunt illi suo officio in promovendo et stabiliendo, quantum in ipsis est, negotio tam pio, tam pulchro, et Reipublicae Christianae tam salutari et necessario. Nam et Principes Illustrissimi, et Praesules Vigilantissimi, et Doctores piissimi, verbis et factis vehementiam istam nimiam nonnullorum hominum in disputationibus et contentionibus de rebus dubiis et abstrusis, ac minus necessariis, aversantur, et quantum possunt, retundunt, et Pacem Ecclesiasticam, pacis Politicae matrem, pacis aeternae anteambulonem, multis modis restaurare satagunt. Et ne longius procedam, habes in Polonia matrem, pacis aeternae anteambulonem, multis modis restaurare satagunt. Et ne longius procedam, habes in Polonia, Rex Serenissime, in Borussia et vicinis Provinciis Viros Evangelicos quam plurimos, moderatione insignes et eruditione probatos, qui scriptis et vocibus pacifficis amices et sincere compellare

solent zelotas alios et intemperatiores, eosque ad pacis, charitatis, benevolentiae et amoris leges dandas et accipiendas descendere, per viscera atque miserationes Domini nostri Jesu Christi orare et obtestari. Imo spirat jam universus prope orbis Evangelicus Sacrarum litium pertaesus, dissidiorum Ecclesiasticorum, turpissime per Europam tot annis Ecclesiam DEI vexantium compositionem. Nec unquam sanior pars Mundi ab hoc opere victa desistet, donec turbae Ecclesiasticae et litigia in rebus sacris aut prorsus consilescant, aut ad Evangelii cursum, ad florentem Ecclesiae conditionem, ad DEI gloriam et totius orbis bonum, ringentibus frustra ingeniis rixosis, pacatiora, quod Deus clementer concedat, evandant omnia. In Te autem, Rex clementissime, omnium oculi hoc nostro aevo sunt conversi: Te Caput et velut Angelum caeterorum Principum aspicit jam et veneratur universa Protestantium cohors: Tuum consilium, patrocinium et auxilium implorat: Te primum et ultimum, sanandis suis vulneribus in tempore nunc opportuno a Deo datum esse, certo sibi persuadet. Tibique Divinam providentiam tot provincias cessisse et tot populos REligionibus inter se discordes esse credit, ut sub Tuo Celsissimo auspicio, cura et prudentia, per veritatis et pacis vinculum in unum gregem aliquando coalescant. Agnoscit quidem vulnera sua Ecclesia Orthodoxa: Agnoscit et dolet distractiones suas in partes; sed tamen agnoscit haec omnia sanabilia esse, si modo sub Tuo Augustissimo Imperio conveniens adhibeatur medicina, convocatis in principio, loco

commodo, paucis numero Theologis, eruditiones justa, eloquentia pia, prudentiaque simplici conspicuis, et moderatione ingenii ac honestate vitae insignibus, qui ad normam Verbi Divini amicis, placidisque inter se collationibus negotium illud pacificatorium in timore Domini aggrediantur, et seclusis ac sepositis dubiarum et inutilium quaestionum spinis, quibus nullum non Religionis caput hodie a nonnullis gravatur (quas tamen priora et meliora secula aut ignorant, aut sapienti consilio devitarunt) absque rixis et litibus veritatem eam, quae secundum pietatem est, pia et sincera mente quaerant, et unanimi consensu approbent. De successu operis et optato eventu dubitare non sinunt severissima Dei praecepta de charitate Christiana inter omnes colenda, ejusdemque divina vaticinia de felici, tranquilla, et gloriosa Ecclesiae conditione sub ultimis his temporibus mundi, ubique in Sacris Literis obvia. Hoc autem commodi exinde in Ecclesiam redundabit, ut cum illi, qui a Religione Evangelica alieni sunt, quibus nunc per nostras discordias opprobrio exponitur, ne de illa discenda, recipiendaque vel cogitationem suscipiant (quis enim sibi persuaderi patitur, ut ad eos accedat, quos inter se in factione videt esse divisos?) cum gaudio et exultatione ex variis mundi plagis ad unitatem et veritatem accurrerint; Tum et ipsi Judaei, qui jam horrent ad veritatem Novi Testamenti accedere, quamprimum intellexerint nobis inter nos de doctrina inde deprompta convenire, absque ulla tergiversatione, juxta prophetias de isto populo factas, nobiscum convenient. In

statum vero Civilem quam multiplices provenient fructus, si extinguatur incendium illud Religionis Evangelicum, utrique jam parti perniciosum, longum esset recenfere. Ita enim Protestantes mutuo veritatis et charitatis vinculo jucti, juctis quoque viribus et armis, feliciores contra hostes communes successu pugnabunt, juxta vetus illud: Concordia res parvae crescunt, discordia maximae dilabuntur. Docet ipsa experientia, quam perniciosum et exitiale sit malum, in ipsis Rebuspublicis civium, adeoque nec magis tolerandum, quam membrorum in corpore humano inter se dissidium. Certe non fert Dux belli suos milites, nec navis Gubernator nautas, nec Dominus servos animis et operis discordes: nisi enim Capiti suo se praebeant morigeros, et conjunctis viribus alii aliis subserviant, nunquam quae suscipiunt, probe succedent, aut ad optatum finem perducentur. Et, quemadmodum navis, cujus latera, prora, puppisque; et domus, cujus fundamenta, parietes, trabes, tectum et caeterae partes, minus frimas et fixas habent juncturas, quavis tempestare et procella concutiuntur, percelluntur et tandem ruunt; ita jure nos existimare oportet politiam nostram infirmari, subrui et funditus subverti, si singula membra inferiora non se regenda et dirigenda submittant capiti; si non suo quaeque loco sociorum et conservorum commodis sese applicent, et mutuo subordinato consensu auxilia sua efficiant firmiora; sicut enim non est ferendum membrorum cum capite dissidium, sic nec membrorum inter se distractio; Quid multis? Deus pacis, nunquam secum disconveniens,

vult, ut nobis inter nos conveniat, ut unum sentiamus omnes, ut unum loquamur. Te igitur iterum atque iterum propter DEI gloriam et communem Evangelicarum Ecclesiarum salutem temporalem et aeternam, omni animi subjectione oro et obtestor, Rex maxime et felicissime, ut non dedigneris consilia haec irenica a pia mente fidelissimi Tui servitoris profecta clementer acceptare, et cum confoederatis Monarchis et Principibus Evangelicis, deliberationibus mature habitis, Evangelium pacis apud omnes ita promovere, ne gaudium, quod sub Tuis auspiciis ex Belli Civilis felicissimo progressu Ecclesia cepit, infelici schismatis Ecclesiastici continuatione cum dolore et tristitia piorum omnium diutius sufflaminetur. Sic fiet, Serenissime Rex, ut Respublica Christiana gloriosa et tuta sub DEI alis et Tua protectione subsistat; et mutuis consiliis et auxiliis magis firmetur et invalescat, nec non arctius unita, solido veritatis et pacis coagulo, hostium non modo ad vitam degendam necessaria, sed et omnia, ut tempore Davidis et Salomonis ad ornatum facientia, Deus affatim suppeditet. Sic fiet, ut Dominus exercituum perturbet in aestu irae suae omnes inimicos Tuos, et orthodoxae Religionis oppugnatores, et virga ferrea, omnes contra Jehovam et Christum ejus consultantes et machinantes, contundat, et ut vas figulinum confringat. Sic fiet, ut caeteri quoque Terrarum Domini et Principes orthodoxi ad unanimitatem faciles concurrant, et sopitis inter se controversiis, juncta

opera cum Tua Majestate, indesinenter operam impendant, ut omnes et caeterae Nationes credant, Jesum esse Christum illum Filium Dei: et credentes per ejus nomen vitam aeternam habeant. Deus pacis sancta pacificorum omnium consilia ex alto prosperet, ac illis benedicat, qui praecipuis ac primis votis atque conamine, et prae reliqua hujus mundi gloria et potentia, Christi regnum promovere student, ac tuam imprimis Majestatem Ecclesiae et Reipublicae Christianae bono salvam et incolumem diutissime servet, atque tandem in seculo futuro aeternae pacis et felicitatis corona frui concedat. Hoc ex animo submissius vovet et impensius precatur.

CCXIX. Literae OLIVERII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad GENERALES FOEDERATI BELGII ORDINES, quibus eos, ut navem variis bonis onustam, Mercatoribus Anglis Flissingae injuste adjudicatam, restitui legitimis possessoribus jubeant, amice rogat, 1656.

OStendunt nobis mercatores quidam, cives nostri Thomas Busselus, Richardus Bearus aliique socii, navem quandam suam Edmundi et Johannis nomine insignitam, dum ab ora Brasiliana Olyssiponem contenderet, ab navi quadam praedatoria Flissingensi, cui nomen Ruber Leo, Magister Lambertus Bartelsonus, oppugnatam se dedidisse; verum ea lege et pacto (id quod ipsum Lamberti chirographum obsignatum testabitur) ut navis, et quaecunque in illa fuissent Anglorum bona, Flissingae restituerentur: eo cum appulsum est, navem quidem et nauticorum peculia reddita, mercatorum Anglicorum bona adempta eorumque auctionem statim esse factam: se mercatores nempe, quibus hoc damni datum est, cum in foro Flissingensium suas res repeterent, iniquissima sententia lata, litem cum grandibus impensis post quinquennium perdidisse, ab iis nimirum judicibus abjudicatam, quorum nonnulli cum in illa navi praedatoria suas rationes collatas habuissent: et judices et adversarii et rei simul erant: nihil jam sibi superesse spei, nisi in vestra aequitate et incorrupta fidei, ad quam nunc demum confugiunt: eam sibi fore propensiorem existimarunt, si nostra commendatio accessisset. Et hoinibus istis condonandum hoc sane est, si in tanta hac fortunarum suarum

dimicatione omnia timentibus, quid ab summa auctoritate atque potentia vestra sibi metuendum, quam quid apud integros praesertim judices de sua causa sit bene sperandum, saepius in mentem veniat; nos quin religione, justitia, integritate Vestra potius, quam rogatu Nostro adducti, quod aequum, quod justum, quod vobis denique dignum est, judicaturi sitis, non dubitamus: Deus Vos, Vestramque Rempublicam ad gloriam suam, suaeque Ecclesiae praesidium conservet.

CCXX. Literae MATTHIAE BIOERENKLAVII, Secretarii et Consiliarii Suecici, ad HIERONYMUM RADZIOWSKIUM, Regni Poloniae Vice-Cancellarium, cui statum exercitus Suecici, et quo in loco res Suecorum in Polonia sint, candide exponit, 1656.

NUbes illa, quae oculis nostris nuper sese infudit, nunc discussa est, et clare patefactum, quam incerto rumore multa tam de Sacrae Regiae Majestatis Sueciae et exercitu ejusdem ad Sandomiriam consistente, quam de pugna ad arcem Czirskoviensem commissa, hic Warsaviae fuerint sparsa. Non est, quod Excellentiae Vestrae referam circumstantias conflictus Czirskoviensis, quum

praesens hic audiverit, quam mature Sacrae Regiae Majestatis Sueciae, et per literas et internuncium Colonellum Weyherum monuerit Dominum Marchionem Badensem de hostium appropinquatione, et receptu ad loca tutiora: quodque ipse Marchio Badensis, equitatus Polonici celeritate deprehensus, et necessitate ad pugnandum adstrictus, egregii strenuique Ducis officio functus sit. Novit etiam Excellentia Vestra, ipso pugnae Czirskoviensis die et insequente nocte, circiter quingentos equites, (peditatus nullus copiis illis interfuit) Warsaviam rediisse, et postea in hunc usque diem plures e sylvis et paludibus emerserunt. In arcem quoque Czirskoviensem integra turma Dragonum Finnonicorum, centum et octo militibus constans se recepit. Ipse quoque Lubomirschius Equitum Svecicorum Magistrum Postium sub fide publica huc remisit, ut de captivorum commutatione ratio iniretur. Ipsius Postii indicio compertum est, ducentos et sexaginta Suecicorum militum captos fuisse in praelio. Exinde de caesorum numero facilis erit computatio. Nam Excellentiae Vestrae constat, Suecicas copias non excessisse numerum 1500. equitum Dragonumque: in quibus maxima pars nuper militiae nomen dederat, et tyrocinium non expleverat, nisi excipi mereantur armatissimae Dragonum Finnonicorum aliquot Compagniae. Poloni vero habebant robur Quartianae militiae, tredecim militum millia, et adhuc ex nobilitate varias cohortes. Hinc Czerniskius Suecis captis dicitur exprobrasse, quod tantilla manus ausa fuerit gladios stringere, nedum tanto tempore

et adeo obstinate multitudini Polonorum resistere. Pugnatum enim utrinque est acritor, cadente hinc et inde magno militum numero: neque Suecici prius terga verterunt, quam pugnando essent fatigati et hostium copiis circumfusi. Ipsi Marchioni Badensi, ejus fratri, Comiti Schlippenbachio, Colonellis Pens et Weyher, ut et Secretario Regio Philipsonio, una cum integra Compagnia Dragonum arx Czirsko receptum dedit. Lubomirschius, postquam semel iterumque eodem die praesidium dictae arcis ad deditionem invitasset, nihilque nisi fecem aliquot Polonorum arci appropinquantium importasset, quietem tandem suis, itinere et pugna fessis, indulsit. Circa medium noctis nuncius illis advenit; quid vero attulisset novi non pro certo dici potuit; Verisimile tamen visum est, ipsis tum innotuisse, Sacram Regiam Majestatem parta prius victoria duplici, transiisse Sanum. Nam die 29. Martii hora nona matutina uno omnes impetu et quam celerrime versus oppidum Warka contendunt. Reversus Warsaviam, 3. Martii ipse Marchio Badensis, una cum reliquis in dicta arce obsessis, et de insperato hoc Polonici exercitus regressu referens, variam conjectandi ansam multis praebuit. Suecini Ministri, qui cum Colonello Weyhero literas Sac. Reg. Maj. datas die 24. Martii in castris ad Sanum et simul certitudinem de ponte in Sano jam strato et de altera ripa a Colonello Radeke occupata, ut et de seria Sac. Reg. Maj. intentione trajiciendi fluvium Sanum et inter versus fluvium Wieptz dirigendi acceperunt, sibi praefigurabant Sanum jam esse superatum, et ideo

Polonicum exercitum avocatum, ut reliquo itineri sese objiceret. Verum nec omnium animos potuit occupare haec spes: Nam Poloni, Regi Casimiro addicti, et in his Jesuitae constanter asserebant, pontes quidem in Vistula et Sano fuisse inchoatos, sed illum jam plane destructum, et ripam Sandomiriensem a magna Quartiani exercitus parte insideri; hunc vero non pertingere ad Orientalem Sani ripam, propterea, quod Suecicus Colonellus in illa festinatione inaedificasset illum cuidam insulae, ita, ut adhuc superandum esset alterum Sani brachium, quod Palatinus Vitebsensis Sapieha, ducta insuper ad latus dicti brachii fossa, septem militum militibus et multitudine rusticae plebis tutaretur: quin imo asseverabant, Colonellum Suecicum pulsum, constructa munitione, et pontem esse disruptum, ita, ut Sacrae Regiae Majestati nullus, nisi Cracoviam, pateret regressus: istic vero obstare multos et rapidos amnes, impeditas sylvas, paludes et montes: omnes pontes esse avulsos, et nobilitatem, plebemque transitus ubique praeclusisse, et, quod omnium maximum judicabatur, addebant, Czernischium magna militum, nobilitatis et plebis manu Suecicorum exercitui a tergo imminere, et praecipuam ejus partem jam detrivisse; posse nunc Sac. Reg. Maj. capi, et totum exercitum ad incitas redigi. Erant, qui conjiciebant, Sac. Reg. Maj. transjecisse Vistulam inter Sandomiriam et oppidum Paronow, jam versus fluvium Pilezam progredi: quod Praefectus etiam arcis Czirskoviensis confirmabat, dicendo, se vidisse speciem incensi alicujus oppidi versus Pilezam, et

praeterea audivisse majorum tormentorum sonos; indeque incolas divinare, utrumque exercitum Polonicum in hac ripa, Svecicum vero in altera consistere ad oppidum Warka, inde dictum oppidum in cineres redactum. Nobis in re dubia sollicitis advenit 31. Martii missus a Sac. Reg. Maj. Nobilis Saxonicus Borstel cum Literis Regiis, die 30. datis ad ripam fluvii Wieptz, ex quibus et internuntii relatione tandem comperimus, Sac. Reg. Majestatem decoratam victoriis fluvios Sanum et Wieptz felicissime transiisse. Exponam autem omnia, prout relata sunt, sed nude et breviter, ut veritas noscatur et Excellentiae Vestrae desiderio satisfiat. Sac. Reg. Majestas deprehendens Jarosloviae, hostem nullibi justam pugnandi copiam facere, inde 12. Martii movit, et 14. fluvium Wislokam trajecit, iter suum Sandomiriam dirigens. Polonici exercitus ductores suspicati, Sac. Reg. Majestatem velle vel Vistulam vel Sanum trajicere, exercitum ita sunt partiti, ut Lubomirskius et Czerneskius Vistulam ad Baronowam oppidum transierint, prohibituri Sac. Reg. Majestatem trajectu Vistulae; Palatinus vero Witebscensis Sapieha transitu Sani. Poloni, quia ad Baronowam transierunt, ope Jesuitarum mox Sandomiria potiuntur. Et cum praefectus Svecicus in arcem se reciperet, et Poloni vicinas arci aedes incenderent, ignis primo turrim collegii Jesuitici, deinde totam urbem corripit, et in cineres redigit. Quod cum conspexit Sac. Reg. Majestas e regione consistens, Praefecto arcis Sandomiriensis imperat, ut arce relicta in castra se reciperet. Et quandoquidem pulverem tormentarium

secum vehere non potuit, reliquum ejus conclavi ita apposite et arcte conclusit, ut qui serum et alia aspiciebant, crederent isthic thesaurum reconditum: addidit vero pulveri funem igne accensum, ea circiter longitudine, ut exacto dimidiae horae spatio pulverem posset attingere; postea arce excedit et Vistulam trajicit. Poloni triumphabundi arcem ingrediuntur, et nulla non laetitiae signa edunt: ex fenestris vexilla vibrantur et turbarum sonitus audiuntur. In medio vero laetitiae funis igne accensus pulverem attingit, totamque arcem et omnes Polonos triumphantes ad astra extulit. Qui in castris Sac. Reg. Majest. rem conspexerunt, arbitrati sunt, se extremi judicii speciem videre: adeo tremendum visum est hoc incendium, quo cum mille ducentis circiter Polonis aliquot Suecorum cadavera sepulta sunt: Nam funus cumprimis Olai Wallenstedt, Secretarii Regii, aliorumque quod arcis templo illatum, in illa festinatione una in naves referri non potuit, ruinis illis est involutum. Quamprimum ergo Sac. Reg. Maj. intellexit, Polonicum exercitum ad Sandomiriam consistere, illico Colonellum Weyher ad Marchionem Badensem expedivit, monuitque, ut sibi prospiceret. Et licer tota Vistulae ripa a Sandomiria Casimiriam usque obsessa esset rustica plebe, fluvius vero Vistula infinitis navibus et cymbis in dicti Weyheri, aut cujuscunque Svecici nuncii perniciem paratis; per medios tamen hostes navigio suo et ope sedecim sclopetariorum incolumis transiit, et die 25. Dn. Marchionem Badensem ad oppidum Janovitz, e regione Casimiriae situm,

invenit. Ipsa vero Sac. Reg. Majest. ponti in Sano fluvio struendo allaborans, cognovit 24. Martii, Colonellum Sapieham, transfugarum Quartianorum ultimum, cum 14, cohortibus ad Baronowam consistere, illuc cum suorum selectis contendit, et post levem velitationem omnes in fugam convertit, acceptis quatuor vexillis et trecentis trucidatis, multis vero in Vistulam praecipitatis, in castra reversa, et pugna cum Palatino Vitebscensi intenta, invenit pontem in altera Sani ripa non continenti, sed insulae innexum, alterumque Sani brachium fossa circumdatum, difficilem sibi transitum reddere, potissimum, cum Palatinus Vitebscenus, militari laude conspicuus, tanto militum numero adversam ripam tutaretur. Nocte ergo ingruente, Colonello Gustavo Krusio imperat, ut adscitis sibi 300. sclopetariis, paulo infra pontem, ubi alter Sani alveolus majori se jungeret, Sanum trajiceret, fossamque a militibus Vitepscianis obsessam occuparet, successit res adeo prospere, ut ante medium noctis non modo hostis ejectus esset fossa et munitione sua, sed Sani quoque alteri brachio pons impositus. Confestim ergo et ante diluculum sit transitus, et mox promiscua plebis caedes interque milites utriusque partis pugna, in qua, Palatinus Vitepscensis fuga sibi consulens, primo Lublinum, deinde, cum ibi non intromitteretur, Zarnoyscium petiit, trucidatis a Sueco milite, hostem insequente, quadringentis Pololonis, captisque Sarcinis Vetipscianis. Hac ergo sibi apertavia, Sac. Reg. Majestas peditatum suum et impedimenta 24. navibus imposuit, et

secundo Vistulae fluvio ad Wiprum deduxit, iisdemque navibus constructo ibidem ponte Wiprum transiit, et suos Versaviam usque deduxit. Pulcherrima visu res, classem tot navibus, tantoque peditatus numero, et convenienti ordine, pansisque vexillis, secundo Vistulae cursu, cum tympanorum sonitu ferri; equitatum vero terrestri itinere, paribus quasi passibus incedere. Sac. Reg. Majest. aliquot milliaribus obviam processerunt Suae Majest. frater, Dn. Generalissimus, Marchiones Badenses et Dux de Croy; Copiis vero, ad Excellentiae Vestrae oppidum Pragam consistentibus, praefuerunt, Campi Mareschallus Dn. Comes Wrangelius et Dn. Princeps Solisbacensis, Ingressam Sacr. Reg. Majest. die 3. Aprilis, paulo ante totius exercitus adventum, castra dictarum copiarum applausu omnium tormentorum ex arce et vicinis munitionibus salutarunt, AEdes Excellentiae Vestrae Pragenses Sac. Reg. Majestatem hospitem exceperunt, ibique 4. Aprilis, in omnium hic praesentium Principum, Senatorum et Generalium praesentia, auditus est Caesareus Ablegatus et Vice - Cancellarius Bohemiae, Dn. Comes a Pöttingen. Proposito erat conformis his adjunctis Imperialibus literis, quibus Sacr. Caes. Majest. ut antea Regi Johanni Casimiro per Comitem Kuffsteyn, ita nunc Sac. Reg. Majest. Sveciae hac legatione interpositionem suam ad sopiendum hoc bellum offert. Nunc exercitus per novum pontem transductus in castris ad arcem Jasdowa, Principem Bogislaum Radzwilium, cum tribus militum

millibus, et imperium Sac, Reg. Majestatis expectat: Varsavienses, dementati falsis Jesuitarum rumoribus, non ante credebant Sacr. Reg, Majest. Sveciae vivere, et aliquid Svecicarum copiarum in Polonia adhuc superesse, quam cum hisce diebus Svecicae Majestatis personam et exercitum florentissimum integro quatriduo per pontem transduci viderent. Quocunque tendunt Quartianorum copiae, eo falsa illa fama penitus deleti exercitus Svecici una circumfertur, et in longinqua etiam spargitur, ut ita Nobilitas in Palatinatibus, Sacrae Regiae Majestatis fide et obsequio devinctis, ad rebellionem et armorum societatem concitetur. Nemini vero magis nocebunt talium autores, quam patriae suae, et cumprimis Nobilitati: quae si hoc modo a fide Sac. Reg, Majestati data se abduci patietur, variis periculis se objiciet. Crastina die hinc movebimus versus Bloniam. Quicquid in hac expeditione evenerit, Excell, vestrae datis occasionibus exponam, maneboque semper

CCXXI. Literae recredentiales Petro Julie Coicto, Legato Suecico, ab OLIVERIO, Anglicanae Reipubl. Protestore, ad CAROLUM GUSTAVUM, Suecorum Regem, traditiae, 1656. Oliverius, Protector Reipubl. Angliae etc. Serenissimo Principi, Carolo Gustavo, Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Regi, Magno Principi Finlandiae, Duci Esthoniae, Careliae, Bremae, Verdae, Stetini, Pomeraniae, Cassubiae et Vandaliae, Principe Rugiae, Domino Ingriae, Wismariae, nec non Comiti Palatino Rheni, Bavariae, Juliae, Cliviae et Montium Duci etc.

PErfunctus legatione sua apud nos Petrus Julius Coictus, atque ita perfunctus, ut sua debita laude non inornatus a nobis dimittendus sit, ad Majestatem Vestram revertitur. Fuit enim cum vestro praecipue nomine, quod jure apud Nos plurimi esse debet, nobis gratissimus, tum suo etiam merito, suo nempe munere diligentissime obito, haud parum acceptus. Quam igitur commendationem Vestram de eo accepimus, eam (si quid ad eam accedere testimonio ullo potest) et ab ipso impletam, et a vobis meritissime datam, libentes utique testamur: Quemadmodum et is poterit nostrum erga Majestatem Vestram singulare studium et observantiam, eadem fide atque integritate ad Vos referre, verissimeque exponere. Extremum, illud est, ut Majestati Vestrae felicitatem

omnem victoriarumque cursum contra omnes hostes Ecclesiae perpetuuma Deo Optimo Maximoque optemus.

CCXXII. Literae Intercessionales ab OLIVERIO, Anglicanae Reipublicae Protectore, ad LUDOVICUM XIV. Galliae Regem datae, quibus Mercatoribus quibusdam Anglis navem per praedatorem Anglum ereptam et Dunkerckam abductam, reddi petit, 1656. Oliverius, Protector Reipubl. Angliae etc. Serenissimo et Potentissimo Principi, Ludovico, Galliae Regi, S. D.

ADierunt ad Nos per libellum supplicem, Johannes Dethic, urbis Londini in hunc annum Praefectus, et Guilielmus Wakefield mercator, conquesti, se anno 1649. Calendas circiter Octobr. navem quandam, cui nomen Jonae Londinensis, Jona quoque cognomento Lighthaghe Magistro, suis mercibus, quae Ostendam mitterentur, onerasse:

eam naven a praedone quodam Barckingensi, cui nomen White (is filii Regis Caroli defuncti nomine piraticam faciebat) inipso Thamesis ostio oppresiam, atque inde Dunkirkam, quae eo tempore in ditione Gallorum erat, fuisse abductam; cum autem edicto Majestatis Vestrae anno 1647. et anno rursus 1649. aliquot etiam consilii Regii decretis, in gratiam Parlamenti Anglicani, cautum esse intelligerent; ne naves ullae aut merces, illius belli tempore, quoquo obtentu Anglis ereptae, in Majestatis Vestrae portus quoscunque asportarentur, venalesve essent, misisse se statim Dunkirkam procuratorem suum Hugonem Morellum negotiatorem, qui a Domino Lestrado illius oppidi per id tempus Praefecto, reddi sibi suam navem cum mercibus postularot, cum eas praesertim magna ex parte adhuc integras, neque dum permutatas aut divenditas, in ipso oppido deprehendisset, respondit praefectus, se Regis Galliae dono, ob navatam Reipublicae operam, praefecturam eam accepisse; curaturum proinde, uti ea sibi pretium operae sit. Hoc responso frustratus, post magnum cum temporis, tum pecuniae dispendium, procurator domum revertitur. Petitores, quae restat sibi spes, eam in sola vestra clementia atque justitia repositam esse vident; ad quam per Nostras literas faciliorem sibi aditum fore erediderunt: ea ne desit hominibus contra jus omne et repetita Vestra interdicta spoliatis, rogamus. Quod tamen, si impetrabimus, quandoquidem hoc sane aequissimum videtur, ab insita

CCXXIII. Literae, quibus OLIVERIUS, Protector Reipublicae Angliae, apud GENERALES FOEDERATI BELGII ORDINES, pro Londinensibus quibusdam mercatoribus, a Belgis nonnullis mercatoribus, de reparatione damnorum istis illatorum in sextum jam annum dilationibus iniquis elusis, intercedit, 1656. Oliverius, Protector Reipubl. Angliae etc. Excelsis et praepotentibus Dominis Foederati Belgii Ordinibus, S. D.

DEmonstrarunt Nobis per libellum supplicem Johannes Brunus, Nicolaus Guilielmus, aliique Londinenses, se, se, cum in navem, cui Bonae Spei Londinensis nomen inditum erat, in Orientalem Indiam navigaturam, sortem quisque suam contulisset, procuratori suo negotium dedisse Februario mense 1644. ut bis mille quadringentas libras

Belgicas ad illius navis periculum praestandum Amstelodami curaret: Ea navis cum in itinere ad oram ipsam Indiae ab Hollandica quadam, quae ex navibus Orientalis illius societatis erat, capta esset, qui praestando periculo se obligaverant, pactam pecuniam numerare recusasse; et sextum jam annum passim Nostros, qui summa cum assiduitate maximisque impensis jus suum persecuti sunt, dilationibus variis eludere. Quod cum petitoribus grave admodum atque iniquum videatur, et nonnulli ex iis, qui se obligarunt, vel jam diem obierint, vel solvendo non sint, ne quid forte ad priora damna summi discriminis accedat, magnopere a Vobis petimus, ut per tot annos in foro jactatis ac prope naufragis istis Vestram aequitatem portum esse atque perfugium velitis; utque de causa sua, quam illi justissimam esse confidunt, primo quoque tempore judicium fiat. Vobis interim omnia ad Dei gloriam ecclesiaeque praesidium fauste atque feliciter evenire volumus.

CCXXIV. Literae CAROLI GUSTAVI, Regis Sueciae, ad FERDINANDUM III. Romanorum Imperatorem,

Serenissime et Potentissime Imperator, Domine Frater, et Consanguinee Charissime.

PErcepimus ex iis, quae Majestas Vestra cum per expressi sui Ablegati, Generosi Nobis sincere dilecti, Francisci Eusebii Comitis a Poettingen, Majestatis Vest. Consiliarii, Camerarii et Germanici Vice-Cancellarii in Regno Bohemiae, vivam vocem, tum et iam in literis scriptis Viennae die 16. Novembris Anno proxime praeterito, Nobis vero Pragae ad Warsaviam die 5. et 15. April. nuper elapsi traditis amice ad nos perlatavoluit, placuisse Majestati Vestrae repraesentare Nobis non modo quod antehac de die 24. Augusti superioris anni erga Nos contestata sit, scilicet nihil magis optare neque Reipublicae Christianae quicquam magis necessarium judicare, quam ut exortae inter Nos et Regem Johannem Casimirum differentiae quantocyus amicabili ratione sopiantur, sed etiam, quod eadem illa pacis restaurandae cura vel ideo apud Majestatem Vestram postea aucta sit, quod concursum et strepitum tot tamque vatiorum armorum in vicinia non nisi graviter sentire possit: Sperasse propterea Majestatem Vestram, fore, ut tractatus amicabilis communi consensu Stockholmiam et postea Stetinum indicti ad effectum perducerentur, perque eos periculum

Rom. Imperio et finitimis ejusdem Provinciis ex illo bello imminens averteretur: nunc vero dolere, quod vel primus exardescentis belli impetus, vel alie fortae causae tractationi illi locum non dederint; Censere tamen Majestatem Vestram, quod licet per successus nostros belli facies alterata sit, animum tamen Nostrum a pacis consiliis non esse aversum, cum et talia semper contestati simus, et nos non fugiat, quanti totius Christiani Orbis intersit, ne Regnum Poloniae, post tot aliunde perpessa incommoda jam ad extremos debilitatis terminos reducatur et enervetur; Maj. itaque Vestr. ejus intuitu atque etiam pro eo munere, quod in Republica Christiana inter Reges et Principes ejusdem suprema Divinitas Majestati Vestrae summum imposuit, aliter non potuisse, quin utrique parti operam suae interpositionis ad animos conciliandos amice offerret: prout etiam super hoc negotio desiderat non modo Nostrum Responsum, sed etiam expressionem, quo loco et tempore existimaremus id negotii quam opportunissime posse suscipi. Commune Nobis Antecessoribusque Nostris Regibus Sueciae cum multis aliis Principibus et Rebuspublicis votum, desiderium et studium fuit jam diu, ut illa inter dictos Antecessores Nostros Sueciae et Poloniae Reges exorta, et una cum Sceptro Sueciae in Nos derivata, posteaque inter Nos et Regem Johannem Casimirum variis modis exasperata dissidia quantocyus amicabili ratione terminarentur. Licet enim una injuriarum, quibus Rex Johannes Casimirus Nos lacessivit, Nobis vindictae causam justissimam

potuisset praebere, nedum addita plurium continuata series et nexus earum directus in Reigae Nostrae Dignitatis derogationem, Regnique detrimentum: pacis tamen spe et amore sivimus, ut Nostri Regnique Nostri Senatores in tempore monerent, Regni Poloniae Senatum de arripienda ansa maturandae compositionis. Nihil vero minus respexerunt, quam salutare et pene necessarium illud consilium: quippe quod tamdiu impedimentis involutum deprehendimus, dum praeterita aestate ulciscendis talibus injuriis exercitum Nostrum Poloniae imminere, Nosque altero velle insequi intelligerent. Nam Legatio Polonica ad Nos in Sueciam superioris anni vere missa tum demum Stockholmiam venit, cum Noster Regnique Nostri Senator et Campi-Mareschallus, Comes Wittenbergius jamdiu accepisset mandata aggrediendi Poloniam, et Nos in procinctu essemus trajiciendi in Pomeraniam: adeo ut Nobis tum fuerit nec facultas revocandi dictum Mareschallum, neque tum consultum subsistendi domi, neque etiam rationi consentaneum suspendere semel decretum bellum, quando in prioribus induciis nulla fuisset securitas, et Polonia binis antea tractatibus Lubecensibus Sueciam elusisset. Utriusque ergo partis consensu tractatio amicabilis Stetinum est indicta. Discedimus ergo Nos in Pomeraniam et Legati Polonici in Borussiam. Nostro etiam nomine bini Commissarii cum plena potestate et sufficientibus mandatis agendi et concludendi Stetini relinquuntur. Verum ex quo nos in Poloniam movimus, primarius Commissariorum Polonicorum Palatinus

Lenciciensis Comes Lessinius, scriptis ad Nostrum Regnique Nostri Cancellarium Comitem Oxenstierna literis monuit, dictum Tractatum Stetino destinatum non posse ibi commode institui. Quinimo ipse Rex Johannes Casimirus superiori aestate petiit, et in castris nostris ad Sobotha statim obtinuit Salvum conductum pro suis Commissariis, ut tractationi in Polonia se accingerent. Venerunt iidem, qui in Suecia fuere Nostro Salvo Conductu muniti Mense Septembri Warsaviam: sed reipsa neglecta recessere iterum, alter in Lithuaniam, alter vero Cracoviam ad Nos, unde postea in Silesiam ad suum Regem concessit. Post menses aliquot iterum pro Polonicis Commissariis petuntur literae securi commeatus: et dantur etiam a Nobis; verum dicti Polonici Commissarii non comparuerunt, neque a Rege Johanne Casimiro ulla jam longo tempore audita est certa mentio assumendorum tractatuum, ita, ut in alte memoratum Regem vix videatur posse quadrare, quod in Majest. Vestrae literis Viennae die 16. Novembris Anni proxime elapsi, etiam in hac materia ad eundem Regem scriptis extat, scilicet, quod quemadmodum Rex Casimirus nunquam antea, ita nec nunc quidem inchoato hoc bello ab amicabili compositione abhorruerit. Nam ut Commissariis Polonicis, qui Anno 1651. Lubecensi congressui interfuerunt, per literas (quod Nobis ex certis rerum documentis nunc constat) die 11. Augusti supra dicti anni ex castris ad Beretstesko allatas injunctum erat, ut penetratis Suecicorum Commissariorum animis et praetensionibus,

congressum Lubecensem dextre dissolverent, idque etiam eodem ac repetito ibidem tractatu non sine Sueciae et Mediatorum ludibrio sunt executi: Ita Rex Johannes Casimirus toto Nostri Regiminis tempore, etiam in mediis belli flammis pacem quidem in lingua promptam, bellum vero in pectore meditatum habuit: ut de illo optime (de Nobis vero nescimus quo fundamento conjiciatur) dici possit, animum videlicet ejus non ad assumendum tractatum compositionis, sed bellum persequendum et fuisse, et adhuc esse propensiorem, atque ideo dolendum merito esse, quod vel primus exardescentis belli impetus, vel aliae forte causae, imprimis vero imaginaria ejus in Nostrum Regnum praetensio, ut prioribus ante duobus Lubecensibus Tractatibus, ita etiam nunc illis toties a Nobis oblatis transigendi occasionibus locum non dederint. Commovet merito Mentem Nostram, quod pertinacia pravorum Consiliorum causam dederit cum aliis, tam vicinis, quam Poloniae subditis, tum etiam Nobis infestandi Poloniam et eam enervandi. Regna et Status alii, atque adeo societates inter diversos Principes Populosque stant et firmantur cumprimis cultu et observantia fidei et constantiae dictorum factorumque. Quando ergo Polonici sive Rex, sive Proceres una cum Rege censuere tractatus pacis causa, et communi tam partium, quam Mediatorum consensu, decretos, et bona fide a parte Sueciae bis Lubecae institutos dextre, h. e. per fraudem esse dissolvendos: Quando fidem et juramenti pactorumque conventorum religonem insuper habere,

et eam pro ratione temporum et ob utilitatem propriam sine ullo sacrosanctarum transactionum respectu sursum deorsum versare: Quando nunc vicinos invicem ad diffidentiam, nunc vicinorum subditos ad defectionem concitare pro nihilo ducere: Quando moniti tam Rex, quam Senatores de mediis tanto malo adhibendis omnia justa et aequa contemnere decrevere: simul quoque expendere debuerunt, malas artes et prava consilia autoribus et consultoribus ut plurimum esse exitiosa; quodque Polonia propterea sibi, non vero aliis imputare debeat praesentem suam eamque deplorandam faciem. Est tamen in ejus adhuc potestate, ut ex his malis emergere possit, modo bonis consiliis, tractationibus et ipsi fidei locus debite relinquatur. Quod vero concursum et strepitum armorum in Majestatis Vestrae vicinia concernit, si Majestati Vestrae placet memoria repetere tempus, quo hae Maj. Vestrae literae ad nos scriptae sunt, deprehendet, Majorem et Minorem Poloniam aliasque Provincias, ut et integram militiam Quartianam partim spontanea deditione, partim armis, partim etiam pactis conventis Nostrae Protectioni et Imperio jam tum se subjecisse. Magnus quoque Moschoviae Dux paci tam religiose Nobiscum inhaesit: et Zaporoviana gens eodem tempore pro Nobis stetit; adeo ut quiescentibus Nobis illisque omnibus, non possimus percipere, ubi et quis fuerit ille tot tamque variorum armorum concursus et strepitus, quem Majestas Vestras in sua vicinia non nisi graviter sentire potuerit. Si Rex Johannes Casimirus et Proceres,

Nobilesque e Polonia profugi, vel non invenissent sedes in Silesia, vel ab iis nihil incommodi Nostro Statui Bellico in Polonia illatum fuisset, jamdiu nullus armorum conflictus in Vestrae Maj. vicinia esset. Et illa etiam de causa potiti cum aliis provinciis, tum etiam utraque Polonia tam per literas de die 12. Octobr. Anno proxime praeterito Casimiriae ad Cracoviam exaratas, quam viva Ministri Nostri ad aulam Maj. Vestrae Residentis voce Majestati Vestrae amice de praedicto rerum Nostrarum in Polonia statu significavimus et simul innuimus, Nos fretos non modo pactis Osnabrugensibus, sed recentibus etiam et mutuis officiorum plenis contestationibus, in talium rerum eonstitutione velle et ipsos relgiose colere, et a Majestate Vestra expectare fidam, sinceram et innoxiam vicinitatem. Nam spretis a Rege Johanne Casimiro aliis componendi viis, illa fuisset expeditissima ratio et sedandi armorum conflictum in Polonia, et avertendi a Romano Imperio finitimisque provinciis pericula. Et Nobis quoque est relatum, Majestatem Vestram severe prohibuisse, ne ullae e Silesia in Poloniam contra Nos a profugis Polonis fierent excursiones: inde tamen postea, quorundam forte ministrorum conniventia, contra Nos prodierunt et vicissim in alia loca receptum habuerunt integra armatorum agmina: Atque tota pene officina machinationum nuper contra Nos erumpentium apud Regem Casimirum et reliquos Polonos in Silesia degentes, originem habuit, ut non sit mirum, si nunc ad Silesiae fines infesta arma concurrant et strepant.

Quemadmodum vero Majestas Vestra laudatissimo instituto Polonos intra sua territoria cohibere voluit et jussit, Nos etiam, ut hoc fieret, aequanimitatem Majestatis Vestrae imploravimus: Ita nunc nulli dubitamus, quin Majestas Vestra intellecta ex hisce literis ulteriori et amica Nostra requisitione curet non modo, ut ejusmodi turbatores quietis posthac condigne reprimantur, sed Nostris etiam per Majestatis Vestrae provincias iter facientibus, liber et noxius pateat transitus. Principe Christiano dignum et munere, quod in Romano Imperio et Majest. Vestrae Regnis Deus Ter Optimus Maximus eidem summum imposuit, conveniens est, quod ut antehac Rex Christianissimus et nonnullae aliae potestates summae dissidiis Sueciam inter et Poloniam componendis insudarunt, ita nunc quoque Majest. Vestra praeter peculiarem Imperii et Regnorum suorum curam, etiam ad vicinorum Principum Christianorum discordiam et cumprimis hoc bellum sedandum operma et studium ultro offerre voluerit. Si Majest. Vestra, pro summa sua prudentia et procul affectibus, tempora priora et cumprimis negotia, quae circa hanc Sueco-Polonicam controversiam sopiendam ventilata sunt, velit excutere, deprehendet non per Sueciam stetisse, quo minus pax dudum inter Sueciam et Poliniam sit facta, sed Reges Poloniae Sigismundum et ejus filios vel propria animorum obstinatione, vel instigatione aliorum, et quidem eorum, quorum interfuit, dissidium hoc ali, et Seuciam eodem distineri, in culpa esse, quod media pacis aequissimae toties sint rejecta

et causae dissidiorum magis magisque cumulatae, totusque novissimae compositionis apparatus in ardentissimum hoc bellum conversus sit. Audet Suecia in sincerae suae intentionis et actionum probe institutarum testimonium provocare non modo ad mediatorum conscientiam, sed etiam ad Scriptores Polonicos Senatorii ordinis, imo ad ipsa acta et Comitialia Congressuum Lubecensium a Polonis consignata. Itaque post infeliciter tentatos Lubecenses tractatus et binis illis vicibus inani opera fatigatos Mediatores, utrinque placuit institutio tractatuum sine arbitris, cui etiam proposito adhuc inhaeremus, non quod diffidamus vel causae nostrae, vel compertae Mediatorum aequanimitati, sed quod horum numerus fuerit antehac major, quam hostiles animi in pacem per se propensi opus habere videantur, quodque exemplo tractatus Osnabrugensis didicerimus, maximas et difficillimas controversias, remotis arbitris, inter solas partes belligerantes, in pacem tamen utrinque pronas, posse componi. Quandoquidem ergo Majstas Vestra adeo sancte contestatur, se et verbis et opere ipso velle promovere hujus dissidii et belli optatum exitum, et ipsa ex se facile judicare posset, quod si post utrinque approbatum tractatum sine Mediatoribus, iterum aliorum et quidem Majest. Vestrae nova interpositio sit admittenda, priores Mediatores sint asciscendi; quodque exinde suspicio possit oriri, quasi vel ex intervallo locorum, unde re quirendi essent omnes Mediatores, ambages et moras tractatui objiciamus, vel ex numero arbitrorum aucto augere velimus

impedimenta et ipsius rei inter hostes expediendae, et modorum inter tot mediatores procedendi: Ideo speramus fore, ut Majestas Vestra, consideratis omnibus supra indigitatis circumstantiis, hanc Nostram excusationem aequissimo animo ferat, idque eo magis, quod elusa a Rege Johanne Casimiro priorum Mediatorum solenni diligentique cura et postea utrinque approbare tractatu sine arbitris, difficillimum Nobis nunc sit, vel pristinos Mediatores ad rem incretam accersere, vel illis praeteritis novos acceptare. Caeterum, sicuti Nobis is, quem Majestas Vestra erga Nos tam per literas, quam ablegatum suum Comitem de Poettingen contestata est amicitiae et benevolentiae sincerum affectum, gratissimus accidit; ita eandem nunc benevole et amice de reciproco et candido Nostro animo, in studium, cultum et observantiam pacis propenso cetiorem reddere voluimus, commendantes ex animo Majestatem Vestram divinae protectioni in multos, eosque prosperos annos. Dabantur Strasburgi Borussorum, die 24. Junii, Anno 1656.

CCXXV. Literae FRIDERICI WILHELMI, Electoris Brandenburgici, ad JOHANNEM CASIMIRUM, Poloniae Regem, cui se necessitate coactum foedus cum Suecorum Rege arctissimum iniisse,

Serenissime et Potentissime Rex, Domine Cognate et Affinis, uti et Frater observantissime.

ALiam saepe precati fuimus sortem, et ut mitiora fata obtingerent Provinciis: sed demonstrarunt hactenus rerum exitus, iratum Numen et nondum expiatam satis causam horum malorum. Fecimus interim ea, quae in potestate Nostra posita esse videbantur; nec intermisimus quicquam, quod ad pacem et sistenda cruentissima arma conferre aliquid posse existimavimus, sed et hoc frustra fuit. Nihilominus tamen bellum ipsum et cum ipso periculum indies augmenta capiebant: nihil tuti circa Nos et Provincias Nostras erat: Ducatus Noster Prussiae quasi obsessus, et imminebant Nobis quasi ultima, nisi ea in tempore firmo tandem consilio averteremus. Equidem avocavimus semper animum a bellis, et adhuc abhorret mens Nostra a sanguine humano: ac praeter pacem ac securitatem nihil desideramus magis, et vellemus, ut haec omnia sine armis comparari et conservari possint. Sed si in causas ipsas et publicum rerum statum intuemur penitius, et quod praecipuum est, Nostrae et subditorum Nostrorum salutis nationem habemus, undiquaque Nos circumstant pericula maxima, et nulla alia turbulentissimo et incerto hoc rerum statu, comparandae pacis Nobis oblata via est, quam, si non modo pacta cum Serenissimo Regiae Sueciae, quae ex necessitate et a Regia Vestra Majestate deserti,

ab ipsis vero Polonis impugnati invimus, constanter conservaremus, sed et Ejusdem Regiae Dignitati (imprimis dum non constans tantum fama, sed et ipsa Majestatis Vestrae mandata Generali suo Czarneckio in scriptis data, ut et aliae a Nostris interceptae Literae Nobis et provinciis Nostris vim et hostilitatem annuntiarent) arctius conjungeremur. Quod ipsum quoque nunc factum est, quodque hisce ipsis Vestrae Regiae Majestati significandum duximus. Securam de caetero esse jubentes, de serio Nostro pacem promovendi studio, quodque nihil praetermissuri simus unquam, quo hoc desideratissimum bonum reduci iterum possit, modo et Vestra Majestas re ipsa testetur, idem sibi magis curae cordique esse, quam incerta et dubia arma, quae experiri alias et imposterum necesse habebit. Quam de caetero bene valere cupimus.

CCXXVI. Responsoriae JOHANNIS CASIMIRI, Poloniae Regis, ad praecedentes FRIDERICI WILHELMI, Brnadenburgici Electoris, Literas, 1656. Johannes Casimirus, Dei gratia Rex, Poloniae, Magnus Dux Lithuaniae, Serenissimo Prncipi, Friderico Wilhelmo, Marchioni Brandenburgico,

MOderationis et recte custoditi vinculi, quo Reipublicae Poloniae, Ducalis Prussia sancte firmitterque cohaeret, nemo equidem probus gnarusve laudem Nobis negaverit, quo magis admiratio dolorque Nos tenet, Serenitatem Vestram nulla prorsus causa ex Vasallo fidoque Principe in hostem Nostrum et Regni Nostri degenerasse, stetimus hucusque adversus populi voces, neque desumus aperta licet injuria, honestae tamen et meliori de Serenitate Vestra opinioni acquiescere. Inde qua literis, qua internunciis frequenter missis omnia pertentavimus, ut pacta jurataque Nobis regnoque Nostro fides, uqam utilitas forte aliqua vel spes incerta Serenitati Vestrae potior esset, neve antiquus Prussiae status indecora animi mobilitate et fluxis consiliis concuteretur; sed inveniri modus et ratio nulla potuit, quae obseratas bonis monitionibus aures recluderet, adeo ut tres Ablegati Nostri nullo literario Resposo dimitterentur; quartus tandem vix credentiales obtinuerit. Ab his gradibus eo deventum, ut Serenitas Vestra data postremum Epistola Regiomonte die ima Julii socium et amicum hostis Nostri palam se dixerit, bellumque Nobis ac Regno Nostro indixerit verbis deinceps, factum ne deesset, nuperrime Eandem, frustra obnitente, fidemque juratam ac fas acclamante Internuntio Nostro, die 19. Julii lectum exercitum seque

una castris Suecorum admoverit. In tam enormi juris divini humanique laesione, quid indignemur magis, aut quid remedii ultra quaeramus, nisi ut primum Deum et Orbem violatae fidei testem et judicem invocemus, nullius vel minimae causae conscii Nobis, quam Serenitas Vestra contra Nos et Rempublicam Polonam speciose obtendit? Exercitus Polonus, cu detrimenta praeteritae hyemis assignare videtur, in fatali illa rerum perturbatione minime Noster fuit: Nos profecto jura non Principis tantum, sed Patris plane implevimus offiica, suasimus, dissimulavimus, obtestati sumus. De Epistola Nostra ad Generosum Czarneckium, Castellanum Kyoviensem alicubi intercepta, Orbis ita habeat, privatam fuisse, nec hostile quicquam illa contineri, qui nimis procurenti Czarneckio, jamque vicino continere manus, et exercitum a Prussia supremi juris Nostri Regnique Poloniae Provincia deflectere imperavimus. Irratum Nobis fuisse Numen, et nondum satis expiatam malorum causam, quod Epistola Serenitatis Vestrae objectat, neque Nos ipsi pro reverentia Divinae Majestatis diffitemur. Haeccine tamen justa causa, quae Serenitatem Vestram in Suecorum partem detrusit, tandemque adversum Nos supremum Dominum Regnumque Poloniae rebellioni accinxit? Modum profecto talem conatumque arma cruentissima, ut praefata ejus epistola loquitur, sistendi, reducendaeque Pacis, nemo rerum aequus arbiter affirmet. Non est profecto quod Serenitas Vestra ambitioso nomine pacis, armatus ludat; coërceri debuit intra Prussiam exercitus,

si pacis studium quam belli magis placuisset. Irrumpenti in Regnum adversus supremum Dominum suum, et postquam arctius hosti conjungi gloriatus est, personam denique suam eidem pignoranti, quo pacto desiderium curamve pacis tribuemus? Incerta enim et dubia arma Serenitas Vestra Nobis minatur, sed neque hostis Martem totum omnino possidet amplexuque tam arcto tenet, ut labi et aliquando elabi fortunam non sit necesse. Cum vero publici rerum status et subditorum propriae que imprimis salutis causam Epistola praetendat, facilis via et ratio erit, si monstrantibus Nobis rem penitius Serenitas Vestra intueatur, qua se periculo eximat, incertoque hoc et turbulentissimo rerum statu Ducatui Prussiae consulat, stare constanter pro Nobis, pro justitia, pro jurata fide, vel si rebus id forte Serenitatis Vestrae incommodet abire retro, Prussiaeque intra finex exercitum secure spectare. Hoc saluberrimo modo Serenitas Vestra statum optime defenderit. Abrumpere fidem Nobis non potest, ut non et vincula simul omnia rumpat, statumque evertat. Porro qua fiducia Serenitas Vestra arctam cum Suecis conjunctionem Nobis significandam duxit, eadem Nos, jure tamen et legitime discessionem intra triduum Regno Nostro cum exercitu omni Serenitati Vestrae intimamus. Quod si ultra praefixos tres dies hostium in partibus egerit, Nos solutos posthac vinculo omni esse ac fore, eidem declaramus, et qua licentia Serenitas Vestra arma in viscera Regni Nostri promovit, exemplum Nobis

vel maxime nolentibus erit hostilia pariter in ditionibus Ei subjectis audendi patrandique. Judicabit praesens posteraque aetas, malorum omnium initia et progressus a Serenitate Vestra fluxisse. Cui de caetero meliora consilia et bonam valetudinem a Deo precamur. Datae Warsaviae die 23. Mensis Julii, Anno 1656.

CXXVII. Literae Intercessionales OLIVERII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad JOHANNEM IV. Lusitaniae Regem, quibus mercatoribus quibusdam Anglis pecuniam, a Societate Brasiliensi, Vexturae commorationisque nomine a nonnullis mercatoribus Lusitanis, cum quinquennali foenore debitam, dari petit, 1656. Oliverius Protector Reipublicae Angliae etc. Serenissimo Principi Joanni, Lusitaniae Regi.

CUm mercatoribus quibusdam Anglis a nonnullis mercatoribus Lusitanis ex societate Brasiliensi vecturae commorationisque nomine Anno 1649. et 1650. grandis pecunia debeatur, quae pecunia a supra dicta societate, jussu Majestatis Vestrae, retinetur, expectabant quidem dicti mercatores, uti ea pecunia ex conditionibus proximi foederis jam pridem sibi numerata esset. Verum ne amputetur sibi spes omnis ac ratio recuperandi sua debita, verentur, ex quo intelligunt, statuisse Majestatem Vestram, ut quam pecuniam Brasiliensis

ipsis societas debuisset, in aerarium Vestrum inferretur, utque portorii dimidia pars solvendis iis debitis impenderetur, atque hoc pacto mercatores legitimum duntaxat lucrum, sive foenus pecuniae suae accepturi essent; ipsa sorte interim funditus intereunte. Quod Nos nobiscum reputantes quam durum sit, eorumque justissimis precibus victi, has nostras ad Majestatem Vestram literas concessimus: hoc potissimum a vobis postulantes, uti praestandum curetis, ut supradicta Societas Brasiliensis hujus Reipublicae Mercatoribus quam primum satisfaciat, tam de summa pecuniae, cuique eorum debita, quam de foenore quinquennali: cum hoc et per se justum sit et foederi nuper vobiscum inito consentaneum: quod et Nos eorum nomine a Majestate Vestra peramice petimus.

CCXXVIII. Literae recredentiales ab OLIVERIO, Reipublicae Anglicanae Protectore, Domino Christierno Bondo, Legato Suecico, ad CAROLUM GUSTAVUM, Sueciae Regem, redditae, 1656.

CUm amicitiam Majestatis Vestrae tanti Principis, rebusque gestis tam clari, merito plurimi faciamus, tum is, cujus opera foedus inter Nos arctissimum sancitum est, Illustrissimus Dominus Christiernus Bondus, Legatus Vester extraordinarius necesse est, gratus Nobis et commendabilis hoc nomine imprimis fuerit. Hunc itaque hac legatione laudatissime perfunctum non sine summa caeterarum etiam virtutum egregiarum laude ad Vos dimittendum censuimus: ut qui antea in pretio atque honore apud vos fuit, nunc uberiores assiduitatis atque prudentiae suae fructus ex hac Nostra commendatione percepisse se sentiat. Quae reliqua transigenda sunt, de iis Legationem brevi mittendam ad Majestatem Vestram decrevimus: quam interim Deus incolumem defendendae Ecclesiae suae reique Sueciae columen conservet.

Majestatis Vestrae Ex Palatio Nostro Westmonasterii, die-Julii Anno Domini 1656.

CCXXIX. Literae JOHANNIS CASIMIRI, Regis Poloniarum, ad CIVITATEM GEDANENSEM, cui Versaviam hosti armata manu ereptam, seque proxime ejus liberandae causa in Borussiam cum exercitu morturum nuntiat, 1656. Johannes Casimirus Dei gratia Rex Poloniae etc.

AUspicato sane consilio ad Urbem Warsaviensem substiteramus, cum jam ea hesterno die recepta, Vestrae liberandae incumbere liceat. Atque sola hujus successus fama hostis avocari ab urbis infestatione posset: sed et Nos, mox moturi Prussiam versus, ad sui defensionem eum revocaturi sumus. Nec de viribus ejus, quas magnifice extollunt, quicquam credimus; ubi urbem tanti momenti, iisque quas mittimus, conditionibus dedi permisit, admoto quidem in viciniam exercitu, sed nec praelium, nec caetera, quae solvendae interturbandaeque obsidioni erant, auso, adeo ut spectatum hae copiae venisse videantur, quam instabile sit, quicquid in furia obtinetur. Nec plus virium illis contra Vest. Fidelitates erit, cum non sit plus juris: brevique cum exercitu affuturi monstrabimus, quantum simus de Fidelitatum Vestr. securitate solliciti, et quam grato animo promti, constantiam, integramque Fidelitatum Vest. fidem in praesens compensare, recolere in perpetuum. Bonam interim Valetudinem a Deo Fidelitatibus Vest.

ex animo precamur. Datum Warsaviae, 12. Julii 1656. Regnorum Nostrorum, Poloniae octavo, Sueciae vero nono.

CCXXX. Literae REGNI DANIAE SENATORUM, ad REGNI SUECIAE SENATORES, quibus eos amice monent, ut Regi suo, obsidionem, qua Gedanum cingere conaretur, dissuaderent, 1656. Praevia benevola nostra salute, et quicquid praeterea grati et boni praestare possumus!

Illustres admodum, et Nobilissimi Sueciae Regni Senatores, boni Domini vicini, et singulares Amici.

CAusae, ob quas diutius intermittere non potuimus, quin Vobis bonis Domnis, benevolentibus hisce literis negotium facesseremus, sunt magnae inconvenientiae, quas sanguinolentum et ingens bellum hoc inter Regiam Suam Majestatem Suedicam et Majestatem Polonicam excitat; Dum non solum Provinciae ad Regnum Poloniae pertinentes bello ejusque incommoditatibus infestantur, verum etiam Orientalis Oceanus et quae in eo vigent mercaturae, et in quem majus Regiae Nostrae, quam Majestati Suae Polonicae, jus competit, ob id impedimenta et pericula sustinere debent. Existimaveramus quidem fore, ut quemadmodum Regia Sua Majestas Suedica, ante quam e Suedia proficisceretur, Regia Suae Majestati, Domino nostro clementissimo amice significandum curaverat, arma ejus contra neminem, nisi Poloniam esse directa,

cum omnibus aliis vicinis ejus amicitiam et familiaritatem interim se conservaturam. Bellum id autem, ab eo, quo incepit, tempore, ut accensus lateque serpens ignis, mala sua non solum in Poloniam, aut Orientalis Oceani accolas, effudit, verum etiam in alios longe dissitos, qui adhuc liberi et tuti esse nequeunt. Anno praeterito publico in Oceano vectigal sumebatur, et sine discrimine ii, qui in eo velificabantur, istic locorum tributarii fiebant, eo quod vis plus quam jus valeret. Id quidem diu non duravit, periculosum tamen est, tali fortunae se credere et subjectum esse: Hoc anno bellum contra Gedanenses utrobique et hic, et apud Dominos Status Generales significatum est cum Denunciatione, mercaturas et negotiationes cum iisdem non posse tolerari. Aliquantisper bona spe freti eramus, tractatus illos, quos Regia Majestas Suedica, per suum hic Residentem anno praeterito, pro majori conjuctione et confidentia incipi curaverat, et diversis colloquiis non leves progressus fecerant, adeo felices futuros fuisse, ut omnibus incommoditatibus, quas exulcerata haec tempora secum vehunt, obsistere potuissent. Cum vero, qui huc venerant, Dominorum Statuum Generalium Extraordinarii Legati flagitarent, ad hosce Tractatus ut admitterentur, et Regiae Majest. Suedicae consensus, ut aequum est, peteretur, et requireretur ad hoc, nempe pro iis, qui utrique Coronae Confoederati essent, admittendis. Res, proh dolor! protractionibus et ambagibus eo redacta est, ut interea magnae inconvenientiae et mutationes inciderint. Domini Status Generales

magnum multorum sumptuum decreverunt bellum, ingentem navium classem in Regiae Suae Majest. fluvios miserunt, et pro tutanda mercatura sua transitum in Oceanum Orientalem flagitaverunt; Fuit id quidem Regiae Suae Maj. admodum ingratum, talem nempe exteram manum in Oceanum Orientalem adducendam esse: unde Regia Sua Majestas Dominus Noster Clementissimus, merito hujus non est accusanda, neque culpa illius conjicienda in eam, verum in insuetos illos agendi modos, in vectigalibus marinis imponendis, prohibendaque mercatura cum Gedanensibus. Quae a Regia Sua Majestate extorserunt, ut statueret, iis se non opponere, qui putabant, justam sibi esse causam mercaturae liberum cursum tuendi. Cum igitur maxima pars Mercaturae in Libertate, qua Civitas Gedanensis fruita est dudum, consistat, ideoque Regia Sua Maj. tanto magis se teneri animadvertat curae sibi habendam urbis hujus conservationem, cum ea in pacto Bromsebroico, pro mercaturae suae Libertate expresse inclusa sit, et Regiae Suae Majest. subditorumque ejus summa utilitas in hoc versetur, ut ea civitas in pristina sua libertate conservetur, mercatura non turbetur, nec gravetur: Hinc necessarium maxime duximus, Vos bonos Dominos, quam possumus, amicissime et diligentissime admonere, ut Regiae Majestati, Clementissimo Regi Vestro ac Domino, id persuadeatis, ne Civitatem Gedanensem ulterius infestet, verum eandem antiqua sua libertate gaudere sinat, ut et mercaturam eo in statu relinquat, ne mercaturam faciens justam de eo conquerendi ansam

habeat. Prudentiae Vestrae id committimus perpendendum, qua censura a posteris nostris notandi simus, si Regiae suae Majestati Clementissimo Domino Nostro suaderemus, ut tacite sinat opprimi urbem hanc, quae libertatem suam pactis terra marique securam reddidit, quam Regiae Sue Majest. Majores semper studuerunt cum honore conservare, a qua tanta mercatura dependet, et Regiae Suae Majestatis subditis tantum emolumentis ac lucri quotidie accedit. Uti ergo non dubitamus, vos bonos Dominos ad omnia, per quae confidentia, pacta, amicitia, et vicinitas conservari queant, inclinatos; Sic petimus a vobis bonis Dominis, eam et de Nobis opinionem ut habeatis, nihil Nobis gratius fore, nisi, quod malae intelligentiae vitium gignere, aliaque perplexa, et ad rem non pertinentia in animis generare possit, ut id amoveatur, vera autem et integra amicitia, bona vicinitas et quies conservetur. Dab. Hafniae, 15. Julii, 1656.

CCXXXI. Responsoriae SENATORUM REGNI SUECIAE, ad praeinsertas SENATORUM REGNI DANIAE literas, 1656.

PRaevia benevola falute nostra, et si quid praetorea grati ac boni possumus, Illustrissimi, Nobilissimi Daniae Regni Senatores, boni Domini vicini, et singulares Amici. Vestras a Vobis bonis

Dominis transmissas benevolas literas Hafniae 15. elapsi mensis datas accepimus, in quibus Vos boni Domini putatis, exortum inter Regiam Suam Majestatem, Clementissimum Dominum ac Regem Nostrum, Regemque Poloniae bellum magnas inconvenientias et incommoda Orientali mari et mercaturae allaturum, imprimis mercaturae cum Gedanensibus, eo quod civitas illa infestetur, eaque de causa Regiam Suam Majestatem Daniae juxta Vestras boni Domini literas, coactam fuisse, ad concedendum transitum, in Orientalem Oceanum, instructae Dominorum Statuum Gereralium Classi navali. Et admonetis nos amice, Vos boni Domini, ut Regiae Suae Majestati, Domino Nostro Clementissimo, id persuadeamus, ne civitatem ulterius infestet, verum eandem in antiqua sua libertate, et mercaturam in statu suo, absque ulla molestia, permanere sinat; aliaque plura, quae in Vestris, boni Domini, literis ad longum memorantur. Cum ergo haec magni momenti negotia sint, et primum Regiae Suae Majestati, Domino Nostro et Regi Clementissimo, a Nobis cum submissione proponenda sint, antequam ad ea copiosius respondere valeamus: Adhaec cum multi Regni Senatores, Collegae Nostri, partim apud Regiam Suam Majestatem, partim aliis, longe dissitis in locis, hinc disjuncti sint; Nos quoque ita accurate scire nequeamus, quid in bellicis hisce tumultibus in Polonia semper contingat, aut mutetur: Hinc Regiae S. Majestati Regi Nostro Clementissimo, quoad Nostras personas, quae hic praesentes sumus, commodissime contenta Literarum

Vestrarum transscribemus, non dubitantes fore, ut Regia Sua Majestas ad illa respondeat, et ordinet id, quod maximae et singulari Amicitiae utriusque Regiae Majestatis et horum Regnorum pactis et Recessibus consentaneum est ac conveniens. Vestrum interim, boni Domini, a Vobis ad Nos missum nutium remisimus, ea benevolentissima amicitia freti, ut, quemadmodum vos, partim in literis, partim per ipsum oretenus et honorifice benevolentiam Vestra et affectione, omnem confidentiam et amicitiam Vos conservaturos, contestati estis: Ita quoque Vobis, boni Domini, hoc de nobis promittaris, Nos ex parte Nostra non intermissuros, quo constans amicitia, concordia et bona confidentia inter alte memoratas Regias Majestates et Septentrionalia haec Regna confirmetur et conservetur, semperque id exhibeatur, quod Vobis bonis Dominis omnibus placere et honori esse potest: Vos bonos Dominos tutelae divinae commendantes. Datae Holmiae 1. Augusti, 1656.

CCXXXII. Literae OLIVERII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad LUDOVICUM XIV. Galliae Regem, quibus ab eo, ut mercatoribus quibusdam Londinensibus damna per navem ab AEgidii de la Roche navibus in conspectu Palmae Insulae praedatorium in modum occupatam illata, a dicto de la Roche resarciri illumque audaciae et perfidiae suae debitas dare poenas jubeat, obnixe contendit, 1656. Oliverius, Protector Reipubl. Angliae etc. Serenissimo Principi Ludovico Galliae Regi S. D.

Detulerunt ad Nos per libellum supplicem mercatores quiddam Londinenses Richardus Backer ejusque socii, navem quandam Anglicanam ab se conductam, cui nomen vernaculum The Endeavour, Magister Guilielmus Joppus, trecentis atque tredecim vini optimi culeis ex Tenariffa Insula Londinum advehendis onustam, dum inter Palmam et supra dictam Insulam cursum teneret, a quatuor navibus Gallicis, in speciem quidem onerariis, sed praedatorium in modum armatis, quibus AEgidius de la Roche navarchus erat, primo ac vigesimo Novembris die Anno Domini 1655. occupatam fuisse, atque in orientalem Indiam, quo is iter sibi esse praedicabat, cum omni onere ac plerisque nautarum abductam, reliquis quatuordecim

ad Guineam Nigritarum in littus quoddam expositis. Quod eo consilio AEgidius fecisse se dictabat, ne quis eorum ex terra tam longinqua et inhumana forte elapsus testimonio laederet. Fatebatur enim, se neque mandatis instructum, ut Anglorum naves caperet, neque alias, quas poterat, antea cepisse, ut propterea, inter Gallos Nostramque Rempublicam per eos ipsos dies convenisse pacem, non ignoraret: Sed cum in Portugallia constitutum sibi esset commeatus accipere, et adversis ventis rejectus attingere ea loca non potuisset, coactum se ad supplendum, quae opus sibi essent, iis uti, quae in ista nave reperisset; credere se proinde, illarum navium Dominos de damno satisfacturos. Damnum autem constat supra sedecim mille Libras Anglicanas, id quod ex juratis testibus facile apparebit, mercatoribus Nostris datum. Verum si tam levibus de causis temerare acta Principum religiosissima et quasi ludibrio habere negotiatoribus quibusvis ob sua commoda licuerit, concidet profecto omnis posthac foederum sanctitas, omnis Principum fides atque autoritas obsolescet, proque nihilo habebitur. Quapropter non rogamus tantum, sed Majestatis Vestrae quam maxime interesse arbitramur, ut qui Regis sui foedus jusque jurandum sanctissimum primi omnium tam facile violare sunt ausi, quam primum dent poenas tantae perfidiae atque audaciae debitas, utque illarum interea navium Domini de damno, etiam ipso suorum praejudicio, mercatoribus Nostris summam per injuriam illato, satisfaciant.

Deus Majestatem Vestram diutissime conservet, remque Gallicam contra communem utriusque hostem tueatur atque sustineat.

CCXXXIII. Literae ejusdem cum proxime praecedentibus argumenti, ab OLIVERIO, Anglicanae Reipublicae Protectore, ad JULIUM MAZARINUM, Cardinalem, et Regiminis Gallici Moderatorem exaratae, 1656. OLIVERIUS, Protector Reipublicae Angliae, Eminentissimo Domino CARDINALI MAZARINO.

CUm dandae mihi literae ad Regem essent, eandem quoque ad Eminentiam Vestram scribendi occasionem arbitrabar mihi oblatam: cujus enim unius viri prudentia singularis Gallorum res maximas, summaque Regni negotia pari fide, consilio ac vigilantia moderatur, eum celari, qua de re scriberem, non convenire existimabam. Foedus

enim a Vobis, quod dubitare nefas esset, sanctissime percussum, eodem pene die spretum ac violatum a Gallo quodam AEgidio quatuor navium praefecto ejusque Sociis nequaquam inscientibus, querimur: quemadmodum et ex literis Nostris ad Regem datis, et ex ipsis mercatorum nostrorum postulatis facile poterit cognoscere Eminentia Vestra, quam praeter caeteros non fugit, quanti non magistratuum duntaxat, verum etiam ipsius Regiae Majestatis intersit violatores foederum primos eo severius puniri. Verum illi fortasse, quo tendebant, in Orientalem Indiam jam nunc appulsi, nostrorum bona contra jus omne atque fidem in recentissimo foedere erepta, veluti praedam ab hostibus captam sibi habent. Illud est interea quod Eminentiam Vestram rogamus, ut quae ad navium praefecto, tanquam itineri suo necessaria, nostris ablata sunt, ea ab illarum navium Dominis, id quod ipsi praedatores aequum esse censebant, restituantur: qua in re Vestram Eminentiam, qua valet autoritate, plurimum posse intelligimus.

CCXXXIV. Literae OLIVERII CROMVELLII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad GENERALES FOEDERATI BELGII ORDINES, quibus eos, ut gliscentes inter se et Regem Sueciae animorum motus non augere, sed pro consueto sibi Religionis orthodoxae et verae pietatis amore removere potius, solidaeque ac unquam non interrumpendae amicitiae operam dare studeant, graviter hortatur, 1656. Oliverius, Protector Reipubl. Angliae etc. Excelsis et Praepotentibus Foederati Belgii Ordinibus, S. D.

NOn dubitamus nos quidem, quin omnes testimonium hoc nobis perhibituri sint, nullas in contrahendis externis amicitiis rationes defendendae religionis veritate potiores unquam nobis fuisse, nec conjungendis eorum armis, qui Protestantium vel amici ac defensores, vel saltem non hostes essent, antiquius nos quidquam habuisse. Quo graviore animi dolore commovemur, quo ties annunciatum est, Protestantium Principes ac Civitates, quae sibi mutuo amicissimae, summeque concordes esse deberent, suspectas inter se esse, et non optime animatas. Vos praesertim Regemque Sueciae, quibus fortiores orthodoxa fides defensores non habet, neque socios nostra Respublica

conjunctiores, videri non aeque ac consuevistis, vobis invicem confidere, imo indicia quaedam vel nascentis inter vos dissidii vel vacillantis amicitiae, haud obscura apparere. Causae, quae fuerunt utrinque, et usquequo progressa animorum alienatio sit, ignotum esse nobis profitemur. Veruntamen haud potuimus, quin gravi hanc molestiam animo caperemus ex ipsis initiis vel minimae dissensionis inter fratres coortae, ex qua tantum creari Protestantium rebus discrimen necesse sit, quaeque si ingravesceret, (quod Deus ne siverit) quantum inde Reformatis Ecclesiis periculum impenderet; quanta triumphandi materies inimicis nostris et Hispanis potissimum daretur, latere Vestram prudentiam usu rerum solertissimam, non potest. Hispano certe tantum hinc fiduciae, tantum spiritus accessit, ut non dubitaverit per Legatum Suum apud Vos commorantem, sua Vobis consilia, idque de summa Reipublicae Vestrae, audacissime obtrudere, et partim injecto renovandi belli metu terrere, partim ostentata utilitatis falsa specie sollicitare vestros animos est ausus, ut relictis, ejus hortatu, amicis vetustis ac fidelissimis, Gallo, Anglo ac Sueco arctissimam cum hoste ac Tyranno quondam vestro, pacato nunc scilicet, et quod maxime metuendum est, blandiente coire societatem velletis. Sane qui ex hoste inveteratissimo, arrepta tam levi occasione, pro Consiliario repente vestro se gerit, quid est, quod iste sibi non sumeret, quo non audaciae progrederetur, si cernere id semel oculis posset, quod nunc animo duntaxas

concipit atque molitur, discordiam nempe inter Protestantes, ac bellum intestinum? Nescii non sumus, Vos pro Vestra Sapientia, qui sit Europae universae status, quae Protestantium praesertim conditio, saepius tum animis vestris cogitare; Helvetiorum pagos orthodoxam fidem sequentes, novorum motuum a popularibus suis, fidem Papae sequentibus, jamjamque ciendorum expectatione suspensos teneri: ex eo vix tum bello emersos, quod religionis plane causa ab Hispano, qui hostibus eorum et Duces dederat, et pecuniam suppeditaverat, conflatum est atque accensum: Vallium Alpinarum incolis consilia Hispanorum eandem rursus machinari caedem atque perniciem, quam superiori anno crudelissime intulerunt: Protestantes Germanos sub ditione Caesaris gravissime vexari, sedesque patrias aegre retinere: Regem Sueciae, quem Deus, uti speramus, fortissimum orthodoxae Religionis propugnatorem excitavit, cum potentissimis Reformatae fidei hostibus bellum anceps, et asperrimum totis regni viribus gerere: Vestris Provinciis infesta vicinorum Papistarum, quorum Princeps Hispanus est, nuper icta foedera minitari: Nos denique indicto Hispanorum Regi bello esse occupatos. In hac rerum inclinatione, si quae inter Vos, Regemque Sueciae discordia existeret, Reformatarum totius Europae Ecclesiarum quam miseranda conditio esset, quae hostium crudelitati ac furori pentius objicerentur. Haec nos cura haud leviter tangit, cundemque Vestrum esse sensum confidimus, proque

Vestro in communi Protestantium causa, praeclaro semper studio, ut pax inter fratres eandem fidem, eandem spem sequentes, intemerata servetur; Vos Vestra consilia ad has rationes esse accommodaturos, quae caeteris quibuscunque anteponendae sunt, nec quod paci inter Vos Regemque Sueciae stabiliendae possit conducere, quicquam esse omissuros. Qua in re, si nos usui ulli esse possumus, quantum apud utrosque vel autoritate vel gratia valemus, nostram Vobis operam libentissime profitemur: Sueciae quoque Regi eandem deferre paratissimi, ad quem etiam legationem quamprimum mittere in animo habemus, quae hac de re, quid nostra sententia sit, exponat: Deumque vestros animos ad moderata consilia flexurum esse speramus, Vosque cohibiturum, ne quid ab alterutra parte fiat, quod irritare possit, remque ad extrema deducere: Sed ut contra pars utraque removere velit, quicquid alterutri offensum aut suspiciosum esse queat. Id si feceritis, et hostes frustrabimini et amicis solatio eritis, et Vestrae denique saluti Reique Publicae quam optime prospicietis. Hoc etiam uti persuasissimum Vobis sit rogamus, daturos nos esse operam, quoties facultas oblata fuerit, uti nostrum esga foederatas Belgii Provincias summum studium, benevolentiaque appareat. Deum proinde assiduis precibus obtestamur, ut Vestram Rempublicam pace, opibus, libertate, atque imprimis Christiano fidei amore ac vero cultu florentissimam conservare

CCXXXV. Responsorae GENERALIUM FOEDERATI BELGII ORDINUM, ad praeinsertas OLIVERII, Protectoris Reipublicae Anglicanae Literas, 1656.

NIhil Nobis Celsitudinis Vestrae literis, datis Westmonasterii vicesimo primo Augusti proxime praeteriti, hodie Nobis redditis, gratius accidit, quippe cum ex iis magis magisque confirmemur (uti manifestis indiciis ac testimoniis antehac edocti sumus) Celsitudinem Vestram in laudabili isto et vere Christiano proposito perseverare ac sedulo operam dare, ut vera et sine ullo fuco pax inter Principes ac Civitates, quae orthodoxam fidem sequuntur, colatur, ideoque Eam non parum commoveri, quoties admoneatur, eosdem Principes ac Civitates non optime inter se animatos esse, praecipue ubi inaudierit, quaedam vel nascentis dissidii vel vacillantis amicitiae non obscura indicia inter Regem Sueciae et nos apparere; quae

cum certo nobis persua deamus, si revera ita se haberent, non parvam molestiam Celsitudini Vestrae, propenso et proclivi in omnes Protestantes et peculiariter in Serenissimum Regem Sueciae et nos animo creatura fuisse, quippe qui inter Regem et Rempublicam sibi conjunctissimos dissidia cerneret, non potuimus non Celsitudini Vestrae pro tam propenso in nos amore, et tam pia ac fraterna pro utriusque salutis cura et sollicitudine gratias agere eademque opera ipsi indicare, tantum abesse, quod nos quidem sciamus, ut dissidia inter Regem Sueciae et nos metuenda sint, ut etiam Legatos nostros extra ordinem ad eundem Regem missos, jam foedus cum illo fecisse, formulasque foederis, una cum Regiis ministris subscripsisse confidamus; cujus foederis exemplum, statim a receptatione ad Legatum nostrum Neopostium missuri sumus, ut ejus Copiam Celsitudini Vestrae faciat, eademque opera secundum pacta convema deliberare possit, num illo comprehendi cupiat. Itaque etiam isthoc nomine Celsitudini Vestrae gratias agimus, quod tam praeclaro studio, mediationem suam componendis, si quae essent, inter Regem Sueciae et Nos dissidiis, offerre voluerit. Quod superest, Serenissime, DeumOpt. Max. precamur, ut Celsitudinem Vestram diu communi Reipublicae Christianae et Orthodoxae fidei bono servet incolumem. Hagae 22. Sept. 1656.

CCXXXVI. Literae OLIVERII CROMVELLII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad CAROLUM GUSTAVUM,

CUm eundem Nobiscum animum, idem consilium in Majestate Vestra inesse animadvertam, Protestantium fidei defendendae contra hostes ejus, hoc tempore, si unquam alias, infestissimos, unde est, quod tam prosperis succesibus Vestris victoriarumque nuntiis pene quotidie laetemur, tum illud sane vehementer doleo, quod unum laetitiam hanc nostram turbat atque corrumpit, perferri ad Nos inter laeta caetera, Vestram cum foederatis Belgii Provinciis amicitiam pristinam non satis constare, remque eo deductam inter Vos, in mari, praesertim Baltico, ut ad discordiam spectare videatur. Cujus causas quidem ignorare me fateor; eventum certe (nisi Deus avertat) Protestantium summae rei periculosissimum fore facile perspicio. Quapropter pro ilia arctissima necessitudine, quae cum utrisque Vestrum Nobis intercedit, proque eo quo duci omnes imprimis debemus, Religionis Reformatae studio atque amore Nostrum esse censuimus, quemadmodum foederatos Belgii

Ordines ad pacem et aequanimiratem magnopere hortati sumus, ita nunc Majestatem Vestram hortari. Satis superque hostium Protestantibus ubique est: nunquam acrioribus odiis inflammati conspirasse in exitium Nostrum undique videntur. Testes Alpinae valles haud ita pridem miserorum caede ac sanguine redundantes; testis Austria, edictis nuper et proscriptionibus Caesareis concussa; testis Helvetia; quid enim attinet pluribus verbis tot calamitatum recentium memoriam luctumque revocare? Haec omnia loca quis nescit Hispanorum et Romani Pontificis consilia incendiis, cladibus, vexationibus orthodoxorum per hoc biennium miscuisse? Si adhaec tot mala Protestantium fratrum inter se dissensio accesserit, inter Vos praesertim, quorum in virtute, opibus constantia praesidium Ecclesiis Reformatis constitutum est maximum, quantum humanae opis est, periclitari Religionem ipsam Reformatam, atque in summo discrimine versari necesse erit. Quod contra, si universum Protestantium nomen ea, qua decet, inter se fraterna consensione perpetuam pacem coluerit, nihil omnino erit, quod pertimescamus, quid hostium vel artes, vel vires incommodare Nobis possint; quos sola Nostra concordia vel propulsabit vel frustrabitur. Quapropter Majestatem Vestram majorem in modum oro atque obsecro, ut ad confirmandam cum foederatis Provinciis amicitiam pristinam, si qua in parte collapsa est aut imminuta, propensum atque benignum animum afferre velit. Si quid est, in quo mea opera, fides, diligentia ad compositionem usui esse possit, eam

omnem Vobis profiteor atque defero: Deus modo aspiret faustumque esse jubeat, quod cum summa felicitate cursuque perpetuo rerum prosperarum Majestati Vestrae exopto.

CCXXXVII. Literae OLIVERII Protectoris Reipublicae Angliae, ad JOHANNEM IV. Lusitaniae Regem, quibus gaudium de pace firmissima inter utramque gentem sancita conceptum testatur, ac ea quae corrigenda restarent, peculiari transactione quantocyus emendatum iri promittit, 1656. Oliverius Protector Reipublicae Angliae etc. Serenissimo Principi Joanni Lusitaniae Regi, S. D.

DIe undecimo Julii proximi, stylo veteri, sanctionem pacis a Majestate Vestra jam ratae, a Legato vestro extraordinario Londini transactae, nec non arcanorum et praeliminarium articulorum per Thomam Maynardum accepimus: perque Literas a Philippo Meadow nostro Olyssippi Internuncio eodem tempore datas, nostram etiam dictae

pacis et articulorum sanctionem, pro iis mandatis, quae a nobis ea de re acceperat, Majestati Vestrae ab ipso redditam intelligimus: cum supradicta sanctionis instrumenta ineunte Junio proximo vicissim data acceptaque fuissent adeo ut nunc inter utramque gentem pax firmissima sancita sit. Qua ex pace nos quidem voluptatem haud mediocrem percepimus; propterea quod eam et communi utriusque gentis utilitati fore arbitramur, hostiumque communium haud levi detrimento, qui ut prioris foederis turbandi rationem aliquam primo invenerunt, ita nunc, ne idem instaurari foedus posset, intentatum nihil reliquerunt. Neque dubium Nobis est, quin suspicionum utrinque offensionumque inter Nos materiam creandi occasionem nullam praetermissuri sint. Quas Nos quidem, quantum in Nobis est, quam longissime amovere animo Nostro ita constanter decrevimus, imo ut majorem indies mutuam fiduciam haec nostra pariat necessitudo, tam vehementer cupimus, ut eos pro hostibus habituri simus, qui ullis artibus amicitiam Nostram imminuere conabuntur inter Nos Nostrosque populos hac pace stabilitam; eundemque esse Majestatis Vestrae animum ac voluntatem facile Nobis persuademus: Cumque placuerit Majestati Vestrae suis in literis ad Nos quarto et vigesimo Junii, stylo novo, datis et diebus aliquot post instrumentum confirmatae pacis datum atque acceptum Nostro internuntio traditis, clausularum quarundam hujus foederis mentionem facere, quas aliquantum immutatas velit, ut quae huic Reipublicae,

quemadmodum Majestas Vestra censet, levis admodum sint momenti, Portugalliae Regno maximi, peculiari tractatione agere iis de rebus, quae a Majestate Vestra proponuntur, et si quid praeterea foederi stabiliendo vel etiam arctius obstringendo conducere alterutri parti videbitur, parati erimus: in qua Majestatis Vestrae, suique populi haud secus atque Nostri, ut utrisque aeque satisfiat, rationem habebimus: atque haec omnia Olyssippi an Londini agitanda ac transigenda sint, Vestra optio erit. Verum hoc foedere jam rato signisque gentis utriusque rite obsignato, dato denique vicissim atque accepto, immutare partem ejus ullam idem esset atque totum rescindere; quod Majestaten Vestram minime velle pro certo habemus. Majestati Vestrae fausta omnia ac prospera exoptamus.

CCXXXVIII. Literae OLIVERII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad JOHANNEM IV. Lusitaniae Regem, quem ut ab autoribus sociisque caedis, Philippo Meadowes, Internuntio in Aulae Lusitanica Anglicano, intentatae, supplicium scelere isto dignum repeti jubeat, impense rogat, 1656.

PErlatum ad Nos est facinus illud inhumanum ac nefarium, quo caedes Philippi Meadowes Internuncii apud Vos Nostri, transigendae pacis causa a Nobis missi, attentata est; cujus atrocitas tanta fuit, ut Divino plane Numini atque tutelae ejus conservatio attribuenda sit. Nosque ex literis Majestatis Vestrae sexto et vigesimo Maji proximi ad nos datis, perque Thomam Maynardum Nobis redditis, permotam facti indignitate Majestatem Vestram, de autoribus jussisse quaeri intelligimus, ut supplicium de iis, pro eo, ac meriti sunt, sumatur. Verum comprehensos esse ullos ex iis, aut jussa Vestra hac in parte quicquam effecisse, nondum accepimus. Quapropter Nostrum esse duximus palam significare, tentatum illud facinus barbarum, et partim commissum, quam indigne feramus atque adeo a Majestate Vestra postulamus, ut ab illius facinoris autoribus, sociis, administris supplicium debitum repetatur: Et quo hoc maturius fiat, ut honestissimi integerrimique viri quique gentis utriusque paci quam maxime student, huic quaestioni praeficiantur, quo res penitus investigari, tamque in autores sceleris, quam in ministros severius animadverti possit. Id nisi fiat, neque Majestatis Vestrae justitia, neque Nostra hujusque Reipublicae existimatio vindicari, neque conservandae inter utramque gentem amicitiae

ulla ratio firma esse poterit. Majestati Vestrae felicia faustaque omnia precamur.

CCXXXIX. Literae OLIVERII, Protectoris Reipublicae et Angliae, ad ORDINES HOLLANDIAE, quibus tos, ut Guilielmo Coopero, pactum socero suo, ob parvi sigilli inventum, industriae praemium annua pensione solvendum curarent, blande compellat, 1656. OLIVERIUS, Protector Reipublicae Angliae etc. ORDINIBUS HOLLANDIAE.

DEmonstratum est Nobis a Guilielmo Coopero Pastore Londinensi, Civeque Nostro, Joannem le Maire Amsterodamensem, socerum suum, ante annos circiter triginta tres rationem quandam excogitasse, qua Reipublicae Vestrae reditus, sine ullo populi onere, multo auctiores fierent, factaque cum Joanne van den Brook societate

partiendi inter se praemii, quod ex illo invento suo reportassent, id autem erat parvi sigilli in Provinciis constitutio, ob hoc Celsitudines Vestras praepotentes supradicto van der Brook ejusque posteris tria millia Geldricorum (quae trecentas libras valent) in singulos annos pensitanda spospondisse: jam vero, etsi inventa illa parvi sigilli ratio facilis admodum et expedita reperta est, magnisque ex eo tempore reditus Celsitudinibus praepotentibus Vestris, nonnullisque Vestris Provinciis retulit, tamen ad hodiernam usque diem, quamvis multa sollicitatione petitum, illius pacti praemii nihil dum adnumeratum esse: unde postquam supra dictis van den Brook et le Maire longarum dilationum pertaesum est, actionem illam in supra dictum Guilielmum Cooperum civem nostrum jure esse translatam: qui cum fructum industriae soceri sui percipere cupiat, ad Nos per libellum supplicem se contulit, ut hanc ejus postulationem Celsitudinibus Vestris praepotentibus commendare vellemus, quod ei non esse denegandum censuimus. Quapropter Celsitudines Vestras praepotentes amice rogamus, uti petitionem supradicti Guilielmi Cooperi ea de re benigne audire velitis, pactumque industriae praemium atque stipendium tam justum, et pro numero tot annorum praeteritorum et annua deinceps pensione solvendum curare. Quod cum non dubitemus, quin Celsitudines Vestras praepotentes libenter facturae sint, utpote et justum et munificentia Vestra dignum, parati et Nos vicissim erimus, Vestris

quoque popularibus in postulatis suis, quoties Nobis edentur, aeque propenso animo favere.

CCXL. Literae OLIVERII Protectoris Reipublicae Angliae, ad LUDOVICUM XIV. Galliae Regem, quibus Roberto Bruno, mercatori Londinensi, pecuniam pro coriis debitam Diepae et injuste retineri queritur, ac ut illam iniquissima lite extricari legitimoque possessori restitui jubeat, amanter eum requirit, 1656. Oliverius, Protector Reipubl. Angliae etc. Serenissimo Principi Ludovico Galliae Regi.

INviti facimus, ut Majestatem Vestram de suorum injuriis post pacem instauratam toties interpellemus: verum et Vos factas nolle confidimus, et Nos Nostrorum querimoniis deesse non possumus. Navem Antonium Diepensem ante

foedus jure captam, ex Judicum sententia Curiae Nostrae maritimae praesidentium facile constat. Ejus praedae partem quatuor millia plus minus coriorum Robertus Brunus Mercator Londinensis ab iis, quae auctioni praefuerunt, quod et ipsi testantur, coemit: ex iis circiter ducenta cum Diepam advecta post ratam pacem coriario cuidam Diepensi vendidisset pecuniamque redegisset, ea pecunia in manibus procuratoris sui occupata atque retenta, litem sibi impingi suumque Jus illo in foro se obtinere non posse, queritur. Quocirca Majestatem Vestram rogandam censuimus, ut ad consilium suum de re tota referri velit, pecuniamque illam iniquissima lite extricari. Etenim si ante pacem facta et judicata post pacem rursus in controversiam atque judicium vocabuntur, quis sit fructus foederum futurus, non videmus. Verum hujusmodi querelarum nullus finis erit, nisi in foedifragos hosce tam frequentes exemplum aliquod severitatis mature statuatur: id quod Majestati Vestrae quamprimum curae fore speramus. Quam Deus interim tutela sua sanctissima dignetur.

CCXLI. Literae OLIVERII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad JOHANNEM IV. Lusitaniae Regem, quibus ei Thomam Maynardum, in ditionibus Lusitaniae negotiatorio Consulis munere functurum commendat, 1656. Oliverius Protector Reipublicae Angliae etc. Serenissimo Principi Joanni, Lusitaniae Regi.

TRansacta jam feliciter inter hanc Rempublicam Lusitaniaeque Regnum pace, nec non ad commercium quod attinet recte atque ex ordine cautum atque sancitum cum sit, necessarium esse duximus, Thomam Maynardum, a quo hae literae perferuntur, ad Majestatem Vestram mittere, qui Consulis munere negotiatorio Vestra in ditione, ad mercatorum res rationesque ordinandas fungatur. Cum autem hoc saepius usu venire possit, ut abeundi Majestatem Vestram fieri sibi copiam nonnunquam postulet, tam de commercio, quam aliis de rebus, quae nostra hujusque Reipublicae interesse possint, a Majestate Vestra petimus, ut illi, quoties audito opus sit, benignum velitis aditum atque aurem praebere; id Vestrae erga Nos benevolentiae pro argumento singulari atque indicio habebimus:

CCXLII. Literae OLIVERII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad CAROLUM GUSTAVUM, Suecorum Regem, quibus ei Guilielmum Vavasorem, sub Suecicis signis jam diu merentem commendat, ac tu praeterita stipendia ipsi exsolvi curet, amice injungit, 1656. Oliverius Protector Reipublicae Angliae etc. Serenissimo Principi CAROLO GUSTAVO, Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Regi.

TAmetsi ea est solita Majestatis Vestrae et spontanea in viros benemeritos benevolentia, ut omnis eorum commendatio supervacanea possit videri, tamen nobilem hunc virum, Guilielmum Vavasorem Equitem auratum, Majestatis Vestrae sub signis merentem, et ad Vos jam proficiscentem noluimus sine nostris ad Majestatem Vestram literis dimittere. Quod eo libentius fecimus, posteaquam

significatum Nobis est, jam pridem eum Majestatis Vestrae auspicia secutum, multis in praeliis Vestra causa suum sanguinem profudisse; adeo ut Suecorum Reges proximi ob militarem ejus peritiam operamque saepe in bello strenue navatam, eum agro et annuis pensionibus veluti virtutis praemio remuneraverint. Neque vero dubitamus, quin Majestati Vestrae in hodiernis bellis permagno sit usui futurus, cum sit fide ac bellicarum rerum scientia jam diu spectata. Eum itaque Majestati Vestrae, pro eo ac meritus est, commendatum cupimus; simulque rogamtis, ut quae illi praeterita stipendia processerint, solvantur. Hoc Nobis erit gratissimum, nec gratificari vicissim Majestati Vestrae, quoties facultas erit, gravabimur, cui fausta omnia ac prospera exoptamus.

Ex Palatio Nostro Westmonasterii, die - Octobr. An. Domini 1656. Studiosissimus

CCXLIII. Literae Intercessionales ab OLIVERIO, Protectore Reipubliae Angliae, ad JOANNEM IV. Lusitaniae Regem, pro Thoma Evans, Nauclero, debitos sibi a societate Brasiliensi nummos exacturo, exaratae, 1656.

EXhibuit Nobis libellum supplicem Thomas Evans Nauclerus, civis noster, in quo ostendit, se Anno 1649 et 1650. cum navi sua, cui nomen Scipionis, quadringentarum amphorarum, et cui ipse praefuit, Societati Brasiliensi operam navasse; eam navem cum onere toto et apparatu, Majestatis Vestrae jussu ereptam sibi esse: unde damnum homini factum, praeter amissum ex tanta sorte sexennii lucrum, Commissarii ex foedere ad decidendas controversias utrinque dati plus septem millibus librarum nostrarum, sive bis totidem Milreis Lusitanicis aestimarunt; quemadmodum et ad Nos retulerunt. Quod detrimentum tam grave cum supra dictum Thomam vehementer afflixerit, coactus ad repetendas ex foedere res suas, Olyssiponem navigare, petiit suppliciter a Nobis, ut literas Nostras hac de re ad Majestatem Vestram sibi daremus: Nos tametsi in communi causa mercatorum, quibus a Societate Brasiliensi debebatur, superiore anno scripsimus, tamen ne cui Nostram opem petenti defuisse videamur, Majestatem Vestram pro amicitia rogamus, ut hujus nominatim ratio habeatur; utque velit Majestas Vestra suis omnibus ita praecipere, ut ne quid obstare possit, quo minus is in ea urbe, quod sibi a Societate Brasiliensi vel aliunde debetur, sine ullo impedimento

exigere et sine mora possit recuperare. Deus Majestatem Vestram perpetua felicitate augeat, nostramque amicitiam faxit quam diuturnam.

CCXLIV. Literae et OLIVERII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad CIVITATIS HAMBURGENSIS SENATUM, quibus eum, sententiam suam, qua Jacobo et Patricio Hays, fratris ipsorum adjudicata est haereditas, ut ratam tandem esse velit, serio hortatur, 1656. Oliverius, Protector Reipublicae Angliae etc. Illustri et Magnifico Civitatis Hamburgensis Senatui S. D.

GRavem detulerunt ad Nos querimoniam Jacobus et Patricius Hays cives hujus Reipublicae, se, suique fratris Alexandri, qui intestatus diem obiit, haeredes legitimi cum sint, atque ita ipsius Curiae Vestrae sententia ante annos duodecim secundum se lata contra fratris viduam pronuntiati fuissent, bonaque defuncti fratris cum fructibus, excepta solum Viduae dote, adjudicata sibi ex eo judicio essent; non potuisse tamen hactenus, neque

pro suo Jure, neque literis Caroli olim Regis eadem de re scriptis ullum laborum suorum ac sumptuum ex ea sententia fructum consequi: Obesse sibi scilicet potentiam atque opes Alberti van Eizen, Decurionis apud Vos primarii, apud quem bonorum pars maxima deposita est, eum agere omnia, ne ea bona haeredibus restituantur. Elusi ac dilationibus confecti, summam denique ad inopiam redacti supplicant Nobis, ne se negligamus tantis injuriis foederata in Civitate oppressos. Quod Nos cum officii imprimis Nostri intelligamus esse, ut ne quis civis Noster praesidium suis rebus atque susceptum Patrocinium in Nobis requirat, petimus, quod a Civitate Vestra videamur facile impetrare posse, ut sententiam ipsimet Vestram hisce fratribus ratam esse velitis; neque per causam provocationis ad Spirensem Cameram, vel primo simulatae vel nunc irritae, moram justitiae fieri patiamini. Nam de summa illius causae jurisperitorum nostrorum sententias requisivimus, unaque descriptas obsignatasque ad vos misimus. Quod si rogando nihil proficitur, erit necessario, idque ex consveto jure Gentium, quod tamen minime vellemus, ad reciproca deveniendum: id ne accidat, vos pro Vestra prudentia provisuros esse confidimus.

CCXLV. Literae OLIVERII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad LUDOVICUM XIV. Galliae Regem, quibus navem Jonae vocabulo insignitam ad quosdam mercatores Londinenses spectantem, a praedone Caroli Regis tunc exulis auspiciis piraticam faciente abreptam, et Dunkirkam ab ductam, ibique a Domino Lestrado, dictae Urbis Praefecto injuste retineri, graviter conqueritur, eamque legitimis possessoribus confestim restitui petit, 1656. Oliverius Protector Reipublicae Angliae etc. Serenissimo ac Potentissimo Principi, Ludovico, Galliae Regi, S. D.

PErvenisse ad Majestaten Vestram literas Nostras arbitramur, Maji quarto decimo superioris anni datas: in quibus Johannem Dethicum, eodem anno Londini Urbis Praefectum, et Guilielmum Wakeseild mercatorem per libellum supplicem Nobis ostendisse scripsimus, navem Jonam suis mercibus onustam, quae Ostendam veherentur, Dunkirkam, quae tum temporis in Gallica ditione erat, a praedone quodam Caroli Stuarti filii auspiciis piraticam faciente ex ipso Thamesis ostio fuisse abreptam: se, cum ex edictis Vestris, Vestrique Consilii decretis, quibus erat cautum, ne qua navis Anglorum ab hostibus Parlamenti capta vestris portubus reciperetur, venalisve esset, a Domino Lestrado illius oppidi Praefecto postulassent, ut reddi sibi navem sum atque bona juberet, responsum

ab eo tulisse, sane neque Viro primario dignum, neque eo, qui Regi suo satis dicto audiens videretur, se scilicet a Rege Galliae ob navatam in bello operam hanc praefecturam praemio accepisse, curaturum proinde, uti ea quam maxime quaestui sibi sit: per fas videlicet ac nefas; id enim minime laborare videbatur. Quasi, vero hanc Praefecturam atque Provinciam Majestatis Vestrae dono accepisset, ut socios juxta spoliaret, Vestraque edicta in eorum gratiam promulgata pro nihilo haberet. Quod enim Rex Galliae, si maxime ab hostibus factum contra Nos voluisset, facti tamen participes suos esse vetuit, id Regius Praefectus contra Regium interdictum, non modo fieri est passus, ut Nos Vestris in portubus diriperemur, praedaeque essemus, verum etiam ipse diripuit, ipse praedae habuit, seque facti autorem palam professus est. Hoc itaque responso mercatores infecto negotio irriti atque elusi discessere: Nosque haec itidem superiori anno Majestati Vestrae per literas significavimus successu licet haud multo meliore; nihil dum enim responsi ad eas literas habuimus. Quod non habuerimus accidisse id credimus, propterea, quod eo tempore Praefectus ille apud exercitum in Flandria fuit, nunc in urbe ipsa Parisiorum degit, vel potius per urbem perque aulam Nostrorum spoliis locupletatus impune volitat: a Majestate igitur Vestra nunc denuo id petimus, quod ipsius Majestatis Vestrae interest imprimis providere, ne quis ad sociorum injurias edictorum Regiorum contemptionem audeat adjungere: sed neque ad Legatos sive Commissarios de controversiis communibus

utrinque dandos rejici proprie haec causa poterit; quandoquidem hic non sociorum jus duntaxat, sed auctoritas ipsa Vestra Regiique nominis reverentia agitur. Illud enim mirum sit, si mercatores damna sua molestius quam Majestas Vestra autoritatis suae serat imminutionem. Eam si non ferat, eadem opera simul perficiet, ut neque amicissimorum de Republica Nostra edictorum poenituisse, neque in suorum injuriis connivisse, neque Nostrae postulationi non tribuisse, quod par sit, videatur.

CCXLVI. Literae OLIVERII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad FRIDERICUM III. Daniae Regem, cui, ut pacem cum Rege Sueciae, nullis suspicionibus sinistris interrumpendam, sancte colat, sollicite suadet, 1656. Oliverius Protector Reipublicae Angliae etc. Serenissimo Potentissimoque Principi, Friderico III. Daniae, Norwegiae, Vandalorum Gothorumque Regi: Duci Slesvici, Holsatiae, Stormariae et Dithmarsiae; Comiti in Oldenburg et Delmenhorst etc. S. D.

LIteras Majestatis Vestrae sexto decimo Februarii Hafnia datas, ab ornatissimo viro, Simone de Petkum, Oratore apud Nos Vestro, accepimus. Iis perlectis, et voluntatis erga Nos Vestrae praeclara significatio, et ipsius rei, de qua scriptum erat, pondus usque eo Nos permovir, ut statim ad Majestatem Vestram mittere, qui mandatis Nostris instructus Nostra consilia Vobis hac de re plenissime exponeret, in animo haberemus. Et quanquam idem Nobis etiamnum animus manet, hactenus tamen idoneum aliquem cum iis mandatis dimittere, quae gravissimum hujusmodi negotium postularet, non potuimus; quemadmodum jam brevi facturos Nos esse speramus. Interea non omittendum diutius existimavimus Majestatem Vestram certiorem facere, praesentem rerum in Europa statum haud mediocri Nos cura ac cogitatione sollicitos tenuisse: cum ab aliquot jam annis summo cum dolore videamus Protestantium Principes ac Civitatum Primores (quos ex communi religionis atque salutis vinculo omnem sese mutuo confirmandi ac defendendi inire rationem oporteret) inter se indies magis magisque infirme animatos, quid quisque moliatur, quidve struat, suspectum habere; metum amicis, spem hostibus praebentes, inimicitias atque dissidia potius hac rerum inclinatione portendi, quam firmum invicem animorum consensum ad praesidium mutuum ac defensionem. Atque haec quidem sollicitudo eo altius animo Nostro

insedit, quo magis in Majestate Vestra, Regeque Sveciae adhuc aliquid residere mutuae suspicionis videtur; vel saltem non eam existere voluntatum conjunctionem, quam communis Nostrum omnium in orthodoxam Religionem amor ac studium flagitaret; dum Majestati Vestrae injecta forte aliqua suspicio est, fore ut ab Rege Sveciae detrimentum aliquod ditionis Vestrae commerciis afferatur; suspicante vicissim Svecorum Rege, ne per Vos et bellum, quod nunc gerit, difficilius, et contrahendarum societatum ratio impeditior sibi reddatur. Non praeterit Majestatem Vestram pro ea summa prudentia, quam adhibere suis omnibus in rebus solet, quantum discriminis Protestantium summae rei impendeat, si istiusmodi suspiciones inter Vos diu versentur; quanto magis, quod Deus avertat, si quod hostilitatis indicium erumperet. Uteunque haec se habeant, Nos, quemadmodum et Svecorum Regem et foederati Belgii Ordines ad pacem et moderata consilia magnopere hortati sumus, (adeoque redintegrari inter eos pacem atque concordiam vehementer gaudemus, nam et capita quoque illius foederis a Dominis Ordinibus transmissa ad Nos sunt) ita Nostras esse partes duximus, Nostraeque Amicitiae quam maxime convenire, ut qui sensus Noster his de rebus sit, Majestatem Vestram ne celaremus (praesertim cum, ut ita faciamus, Majestatis Vestrae literis amicissimis tam studiose invitemur; id quod etiam benevolentiae erga Nos vestrae pro argumento singulari sane habemus atque amplectimur) vestraeque Majestati ante oculos poneremus, quantam Nobis necessitatem,

qui Protestantium Religionem sequimur, divina providentia imposuerit colendi inter Nos pacem, idque nunc maxime, cum hostes nostri acerrime, si unquam alias, rem gerere, et conjurasse undique in perniciem nostram videntur. Valles Alpinas miserorum nuper incolarum caede ac sanguine madentes commemorare nihil attinet, nec conquassatam per eosdem dies Caesareis proscriptionibus atque edictis Austriam, nec denique contra Helvetios Protestantes Helvetiorum Papistarum infestos impetus. Quis nescit Hispanorum dolos ac machinationes per hosce aliquot annos haec loca omnia incendiis, ruinis, cladibus Protestantium permiscuisse? si ad haec mala Reformatorum fratrum inter se dissensio velut cumulus accedat, inter Vos praesertim, qui Nostrarum virium tanta par estis, et in quibus tantum praesidii ac roboris Protestantium dubiis temporibus comparatum atque repositum est; quod ad opem humanam attinet, pessum ire Protestantium res, et in extremo discrimine atque occasu versari necesse erit. Quod contra, si pax constet inter Vos vicinos, caeterosque orthodoxos Principes, si concordiae fraternae omni ex parte studeatur, non erit, cur, Deo bene juvante, vel vim vel versutiam nostrorum hostium pertimescamus, quorum conatus nostra vel sola consensio vel dissipabit vel frustrabitur. Neque vero dubitamus, quin Majestas Vestra ad hanc pacem beatam impertiri suam operam, quam potest maximam et libens velit, et velle desitura non sit. Qua in re ipse etiam communicare consilia cum Majestate Vestra atque conjungere paratissimus

ero; utpote et veram amicitiam professus, et cui non solum pactam inter Nos tam auspicato servare pacem deliberatum omnino sit, verum etiam necessitudinem hanc, quae nunc intercedit, prout Deus facultatem dabit, arctiori vinculo constringere. Idem Deus interim Majestati Vestrae secunda ac prospera omnia concedat.

CCXLVII. Breve ALEXANDRI VII P. P. ad BERTUCCIUM VALERIUM, VENETIARUM DUCEM, EJUSDEM QUE REIPUBLICAE SENATUM, quo ab eis, ne Viros Societatis Jesu religiosos in ditiones suas recipere graventut, paterne contendit, 1656. Alexander P. P. VII. Dilectis Filiis, Nobilibus Viris, Bertuccio Valerio, Duci et Reipublicae Venetiarum, Salutem et benedictionem Apostolicam.

DIlecti Filii, Nobiles Viri: Labores, quibus fideles operarii in Christi vinea Societatis Jesu religiosi viri assidue exercentur, fructusque, quos Domino benedicente ex illa percipiunt, Nobilitatibus

Vestris probe cognitos et perspectos non dubitamus, adeo enim uberes atque ampli sunt, ut bonus eorum odor longe se lateque diffuderit et ad longinquas etiam remotasque regiones jam olim pervenerit. Nos quorum humilitatem supremus ille Paterfamilias ac Dominus, suae domus custodiae et agri sui culturae praeposuit, sollicitudinis nostrae debitam ac praecipuam curam esse putamus utiles adeo servos ac traditis a Domino talentis augendis imprimis opportunos et ubique et apud eos praesertim esse, quos peculiari charitate complectimur, quibus salutarem ac fructuosam eorum industriam atque operam fore praevidemus: quem amorem cum erga Nobilissimam istam Rempublicam in visceribus geramus, non inferiorem singulari ejus in Deum religione, in sanctam vero hanc sedem observantia, moleste admodum ferimus Eam jamdiu his religiosis, nobis perquam charis probatisque carere: Unde procul dubio magnae ad vos civesque vestros universos utilitates essent perventurae. Novit Prudentia Sapientiaque Vestra, quanti intersit maxime lubricam incertamque adolescentum aetatem bonarum artium ac pietatis studiis innutriri, usque adeo refert a primis annis optimis institutis assuescere, cum nempe ad ea quae traduntur accipienda aptissimi sint adolescentum animi, firmiterque deinde, quae sunt tradita, in omni vita retineant: In illa vero aetate gubernanda sanctissimisque praeceptis confirmanda jure nullis iis religiosis peritiores aut magis idonei esse existimantur, qui hac in re non exiguam vitae partem ponere solent, callentque longo usu atque exercitatione facillimas

quasque atque utilissimas docendi praecipiendique vias, quodque maximi fieri debet non minori cura pietatem Deique timorem, unde vere omnis sapientiae ac scientiae initium ducitur, quam literas disciplinasque edocere satagunt. Testatur hoc pium illorum studium, religionis propagandae ardor, templorum cultus, frequens Sacramentorum ac Dei verbi administratio, ipsum denique eorum institutum, quod unam divini nominis gloriam propositam habent, pro qua augenda, amplificandaque in omni doctrina, atque omni opere bono fideliter collaborant: Dignam itaque Prudentia Vestra, dignam pietate, dignam perpetua in Nos observantia, ac maximopere ad divinum auxilium impetrandum opportunam rem facietis, eos quamprimum in nobilissimam istam civitatem omnemque vestram ditionem recipiendo. Certe si quantopere beneficiorum suorum memoriam DEUS requirat, quantaque sint reputabitis, quae hoc tempore largita vobis est immensa ejus bonitas, clementiaque, inter caeteras hanc quoque ipsi gratiam referre debetis, ex qua ingens ejus gloriae ac laudis incrementum extiturum perspicietis, multum etiam id valebit ad Sanctissimi Viri Ignatii tutelam conciliandam, cui devotos non minus Vos esse decet, quam Vestri Majores fuerunt. Ille siquidem cum hujus Societatis fundamenta jaceret, diutius in amplissima illa urbe est commoratus, ac praeclara passim in ea sanctitatis exempla edidit, et quamplurima monumenta reliquit. Nam quod ad nos attinet, non dubitamus, id in beneficii loco ponere, ex quo maximos atque uberrimos fructus estis percepturi,

atque in hoc testem veluti ac pignus paternam Nostram charitatem dare non veremur, quam Vos magnam semper merito esse duxistis, nec minorem existimatione Vestra experti estis in ea sane causa, quam a multis annis adversus Christianae Religionis infensissimos hostes defenditis, quae praecipue ac pro viribus fovenda quoque est: Verum ingens ad hoc efficiendum charitati nostrae imposterum pondus imponetis, atque ad hanc voluntatem hoc facto is cumulus accedet, ut multo eam amplius incitaturi sitis, ad istam Rempublicam hoc praecipue tempore omni conatu atque ope, quantum cum Domino poterimus, adjuvandam. Adeo denique id Nobis gratum atque jucundum accidet, ut hoc Vobis certo spondeamus nihil a Vestra in hanc Sanctam sedem observantia reverentiaque fieri posse, ex quo majores stimulos addi animi nostri affectui sensuri simus, et pro quo plura invicem Vobis sint benevolentiae Nostrae signa expectanda, quibus eam non medio criter auctam, erga Vos ostendemus, uti etiam fusius exponet Venerabilis Frater F. Carolus Episcopus Aversanus, Noster apud Nobilitates Vestras Nuntius, cui fidem a Vobis haberi cupimus, quibu sa Deo felicitatem precamur, et Apostolicam benedictionem impertimur, Datum Romae 23. Decembr. Anno 1656. Pontificatus nostri Anno secundo.

CCXLIIX. Literae CAROLI LUDOVICI, Electoris Palatini, ad Dn. MARIAM SUSANNAM

SAlutarem te, Maria Susanna, meis scriptis, si quae mihi salutis copia foret, sed omnis tum vitae spos ex te dependet, ego te magis, quam me amo, nec puto te latere meum ardorem, laesi pectoris index tibi esse potuit vultus meus, et quae, te vidente, emisi suspiria. Ter benigne te precor, si me tibi aperio: capit me decus tuum, virtusque tenet eximia et qua omnibus praestas, venustatis gratia, Quis esset amor antehac nescivi, tu me Cupidinis imperio subjecisti, nec mireris me ignorasse hactenus, cum conjugem meam ne unquam ardentius amare potuerim, vicerunt me oculorum tuorum radii, quibus es sole potentior, captivus jam sum Tuus, nec mei amplius compos, te dies noctesque amo, te desidero, te voco, te expecto, de te cogito, te spero, de te me delector, tuus est animus, tecum sum totus, tu sola servare potes solaque perdere; elige horum alterum et quid mentis habeas, rescribe, nec durior erga me verbis esto, quam fuisti oculis, quibus me colligasti, si das quid volo, vivere felix volo, si negas extinguetur cor meum, quod te magis quam me amat. Ego me tibi et tuae commendo fidei; Vale anim amea, et vitae subsidium meae

CCXLIX. Literae CAROLI LUDOVICI, Electoris Palatini, ad MARIAM SUSANNAM, BARONISSAM a DEGENFELD, a qua redamari sollicite desiderat. Virgini venustissimae Dominae Mariae Susannae, Baronissae a Degenfeld, dilectae meae ad teneras manus.

MAgno mihi gaudio fuit Epistola tua, sed angit me, quod amorem parvi pendas meum. nam etsi plures te ament, nullorum tamen ignis comparandus est meo, at tu hoc non credis, quia ob versutiam Charlottae loqui nequeo tecum, id si daretur, non ne contemneres? Sed muta sententiam illam, qua laborem meum vanum dixisti futurum Absit haec crudelitas, mitior esto, si non amanti, tamen Electori et Benefactori tuo; Si perges sic loqui, fies homicida, nec dubita, facilius tu me interimes, quam quis alius gladio, desino jam plura poscere. ut redames tantum postulo, nihil hoc est, quod objicias; Nemo te potest prohibere, dic te me amare et beatus sum, annulus tuus nunquam ex digito mihi recidet, et illum vice tua crebris osculis reddam madidum, vale delicium meum, et mihi quod poteris, solatium dato,

CCL. Literae CAROLI LUDOVICI, Electoris Palatini, ad MARIAM SUSANNAM, BARONISSAM a DEGENFELD, quibus quo se desiderii sui tandem facere compotem dignetur instanter urget. Virgini nitidissimae Dominae Mariae Susannae, Baronissae a Degenfeld, ad dilectas manus.

SAlve mea lux, MARIA SUSANNA, quae me tuis literis salvum facis, etsi nonnihil fellis immisceas, sed hoc spero, me audito, detrahes, venit, meas in manus epistola tua clausa, et tuo gemmate signata, hanc et legi saepe, et osculatus sum saepius, si hae aliud suadent, quam tuus videtur fuisse animus, rogas, ut amare desinam, quia non expediret tibi, peregrini amoris flammas sequi, et ponis exempla deceptarum Virginum, et hoc tam ornate culteque scribis, ut mirari magis et amare ingenium tuum debeam, quam oblivisci.

Quis est ille, qui tunc amare desinat, quando prudentiorem et sapientiorem animadvertit amicam? si meum minuere volebas amorem, non oportuit doctrinam tuam ostendere: Nam hoc non est incensum extinguere, sed ignem maximum ex parva conflare favilla; Age jam tandem miserere amatoris tui, qui tanquam ad solem nix liquescit, si sic me punis, qui te amo, quid illi facies, qui tibi damnum dederit? malum! Ah mea Maria Susanna, mea salus, meum refrigerium! Suscipe me in

CCLI. Responsoriae MARIAE SUSANNAE, BARONISSAE a DEGENFELD, ad praeinsertas CAROLI LUDOVICI, Electoris Palatini, lateras. Serenissimo Electori Palatino Carolo Ludovico, Duci Bavariae, dilecto meo.

NOn possum tibi, Serenissime Elector, ultra adversari nec te amplius amoris mei impotem habere; Vicisti: Jamque tua sum, me miseram! quae tuassuscepi literas; Nimirum multis sum exponenda periculis, nisi tua me fides et prudentia juvet, vide, ut serves, quae scripsisti. In amorem tuum jam venio, si me deseris, et crudelis et proditor, et omnium pessimus es; facile est foemellam decipere, sed quanto facilius est, tanto turpius. adhuc res integra est, si me putas deserendam, dicito, antequam amor magis ardeat, nec incipiamus, quod postmodum incepisse poeniteat, omnium rerum inspiciendus est finis, ego, ut foeminarum est, parum video, Tu vides, Te mei et tui curam habere oportet, do me jam Tibi, tuamque prosequor fidem, nec

CCLII. Literae COMMISSARIORUM ad tractatus Pacis cum Moscovitis instituendos Vilnam d REGE POLONIAE MISSORUM, ad JOHANNEM CASIMIRUM, Poloniarum Regem, cui, quo in loco ipsi tractatus et quae porro facienda sint, significant, 1657.

SCientes quam Regiae Vestrae Majestatis, ut Regis et Domini Nostri clementissimi, totiusque nostrae Patriae intersit, ne ea, quae ad iterata Regiae Vestrae Majestatis mandata Vilnae cum Moscovitis primum acta, ac demum conventa sunt, oblivioni tradantur, breviarium Protocolli nostri transmittimus, constituimus ipsi ire Gedanum, ut Regiae Vestrae Majestati de omnibus sufficientem relationem facere possemus: Verum quia hostis Svecus omnia itinera obsessa tenet, et nos in proposito nostro impedit, Regia quoque Majestas Vestra ex prioribus nostris literis super omnibus, quae acta sunt, convenientem informationem adepta est, ideo nunc tantum indigitare voluimus, Nos videlicet Armistitium cum Moscovia usque ad Comitia conclusisse, et conjunctionem armorum Polonicorum et Moscoviticorum contra Regiae Vestrae Majestatis hostes ea conditione cum Moscovia inivisse, ut

scilicet nulla pax cum Svecia concludatur sine praescitu Czari Moscorum jam contra eundem hostem belligerantis. Hoc autem commemoramus, non quod non optemus pacem cum utroque Mosco et Sveco, quae utique suo modo fieri potest, sed ideo ne violato hoc uno puncto tota causa (quae cum Regiae Vestrae Majest. et totius Reipublicae dignitate in futuris Comitiis per Magnos Moscorum Legatos proponi, et in iisdem Comitiis reassumi atque tractari, ut et in Regiae Vestrae Majest. et commune Reipublicae bonum decidi, atque, si ita Deo placuerit, cum Regiae Vestrae Majestatis et totius Reipublicae Satisfactione concludi poterit) turbetur, et sic citatissima aliqua et maxime timenda hostilitas Regiae Vestrae Majestatis ditionibus, et regno resuscitetur, quam maxime vero verendum, ne quae hactenus nobis Moscovitae non sine magno nostro cordolio exprobrarunt, quasi parum sincere cum iis egerimus, non servando promissa et spe vana sine ullo effectu eos lactando: Illam enim allegant praecipuam causam non modo armorum suorum contra Poloniam et ruinae calamitatisque Rempublicam in praesentiarum affligentis, sed etiam laborum suorum, quibus tam solide et sollicite paci futurae nunc incumbunt, ut inconcussa et perpetua maneat, nec mala nobis illata recrudescant, et in illorum capita recidant. Neque enim fidunt paci, nisi summae utrinque potestates indissolubili quasi vinculo invicem colligentur, et quae hinc inde hostiliter illata sunt, oblivioni tradantur, prout etiam ipsi Moscovitae agnoscunt, se recordatione praeteritorum malorum et injuriarum ad hanc

vindictam esse irritatos. Deo ipsi meriras solvimus gratias, quod mediis aliis desperatis hoc nobis, quasi in manus tradiderit, viamque monstrarit, qua rem adhuc salvam et integram Regiae Vestrae Majestati et Reipublicae offerre, et occasionem eidem praebere possumus, vel admovendi summam manum huic negotio a nobis inchoato, vel etiam aliud medium arripiendi, quo ex hisce malis emergere et eluctari possit. Summe vero necessarium consemus, ut Regiae Vestrae Majestati placeat quam primum Comitia universalia ordinare et de iis per Deputatum suum notificare Czari, ne nimia dilatio Comitrorum Suspicioni occasionem praebeat, et Regiae Vestrae Majestatis hostis praeveniat, et pacem cum Moscovitis faciat, et eos contra Regiae Vestrae Majest. ditiones iterum incitet. Quod si Regia Vest. Maj. fecerit, eo ipso magis magisque confirmabuntur exules Magni Ducatus Lithuaniae, alias verendum est, ne qui omnibus vivendi mediis nunc destituuntur, ad desperationem adigantur. Magnum nostrum est infortunium, quod ipsi non possumus pertransire ad Regiam Vestram Majestatem, nec calamo omnia, quae praesentes referre possemus, nunc sufficienter exprimi queant. Si Comitia (in quibus salus Reipublicae vertitur) opportuno tempore constituantur, etiam tum necessarium erit, ut aliquis a Regia Vestra Majestate deputetur, qui Moscorum Czarem justo tempore eo invitet, ita ut satis temporis habeant Moscorum Magni Legati, comparendi in dictis Comitiis. Putamus nemini magis conveniens et ad Regiae Vestrae

strae Majestatis et Reipublicae placitum, reputationemque gesturum fore officium illius Deputati, quam judicem terrae Osinianensis, Dn. Comora, utpote qui toto nostri tractatus tempore in hoc negotio a nobis adhibitus est, et dexterrime et non sine magnis sumptibus de Regia Majestate Vestra et Republica bene mereri conatus est. Quod si vero impossibilitas ipsa non permittar, ut Comitia brevi possint constitui, consultum tamen nobis videtur, primo quoque tempore ablegare aliquem ad Czarem Moscorum, qui ipsum de Regia Vestrae Majestaris inclinatione ad pacem informet et rationes adducat, cur Comitia tam cito non possint haberi. Inter rationes vero allegandas non videtur esse postrema, videlicet, quod Nobiles, qui nunc expeditione generali in campo contra hostem distinentur, non possunt in divisis locis, et quidem particularibus conventibus, qui ipsa Comitia praecedere merito debent, tam cito convocari, et propterea Comitia universalia nunc neccessario differri. Quod commodius per Deputatum oretenus exponi, et per illum expediri potest, modo de omnibus recte informatus, et necessariis sumptibus munitus sit. Si DEUS ex Clementia sua liberum transitum ad Regiam Vestram Majestatem nobis largiri et aperire dignabitur, iter nostrum illuc maturabimus, et tum Eam de omnibus informabimus. Nunc vero Regiae Vestrae Majestati subjectissima Nostra servitia recommendantes manus ejusdem eum debita nostra devotione osculamur.

Regis et Domini Nostri Clementissimi Fideles consiliarii et humillimi SErvitotes

Joh. de Zawisca nominatus Episcopatus Vilnensis Referendarius et Notarius M. Ducatus Lithuaniae.

CCLIII. Literae DOMINI LUBOMIERSKII, ad GEORGIUM RAGOCZIUM II. Principem Transylvaniae, cui bellum in Polonos decretum serio disuadet, 1657.

QVo animo Celsitudo Vestra in Rempublicam Nostram sit, non solum liquet ex factis, sed et loquuntur universales Ceisitudinis Vestrae abunde Literae. Est quod mirer et doleam potiora Celsitudini Vestrae fuisse periculosa et indecora, quam tuta et gloriosa consilia. Ignoscat Celsitudo Vestra meae sincerae dicendi libertati, quae amicum decet, et inde consiliorum suorum ponderet fructus. Speciosus libertatis asserendae praefigitur in literis universalibus Celsitudinis Vestrae titulus: Prima

vero libertatis conditio, libera electio, armis petitur. Convocatur liber populus, (sed nisi velit) mancipium futurus, id est ferro, igneque puniendus. Promittitur Senatui avita Dignitas, sed statim confuso cum omnibus dignitatis titulo eripitur. Illa ipsa avita nostra, sancta veraque Religio, (pro qua a Majoribus Nostris tot fusum sanguinis) ad libertatem tantum conscientiarum, excluso religionis usu, exercitioque restringitur. Quis tam obesae est naris, qui haec non intelligat? quis tam apoplecticus, qui non sentiat? sed et violatum in detentione Domini Stanislawski, affinis mei, publicum gentium privatumque amicitiae jus, quid aliud promittit, nisi publica et privata jura in victimam indebitae ambitionis destinari. Ponderet Celsitudo Vestra, an nobiles et generosae animae, quae vitae, fortunarumque impendio honorem emunt et gloriam, servitutis infami pretio, religionis vitaeque libertatem vendent: neque tantum in armis reponat spei, ut mente excidat. Justitiae armorum saepe vinci potentiam, bellaque injuste coepta, finiri infauste sciat. Illae vero quae obtenduntur in nos belli rationes, quam procul a justitia, et quam quaesitae sint, ipsam Celsitudinis Vestrae judicem accipio (modo vacua ab omni affectu sit) prudentiam. Vocatumse Celsitudo Vestra ad Poloniae sceptra, et per abruptos Tractatus illusum conqueritur? Fateor Legatum a Serenissimo Rege, Domino meo clementissimo, ad Celsitudinem Vestram missum, verum non abrupto, sed suspenso tantummodo Tractatu rediisse; quia enim religionis ratio primos ab utrinque (uti par est) habuit respectus,

quid mirum, delatum id ad Rempublicam fuisse, an Principem diversae Religionis, in dominum assumere expediret, an illud ex forma status nostri Celsitudini Vestrae petendi regni demonstratum iret, ut Legatos ad Comitia generalia mitteret? Regem enim nonnisi consensu omnium in vocibus apud nos designari: hoc- ne est scindere vel abrumpere tractatus, sed supponat quis abruptos! itane qui offert conditionaliter regnum, non acceptis conditionibus bellum meretur? et cum beneficium praestare voluerit, ferro igneque gratitudo rependitur? Secundum dicitur missios Celsitudini Vestrae a Principe Saxoniae, nescio quibus cum donariis currus a nostris vi acceptos, non probe hoc assequor, quomodo accepti sint, si ex comitatu Arvensi, opera domini Tekely, Celsitudini Vestrae remissi. Quidnam illi currus vexerint, et cui, captane a Svecis Polonica spolia fuerint, examinatum a Zywecensi Regio Oeconomo, scio, sed debita haec in confiniis nemini praejudieiosa cautela, an hostilia mereatur, non satis video. Dicitur (tertio Celsitudinis Vestrae famulos captivos apud me in Arce Lubloviensi detineri: hoc vero non exactae Celsitudinis Vestrae informationi adscribo. Tam procul enim hoc a vero est, quam proximum justitiae fuit, illos detineri, qui obsidente me Cracoviam, ad hostes Regis, Regnique literas attulerunt, easque hostilitatis plenas, transactionem videlicet Svetici apud Celsitudinem Vestram Residentis Legati cum Celsitudine Vestra portantes, Generalique Wirtzio succursum pollicentes, hunc tamen pro solita mea in Celsitudinem Vestram observantia, humaniter

verbis admonitum Celsitudini Vestrae remisi. Haec pro meo affectu et Candore Celsitudini Vestrae duxi insinuanda. Tempus docebit, magnifice salubria suaserim ego, an Celsitudo Vestra secuta sit. Solidam enim, diturnamque felicitatem in justitiae radicatam fundamento, quam nulla cujusquam, nec praetensio quidem concuteret, quae ad posteritatem securo indubioque jure transmitteret, quae verae incorruptaeque gloriae fructus adferret suaesi, et nunc pro candido affectu suadeo. Caeterum quam longissimam Celsitudini Vestrae incolumitatem, prosperosque successus, ex animo precor. Dabantur in Castris ad Cracoviam, die 27. Januarii, 1657.

CCLIV. Literae GEORGII RAGOCZII II. Principis Transylvaniae, ad CAROLUM GUSTAVUM, Suecorum Regem, cui se cum exercitu suo Cosaccorum coppiis juncto, ad jaroslaviam usque feliciter penetrasse, refert, 1657.

SEcundum promissum meum, literis in Decembri datis Majestati Vestrae testatum, ingressus sum, Deo auxiliante, Poloniae fines cum copiis meis in Januario, superatis vix superabilibus difficultatibus. In Strio per aliquod tempus commorandi necessitatem mihi imposuit Kozacorum expectatio, cum quibus tandem, uno ultra Praemisliam milliari unitis viribus huc veni, progrediarque

quantocyus in interiora Poloniae, communi nostro bono promovendo unice operam daturus. Salutem Cracoviae, ab hostili exercitu, adventus mei fama, (quod literae Domini Mareschalli ad illustrissimum Dominum Wirtzium testantur) obsidionem, vehementer gratulor, confisus divinae bonitatis auxilio, pari successu copias Polonicas mihi oppositum iri. Cancellarius Regni Hungariae, Nitrensis Episcopus, ab Imperatore ad me solemnis expeditus legatus, nudius tertius huc venit. Mihi huc usque per Dei gratiam ad vota haec expeditio succedit, successuramque tanto felicius Vestrae Majestati cooperante opera, nullus dubito. Hic Majestati Vestrae prosperrimam valetudinem, successusque ad vota fluentes precatus, favori me ejus constanti intime commendo. Datum in Castris ad Jatoslaviam, die 27. Februarii, Anno 1657.

CCLV. Literae GEORGII RAGOCZII II. Principis Transylvaniae, ad FRIDERICUM WILHELMUM, Electorem Brandenburgicum, quibus ipsi amicitiam et studia sua offert, 1657.

SIlentium nostrum rumpendi (cujus solam temporum iniquitatem locorumque distantiam causam fuisse fidenter scribimus) ingressus Noster in Poloniam ansam Nobis praebuit, suasitque, ut Serenitati Vestrae jam pridem devotum affectum Nostrum faceremus testatum. Quem ut alias semper, ita occasione hujusce conatus Nostri, qui ad communis causae promotionem a Nobis unice susceptus est, Serenitati Vestrae probare parati sumus. Atque his valetudinem successusque prosperrimos ex animo Serenitati Vestrae precati, amica Ei studia, addictionemque Nostram lubenter offerimus. Datum in Castris Nostris ad Jaroslaviam, die 27. Februarii, Anno 1657.

CCLVI. Literae GEORGII RAGOCZII II. ad CAROLUM GUSTAVUM, Suecorum Regem, cui quo in loco sint res suae, exponit, 1657.

NOn dubito quidem, Vestrae Majestati jam constare de meo in Poloniam adventu, qui fuit die 27. Februarii, superatis summa cum difficultate

passuum ac tempestatum obstaculis, volentes tamen satisfacere foederis conditionibus, festinavimus etiam ad solvendam obsidionem Cracoviensem, prout Deo favente factum est, ut ipse Dominus Mareschallus magnificus Dominus Wirtzius, Nos certiores fecit id factum esse; jamque obviam Nobis exercitus ille obsidens properabat, ego etiam libenter illam excipere volebam, sed iterum flexit versus Sendomiriam et Zamoiscum, ubi cum Generali Potoczkio se conjungere vult, qui etiam convocatis ad se, tam ex Palatinatibus, quam aliis militibus, conatur sese nobis opponere, quos quidem aggredi vellem maxime, nisi penuria commeatuum in illis partibus, aliarumque rerum obstacula impedirent. Quare de necesse cogar, iter continuare versus Cracoviam si media praecludantur illos aggrediendi. Vestra igitur Majestas quantocyus de dispositionibus suis me certiorem reddere ne gravetur; ac etiam velit invigilare exercitui Lithuanico, ne se conjungere possit cum Generali Potoczkio ac reliquis. Imperatoria Majest. Cancellarium Hungariae ad me expedivit, offerendo mediationem, multisque rationibus hortando ad paciscendum cum Rege Casimiro, simulque intimans, quod etiam cum Vestra Majestate jam tractatus sub bona spe contiuarentur et Polonis. Nos nullum plane tractatum inituri sumus, nisi (si quando ita res cogeret) una cum Vestra Majestate. In quo cardine versentur tractatus illi Vestrae Majestatis informationem diligentissime expecto. Datum in Castris

CCLVII. Literae OLIVERII CROMVELLII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad GVILIELMUM VI. Hassiae Landgravium, cui omnem laborem de concordia inter Augustanae Confessioni et Reformatorum Sacris addictos stabilienda susceptum in cassum iturum, praesaga mente refert, 1657. Oliverius, Protector Reipubl. Angliae etc. Serenissimo Illustrissimoque Principi ac Domino, Domino Guilielmo, Hassiae Landgravio. Principi Heresfeldiae, Comiti in Cattimeliboco, Decia, Ziegenhain, Nidda et Schaumburgo etc.

AD literas Celsitudinis Vestrae non sic alrero post anno, quod prope jam pudet, rescripsissemus, nisi Nos admodum invitos permulta sane, eaque gravissima, quorum curam pro Nostro in Republica munere, differre non potuimus, interpellassent. Quae enim literae debebant esse Nobis gratiores, quam quae a Principe religiosissimo, majoribus quoque religiosissimis orto, de pace Religionis deque concordia Ecclesiarum concilianda

sunt scriptae; quae etiam literae eundemplane animum, idem pacis Christianae promovendae studium non solum suo, verum etiam universi fere orbis Christiani opinione ac judicio et ipsae Nobis tribuunt, et universim attributum esse gratulantur? Et Nos quidem per tria haec olim Regna, quid hac in parte simus conati, quidque hortando, ferendo, praeeundo, divino maxime auxilio effecerimus, et norunt Nostri plerique, et in summa conscientiae tranquillitate sentiunt. Eandem praesertim Germaniae totius Ecclesiis, ubi acrius fere, jamque diu nimis dissidetur, pacem optavimus; perque Nostrum Duraeum hoc idem multos jam annos frustra molientem, si quid eam in rem Nostra opera conferre passet, ex animo detulimus. In eadem Nos etiamnum sententia permanemus: eandem illis Ecclesiis fraternam inter se chariratem optamus; sed quam sit hoc arduum concilsandae pacis negotium inter ipsos pacis, ut prae se ferunt, filios, summo cum dolore satis superque intelligimus, Nam ut utrique, Reformati nempe et Augustani, inunius Ecclesiae communionem aliquando coalesant, sperandum vix est, suam utrique sententiam ne possit vel voce vel scriptis defendere, prohiberi sine vi non poterunt; Vis autem cum pace ecclesiastica consistere nonpotest: hoc tantum se sinant exorari, qui dissentiunt, ut humanius saltem et moderatius velint dissentire, nihiloque minus inter se diligere; utpote non hostes, sed fratres in levioribus licet dissentientes, in summa tamen fidei conjunctissimos. Haec Nos inculcando, haec sua dendo nunquam defatigabimur; quod ultra

est, humanis neque viribus, neque consiliis datur: Deus quod suum solius est, suo tempore perficiet. Tu interim, Serenissime Princeps, praeclaram in Ecclesias declarationem animi tui, sempiternum sane monumentum et majoribus tuis dignum et omnibus posthac Principibus imitandum reliquisti. Nos Celsitudini Vestrae, pro eo ac merita est, felicitatem caeteris in rebus, quantum ipsa cupit, mentem ea, quam nunc habet, haud meliorem (quid enim potest esse melius?) a Deo Opt. Maximo precamur.

CCLVIII. Literae Intercessionales ab OLIVERIO CROMWELLIO, Reipublicae Angliae Protectore, pro Joanne Jamesono Naucleri munere functo, sed naufragium aliena imperitia et culpa bis passo, ad JACOBUM, Curlandiae Ducem, scriptae, 1657. Oliverius, Protector Reipubl. Angliae etc. Serenissimo Principi Duci Curlandiae.

DE benevolentia Celsitudinis erga Nos Vestrae et alias, et tum quidem abunde Nobis constitit, cum Oratorem Nostrum ad Moscoviae Ducem iter facientem, et in ditione Vestra peraliquot dies commorantem hospitio benigne accepistis: nunc justitiae et aequitatis suae haud leviora indicia daturam esse Celsitudinem Vestram et suopte ingenio et nostro rogatu confidimus. Cum enim Joannes Jamesonus Scotus, navis cujusdam Vestrae Magister, fidelem naucleri operam septennioque cognitam Vobis navaverit seque illam navem Balenam sibi commissam, in ostio fluminis, ut mos est, gubernatori Vestro appellendam in portum tradidisset, eumque imperite suo munere fungentem, quod solum potuit, saepius monuisse multis testibus probaverit, non ejus profecto culpa, sed gubernatoris vel imperitia vel pervicacia fractam esse navem nemini non liquet. Quod cum ita sit, a Celsitudine Vestra majorem in modum petimus, ut supradicto Joanni Magistro neque illud naufragium imputare, neque eum idcirco stipendio debito velit privare; cujus spe sola, jam altero naufragio bonis omnibus amissis, se utcumque in extrema inopia sustinet et solatur.

CCLIX. Literae a S. R. IMPERII ELECTORUM, PRINCIPUM AC STATUUM LEGATIS, ad CAROLUM GUSTAVUM, Suecorum Regem, e diaeta Francofurtensi exaratae, a quo, ut mediationis curam a Caesarea Majestate utrique parti oblatam amplecti haud gravetur, officiose contendunt, 1657.

NOn dubitamus, quin illae, quae ab inferioris Saxoniae Circuli Directoribus ad hunc Sacri Romani Imperii Ordinum Deputationis conventum exaratae sunt literae, etiam ad Regiam Majestatem Vestram hujus tenoris delatae sint, quod Germanici Imperii corpore vix dum sanato ex vicinia vulnus denuo metuendum sit, nisi debita providentia mature praeveniatur, quae dum ad deliberandum in medium proponuntur, supervenit Regiae Poloniae Majestatis huc missius legatus, reddiditque scriptum, unde Regiae Majestati Vestrae, procul dubio constat, de quo memoratus Poloniae Rex conqueratur, et ad quae ultra se offerat. Cum autem ista Germaniae impendens calamitas ab eo, quod inter Vestram et praedictam Regis Poloniae Majestatem intercedit, dissidio pullulare, et mutuae partium belligerantium reconciliatio maximum ad Secutitatem Romani Imperii momentum conferre, hancque sine ulla, hinc et inde facile subnatis, invasionum causis aut praetextibus non parum periclitari

videatur; Non potuimus quin memoratum Poloniae Regem ad celerrimam aequae ac sincerae pacis amicitiaeque redintegrationem cum Majestate Vestra ineundam Sacri Romani Imperii Electorum, Principum et Statuum nomine, ea qua licuit, animi contentione in eis, quae ad praedicti Regis Legari scriptum respondimus, exhortaremur, nec de illius propensa ad id voluntate nihil dubitantes, cumque eorundem Romano-Germanici Imperii Statuum hoc unanimis erga Majestatem Vestram sit confidentia, quod et ipsa Germaniam non ita pridem paci restitutam ab omni hostilitate et invasione quam diutissime salvam, incolumem et tranquillam conservari desideret, rogamus pariter Majestatem Vesitram Regiam humillime, ut aequam et stabilem paqem a Romano Imperio non minus, quam ipsa Polonia exoptatam, et per quam praeter publicae tranquillitatis fundamentum et augmentum in universum Christiani nominis gregem plurima securae conservationis commoda redundant, Regia proferre generositate cum Poloniae Rege Regnoque propediem redintegrare et firmare velit, praeterea ut res eo felicius celeriusque succedat, Nos Electorum Imperii Legati, jussu et nomine eorundem Caesaream Majestatem, Dominum nostrum Clementissimum, ut etiam suum, quod rogata inter Vestram et Poloniae Regis Majestates suscepit, et utrique Regi obtulit mediationis studium, accedente Electoralis Collegii cooperatione ad promovendam Poloniae pacem serio continuare velit, humillime imploramus, et ut Majestas Vestra tili Caesareae mediationi, Electorumque,

adjunctioni locum dare velit, decenter et instanter rogamus. Quod superest, Regiae Majestati Vestrae Nos Electorum, Principum et Statuum Legati officia nostra offerimus humillima, et Cum apprecatione omnis prosperitatis Eam divino patrocinio devotissime commendamus. Datae Francofurti ad Moenum 23. Martii, 1657.

CCLX. Literae LEGATORUM S. R. IMPERII ELECTORUM, PRINCIPUM ET STATUUM, ad JOHANNEM CASIMIRUM, Poloniae Regem, e dieta Francofurtensi datae, quibus eum, ut pacifica studia amplecti, et Polonos ab infestis in Germaniam irruptionibus justa severitate arcere dignetur, impense rogant, 1657.

QUas Regia Majestas Vestxa ob Regiae Sueciae Majestatis, et Serenissimi Electoris Brandenburgici exercitus in Germania lectos et ex eadem in Poloniae Regnum hostiliter deductos, quodquo illi quotidianis delectibus suppleantur, per ablegatum suum generosum Dominum Morsteinium adhunc Sacri Romani Imperii Ordinum Deputationis conventum deferri voluit querelas, in hoc potissimum consistere percepimus, quod se bona fide Paci Monasteriensi ab utraque parte inclusam esse existimarit. Ideoque nihil non amicum ab Imperio multis etiam transactionibus Regno Regibusque Poloniae amico expectarit, indeque desideret, ut illi rei per hunc conventum lege vel persuasione,

obviam eatur, cum vicissim Regia Majestas Vestra suo et Reipublicae nomine promittat, se suumque Exercitum nihil adversus ullum Principem vel alium Imperii Statuum molituram, ut nec hactenus, habito respectu Imperii, suos aliquoties hostium finibus admotos exercitus eosdem ingredi passe sit. Ut igitur ea, qua decet, reverentia Regiae Vestrae Majestati respondeamus, monitique Inferioris Saxoniae Circuli Directorum literis, quorum copia hic adjuncta est, publicae Sacri Romani Imperii securitati, et cum vicinis amicitiae consulamus, constat publice hanc semper fuisse, et etiamnum esse Germanicae Nationis libertatem, ut militiam secuturi eas, quas velint partes, nisi publice in Imperio vel a Statibus Imperii in suis Provinciis prohibeatur, eligere possint, idque in tantum Imperii sanctionibus stabilitum est, ut extero cuicunque Principi in Germania militem conscribere volenti, secundum certam in praedictis sanctionibus expressam legem id soleat permitti, et hanc libertarem plurium exterorum Regum, Principum et Rerum publicarum exempla, quin et Regiae Majestati Vestrae in novissimo Imperiali conventu Ratisbonensi certo modo facta concessio in, hodiernum usque diem testantur, incolumi semper omnium belligerantium cum sacro Romano Imperio pace et amicitia, quam cum etiam cum Regia Majestate Vestra inposterum semper conservare merito statuerit, non est, quod ex lectione hostium suorum militis in Germania judicet vel suspicetur, Sacri Romani Imperii Electores, Principes et Status Regiae Majestatis Vestrae in nupera

Westphalica pacificatione sincere et bona fide comprehensae ullatenus immemores, aut consilio auxiliove hostibus ejus fore, ut Regnum Poloniae maximopere observandum, et pactis sibi amicum, ex Imperio laedatur, quin constare Regiae Majestati Vestrae non dubitamus, quod Sacrum Romanum Imperium id unice desideret, ut Pax Poloniae quam citissime reducatur, et ne nos huic saluberrimae intentioni deesse videamur, Sacram Caesaream Majestatem, ut et Regem Sueciae, et Serenissimum Electorem Brandenburgicum literis ad eundem pacis scopum collimantibus humillime, submisse et decenter adire statuimus, quod ut sine mora et serio facimus atque effectu non cariturum speramus, sic idem pacis, utpote omnium rerum optimae propensum studium et desiderium Regiae Vestrae Majestati enixe commendamus; praeterea et nos Electorum Imperii legati consideratione cum dignum arbitremur, quod Sacra Caesarea Majestas dudum rogata inter Reges belligerantes mediatoris partes in se suscepit, et praefatos Electores, Dominos nostros clementissimos, ut suam quoque hac in re operam et sollicitudinem conferrent, eamque Caesareae conjungerent, requisivit, qui etiamnum nihil magis in votis habent, quam ut sua Caesarea Majestas salubri huic intentioni inhaerere dignetur, Regia vero Sueciae Majestas et Serenissimus Elector Brandenburgicus eidem locum dare non graventur. Id vero impensius Regiae Majestati Vestrae commendare supersedemus, cum ipsa suam in hoc propensam voluntatem jam ante satis declaravit, Nos autem Electorum,

Principum et Statuum Imperii Deputatorum Legati et Mandatarii universim certo speramus et confidimus, Regiam Majestatem Vestram idquod inter ipsam Regnumque Poloniae cum Sacro Romano Imperio intercedit amicitiae vinculum, plane integrum et intactum esse conservaturam, neque passuram, ut Germaniae Provinciae, quae cum praesentibus motibus bellicis nihil habent commune, nullis posthac incursionibus turbentur, quas quemadmodum Vestrae Regiae Majestatis injussu esse factas ipsamet testatur, ita cum eas prohibere in Regia Majestate Vestra situm sit, non possumus, quin eandem Sacri Romani Imperii Electorum, Principum et Statuum nomine hisce literis etiam atque etiam rogemus, milites suos et copias a depraedationibus et infestis irruptionibus in Germaniae Provincias justa severitate arcere, atque eo pacto aequitatis simul et justitiae gloriam sibi comparare, sacrum vero Romanum Imperium ad reciproca amicitiae et bonae vicinitatis studia magis magisque obstringere velit. Quod superest Regiae Majestati Vestrae officia nostra offerimus humillima, et cum apprecatione omnis prosperitatis eam divino patrocinio devotissime commendamus. Datae Francofurti ad Moenum 23. Martii 1657.

CCLXL Literae OLIVERII, Protectoris Reipublicae Anglicanae, ad CONSULES ET SENATORES REIPUBLICAE Gedanenses, quibus Konigsmardkium inter primos Suecorum Duces insignem, suorum proditione in portu Gedanensi interceptum,

URbem Vestram industria, opibus et optimarum artium studiis florentem, cum nobilissimis quibusque urbibus semper esse duximus conferendam: nunc posteaquam in hoc bello, quo Vestris jamdiu in finibus geritur, Polonorum sequi partes, quam Suecorum maluistis, sane et Religionis causa, quam colitis, et commercii, quod cum Anglis vetustum jam habetis, optavimus, ut ea vobis maxime consilia placerent, quae cum Dei gloria Urbisque Vestrae dignitate ac splendore viderentur esse conjunctissima. Quocirca petimus pro amicitia, quae Vobis cum Anglorum gente multo usu firmata jam diu constat, et si qua in gratia apud Vos Nostrum quoque nomen est, ut insignem inter primos Suecorum Duces Conismarcum, egregium, praesertim bello, virum casu et suorum proditione mari interceptum belli lege, non accerbissime adhuc gesti, dimittere velitis, sin id minus Vestris rationibus convenire arbitramini, ut leniore saltem ac liberiore custodia habendum censeatis Utrum horum Vobis faciendum decreveritis, id profecto imprimis, quod existimatione urbis Vestrae dignum est, decernetis; deinde ab

omnibus praeclaris belli ducibus magnam gratiam inibitis; nos denique, quicquid id Vestra interesse putatis, haud mediocri sane beneficio devincietis.

CCLXII. Literae fiduciariae ab OLIVERIO, Anglicanae Reipublicae Protectore, Richardo Bradshaw, Oratori suo ad ALEXIUM MICHAELOWITZIUM, Magnum Russiae Ducem traditae, 1657. OLIVERIUS, Protector Reipublicae Angliae etc. Serenissimo ac Potentissimo Principi ac Domino Imperatori Ducique Magno universae RUSSIAE, soli Domino Voladomaeri, Moschoae, Novogradi, Regi Cazani et Astracani, Syberiae, Domino Vobscoae, Magno Duci Schmolenchi, Tverscojae et aliarum, Domino ac Magno Duci Novogroae, inferiorumque Regionum, Zernigoi, Rezanscoae et aliarum, Domino omnis Plagae septentrionalis, item Domino Evescoae, Cartalinseae, aliarumque permultarum, S. P. D.

ANglorum gerti cum Imperii Vestri populis vetus amicitia magnusque usus, id quod nemo

nescit, amplissimumque commercium jam diu fuit; illa vero virtus singularis, Imperator Augustissime, qua majoribus suis Majestas Vestra longe praelucet, et quae de ea est vicinorum omnium Principum opinio, potissimum Nos movet, ut Majestatem Vertram et eximio studio colamus eique communicata cupiamus, quae et rei Christianae et rationibus Vestris haud parum conducere, nec minus nominis vestri gloriae servire posse existimemus. Quapropter ornatissimum Virum Dominum Richardum Bradshaw, summa fide, integritate, prudentia, usuque rerum, ex aliis etiam legationibus, Nobis cognitum, ad Majestatem Vestram misimus oratorem; qui et singulare erga Vos Nostrum studium summamque observantiam Vobis exponat, et supra dictis de rebus agere cum Majestate Vestra possit. Eum itaque ut benigne Nostro nomine accipiatis, eique ut, quoties commodum erit, liberum aditum auresque beniguas, fidem denique in iis omnibus, quae proposuerit, aut trarisegerit, eandem atque Nobismetipsis, si coram adfuissemus, praebere velitis rogamus; adeoque Majestati Vestrae atque Imperio Russico sausta omnia a Deo Optimo Maximo precamur.

CCLXIII. Literae a JOHANNE GEORGIO II. Saxonum Electore, ad PHILIPPUM IV. Hispaniarum Regem exaratae, cui moerorem animi sui ex praematura FERDINANDI III. Rom. Imperatoris morte conceptum compatiens declarat, 1657.

QUanto ob obitum Serenissimi et Potentissimi Principis ac Domini, Domini Ferdinandi III. Electi Romanorum Imperatoris semper Augusti etc. etc. Domini Nostri Clementissimi, gloriosissimae memoria, affecti simus dolore, eoque acerbissimo, ex devoto, quantum fieri potuit, erga sacram Caesaream Suam Majestatem cultu Nostro, et devincti animi professione satis luculenter colligi potest. Multiplicantur suspiria, cum difficultates et pericula, quae Sacrum Romanum Imperium circumstant, ponderamus, Imperiique Status eo moestiores redduntur omnes, cum eo tempore tam gloriosissimo Capite se orbatos videre oporteat, quo tanto Imperatore, qui malorum ingruentium tempestati occurreret, pacemque et securitatem, quam immortali laude Sacro Romano Imperio reddidit, singulari fortitudinis et prudentiae exemplo assereret et confirmaret, qua plurimos opus habere omnibus constat. Verum cum omnium rerum moderator directum sibi in quaecunque Imperia eorumque gubernatorem Dominium atque de ipsorum incessu ac recessu, quam liberrimam dispositionem reservaverit, Nostrum

est divinae voluntati morem gerere, Nostrasque spes in solam ipsius clementiae curam et providentiam integerrima reponere fiducia, inexhaustam suam bonitatem obnixe implorantes, ut Regiam Majestatem Vestram serenissimamque Domum Austriacam, nec minus orbatum jam Imperium Romanum quam efficacissime consolari, omnesque adversos tristesque casus potenti manu avertere et felicissimo quam primum eoque ad exemplum nuper defuncti Nostri immortali gloria dignissimi, Capite ac Imperatorr, Nos egregiamque Christianam Rempublicam beare non dedignetur. Florebunt interea et ad seram usque posteritatem incomparabiles Sacrae Caesareae suae Majestatis virtutes, et ut maxima Ipsius merita Germaniam totam sibi suisque mirifice obstrinxerunt; ita ab omni oblivione, quantum in Nobis est, vindicare quacunque ratione contendemus, et pro incremento ac felicitate Serentssimae Domus Austriacae, vestigiis Praedecessorum Nostrorum insistentes, omni studio allaborare non deficiemus. Quibus Regiae Serenitati Vestrae pro reciproca in utramque Domum recepta conservataque semper considentia Nostrum in tristissima hac sorte dolorem compatientes declarare, simulque officia Nostra ex omni parte paratissima sincero affectu polliceri merito judicavimus; Quam supra votum feliciter valere ac pervivere precamur. Dabantur Dresdae die 28 Aprilis 1657.

CCLXIV. Literae CAROLI GUSTAVI, Sueciae, Regis, ad JOHANNEM PHILIPPUM, Electorem Moguntinum, quibus ipsi causas belli in Sueciam destinati, a FRIDERICO III. Daniae Rege. allegatas insufficientes et quodam juris fuco saltem illitas esse demonstrat, et S. R. Imperii auxilia Provinciis suis per Germaniam defendendis impendenda ex praescripto Pacis Westphalicae exposcit, 1657. Nos Carolus Dei Gratia, Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Rex etc. Reverendissimo et Illustrissimo Principi, Amico nostro charismo, Domino JOANNI PHILIPPO, Archiepiscopo Moguntino, Sacri Romani Imperii per Germaniam Archi-Cancellario et Elelectori, Episcopo Herbipolensi et Franconiae Duci, salutem et prosperos rerum successus!

EX quo nobis singulari Dei providentia obtigere primum Regni Suecici armorum per Germaniam generalis directio, et deinde ejusdem Rergni Suecici Imperium et summa potestas, curae cordique nobis semper fuit, ut quae tum Osnabrugis et Monasterii Westphalorum jacta erant fundamenta pacis, incrementum sumerent, et ad fastigium optatum pervenirent, ipsa vero pax immenso labore et studio ab omnibus interessatis quaesita, tandemque etiam singulari Dei beneficio

obtenta, effectu et executione, atque adeo vigore suo perpetim gauderet. Ei fini etiam motus illos, qui circa Regiminis Nostri Regii primordia in Ducatu Bremen si orti erat, quantum in Nobis fuit, sedavimus, omniaque alia Imperii Romani tranquillitati posthabuimus. Et ex quo Polonicum hoc bellum suscepimus, in id omni cura incubuimus, ut pace inter Nos et Regem Rempublicamque Poloniae constituta, imperii Romani fines ab ea parte a tot ingru entium populorum insultibus tuti redderentur. Verum dum tam salutari pacis negotio operamur, impedimenta aliunde objiciuntur, non alia intentione, quam ut Polonia tantisper in suis calamitatibus volutetur, dum omnia destinatis quorundam exterorum opportuna deprehenderentur. In iis merito numeramus Regem Daniae, quippe qui spe recuperandi Provincias novissimo bello Danico amissas incensus, Nos equidem specie cujusdam tractatus suspensos et pene implacabiles reddidit, ut sub eorum bellis commodam occasionem rumpendi pacem aucuparetur. Jam diu equidem tota haec techna Nobis fuit suspecta, et tanti apparatus causas a parte Daniae videre gestivimus: Postquam vero nuper Nobis videre licuit jus Feciale Daniae armatae, non minus titulum, quam nexum causarum, cumprimis vero Rege et Principe Christiano indignas quasdam formulas ceu famosi cujusdam libelli portenta, miramur. Quia vero inter allegatas causas primo loco, collocatur praetensio in Ducatum Nostrum Bremensem, et insuper intelligimus non modo dictum Nostrum Ducatum et Wismariae adjectas praefecturas armis Danicis

nunc infestari, sed consilia etiam a Rege Daniae et magnis ejus (ut ipse eos vocat) Foederatis agitari, quomodo provinciis Nostris in Germania excutiamur, ideo cum ad impedienda talia nunc cum exercitu in imperium properare necesse habeamus, hisce Nostris literis Dilectioni Vestrae aperire voluimus initia et contextum negotiorum, quae Nos inter et Regnum Daniae nunc agitantur, ut ex iis judicet, quam inique Rex Daniae hanc suam telam pertexuerit, quodque Nos exercitum Nostrum per Imperii Provincias ducere et ibidem ad necessariam defensionem Nos parare adigamur. Postquam Rex Poloniae, Joannes Casimirus, contra Regum et Regni Sueciae decreta et ipsa pacta Stumdorfiana ausus fuit Anno 1654. coram Serenissima et Potentissima Sueciae Regina, Christina, tum Sceptrum Regni Sueciae abdicatura, in ipsis Comitiis Upsaliensibus per Deputatum suum Canasiles, non modo protestari contra translationem Regni Suecici inpersonam et stirpem Nostram, sed etiam apud quosdam Ordinum Regni Nostri moliri quaedam intoleranda contra nos et Statum Nostrum; et quae jussu Nostro, Noster Regnique Nostri Cancellarius per dictum Canasiles Regi Poloniae repraesentavit, spreta et contempta vidimus, cumprimis vero Polonos in Dania et alibi requirere permissionem transferendi contra nos classem in mare Balticum, aliaque tam apud Cossakos, quam alibi in Nostri praejudicum machinari, necessitas Nobis tum imposita fuit, non modo sumere arma contra Regem Poloniae, juri Nostro haereditario tam superbe inhiantem et pactorum

fidem susque deque habentem, sed etiam, aperire Nostris vicinis, et cum primis Regi Daniae causas susceptorum armorum contra Poloniam et animum transigendi cum Rege Daniae super custodia et tutela maris Baltici, ne quae Poloniae Rex agitavit consilia de classe peregrina in mare Balticum introducenda, in alterutrius Regni praejudicium vergere possent. Notificationem Nostram de bello Polonico suscepit Rex Daniae amice; Alterum quoque, ut utraque Regna mutuo foedere in defensionem maris Baltici vincularentur, judicavit fore e re utriusque Nostrum atque propterea mox constituit certos Commissarios, qui congressi cum Nostro Residente rem totam penitius considerarent et foedus mutuum conciperent. Ubi foederis illitis formula fuit concepta, et inter utriusque partis Commissarios saepius ventilata, imo in Februario Anni 1656. eo perducta, ut foedus utrinque pro concluso haberetur, ibi tum instant Danici Commissarii, ut Ordines Generales foederati Belgii dicto Foederi includerentur. Interrogati ergo Commissarii Danici a Residente Nostro de modo inclusionis, utrum ne clausula generali, aliis scilicet pactis et foederibus sueta, an vero quoad particulares Foederati Belgii rationes insertos cuperent, nihil aliud responderunt, quamquod Rex Daniae constituisset ad Nos, tum in Borussia agentes, mittere suum Residentem, qui desuper plenius et Nostram mentem perciperet, et Regis Daniae intentionem explicaret: Venit equidem in Borussiam dictus Residens, in Majo aut Junio ejusdem anni, ac de quibusdam ad dictum tractatum

facientibus Nobiscum et cum Ministris Nostris disseruit, sed de modo dictae inclusionis rursus interrogatus respondit, se non esse de eo penitus instructum, ac propterea velle scribere ad Regem ac Dominum suum. Et quia ad sequentium intelligentiam facit, hic etiam referendum est, quod scilicet abiturientibus Nobis ante biennium e Regno Nostro, Rex Daniae per Ministrum suum significaverit, committi a Nostratibus circa certificationes in Oresundio exhibendas, quae pactis repugnarent, quodque ejusce rei remedium amice postulaverit. Nos annuentes tali postulato publicatis literis ad subditos Nostros in freto Danico navigantes, interminati sumus, ne quicquam quoad certificationes reprehensione vel minima diguum contra pacta committerent, et simul injunximus Nostro Residenti in Dania, ut collatis rationibus cum Danicis Ministris et intellecta tota re, curaret, ut quae liquida et pactis consentanea deprehenderet, religiose observarentur: quae vero ulteriori enodatione egerent, ad Nos et Nostram notitiam quantocyus perferrentur, quo remedia ex lege pactorum iis quantocyus adhiberemus. Quamdiu supradictum foederis negotium inter Nostrum Residentem et Danicos Ministros ventilatum fuit, non venere in eam considerationem aliqua Daniae gravamina; sed quomodo Nostra duorum unio in maris Baltici defensione sibi constaret. Interea vero, et dum Dania simulat, se foederi Nobiscum pangendo laborare, astu quodam non solum unito Belgio persuadere conatur, foederi illi inter Nos et Regem

Daniae sanciendo inspergi a Nobis multa Statui Unitarum Provinciarum nociva; sed in Moscovia etiam eorum consiliis sua sociat, qui Moschorum Ducis arma in Nos concitare, e re sua tum suturum juclicabant. Atque ut tum omnia suis conatibus et consiliis aggrediendi Nos, opportuna judicavit; Ita etiam Senatus Danicus d. 15. Julii Anni 1656. satis asperas, et non nisi bellum spirantes literas ad Nostros Regnique Nostri Senatores scripsit. Mittitur eodem circiter tempore ad Nos e Generalibus Foederati Belgii Ordinibus solennis Legatio, quae cum alia mutuos status concernentia, tum imprimis de renovandis antiquis foederibus et pactis nobiscum egit, et Elbingae d. 1. Sept. Anno 1656. cum Commissariis Nostris certa et desuper crecta pacta conclusit, in quibus inter alia utrinque conventum fuit, ut Civitate Gedanensi iis pactis comprehensa, in posterum utrinque omnis cessaret hostilitas, et pristinus inter Nostros, subditos et dictam Civitatem conservationis et Commerciorum usus refloresceret, salva tamen et integra fide, quam dicta civitas Regi Poloniae debet. Quando ergo sparsarum a Danis simultatum materies in Belgio sublata videbatur, et Gedanensis Civitas foedere comprehensa erat, Moschorumque Duci Urbis Nostrae Rigae oppugnatio non cedebat ex voto, tum Daniae Rex iterum adamicas compositiones animum convertit. Nam cum Serenissimus et Celsissimus Dominus Elector Brandenburgicus, misso in Daniam Legato suo, injiceret mentionem de necessitate et utilitate bonae intelligemiae inter duo Regna septentrionalia, cum amica

forte cohortatione ad pacem colendam, ibi Rex Daniae peculiari scripto declaravit, se paratum esse reassumere ante inchoarum et aliquanto intervallo interruptum tractatus negotium. Quod cum Nobis fuit relatum, pristinam eamque constantem animi Nostri promptitudinem tam scripto erga Dominum Electorem Branden burgicum, quam renovatis mandatis ac procuratorio pro Residente Nostro in Dania agente testatam fecimus. Et quando quidem Regi Daniae propositum fuit non componere res, sed insidiari tempori et occasionibus, ideo primum in plenipotentia, quam Nostro Residenti transmisimus, et deinde in ipso tractandorum negotio omnes tergiversationum latebras aucupatus est. Plenipotentia autem a Nobis missa aptata erat negotio foederis, de quo agi coeptum fuit, ac propterea nullius vitii argui potuit. Quia tamen Commissarii Danici causabantur temporum et rerum mutationem, et ideo procuratorium ampliori forma, quam prius fuit, instanter urgebant, eidem eorum postulato, licet intentionem Daniae proderet, locum dedimus. Procuratorium ergo ad cum fere modum, ut Dani postulaverunt, edi curavimus, cum talibus mandatis ad Nostrum Residentem, ut si Rex Daniae salvis pactis Bromsebro ensibus de Anno 1645. vellet nunc praeter foederis conditiones, etiam certa conventione obliteratum ire ea, quae forte hoc bello Polonico contra leges pacis et amicitiae apud alios in Nostri praejudicium machinatus fuerat, Noster quoque Plenipotentiarius in eam pariter sententiam consentiret et curaret, ut pactorum conventorum consummatio et

publicatio in limitibus utrorum que Regnorum fieret. Quod si etiam iterum (ut circa abitum Nostruma Regno Nostro factum fuit) de gravaminibus tollendis, mentio a Danis injiceretur, contestaretur, Nos, accepta rei informatione velle remedium adhibere promptissimum; Et si ea contestatione non forent contenti, pactis inseri curaret, ut Commissiarii utrinque constituantur, qui in finibus Regnorum utriusque partis querelas examinarent et iis mederentur. In congressu ergo post commutatas Plenipotentias tentavit quidem Noster Residens, ut vestigiis et projectis ali quamdiu intermissis insisteretur, sed quia Danici Commissani diversum urgebant, et novam tractandi materiam proferebant, cum certis reservatis, se in hoc etiam voluntati eorum accommodavit, Praetendebatur autem a parte Daniae, urbem Gedanensem contra pacta Bromsebroensia vectigalium oneribus esse gravatam, et commerciorum cursum in mari Baltico turbatum; imo detrimenta magna illaca vectigalibus et reditibus Danicis, tam per commerciorum turbationem, quampropterea, quod Nostrates per incertas et commentitias certificationes telonia fraudaverint. Haec omnia etquae praeterea in jure fecialj de Regni Daniae supremo Aulae Ministro, Domino Corwiz Ulefeld, quem primum serenissima et potentissima Regina Christina, et deinde ejus exemplo Nos freti jure gentium et pactis duorum Regnorum, protectione Nostra Regia dignamur; ut et de tribus Parochus Angershusensibus aliisque ejus generis afferuntur, quandoquidem regnum Nostrum proprie concernunt, et operosiorem deductionem

requirunt, ideo ea alii tempori et uberiori explicationi reservamus. Hoc tantum coram Dilectione Vestra attigisse juvabit, Nos scilicet memores non modo supradictorum pactorum Bromsebroensium, sed commercii etiam, quod subditis Nostris cum Urbe Gedanensi jamdiu intercedit, tum, cum arma contra Poloniam stringere decrevimus, per Ministrum Nostrum Gedani agentem repetitis viribus ea omnia Civitati Gedanensi obtulisse, quae status ejus salutem, pristinam conservationem et florentem commerciorum usum concernerent, modo ipsa bello Polonico se non immisceret, nec ope et auxilio aliquo adesset hostibus Nostris. Ubi vero pro benevolis ejusmodi et omni praejudicio vaeuis oblationibus ludibria referebantur, et Civitas Gedanensis Poloniae motibus se ingerens ipso facto se quoque privabat tractatuum Bromsebroensium beneficio quoad Sueciam, tum equidem jussimus, ut classis nostra excubaret ad portum Gedanensem, sed nullo edito commerciorum praejudicio, nedum hostilitatis indicio. Quod vero in classis aliqualem sustentationem a commeantibus navibus poscebatur vectigal, adeo erat exiguum et moderatum, ut vix vectigalis nomine censeri possit. Quin imo, ubi animadvertimus hoc secus accipi ab Amicis Nostris, non modo classem eodem anno 1655. inde deduci fecimus, sed sequenti etiam anno 1656. d. 1. Septembris (ut supra relatum) dictam civitatem Gedanensem comprehendi pactis Elbingensibus. Quemadmodum vero Regi Daniae displicuit Renovatio foederis cum Generalibus foederati Belgii

Ordinibus, et propterea ab eo die id unice egit, ut ratificatione destitueretur; ita Magistratum quoque Civitatis Gedanensis, eo temeritatis adduxit, ut, cum pactorum Elbingensium usu atque adeo flore commerciorum gaudere nunc posset, belli aleam elegerit, et vices varias postea experta sit. Neque enim quisquam, nisi qui afrectibus suis indulget, affirmaverit, Nos postquam dicta Civitas omnes benevolentiae Nostrae vias et ipsum pactorum Elbingensium praesidium sprevisset, in jura gentium peccasse, vel vim aliquam naturae et commerciis (ut loquitur jus feciale Danicum) propterea intulisse, quod alveum Vistulae, qui Gedanum alluit, obstruere conati simus. Habet Vistula alterum ostium, idque grandius, quam Gedanense, adeo, ut et naturae et commerciis in Vistula adhuc salvus sit cursus: Neque Gedanensibus Nostra incepta aliter et diutius nocere poterunt, quam quatenus mala sua sibi ipsis accersere volent. Quod attinet ad gravamina, quae sive per fraudulentas certificationes, sive aliquo modo a Nostratibus invecta perhibentur, nunquam fuit mens Nostra, ut delicta relinquerentur impunita, et Daniae vel in minimo noceretur. Obtulimus Regi Daniae omnem possibilem satisfactionem, dummodo pactis, Nostraeque existimationi convenientibus modis res examinari et probari posset. Produxit etiam Noster Plenipotentiarius nominatim multos nostrorum subditorum, qui diversis et specificatis temporibus in Dania, nunc arrestis, nunc aliis modis contra expressa pacta afflicti sunt, et

adhuc omnis remedii et solatii expertes manent. Non exegimus a Rege Daniae, ut ex nostro solius praescripto, nullo adhibito legitimo examine, sive satisfactio praestaretur, sive etiam delinquentes punirentur. Pacta utriusque Nostrum modum agendi et conveniendi praescribunt. Ubi ergo Residens Nostervidit, praefinitam in pactis agendi rationem a parte Daniae in hoc casu non attendi; sed satisfactiones et assecurationes praeter aequum et satis imperiose postulari, eoque ipso imperi pacta Bromsebroensia et potissimum Nobis et Regno nostro tum acquisitas Provincias; Ad haec renovari a Rege Daniae jam dudum cum Archiepiscopali ejus charactere antiquatam praetensionem in Ducatum Nostrum Bremensem, odioque nostri et contra pacta Osnabrugensia et Bromsebroensia affligi Celsissimum Ducem Holsatiae, Socerum Nostrum charissimum, omniaque in Dania spectare ad bellum, ita ut nec dicti Nostri Residentis aequissimis rationibus neque Electoralis Brandeburgici Legati et pacis colendae mediatoris remonstrationibus officiisque locus reliquus esset ullus. Ibi tum Residens Noster de digressu suo ex Dania mentionem facit, atque ante abitum, iterum Regi et Senatoribus Daniae demonstrat, gravamina, quae utrinque allegantur, invecta contra pactorum tenorem, nec talia esse, legitimo examine adhuc probata sunt, convenientius per utriusque partis ad id constitutos Commissarios et redintegratos hosce tractatus sive in loco tertio, sive etiam in Regnorum Sueciae et Daniae confiniis, more ambabus gentibus ante hac usitato excuti et amicis

collationibus rationibusque componi. Visi sunt Rex et Senatores Daniae tunc abiturientis Nostri Residentis demonstrationi et proposito annuere et assentiri. Verum vix Regno Danico excesserat, cum tres nostrae eaeque egregiae et mercibus onustae naves, quae fretae pactis utrorumque Regnorum et sincerationibus Danorum, fretum Danicum pertransire volebant, ante belli clarigationem in Oresundio rapiuntur, et subditi nostri hostilem in modum habentur. Neque dubitamus, quin hostiles suos conatus contra Regnum nostrum postea ulterius extenderint. Quid in Imperio Romano nunc occeperint, indicant non modo Daniae jura fecialia, sed etiam ipsa arma et concitatio subditorum Nostrorum ad rebellionem. Inter armatae Daniae jura fecialia primo equidem loco ponitur, quod anno 1643. primum contra exemptionem Regi Daniae, tunc Archiepiscopo Bremensi, datam, Archiepiscopatus ejus armis Suedicis impetitus fuerit, et deinde quod contra Armistitii leges Bremervoerda fuerit a Suecis occupata, et tertio denique, quod contra promissa Commissariorum Suecicorum in Conventu Bromsebroensi, ut scilicet Archiepiscopatus restitueretur, postea dictus Archiepiscopatus, Episcopatus Verdensis Serenissimae Reginae et Regno Sueciae loco satisfactionis obvenerint. Quid hac enumeratione indigitatum velit Rex Daniae, utrum Archiepiscopatum sibi restitui, an alia ratione sibi satisfieri velit, non satis clare exprimitur. Si anno 1643. intra terminos exemptionis et expers motuum Danicorum mansisset, nemo hostilem pedem in Archiepiscopatum Bremensem intulisset.

Neque Officiales ejus legibus induciarum, quae stricti sunt juris, steterunt, atque propterea illis solis Bremervoerdae occupationem attribuat. Commissarii quoque Suedici in tractatu Bromsebroensi non nisi recommendationem rei (ut pacta ostendunt) in se susceperunt. Post ea in tractatu Osnabrugensi intervenit propositio de cedendis Archiepiscopatu Bremensi et Verdensi in Sueciae satisfactionem. Acta est res et ventilata satis diu in loco universalis tractatus, nomine et autoritate totius Imperii. Adfuit Archiepiscopi Bremensis Legatus, qui, quando impedire et irritum reddere non potuit, quod summis potestatibus sueto et legitimo modo, cum consensu eorum, quorum scire hoc, et in id consentire intererat, actum et transactum fuit, de condigna compensatione sui Domini agere coepit. Quae utique ab Imperio data fuisset, si vel ipse Archiepiscopus circa id tempus corona Daniae redimitus, eam habere voluisset, vel forte interessati, cessante jam charactere Ecclesiastico, ad tale quid praestandum obligati fuissent. Et relatum Nobis est, Ordines Regni Daniae non ante voluisse conferre Archiepiscopo Regni Daniae Coronam, quam ubi promisisset se velle dememinisse eorum omnium, quae ratione Archiepiscopatus Bremensis et Verdensis sibi accidisse imaginabatur, nec eorum causa posthac aliquid praetendere. Quicquid supra distorum invalidum censeat Rex Daniae, nullis tamen rationibus infirmaverit pacem Osnabrugis et Monasterii factam et conclusam, utpote quam omnes et singuli Imperii Romani Electores, Principes ac Status, conse quenter etiam Rex Daniae, ut Dux Holsatiae

non modo exhibitis ratificationibus, sed novissime etiam comitiali Constitutione Ratisbonensi, firmam, sartam et tectam esse jusserunt. Sub Comitiis quoque Ratis bonensibus, Serenissimam et Potentissimam Reginam Sueciae Christinam, ceu Ducem Bremensem et Verdensem compellavit Rex Daniae, ut opera ejus in dictis Comitiis, ordini et vicibus alternantium Principum insereretur. Et cum controversia de Civitatis Bremensis immedietate ad aulam Imperialem verteretur, et Regina Sueciae actorum testimonium contra nuper emanatum Imperiale Diploma a Rege Daniae peteret, suppeditatum utique fuit egregium attestatum, et ipsa cessatio Bremensis immedietatis in originali. Ex quo etiam Reges Sueciae gerimus titulum Ducum, Bremensis et Verdensis, a Rege quoque Daniae sine ulla contradictione Nobis datus est. Omittitur nunc equidem in jure feciali armatae Daniae, incuriane Typographi an mysterio aliquo Danico, non magnopere refert, cum scriptum illud, ut in multis aliis, ita in hac quoque parte samoso libello affine sit. Nulli certe alii usui prima haec inchoati belli ratio inservit, quam ad complendum numerum. Obtenduntur huic bello quinque potissimum causae justificatoriae, quarum tres priores manifesto quodam juris fuco illitae, contigere antequam nos rerum in Suecia potiremur; Duae vero postremae (ut ex supradictis liquido patet) non suppeditant armatae Daniae praetextum, nedum justam aliquam et necessariam inferendi belli causam. Quare cum ex hisce pateat, quibus simulationum involucris tectus, et velut velis quibusdam obtensus delitescere

voluerit Daniae Rex, usque dum in Nos ditionesque Nostras irruendi occasionem reperire posset, nunc vero arrnis suis et hostili oppugnatione ditionum Nostrarum transactioni Osnabrugensi et Monasteriensi pacique publicae per Imperium Romanum contravenerit, ipsoque jure et facto poenam fractae pacis ceu Imperii Princeps incurrerit. Ideo Dilectionem Vestram reliquosque Imperii Romani Electores, Principes et Status dictae transactionis consortes nunc decenter compellamus, et Dilectionem Vestram amice requirimus, velit pro sua parte et autoritate, qua in Imperio pollet, providere, ut ex praescripto Instrumenti Pacis et Constitutionum Imperii contra Regem Daniae ceu Imperii membrum, decernatur, et Nobis ad tuendas Nostras ditiones, contra injusta Regis Daniae arma, mature auxilia mittantur. Quod Nostrum postulatum ut consentaneum est dicto pacis instrumento, et pertinet ad conservandam pacem in Imperio; ita non dubitamus, quin Dilectio Vestra amore tranquillitatis et pacis publica hoc quantocyus ad desideratum finem promoveat, nobisque responsum impertiat. Quibus Dilectionem Vestram divinae custo diae commendamus prosperaque quaeque apprecantes. Dabantur Stetini die 7. Julii styl. vet. Anno 1657.

CCLXV. Literae OLIVERII, Protextoris Reipublicae Angliae, ad CAROLUM GUSTAVUM, Suecorum Regem, quibus Guilielmo Jepsono, Internuntio suo extraordinario summam fidem adhiberi rogat, 1657. Oliverius, Protector Reipubl. Angliae etc. Serenissimo ac Potentissimo Principi, Carolo Gustavo, Suecorum, Gothorum, Vandalorumque Regi, Magno Principi Finlandiae, Duci Esthoniae, Careliae, Bremae, Verdae, Stetini, Pomeraniae, Cassubiae et Vandaliae etc.

VIr Nobilissimus, Guilielmus Jepsonus, militum tribunus et Parlamenti nostri senator, cui hoc munus honori erit, quod Majestati Vestrae hasce literas dabit, certiorem eam faciet, quanta cum perturbatione ac dolore nuntium accepimus belli istius funesti inter Majestatem Vestram Daniaeque Regem coorti; quamque Nobis cordi ac studio sit, nullam Nostram operam aut officium praetermittere, quoad Deus facultatem dederit, ut huic ingruenti malo remedium aliquod mature afferatur, eaeque simul calamitates avertantur, quas inferri ex hoc bello Religionis causae communi necesse erit; hoc praesertim tempore, quo adversarii Nostri contra orthodoxae fidei professionem et professores cum consilia perniciosissima, tum vires arctissime conjungunt. Haec atque alia nonnulla permagni

ad utriusque gentis commoda rationesque publicas momenti adduxere Nos, ut hunc virum ornatissimum, Internuntii extraordinarii praeditum munere ad Majestatem Vestram mitteremus: Quem uti amice recipiatis, eique iis in rebus, quas cum Majestate Vestra Nostro nomine communicaverit, summam fidem adhibeatis rogamus; cum is sit, cujus fidei atque prudentiae Nos quoque plurimum tribuamus. Simul et illud petimus, ut Majestas Vestra Nostram erga se resque suas benevolentiam singularem, atque studium persuasissimum sibi habeat, cujus Nos argumenta certissima per omnem occasionem et propenso animo et officiis paratissimis praebebimus.

CCLXVI. Literae fiduciariae, Guilielmo Jepsono, Legato suo Extraordinario, ab OLIVERIO, Anglicanae Reipublicae Protectore, ad FRIDERICUM WILHELMUM, Electorem Brandenburgicum datae, 1657.

CUm ea sit Celsitudinis Vestrae singularis virtus et pace et bello terrarum orbe toto jam clata, ea magnitudo animi atque constantia, ut amicitiam Vestram omnes fere Principes Vicini ambiant, amicum et socium nemo fideliorem sibi aut constantiorem cupiat, ut Nos quoque in eorum numero esse intelligatis, qui de Vobis Vestrisque egregiis de Republica Christiana meritis quam optime quamque praeclare sentiunt, Nobilissimum Virum Guilielmum Jepsonum, tribunum militum, et Parlamenti Nostri Senatorem ad Nos misimus, qui Vobis nostro nomine et plurimam salutem dicat, et rebus Vestris felicitatem omnem ominetur atque exoptet, Nostram denique benevolentiam summumque studium erga Vestram Serenitatem verbis amplissimis exponat: eique proinde fidem, iis in rebus, de quibus Vobiscum egerit,

eandem habeatis rogamus, ac si a Nobismetipsis testata omnia atque confirmata coram essent.

CCLXVII. Literae Commendatitiae ab OLIVERIO, Protectore Reipublicae Angliae, pro Guilielmo Jepsono, Internuntio suo ad Sueciae et Regem Extraordinario ad CIVITATIS BREMENSIS CONSULES ET SENATUM scriptae, 1657. Oliverius Protector Reipublicae Angliae, Amplissimis Civitatis Bremensis Consulibus ac Senatoribus S. P. D.

QUi Noster animus erga Vestram Civitatem, quaeque benevolentia, cum propter puriorem apud Vos Religionis cultum tum etiam propter

urbis celebritatem sit, et sensistis alias, et quoties facultas dabitur sentietis. Nunc cum ornatissimus Vir, Guilielmus Jepsonus, tribunus militum et Parlamenti Nostri Senator, ad Serenissimum Regem Sueciae per Urbem Vestram Oratoris munere instructus iter faciat, hoc tantum in praesentia voluimus, ut et Vos ille peramanter perque amice Nostro nomine salutet, et si quid acciderit, in quo Vestra ope atque amicitia usus sibi esse possit, id uti a Vobis pro Nostra necessitudine peteret. Qua in re non magis defuturos Vos esse confido, quam de Nostro erga Vos amore singulari ac studio dubitare debetis.

CCLXIIX. Literae ejusdem cum proxime praeinsertis argumenti ab eodem OLIVERIO, Anglicanae Reipublicae Protectore, ad SENATUM HAMBURGENSEM exaratae, 1657.

CUm Vir Ornatissimus Guilielmus Jepsonus, tribunus militum, et Parlamenti Nostri Senator, ad Suecorum Regem Serenissimum a Nobis missus Vestram per urbem iter faciat, in mandatis dedimus, uti Vos quoque ne praeteriret Nostro nomine insalutatos; neque non rogatos, ut si qua in re Vestra autoritate, consilio aut praesidio opus sibi esse judicaverit, ei, quibus rebus potestis, praesto esse velitis. Id quo libentius feceritis, eo majorem a Nobis iniisse Vos gratiam intelligetis.

CCLXIX. Literae paris cum immediate praecedentibus commstis, ab OLIVERIO, Angliae Reigublicae Protectore,

GUilielmus Jepsonus, Vir Nobilissimus, militum tribunus et Parlamenti Nostri Senator ad Serenissimum Suecorum Regem ab urbe Vestra haud longe castra habentem publico munere ornatus proficiscitur. Quapropter ei per urbem Vestram aut ditionem iter facienti, ut omni adjumento, si opus erit, atque praesidio, pro Nostra amicitia atque commercio, adesse velitis rogamus. De caetero et salutatos Vos esse Nostro nomine peramice volumus, deque Nostro ergo Vos propenso animo ac voluntate esse persuasissimos.

CCLXX. Literae OLIVERII, Protectoris Reipublicae Anglicanae, ad CONSULES et SENATORES HAMBURGENSES, quibus eos, ut Philippum Meadowe, Oratoris a se ad Regem Daniae munere instructum, sibi magnopere commendatum habeant, blande compellat, 1657. Oliverius, Protector Reipubl. Angliae etc. Amplissimis Civitatis Hamburgensis Consulibus ac Senatoribus S. P. D.

QUi hasce ad Vos literas perfert, Philippus Meadowe, Oratoris munere a Nobis instructus, ad Serenissimum Daniae Regem, per urbem Vestram proficiscitur. Eum, si quid erit, in quo Vestram autoritatem adjumento sibi fore aut praesidio existimaverit, commendatum Vobis magnopere volumus. Nostraque commendatio quo solet esse apud Vos pondere, eodem uti nunc sit rogamus; Vobis vicissim, si quid ejusmodi occurrit, non defuturi.

CCLXXI. Literae OLIVERII, Protestoris Reipublicae Angliae, ad FRIDERICUM III. Ducem Holsatiae Gottorpiensem, a quo, ut Guilielmum Jepsonum, Internuntium suum ad Sueciae Regem Extraordinarinum, tuti per ditiones suas commeatus beneficio dignari velit, obnixe contendit, 1657. Oliverius, Protector Reipubl. Angliae etc. Serenissimo Principi Frederico, Haeredi Norwegiae, Duci Slesvici, Holsatiae, Stormariae, Ditmarsiae, Comiti in Oldenburg et Delmenhorst.

MIssus a Nobis vir domi Nobilis Guilielmus, Jepsonus, militum tribunus et Parlamenti Nostri Senator, ad Serenissimum Suecorum Regem, quod paci communi reique Christianae felix faustumque sit, legationem obit. Ei inter alia negotium dedimus, ut cum in itinere salutem plurimam Serenitati Vestrae Nostro nomine dixisset, pristinamque Nostram benevolentiam et constantissima studia significasset, ab ea quoque peteret, ut autoritare Vestra munitus iter tutum atque commodum habere per Vestram ditionem possit. Quo beneficio Celsitudo Vestra Nos Nostraque vicissim officia majorem in modum demerebitur.

CCLXXII. Literae OLIVERII, Protectoris Reipublica Angliae, ad FERDINANDUM II. Magnum Hetruriae Ducem, quibus eum, ut Guilielmum Ellum, ob facinus in Turcas patratum in custodiam tradi, et navem istis subductam restitui quantocyus curet, amice requirit, 1657. Oliverius, Protector Reipublicae Angliae etc. Serenissimo Principi Ferdinando, Magno Duci Hetruriae.

OStendit Nobis per libellum supplicem Societas mercatorum Nostrorum, qui ad oras mediterranei maris Orientalis negotiantur, praefectum quendam navis Lodoviculi; sive Anglice The Little Lewis, nomine Guilielmum Ellum, cum Alexandriae in Egypto esset, conductum a Satrapa Memphitico, ut oryzam, saccharum et caphiam, ipsius Turcarum Principis in usum Constantinopolim aut Smyrnam comportaret, classi se Ottomannicae in itinere subduxisse, et contra datam fidem navis totum onus Livurnum avertisse: ibi praeda potitum nunc agere. Quod facinus, pessimi sane exempli, cum Christianum nomen probro, mercatorum fortunas degentium sub Turca direptionis periculo objiciat, petimus a Celsitudine Vestra, ut illum hominem comprehendi, et in custodiam tradi, navemque et bona retineri jubeat, quoad significatum a Nobis erit curasse Vos res illas Turcarum Principi reddendas. Vestrae Celsitudini sicubi

CCLXXIII. Literae OLIVERII, Protestoris Reipublicae Angliae, ad FRIDERICUM WILHELMUM, Electorem Brandenburgicum, cujus in servando foedere cum Svecorum Rege inito constantiam, nullis technis labefactari gnarum, dignissimis laudibus depraedicat, 1657. Oliverius Protector Reipublicae Angliae etc. Serenissimo Principi ac Domino, Domino Friderico Wilhelmo, Marchioni Brandenburgensi, Sacri Romani Imperii Archicamerario ac Principi Electori, Magdeburgi, Prussiae Juliae, Cliviae, Montium, Stetini, Pomeraniae, Cassubiorum Vandalorumque, nec non in Silesia Crosnae et Carnoviae Duci, Burggravio Norinbergensi, Principi Halberstadii et Mindae, Comiti Marcae et Ravensbergi, Domino in Ravenstein.

ALteris ad Celsitudinem Vestram literis per Oratorem Nostrum Guilielmum Jepsonum aut redditis aut brevi reddendis Legationis ipsi a Nobis mandatae fidem fecimus; idque sine vestrarum

Virtutum aliqua mentione Nostraeque erga Vos benevolentiae significatione facere non potuimus. Verum ne cuiquam Vestra de rebus Protestantium egregie merita, quae summa omnium praedicatione celebrantur. Nos obiter tetigisse tantum videamur, resumendum Nobis nunc idem argumentum, Nostraque officia non libentius quidem aut animo propensiore, aliquanto tamen prolixius deferenda Serenitati Vestrae censuimus. Et merito sane, cum ad aures Nostras quotidie perferatur, fidem Vestram atque constantiam omnibus tentatam machinis, sollicitatam technis, labefactari tamen et ab amicitia fortissimi Regis ac socii nullo modo posse dimoveri: idque cum eo loco Svecorum res nunc sint, ut in retinenda eorum societate Celsitudinem Vestram Reformatae potius Religionis causa communi, quam suis commodis duci manifestum sit: cumque hostibus vel occultis vel jam prope imminentibus cincta undique et pene obsessa sit, copiae ut sint validae, non tamen sint maximae, ea tamen firmitate animi ac robore esse, eo consilio ac virtute imperatoriae, ut una Vestra voluntate niti totius rei summa ac moles bellique hujus maximi exitus pendere videatur. Quapropter nihil est, quod dubitet Celsitudo Vestra, quin de amicitia Nostra summoque studio polliceri omnia sibi possit; qui vel ipsi ab omni laude derelicti Nobis videremur, si praeclara ista fide atque constantia, caeterisque Vestris laudibus minus delectaremur, aut Vobis ipsis communi Religionis nomine minus deberemus. Quod si rebus ab ornatissimo Viro Joanne Friderico Schlezer Consiliario et Oratore apud Nos Vestro propositis respondere, pro eo ac

studemus, hactenus non potuimus, (quanquam is omni assiduitate ac diligentia id agit atque contendit) conditioni rerum Nostrarum hoc velit imputare Celsitudo Vestra rogamus; sibique imprimis persuadere, nihil esse Nobis antiquius aut optatius, quam ut Vestris rationibus cum Religionis causa tam conjunctis usui quam plurimum atque subsidio esse possimus. Interim tam clara virtus ac fortitudo ne ullo tempore deficiat aut opprimatur, dignave laude aut fructu careat, Deum optimum maximum precamur

CCLXXIV. Literae OLIVERII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad DUCEM SENATUMQUE REIPUBLICAE VENETAE, a quibus Thomam Galileurae, strenuam ipsis operam navando per Turcas captum, ut e gravissima servitute redimi, et debitum ipsi quocunque nomine aes confestim exsolvi curent, impense efflagitat, 1657. Oliverius, Protector Reipublicae Angliae etc. Serenissimo Duci ac Senatui Reipublicae Venetae.

NUntii rerum Vestrarum contra Turcas felicissime gestarum tam crebri ad Nos perferuntur,

ut Nobis non saepius ulla de re ad Vos scribendum, quam de insigni aliqua victoria gratulandum sit. Hanc recentissimam et Reipublicae Vestrae quam maxime laetam atque opportunam cupimus, et quod gloriosissimum est, Christianorum omnium sub Turca servientium quam maxime liberatricem. Nominatim Thomam Galileurae navis, cui Nomen The Relief, olim praefectum, Serenitati Vestrae ac Senatui, tametsi non nunc primum, nunc tamen eo libentius, quo latiori tempore, quinquennalem captivum commendamus. Ei cum a Vobis imperatum esset, ut cum navi sua Reipublicae Vestrae operam navaret, solus cum multis hostium triremibus congressus, nonnullas depressit magnamque stragem edidit; tandem combusta navi captus vir fortis, deque Veneta Republica tam bene meritus, quintum jam annum in misera servitute Barbarorum degit. Unde se redimat, facultatum nihil est; nam quicquid erat, id a Celsitudine Vestra et Senatu, vel navis vel bonorum, vel stipendii nomine deberi sibi ostendit. Verum ut facultates non deessent; hostes tamen non alia lege dimissuros se eum profitentur, quam si suorum aliquis, qui illis in pretio aeque sit, permutetur. Petimus itaque magnopere a Vestra atque Senatus Celsitudine Serenissima, petit per Nos senex miserrimus, captivi pater, moeroris et lachrymarum plenus, quae Nos quidem permoverunt, ut primum, quoniam ex tot prosperis praeliis Turcarum tanta Copia captorum Vobis est, unum aliquem ex eo numero, quem illi accipiant, hostem Vestro milite fortissimo, Nostro cive, senis moestissimi filio unico, commutare velitis. Deinde ut quod

stipendii, vel aliis nominibus ipsi a Republica debetur, id quam primum velitis Patri aut procuratori ipsius annumerandum curare. Priori quidem rogatu Nostro, vel potius aequitate Vestra effectum est, ut statim recognita, computatisque rationibus constitutum esset, quid debeatur: verum illam supputationem, urgentibus fortasse aliis negotiis, nulla solutio secuta est. Nunc miseri conditio dilationem salutis diutius non fert: eum, si omnino salvum vultis, danda opera est, ut squalore carceris teterrimo quam primum liberetur. Id sine mora, sine hortatu etiam Nostro humanissima voluntate Vestra facturos Vos esse confidimus: quandoquidem justitia, moderatione, atque prudentia non minus quam belli gloria victoriisque floretis: atque ut diutissime floreatis, devicto hoste potentissimo, Deum Opt. Maximum precamur.

Celsitudinum Vestrarum Westmonasterio ex Aula Nostra, die - Octobr. Anno Domini 1657.

CCLXXV. Literae OLIVERII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad GENERALES FOEDERATI BELGII ORDINES, quibus Guilielmum Nuport, Oratorem eorum, omni praeconiorum genere dignissimum, muneri sibi injuncto plene satisfecisse testatur, 1657.

REdit ad Vos vir illustrissimus Guilielmus Nuport, Legatus Vester, annis jam aliquot apud Nos extraordinarius, sed ita redit, petito ad tempus duntaxat a Vobis commeatu, ut eum brevi reversurum speremus. Ea enim est fide, vigilantia, prudentia, aequitate apud nos in suo munereversatus, ut majorem in uno quoque genere virtutem ac probitatem, neque Nos desiderare in Legato Viroque optimo neque Vos possitis; eo animo ac studio ad pacem inter Nos et amicitiam sine fuco et fraude conservandam, ut illo hanc legationem obeunte, quid inter Nos offensionis aut scrupuli suboriri queat, aut pullulare non videamus. Et discessum sane ejus molestiore animo ferremus, hac praesertim rerum ac temporum inclinatione, nisi persvasissimum Nobis hoc esset, neminem melius posse aut fidelius vel rerum utrobique statum, vel Nostram erga Celsitudines Vestras benevolentiam, studiumque integrum coram exponere. Quapropter hunc ut virum undiquaque praestantissimum deque Republica et sua et Nostra optime metitum benigne accipere redeuntem velitis rogamus: sicuti et Nos verissimo Nostrarum laudum testimonio ornatum abeuntem dimisimus prope inviti. Deus ad ipsius gloriam Ecclesiaeque praesidium

Celsitudinum Vestrarum Westmonasterio ex Aula Nostra, die-Novembris Anno Domini 1657.

CCLXXVI. Literae fiduciariae ab OLIVERIO, Protectore Reipublicae Angliae, ad GENERALES FOEDERATI BELGII ORDINES, Georgio Duningio, apud eosdem Oratoris functionem obituro, traditae, 1657. Oliverius Protector Reipublicae Angliae etc. Excelsis et praepotentibus Dominis Foederati Belgii Ordinibus, S. P. D.

GEorgius Duningius Vir Nobilis, Nobis est multis ac variis negotiis summa fide, probitate ac solertia perspectus jam diu et cognitus. Eum ut apud Vos Oratoris munere fungatur, mittendum censuimus, mandatisque Nostris amplissime instruximus. Eum itaque amico, ut consuevistis, animo recipiatis rogamus, et quoties habere se significaverit, quod Nostro nomine Vobiscum Excelsis Ordinibus agat, amice audire, fidemque adhibere; et quae Vos vicissim communicanda Nobis censebitis, ea omnia sicuti recte potestis, perinde ac si Nos ipsi coram essemus, ei committere

velitis. De caetero Vobis Vestraeque Reipublicae ad Dei gloriam Ecclesiaeque praesidium secundas res omnes ex animo precamur.

Celsitudinum Vestrarum Westmonasterio ex Aula Nostra, die - Decembr. Anno Domini 1657.

CCLXXVII. Literae ejusdem cum proxime praeinsertis argumenti, ab eodem OLIVERIO, Anglicanae Reipublicae Protectore, ad ORDINES HOLLANDIAE datae, 1657. Oliverius Protector Reipublicae Angliae etc. Excelsis et praepotentibus Ordinibus Hollandiae S. P. D.

CUm ea Nostrae Reipublicae cum Vestra intercedat necessitudo, ea sint utrinque negotia, ut sine Oratore atque Interprete vel hinc vel inde misso res tantae ad utilitatem utriusque gentis constitui commode vix possint, ex usu communi fore arbitrati sumus, ut Georgium Duningum Virum nobilem, multis ac variis negotiis summa fide, probitate ac solertia spectatum jam diu Nobis et cognitum eo munere instructum mitteremus: qui Nostro nomine apud Vos maneat, iis maxime officiis intentus, quibus Nostra amicitia sarta tecta conservari posse quam diutissime videatur. Hac de re cum ad excelsos et praepotentes Ordines scripsimus, tum Vos quoque, qui in Provincia Vestra

summae rei praesidetis et foederati Belgii tanta pars estis, certiores faciendos per literas duximus; ut et Nostrum Oratorem ea ratione, qua convenit, accipiatis et quae ille cum Excelsis Dominis Ordinibus transegerit, ea Vobis persuadeatis peraeque firma ac rata Nos esse habituros, ac si ipsi rebus transactis coram interfuissemus: Deus consilia Vestra et facta omnia ad gloriam suam et Ecclesiae pacem dirigat.

Vestrarum Celsitudinum praepotentium Westmonasterio ex Aula Alba die - Decembr. 1657.

CCLXXVIII. Literae OLIVERII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad FERDINANDUM II. Magnum Hetruriae Ducem, cui cumulatissimas perfert grates, quod postulatis suis de captivando Guilielmo Ello agentibus tam facile annuerit, ac ut Turcis, navem furto ereptam, dicto autem Ello, quo voluerit, abeundi libertatem restitui jubeat, peramanter ab eo contendit, 1657. Oliverius Protector Reipublicae Angliae etc. Serenissimo Principi, Ferdinando, Magno Duci Hetruriae.

PErmagnam Nobis attulere voluptatem literae Celsitudinis Vestrae decimo Novembr. Florentia

datae; in quibus benevolentiam erga Nos Vestram eo vidimus perspectiorem, quanto res ipsae verbis, facta promissis certiora benevolentis animi indicia sunt: quae nempe rogavimus Celsitudinem Vestram, juberet illum navis Lodovici parvi praefectum Guilielmum Ellum, qui fidem Turcis datam turpissime fregerat, et ipsum comprehendi, et navem cum mercibus in portu retineri, quoad Turcarum quae essent redderentur, ne nomen Christianum per istiusmodi furta labem aliquam susciperet, ea omnia et summo quidem studio, quod satis intelligimus, scripsit Celsitudo Vestra se praestitisse. Nos itaque cum pro accepto beneficio gratias agimus, tum hoc porro nunc petimus, quandoquidem satisfactum iri Turcis mercatores in se receperunt, ut et praefectus ille custodia liberetur, et navis cum mercibus quamprimum dimittatur; ne Turcarum forte rationem potiorem, quam Nostrorum Civium habuisse videamur. Interim Celsitudinis Vestrae spectata voluntate erga Nos singulari, et sane gratissima sic libenter fruimur, ut ingratitudinis notam non recusemus, nisi pari promptitudine Vobis vicissim gratificandi occasionem quam primum dari Nobis exoptamus, ex qua Nostram quoque in reddendis officiis promptitudinem animi rebus ipsis erga Vos demonstrare possumus.

Celsitudinis Vestrae Westmonasterio ex Aula Nostra, die - Decembr. An. Dom. 1657.

CCLXXIX. Literae LEOPOLDI, Hungariae et Bohemiae Regis ad PHILIPPUM IV. Hispaniarum Regem, quibus Parentem suum, gloriosissimae memoriae, jam olim sedandis bellorum per Regna borealia enatis motibus avide intentum fuisse, nec jamdum operi isthuic consummando alieno mediatore opus esse, modo Svecorum Regi pacis negotium vere curae cordique sit, demonstrat, 1657. P. P.

DIligenter et diffuse Nobis retulit Serenitatis Vestrae Orator ad Aulam Nostram Residens Marchio de la Fuente, quo studio et affectu eadem Serenitas Vestra se in restaurationem pacis non magis inter se et Regem Franciae Christianissimum reconciliandae, quam in toto Christiano Orbe stabiliendae et assecurandae, tum imprimis in ea, quae ad asserendas quoque in illa rationes nostrae quietis et securitatis pertinet, impendat, nec poterat sane ad implendam plene fiduciam, de affectu erga nos Serenitatis Vestrae quidquam accidere jucundius, quam quod ab eadem vota et desideria aeque totius Christianitatis, e tam diuturnis et calamitosis bellis ad universalem et stabilem tranquillitatem anhelantis, ac nostra non secundari, sed praeveniri videmus. Sicut igitur eo nomine Serenitati Vestrae immortalis ab universis bonis debetur laus et gloria: ita nos imprimis pro tam pio, sanctoque zelo eidem immensas habemus gratias optime sperantes, quandoquidem memoratus Christianissimus Rex eundem se quoque scopum spectare tam sancte profitetur, jamque adeo communi inter Vestram et modo dicti Christianissimi Regis Serenitatem consilio statutum

est, eo fine eademque opera per literas suas apud partes in Regionibus Borealibus belligerantes, eorumque omnes peraeque foederatos se interponere, fore, ut divina bonitas, optimam hanc intentionem sua clementia felicitet. Nec est sane, quod vel saepe dictus Rex Christianissimus vel quisquam alius, de nostro in eundem finem studio dubitet, aut ullum de nostris et caeterorum foederatorum operationibus bellicis in Pomerania Sveciae sinistram opinionem concipiat, nam ut nil de eo dicamus, quod juste et necessario Dilectio et Majestas quondam Colendissimi Domini patris Nostri gloriosissimae memoriae (invito tamen et tarde) postquam nimirum sua ad restaurationem pacis, optimo animo oblata interpositio, locum apud Regem Sveciae non invenit, vicino, amico, cognato et foederato Poloniae Regi, contra pacta induciarum, inter se et dictum Regem Regnumque Sveciae adhuc durantium, sed et Osnabrugensis fidem (cui ipse Polonus utraque paciscentium parte optante et postulante inclusus erat) nulla ex se data causa, cum, si quid, quod nugatur, a Rege Fratre, proximo antecessore suo (durante bello Germanico) contra inducias commissum fuisset, id vel morte ejusdem, vel amnistia Osnabrugensi obliteratum, vel ex induciarum lege componi oportuerit, sed occasione nimirum pro causa ex afflictissimo regni statu arrepta, praecipitato bello, insuperque posthabita Imperatoris et Imperii autoritate Polono ex ipsis Sacri Rom. Imperii ditionibus invadi se conquerenti et ex antiquissimorum per manus traditorum foederum pactis, auxilium flagitanti succurrere statuerit: Tum etiam, quam cautis et moderatis, tametsi non necessariis legibus et

limitibus eum succursum definierit; demum, ut praetereamus etiam, postquam ejus belli onus in Nos rediit, quam non belli magis, quam pacis promotionem jam inde ab ipso regiminis Nostri exordio quaesierimus, id quod solennis, jam a sesqui anno, eo fine in Poloniam cum requisitis adornata de misse legatio abunde testatur. Non videmus sane, quam reprehensionem apud quemquam, nedum apud Christianissimum Regem habere debeat, quod Nos tandem, ad instantiam foederatorum Nostrorum una cum iisdem, arma etiam Nostra jn Pomeraniam transtulerimus, et in eadem hactenus teneamus, cum tam idem Christianissimus, quam Sveciae quoque Rex art. 2. ejus colligationis (quae 14. et 15. Augusti, anni proxime praeteriti, per ipsos cum Nostris quibusdam, et sacri Imperii Principibus et Statibus inita fuit) haud illicitum sibi velint, si quis eorum in ditionibus suis invasus fuerit, etiamsi deinde invasor a vi destiterit, et ex invasis Regionibus se receperit, eundem tamen in suis ditionibus persequi, nec inde nisi justa satisfactione de non ulterius turbando accepta recedere non teneri, praesertim cum arma Svecica, etiam pace cum Rege Daniae semel facta, et ex parte ejusdem Dani executioni demandata, non reddere tamen Holsatica feuda Imperi alia sed novi inde belli fulcimentum sumi videremus. Nec difficilius refelletur id, si quis querelari velit, (ficuti Regios Svecicos ministros conqueri intelligimus) quod vel in plenipotentia vel in Salvis Conductibus Nostris, caeteroquin a Nobis jam pridem ad formam, ab ipsis Svecis approbatam expeditis, Serenissimo Regi Poloniae etiam titulus regni Sveciae attributus, vel mediatio etiam Regis Christianissimi a Nobis acceptata non fuerit, cum de eo quod ratione formae, quoad dictum titulum inter illos conventum erat, plane nihil Nobis tum constiterit, etsi quid in hac vel illa commissum fuerit, de eo, jam ante multos menses, quando Instrumentorum Nostrorum copia publice fuit edita, moneri potuerimus vel debuerimus, cum non minus tunc, quam nunc id, quod ea ratione petitur, supplere parati semper fuerimus; recusandae autem dictae Mediationis Gallicae complures et gravissimas hinc causas habuerimus, ac nec dici tamen possit, quod ex causa modo dictae recusationis Nostrae ulla

tractatui mora injecta sit. Quod vero in salvis Conductibus lacuna, sive spatium vacuum, loco (quisquis ille tandem congressui Plenipotentiariorum fuisset destinatus) exprimendo relictum, indifferentiam potius et promptitudinem Nostram ad promovendos tractatus, quam id, quod adversarii volunt, demonstrat: ejusdem etiam generis est illud, quod ex subscriptione Substituti Vice-Cancellarii Comitis de Wolckenstain objicitur, cum nimirum incapaci, ob valetudinem ad subscribendum Cancellatio, e de causa expeditionis nonnihil immutari Instrumenta adeoque promotioni negotii tantopere nobis desiderati, nec minimam quidem moram injici voluerimus. Quibus quidem omnibus, ita uti diximus, se se habentibus, non minus quam dictus Colendissimus Dn. pater noster contestatus professusque semper fuit, et Nos sincere, constanterque contestamur et profitemur, nec a Nobis quibuscunque viis aliud quaeri quam honestam et stabilem pacem, nec quicquam fieri optatius, quam si hac pace septentrionali, ipsa universalis pax plene compleri possit, adeo ut quam gloriam saepe dictus Colendissimus pater Noster tractatibus Monasteriensibus, et postea usque ad pientissimum excessum suum tam avide studio seque sectatus est, sed assequi non potuit, ejus Nos partem (probata opere ipso optima voluntate Nostra) vindicare Nobis possimus. De qua quidem voluntate Nostra cum Serenitati Vestrae probe constet, gratum Nobis erit, ut quam maxime sic de ea alios quoque ac praecipue Regis Christianissimi Serenitatem securam fecerit. Quod superest libenter videbimus, si Serenitas Vestra una cum supra memorato Rege Christianissimo negotium interpositionis praedictae quantocyus suscipiat, et ad optatum finem perducat, qui de caetero eidem Serenitati Vestrae affectum benevolum nepotis et fratris quam amantissime conservantes, eidem omnia ex animi voto optamus. Viennae die 16. Decembr. 1657.

SUPPLEMENTUM AD PARTEM PRIMAM.

(I.) Literae CAROLIV. Rom. Imperatoris ad JOHANNEM OSNABRUCENSEM Camerae Imperialis Spirensis Praesidem ATQUE ASSESSORES, quibus ipsis se in Hispaniam animum corpusque necessaria quiete reficiendi causa iturum Imperii administrationem Ferdinando, Roman. Regi commisisse nuntiat, illosque ut eidem decenter obsequi et tanquam justitiae Patroni suum cuique tribuere haud obliviscantur, clementissime hortatur, 1556. P. P.

QUandoquidem in longo tempore singularibus evidentibus atque honestis rationibus Nos impellentibus, maxime vero propter extremam decursamque aetatem, perpetuam indiesque crescentem molestissimam infirmitatem, qua summopere afflicti, attenuati, exhausti et omnibus corporis viribus debilitati sumus, manifesta valetudinis ratione id exigente, in filii Nostri dilecti Philippi Regis Hispaniarum et Angliae, Regnum Hispanicum, melioris commoditatis ergo, Deo opitulante, nos conferre constituerimus, atque ejus propositi executioni inhaerentes jam jamque ab omnibus rebus, instructi simus. Ne itaque in Nostra absentia aut imbecillitate quid detrimenti (quod Deus avertere

dignetur) Imperio accidat, e re cum primis esse duximus, huic aliisque periculis pro virili maturo consilio occurrere atque providere, quo sacrum Imperium ejusque gravissima negotia et causae etiam in absentia Nostra recte administrentur, deliberentur, tractentur et expediantur; ideoque ex fraterna atque benevola fiducia, quam de Nostro Dilecto Fratre, Ferdinando, Romanorum Rege, habemus, ei (utpote qui absque eo ordinaria Electorum Imperii electione proximus Noster successor in Imperio constitutus est, cuique Nobis deficientibus Administratio et Gubernatio Imperii immediate et absque ulla contradictione competit) in Nostra absentia liberam plenam nullisque limitibus atque conditionibus circumscriptam administrationem et gubernationem Sacri Imperii, in generalibus atque specialibus causis ac omnibus, quae Romanorum Imperatori atque Regi ratione officii, conditionis, dignitatis et amplitudinis, de jure, consuetudine et aequitate competunt, tradidimus atque commisimus. Id quod ex Germania discessuri Vobis significare et simul tanquam Nostris ac sacri Imperii fidelibus ministris salutem nostram nunciare voluimus: hoc ipso benigne atque diligenter petentes, ut vos, consideratis his in futurum, ut hactenus, gloriam Dei atque Justitiam prae oculis habeatis, eamque nulli denegatam aequabiliter administretis, nec vos quenquam vel quicquam in mundo ab hoc averti, excludi atque praepediri patiamini, et dicto nostro dilecto Fratri Romanorum Regi in omnibus ac singulis non minus quam Nobis, si praesentes essemus, fideles, obedientes

atque morigeri sitis; eum tanquam Vestrum Ducem ac caput revereamini; ad eum, ut Romanorum Regem (cui hisce vos subjectos volumus) re exigente, confugiatis, a sua Dilectione convenientia auxilia atque consilia petentes. Vicissim quoque sua Dilectio vos benigne commendatos habebit, et convenienter in causis justis tuebitur, proteget atque defendet, omniaque suscipiet atque faciet, quae publica justitia ac vestra necessitas atque conditio requiret, prout id a sua Dilectione fraterne petivimus, eique summa diligentia injunximus. In hoc, praeterquam quod id vos decet, praestatis nobis officium pergratum nostra clementia remunerandum. Quod si etiam in futurum Vobis universis aut singulis clementiam cum rerum vestrarum promotione declarare poterimus, obedientiae Vestrae Sacro Imperio praestitae perquam benevole recordabimur, eamque benigna gratitudine agnoscemus. Gandavi 27. Augusti, Anno 1556.

(II.) Literae FERDINANDI I. Rom Imperatoris, ad JULIUM, Episcopum Naumburgensem, caeterosque in colloquio Wormatiensi congregatos collocutores quibus ipsos qua ratione dissidia inter utriusque Religionis Theologos exorta commode componi, et dictum colloquium, ad exoptatum perduci finem queat, clementer edocet, 1557. Ferdinandus Dei gratia Romanorum Rex semper Augustus.

LIteras Venerabilitatis tuae, Praesidens, satis longas, quarum datum erat dies XXVII. Octobris proxime praeteriti, accepimus, ex iisque controversias et dissensiones; quae primum inter ipsos Augustanae Confessionis socios Colloquutores et adjunctos ortae sunt, deinde etiam tum hac, tum aliis praeterea de causis inter Colloquutores et Adjunctos antiquae Nostrae Religionis ex una et Augustanae Confessionis deputatos Colloquutores et adjunctos ex altera partibus inciderunt, et eo usque processerunt, ut instituti Colloquii cursum interruperint et remorentur: insuper Venerabilitatis Tuae supplicationem, subjecte enixeque petentis, ut Nos prima quaque occasione, quid cum de his jam natis contentionibus, tum etiam in commune si colloquium hoc diutius duraturum sit, et ejusmodi controversiae plures inciderent, de quibus inter assessores utriusque partis votando non posset conveniri, et a Venerabilitate tua nomine Nostro agendum sit, clementer responsione et resolutione significare velimus, clementissime per omnia cognovimus. Et quidem has contentiones graviter molesteque intelleximus, vellemusque, ut summo quoquo studio adhibito praecaveri potuissent: nec dubitamus, quin Venerabilitas tua omnem lapidem moverit, quo praedictas contentiones averteret et amoliretur, nec ea in re fidei et diligentiae suae defuerit. Quandoquidem autem id fieri non potuit, et Nobis vero super memoratis controversiis qualemcumque nunc declarationem

facere grave et intempestivum videtur (sicuti tuamet Venerabilitas et Vos caeteri, quantum ex scriptis vestris ad Nos missis colligere possumus, ipsi cogitare habetis:) tamen nihil gratius Nobis accidere potuisset, quam ut pars utraque nupero Recessui Imperiali Ratisponensi fideliter obtemperavissent, deque Articulis Christianae Nostrae fidei, doctrinae et religionis, fructuose, christiane et concorditer, juxta formam, modum atque ordinem ab ipsis colloquentibus et Adjunctis Nostrae antiquae Religionis et Augustanae Confessionis conventum et accordatum, egissent, aut etiamnum agerent, in totoque negotio sic maxime versarentur, ut in primis honor et gloria Catholicae Christianae veritatis, dilectionis proximi et communis concordiae atque unitatis quaereretur et promoveretur, considerato, quod opera hujus tam gravissimi negotii non solum temporalis utilitas, verum etiam animarum salus et beatitudo procurari possit. Quae etiam causa Nos movit, ut ipsius Colloquii institutionem et celebrationem, quo potuimus studio promoverimus, impensasque et sumptus quarundam personarum ad id delegatarum in Nos receperimus, eosque in posterum quoque ad promovendam desideratissimam unitatem et conciliandam sanctam Nostram Religionem ferre ac suppeditare prompti paratique clementissime simus, Quamobrem non potuimus nec voluimus, quin Venerabilitatem tuam et Vos hisce literis clementer hortaremur, severiter mandantes, ut adhuc modos ac vias idoneas, quibus existentes illae contentiones cum partis utriusque consensu et voluntate

sopiantur, ante omnia et rebus relictis omnibus fideliter et Christiane quaeratis, eaque diligentia adjuvetis, ut non tantum acriores acerbitates in posterum praecidantur, sed etiam utraque pars ad fraterniorem, amiciorem et Christianiorem collationem, et (quantum omnipotentis gratia dederit) conciliationem in Nostra sancta fide et Christiana Religione, reipsa constituendam permoveantur. Quod fortasse ab iis tali modo impetrari poterit, si primum Colloquutores et adjuncti Augustanae Confessionis se abduci patiantur, ut exclusos Theologos ad Colloquium iterum requirant, eisque sub securitate promittant, quod ea cum potestate, quam a suis Electoribus, Principibus et Ordinibus plenariis cum mandatis acceperunt, sine ulla contradictione porro admittere velint, et pari eademque auctoritate, ut agant usque ad finem Colloquii, tanquam justis et legitimis sociis concedere: Denique si diligente tuae Venerabilitatis et Vestra opera Colloquutores et Adjuncti nostrae antiquae Religionis, ad quaestionem Colloquutoribus et Adjunctis Augustanae Confessionis propositam, per responsionem facta declaratione et pollicitatione contenti, acquiescant. Nam etiam si jure meritoque, juxta sanctionem nuperi Recessus Imperialis, quaestio ista moveri potuerit, nec alterius partis Theologis debuerit vitio aut injuriae verti, si in specie declaravissent, quorum opiniones Augustanae Confessioni congruas tenerent; tamen quia se Augustanae Confessioni adhaerere declararunt, confessique sunt, se omnem doctrinam ei contrariam damnare, et ad cunctos articulos sigillatim respondere

se paratos obtulerunt, aequum est, ut et Theologi antiquae Nostrae Religionis hanc declarationem aequanimiter accipiant et in ea acquiescant. Quod si vero unus aut plures Theologi Augustanae Confessionis in sequentibus articulis unam aut plures opiniones sive sectas dicta confessione non comprehensas defendere aut propugnare conaretur, adversus illum procedi, ut justum est, poterit, illique in faciem et praecise mandari, ut argumentis et opinionibus Augustanae Confessioni non convenientibus abstineat. Siquidem notum est ex tenore memorati Recessus Imperialis, hoc Colloquium inter antiquae Religionis tantum et Augustanae Confessionis status eorumque Deputatos institutum esse, quemadmodum et in pace Religionis tantum comprehensi fuerunt et sunt antiquae Religionis et Augustanae Confessionis socii caeteris omnibus alterutri harum Religionum non adhaerentibus in ea pace non intellectis, sed ab ea totaliter exclusis. Per istos aut alios idoneiores et opportuniores amicabiles modos ac vias Venerabilitas Tua et Vos etiam atque etiam intenti estote, ut hoc summe necessarium Colloquii opus cum utriusque partis consensu et voluntate iterum instauretur, redintegretur et frequentetur. Ad quod efficiendum velimus Vos summis opibus atque industriis omnibus incumbere. Quod si vero tractationi amicabili nullum locum reliquerint, tum volumus ac jubemus, ut omnia, quae in antedicto Recessu Imperiali statuta et ordinata sunt, exequamini, eique in omnibus pareatis et obtemperetis, quemadmodum non dubitamus, Venerabilitatem

Tuam et vos id facere Vestra sponte, ac promptos paratosque esse. Qua in re facietis Nostrum beneplacitum, ac erimus Venerabilitati tuae et Vobis caeterisque personis ad hoc Colloquium deputatis pro obsequiis Vestris cum omni gratia et clementia semper benevoli ac faventes. Et litibus istis atque contentionibus sublatis, confidimus clementer, ejusmodi dissensiones praeter hac non facile emersuras, sed venerabilitatem tuam et Vos operam daturos, ut suppullulantes juxta saepe memoratum Recessum imperialem inhibeantur et tollantur, Colloquiique processus recte ac ordine proveatur. Haec Venerabilitatem tuam et Vos clementer scire voluimus. Datum in Civitate Nostra Vienna, die 9. Novembris Anno 1567. Regnorum Nostrorum Romani 27. caeterorum vero omnium 31.

Reverendo Julio, Episcopo Naumburgensi, Principi et Praesidenti Nostro in senatu Colloquii et venerabili Dilecto: et Nobilibus spectabilibus Nostris et Imperii fidelibus dilectis, N. et N. nostrae antiquae verae Religionis et Augustanae Confessionis substitutis assessoriribus, nunc in dicto Colloquio Wormatiae congregatis.

(III.) Literae FERDINANDI I. Rom. Imperatoris, ad PIUM Papam IV. cui de Pontificiae, ad quod nuper evectus erat, dignitatis gratulatur fastigio, 1560.

POst humilem commendationem filialis observantiae Nostrae, continuum incrementum. Si unquam alias his certe proximis diebus gratissimum Nuntium Nobis allatum est, quando nimirum (quod felix ac faustum sit toti Christianae Reipublicae) intelleximus, Sanctitatem Vestram reverendissimorum Dominorum Cardinalium unanimi consensu Spiritus Sancti gratia cooperante, ad fastigium summi Pontificatus et supremum sanctae Romanae et universalis Ecclesiae curam atque administationem electam et susceptam esse. Nam praeterquam, quod haec laetitia sit et debeat esse publica atque communis omnibus Christianis, et iis praesertim, qui afflicto Religionis et omnium Rerumpublicarum statui consultum cupiunt, eo quod Divina benignitate talis Pastor Ecclesiae Dei obtigerit, qui praedirus sit tot virtutibus et summam de se spem faciat eximiam suam prudentiam, sapientiam, summamque pietatem, et praeclarissimum in rem Christianam studium eidem Reipublicae Christianae non nisi maximo ornamento et commodo futurum: Nobis tamen specialis etiam causa est laetandi propter veterem notitiam et familiaritatem nobis

a plurimis jam annis cum Sanctitate Vestra intercedentem. Cui quidem tuendae et conservandae Sanctitas Vestra nullis unquam officiis defuit. Eam vero Nostram laetitiam cum ita commota esset primo illo nuntio, ut ejus ineremento vix videretur reliquus esse locus aliquis, auxerunt tam supra quam dici queat, Literae Consiliarii et Oratori Nostri, Nobilis fidelis Nobis dilecti Francisci Liberi Baronis de Turre, nec non ea, quae nobis Nobilis fidelis nobis dilectus Georgius a Madrutio Liber Baro, coram retulit, summam illam paternam benevolentiam concernentia; quam Sanctitas Vestra non modo in his sermonibus, quos cum eo saepius post auspicatissimam suam electionem conferre dignata est, verum etiam in publica sacri illius Collegii Reverendissimorum Dominorum Cardinalium congregatione erga nos palam declaravit, ubi scilicet tam amanter, tam paterne, tamque sapienter negotio et difficultati illi, quam olim Nobis Sanctitatis Vestrae praedecessor, Paulus Quartus, moverat, justum et optatum finem imponere voluit. In qua quidem re pluribus explicanda, non est, quod has literas Nostras absumamus, praesertim cum id apud Sanctitatem Vestram, quae ejus est summa aequitas, supervacaneum censeamus, ut quae causae nostrae rationes non omnino habeat incognitas: sed tamen, si Sanctitas Vestra uberiorem adhuc et exactam istius negotii notitiam teneret, clarius adhuc cognitura esset, quam praeter omnem rationem et aequitatem, et absque omni culpa nostra diversis cavillationibus onerati et traducti fuerimus, quibus jam tandem impositum esse justum finem

merito Sanctitatis Vestrae, cum optimae et paternae erga Nos voluntati, tum eximiae integritati ac justitiae acceptum ferimus. Porro licet hoc triduo vel quatriduo hinc profecturus sit solennis noster Orator, cui munus Sanctitati Vestrae nomine nostro, qua par est submissione, congratulandi, debitumque et solitum reverentiae ac devotionis officium more Dominorum praedecessorum Nostrorum, electorum Romanorum Imperatorum praestandi imposuimus, tamen cum is non possit illuc pervenire tam brevi, quam nos vellemus, equidem teneri non potuimus, quin hasce literas nostras praemitteremus, quibus saltem possit quadantenus satisfieri ardentissimo Nostro desiderio Sanctitati Vestrae animi Nostri candorem quam primum contestandi. Quamobrem non modo Sanctitati Vestrae ex animo et obsequenter congratulamur, sed etiam pro ista mirifica in Nos paternae et piae voluntatis suae demonstratione quas possumus maximas agimus et habemus gratias: eidem Sanctitati Vestrae ingenue pollicentes, Nos summo studio operam daturos, ut nec ubi Sanctitas Vestra ullum vel grati animi vel filialis observantiae Sanctitati Vestrae et isti sanctae sedi debitae officium in Nobis requirere possit. Deum optimum maximum summis precibus orantes, ut pia Sanctitatis Vestrae consilia et instituta ad laudem divinae suae Majestatis ac beneficium totius orbis convertere, eamque diu salvam et incolumem tueri ac conservare, ac prosperis rerum successibus, omnique demum felicitatis genere fortunare dignetur. De qua quidem Nostra studiosissima intentione ac filiali erga Sanctitatem

Vestram et sanctam Apostolicam sedem observantia et devotione, supradictus Noster Orator, Franciscus Liber Baro de Turre, Sanctitati Vestrae pleniorem fidem facere poterit, cui dignabitur Sanctitas Vestra de his et aliis rebus cum ea humiliter tractaturo, interim dum alter Noster Orator subsequatur, benignas aures praebere, et Nos quoquo loco et tempore paterne et benevole commendatos habere. Datum in Civitate Nostra Vienna, die XVI. Mensis Januarii, Anno Domini M. D. LX.

Beatissimo in Christo Patri et Domino, PIO QUARTO, divina providentia sacrosanctae universalis Ecclesiae summo Pontifici, Domino Reverendissimo.

(IV.) Literae SIGISMUNDI AUGUSTI, Poloniae Regis, ad AUGUSTUM, Electorem Saxoniae, cui Fridericum a Canicz, ob clandestina sponsalia cum filia D. Christophori Zobelii, Lipsiensis, contracta, patria extorrem, ut ipsi ad patrios penates redire reconciliato et de ejus gratia securo esse liceat, amice commendat, 1562.

DIcitur Generosus Fridericus a Canicz, Consiliarius et cubiculi iliustrissimi Domini Prussiae Ducis, Consobrini Nostri charissimi Praefectus, duarum simul maximarum rerum jacturam fecisse: Primum quidem Patriae ipsius, in qua versari tuto non potest, deinde autem gratiae quoque Illustritatis Vestrae, quam ille nihilo minoris quam Patriam ipsam facit. Id autem illi dicitur evenisse propterea, quod cum pupillus adhuc, clandestinis et praeter matris curatorumque auctoritatem initis sponsalibus se illigasset, ac cum filia Doctoris Christophori Zobelii, Lipsiensis, sponsalia contraxisset, sententiae postea judicis Ecclesiastici non paruerit, uxoremque eam, quemadmodum per sententiam jubebatur, non duxerit. Nos qui sane fidem et observantiam Canitii erga Nos Illustritatemque ipsam, Dominum Prussiae Ducem, perspectam et commendatam habemus, cum adversitate ista et incommodo ipsius non mediocriter permoveremur, faciendum Nobis existimavimus, ut ipsum negotiumque hoc illius Illustritati Vestrae literis Nostris commendaremus, postulantes ab Illustritate Vestra majorem in modum, ut primum quidem offensionem totam, quam adversus illum fortassis concepit, nostra causa illi remittat, deinde autem, ut datis ipsi ad unius atque alterius anni spatium publicae fidei literis efficiat Illustritas Vestra pro sua autoritate, ut res ipsa de sponsalibus amice inter partes ipsas praesentes componatur.

Quod Nos quidem Illuitritatem Vestram facturam esse confidimus, tum ob aequitatem ipsam, quae clandestina et praeter tutorum ac curatorum consensum contracra sponsalia prohiberi dicuntur, tum ob commendationem Nostram, quam quidem apud illustritatem Vestram in hoc facto tantum valere cuperemus, quantum meretur cum res ipsa, tum mutua quoque ista familiarum Nostrarum et jam pridem constituta necessitudo, quae ut Nobis est charissima, ita Illustritati Vestrae vicissim arbitramur non esse ingratam. Bene valere Illustritatem Vestram cupimus. Datum Petricoviae Mens. Februar. Anno MDLXII.

(V.) Literae FERDINANDI I. Rom. Imperatoris, ad PIUM PAPAM IV. quem reverenter monet, ne Concilium Tridentinum Patrum ibidem praesentium tam fatali Ecclesiae et Catholicae dissidio suspendi aut abrumpi patiatur, sed ut illud ad exoptatissimum et sanandis praesentium rerum vulneribus summe necessarium finem perduci cures, 1562.

CUm proxime praeteritis diebus, divina benignitate feliciter confectis gravissimis illis negotiis, quae partim cum Principibus ac Electoribus sacri Romani Imperii, partim vero in Provinciis Nostris Austriaca ad Rhenum sitis tractanda habuimus, in huno Nostrum Comitatum Tirolensem pervenissemus, quo Nos non modo res Nostrae privatae vocarunt,

verum etiam propinquitas loci, in quo hoc tempore sacrum generale Concilium celebratur, invitavit, ut pro ea cura, quae Nobis, ut Imperatori Romanorum et supremo Ecclesiae Advocato et Protectori, incumbit, salutem et utilitatem ipsius promovendi, de ejus statu exacte edocti, ei, quacunque in re opus foret, favore, patrocinio et auxilio Nostro praesto essemus, magno profecto cum animi nostri dolore intelleximus, res sacras illius synodi non eo modo ac ordine procedere, quo nos cum omnibus piis vellemus, et afflictus Reipublicae Christianae ac praesertim oppressae ac deficientis indies magis ac magis catholicae Religionis status exposceret, ita ut verendum sit, nisi propere salubria adhibeantur remedia, is futurus sit Concilii exitus, qui et universo Christiano Orbi scandalum et offensionem praebeat, et iis, qui ab obedientia Sanctitatis Vestrae ac sanctae sedis Apostolicae recesserunt, ridendi materiam, et illas quas amplexi sunt alienas et discrepantes ab orthodoxa fide Nostra opiniones majore obstinatione retinendi incitamentum exhibeat. Ut enim multa alia taceamus, certe valde inconveniens videtur, rem in eum locum jam esse deductam, quod jam aliquot mensium spatio nulla fuerit celebrata sessio: et quod gravius est, dum Nos et alii Christiani Orbis Reges et Principes Catholici, gaudentes antiqua Catholicorum unitate et concordia speramus Dei beneficio aliquando futurum, ut Catholicae Religionis Nostrae, adversariis inter se opinionibus et haeresibus distractis et invicem altercantibus

ac pugnantibus, Orthodoxa fides Nostra reflorescat, sicuti certe manifestum est eorum discor dias ad restaurandam religionem Catholicam plurimum afferre momenti; proh dolor! ipsi quoque Patres et Doctores in Concilio existentes ad contentiones et dissidia, cum maxima jactura et dictorum adversariorum jubilatione prorumpere incipiant. Quae quidem incommoda sicut Sanctitatem Vestram nequaquam latere arbiramur, ita quoque persuasum habemus Sanctitatem Vestram, quae ejus est eximia pietas et optima in rem Christianam voluntas, ut communem Parentem, lubenter eas vias et rationes inituram, per quas exortae illae difficultates explicari et negotia illa ad gloriam et laudem divini nominis et ad beneficium universae Christianitatis dirigi queant, ut tandem, superatis praesentium dissidiorum et motuum procellis, optatum quietis porcum attingamus. Circumferuntur quidem rumores et sermones quorundam non admodum commodi, neque nobis grati, videlicet Sanctitatem Vestram cogitare de dissolutione vel saltem suspensione ipsius Concilii: quibus tamen rumoribus nescimus, quanta sit tribuenda fides, et existimamus, Sanctitatem Vestram, si quid ejusmodi habet in animo, hoc potissimum perplexo et intricato rerum statu, qui videtur esse in Concilio, ad id fuisse inductam. Nos vero (ut Sanctitati Vestrae pro ejus aequanimi tate et paterna in Nos voluntate mutuoque Nostro in Sanctitatem Vestram filiali studio, quod sentimus, ingenue patefaciamus) longe secus judicamus. Etenim Nostro judicio praestaret nunquam

coeptum fuisse Concilium, quam imperfectum relinqui et suspendi, nedum praeter Noitram aliorumque Regum et Principum Catholicorum expectationem et consensum prorsus abrumpi atque dissolvi; in qua sententia confirmamur non levibus, ut nobis videtur, rationibus. Timendum namque foret, ne ex ista dissolutione, aut suspensione, ultra scandalum, quo totus offendetetur orbis Christianus, ac praeter Sanctitatis Vestrae et totius Ordinis Ecclesiastici contemptum et vilipendium ac praejudicium, quod et huic et futuris Conciliis Oecumenicis inferretur, alia quoque irreparabilia mala mox consequerentur, major videlicet a Catholica Religione defectio, et jactura interitusque illarum etiam exiguarum reliquiarum populi Catholici, quae adhuc supersunt, cum in sacri Romani Imperii ditionibus ac Regnis et dominiis Nostris haereditariis, tum et in aliis Regnis atque Provinciis, siquidem frustratae ea, quam in hoc Concilio posuerunt, fiducia, îpsae quoque seductoribus aures facilius essent praebiturae. Neque defuturos crediderimus etiam ex Catholicis, qui interpretarentur, ejuscemodi dissolutionem vel suspensionem fieri studio impediendae reformationis, quam a tot annis expectamus et requirimus, tamque necessarium judicamus, ut sine ea frustra esse videatur meliorem Ecclesiae statum sperare. Ad haec Sanctitas Vestra procul dubio recordatur, haud ita pridem mentionem fuisse factam instituendorum Conciliorum Nationalium. Ea vero, quia Sanctitas Vestra semper judicavit, sine summo discrimine et miseranda animorum

distractione celebrari non posse, omnibus modis illa sibi impedienda esse duxit, neque commodiorem ac efficaciorem evitandi hujus periculi modum invenit, quam generalis et Oecumenici Concilii celebrationem. Itaque nunc Sanctitati Vestrae sapienter expendendum et considerandum relinquimus, annon pleraeque Christianae Reipublicae nationes, dissoluto aut suspenso generali et oecumenico Concilio arrepturae essent occasionem refricandi et renovandi factam a quibusdam ante hac mentionem nationalium Synodorum, utcunque nunc sopitam, adeoque ad rem ipsam omni ulteriore cunctatione remota deventurae. Quod illarum institutum, si omnino decreverint in illum inventum executioni committere, non videmus, quae tandem hujusmodi conatibus sese opponendi aut eosdemremovendi facultas sit superfutura. Quocirca existimamus, unicum esse medium, quo tot et tam insignes difficultates atque incommoda praecavebuntur, si Sanctitas Vestra non patietur Concilium hoc generale dissolvi neque suspendi, sed operam datura est, ut id per vias debitas et competentes ad felicem, et optatum exitum perducatur. Quod et ipsum non aliter, fiet, nisi fiat serio tam diu expetita reformatio, ipsique Concilio salva et integra sit antiqua et solita sua libertas, ita, ut, quemadmodum informati sumus a piis et eruditis viris, in priscis plerisque Conciliis, et praesertim iis, quae pro praecipuis habentur et sancta vocantur, observatum fuisse, liceat nunc quoque non solum Sanctitatis Vestrae Legatis, verum etiam Patribus ac insuper Nostris ac aliorum Regum et Principum

Oratoribus et procuratoribus proponere, quae quisque universaliter ad conservandam Religionem Catholicam ac obedientiam Sanctitati Vestrae et sanctae sedi Apostolicae debitam pertinere, vel particulariter cujusque Regni aut Provinciae necessitatem et utilitatem postulare cognoverit: Patribus vero libere et sine metu aut respectu dicere et decernere, quae cuilibet Spiritus sanctus et conscientia suggesserit, servato utrinque bono ordine, per quem facile evitabitur, si qua timetur in hac, parte confusio, ita ut non opus sit de his rebus, quae per Concilum sunt determinandae, aliorsum extra Concilium recurrere. Et plane confidimus, Sanctitatem Vestram nequaquam consilia sua conversuram, aut permissuram, ut hoc tempore exulceratissimo ac turbato rerum statu, in celebratione Concilii, contra exempla majorum novi quicquam introducatur, quo libertas ipsius Concilii quodammodo impediri seu violari videatur: sed eam sartam tectamque conservaturam, ac simul etiam apud Legatos et Patres Concilii curatutam, ut negotium reformationis, considerata ejus, inevitabili necessitate, omni quo poterit studio promoveatur. Quo nomine Sanctitatem Vestram impensissime oramus et obsecramus. Neque vero Sanctitas Vestra hoc loco suspicari velit, quod magnis a Sanctitate Vestra precibus petimus, nos id agere, ut Sanctitati Vestrae legem praescribamus, aut eam, quomodo officio suo pastorali fungi debeat, instruamus, cujus sapientiam, pietatem et in regenda ecclesia felicitatem magni facimus, aut etiam ut eam superioritatem, dignitatem

vel auctoritatem, quae eidem Sanctitati Vestrae jure ac merito competit, labefactemus vel in dubium revocemus, cujus tuendae et conservandae hactenus semper fuimus, erimusque post hac quoquo tempore studiosissimi, non recusaturi eam ob causam ullos unquam labores, curas et molestias, adeoque fortunarum et salutis discrimen, si necessitas postulet, subire. Sed posteaquam varia ad Nos de praesenti statu concilii allata essent, quibus homines tam a Sanctitate Vestra et sede Apostolica, quam a Concilio magis magisque alienari viderentur, et quae gravioribus incommodis ansam facile praebere possent, existimavimus nostras partes esse, tanquam primogeniti et obedientissimi Ecclesiae filii, ejusdemque Advocati, ut Sanctitatem Vestram de iisdem certiorem redderemus, et ut ipsa prudentia sua, divino invocato auxilio, ab Ecclesia tanta mala propulsaret, officiose rogaremus et cohortaremur, id quod Sanctitatem Vestram speramus pro animi sui moderatione et paterno in nos amore, benigno et aequo animo laturam, et iis, quae commemorata sunt, incommodis aptum et conveniens remedium adhibituram esse. Qua in re pollicemur, Nos Sanctitati Vestrae filiali Nostro auxilio affuturos, omniaque ea praestituros esse, quae ad Nos pro ratione muneris nostri Caesarei pertinere noscentur. Et quoniam testantur Historiae praesentiam summorum Pontificum et Imperatorum in Conciliis Ecclesiae et Christianae Reipublicae maximam saepe attulisse utilitatem, ut nos hanc quoque operam Christiano orbi in hac summa necessitate praestemus, volente Deo, ipsi

lubentissimo animo ac sepositis omnibus aliis gravissimis Nostris difficultatibus ad Concilium veniemus, et progressum ejus praesentia Nostra, quoad ejus unquam fieri poterit, promovere studebimus. Sanctitatem tamen Vestram hoc loco iterum atque iterum enixe rogamus, ut ipsa id laboris suscipere et afflictae Ecclesiae sua in Concilio praesentia tanquam fidelis pastor et pius pater, benigne consulere non gravetur. Ita namque sperandum erit exortas difficultates parvo negotio explicari et extingui, et quae absente Sanctitate Vestra incommoditates imposterum facillime cum ingenti Concilii perturbatione, nec non Sanctitatis Vestrae insigni molestia, excitari poterunt, praceaveri et reprimi posse: ita ut tandem divina benignitate omnia suo debito ac legitimo ordine ad optatum et laetum finem perveniant, atque ad laudem et gloriam Dei demum Ecclesiae pristina pax, unitas et concordia restituatur. Ad quem scopum duntaxat omnia Nostra consilia, omnesque cogitationes et actione Nostrae respiciunt, nec dubitamus, Sanctitatem Vestram ad eundem una nobiscum finem tendere, a qua ad haec officiosa et e puro corde et Christiano zelo profecta scripta primo quoque tempore benignum et paternum responsum expectabimus; quam Deus misericors Ecclesiae suae quam diutissime salvam et incolumem servet. Datum Oenipont. die 3. Martii Anno M. D. LXII.

Beatisimo in Christo Patri et Domino, PIO IV. divina Providentia sacrosanctae Romanae ac universalis Ecclesiae, summo Pontifici, Domino Reverendissimo.

(VI.) Literae SIGISMUNDI AUGUSTI, Poloniae Regis, ad HENRICUM SENIOREM, Ducem Brunsuico-Luneburgensem, quibus ipsi pro opera, ad pacem cum Sveciae Rege faciendam oblata, gratias agis, et conditiones, quae sibi arriderent, articulis a Sveciae Rege propositis, longe tolerabiliores esse asserit, 1562.

STudium Illustritatis Vestrae, quod se ad pacificationem Svecicam adhibuisse per literas suas Illustritas Vestra ostendit, hoc ipso Nobis extitit. gratissimum, quod optimo erga Nos Remque publicam Christianam animo et consilio ab Illustritate Vestra susceptum osset. Conditiones quidem certe pacificationis istius, quas ad se ab Serenissimo Sveciae Rege missas ait, ad Nos mittit Illustritas Vestra, et jam pridem ad Nos a Serenitate ipsius missae, et usque adeo intolerabiles visae fuerunt, ut utrum eas suscipiamus, an Livoniam universam ei concedamus, nihil interesse videatur. Quamobrem dederamus Nos quoque ad Serenitatem ejus et numero pauciores et genere ipso multo tolerabiliores conditiones, quas nunc etiam ad Illustritatem

Vestram mittimus, ut si forte voluerit Illustritas Vestra ea, quae pro bono Reipublicae semel coepit, deinceps persequi et habere quoque ex sententia Nostra possit, quod sequatur. Omnino, si Illustritas Vestra Serenitatem ejus, ad aequiotes ullas, quam hactenus ostensae sunt, conditiones, pro sua erga Nos ad Rempublicam Christianam egregia voluntate deducere poterit, Nos quidem aequis et Nobis dignis conditionibus, quibuscunque nihil optabilius existimaturi sumus: qua de re etiam arbitrorum judicium utrinque delectorum recusaturi non sumus: Pacis enim profecto et tranquillitatis publicae tam studiosi et esse et haberi volumus, quam qui maxime. Quod si hanc lenitatem et humanitatem Nostram neglectam esse ab adversariis viderimus, alia Nobis ratio tuendi ac persequendi juris Nostri necessario erit ineunda: in qua maxima spe tenemur, Deum optimum Maximum, injuriarum omnium vindicem, bonitati causae Nostrae non esse defuturum. Illustritatem Vestram optime valere cupimus. Datum Petri coviae XXIV. Dec. Anno M. D. LXII.

(VII.) Literae SIGISMUNDI AUGUSTI, Poloniae Regis, ad HENRICUM SENIOREM, Ducem Brunsuico-Luneburgensem, quibus Curlandiae Ducis causam ab eo apud Sveciae Regem agi vehementer gaudet, et num a dicto Rege milites in Germania conscribantur, quantocyus scire cupit, 1563.

ACcepimus Illustritatis Vestrae literas datas 23. die Januarii, ex quibus intelleximus, Illustritatem Vestram ad Sveciae Regem literas dedisse, ab eoque diligenter contendisse, ut controversiam hanc, quam cum Illustri Domino Curlandiae Duce cliente ac vasallo Nostro suscepisse videtur, quietis potius consiliis quam turbulentis persequi et componere studeat. Ad quas quidem literas, et si se nondum Illustritas Vestra responsum scribit accepisse, tamen Nobis profecto hoc studium et haec solicitudo Illustritatis Vestrae, tum rebus Christianorum communibus accommodata, tum erga Nos etiam didonesque Nostras imprimis amica et benevola merico est, ut esse debet, gratissima. Quam quidem semel susceptam curam atque solicitudinem, ut tantisper Illustritas Vestra urgeat, dum certum aliquod a Rege Sveciae responsum obtineri possit, etiam atque etiam ab Illustritare Vestra petimus. Quod autem affertur ad Nos, conscribi in Germania militem ejusdem Sveciae Regis nomine, de eo etiam cuperemus, ut Illustritas Vestra diligentius illie inquirat, et quicquid de eo cognitum habuerit, ad Nos quamprimum perscribat. Optime valere Illustritatem Vestram cupimus. Datum Petricoviae die 12. Martii, Anno MDLXIII.

(VIII.) Literae SIGISMUNDI AUGUSTI, Poloniae Regis, ad ERICUM JUNIOREM, Ducem Brunsuico-

EX literis Illustrium Principum Dominorum Prussiae et Megapolensis Ducum saepe intelleximus de excellenti erga Nos studio et amore Illustritatis Vestrae, quem quidem Nobis cum multis indiciis aliis, tum potissimum alacritate illa declaravit, quod se Nobis in societatem belli Moscovitici ultro obtulerit, copiasque militum non exiguas nostro stipendio conducere promiserit. Quae res cum Nobis ab Illustritate Vestra gratissima acciderit, facere non potuimus, quo minus id Illustritati Vestrae significaremus, illamque certiorem faceremus, fore Nos quoque vicissim promptos ac paratos, si quo unquam ejusmodi casu et necessitate officium Nostrum Illustritati Vestrae parari poterit. Id est enim, quod et mutua Nostra cum Familia Illustritatis Vestrae necessitudo et studium hoc singulare ipsius erga Nos requirere videtur. Caeterum quoniam res ipsa ac necessitas bellica ita jamper Nos est provisa, ut exercitum justum et ex alio milite, et minore multo stipendio conficere posse videamur, poterit Illustritas Vestra, si quas jam habet, contractas copias, aut dimitttere liberas, aut iis Principi alicui gratificari, qui hostis

et adversarius Noster non fuerit. Deinceps si ita res tulerit, non recusabimus in hoc etiam genere uti opera et studio Illustritatis Vestrae. Nunc quidem etsi eo uti necesse non habeamus, tamen voluntatem profecto Illustritatis Vestrae erga Nos propensissimam pluris, ut debemus, facimus. Quam ut Nobis perpetuo Illustritas Vestra conservet etiam atque etiam petimus. Reliqua ex Illustri Domino, Joanne Alberto Megapolensi Illustritas Vestra intelliget, in quibus, ut Nobis solitum suum studium et benevolentiam Illustritas Vestra praestet, ab illa etiam atque etiam petimus. Quae bene valeat. Datum 28. Maji Anno M. D. LXIII.

(IX.) Literae SIGISMUNDI AUGUSTI, Poloniae Regis. ad ERICUM JUNIOREM, Ducem Brunsuico-Luneburgensem, quibus quo in se animo feratur, scire desiderat, 1563.

CUm ad Nos indies afferrentur rumores, Illustritatem Vestram cum exercitu in vicinia versari, et si certum habere non poteramus, quo potissimum cum illo esset processura, tamen cum memoria repeteremus, et veterem familiae Nostrae cum familia Illustritatis Vestrae conjunctionem ac necessitudinem, et recentia quoque erga Nos ipsius Illustritatis Vestrae studia, quae Nobis tam sui ipsius quam copiarum istarum suarum, ad omnem nostrum

usum ac necessitatem, per illustres Principes Prussiae ac Megapoliae Duces, amicos Nostros charissimos, deferebat, nihil ejusmodi poteramus de Illustritate Vestra suspicari, quod Nobis hostilitatis alicujus opinionem creare posse videretur. Quo etiam nunc animo de Illustritate Vestra profecto sumus, praesertim cum neque Nos causam Illustritati Vestrae dederimus, quo minus in coepta erga Nos et optima voluntate sua perseveret; neque Illustritas Vestra quicquam ejusmodi Nobis denunciavit, quod legitime a generosis animis solet fieri, unde Nobis cum Illustritate Vestra aliquid controversiarum intercedere possumus suspicari. Nunc cum rumores de adventante potius ad ditiones Nostras exercitu Illustritatis Vestrae ad Nos quotidie ad ferrentur, etsi, ut diximus, persuadere Nobis de Illustritate Vestra nihil possumus, alienum a conjunctione et necessitudine, quae Nobis cum Illustritate Vestra intercedit, alienum etiam a benevolentia Nostra in Illustritatem Vestram, et recentibus vicissim ipsius erga Nos studiis et officiis, et quod summum est, alienum ab ea ratione, quae est ingenuorum hominum et imprimis Christianorum Principum inter ipsos propria, qui controversias omnes suas, non barbarico more, sed legitimo persequi consueverunt, tamen hoc totum, quidquid ad Nos in hoc genere adferebatur, significandum esse Illustritati Vestrae putavimus, postulantes ab ea, pro more necessitudinis mutuae Nostrae, et ejus benevolentiae, quam semper exhibere Illustritati Vestrae parati sumus, ut exercitum hunc ne propius ditionibus Nostris

admoveat, populosque Nostros non modo incommodis et periculis, quae exlicentia militum evenire possent, sed omnino omni metu et formidine vacuos faciat. Bene valere Illustritatem Vestram cupimus. Datum Vilnae 1. Septembris, AnM. D. LXIII.

(X). Literae FERDINANDI I. Roman. Imperatorum, ad PIUM PAPAM IV. a quo, ut Clericis Conjugium, Laicis vero Calicis in S. Coena usum permittere haud gravetur, reverenter contendit, 1564.

POst humilem commendationem filialis observantiae nostrae, continuum incrementum. Existimamus, supervacaneum esse Sanctitati Vestrae prolixe contestari et comprobare summum studii et diligentiae ardorem, quo hactenus omni loco et tempore procuravimus et promovimus commodum, pacem, quietem et unitatem sanctae matris Ecclesiae: siquidem Deus ipse Nobis est testis et conscientia nostra, quod in hac parte neque curis, neque laboribus unquam pepercimus, imo etiam Sanctitati Vestrae hanc nostram voluntatem optime cognitam et perspectam esse non dubitamus. Eo sane pietatis zelo et honesta intentione moti fuimus, cum proxime celebraretur Tridenti sacrum oecumenicum Concilium, ut ageremus et laboraremus pro concessione Calicis, non certe

temporalis alicujus commodi aucupandi, seu privati emolumenti et lucri obtinendi gratia, aut etiam, quod Nos in conscientia Nostra vel minimum scrupulum haberemus, de eo, quod huc usque vel in hoc, vel in aliis quibuscunque articulis sensit et observavit sancta mater Ecclesia: sed quia prorsus persuasum habuimus, hujusmodi concessionem futuram esse utilissimam in genere, plurimum momenti allaturam esse in specie, ad reductionem lapsorum et errantium, nec non ad feciendum jam tandem utile principium restaurandae unitatis et pacis Ecclesiae tam diu frustra expectatae et desideratae. Verum quoniam eo tempore Nobis relatum fuerat, non deesse, qui de hac materia et concessione nonnihil dubitarent, et varia impedimenta injicerent, facile tulimus rem aliquandiu differri, ut possemus interim pro exoneratione conscientiae Nostrae de hoc negotio conferre cum nonnullis praecipuis, atque potissimum Sacri Romani Imperii Praelatis ac Principibus, existimantes, quod praehabito eorum consilio rectius atque liberius possemus deinde omnibus modis instare et elaborare, ut petitioni Nostrae satisfieret. Instituta igitur matura ac diligentissima deliberatione de hoc negotio, utrum scilicet expediat hanc concessionem ulterius requirere et urgere, nec ne, cum dictis Praelatis atque Principibus Ecclesiasticis, nec non Illustrissimo Alberto, Palatino Rheni et utriusque Bavariae Duce, filio, Principe et Consanguineo nostro charissimo; et dato eis cogitandi spatio, quo et ipsi possent rem cum suis Theologis et Doctoribus pietate et eruditione

praestantibus conferre (prout contulisse non ambigimus) iidem Praelati et Principes Ecclesiastici, cum intellexissent, Nos ad hujusmodi petitionem tam necessariam tum Regnis et Dominiis Nostris, tum universae nationi Germanicae, inclinatos esse, et statuisse Sanctitatem Vestram hoc nomine reverenter interpellare, magnopere collaudato proposito Nostro promiserunt, quod et ipsi in hac parte non essent defuturi officio suo, sed obsequenter exequuturi (quicquid Sanctitas Vestra ad filialem et officiosissimam requisitionem nostram dignata fuerit indulgere, concedere atque statuere) et tractare, prima opportunitate oblata, hae ipsa de re cum suis provincialibus Coepiscopis et Suffraganeis. Posteaquam ergo cognovimus Praelatos et Principes Ecclesiasticos a Nobis in hac parte non dissentire, et indies magis ac magis experti sumus, quod summa rei necessitas ulteriorem moram non patiatur, ac insuper in memoriam revocamus ea, quae Reverendissimus in Christo Praeses, Dominus Johannes, sanctae Romanae Ecclesiae Episcopus Praenestinus, Cardinalis Moronus, et Carolas ejusdem sanctae Romanae Ecclesiae tituli sancti Apollinaris Presbyter Cardinalis de Lotharingia Princeps, et Amici Nostri charissimi, nomine Sanctitatis Vestrae Nobis per [Andream Duditium] Episcopum Quinque ecclesiensem, tunc Canadiensem, paucis mensibus ante finem Concilii nunciavere, et quae Reverendus Episcopus Pharensis, Nuncius Apostolicus, in eandem sententiam affirmavit diutius haud cunctandum, sed primo quoque tempore Sanctitatis Vestrae

benignitatem ac pietatem hisce officiosis literis Nostris implorandum esse duximus, rati non opus fore, quod Sanctitati Vestrae molestiam exhibeamus anxia et prolixa enumeratione multarum gravissimarum causarum, utcunque eas in promptu habeamus, propter quas Sanctitas Vestra merito possit pro aeterna multarum animarum salute, humili et facili petitioni Nostrae paterne annuere; sed arbitrati sumus sufficere et gratius quoque futurum Sanctitati Vestrae, alioquin maximis et plurimis negotiis occupatae, si Sanctitati Vestrae desiderium novum simpliciter et quam fieri posset brevissime proponeremus. Itaque Nos Sanctitatem Vestram, nostro et praefati illius generi Nostri Ducis Bavariae nomine impensissime rogamus et obsecramus, ut pro ea auctoritate, quam a Deo optimo maximo obtinet, dignetur clementer opitulari tot Germanicae Nationis, ac Regnorum et Provinciarum Nostrarum populis, quibus viri Catholici et prudentes judicant, Deo propitio hac concessione Calicis optime consultum iri: quemadmodum Nobis plane persuasimus, Sanctitatem Vestram pro summa sua pietate et juvandae instaurandaeque collapsae Religionis Nostrae Catholicae ardentissimo studio lubenter facturam esse, neque permissuram, ut frustra a Sanctitate Vestra auxilium petiisse videamur in re tam necessaria, et ad salutem Christiani populi pertinente, quae in Concilio tam diligenter ventilata et discussa fuit, praesertim cum jam omnibus constet et manifesta sit ingens utilitas, quae ex hujusmodi concessione expectanda

est. Praeterea habita ulteriore diligentissima deliberatione cum viris Catholica pietate et doctrina claris, et rerum Germanicarum peritissimis, ex illorum sententia Sanctitatem Vestram hac quoque de re certiorem reddendam esse censuimus, quod Sanctitati Vestrae maximum quoque momentum adfert, tam ad conservandas in Germania ac regnis et Dominus Nostris saltem exiguas hasce Religionis Catholicae reliquias, quam ad cohibendas et extitpandas haereses, et earum auctores, ebuccinatores et propugnatores, si non solum modum et rationem aliquam invenerit, qua Sacerdotes, qui assertis suis conjugiis se ipsos ab Ecclesia separarunt, Ecclesiae possint reconciliari, retentis utcunque in contubernio suo assertis illis uxoribus: verum etiam benigne indulserit, quod in iis locis, ubi Presbyteri in eo numero, qui sufficiat, haberi nequeunt, ab Episcopis ordinariis viri Laici, justae aetatis et doctrinae ac vitae probatae et bonae famae, ad ministerium altaris et alia Sacerdotum munera admittantur. Quo circa praetermittere non potuimus neque debuimus, in tanta rerum difficultate, quin etiam hoc nomine Sanctitatem Vestram omni, quo possumus, studio pro Nobis ipsis et pro antedicto Illustrissimo et charissimo genero Nostro rogaremus et obtestaremur, ut postposita omni dilatione in hoc quoque articulo salutare remedium adhibeat. Et cum Sanctitas Vestra non ignoret, judicio et sententia tot piissimorum hominum, tali curatione Ecclesiam Catholicam, divino favente Numine, plurimum juvari et multa animarum

millia salvari posse, nequaquam intermittat etiam Sanctitas Vestra in hac parte Apostolicam suam auctoritatem exercere. Hoc ipsum enim tempus est (quod cum debita filiali reverentia dictum volumus) quo Sanctitas Vestra id praestare, perficere et prosequi poterit, ut nomen ejus in perpetuum celebretur atque laudetur, ac vere de Sanctitate Vestra dicatur: Quid potuit facere et non fecit vere PIUS Pontifex, quo nutantes firmaret, lapsos erigeret, et errantes in gremium Ecclesiae reduceret? Profecto Sanctitas Vestra in eo factura est rem vocatione et pietate sua dignissimam: quam procul dubio Nos ipsi et omnes pii et Christi fideles in universo Christiano Orbe Nostris ad Deum optimum maximum orationibus pro incolumitate et felicitate jugiter fundendis promereri studebimus. Cui quod reliquum est, filialis observantiae Nostrae officia reverenter offerimus et commendamus. Datum in Civitate Nostra Vienna, die decima quarta mensis Februarii, Anno Domini millesimo quingentesimo sexagesimo quarto, Regnorum Nostrorum, Romani trigesimo quarto, aliorum vero trigesimo octavo.

Quod Nos Nostro et praefati illius et Charissimi filii nostri, Ducis Bavariae, nomine, a Sanctitate Vestra studio unitatis et pacis Catholicae Ecclesiae promovendae reverenter petimus, id sine negotio et mora concessum iri confidimus: quinimo illis potissimum de causis, quas Sanctitas Vestra

ex Romano Cardinali Morono et ex Oratore Nostro intelliget, omnino ita fore pro certis tenemus.

Beatissimo in Christo Patri et Domino PIO IV. divina providentia Sacrosanctae Romanae et universalis Ecclesiae summo Pontifici, Domino Reverendissimo.

(XI.) Literae MAXIMILIANI II. Romanorum Regis, ad JOHANNEM, Archipraesulem et Electorem Trevirensem, quibus Georgium Cassandrum, Theologum, ad se quam primum transmitti desiderat, 1564. Maximilianus II. Dei gratia Romanorum Rex semper Augustus etc.

POstquam Caesareae Majestati Domino et Patri Nostro Clarissimo et Nobis causae oblatae sint, ob quas honesto et docto Georgio Cassandro, qui nobis tanquam pius, eruditus, discretus et in sacris literis valde bene versatus commendatur, opus habemus,

ut is hoc tempore, sicuti nobis relatum est, vel in Nostra et Sacri Imperii Civitate Colonia vel apud tuam Dilectionem se contineat, cum singulari nostro scripto (quod recta Coloniam mittimus) ad Nos huc accersimus.

Itaque clementer et amice a tua Dilectione petimus, ut si dictus Cassander jam apud tuam Dilectionem praesens sit, vel brevi expectetur, Tua Dilectio eum statim lectis his literis omnibus convenientibus mediis et via eo hortari, persuadere et impellere velit, ut omni exceptione postposita se recta ac illico ad iter paret, et profectionem ad Nos huc in Dei omnipotentis nomine suscipiat, ut quod per Rhenum Wormatiam usque commode fieri poterit, inde vero terrestri itinere Ulmam porro per Danubium expeditum descensum ad Nos inveniet.

Et non dubitamus, quin tua Dilectio una cum duobus sociis Ecclesiasticis Electoribus pro honorifica Vestra erga Caesaream Majestatem et Nos obedientia, quantum ad Vos attinet Vestro hac in parte muneri minime defuturi sitis, praesertim cum Caesareae Suae Majestati et Nobis hoc homine in causis, quas speramus ad communis Christianitatis salutem Dei benignitate evasuras, uti decretum sit. Quamobrem illi ad hoc iter conficiendum per Nostrum Ministrum Georg Langen necessarium viaticum et commeatum Spirae assignavimus.

In eo Tua Dilectio Caesareae Majestati et Nostrae voluntati satisfaciet, Nosque ejus in aliis erga Tuam Dilectionam omni amore et Clementia memores sentiet. Datum Viennae 20. Maji

Anno 1564. Regnorum nostrorum Romani secundo, Hungarici primo, Bohemici sexto decimo.

Reverendo Johanni Archiepiscopo Trevirensi, Sac. Rom. Imperii per Galliam et Regnum Arelatense Archi - Cancellario, Cognato Nostro dilecto et Principi Electori.

(XII.) Literae MAXIMILIANI II. Romanorum Imperatoris, ad PIUM PAPAM IV. apud quem denuo, ut Clericis uxores ducere liceat, decenter instat, 1564.

POst officiosam commendationem filialis observantiae continuum incrementum. Licet plane persuasum habeamus, Sanctitatem Vestram post reditum Nunci sui Reverendi Episcopi Vintimelliensis, absque ulteriore dilatione eum, quem optamus, finem imposituram esse negotio Presbyterorum conjugatorum responsionis ea in re pro praesentis temporis statu, ineundae, de quo jam dudum cum Sanctitate Vestra, Serenissimus et Potentissimus quondam Princeps, Dominus Ferdinandus, electus Romanorum Imperator praeclarissimae memoriae Dominus ac genitor Noster observandissimus,

tractare coepit, et Nos quoque post obitum Majestatis suae accurate egimus, quia tamen res ejus est momenti, ut omnem moram excludat propter multas et gravissimas causas, quas Sanctitas Vestra jam antea saepius intellexit, et nunc rursus tam praefato Episcopo Vintimilliensi, cum quo satis copiose hac de re locuti sumus, quam Oratore Nostro, Magnifico fideli et Dilecto, Prospero Comite ab Archo, intelligere poterit, non dubitavimus Sanctitatem Vestram de ejuscemodi negotio per praesentes literas Nostras atque etiam per jam dictum Oratorem Nostrum denuo officiose interpellare. Itaque Sanctitatem Vestram summo studio rogamus, ut hujusmodi filialem interpellationem ac petitionem Nostram ex integerrimo animo ac propensissimo ad promovendam Ecclesiae Catholicae unitatem et quietem studio ac zelo profectam, non modo in meliorem partem accipiat, verum etiam absque ulteriore cunctatione paterne atque benevole admittat: quo jam tandem maximus iste ministrorum Ecclesiae ac Sacerdotum defectus et inopia, qua hoc turbulento seculo Germania, et praecipue Regna et Dominia Nostra et Serenissimorum et charissimorum fratrum Nostrorum laborant, sarciri queat. Qui nisi modo sarciatur, ita videlicet, ut populus Christianus habeat pios atque idoneos concionatores Parochos et Ecclesiae Ministros, a quibus sacra doctrina imbuatur, et sacramenta rite administrata percipiat, nullam sane vi dermis viam aut rationem, qua diutius in obedientia Catholicae Ecclesiae, a qua hanc potissimum ob causam indies magis deficit, retineri, nedum ad eam

reduci queat, cum nec concessio Calicis eum fructum asserre possit, quem optamus, nisi Clero perinde ac Laicis, consultum et perspectum sit. Et quo diutius res differetur, eo periculosior futura est tempestas, ac timendum, ne brevi eo deveniamus, ut ne hoc quidem remedium tam sero adhihitum huic lethali Ecclesiae vulneri sanando suffiuat, sed crescentibus indies magis dissensionibus (quod Deus avertat) ad postrernum Religio Catholica in his Regnis et Provinciis prorsus extinguatur. Ediverso, si clero hac concessione subveniatur, sicuti Sanctitas Vestra dignata est laicis concessione sacri Calicis subvenire, sperandum est omnia futura tranquilliora, et ad recuperandam Ecclesiae unitatem faciliora. Poterunt enim Episcopi tunc jurisdictionem suam in uxoratos etiam Presbyteros exercere, et indignos amovere et punire: quos cum in hac rerum confusione, propter conjugium, nihil prorsus curaverint, evenit quod (sicuti Nobis demonstratum est) omne genus hominum in haec Regnaet Provincias Nostras clandestine irrepserit, inter quos non desunt, quos nec Augustanae Confessionis Principes et Status in ditionibus suis tolerare poterunt, sed eos ejiciendos atque exterminandos censuerunt. Qua: omnia ut Sanctitas Vestra, pro sua eximta pietate benigne ac paterne considerare, et lapsis Ecclesiae rebus hac, quam ostenditnus, via in tempore occurrere, ac Nobis absque longiori mora certum et optatum responsum dare velit, eandem Sanctitatem Vestram iterum atque iterum impensissime rogamus et obtestamur; quae in eo factura est rem officio suo Pastorali plane convenientem

atque his Regnis et Provinciis Nostris ac charissimorum fratrum Nostrorum omnino necessariam, qua Sanctitas Vestra haud dubie apud omnes bonos immortalem sibi laudem et benevolentiam comparabit, atque Nos ita sibi devinciet, ut nullam unquam occasionem praetermissuri simus Sanctitati Vestrae vicissim animi Nostri gratitudinem filialis observantiae studiis declarandi et contestandi, quam Deus omnipotens pro beneficio et commodo Ecclesiae suae quam diutissime salvam et incolumem servare dignetur. Datum in Civitate Nostra Vienna, die vigesima octava Mensis Novembris, Anno Domini millesimo quingentesimo sexagesimo quarto: Regnorum Nostrorum, Ronani tertio, Hungariae secundo, Bohemiae vero decimo sexto.

Beatissimo in Christo Patri, PIO QUARTO, divina providentia sacrosanctae universalis Ecclesiae summo Pontifici, Domino Reverendissimo.

(XIII.) Literae MAXIMIILANI II. Rom. Imperatoris, ad LAZARUM LIB. BAR. A SCHWENDI, quibus illi candide exponit, quam vehementer foedum Parisiis perpetratum inaudiu lanienae facinus,

REcte accepi et cognovi literas tuas, et Christianam ac fidelem condolentiam tuam, qua affici te ostendis erga meum morbum, gratam habeo cumprimis. AEternus Deus, cujus in manu sunt omnia, agat mecum pro sua paterna voluntate. Ipsi enim pro omnibus ago gratias, ut qui unus omnium optime novit, quid mihi utile ac salutare, quid vero damnosum sit: Egoque in ipsius voluntate divina patienter et optime acquiesco. Nam ita eunt res in hoc mundo, ut in illis partim aliquis experiatur voluptatis aut quictis. Adversitatum vero et perfidiae et inhonestarum actionum ubique plena sunt omnia. Dominus misereri nostri et haec mala a Christianitate sua avertere dignetur. Neque sane mirum esset, si quis hoc rerum statu plane ad stuporem atque insaniam. redigeretur: qua de re multa scribi possent. Ego paulatim Dei benignitate convalesco, jamque adeo incipio gressus scipione firmare. Laudandus Deus in omnibus suit operibus. Quod attinet ad praeclarum illud facinus, quod Galli in Amiralio ejusque sociis tyrannice perpetrarunt: equidem id minime probare possum; magnoque cum dolore animi intellexi, Generum meum sibi persuaderi passum esse tam foedam lanienam. Quanquam scio, magis aljos imperare quam ipsum. Attamen hoc ad excusationem facti non sufficit: neque hoc satis est palliando sceleri. Utinam me adhibuisset in consilium! Equidem

ei fidele et paternum consilium dedissem, nunquam enim haec talia me auctore fecisset. Tantam sibi ipsi hoc facinore aspersit maculam, quantam non facile eluerit aut absterserit. Ignoscat Deus illis, qui culpam hujus rei sustinent! Vehementer enim metuo, ne progressu demum temporis sentiant, quid hac via profecerint. Ac revera sic est, ut tute prudenterque scribis. Res pietatis gladio non volunt dijudicari neque tractari. Neque aliter sentiet quisquam, in quo aliquid est pietatis et honestatis, ullumve pacis et tranquillitatis studium reliquum. Ad haec longe aliud Nos docuerunt Christus et Apostoli ejus. Nam ipsorum gladius erat lingua, doctrina, verbum Dei et vita Christo digna, ipsorumque mores invitare Nos debent atque allicere, ut eos sequamur, quemadmodum et quousque ipsi Christum sequuti sunt. Taceo, quod insanum illud genus hominum oportebat in tot annis jam vidisse atque expertum esse ipsis rerum argumentis et eventu ipso, suppliciorum crudelitate, sectionibus, inquam, et ustionibus, non posse hanc rem confici. Breviter, ipsorum actiones mihi minime placent, nec unquam adducar, ut eas laudem, nisi forte (quod tamen serio deprecabor ne fiat) Deus permittat, ut in furorem et insaniam prolabar Imo non possum apud te dissimulare, repertos esse nonnullos impudentes et mendaces nebulones, qui dicere ausi sint; Quicquid hic fecit Gallus, id me non solum conscio, sed etiam auctore ipsum fecisse. Qua in re Deum appello testem, mihi coram ipso et toto mundo summam fieri injuriam. Sed non sunt mihi nova amplius

ejusmodi mendacia et calumniae, quas jam antea saepe devorare coactus sum. Commendo autent ista omnia. Deo meo. Is tantas injurias novit suo tempore depellere et vindicare. Quod ad res Belgicas attinet, non magis et hic probare possum, quod modum excesserint. E contrario bene memini, quoties et quam in sententiam Regi Hispaniarum scripserim et consuluerim, sed quid multa? Consilium Hispanicum longo fuit acceptius meo fideli consilio. Jamque adeo ipsimet fateri errorem suum coguntur, et quod huic malo causam maximam praebuerint ipsi: Ego bonum finem spectavi, et ne istae tam praeclarae et nobiles Provinciae tam miserabiliter perderentur. Et quamquam consilia mea sequi noluerunt, ut deinceps a consiliis dandis merito refugere debeam; tamen nec sic quidem abstineo, et fideliter facio, quantum facere possum. Faxit Deus, ut fructus inde sequatur optatus, et tandem desistatur ab ejusmodi violentis remediis, ac sufficiant priora. Ut paucis absolvam: Agant Hispani et Galli quocunque modo ipsis libuerit: tamen Deo, justo illi judici, rationes suarum actionum aliquando reddere cogentur. Ad me quod attinet: equidem, Deo volente, honeste, christiane, fideliter et candide atque integre agam: etcerto confido, Deum benedictione et gratia sua mihi adfuturum, ut actiones consiliaque mea possim Deo et hominibus probare. Hoc ubi fecero, nihil moror hunc improbum et malignum mundum. Sperabam sane aliquanto me citius posse in Regnum Bohemiae venire, quia vero nondum plane convalui, Medici omnino mihi dussuadent,

ne in hoc tanto frigore profectionem instituam. Itaque Comitia Regni quin indicerem, differre diutius non potui. Et, nisi quid interim inciderit impedimenti, duos natu maximos filios meos destinavi Vicarios seu Legatos meos, Verumtamen, si Deus aspirarit votis Nostris, ubi jam aestas appropinquaverit, nec ipse abero. Nam alioquin, ut est ipsa gubernandi ratio, non possent res consistere aut durare. Et tam Regni quam mea necessitas, Nostram requirit praesentiam. Nec enim me fugit, quomodo agatur, et ut res procedant. Hisce te Deo commendo, qui omnia pro suo beneplacito dirigat, ad Christiani Orbis et Nostram omnium salutem. Viennae 22. Februarii, Anno 1574.

(XIV.) Literae AUGUSTI, Saxoniae Electoris, ad EMANUELEM PHILIBERTUM, Ducem Sabaudiae, quibus humanae fragilitatis vices, ob conjugem ejus praematura morte extinctam christiane dolet, eum vero egregie et pie solatur, 1575.

JAm antea, Illustrissime Princeps, Domine Cognate charissime, cum de obitu praestantissimae Conjugis Dilectionis Vestraesparsi rumores essent, soliciti valde fuimus: et nunc vero postquam ex literis Dilectionis Vestrae haec certa esse cognovimus, casum hunc pro eo, ac debuimus animo, sane aegerrime tulimus. Heu quamvis cum illa quidem praeclare actum esse existimandum sit; quae cum esset summo loco nata, Principi Potentissimo felicissime nupta, et maximae spei filio aucta, atque omnium hominum studia, observantiam et amorem

praestanti virtute sua, sibi conciliasset; adeoque nil non eorum consecuta esset, quae inter mortales summa putantur; vitam tandem in his terris placide clausit; eo tempore, quo totus Orbis Christianus imminentibus undique periculis labascere, et mundi jam diu nutantis machina ruinam minari videretur, sic, ut non tam diem suum obire, quam ex irato turbulentissimi hujus seculi pelago in tutissimum abiisse portum recte dici potest: tamen cum reputemus cum animo, quantum sui desiderium Dilectioni Vestrae ejusque filio suavissimo reliquerit, cujusmodi ornamentum inclyta Sabaudiae Domus amiserit; et quo praesidio tota huic subjecta provincia orbata fuerit; fieri equidem non potest, quin pro mutua necessitudine Nostra doleamus vehementer et judicemus, hoc incommodum cum Dilectione Vestra commune esse. Sed ut nostras curas inanibus querelis incendere et augere consultum non est, ita quod reliquum erat, fortissimi animi Principem consolari minime audemus. Vivit illa, et in sempiternum vivet in coelesti aula, omnibusque praesepta malis, felix et fine cariturum aevum auget; quaspe certa et fixa non est dubium, quin Dilectio Vestra in hoc se luctu erigat et sustentet; et Nos idem etiam Nobis faciendum esse judicamus, ne cognatae charissimae coelestia gaudia invidere potius, quam nostram vicem dolere videamur. De oppidis Pinarolio et Savilio an restitutis Dilectioni Vestrae gratulamur, et illam adhuc recte valere libentissime cognovimus. Nos etiam Divina benignitate cum conjuge Nostra chanssima et dulcissimis liberis bene valemus: et Dilectionem

Vestram perpetuo optime valere, eique animum hunc vertentem felicissimum esse valde cupimus. Ex arce Annaeburgensi XIV. Calend. Januar. Anno MDLXXV.

(XV.) Literae AUGUSTI, Saxoniae Electoris, ad EMANUELEM PHILIBERTUM, Sabaudiae Ducem, quibus ipsi, se causam Monferatensem Imperatori impene commendasse refert, et ut voti damnetur, optat, 1575.

ET Legatum Dilectionis Vestrae Claudium a Cooland coram audivimus, et literas ex Dilectionis Vestrae sententia, quam Dominus Claudius ostendit, ad Imperatorem dedimus; quibus Caesareae ejus Majestati causam Montferatensem ita studiose commendavimus, ut facile animadverti inde possit, summam inter Nos necessitudinem ac cognationem intercedere, et Nobis hoc negotium imprimis curae esse, Nosque adeo omnia Dilectionis Vestrae causa cupere. Cumque ante hac polliciti semper fuerimus, ne quid forte accideret, quo spes illa de restitutione pulcherrimorum oppidorum Pinarolii et Saviliani hisce conjunctae vallis Perusiae, aut interverteretur, aut protraheretur longius: libentissime sane tam ex Dilectionis Vestrae literis, quam ex sermonibus Domini Claudii intelleximus ac cognovimus, hoc pleno jure in potestatem Dilectionis Vestrae pervenisse:

ob id amanter gratulamur; ac restitutionem hanc felicissime evenire cupimus. Et ut Nobis dubium nullum fuit, Dilectionem Vestram, quae ipsi accesserunt, Nobiscum libenter communicaturam esse: ita eidem persuasum esse volumus, nihil in subjectis Nobis ditionibus extare, quo non pari studio, et promptissime Dilectioni quoque Vestrae gratificari velimus. Quod reliquum est, id Domiaus Claudius Nostris verbis exponet et declarabit prolixius Dilectioni Vestrae. Quam Dei Optimi Maximi protectioni commendamus et rebus omnibus perpetuo rectissime habere cupimus. Dresdae IV. Calend. April, An. MDLXXV.

(XVI.) Literae AUGUSTI, Saxoniae Electoris, ad HENRICUM III. Galliae Regem, quibus se excusat, quod afflicto Galliae Regno suppetias, ob imminens Germaniae grave a Turcis et feroci Scytharum gente bellum, venire non possit, 1575. P. P.

REdditae Nobis sunt, Serenissime Rex, Domino et Cognate charissime, Serenitatis Regiae Vestrae literae, ex quibus post sparsos de pacificatione Gallica rumores, pro Nostro in Regnum illud studio perinviti cognovimus, bellum illinc denuo incrudescere. Et quamvis petitionem Serenitatis Vestrae libenter admitteremus: tamen gravissimae Nos causae urgent, quo minus hoc tempore equitatu et milite ditiones Nostras nudare possimus. Cum enim Barbararum Gentium, undique Germaniae Nostras imminentium infestissimis armis veluti

obsessi tencamur, dum hinc Scythae natione immanissimi grassantur; illinc crudelissimus et totius Christianitatis perpetuus hostis, tyrannus Mahumeticus, cruentas minas spiret: adeoque implacabili odio Christiani Nominis ardens totis viribus arma adversus vicinas Nobis Provincias expediat: profecto magnitudo periculi Nobis proximi etiam atque etiam postulat, ut in omnem eventum instructi et parati simus, quo vicinis Nostris laborantibus subsidio esse, Deique Optimi Maximi auspiciis truculentissimos et ferocissinios hostes a focis et aris arcere possimus. Quamobrem etiam interdictis promulgatis mandavimus, ne quisquam subditorum Nostrorum extra Provinciam, quocunque locorum in militiam iret. Et Nobis persuademus, Ser. Vestram Regiam, pro insigni prudentia sua justissimam hanc excusationem nostram, quod Germania et communi Patria in summo discrimine constituta, his difficillimis temporibus equitatum et militem in ditionibus Nostris retinere cupiamus; non modo amanter accepturam, sed etiam probaturam esse consilium hoc nostrum, non solum ditionibus his, sed toti Christiano Orbi necessarium et salutare. Quod si ad pacem optimis rationibus in Regno Galliae constituendam aliquid facere possemus, nullum equidem, et Christianae et Gallicae tranquillitatis cupidissimi, boni Principis officium praetermitteremus, Ut qui intelligamus, quantum praesidium adversus barbarorum saevissimos conatus toti Christianitari accedat, si tam animis quam armis pari studio conjuncti Germani et Galli Christiani nominis protectio

et defensionem suscipiant. Benevaleat Ser. Regia Vestra. Dresdae Pridie Calend. Dec. Anno MDLXXV.

(XVII.) Literae AUGUSTI, Saxoniae Electoris, ad sANNAM, Principem ex inclyta Regum Polonorum surpe natam, de pecunia mutua, quam ipsi Senatus Lipsiensis solvere debebat, agenies, 1576.

SErenissimae Principi, Dilectioni Vestrae operam et studium Nostrum cum significatione praecipuae benevolentiae et honoris, in omni officiorum genere deferimus. Posteaquam ad Nos per Dilectionis Vestrae administrum Aulicum generosum Bartholomaeum Zamacki relatum est, de pecunia illa, quam illustrissima quondam Princeps, Domina Sophia Brunsuicensium Ducisse, piae memoriae, soror Dilectionis Vestrae amantissima, senatui Civitatis Nostrae Lipsiensis credidit: sane pro Nostro in Domum Jagellonicam studio, et singulari erga Dilectionem Vestram observantia, nihil prius habuimus, quam ut Senatui Lipsiensi mandaremus, pecuniam hanc, cum dies solutionis venerit, ut loco tuto deponat, atque hoc Illustrissimo Principi, Domino Julio, Brunsuicensium Duci significet, et petat, ut literas obligationis, quas penes se habet, eodem conferat. Sic fiet, ut Senatus Lipsiensis ad diem constitutum in mora non fit, fidemque literarum suarum liberet: Et literarum obligatio, quae nisi restituatur, Senatus petitionibus pecuniae satisfacere non teneretur, salva sit: ac tandem re utrinque disceptata et excussa, in ejus, cui

jure debetur, potestatem pecunia ex deposito veniat. Qua in re Nobis persuasum est Dil Vestr. justitiam et aequitatem probaturam, et Nostram erga se, cui literis his, ad petitionem Dil. Vestr. pecuniam dari promittimus, perspecturam esse benevolentiam. Quam ut evidentius etiam declaremus, ad Illustrissimum Principem, Dominum Julium, Brunsuicensem Ducem literas quoque dedimus: in quibus Dilectioni ejus negotium, quod confectum cupit Dilectio Vestra, commendamus studiose et amanter rogamus, ut ornatum muliebrem, gemrnas, vestes et pretiosam supellectilem adeoque reliqua omnia, quae ad Dilectionem ejus ex Illustrissimae quondam Principis, Dominae Sophiae, piae defunctae, bonis pervenerunt; quaeque ad Dilectionem Vestram jure haereditatis pertinent, eidem non gravatim concedat et tribuat, atque in hoc tam Dilectioni Vestrae, quam Nobis gratificetur: ut intelligat amorem Nostrum Dil. Vestra, nosque sua benevolentia porro amplectatur, et a nobis contra expectet omnia, quae ab amantissimo Jagellonici nominis Principe et amico optimo expectari par est. Ex Arce nostra Annaeburg VIII. Id. Februarii Anno M. D. LXXVI.

Serenissimae Principi, Dominae Annae, ex inclyta Regum Polonorum stirpe natae, Dominae adfini nostrae charissimae.

(XVIII.) Literae AUGUSTI. Biestoris Saxonae, ad ORDINES REGNI POLONIAE, quibus Christophoro Duci Megapolitano, residuam stipendii

Reverendi, Illustres et Magnifici Domini Senatores, Generosi Proceres, Equites et Nobiles districtuum Polonicorum Legati.

SIgnificavit Nobis Illustrissimus Princeps, cognatus Noster charissimus, Dominus Christophorus Dux Megapolensis, sibi ob singulare studium suum et voluntatem egregiam erga celeberrimum Poloniae Regnum jam diu stipendium annuum es arario publico persolvendum constitutum et promissum fuisse: ex quo aliquot adhuc pensiones Dilectioni ejus essent residuae: et rogavit, ut apud Dilectiones et Illustritates Vestras et Vos literis missis intercederemus, quo facilius id, quod restat, consequi posset. Nos autem, etsi animadvertimus, Ducem Christophorum haec ita a Nobis petere, ut praecipuam hujus solutionis obtinendae spem in benevolentia et aequitate vestra poneret: tamen cum commendationem etiam literarum

Nostrarum Dilectio ejus fructuosam fore existimaret, non voluimus equidem cognato Principi in causa tam justa deesse Quamobrem cum Nobis persuasum sit, Dilectiones Vestras et Vos, pro insigni aequitate, justitia et integritate sua sponte inclinare ad praestandum id, quod stipendii Christophoro promissi obligatio dictat: itaque amanter, benigne etiam atque etiam rogamus, ut per Dilectiones et Illustritates Vestras et Vos aeratii publici praefectis mandetur, ut Duci Christophoro de eo, quod reliquum est, satisfaciant. Erit id Dilectionibus et Illustritatibus Vestris et Vobis apud omnes exteros perhonorificum et Nobis valde gratum, si intellexerimus, commendationem literarum Nostrarum cognato Nostro salutarem fuisse. Dresdae VI. Cal. Jul. Anno MDLXXVI.

(XIX.) Literae AUGUSTI, Saxoniae Electoris, ad EMANUELEM PHILIBERTUM, Sabaudiae Ducem, quibus causam Montferratensem sibi, licet in Comitiis absenti, ita curae fore promittit, ut ipsi de felici in ea successu dubitandi locus non sit futurus, 1576. P. P.

EX literis Augustae Taurinorum XII. Calend. Maji ad Nos scriptis perspeximus, Dilectionem Vestram existimasse, Oratores suos Augustae Nos Tiberiae conventuros esse. Quod sane etiam futurum erat, nisi Nobis varia et multa impedimenta objecta fuissent, quae Nos in Provincia Nostra retinuerunt hactenus et adhuc retinent. Quamvis

autem Comitiis Imperii hoc tempore Nos ipsi interesse non possimus, tamen Dilectionem Vestram omnino persuasam esse cupimus, absentibus etiam Nobis existimationem, rem et dignitatem suam, ita curae futura esse, ut nihil omnino simus praetermissuri, quod in hoc genere per Nos elaborari et effici potest. Itaque Legatis Noitris jam antea Augustam Tiberiam praemissis, per literas diligenter et serio scriptas mandavimus, ut ex sententia Oratorum Dilectio Vestra tam ipsi Caesari, quam reliquis Principibus causam hanc, quam Nobis pro conjunctione Nostra mutua communem esse ducimus, diligentissime nostris commendent verbis, ac omnibus in rebus rationem habeant, consulant, enitantur, et praeparent quodammodo omnia, quo et Dilectio Vestra et reliqui omnes sciant, et intdligant, nos omnia cupere et velle Dilectionis Vestra; causa: quam optime valere et prospero rerum successu perpetuo gaudere et frui optamus. Dresdae VI. Calend. Julii Anno M. D. LXXVI.

(XX.) Literae AUGUSTI, Saxoniae Electoris, ad HENRICUM III, Galliae Regem, cui tranquillas Galliarum res gratulatus amice suadet, ut rebus domi compositis, viribus suis foris ad reprimendam Turcarum tyrannidem utatur, 1576. P. P.

QUemadmodum libenter ex Serenitatis Regiae Vestrae literis intelleximus, illam amicitiae ejus, quam Germania Nostra, et Nos cum Serenitatis

Regiae Vestrae antecessoribus multis retro annis semper coluimus, studiosissimam esse: ita gratissimum Nobis fuit, quod cognoverimus, florentissimo Galliarum Regno post tot rerum difficultates, quibus non paucis adflictum fuit, tandem Dei Optimi Maximi benignitate pacem esse restitutam. Itaque hanc felicitatem Serenitati Vestrae Regiae atque. hujus subditis sincere et ex animo gratulamur, ac optamus, ut tranquillitas haec perpetua et constans sit. Ac pro nostro erga Serenitatem Vestram Regiam studio sincere etiam atque etiam hortamur, ut pacem hanc contra hommum inquie, torum conarus serio tueatur ac conservet: suaque deinceps consilia, cum Christiani nominis Principibus ad reprimendam infensissimi et perpetui Christiani nominis hostis insolentiam in commune conferat. Erit id Serenitati Regiae Vestrae ad omnem posteritatem gloriosum, ac toti Regno Galliarum fructuosum; imprimis vero Christianissimi Regio nomine dignissimum; nobis autem ita gratum, ut inter Nos perpetuam constare amicitiam cupiamus. Bene valeat Seremtas Vestra Regia. Dippoldiswaldae X. Calend. Sept. Anno MDLXXVI.

(XXI.) Literae AUGUSTI, Saxoniae Electoris, ad PHILIPPUM II. Hispaniarum Regem, quibus ipsum amanter rogat ut pristinam erga se benevolentiam sibi etiam imposterum integram conservare velit, 1576.

Serenissime, Rex, Salutem et operam nostram in omni officiorum genete promptis simam. Domine cognate noster charissime.

CUm Nobis Orator Seren. Vestrae Dominus Joannes Franciscus a Mendoza significasset, se post divi; Maximillani. Im peratoris quondam Romani piae memoriae obitum ex aula Augusta in Hispaniam rediturum esse: illum sine literis Nostris ad Screnitarem Vestram dimittere noluimus, non. quod hoc tempore haberemus scriptione magnopere dignum: ac potius si quid forte in His partibus esset, quod Seren. Vest. Reg quis scire debere existimet, id omne ex Oratoris sui sermonibus multo commodius, quam ex oratione literarum Nostrarum strarum erga Setenitatem Vestram observantiam perpetuam, ac rogaremus: amanter, ut et Ser. Regia pristirinam suam erga Nos benevolentiam, etiam deinceps integram conservare velit; sibique certo persuadear, Nos in eorum Principum numero esse, qui Seren. Vest. Regiae honoris et existimationis studiosissimi sunt, et imprimis cupiunt omnia ad amplificationem et dignitatem Seren. Vestr. Regiae pertinentia salva et in tuto esse, atque hoc etiam postremum, ut velut appendicem his literis Nostris subjiceremus, permotisunus Seren. Vestrae Regiae Oratoris epistola ad Nos missa, qua Nobis negotium quoddam ex Germania discessurus commendat, cujus gratia Seren. Vestram hoc tempore nonnihil esse sollicitum innuit, quam

tamen optamus, hac cura levata commodissime valeat Ser. Vestra Regia et Nos studiosissimos sibi commendatos habeat. Ex Arce Nostra Annaeburgensi V. Cal. Nov. Anno M. D. LXXVI.

(XXII.) Literae AUGUSTI, Electoris Saxonae, ad SEBASTIANUM, Lusitaniae Regemm, cui Cramerum, Mandatarium suum, iter in Indiam facturum, sedulo commendat, 1576.

CUm cliens Noster, Hieronymus Cramerus, qui has Seren. Vestr. Regiae literas reddet, Nobis significasset, se incensum orbis perlustrandi cupiditate in Indiam profecturum esse, hoc illius studium Nos commovit, ut de commeatu, et viatico ipsi benigne prospiceremus, et quasdam merces, quarum illic copia est, ad privates Nostros usus comparare illum juberemus. Cum his igitur mandatis Nostris Cramecus hinc abiit, et in Lusitaniam pervenit; inde literas ad Nos misit, quibus ostendit, navigationem Indicam valde impeditam esse, per religiosorum quotundam strupulosam severitatem, qui non tantum singulas naves excutiant; sed et in negotiatorum conscientias suo quodam more inquirant, nec quenquam penetrare, ac iter institutum tenere permittant, nisi qui ad nutum et voluntatem illorum fectus et probatus esse videatur. Id autem cum sit ejusmodi, ut non omnes aequae viatores, qui ex diversissimis mundi partibus magno numero et multiplici varie. tate in Lusitania confluunt, eadem pet omnia sentire; et bis, qui vias obsident, pro lubitu satis facese

possint; neque is sit cliens Noster, qui illis in locis quicquam in Reigionis professione navare aut possit aut velit: existimavimus sane, si hac de re Seren. Vestr. Regia literis Nostris certior fieret; illam pro insigni prudentia et aequitate sua non passuram, iter ad diciones sibi subjectas praecludi iis, qui provincias illas adeunt, non ut dogmata sua illic venditent, sed ut. argento et auro, quod secum ex remotissimis locis de ferunt, merces commutent, cuivis illic ad emendum publice expositas et venales. Haec cum ita sint, a Ser. Vestr. Regia majorem in modum officiose petimus, ut clientem et mandatarium hunc Nostrum clementi patrocinio tueatur, justitia et aequitate sua protegat, et ut iter, quod voluntate Nostra instituit, commode conficere posse, imperio et praesidio suo adjuvet, et in tota hac profectione euntem et redeuntem auctoritate Regia tutum praestet: et ab illorum vexatione et molestiis vindicet, qui communem omnibus aerem certo tantum hominum generi liberum permittunt: et orbis terarum ad univer sorum mortalium usum, a Deo optimo maximo conditi, eam partem, quam avorum Nostrorum memoria Europaeis incolis mirifica et summa Lusitanorum Regum virtus et magnanimitas, cum immortali gloria aperuit, claudere et beneficium toti Christianitati a Serenitate Vestra Regia liberaliter tributum nostris hominibus pro suo arbitrio abrogare et adimere conantur, Quod, quam iniquum ac barbarum, et ab omni humanitaris sensu prorsus alienum sit, arbitramur Ser, Vestram Regiam pro innata clementia et aequitate sua facile

perspicere, quaesi impetramus, ut clienti Nostro cursus in Indiam expeditus et reditus inde securus pateat, profecto jucundissimum id Nobis erit, et Ser. Vestra Regia gratissimum sibi Principem devinciet; et mandatarium Nostrum hominem simplicem, innoxium et nobis probatum protectione sua non fuisse indignum cognoscet. Pro quo Nos etiam hoc amplius spondemus, nihil ab ipso in toto hoc itinere, ad cujusquam perniciem aut injuriam commissum iri, nosque hujus beneficii meraoriam nullo deinceps tempore deposituros, ac potius gratitudinem animi Nostri omnibiis, quibus maxime poterimus, rebus Serenitatis Vestrae Regia ita comprobaturos esse, ut ex observantia et studio erga se Nostro magnam voluptatem capiat. Bene valcat Vestra Serenitas Regia et Nos singulari benevolentia sua, qua Principes Lusitanici nominis amantissimos dignari solet, perpetuo complectatur. Ex Arce Nostra Annaeburgensi 6. Calend, Majt 1577.

(XXIII.) Literae AUGUSTI, Saxoniae Elestoris, ad ALPHONSUM CARETUM, Principem et Marchionem Finalii, quibus se Oratoribus suis in commissis dedisse asserit, ut. causam ejus Caesarea Majestati studiosissime commendarent, 1577. Illustri Principi amico Nobis plurimum dilecto, Domino Alphonso Careto, Principi et Marchioni Finalii, salutem et benevolentiam Nostram!

COnsiliarii Nostri ad Nos retulerunt omnia, quae Dilectio Vestra nuper Budissini post nostrum inde discessum de ditione et oppido Finalii illis coram prolixe exposuit, ex quibus intelleximus, Dilectionem Vestram non minus de jure suo tuendo, quam de pace et quiete communi conservanda laborare; quarum utrumque cum aequitate niti et ad Sacri Romani Imperii dignitatem pertinere arbitremur: facile equidem petitioni Dilectionis Vestrae annuimus, ac Legato Nostro Joanni Embdeno Jurisconsulto mandavimus; ut aequitaten Dilectionis Vestrae Domino Imperatori et Caesareae ejus Majestatis, consiliariis praecipuis ostendat, ac nostris verbis Dilectionis Vestrae causam commendet, ut et Sacri Romani Imperii Auctoritas salva, et Dilectionis Vestrae jura inviolata et integra permaneant. Bene valeat Dilectio Vestra, sibique persuadeat, Nos illi propte integritatem et fidem, quam Caesareae Majestati et Sacro Rom. Imperio hactenus tam constanter probavit, optime cupere. Ex Arce nostra Annaeb. 12. Calend Jun. 1577.

(XXIV.) Literae AUGUSTI, Electoris Saxoniae, ad ELISABETHAM, Angliae Reginam, quibus eximium ejus et constantem pro Augustanae Confessionis doctrina zelum dignis exornat encomiis, caetera vero ipsia Legato illius susius expositum iri considit, 1577.

TAm ex literis, quam ex Serenitatis Vestrae mandatis, quae Nobis ornatissimus Vir Dominus Robertus Delus exposuit, singularem quandam benevolentiam erga Nos et reliquos Germaniae proceres veritati Evangelicae addictos, cum illustri rem Christianam labentem sustinendi studio conjunctam perspeximus. Non una causa est, quamobrem Serenitati Vestrae Regiae gratias agere, ac tam potentis et erga Christianae doctrinae Professores optime animatae Reginae amicitiam ultro ambire, et omnibus honoris et observantiae officiis perpetuo colere et ormare debemus. Nec est profecto pia illa et prudens sollicitudo atque cura, quam Serenitas Vestra Regia pro communi Ecclesiarum Pontificios abusus et idolomanias abominantium salute et incoliimitate suscepit, intempestiva: cum minime sit obscurum, omnes hostium veritatis divinae nervos ad exterminandam Doctriuae Evangelicae veritatem et puritatem summo nisu intehdi. Quod vero hactenus Ecclesiae doctrinae coelestis veritatem profitentes nondum penitus sint eversae et deletae, id, quemadmodum non minus vere, quam pie Serenitas Vestra Regia scribit, nullius hominis cautioni ac industriae, sed solius Evangelicae vevitatis auctoris et protectoris Dei misericordiae ac benignitati imputandum est: in cujus ineriarrabili bonitate in his mundi fecibus etiam

porro nobis spes fixa esse debet, nunquam futurum, ut hostis generis humani id perficiat, quod Pontifex Romanus tentat, cum scelerata foedera, stratagemata, Acheronteas insidias, omnia denique hostilia et extrema struit; sed ut vincat tandem certe veritas, neque divinorum oraculorum vana fit praedictio, quae hostes populi Dei congregari, accingi et inite consilia, nihilque aliud loqui monet, quam conjurationem: dulcissimam addens consolationem et praeceptum, quo pios hortatur, ut inanes impiorum conatus neve metuant, neve in humanis praesidiis spem collocent; sed sciant secum Immanuelem esse: quem utique certo statuendum est, etiam Nobis hoc tempore contra omnem tyrannorum injustam vim ac potentiam non defuturum: et sana, recta, salutaria piis Regibus ac Principibus largiturum esse consilia, a quibus Nos quoque non abhorremus ac eadem de Serenitate Vestra Nobis pollicemur. Quare etsi non dubitamus, cum tota haec res, de qua nobiscum Serenitas Vestra Regia per Legatum suum egit, sit gravis et ardua, et ad omnes pariter Augustanae Confessioni addictos proceres pertineat, quin Serenitas Vestra pro insigni aequitate sua non aliorsum acceptura sit, quod ad communem conjunctorum Ordinum deliberationem a Nobis necessario rejiciendum hoc tempore fuerit: Tamen ut Serenitas Vestra Regia et has literas Nostras, et ea, quae Ser. Vestrae Regiae Legato per Nos indicata sunt, in optimam partem interpretetur, et in eorum Principum numero, qui Serenitatis Regiae Vestrae observantissimi et studiosissimi sunt, Nos quoque habeat tanto quidem studio

rogamus, ut majori non possimus. Bene valeat Serenitas Vestra et perpetuo prospero rerum cursu fruatur. Exarce Nostra Dipoldiswaldiensi 8. Id. Nov. 1577.

(XXV.) Literae AUGUSTI, Saxoniae Electoris, ad ELISABETHAM, Angliae Regniam, quibus ipsi maximas persalvit gratias, quod merces ad se spestantes adhuc sine vectigalibia exportari jusserit, eandemque liberalitatis promptitudinem in aliis quoque rebus imposterum sibi exhiberi cupit. Serenitati Vestrae Regiae salutem dicimus, et operam Nostram a Nobis in omni honoris et officii genere pararissimam reverenter deferimus.

ADminister Noster, quem anno praeterito in Lusitaniam ablegavimus, ut quasdam merces ad privatos nostros usus compararet: huc reversus, lignificavit Nobis, cum in portum Londinensem esset delatus, et apud Thesaurarium Serenitatis Vestrae Regiae nomen suum et merces, quas ad Nos deferebat, professus esset, se ex mandato Serenitatis Vestrae Regiae erga Nos voluntatem eximiam cognovisse, ut quicquid rerum in ditionibus suis coemi juberemus, id omne a vectigalibus et praetoriis immune repraesentari nobis cupiat. Jucundissipa Nobis profecto fuit haec declaratio. Serenitatis Vestrae Regiae erga Nos praecipuae et singularis

benevolentiae: quam summis observantiae et gratitudinis officiis demereri merito debemus et volumus: Hac autem Serenitatis Vestrae Regiae insigni liberalitate freti, administrum Nostrum Antwerpiam amandavimus, ut cum negotiatoribus Britannis, qui ibi agunt, quater aut quinquies centena millia ponderum plumbi certo pretio condicat, cujus in metallico et argentatio lapide ex venis fodinarum Nostrarum eruto liquefaciendo et excoquendo usus plane est necessarius: a Ser. Vest. Regia officiose petimus, ut, quod ex Britannia secundum hanc conventionem Administer Nostera Mercatoribus Anglicis plumbum exportabit, sic ut Nostris hominibus Hamburgi reddatur: ut omne id tota hac, quae instat, aestate, et quod praeterea aliis quoque temporibus coemi curaverimus, sine portoriorum Vectigalium exactione Hamburgum deferri liberaliter patiatur ac jubeat. Erit id Nobis pergratum, et quamvis in terris nobis subjectis ea rerum copia non sit, ut cum opulentissimo Angliarum Regno conferri possit; tamen si quid forte esset, quod Ser. Vest. Regiae ex ditionibus Nostris in Britanniam suam importari cuperet: Nostrum in ea re studium et obsequium sine omni expectatione ita probare Ser. Vestr. Regiae parati sumus, ut intelligat beneficium suum apud gratissimum et Ser. Vestr. Regiae studiosissimum Principem esse positum. Quem si Serenitaris Vestrae Regiae erga se liberalitatem comperisandi facultas forte destituet; tamen nunquam profecto grarificandi voluntas deficiet. Bene valeat Ser. Vestr. Regia et Nos sibi commendatos liabear Dresdae Pridie Non Febr. An. 1578.

(XXVI.) Literae AUGUSTI, Saxoniae Electoris, ad STEPHANUM, Poloniae Regem, quibus ipsi pro favore Georgio Friderico, Marchioni Brandenburgico, ob suam intercessionem tributo gratias agit, ac denuo Oratores suos perficiendi, quod inceperant, negotii ergo ablegatos esse, nuntiat, 1578. Serenissime Rex, Serenitati Regiae Vestrae salutem dicimus et operam Nostram in omni genere promptissimam offerimus et prolixe pollicemur.

EOdem die, quod Nos singulari quodam fato accidisse arbitramur, et Legati Nostri ex Borussia redierunt ad Nos cum literis Ser. Reg. Vestrae scriptis, et Illustrissimus Princeps, Dominus Georgius Fridericus, Marchio Brandenburgensis, cognatus Noster instar filii charissimus, hac in Poloniam iter faciens, mirificas Serenitati Reg. Vestr. apud Nos gratias egit, cum diceret, omnia Serenitatem Regiam Vestram in negotio Borussiaco ob Nostram intercessionem accumularissime et liberalissime Dilectioni suae tribuisse: ad quam commemorationem veluti testes in re praesenti etiam Legati Nostri accesserunt, qui confirmarunt, a Ser. Reg. Vestra et se tractatos fuisse benignissime, et nullius hominis non tantum in hac causa, sed etiam in Gedanensi pacificatione aucto ritatem et gratiam valuisse plus, quam nostram. Utrumque autem

cum jucundissimum Nobis esse Illustrissimus Marchio Brandenburgicus intelligeret, et sibi persuaderet, si quid porro superesset, de quo forte laborandum foret, id tum demum committeretur: vehementer etiam atque etiam a Nobis petit, ut Nos Legatos Nostros Varsaviam cum Dil. sua proficisci juberemus. Etsi autem nobis dubium nullum omnino erat, quin, cum antea nostra causa, tum jam etiam Ser. Reg. Vestra suae constantiae gratia, mansura esset in eadem ista erga Dominum Marchionem liberalitate: tamen pro Nostro in Dilectionem ejus amore, et summa conjunctione deesse hac in parte nostri amantissimo Principi nequaquam voluimus, praesertim cum est Ser. Reg. Vestrae literis ejusmodi se erga Nos ostenderet benevolentia et humanitas, ut confideremus, legatorum Nostrorum reditum Ser. Vest. Regiae jucundum potius quam onerosum futurum esse. Eosdem igitur Consiliarios Nostros, nobiles et clarissimos viros Abrahamum Boccium a Pollach et Chliphusen, et Dominum Andream Pauli Jurisconsultum ad Ser. Reg. Vestram ablegavimus cum mandatis, ut Serenitati Reg. Vestrae pro singulari erga Nos benevolentia sua gratias officiose agerent et Nostris Verbis etiam rogarent, ut Ser. Regia Vestra ea, quae tam in causa Ducatus Borussiaci, quam in tractatione Dantiscana jam antea fecit, et liberalissime in se recepit, etiam ad exitum augeri et cumulari per auctoritatem suam Regiam velit. Ac si quid forte pro varietatibus horum temporum et hominum inciderit, quo Domino Marchioni Brandenburgico opera et voluntas et Imperium

Ser. Reg. Vestr. accederent, uti nostra cummendatione et Ser. Reg. Vestrae singulari beneficio, totum negotium hoc commodissime et ex sententia Domini Marchionis expediatur, ac de reliquis pacificationis Dantiscanae ejusmodi conditionibus transigatur, ut Gedanenses Nostram hanc intercessionem sibi profuisse plurimum intelligant, nec habeant, cur ipsam rejicere possint, sed e contrario accipiant, Nostrorumque Consiliariorum fidelibus monitis pareant. De quibus omnibus si Ser. Reg. Vestra Legatos Nostros benigne audierit, eisque, quod cupimus, fidem adhibuerit, equidem et Nostram de sua erga Nos singulari benevolentia persuasionem plane confirmaverit, et Dominum Marchionem officio sissimum et optimum Principem ad suam necessitudinem beneficio hoc adjunxerit: ex cujus observantia et gratitudine, atque adeo, quo inter Germaniae Proceres plurimum valeat, splendore ac gratia magnam voluptatem perpetuo captura est Ser. Reg. Vestra. Quam eam ob rem valere, et nos, ut, instituit, amare etiam porro cupimus. Dresd. 7. Cal. Febr. Anno 1578.

(XXVII.) Literae Credentiales, quae AUGUSTUS Saxonia Elector, Abrahamo Boccio et Andrea Pauli Internunciis suis, ad STEPHANUM Poloniae Regem tradidit, 1578.

SErenitati Regiae Vestrae salutem dicimus et operam Nostram in omni officiorum genere paratissimam

offerimus. Cum Illustrissimus Princeps, Cognatus Noster, instar filii charissimus, Dominus Georgius Fridericus, Marchio Brandenburgensis etc. hoc tempore legatos suos ad Ser. Vest. missurus esset, et per literas Nobis ostendisset, optima spe duci, gravissimum illud negotium, quod cum Ser Vest. Regia tractandum suscepisset, commodius confectum iri, si Dilectionis Suae Oratoribus etiam Nostri et aliorum cognatorum Principum consiliarii adjungerentur: sane pro ea necessitudinis et sanguinis et avitorum pactorum ratione quae Nobis cum Illustrissimis Marchionibus Brandenburgensibus arctissima intercedit, deesse hac in parte Dilectioni ejus noluimus. Consiliariis itaque Nostris, qui has Ser. Vestrae Regiae literas reddent, nobilissimis et clarissimis viris, Abrahamo Boccio in Pollach et Chlipusen, et Andreae Pauli Jure consulto, in mandatis dedimus ut Illustrissimo Principi Domino Georgio Friderico et Dilectionis ejus Legatis ad Ser. Reg. Vestram euntibus praesto essent, et una cum aliorum cognatorum Principum Consiliariis, et communi sententia apud Serenit. Reg. Vestram ea qua par est observantia intercedendo, promovere niterentur omnia, quae ad firmissimam conjunctionem inter Potentissimum Poloniae Regnum, et Illustrissimos Marchiones Brandenburgenses custodiendam et stabiliendam praecipue facere videbuntur. Ac veluti non dubitamus, Ser. Reg. Vestram pro singulari prudentla sua hoc Nostrum studium probaturam esse, ita amanter et officiose rogamus, ut consiliarios Nostros benigne audiat et fidem illis non gravate adhibeat. Erit hoc Nobis

gratum, et ubi intellexerimus, ad eam benevolentiam, qua Ser. Vest. Regia sua sponte Illustrissimos Marchiones Brandenburgenses complectitur etiam Nostri intuitu cumulum aliquem accessisse: libenter equidem fatebimur, Nos pro beneficio hoc Serenitati Vestrae Regiae obstrictos esse. Bene valeat Ser. Reg. Vestra et sibi certo persua deat, nos ejus amicitiae, quae multis retro annis inter fortissimas Germanorum et Polonorum gentes sanctissime culta fuit, porro etiam tuendae studiosissimos esse. Bornstensteinii 15. Calend. Febr. Anno 1578.

(XXIIX.) Literae AUGUSTI, Saxoniae Electoris, ad HENRICUM JULIUM, postulatum Episcopum Halberstadiensem, cujus egregium in bonas artes favorem et singulare virtutum studium congruis depraedicat laudibus, 1578.

LIbentissime legimus literas Dilectionis Vestrae, Reverende et Illustris Princeps, cognate charissime; quibus facile et grati animi memoria et excellens Dilectionis Vestrae ingenium perspici possit: quorum alterum facit, ut Dilectionis Vestrae candorem complectemur: alterum ut de industria ejus speremus optime. Fieri itaque aliter non potest, cum jam antea propter paternam necessitudinem valde faveremus Dilectionis Vestrae commodis, quam ut ad nostram gratificandi voluntatem magnus cumulus accederet. Quamobrem quod Dilectio Vestra a Nobis petiit, et sponte nostra libenter et ideo etiam faciemus cupidius, quod ex

literis missis intelligeremus, Dilectionem Vestram rectum et virtutis et gloriae cursum tenere; seque iis ornamentis munire, quibus personae ejus, quam gerit, et decus et dignitatem, cum laude sua sustinere possit. Et quamvis in universum omnes viros Principes, nihil aeque deceat, quam ut scientia linguarum, et artium pulcherrimarum cognitione, plebe et populo praestent: quod iis, quibus non ex virtute fidei munerum publicorum procuratio committitur, necessaria est: ut varia et multiplici doctrina instructi, ad hominum utilitatem suam prudentiam intelligentiamque potissimum conferre, ac in tota vita humanitatem, pietatem et constantiam praestare; in administratione reipublicae autem justitiae officiis recte fungi possint. In quam curam Dilectionem Vestram cum ultro incumbere, et ad virtutem, quae familiae splendori etiam gloriam adjicit, natura et studio suo ferri animadvertamus: nihil equidem necesse arbitramur hortari Dilectionem Vestram pluribus: monere tantum libet, ut sibi persuadeat in ipsa, non modo Dioecesi, cui praeest, sed toti Patriae spem maximam esse: et Nos, qui tam propinquitate, quam opinione virtutis Dilectionis Vestrae huc impellimur, honestis ejus conatibus nunquam defuturos, sive gratia apud Dominum Imperatorem, sive ceteris rebus, posse aliquid existimemur, quod commode et utile sit Dilectioni Vestrae, quam prospera uti valetudine et in cultu virtutis et honestarum disciplinarum, majores indies progressus facere cupimus. Dresdae Cal. Junii Anno 1578.

Reverendo et illustri Principi cognato Nostro charissimo, Domino Henrico Julio, postulato Episcopo Halberstadiensi, Duci Brunsuicensi et Luneburgensi.

(XXIX.) Literae AUGUSTI, Saxoniae Electoris ad ALPHONSUM CARETTUM, Principem et Marchionem Finalii, quibus causam ejus iniquis malevolorum hominum quorundam studiis et artibus impediri vehementer dolet, eam vero se per Comitem Hardechium Caes. Majestati studiosissime commendaturum esse, promittit, 1578. Domino Alphonso Caretto, Principi et Marchioni Finalii, salutem et benevolentiam Nostram!

EX literis ad Nos prid. Calend. Januar. missis intelleximus, Dominum Imperatorem ob cessationem Comitis Archensis et Petri Strasoldi, quibus Caesarea Majestas negotium Finaliense expediendum commiserat, alium Finalium versus Commissarium destinare statuisse: ac in bona spe fuimus, totam hanc rem ex sententia Dilectionis Vestrae jam dudum confectam fuisse. Quod equidem pro singulari erga Dilectionem Vestram propensione Nostra valde cupiebamus; sed cum hanc rem adhuc et quorundam iniquorum hominum

studiis et artibus hactenus expeditum non fuisse ex literis Dilectionis Vestr. proximis agnovissemus: equidem, quantum in Nobis esset, faciendum putavimus, ut sentiret Dilectio Vestra gratificandi ipsi voluntatem nobis non deesse. Quamobrem Nobis fideli dilecto, Domino Bernhardo Comiti Hardechio literis, quae his adjunctae sunt, mandavimus; cum ut Sac. Caesar. Majestati totam causam hanc nostris verbis submisso studio commendet, tum vero Consiliarios Imperatorios diligenter de omnibus iis commonefaciat, quae et ex Sac. Caesar. Majestatis et Imperii Romani dignitate et ex re Dilectionis Vestrae existima verit. Bene valeat Dilectio Vestra! Crotendorfii 15. Calend. Sept. Anno 1578.

(XXX.) Literae AUGUSTI, Saxoniae Electoris, ad ALPHONSUM II. Ducem Ferrariensem, quibus ipsi pro peripetasmatibus Italicis nuper transmisis grates ingentes, refert, singulaque grati et benevolentis animi studia vicissim pollicetur, 1578.

SI non jam antea de egregia in nos voluntate Dilectionis Vestrae et singulari gratificandi Nobis studio exploratum haberemus, vel inde certo statuere possemus, quanti Dilectio Vestra Nos faceret: quod simul ac ex Gvalengi sermonibus intellexit, Nobis peripetasmata Italica placere, statim mandarit, illa a praestantissimis magistris confici,

sic, ut vela haec coriacea elegantissima et arte exquisita, ad ornamenta parietum facta ad Nos perferrentur. Pro qua insigni erga Nos benevolentia Dilectioni Vestrae amanter et officiose gratias agimus, Nostramque eidem operam et studium vicissim ita deferimus, ut nihil sit in subjectis Nobis ditionibus, quod non promptissime cum Dilectione Vestra, modo gratum illi faciamus, communicare velimus. Quae cum ita sint, Dilectio Vestra certo sibi persuadeat, nullam Nos unquam occasionem praetermissuros esse, qua grati animi memoriam declarare possimus Dilectioni Vestrae, cui a Deo Opt. Maximo valetudinem prosperam et rerum omnium felicissimos precamur successus. Annaeburg. Id. Octobr. Anno 1578.

(XXXI.) Literae AUGUSTI, Electoris Saxoniae, ad ALPHONSUM CARETTUM, Principem et Marchionem Finalii, quibus ipsi, se causam ejus Caes. Majestati diligenter commendasse, nuntiat, 1578. Domino Alphonso Caretto, Principi et Marchioni Finalii salutem et benevolentiam Nostram.

JAm antea Legatus Noster Johannes Embdanus jureconsultus Nobis significavit, se ex mandato Nostro Dilectionis Vestrae causam in aula Imperatoris

diligenter egisse; ac tunc quidem comperiisse, quod Dominus Imperator Vincigverrae Archensi et Domino Petro Strussoldo in mandatis dederit, uti de toto hoc negotio disquirerent sedulo, quo rebus exploratis omnibus deinceps Caesarea ejus Majestas de petitione Dilectionis Vestrae constituere posset id, quod juris et aequitatis ratio postulet: ita hactenus acquiescendum Nobis existimavimus; donec Caesarea Majestas auctoritatem suam interponeret. Jam vero, cum Consiliarius Noster intimus Damianus a Sebottendors Nobis literas Dilectionis Vestrae reddiderit et pariter exposuerit ea, de quibus Dilectio Vestra Nos commonefaciendos putavit: haut sane Dilectioni Vestrae deesse voluimus. Scripsimus igitur ad Dominum Imperatorem et causam hanc Majestati ejus submisso studio commendavimus diligenter, quemadmodum Dilectio Vestra ex literarum Nostrarum exemplo huic epistolae adjuncto cognoscet. Eramus etiam Hardeccio mandaturi, ut haec eadem in aula Imperatoria coram ageret, nisi plane existimassemus, illum jam in reditu esse, neque tam diu in Austria commoraturum, donec Nostra eo mandata perferantur. Speramus autem, cum Dominus Imperator jam antea liberalissime promiserit, sibi negotium hoc curae futurum: Caesaream ejus Majestatem literarum intercessionem et Dilectionis Vestrae preces benigne admissuram esse. Bene valeat Dilectio Vestra! Dresdae Id. Octob. Anno 1578.

(XXXII) Literae AUGUSTI, Electoris Saxoniae, ad EMANUELEM PHILIBERTUM, Sabaudiae Ducem, quibus ipsi tutiorem sibi modum componendi inter illum et Etruriae Ducem exorti dissidii visum fuisse exponit, si res universa Caes. Majestati committeretur, 1578.

SAlutem et operam nostram, Serenissime Princeps, in omni officiorum genere promptissimam Dilectioni Vestrae adscribimus. Domine et Agnate Noster charissime. Tam ex literis, quam ex mandatis, quae a Dilectione Vestra per Legatum Dominum Franciscum Leonhardum Vaudanum Nobis exposita sunt, libentissime cognovimus, Dilectionem Vestram ex consilio Nostro, in causa ad decus et splendorem Illustris familiae Sabaudiae pertinente, benevolentiam Nostram cum singulari tuendae dignitatis Sabaudiae studio conjunctam perspexisse, ac meminimus, Nos tunc temporis censuisse omnia, uti gesta et acta essent, ad Sacram Caesaream Majestatem cum debita observantia referenda et decreti jam antea facti ejusmodi declarationem petendam esse, ex qua nemo eorum, ad quos ea res pertinet, de sententia Imperatoria conqueri merito possit. Cumque in Nos receperimus omnia, quae ad conservandam et propagandam amicitiam inter Dilectionem Vestram et Serenissimum Florentiae Ducem salvo nihilominus utriusque jure, conducere videntur, et Dilectioni Vestrae perpetuo gratificandi studio addictissimi simus. Quamobrem et Legatis Nostris, quos paulo post in Aulam Augustanam amandaturi

sumus, praecipiemus, ut de sententia Dilectionis Vestrae et Oratoris ejus Pragae commorantis judicio, una cum Serenissimorum Regum Hispaniae et Portugalliae Legatis negotium hoc diligenter et ita promoveant, atque si id nostrum esset. Et si quid porro etiam facere possumus, quod Dilectioni Vestrae gratum sit: haud equidem in Nobis officium fidelissimi adgnati et optimi Principis ullum desiderari patiemur unquam. Bene valeat Dilectio Vestra! Weidenhani XI. Calend. Octobr. Anno M D LXXVIII.

(XXXIII.) Literae AUGUSTI, Saxoniae Electoris, ad FRANCISCUM, Florentiae Ducem, cui jucundissimum sibi de propensissimo ejus in se animo nuntium fuisse refert, 1579.

DE sermonibus clarissimi viri, Domini Renati Coti, Consiliarii et Legati Dilectionis Vestrae meritissimi, facile intelligimus, quanti Nos Dilectio Vestra faciat. De quo etsi nunquam dubitavimus; tamen mirifice nos delectarunt cum ea, quae Dominus Renatusde erregio Dilectionis erga Nos Vestrae animo locutus est; tum vero jucundissimum illud nuncium, quod Nobis de Dilectionis Vestrae laudabili instituto attulit, de quo tamen ideo brevius scribimus, quod et pia vota et singulare Nostrum erga Dilectionem Vestram studium Dominum Legatum summa fide et dexteritate relaturum esse, non dubitamus:

ut inique et inciviliter facere videri possimus, si verbosiore de his epistola obstreperemus Dilectioni Vestrae, quam perpetuo valere, et Nos ut semper fecit, etiam porro amare cupimus. Torgaviae Prid. Id. Febr. Anno M. D. LXXIX.

(XXXIV.) Literae ANNAE, Electricis Saxoniae, ad FRANCISCUM, Florentiae Duoem, idem cum praeinsertis argumentum exhibentes, 1579. Anna Dei gratia ex Regia Danorum stirpe prognata, Ducissa et Electrix Saxoniae, Landgravia Thuringiae Marchionissa Misniae et Burgravia Magdeburgensis.

GRatissima Nobis fuit honorifica illa literarum Dilectionis Vestrae compellatio, ex qua singulare erga dilectissimum Dominum maritum Nostrum et Nos studium perspeximus, quod etiam Dilectionis Vestrae Legatus, nobilis et clarissimus vir, Dominus Renatus Cotus, Domino et marito Nostro amantissimo, oratione sua coram pluribus declaravit. Quamobrem Dil. Vestrae pro egregio hoc suo animo gratias agimus, et ut benevolentiam hanc erga dilectissimum Dominum maritum nostrum et nos perpetuo conservet, diligenter rogamus, ac a Nobis vicissim omnia honoris officia expectet. Bene valeat Dil. Vestr. quam potentissimo Divinae clementiae patrocinio commendamus. Torgaviae Pridie Id. Febr. An. M. D. LXXIX.

(XXXV.) Literae CHRISTIANI, Electoratus Saxonici Principis haereditarii, ad FRANCISCUM, Florentiae Ducem, in pari cum praeimpressi casu exaratae, 1579.

DUci Florentiae Christianus Dei gratia Dux Saxoniae et Augusti Filius. Amor Excelsitatis erga Nos Vestrae ex omnibus se partibus ostendit, Serenissime Princeps Domine et cognate observantissime, cum in literis humanissime ad Nos scriptis, tum in iis mandatis, quae amplissimo viro, Domino Renato Coto, Consiliario et Legato suo dignissimo ad nos perferenda dedit. Quamobrem non una tantum causa est, cur gratias Excelsitati Vestrae agamus reverenter et officiose. Cumque et monitis paternis, et Nostra sponte magnos Principes, quorum virtutis fama illustris est, suspiciamus ac revereamur: fieri profecto aliter non potest, quam ut Excelsitatem Vestram per orbem terrarum gloria et laude celebrem omnis observantiae studio colamus et amplectamur: Idque eo etiam magis, quod intelligamus, ab illustrissimo Parente nostro vehementer non tantum diligi, sed amari etiam Excelsitatem Vestram, a qua ut sua benevolentia etiam Nos deinceps quoque perpetuo complectatur, tanto petimus studio, ut majore non possimus. Quod reliquum est, Excelsitatem Vertram rectissime valere, et successu rerum prosperrimo uti vehementer cupimus. Torgaviae pridie Idus Febr. Anno M. D. LXXIX. quem recens inceptum

cum mille aliis sequentibus Excelsitati Vestrae felicissime exire, omnibus optamus votis.

(XXXVI.) Literae AUGUSTI, Saxoniae Electoris, ad CAROLUM ARRAGONIUM, Principem Castelvetrannum, quibus ipsi modum, quo concitatae nuper in Belgio turbae periculosae commode sedari ac Belgae ad officium suum optime reduci queant, candide suggerit, 1579.

LIteras Dilectionis Vestrae per Nobilem virum Georgium Branechum redditas, libentissime legimus, cum quod ex iis singularem erga Nos Dilectionis Vestrae benevolentiam perspeximus, tum vero, quod Dilectionem Vestram a Serenissimo Hispaniarum Rege ad componendum toti Christianitati perniciosissimas turbas jam diu in Belgio ortas ablegatam esse cognoverimus. Quorum alterum, ut nobis gratissimum, ita alterum longe jucundissimum fuit. Quamobrem, ut egregium hunc erga Nos animum perpetuo retineat, et a Nobis contra omnia amantissimi Dilectionis Vestrae Principis studia expectet, etiam atque etiam rogamus: et sincere atque ex animo precamur, ut rationes institutae in Belgio pacificationis, ad amplificandam divini nominis et honoris gloriam vergant: et Serenissimo Hispaniarum Regi, hujusque subjectis Provinciis, adeoque toti Christianitati salutares sint. Ac utinam tantum in Nobis consilii atque operis esset, quanta est pulcherrimum

hoc et Reipublicae Christianae utilissimum institutum promovendi cupiditas Nostra, nihil equidem in Nobis hoc in genere desiderari pateremur: ut qui ante omnia Serenissimi Hispaniarum Regis fortunas amplissimas esse, et huic subjectas Provincias in pace et otio abundare ex animo cupimus, Etsi autem minus fortasse, quam voluimus, hac in repraestare possumus, tamen cum Dilectio Vestra etiam Nostram de hoc negotio sententiam cognoscere cupiat: equidem pro Nostra erga Serenissimum Vestrum Regem observantia et tuendae ejus Dignitatis atque auctoritatis perpetuo studio nihil aliud melius neque rectius hac in parte fieri posse existimamus, quam id ipsum, quod Serenissimus Vester Res literis suis ad Nos humanissime scriptis se imprimis cupere significat et innuit: uti nimirum debitae subjectionis atque obedientiae studia atque officia Belgae praestent: nihil illis in locis moveant, quod vel ad concitandas, vel ad motas jam antea turbas diutius etiam alendas occasionem praebere possit; Quasque Serenissimum Hispaniarum Regem in gloriam et utilitatem suam totiusque Christianitatis commodum atque salutem recte et felicissime, compositurum esse judicamus: si et subditis privilegia, quae habent, salva ac integra praestiterit, et inquisitionis, ut vocant, ante paucos annos in Belgium introductae immanitatem compescuerit; eamque transactionem quae publica fide et auctoritate regia anno sexagesimo sexto, mense Augusto Bruxellis inita, et ad exemplum religiosae pacis in Germania promulgatae, constituta fuit, tueatur atque conserver; nec patiatur in his, quicquid sit,

navari eorum, quae hactenus Impedimento fuerunt, quominus pax et concordia salutaris et perpetua feliciter florere potuerint. Sic fiet, ut et Deo optimo maximo suus honor; et Serenissimo Hispaniarum Regi ea libentissimis animis tribuantur, quae tam ad tuendam auctoritatem Regiam, quam ad debitam subditorum obedientiam stabiliendam pertinent. Haec autem uti a Nobis petit. Dilectio Vestra, fideliter atque sincero erga Serenissimum Vestrum Regem studio moventur: ita ut Dilectio Vestra pro singulari prudentia et integritate sua candide et in optimam partem suggesta accipiat, majorem in modum diligenter rogamus. Et ut Dilectio Vestra optime valeat, sibique persuadeat, se a Nobis diligi valde et amari. Dresdae XV. Cal. Mart. Anno M D LXXIX.

Illustrissime Principi, Amico Nobis plurimum Dilecto, Domino Carolo Arragonio, Principi Castelvetranno, Duci Terranovensi, Marchioni Avolae, Comiti de Burgato, Magno in Regno Siciliae Contestabili et Almiranti.

(XXXVII.) Literae AUGUSTI, Electoris Saxoniae, ad DUCEM SEN ATUMQUE VENETUM, quibus ipsis iustam sociorum Thuringensium contra Conradum Rhodum actionem impense commendat, 1580.

Illustrissime Princeps, Domine et Amice charissme, Magnifici et amplissimi Senatores imprimis Nobis dilecti.

COnradus Rhodus Civis Augustanus, qui hactenus in Lusitania et Olyssippone negotiatus est, speciosis et splendidis promissionibus adduxit clientes et subditos Nostros, qui socii Thuringenses sunt, ut ingentem pecuniae summam ipsi crederent: pro qua recepit debitor, se chariophyllis, nucibus myristicis et hujus generis aromatibus satisfacturum; et ante omnia maximum piperis numerum in solutionem pecuniae creditae daturum esse. Haec cum fide et literarum suarum obligatione interposita confirmasset, et grande argenti pondus a societatis Thuringensis Procuratoribus in nundinis Francofurtanis accepisset: fraudandi consilium iniit, solum vertit et fidem, datam fefellit: sic ut socii Thuringenses hominis hujus levitate et vanitate circumventi, summa necessitate adigantur, omnia Christiani Orbis emporia adire et per procuratores suos, merces sibi a Conrado Rhodo jam antea addictas pervestigare, ne quid ex his cum magna injuria et jactura ipsorum in alienas manus perveniat. Hi itaque socii Nobis significarunt; navem misericordiae titulo insigneni ex Olysippone in amplissimae Reipublicae Vestrae partem delatam fuisse: in qua ducenti piperis sacci portarentur, qui Conradi Rhodi

nomine impositi essent. Quanquam autem scirent omne id, quicquid est piperis, ex lege contractus cum Conrado Rhodo initi ad se omnino pertinere: tamen majoris etiam cautionis gratia, se per Procuratorem suum Casparum Rempfium, accedente autoritate publica ejus Magistratus, cujus in celeberrima Vestra urbe haec est notio, arresto subjecisse, ut omnem reliquis Rhodianis Creditoribus movendae controversiae occasionem praeciderent, et ad merces has suas expeditissime pervenirent. Quod ut eo commodius etiam obtinere possent, submisso studio Nos diligentissime rogarunt, ut pro ipsis ad Dilectionem Vestram scriberemus. Etsi autem Nos plane superfluum hoc esse arbitramur, propterea quod clarum et maxima cum laude amplisismae Reipublicae Vestrae notum sit, quemadmodum jus dici curet: tamen quia persuasum sociis Thuringensibus erat, commendationem hanc nostram ad rem sine ulla interjecta mora explicandam maximam apud Dilectionem vestram pondus habituram esse: probare clientibus voluimus, ipsorum Nos incommodis adfici, et nihil praetermittere, quod in negotio tam plano sua interesse, quoquomodo putarent. Quamobrem cum societatis istius causa vehementer omnia velimus, Dilect. Vestram maximopere etiam atque etiam rogamus, ut socios hos Thuringenses, eorumque procuratores ab omni detrimento et molestia sinceros et integros conservet, nihilque cuiquam hominum permittat, quo jus, quod in hac re expeditum habent, intricetur aut ducatur longius: vel quia has merces suas jam

antea redemptas, et contra pacta conventa aversas justissime vendicant, vel quia ad consequendum id, quod suum est, legitime vigilarunt. Postulat hoc commerciorum veneranda fides, qua florere coepit, et ad summum fastigium merito suo pervenit potentissima vestra Respublica, requirit aequitas et justitia Dilectionis et amplissimi Ordinis Vestri, quae non patitur litibus non necessariis peregrinos destineri. Exigit denique Nostrum quoque erga Dilectionem Vestram et magnificam Venetorum urbem singulare et perpetuum studium: pro quo abunde nobis satisfactum fuisse a Dilect. Vestra dum demum judicabimus, quando commendationem hanc Nostram valuisse, et sociis Thuringensibus, Clientibus Nostris, profuisse plurimum intellexerimus. Bene valeat Dilectio Vestra et a Nobis omnia humanitatis et benevolentiae officia expectet. Datae Dresdae Cal. Jan. Anno M. D. LXXX.

(XXXVIII.) Literae AUGUSTI, Saxoniae Electoris, ad ALPHONSUM II. Ferrariae Ducem, quibus se semper operam pollicetur daturum, quo ejus expectationi omnibus amoris et observantiae studiis satisfacere possit, 1580.

CUm Nos iter Danicum ingressi longius a ditionibus nostris abessemus, venit Dresdam Consiliarius et Legatus Dilect. Vestrae, Dominus Renatus Cotus, cum iis mandatis, quae Dilectio Vestra illi ad Nos perferenda dederat. Quem

etsi coram, ut cupiebamus, audire non potuimus: tamen de omnibus, quae Dilectionis Vestrae nomine Consiliariis Nostris exposuit, certiores postea redditi sumus diligenter, adeoque inde facile perspeximus, Dilect. Vestram nostri memoriam cum summa benevolentia non tantum fideliter retinere, sed cumulare etiam omnibus humanitatis atque amoris officiis. Quamobrem non jam, ut eundem erga Nos animum perpetuo conservet, rogamus; ne de constantia fortissimi Principis dubitare videamur: sed gratias potius hoc nomine amanter agimus, et omni nobis diligentia elaborandum esse existimamus, ut expectationi Dilect. Vestrae pari amoris atque observantiae studio satisfaciamus. Quod cum in rebus omnibus, tum vero in causa hac maxime, quam Dilectio Vestra Nobis jam antea per Dominum Renatum et nunc iterum diligentissime commendavit, praestare valde cupimus. Quos porro Dilectionis Vestrae Legatus de suavissimo filio Nostro rumores sparsos in Italia fuisse ostendit, de his Nobis nihil constat: at si illi iter aliquando in Italiam suscipiendum esset; nullius equidem hospitio et parrocinio libentius uti vellemus, quam Dilect, Vestrae, in cujus amore atque benevolentia acquiescere posset tutissime. Fuit praeterea Nobis jucunda commemoratio illa necessitudinis, quam Dilectionis Vestrae Legatus inter utriusque Nostrum familias intercedere declaravit. Hanc autem, ut Nos perpetuis beneficiis et studiis augere et tueri; ita Dilectionem Vestram felicissimis rerum successibus

gaudere animo cupimus. Datae Sverini in Megolopyrgo XVII. Cal. Maji Anno M. D. LXXX.

(XXXIX.) Literae CHRISTIANI, Principis Electoratus Saxonici Haereditarii, ad ALPHONSUM II. Ferrariae Ducem, quibus ipsi pro singulari, quo in se ferretur amore, ingentes grates persolvit, ac vicissim omnia peculiaris observantiae et studiosi cultus efficia pollicetur, 1580.

EA est erga magnos heroes mea observantia, et paternas amicitias retinendi studium, ut alterutrum horum mihi multum animi addat ad colendum, et omnibus, quibus maxime possum, rebus demerendum Excelsit. Vestr. Quae cum clarissimo viro, Domino Renato Coto mandaverit, ut salutem mihi diceret, et benevolentiam Excelsitatis Vestrae erga me pluribus verbis declararet: tantus ad voluntatem meam pristinam cumulus accessit, ut antea dilexisse tantum; jam vero unice amare mihi videar Excelsitatem Vestram, cujus officium, quod mihi, siforte Italiam inviserem, liberalissime repraesentari jussit, adeo gratum et jucundum accidit, ut nullum gratias satis digne agendi modum inveniam. Itaque hoc tantum maximopere et reverenter rogo, ut Excelsitas Vestra suam hanc erga me benevolentiam perpetuo conservet, sibique certo persuadeat, eum esse me, qui Excelsitatem Vestram cum ob multiplices et praeclaras virtutes miretur et suspiciat: tum vero propter

amorem erga me singularem omnibus observantiae officiis studiose colat et amplectatur. Bene valeat Excelsitas Vestra. Datae Sverini in Megalopyrgo XVII. Cal. Maji, Anno M. D. LXXX.

(XL.) Literae AUGUSTI, Saxoniae Electoris, ad STEPHANUM, Poloniae Regem, quibus ipsi militem quendam veteranum, manu et scientia rei militaris insignem, auspiciaque Polonica contra Moscos sequi flagrantem, studiose commendat, 1580. P. P.

QUo celebrior et illustrior est fama et justior causa belli a Ser. Vestr. Reg. adversus immanissimum Moscoviae Tyrannum sucepti; eo major est bonorum et fortissimorum militum cupiditas adjungendi se castris Serenitatis Regiae Vestrae, quos splendor et rerum gestarum institutarumque gloria ita incendit, ut relictis propinquis et necessariis suis eo se conferre constituerint, ubi Serenitati Reg. Vestrae operam egregiam adversus hostem navando maximopere declarare et reipsa comprobare possint fidem, conscientiam et fortitudinem suam: Hunc igitur equestris Ordinis hominem, quem seimus a juventute sua sub fortissimis belli ducibus duodecies stipendia cum laude absolvisse; et existimamus pulcherrimos Serenitatis Vestrae Regiae conatus manu et scientia rei militaris vel maxime adjuvare posse: noluimus sine literis Nostris dimittere: non quod illum commendatione Nostra magnopere indigere arbitremur,

sed ut ipsi ad Seren. Vestr. Regiam aditum patefaceremus, ac testimonium tribueremus virtuti ejus debitum. Quae cum ita sint, a Seren. Vestr. Regia amanter et officiose petimus, ut clientem hunc Nostrum in militum suorum album adscribat, eoque loco constituat, quem voluntas et animus ejus pro christianae Reipublicae salute, et Seren. Vestr. Regiae laude pugnandi studio flagrantissimus meretur et postulat. Id si faciet Ser. Reg. Vestra, non male profecto rationibus suis consulet, et castra sua optimi militis atque equitis strenui virtute hac occasione aucta esse sentiet: et nos existimabimus officium in hoc genere nostrum, aliquodes jam iteratum non ingratum esse Seren. Vestr. Regiae, quam bene valere cupimus, et pro commodo Christianitatis laetissimis gloriosae victoriae successibus, uti ex animo cupimus. Dresdae prid. Calend. Nov. Anno MDLXXX.

(XLI.) Literae AUGUSTI, Saxoniae Electoris, ad ELISABETHAM, Angliae Reginam, de abusu commerciorum per mer catores Britannicos in Saxonia et reliquis Germaniae partibus instiutorum ejusque remotione aequitatis legibus consona agentes, 1581

LIterae Ser. Vestrae Regiae Non. Apr. ad Nos apud divum Jacobum scriptae vix tandem Nobis XVI. Cal. Jul. sunt redditae: ex quibus intelleximus, rumores ad Serenitatem Vestram Regiam perlatos

fuisse: Interdictum a Nobis promulgatum iri, quo Britannici nominis negotiatoribus usus commerciorum in ditionibus Nostris prohiberetur: praeterea, quod Privilegia aliquot retro seculis a Civitatibus Hansae maritimae in Anglia quiete usurpata inique labefactari dicerentur. Qua de re etsi reminiscimur, ante sesquiennium ad Nos perscriptum fuisse; mercatores quosdam Anglos Londini societatem iniisse, et auctoritate publica obtinuisse, ut aliis nullis quam illis, qui in horum sociorum numero essent, negotiatio pannorum Londinensium libera relinqueretur: atque hinc fieri, cum ante id tempus panni a civibus Hansae maritimae in Germaniam, nullo prohibente importati, et mediocri pecunia venditi fuissent: ut jam horum pretia in immensum augerentur, idque detrimentum publice ad omnem Germaniam redundaret; tamen Nos hactenus de tota re neque competimus quicquam amplius, neque in animum induximus unquam, commerciorum exercendorum potestatem cuiquam adimere, aut ejusmodi quid statuere, unde molestia crearetur Serenitati Vestrae Regiae, a qua Nos beneficium accepisse, grato recordamur animo; vel ejusdem subjectis populis, quos favore singulari prosequimur. Quamobrem cum haec ita sint, Nos et candorem atque prudentiam et summam aequitatem atque justitiam Serenitatis Vestrae Regiae laudamus plurimum: candorem quidem et prudentiam, quod praeclare de Nobis existimaverit; neque temere persuadere sibi passa fuerit; nos re non satis ante explicata et cognita aliquid adversus negotiatores

Britannicos decreturos esse: aequitatem vero et Justitiam, quod de controversia hac nullius unquam Principis Judicium se velle subterfugere significat. Sic itaque futurum est, si forte Civitates Hansae negotium hoc ad Suam Caes. Majestatem et Ordines Imperii Germanici aut jam antea retulerunt, aut relaturi sunt postea: et Seren. Vestr. Regia rationes suas profiteatur et edat, ut tota res ex bono et aequo tandem ita componatur, quo jura vicinitatis undique sarta et tecta permaneant. In quam partem cum Seren. Vestram Regiam sponte sua propendere videamus; nullum equidem Nobis rogandi et admonendi locum reliquit amplius: ac potius aequitate et humanitate literarum suarum adeo sibi Nos devinxit, ut nihil in Nobis unquam passuri simus desiderari, quod ad ornamentum et decus Serenitatis Vestrae Regiae pertinere cognoverimus. Cui omnia laeta et prospera ex animo optamus et precamur. Dresdae XIII. Cal. Julii. Anno MDLXXXI.

(XLII.) Literae AUGUSTI, Saxoniae Electoris, ad WILHELMUM, Mantuae et Ducem, quibus ab eo obnixe contendit, ut Andreae Pauli, Ablegato suo, summam in omnibus, quae prolaturus esset, fidem adhibeat, 1581. P. P.

CUm pro ea necessitudine, quam cum Serenissima Allobrogum Domo constitutam jam diu habemus, hoc tempore ad Dilectionem ejus nobilem et clarissimum virum Consiliarium Nostrum et

fidelem Nobis dilectum Dominum Andream Pauli JCtum mitteremus, ut is Nostro nomine Dilectio ni ejus ea officia praestaret, quae summorum Principum liberis post obitum parentum ab amicis et propinquis tribui solent, benevolentia et amore erga Dil. Vestram Nostro impulsi, eidem praecepimus, ut ex itinere instituto deflectens ad Dilectionem Vestram itet, et nostris illam verbis salutaret officiose, ac porro id, quod praesentes de Nostris rebus coram communicaturi essemus, inter. Nos idem expediat ille et conficiat pluribus. Quamobrem maximopere etiam atque etiam rogamus, ut hunc Consiliarium Nostrum Dilectionem Vestram convenientem ad se non gravate admittat, et benigne audiens Nos audire putet, sibique certo persua deat, quae de Nostro erga Dilectionem Vestram animo loquetur, ex Nostro esse profecta pectore et huc spectare potissimum, ut amicitia Nostra, quae officiis ab utroque Nostrum ante hac culta est, et coletur deinceps sanctissime, confirmetur etiam vehementius. Quod ut Nos valde cupimus, ita gratissimum Dilectioni Vestrae fore animo confidimus; quam omnibus quibus gaudet et delectatur rebus, abundare et florere optamus maxime. Dresdae 6. Calend. Februarii Anno 1581.

(XLIII.) Literae CHRISTIANI, haereditarii Electoratus Saxonici Principis, ad CAROLUM EMANUELEM I. Sabaudiae Ducem, quibus mortem Parentis ipsius nuper defuncti dolens, felix

QUa observantia Serenissimum Principem, Dominum Emanuelem Philibertum, Dilectionis Vestrae Patrem piae recordationis semper coluerim, sum ipse mihi testis. Nam quo major inter Dilectionem ejus et Parentem meum erat conjunctio, eo magis ego Dil. ejus appetebam, sic ut velut alterum parentem venerarer vivum, et jam defunctum lugeam, ut filius. Auget autem mihi dolorem etiam Illustrissimi et charissimi Patris mei molestia, quam ex hoc casu traxit acerbissimam: de qua re pluribus scribere non ausim, ne Dilectioni Vestrae vulnus, quod gravissimum ex obitu paterno accepit, refricare videar. Etsi autem tali tempore aut consolari amicorum est, aut polliceri; tamen consolatione non utar, quod sciam Dilectionem Vestram et natura et studio ita animatam esse, ut casus humanos pie et fortiter ferre possit. Quod vero pollicear nihil habeo aliud, quam benevolentiam, amorem et studium erga Dilectionem Vestram meum singulare, quod equidem re potius, quam verbis declarare cupio. Extremum illud est, ut optimis votis omnibus prosequar susceptam a Dilectione Vestra paternarum ditionum administrationem, quam cupio et opto, cum gloriae divinae servire imprimis, tum vero summam dignicatem adferre Dilectionis Vestrae ornamentis, et commodis: quibus mirabiliter faveo, quod haec pro illustri Parentis mei erga Dilectionem Vestram plane paterno adfectu et meo amore fraterno omnino mihi communia

esse, existimo cum Dil. Vestra, quam bene valere ex animo cupio; et ut ea me dignetur benevolentia, qua sui studiosissimos et amantissimos Principes amplecti solet, amanter rogo. Dresdae, 5. Id. Febr. Anno 1581.

(XLIV.) Literae AUGUSTI, Saxoniae Electoris, ad HUGONEM DE LUBVERDALE, Magnum Hospitalis Hierosolymitani Magistrum, cui collatam nuper miro totius collegii equestris consensu supremi Magistri dignitatem amanter gratatus, felices gloriososque contra immanis simum Christiani nominis hostem precatur successus, 1582. Salutem Dilectioni Vestrae dicimus, et operam Nostram in omni officiorum genere promptissimam deferimus!

AMplissimo Rhodiorum Equitum Ordini semper tribuimus plurimum, quod is pro Christiana Republica adversus immanissimos ejus hostes in perpetua statione excubet, eaque persequatur bella, ex quibus vera gloria nascitur. Quamobrem ut ante hac non absque dolore animi cognovimus: non nihil importunitate quorundam motum fuisse, quo fortissimus optimorum equitum ordo perturbaretur; ita jam lectis Dilectionis Vestrae literis, quae magni Nobis fuerunt, duplici adfecti sumus laetitia, cum quod turbas illas sopitas esse, tum

vero, quod Dilectio Vestra ad fastigium honoris, quod in hoc Ordine summum est, evectam fuisse, ex illis perspeximus. Tam itaque Dilectioni Vestrae quam toti optimorum equitum collegio ex animo gratulamur: huic quidem, quod rebus contentione sociorum exacerbatis eum Ordinis sui Principem designaverit, qui eximia fortitudine, gravitate, prudentiaque sua et multo rerum usu singulorum studia ad concordiam mutuam adducere, et praestanti magnitudine animi et consilii rationes Mahumeticas frangere et hostem hunc a Christiana Republica longissime, abigere atque arcere possit; Dilectioni Vestrae vero, quod summo omnium Equitum magnoque consensu eum dignitatis gradum consecuta fuerit, in quo de Christianitate benemerendi et nomen suum immortalitati consecrandi, maximam facultatem a Deo maximo optimoque habet. Omnia Dilectionis Vestrae consilia pro salute et quiete Reipublicae Chrillianae suscepta fortunari valde cupimus: ac pariter ex animo optamus, ut Dilectio Vestra Magistratum hunc pro sua suorumque Equitum gloria et commodo publico feliciter administret, eamque contra Christiani nominis hostem gerat, quae ab omnibus summa cum admiratione laudentur. Ad quam rationem, si Nos quoque aliquid afferre possumus, Dilectioni Vestrae totique optimorum equitum societati omnem Nostram benevolentiam, officia, curas et cogitationes pollicemur: adeoque Dilectionem Vestram rectissime valere, adversusque hostis Christianitatis victoria perpetua gaudere cupimus. Augustae Vindelicorum Pridie Non. Augusti Anno 1582.

Excellentissimo Principi, Domino HUGONI de LUB- Verdate, magno Hospitalis Hierosolymitani Magistro.

(XLV.) Literae AUGUSTI, Saxoniae Electoris, ad STEPHANUM Poloniae Regem, quibus debitam sibi ab eo pecuniae summam, Alberti Ziswickii, Internuntii ejus, cura probe reprae sentatam esse testatur, 1582. P. P.

ETsi Nos pro pecunia credita gratiarum actionem, a Ser. Vestr. Regia non expectabamus, quod et debito amicitiae Nostrae mutuae officio hac in parte perfuncti esse videremur; et Ser. Reg. Vestrae tam animo, quam re ipsa gratissimam esse sciremus. Tamen Seren. Reg. Vestrae verbis Legatus ejusdem dignissimus, generosus vir, Dominus Albertus Ziswickii gratias Nobis diligentissime egit, et pecuniam debitam probe repraesentavit. Utautem pro Ser. Reg. Vestrae erga Nos perspectissima fide et integritate et constantia dubium de solutione Nobis nullum unquam fuit: ita egregium erga Nos Seren. Vestr. Regiae animum, quem Nobis Dominus Albertus ostendit, amanter amplectimur, et, ut hunc erga Nos perpetuo habeat, omnibus, quibus maxime possumus, rebus studebimus. Reliqua ex Domino Alberto, cui et literarum cautiones, et gemmas apud Nos depositas restitui jussimus, cognoscere poterit Ser. Reg. Vestra, cui valetudinis integritatem, et omnium

rerum felicissimos successus precamur ex animo. Dresdae 18. Cal. Decembr. An. 1582.

(XLVI.) Literae AUGUSTI, Saxonum Electoris, ad STEPHANUM, Poloniarum Regem, quibus pro Fabuno a Dohna ejusque fratribus, suis in Livonia praediis immerito exutis, sollicite intercedit. 1583. P. P.

ERga Baronum Donensium familiam mirifice semper adfecti sumus: quod cognovissemus ex vetusta hac et nobili domo multos fortes et rebus Mavortiis gerendis eximios viros fuisse progressos. Quorum in numero cum Dominum Fabianum et ejus fratres esse judicemus, perinviti equidem accepimus, avitae ipsorum virtuti fortunam adeo esse iniquam, atque ut non tantum in impressione hostili caeteris suis bonis et possessionibus Livonicis dejecti, sed malevolorum etiam nonnullorum culpa et obtrectatione praedio Rotenbeisio exuti fuerint. Etsi autem indignus iste virorum fortissimorum casus non parum Nobis molestiae attulit: tamen non mediocriter recreati fuimus, tam cogitatione sapientiae et aequitatis illius singularis, quae Serenitati Regiae Vestrae omnium tam summorum, quam infimorum hominum amorem, studia, admirationem et observantiam passim conciliat; quam quod certis actionibus cognoverimus, Dominum Fabianum bello Moscovitico Ser. Vestr. Regiae non poenitendam suo loco et ordine navasso operam. Quibus de causis in hanc opinionem

discessimus, ut plane statuamus, Ser. Vestr. Regiam, pro singulari bonitate et justitia sua, minime passuram esse, ut fratres Donenses, non male de Republica meriti, in tantis incommodis et difficultatibus haereant diutius. Et quod Domino Fabiano fortasse hac in parte alii obfuturum existiment, id Nos Ser. Vestr. vel in primis commendaturum esse existimamus hominem acrem et industrium, qui bello Moscovitico feliciter confecto, e patria eo se contulerit, unde ad Seren. Vest. Regiam aliquando rei militaris scientia et usu instructior et auctior redire et pro acceptis beneficiis talem se praestare possit, qualem et nos fore ipsum confidimus, et Ser. Vestr. Regia omnino esse cupit. Quae cum ita sint, non ideo scribimus haec, quod ad optimum patronum clientibus fidelissimis commendatione Nostra opus esse quicquam putemus: sed ut benevolentiae Nostrae, qua Dominum Fabianum et Fratres ejus benignissime amplectimur, aliquod apud Ser. Vest. Regiam judicium et testimonium extet. Quam si fratres Donenses ad fortunas suas restituet, non tantum solita erga omnes sua aequitate et justitia usam esse, sed Nobis etiam id tributum fuisse, libenter profitebimur: quod summopere optamus et cupimus, et ut omnino faciat, Ser. Reg. Vestram amantissime etiam atque etiam rogamus. Cui tum a Nobis grati animi memoriam perpetuam; tum a fratribus Donensibus subjectissimae voluntatis studia et obsequia omnia repromittimus, ex animo optantes, ut Ser. Vestra Regia perpetuo recte valeat. Dresdae Id. April. Anno 1583.

(XLVII.) Literae AUGUSTI Saxonia Electoris ad EMANUELEM PHILIBERTUM, Sabaudiae Ducem, quibus ab eo, ut Alphonsum, Finali Marchionem, ab illatis illi actionibus benigne absolvere, eique, quae majores ejus a Domo Sab audica jure beneficiario acceperunt, clementer restituere haud gravetur, diligenter efflagitat, 1583. P. P.

COnvenit hic Nos Illustrissimus Princeps Dux Alphonsus, Princeps Finalii, atque Dilectioni Vestrae mirificas apud Nos gratias egit, quod literas Nostras pro illo scriptas praecipuum aliquod pondus habuisse diceret, et decreto interposito omnem sibi offensam, quam apud divum Dilectionis Vestrae Parentem contraxerat, penitus condonatam esse praedicaret. seque paratissimum esse ostenderet, ea omnia gratissimo animo praestare, quae Patronum a beneficiario Cliente postulare par est. Fuit Nobis id tam jucundum, ut officio Nostro defuisse videremur, nisi Dilectionem Vestram voluptatis hujus, quam ex gratulatione Domini Marchionis sentiebamus, participem fecissemus, ac pariter ostendissemus beneficium Dilectionis Vestrae optime positum, fuisse collatum in virum Principem, quem et animo et re ipsa gratissimum atque memorem esse experti essemus. Nunc igitur non modo ex commen datione Nostra priore nihil remittimus, sed eo quoque vehementius a Dilectione Vestra omni studio atque cura contendimus, ut reliquum hujus negotii, pro quo aeque ac si res nostra ageretur, laboramus,

ex voto Domini Marchionis plane expediat, ac primum quidem procuratori fisci sui mandet, si quam ante id tempus Domino Marchioni actionem intulit, eam deinceps penitus aboleri jubeat, neque reum hoc nomine amplius omnino peragat. Deinde, ut Dilectio Vestra Domino Marchioni bona omnia, quae Majores ipsius a Serenissimis Sabaudiae Ducibus, jure benefi ciario acceperunt, absque ulla diminutione benevole concedat: et horum universorum investituram, ut vocant, per mandatarium suum petenti benigne tribuat, eaque de re diplomata ad exemplum investiturae veteris, absque mutatione, prioribus plane conformia, expediri, iisque Privilegia avita pari cum vetustis tenore inseri et dari jubeat: et ne singula enumeremus, totum denique Marchionem tenquam unum de familia Nostra commendatum sibi habeat, omnique eo favore et benevolentia, qua nos prosequitur, amplecti et in numero suorum habere dignetur. Idque ut Dilectio Vestra plane faciat, tanto Nos studio etiam atque etiam rogamus, ut majore non possimus. Confirmabit profecto Dilectio Vestra amplissime clientelas a majoribus suis acceptas, et non tantum Dominum Marchionem cognoscet in Dilectionis Vestrae officio et fide esse singulari, sed Nos quoque obligabit arctissime praesertim, si ex litetis Dilectionis Vestrae cognoverimus, commendationem hanc Nostram Domino Marchioni profuisse plurimum. Bene valeat Dilectio Vestra, cui Nos omnium rerum felicissimos successus ex animo optamus. Augustae Vindel. 5. Non. Jul. Anno 1583.

(XLIIX.) Literae AUGUSTI, Electoris Saxoniae, ad GENUENSIS REIPUBLICAE DUCEM, quibus ipsi Christophorum ab Haugwitz studiose commendat, 1583. P. P.

ADmiratione et celebritate amplissimae Genuensium Reipublicae impulsus Cliens Noster Christophorus e Nobili Haugwitiorum familia ortus, iter a Nobis in Italiam suscepit, ut inter praesidiarios milites, quorum ope Charitas Vestra utitur, stipendia faciat. Etsi autem fide, industria atque virtute sua inter hos facile locum aliquem se reperturum esse confidat: tamen literas quoque Nostras veluti testimonium aliquod fortitudinis atque integritatis suae, huc accedere voluit; quas Nos illi, cum favore et benevolentia Charitatis Vestrae dignissimum esse sciremus, negare non debuimus. Hunc igitur Haugwitium Charitati Vestrae ita comanendamus, ut virum nobilem, militem optimum, et Genuensium Reipublicae addictissimum, pro cujus salute, si ita res atque tempus postulet, neque in prima acie pugnare, neque sanguinem profundere dubitabit. Quicquid igitur in clientem hunc Nostrum liberalitatis atque benevolentiae Charitas Vestra contulerit, id et collatum optime et Nobis gratissimum; tum vero Reipublicae Genuensi futurum erit fructuosum: quam Nos fortissimorum virorum praeclaris studiis perpetuo florere et Charitatem Vestram rectissime valere cupimus. Ex arce Nostra Dresd. 7. Id. Julii, Anno 1583

(XLIX.) Literae CHRISTIANI, haereditarii Elestoratus Saxonici Principis, ad CAROLUM EMANUELEM, Sabaudiae Ducem, quibus ipsi se tenerrimo in eum amore flagrare, nuntiat, 1583. Serenissime Princeps, Vestrae Excelsitati omnia honoris et observantiae officia a Nobis sint paratissima.

QUod Excelsitas Vestra Nostri memoriam cum summa benevolentia retinet, id Nobis longe est gratissimum. Cum enim semper Nobis optaverimus, complecti Excelsitatem Vestram virtute, gloria, aetate, honoribus, ingenio et animo florentem; quid Nobis potest esse jucundius Principis literis, quem semper fecimus maximi? Itaque tantus his ipsis ad Nostrum erga excelsitatem Vestram studium observantiae cumulus est additus, ut nihil magis jam cupiamus, quam ut facultas nobis detur ornandae Excelsitatis Vestrae. Cui diligentiam, fidem et obsequium Nostrum in omni genere officii, quod ad honestatem et gloriam spectat, ita profitemur et pollicemur, ut si quod intelligamus aut ad commodum aut ad voluntatem Excelsitatis Vestrae pertinere, nostra sponte id simus facturi, et libenter et sedulo. Bene valeat Excelsitas Vestra, et Nos, ut instituit, perpetuo redamet. Dresdae 10. Cal. Septembr. Anno 1583.

(L.) Literae AUGUSTI, Saxoniae Electoris, ad HENRICUM III, Gallitarum Regem, quem serio et amice rogat et obtestatur, ne aures suas seditiosis perditissimorum hominum consiliis patere, ac se contra fideles et devotos sibi cives incitari patiatur, 1584. Augustus Domino Henrico, Regi Galliarum!

EXiis literis, quibus Serenitas Regia Vestra Nos ad suscipiendam causam pacis publicae nuper amantissime hortata fuit, facile perspeximus, quam vehementer de incolumitate Imperii Germanici sollicita esset. Unde tanto referendae gratiae studio incensi fuimus, ut pari sollicitudine pro dignitate et commodis Seremtatis Vestrae Regiae adficiamur. Quare cum hoc tempore ad Nos deferretur: esse quosdam maleferiatos homines, qui Serenitati Regiae Vestrae tranquillitatem Regni sui invideant, et hoc agant, ut Gallia pacificis quondam studiis floremissima, in quiete sua, in qua respirasse nonnihil videtur, turbata, bellorum civilium turbis iterum involvatur: faciendum Nobis pro Nostra erga Serenitatem Vestram Regiam observantia putavimus, ut hac de re ad eandem scriberemus; non quod Nobis ullum esset dubium, quin Serenitas Vestra Regia praeclara illa et salutaria sua edicta, quibus pax Galliae restituta nuper fuit, firma et inviolata esse velit: sed quod metueremus, ne in quieti isti homines, qui nihil aliud cupiunt, quam, ut

cum pernicie et interitu potentissimae Nationis Gallicae Pontificia Tyrannis restauretur, Serenitatem Vestram Regiam etiam invitam intestinorum bellorum calamitatibus implicent, eoque tandem redigant, ut ad imperium et nutum Romani Praesulis ea facere et statuere cogatur, quibus et salus animarum et omnes subditorum fortunae evertantur. Pro Nostro igitur perpetuo erga Serenitatem Vestram et inclytum Galliarum Regnum amore et studio Serenitatem Vestram Regiam etiam atque etiam serio et fideliter monemus, rogamus et obtestamur, ne aures Regiae seditiosis perditissimorum hominum vocibus pateant: neve incitari se ab his patiatur contra suos fideles et pietatis verae amantes cives, qui omnia hactenus passi sunt, ut et Deo Optimo Maximo honorem suum, et Serenitati Regiae Vestrae obedientiam et subjectionem debitam praestarent. Quos pestes istae hominum Pontificiae ob hanc solum causam oderunt, et funditus extirpatos volunt, ut exhaustis et proculcatis Regni Gallici viribus, Serenitas Vestra Regia cum summa sua, tam rerum, quam existimationis et quod caput rei est, animae etiam jactura irrecuperabili Pontificis Romani tyrannidi et libidini exponatur. Qui Pontifex cum hactenus Reges et Principes Orbis Christiani praestigiis et superstitione circumventos sub pedibus suis presserit, adeoque omnes omnium Provincias compilaverit, aegerrime fert, potentiam suam ac effrenem omnia pro arbitrio in re Ecclesiastica et publica statuendi licentiam attenuari et minui. Hujus igitur jugo Tyrannico, ut et se et Regnum suum eximat, seque in libertatem suam ex turpissima

servitute magno et excelso animo vindicet, cosque, qui diversum suadent, non aliter atque manifesto deprehensos hostes dignitatis Serenitatis Regiae Vestrae et Reipublicae Gallicae praesentissimas pestes aversetur et abigat: Ita Nos fideliter Serenitatem Vestram Regiam hortamur et rogamus, ut suadere melius nil possimus, si nostra et Patriae Nostrae dignitas summa et salus ageretur. Id si fieri fecerit Ser. Reg. Vestra, et sibi et Regno suo rectissime consulet, adeo que ipsi Deo praepotenti gratissimum faciet: et non tantum inhac vita rebus abundabit omnibus, sed hinc etiam aliquando discedens, sempiterna beatitudine fruetur, et nomini Sui gloriam, celebritatem et immortalem famam toti posteritati commendabit. Quae Nos omnia Serenitari Regiae Vestrae ad salutem tam animi quam corporis, et Regni sui incrementum perpetuum feliciter evenire fincere optamus. Datae Augustae Misnensium 3. Non. Febr. Anno 1584.

(LI.) Literae CHRISTIANI I. Electoris Saxoniae, ad HENRICUM, Navarrae Regem, quibus ipsi spondet, se nullam, qua in redhostimentum amicae illius humanitatis, curam, operam, studium et observantiam suam declarare possit, praetermissurum esse occasionem, 1586.

SErenitatis Regiae Vestrae Legatus dignissimus, Dominus Jacobus Segurius Pardelianus, ut Nobis literas reddidit a Ser. Regia Vestra, plenas benevolentiae et officii: mirifico sermone subsecutus

est humanitatem literarum. Jucundissima Nobis illa ratio fuit, ex qua facile perspeximus, quanti Nos Serenitas Regia Vestra faciat. Itaque Nobis ipsi amicitiam ejus Regiam gratulati sumus, quam ut is, quem Principem virtute, pietate et dignitate praestantem officiose observamus et colimus, ac pariter ut fratrem nostri cupidissimum amplectimur et exosculamur: cui porro etiam pro egregio hoc erga Nos animo gratias immortales agimus: et ut benevolentiam, quam literis et sermone Legati sui Nobis declaravit, perpetuo conservet et tueatur, etiam atque etiam rogamus: certoque statuat nihil sibi a quoquam tam esse promptum et paratum, quam curam, operam, studium et observantiam Nostram, quae omnibus, quibus maxime possumus, rebus, ita Serenitati Vestrae Regiae declarare cupimus, ut diligentia Nostra vincat expectationem Serenitatis Regiae Vestrae, cui vitae longaevae diuturnitatem cum valetudinis integritate et rerum omnium successu felicissimo conjunctam precamur ex animo. Dresdae Non. Febr. Anno 1586.

(LII.) Literae CHRISTIANI, Saxoniae Electoris, ad CAROLUM EMANUELEM, Sabaudiae Ducem, quibus ipsi, parentem suum, Augustum, gloriosissimae memoriae, pie nuper defunctum esse, nuntiat, 1586.

QUae fuerit Illustrissimi parentis Nostri erga Serenissimam familiam Vestram benevolentia, non arbitramur obscuram esse cuipiam: et Nos

ipsi, quanti hunc ille semper fecerit, testes sumus: divum Patrem Dilectio Vestra non secus ac fratrem amplectabatut, atque ita colebat, ut nulli Principum plus tribueret, nemini magis confideret, neque alium aeque diligeret et observaret. Hocce vivo exemplo omnem in Dilectionem Vestram, veluti alterum filium, transferebat amorem, quem vicissitudine officiorum indies auctum constantissime retinuit: donec tandem hinc secum in coelum extulit: cum ad 2. Februarii inter preces et gemitus Nostros, quod non sine magno animi dolore scribimus, exspirans, omnibus bonis et patriae amantibus civibus, ardentissimum autoritatis desiderium tantum reliquisset, quantum nec ferre quidem potuissemus: nisi coram vidissemus, cognovissemus et interfuissemus ipsimet: quanta ille fiducia consiliorum et laborum suorum omnium, quos in vita pie et innocentissime acta, pro rei Christianae et salutis publicae commodis laudabili instituto susceperat et impenderat, in unius Salvatoris Nostri Jesu Christi merito plane acquiescens absque ulla doloris et diffidentiae significatione, christiane et placidissime obdormiret: sic ut de asseveratione filii Dei, qua ipse omnes sibi uni confidentes, nullisque suis propriis virtutibus ad coelum intentos beatos esse, clarissime pronunciat: exploratissimum Nobis sit, charissimum Parentem Nostrum nequaquam extinctum, sed ex hac rerum humanarum perturbatione et confusione ad laetissimam beatarum animarum consuetudinem profectum esse ubi aevo deinceps fruatur sempiterno. Quam verissimam consolationem in hanc epistolam includere

nobis visum est, ut qua unica re in summo moerore vel maxime sustentari Nos sentimus, eadem etiam Dilectionis Vestrae levaremus dolorem, quem pro suo erga beatum parentem Nostrum animo singulari et amore in Nos fraterno, hoc tristi nuncio accepturam esse non ambigimus. Adeoque Dilectionis Vestrae amicitiam omnibus deinceps officiis persecuturi sumus, ut intelligi possit, beati parentis Nostri amorem erga Dilectionem Vestram cum reliqua nos haereditate ita crevisse, ut hujus accessione magno cumulo auctam esse appareat eam benevolentiam, quam jam diu habuimus erga Dilectionem Vestram, cui ut pari erga Nos studio et eadem voluntate idem praestare possit, velle enim non dubitamus, perpetuam valetudinis integritatem et rerum omnium successus laetissimos precamur ex animo. Dresdae Prid. Cal. Martii, Anno M. D. LXXXVI.

(LIII.) [correction of the transcriber; in the print (LII.)] Literae CHRISTIANI, Saxoniae Electoris, ad CAROLUM EMANUELEM, Sabaudiae Ducem, quibus miras humanae fortunae vices in Parentum utriusque nuper placide defunctorum casu dolens ei de recens nato in spem familiae Celsissimae filiolo Principe, candide gratulatur, 1586. P. P.

CUm more humano miras fortunae vices nos experiri paucis mensibus Deus Ter Opt. Max. voluerit: nihil quidem in dolore nostro, quem ex utriusque parentis obitu summum accepimus, nos aeque confirmavit atque vox illa divina,

qua omnes, qui unice filii Dei merito firma fiducia adhaerentes ex hac vita discedunt, perpetuo deinceps beati pronuncientur. Etsi enim pro nostra erga beatos parentes nostros pietate et amore naturaliter insito casus isti acerbissimi non parum Nos adflixerunt: tamen cum exploratum nobis sit, pie et christiane utrumque obdormivisse, cogitatione ita erigimur, ut voluntatem Nostram ad nutum divinum, quoad ejus per humanae naturae imbecillitatem fieri potest, accommodemus. Atque haec eadem Dilectioni Vestrae adscribenda esse existimsmus, quod ex literis ejus non leve beati parentis nostri desiderium eluceat. Ac scimus profecto illum, dum vixit, Dilectionis Vestrae quondam patrem, piae memoriae, coluisse ut amicum, et amasse ut fratrem: atque hoc e rebus tandem humanis exempto, omnem suum deinceps in Dilectionem Vestram tanquam in filium amorem et transtulisse et ad extremum usque spiritum conservasse constantissime. Unde nobis quoque elaborandum est, ut omnes intelligant, benevolentiae hujus erga Serenissimam familiam Sabaudicam perpetuum studium a divo nostro Parente, quasi per manus traditum, magnae curae esse. Quamobrem omnibus Dilectionis Vestrae rebus ita adficimur, ac si nostrae essent: laetamurque imprimis, Dilectionem Vestram eleganti filiolo ex Regiae stirpis conjuge auctam esse, eidemque felicitatem hanc toto pectore gratulamur. Deinde vero Deo auctori vitae gratias agimus, pariterque votis exoptamus ardentibus, ut recens natus Princeps in avitas virtutes adolescat, ac porro diutissime superstes et

longaevus sit, ut rem olim Sabaudicam non modo in pace et otio felicissime administrare; verum etiam Serenissimam gentem Vestram in sempiternam Sabaudici nominis gloriam progenie perpetua propagare possit. Idque ut plane ita ratum et fixum sit, faxit Deus aeternus: cujus clementissimae Protectioni Dilectionem Vestram cum lectissima conjuge et filio dulcissimo fideliter et amanter commendamus. Chemnitii Non. Maji, Anno M. D. LXXXVI.

(LIV.) Literae CHRISTIANI, Saxoniae Electoris, ad FRANCISCUM, Magnum Etruriae Ducem, quibus se nihil praetermissurum esse, quo et dignitatem electoralem e voto sustinere, et singulare suum erga ipsum studium demonstrare possit, declarat, 1586.

GRatissimum judicium de Nobis Dilect. Vestra facit, cum et in literis suis, et in sermone, quem Horatius Urbanus ad Nos pertulit, non tantum eam jacturam, quam Sac. Rom. Imperium in funere beati patris nostri fecit, successione in defuncti locum nostra resarciri posse ostendit, sed nos etiam in benevolentiae possessionem suae collocat, qua olim beatum patrem nostrum prosecuta fuit. Atque ut amoris sui deinceps in Nos transferendi egregiam et propensam voluntatem mutua benevolentia Nostra nos posse perspicere confidimus: ita omni cura et diligentia etiam atque etiam contendendum nobis erit, ut opinionem, quam Dilelectio Vestra de nobis honorificam habet, meritis

nostris comprobemus. Quamobrem nihil unquam praetermissuri sumus, quo vel hanc Imperii Rom. dignitatem sustinere, vel nostrum erga Dilectionem Vestram singulare studium declarare poterimus. Idque satis arbitrati sumus rescribere Dilectioni Vestrae hoc tempore, quo a Nobis Horatius Urbanus proficiscitur, cui pluribus verbis coram exposuimus, quae ipsum Dilectioni Vestrae de Nostro erga eandem animo referre voluimus. Ex hoc igitur, ut caetera cognoscat et nobis suam perpetuo benevolentiam conservet, majorem in modum rogamus Dilectionem Vestram, quam recte valere, et rerum successu laetissimo gaudere, amanter cupimus et optamus. Dresdae Calend. Junii, Anno M. D. LXXXVI.

(LV.) Literae CHRISTIANI, Saxoniae Electoris, ad HENRICUM, Navarrae Regem, quibus ipsi de quadruplici ex hostibus reportata victoria gratulatus, nihil sibi de promissis ipsi auxiliis constare asserit, ac ut illi, sedatis turbis, alma quiete frui securo liceat, ardenter precatur, 1587.

QUo loco Seren. Reg. Vestrae hoc tempore res sint, cum ex ejusdem literis XV. die Novembris datis; tum vero ex scripto Nobis a D. Jacobo Segurio huc transmisso cognovimus. Quemadmodum autem pro Legationis nuper in Galliam missae officio gratiarum actionem nullam desideramus; ac potius dolemus, quod illa, uti cupiebamus, ex sententia non successerit, ac pro Nostra erga Serenitatem Regiam Vestram voluntate hactenus

valde adficimur; ita ex animi ejus magnitudine ac imprimis coelestis praesidii fiducia magnam voluptatem capimus, nihilque plane ambigimus, quin idem ille justissimus armorum arbiter Deus, qui hostium iratorum conatus, quatuor instructissimis exercitibus dissipatis, nuper debilitavit et fregit, porro etiam Serenitatem Regiam Vestram ita pie et fortiter animatam ab inimicorum violentis consiliis mirabiliter sit liberaturus. Quod vero Seren. Vestra Regia de promissis sibi jam dudum auxiliis scribit, id cujusmodi sit, non satis adsequimur: neque tale quid a Nobis factum esse recordamur. Et meminit adhuc absque dubio D. Jac. Segurius, non modo, quid binis ipsi literis anno praeterito responderimus, sed et quid haud ita dudum Luneburgi cum ipso sit actum. Quia vero post ipsum congressum Illustrissimo Principi, Domino Joanni Casimiro, Rheni Palatino, consanguineo et adfini Nostro charissimo, de rerum summa cogitationes Nostras missis litteris aperuimus: in illa sententia gravissimis de causis etiam nunc acquiescimus, et quod ad salutem totius Galliae optimum esse judicamus, fraterne, fideliter etiam atque etiam monemus. Siquidem ex literis Serenitatis Regiae Vestrae compositionis spem desideratissimam concepimus, ut omni studio in eam rationem incumbat, quo pax nihil habitura sit impietatis et insidiarum; sed Ecclesiae Christi salutaris et Serenitati Regiae Vestrae honorifica concilietur: possitque salva et incolumi, quoad ejus fieri potest, Patria, pietatis et quietis restitutae gloria florere, fortunisque abundare omnibus Seren. Regia

Vestra, quam protectioni atque tutelae divinae votis commendamus omnibus. Dresdae IV. Non. Febr. Anno M. D. LXXXVII.

(LVI.) Literae CHRISTIANI, Saxoniae Electoris, ad MAURITIUM, Hassiaci Landgraviatus Principem, quibus ipsi pro transmissis sibi in obitum Parentis sui versibus et literis amantissime scriptis, decentes refert grates, et auspicatissimos in ea, quam ingressus erat, optimarum artium palaestra, successus sincere precatur, 1587. P. P.

NOs vero, cognate charissime, fateri, quod res est, oportet, summum nobis luctum beati parentis nostri obitum attulisse. Vix enim grave illud vulnus, quod ex morte materna acceperamus, consenuisse nonnihil videbatur, cum idem acerbissimo hoc casu plane recrudesceret, et moeror tanto cumulo augeretur, ut nos penitus oppressurus fuerit, nisi Filii Dei vox nos confirmasset, qua asseveratur, ne minimum quidem capillum e vertice nostro absque Dei voluntate effluere posse. Hinc cum certi essemus, beatum parentem nostrum a Deo ad aeternam lucem ex his mundi caduci tenebris evocatum esse: Divino quidem consilio ita refragandum non erat, ut quisquam Nos putaret, non tam desiderium parentis adempti aegre ferre, quam felicitati ejus, qua jam in coelis animus illius fruitur, invidere: quamvis autem cum eo praeclare actum esse intelligamus, quod spe atque fiducia omni sua in merito Jesu Christi penitus fixa,

ludibria hujus vitae cum coelo commutaverit, tamen hae cogitationes nostrae saepius impediuntur, cum consideremus, quanta Nos hic relicti non tantum in rerum omnium perturbatione, et metu periculorum impendentium versemur; sed quam grave etiam onus ejus personae, quam ipse magna cum laude bonorum omnium in Imperio Germanico gessit, nobis deinceps subeundum sit. Id vero ut sustinere possimus, Dilectio Vestra ita Nobiscum castas preces et pia vota conjunget, uti nostrae consolationis cogitatione opitulatur, versibus et literis suis, amantissime scriptis: ex quibus facile potest perspici, quanti beatum parentem Nostrum semper fecerit. De cujus erga totam Illustrissimam familiam Hassiacam olim benevolentia, et qua imprimis, dum viveret, charitate Dilectionem Vestram complexus fuerit, etiam pluribus scripturi eramus, nisi verendum Nobis esset, ne Principis quondam Dilect. Vestrae amantissimi desiderium, quod in literis et versibus Dilectionis Vestrae elucet, etiam magis incendamus: hoc igitur agamus deinceps, ut paternam amicitiam nobis quasi per manus traditam mutuis studiis et officiis colamus, iisque communem solemur dolorem. Quod sane de Dilectione Vestra speramus et de Nobis eidem promittimus. Bene valeat Dil. Vestra, ut in laudabili illo studiorum suorum pulcherrimorum cursu felicissimos progressus facere et paternas laudes virtutibus suis exhaurire possit. Dresdae Id. Martii Anno M. D. LXXXVI.

(LVII.) Literae ORDINUM REGNI POLONIAE, ad JOACHIMUM FRIDERICUM, Electorem Brandenburgicum, quibus ipsi Sigismundum haereditarium Regni Sveciae Principem, pluralitate votorum in Poloniae Regem, reclamante saltem exiguo, qui Maximiliano Austriae Archiduci faveret, Procerum numero, electum esse nuntiant, atque ab eo, ut praedicto Archiduci viam, qua in solium Poloniae penetrare satageret, violentam omnimodo dissuaderet, submisse contendunt, 1587.

QUomodo electio Regis Nostri peracta a Nobis fuerit, non dubitamus Illustrissimam Celsitudinem Vestram ex Legatis suis, quos ad eum conventum miserat, jam ante perspexisse: simul autem illud cognovisse, cum Serenissimus Sigismundus Princeps et electus Rex Sveciae, communibus omnium fere Senatorum, ac maximae partis nobilitatis suffragiis, in nostrum quoque Regem electus, atque ab Archiepiscopo, ut Senatus Principe, Rex renuntiatus esset, triduo post Serenissimum etiam Archiducem Maximilianum a quinque circiter Senatoribus, paucissimis autem ex Nobilitate, iisque magna ex parte illorum familiaribus, caeteris omnibus invitis ac reclamantibus, regem proclamatum fuisse. Quem etsi eo nomine pro prudentia ejus nihil magnopere vel juris sibi vindicaturum, vel gravius etiam quid tentaturum Nobis persuadeamus, ut omnia tamen vereamur, cum familiarium

ejus Potentia, tum commune periculum Christianitatis, in quod sine dubio universa Christianitas ventura esset, nos sollicitos habet. Non modo enim duo vicina eaque potentissima Christianitatis Regna mutuo atque intestino bello implicarentur; verum ne Orientis etiam arma, quae melioribus temporibus vix sustinere Christianitas potuerit, nunc alienissimo ejus tempore commoveantur, verendum videmus. Hisce igitur rebus adducti non committendum existimavimus, quin ad Illustrissimam etiam Celsitudinem Vestram ea de re scriberemus. Diligenter autem ab ea quoque petimus, ut pro eo loco, quem in Imperio hoc et quasi statione Orbis Christiani tenet, ipsa etiam autoritate sua efficiat, prohibeatque, ne quid a quoquam suscipiatur, quo non modo Pax cum vicinis a multis seculis culta violetur, verum salus etiam publica in discrimen aliquod adducatur. Id etsi cum universae Christianitatis commodo maxime conjunctum erit; non minus tamen Nos etiam plurimum semper eo nomine debere Illustriss. Cels. Vestrae statuemus, cui omnia fausta ac felicia a Deo Opt. Max. precamur. Ad Varsaviam die 26. Aug. Anno Domini 1587.

Nota: Ejusdem tenoris literae ad reliquos etiam S. R. Imp. Septemviros datae fuerunt.

(LVIII.) Literae ORDINUM et REGNI POLONIAE, ad SIXTUM PAPAM V. cui Sigismundum, haereditarium Regni Sveciae Principem, ad solium Regni Poloniae evectum, ipsi autem a refractariis

POst oscula pedum beatorum, nostrumque humillimam commendationem; primum illud Sanctitati Vestrae significandum existimamus, cum post mortem laudatissimae memoriae Serenissimi Stephani Regis, novo Regi eligendo diem edixissemus, ad eundemque legitime convenissemus, more institutoque Regni hujus pristino, liberis suffragiis Nostris electum in Regem a Nobis esse Serenissimum Sigismundum Principem, electumque Regem Sveciae. In quo etsi, multa a Nobis spectata sint, ut propinqua cum Jagellonibus prioribus Regibus nostris cognatio: memoria lectissimae foeminae matris ejus, Reginae, quae in hunc diem in Regno nobiscum est, sororis Germanae: Regni deinde tam vicini, et cum quo praesertim non leves Regno huic controversiae intercedant, conjunctio; non minus tamen, quod in omnibus rebus familiam decet, religionem, pietatemque ejus propositam in eo habuimus, quodque ita a praestantissima foemina matre sua institutum sciremus, ut Sanctitatis Vestrae ac Sanctae Sedis Apostolicae autoritarem omnibus in rebus secuturum, dubitare non debere videremur. Quibus nominibus cum de tali Rege non modo Nobis, verum universae

Christianitati merito gratulari deberemus, quominus perfecta gratulatio haec sit, paucorum quorundam sive cupiditas, sive dissensio facit, qui cum ab initio ob privatas quasdam rationes suas omnes fere publicas actiones impedivissent, atque itae rem duxissent, ut magna pars Nobilitatis, cuius in electionibus Regum praecipua autoritas esse solet, deliberaretur; tandem Senatus fere omnis, ac maxima pars Nobilitatis ejus, quae substiterat, re inter se communicata, in eam sententiam necessario eundum sibi statuerunt, ut nulla ulteriore mora interposita, ad electionem tandem accederent. Itaque Archiepiscopo, qui moribus Regni hujus et vivo Rege illi proximus, et eodem mortuo princeps dignitate in Senatu est, praeeunte, caeteris Episcopis, Senatoribusque omnibus fere assentientibus, nobilitate autem maxima postulante, eundem Serenissimum Principem Sigismundum Regem renunciarunt. Quo omnium consensu etsi nemo erat, quin alios ab instituto suo sacile deductum iri existimaret: tanta tamen eorum obfirmatio fuit, ut cum septem soli Senatores sententiam dixissent, quinque, reliquis duobus absentibus, ex nobilitate autem non pluribus sexaginta, partim familiaribus, partim consanguineis suis assentientibus, caeteris vero etiam ex iis, qui aliorum consiliorum illorum socii fuerunt, publice protestantibus, praeterea autem exulibus et proscriptis contra leges Regni omniumque gentium jus adhibitis, Serenissimum Archiducem Maximilianum, alium Regem, per unum ex numero suo Episcopum Kioviensem, in Episcoporum Ordine postremum,

eundemque nondum a Sanctitate Vestra consecratum, non tam renuntiare, quam invitis et reclamantibus omnibus imponere auderent, quo non tam jus aliquod, quam causam armorum alicui minus sortassis juris atque pacis amanti, qualem Serenitatem suam esse minime existimamus, praeberent. Itaque cum Serenitatis suae pietatem atque prudentiam cogitamus, ut tale regnum, quod primum alterius sit, deinde eo modo, ac per tam paucos homines, partim etiam conquisita nonnullorum infimorum hominum suffragia, delatum sibi sit, cum suo tum universae Christianitatis periculo accipiat, adduci se passurum, minime Nobis persuademus. Cum vero Legatorum ac familiarium ejus studia consideramus, ne ab aliis Serenitas ejus seducta ulteris fortassis, quam vel sibi, vel Regno huic, vel etiam universae Christianitati expediat, progrediatur, non possumus non vereri. Id autem cum Serenitatis Vestrae, ut universae Christianitatis Parentis autoritare maxime averti non solum possit, verum etiam debeat: ut inter gravissimas cogitationes suas non minimum huic curae temporis Serenitas Vestra impertiatur, quo dissidium id non tam tollatur, quam sine causa non suscipiatur, diligenter Sanctitati Vestrae supplicamus. Praeterquam enim, quod inter duas gentes vicinas, et quae non minimam partem Christianitatis constituant, non sine periculo dimicari posset, hujusmodi etiam causam hanc esse sine dubio Sanctitas Vestra perspicit; quae non modo Christianos populos inter se commissura esset, verum Orientis fortassis etiam arma alienissimo Christianitatis

tempore, in Christianos commotura; quo magis pro paterna sua cura ac pietate nihil intermissuram Sanctitatem Vestram Nobis persuademus, quo praesenti periculo obviam eatur. De Rege Nostro Nobisque omnem vicissim observantiam Sanctitati Vestrae ac Sanctae Sedi Apostolicae polliceri multis non debemus; cum ea sine scelere intermitti a Nobis non possit. Illud autem confirmare non dubitamus, si quis ad debitam Nostram pietatem, ex hac etiam Sanctitatis Vestrae pro nobis atque Regno hoc cura, cumulus accedere possit, facturos Nos omnibus rebus, ut gratissima mente beneficia sua complecti Nos Sanctitas Vestra intelligat. Cui Nos omnes atque singuli Regni hujus salutem atque rationes humiliter commendamus. Dabantur ad Varsaviam die 26. Aug. Anno M. D. LXXXVII.

(LIX.) Literae ORDINUM REGNI POLONIAE, ad MAXIMILIANUM, Archiducem Austriae, quibus ipsi, nuntiato Sigismundi Regis in Poloniam adventu, serio suadent, ut ab omni, quam in Regnum istud pararet, vi abstinens, Legatos suos benigne audire ac plenam eis fidem adhibere dignetur, 1587.

SErenissimum Sveciae Principem, Sigismundum, etsi unanimi omnium Nostrum consensu Regem a Nobis electum jam ante etiam Serenitas Vestra cognoverit: cum tamen per suos quique Palatinatus

ita etiam convenissemus, ut in eandem electionem denuo consensum summa omnium voluntate praestaremus; non modo idem iterum Serenitati Vestrae nunciandum, verum in Regnum etiam eum jam venisse, atque per Prussiam adventare significandum putavimus. De Serenitatis Vestrae nominatione ab aliis quibusdam deinde interposita, pluribus quidem nunc cum Serenitate Vestra disputare nolumus: ipsam enim pro prudentia sua, cum a quot et a quibus, tum quomodo nominata sit, aestimaturam Nobis persuademus: eo magis autem mirum nobis visum est, eo Serenitatem Vestram a paucissimis quibusdam impelli se passam esse, ut vi etiam Regnum ingredi conata sit. Nos quidem pro pristina amicitia, quae inter Nos et vicinos Serenissimae domus Austriacae populos a multis seculis jam intercessit, adhuc hortari Serenitatem Vestram non dubitamus, ut potius eam amicitiam, quam Serenitatis Vestrae Majores cum Regis nostri majoribus Jagellonibus semper coluerunt, ipsa quoque colere malit; quam ut Regnum alienum contra omnium fere eorum, qui conferre id debeant, voluntatem, certo periculo, incerto autem eventu adjungere conetur, persuaderi sibi patiatur. Quod cum prudentia ejus atque justitia dignissimum erit, tum ut nobis persuademus, non modo Serenissimae domus Austriacae ditionibus, verum universae Reipublicae Christianae utililissimum. Quid enim jure gentium ipso, si Serenitas Vestra ulterius progrediatur, suscipiendum Nobis sit, Ser. Vestra videt; majorum nimirum Nostrorum

exemplo atque instituto, non modo de propulsandis injuriis, verum iisdem referendis cogitandum nobis esse. Pluribus cum Serenitate Vestra Legati Nostri, Magnifici et generosi Joannes Tarlo de Sczekarzovice, Palatinus Lublinensis, Stanislaus Bykowski, Castellanus Conariensis, Georgius Radossowski, Succamerarius Velunensis, Stanislaus Rozen de Roznow, Adamus Gorayski de Goray agent: quibus, ut plenam fidem Serenitas Vestra adhibeat, rogamus. Quod reliquum est studia ac paratissimam voluntatem nostram Serenitati Vestrae deferimus. Sub Vissicia, in conventu generali, die 8. mensis Octobris, Anno Domini 1587.

(LX.) Literae MAXIMILIANI, Archiducis Austriae, ad ORDINES REGNI POLONIAE, quibus se in Poloniam non aliena appetendi, sed sua occupandi proposito venisse asserit, eosque ad amicos secum, si placerent, tractatus amanter invitat, 1587. Reverendissimis, Illustribus, Spectabilibus, Magnificis, Generosis, Nobilibus sincere Nobis dilectis N. iis omnibus, qui ex Statibus et Ordinibus inclyti Nostri Regni Poloniae in Urbe Cracoviensi congregati sunt, Maximilianus Dei gratia, electus Rex Poloniae, Magnus Dux Lithuaniae, Archidux Austriae etc.

Reverendissimi, Illustres, Spectabiles, magnifici, Generosi, Nobiles, sincere Nobis dilecti, Salutem et benevolentiae Nostrae affectum!

SIcuti pridie Dominum Palatinum Lublinensem cum responso nostro, ad vestra postulata salvum ad Vos remisimus; ita etiam cum his Nostris reliqui ejus Collegae, viri ornatissimi, ad Vos venient. Ex quibus quidem, quo animo erga hoc inclytum Regnum affecti sumus, intelligere poteritis. Caeterum, quoniam Nos nuper ex relatione oratoris Nostri Feliciani Baronis in Herberstein percepimus, Sinceritates Vestras in congregatione illa Vestra, ad quam per vos vocatus fuit, conquestos esse, quod Nos contra compactata Regnorum Poloniae et Bohemiae, huc armata manu ea intentione veniremus, ut Regnum violenter occupemus, ac libertates Vestras et aliorum Regnicolarum infringamus supprimamusque, et idcirco Sinceritates Vestras petivisse, ut tale nostrum propositum ex mala informatione manans, in melius commutare, sanioraque consilia amplecti ac ad Regni confinia reverti velimus: ea sane res praeter omnem expectationem Nobis accidit. Nam plane Nobis persuademus, plerisque ex Vobis satis superque constare, nihil alienius ab inclyta Nostra Domo Austriae, Nobisque ejus consortibus omnibus esse, quam aliena et ad Nos nullo jure pertinentia ullo modo invadere, sed potius aliis, quibus ejusmodi aliquando injuria facta fuit, omni nostra possibili opera et adjutorio succurrere. Prout

specialiter Nos Deum optimum maximum testem vocamus, quod potius hujus Vestri amplissimi Regni tranquillitatem, quietem, incolumitatem, salutem et imprimis libertatis Vestrae conservationem, ac fidelem tutelam, quam vel minimam ejus laesionem, imminutionem, seu infrinctionem ex animo optemus; et ita quidem, ut pro ea ac communi vestra prosperitate, vitam ac sanguinem ipsum, profundere semper quam paratissimi futuri simus, nedum contrarium, ut praefertur, in animo habeamus. Et propterea Sinceritates Vestras omni studio quam enixissime hortamur ac requirimus, ut aliud de Nobis a nemine sibi persuaderi sinant, sed de hac nostra assertione ac declaratione plusquam certissimae esse, ac absque omni haesitatione plane sibi de Nobis polliceri velint; nobis ipsarum et totius Regni salutem felicitatemque perinde semper ac vitam Nostram propriam commendatam futuram; nosque adeo libertates, immunitates, praerogativas, jura, decreta, constitutiones, sanctiones ac consuetudines Vestras omnes et singulas, perpetuo quam firmissime, non solum ipsos observaturos, sed etiam apud alios earum manutentionem fideliter procuraturos; et ut summatim dicamus, totum Nostrum Regimen ita instituturos esse, ut omnibus praesentibus ac posteris liquido appareat, nos nihil proprii, sed rem ac utilitatem saltem Vestram et totius Regni agere ac quaerere: prout parati sumus Sinceritatibus Vestris omni meliori modo ac forma sufficienter cavere, et si de eo per aliquot suos Legatos ulterius Nobiscum aliquid tractare voluerint, gratissimi ii

nobis erunt. Et cum haud gravatim cum iis de omnibus rebus vel personaliter, vel per aliquot Nostros Consiliarios conferemus; tum vobis hisce Nostris sancte recipimus, ipsos adeo liberos, tutos ac salvos futuros, ut singulis horis, quandocunque illis libuerit, ad Vos ac Nos redire et iterum reverti poterint, sine omni fraude et dolo. Et haec sunt, quae Sinceritatibus Vestris ad relationem dicti Baronis ab Herberstein, amanter replicare voluimus. Et sicuti vobis omnibus ac singulis gratia Nostra optime propensi sumus, ita etiam Sinceritates Vestras bene feliciterque valere optamus. Prout etiam ipsum Baronem de Herberstein hac de re ad vos remittere voluimus, cui in iis, quae vobis oretenus exponet, Sinceritates Vestrae omnimodam fidem secure habere poterunt. Ex praedio Rakowicza vigesima die Octobris, Anno Domini 1587.

(LXI.) Literae ORDINUM REGNI POLONIAE, ad MAXIMILIANUM, Archiducem Austriae, quibus sancte spondent, se Legatos ejus, omni, quo deceret, honore, excepturos esse, modo in eorum numero vel comotatu Poloni non sint, 1587.

EX literis Friderici a Zierothin Baronis, non satisfecisse Serenitati Vestrae perspeximus salvum conductum eum, qui in Legatos, quos ad Nos missuram se ostendit, heri a Nobis Sinceritati Vestrae transmissus fuit. Maxime quidem id requirere

Serenitatem Vestram animad vertimus; quod Polonos, qui circa Serenitatem Vestram sint, excludamus. In quo non tam Serenitati Vestrae a Nobis praescribitur, quam universae Nobilitatis decreto potius, quantum ea in re Nobis fieri possit ac debeat, nobis ipsis praescriptum est. Itaque ne Serenitas Vestra in aliam partem id accipiat, ampliusve id a Nobis contendet, quod in Nostra ipsorum potestate non est, iterum a Serenitate Vestra petimus. Aliis rebus ita cautum Legatis, quos praeter Polonos missura ad Nos Serenitas Vestra est, existimamus; ut nihil in eo genere amplius desiderari a Nobis posse statuamus, nisi forte familiae Legatorum et commorationis eorum diserta mentio a nobis requiratur; quorum altera sub ipsorum Legatorum nomine satis comprehendi, altera non necessaria Nobis videbatur. Cum enim tempora haec nullam moram ferre videamus, quantum in Nobis erit, quam primum Legationem suam exposuerint, ut sine mora ad Serenitatem Vestram eos remittamus, operam dabimus. Quod si tamen hac quoque in re amplius a Nobis caveri illis debet, vel harum literarum autoritate praestare id non dubitamus: ut quos praeter Polonos, Legatos suos mittendos ad Nos Serenitas Vestra duxerit, eos omnes et singulos cum familiaribus suis tute ac secure sine omni periculo ad Nos venturos, et donec a Nobis dimissi fuerint, commoraturos, inde autem sine ulla injuria suo commodo atque arbitratu, cum omni comitatu suo, ad Serenitatem Vestram salvos et incolumes se recepturos, sancte et firmiter, sub fide et honore

nostro promittamus, caveamusque, quemadmodum vi praesentium cavemus, spondemusque. Serenitati caeteroquin Vestrae observantiam studiumque nostrum deferimus, optimamque valetudinem a Deo Optimo Maximo precamur. In superiorum autem omnium fidem, qui a nobis eam ad rem deputati fuerunt, hisce manibus suis subscripserunt signaque sua apposuerunt. Datum Cracoviae, die 27. Mensis Octobris, Anno Domini 1587.

(LXII.) Literae credentiales, quas MAXIMILIANUS, Archidux Austriae, Oratoribus suis ad ORDINES REGNI POLONIAE tradidit, 1587. Maximilianus Dei gratia electus Rex Poloniae, Magnus Dux Lithuaniae etc. Archidux Austriae.

Reverendissimi, Illustres, Spectabiles, Magnifici, Nobiles et generosi, sincere et grate Nobis dilecti.

MIttimus Oratores Nostros ad Sinceritates Vestras, Ladislaum Poppel, Baronem a Lobkowiz, supremum Camerarium Nostrum, commendatorem Joannem Kobenzl de Prossek et Mossa, intimos Consiliarios Nostros, et Danielem Princz, Sac. Caes. Majestatis ac Nostrum Consiliarium, qui Nostram de iis, quae per oratores suos nobis scripto obtulerunt, sententiam scripto item comprehensam, ipsis traderent, atque ubi opus fuerit, coram verbis quoque uberius explicarent. Quibus ut plenam fidem adhibeant, et quae secum deferent

scripta, omnia publice perlegenda curent, ut omnes proceres ac nobiles atque omnis conditionis homines probe intelligere possint, quibus rationibus freti huc venerimus, Sinceritates Vestras benigne hortamur. Ad ea autem, quae responsionem requirunt, ut quamprimum respondeant, oratoresque Nostros ad Nos sine longiori mora remittant, benevole postulamus. Datum ex Monasterio Mogilano 28. die Octobris, Anno Domini 1587.

(LXIII.) Literae FRIDERICI WILHELMI, Pupillorum Saxon. Curatoris et Electoratus Saxonici Administratoris, ad SIGISMUNDUM III. Polonae, quibus ipsi felices cum Anna, Archiducissa Austriae hymenaeas gratulatus, causas, cur festivo nuptiarum actui praesens adesse nequeat, exponit, 1590.

GRatissimae Nobis fuerunt, Rex Serenissime, cognate plurimum observande, quae per generosum Dominum Joannem Schardituki redditae Nobis sunt literae. Longe vero gratius ipsum, quod per eundem Nobis prolixe expositum est, negotium. Sicut enim perantiqua est, quae inter utramque illustrem Saxonicam et Jagellonicam Domum intercedit, necessitudo; ita eandem felici matrimonio Vestrae Serenitatis et Serenissimae Principis Annae Austriacae etc. cognatae Nostrae charissimae, renovari, ex animo laetamur. Quamobrem Vestrae Serenitati de felicissimo conjugii auspicio, toto pectore gratulamur, Deumque precamur, ut has nuptias Vestrae Serenitatis Regno Poloniae, et

toti demum Reipublicae Christianae secundas esse velit. Caeterum quod Vestra Serenitas et nobis, quis nuptiis dictus sit dies, significare, et nos ad earundem festivitatem invitare voluerit; agnoscimus equidem Vestrae Serenitatis singularem erga nos benevolentiam juxta ac humanitatem. Etsi autem nihil Nobis erat prius, nihil antiquius, quam Vestrae Serenitatis petitioni et expectationi satisfacere: is tamen est hujus Provinciae status, ea conditio, ut non modo gravissimis negotiis occupati simus, sed et absque praesentissimo periculo Nobis diutius abesse non liceat. Amanter igitur oramus, ne aegre hoc ferat Vestra Serenitas, neque de Nostra propensa voluntate dubitet. Quod restat Vestr. Serenitati omnia Nostra studia et officia libenter offerimus, daturi operam, ut Vestra Serenitas intelligat, nihil obstare, quo minus Vestra Serenitas optima quaeque sibi de Nobis polliceri debeat, ac tuto etiam possit. Vestram Serenitatem optime valere exoptamus. Torgaviae 3. Non. Martii Anno 1590.

(LXIV.) Literae FRIDERICI WILHELMI, Pupillorum Saxon. Curatoris et Electoratus Saxonici Administratoris, ad SIGISMUNDUM III. Poloniae Regem, quibus ipsi pro benevolo ad nuptias Serenissimae suae sororis invitatione decentes persolvit gratias, 1593.

LIteras Seren. Vestrae, Serenissime Rex, 9. Novembris recens elapsi Warsaviae datas, quibus a Nobis postulat Serenitatis Vestrae aulicum, generosum Paulum Aretzitzevoki a Serenitate Vestra ideo missum, ut ad nuptias Serenissimae Dominae, Serenitatis Vestrae sororis, Sveciae Infantis, cum Illustrissimo Domino cognato et amico Nostro, Domino Jo. Georgio, Marchione Brandenburgico, Administratore Episcopatus Argentinensis, Stockholmi celebrandas, Serenitatis Vestrae nomine Nos amanter invitet, libenter audire, et vel per Nos ipsos, vel per Legatos Nostros festivitati nuptiali interesse, et ita amorem nostrum erga Serenitatem Vestram testari velimus, prompto et benevolo accepimus animo. Quamvis autem praedictus Dominus Legatus Serenitatis Vestrae coram sua Nobis non exposuerit mandata: attamen eadem ex Brandenburgo, sub dato 6. Novembr. in scriptis Nobis exposuit, quae una cum iis, quae a Serenitate Vestra ad Nos perscripta sunt, hoc demum die ad Nos perlata sunt. Compertum ex his omnibus habemus singularem Serenitatis Vestrae erga Nos amorem et benevolentiam, et quod cognationis Serenitas Vestra et adfinitatis et necessitudinis vincula inter Serenitatis Vestrae, nostramque domum Saxonicam firma et infracta et plurimis modis corroborata esse cupiat. Quocirca de hac matrimoniali conjunctione inter Serenitatem Vestram Regnumque Poloniae et Sveciae, Illustrissimamque domum Brandenburgicam utrique familiae gratulamur. Praesentiam Nostram quod attinet, quae a Nobis ipsis, aut per Legatum Nostrum

a Serenitate Vestra desideratur, cum ad omnia, quae ad conservationem amicitiae, et conjunctionem animorum inter Serenitatem Vestram et Nos pertinere possunt, pro virili Nostro prompti simus, ad temporis circiter diem nuptiis destinatum parati et ad ea, quae Seren. Vest, et Domui Brandenburgicae poterunt esse accepta, erimus propensi: vicissim non dubitantes, Serenitatem Vestram adfinitatis et amicitiae jura erga Principes Germaniae, universamque Germaniam, patriam nostram, illibata conservaturam. Eandem protectioni divinae Nos ex animo commendamus. Datum Torgae 3. Non. Dec. 1593.

(LXV.) Literae RUDOLPHI II. Romani Imperatoris ad THEODORUM IVANOWITZ, Czarum et Magnum Ducem Moscovia, Aarenem Walachiae Principem, et Janusium Zbaraviae Ducem pro Stanislao Clopitzio, Exercitus Zaporoviensis Seiore, commendatitiae, 1594.

RUdolphus II. Romanorum Imperator, Serenissimo ae Potentissimo Duci THEODORO IWANOWITZ Czaro et Magno Duci Russiae, Wlodomiriae, Moscoviae, Novogrodiae: Illustribus AARONI Principi Walachiae, JANUSIO Duci Zbaraviae et Palatino Brezlaviensi, caeterisque exercitus Zaporoviensis militibus salutem et animum benevolum, ac gratiam Nostram Caesaream. Dilectioni Vestrae et vobis amanter, benevole et clementer significamus, quod praesentium exhibitor generosus et fortis Stanislaus Clopitzius Senior

exercitus Zaporosviensis coram Nobis comparuerit, Nobisque servitia sua militaria adversus perpetuum Christiani Nominis ac fidei hostem Turcam, una cum octo vel decem millibus suorum commilitonum, nempe Cosacorum humiliter obtulerit, Nosque illum cum dictis copiis (siquidem gentem Cosacorum liberam, et operam militarem, quibuscunque velint, ad libitum navare posse profitetur) ad expeditionem Nostram bellicam contra Turcam, quam propterea, quod pacem, quae inter Nos mutuo intercedente juramento religiose sancita et firmata fuerat, perfide violaverit, et provincias Nostras superiori tempore hostiliter invaserit, apparamus, clementer receperimus, tum quod illi vexillum Nostrum Caesareum, Imperiali Aquila insignitum, quo secundum morem militarem, quam diu in servitiis Nostris fuerit, utatur, tradi mandave, rimus, sperantes non tantum Regno Nostro Hungariae et vicinis Provinciis Nostris, sed toti Reipublicae Christianae, cujus hic potissimum res agitur, magnum emolumentum atque commodum inde accessurum esse. Quandoquidem in hunc modum cum illo transegerimus, ut omnes suos conatus in id maxime intendant, quo Tartaris a Turca evocatis, viarum Transitus intercludant, illosque inhibeant, ne in fines nostros irrumpant, simulque pro viribus enitantur, ut in Turcae Regionem trajecto Danubio in Selistriam incursionem faciant, et obvia quaeque longe lateque ad Adranopolim usque vel ulterius igne et ferro depopulentur, vassent ac pessumdent, neque solum hosti occasionem praebeant exercitum suum distrahendi et in plures partes

dividendi, verum etiam ista locorum desolatione commoditatem cibariorum et commeatus eripiant. Cavemus tamen, ne vel Regno Poloniae, Provinciisque ad illud pertinentibus, vel aliis Christianorum Principum locis ac dominus ullam molestiam aut damnum ullum quovis nomine et praetextu inferant, sed potius ab iisdem auxilium, opem ac promotionem exspectent. Quapropter Dilectiones Vestras amanter et frateme, vosque alios benigne ac clementer cohortamur, ut nostrum hoc pium institutum, et toti Reipublicae christianae salutare futurum, approbare et praefato Clopitzio copiisque cum ipso profecturis, non modo nihil impedimenti et molestiae inferre, sed magis pro Dilectionum Vestrarum et Vestro erga sacrosanctam fidem Catholicam promptissimo studio, tum erga Nos quoque et sacrum Romanum Imperium benevolentia atque devotione, eorum conatus juvare ac promovere, illisque per loca Vestra tam terra quam aqua liberum transitum permittere et viarum securitatem concedere velitis, quo opus hoc magnum necessariumque recte ad effectum atque optatum finem deducere possint. In his nobis Dilectiones Vestrae et Vos rem gratissimara et Christianae Reipublicae utilissimam, Dilectionibus autem Vestris et vobis ipsis longe honorificentissimam facturi estis, quod Nos frateme, et benevoleac clementer, quoties se obtulerit occasio, Nostrae benevolentiae ostensione et Caesarea gratia compensare et recognoscere non intermittemus. Datae in arce Nostra Regia Pragae 3. Februarii Anno 1549.

(LXVI.) Literae RUDOLPHI II. Rom. Imperatoris, ad SENATORES REGNI POLONIAE, quibus eos qua ratione cum Chlopizio circa bellum Turcis inferendum et coercendos ab Hungariae finibus Tartaris conveniret, edocet, eumque omni modo sublevari rogat, 1594.

RUdolphus II. Romanorum Imperator Senatoribus Regni Poloniae. Literae Vestrae ad diem 18. Aprilis Varsavia ad Nos datae, in quibus de egregio Stanislao Chlopizio conquerimini, recte Nobis allatae et perlectae sunt. Quanquam autem non dubitemus, Vospro Vestra prudentia, et Nostrarum literarum exemplo, quas Chlopizio circa initium mensis Februarii Pragae ex aula Nostra Caesarea discedenti clementer dari jussimus, haud obscure intellexisse, quid Chlopizius a Nobis in mandatis habeat: tamen ut omni scrupulo Vos liberemus, paulo fusius, quomodo se tota haec res habeat, vobis exponendum censuimus. Postquam Chlopizius de bello inter Nos et Turcarum Regem gliscente inaudiverat, nosque de apparandis rebus bellicis et conscribendis copiis deliberaremus, in Nostram Aulam Caesaream tunc forte advenit, et Nobis servitia sua militaria cum octo vel decem millibus Cosacorum Zaporoviensium contra Turcas, et praecipue Tartaros in Regnum Nostrum Hungariae perrumpere conaturos, devoto animo obtulit: asserens Cosacos istos esse liberos et nulli Domino parere, sed operam suam militarem, unde potissimum viverent, pro libitu addicere et navare, quibus

velint; atque ideo prompti et alacriter sub Nostro et sacri Romani Imperii vexillo in hac duntaxat expeditione adversus Turcas et Tartaros, magno cum emolumento totius Reipublicae Christianae militaturos. Haec cum altius perpenderemus, et non tam ex usu nostro et Regni Nostri Hungariae, quam universae Christianitatis futura consideraremus, facile in eandem sententiam ivimus, committendo ipsi, ut cum dictis Cosacis Zaporescensibus, quorum majorem partem in procinctu jam esse ajebat, Tartaris in Christianorum Regiones impressionem facturis sese opponeret, transitumque intercluderet, ac ipsis quoque Turcis, si posset, detrimentum inferret, impediretque, quominus totas vires suas in Hungariam converterent, ex qua in vicinas Provincias et Regna vi et armis viam sibi facile aperturi essent. Qua conditione tamen istud a Chlopizio et Cosacis ad effectum perduci debeat, ex iis ipsis literis, quas Chlopizio super ea re tradidimus, manifesto apparet, ubi inter caetera sic expresse legitur. Cavemus tamen, ut hanc expeditionem ita aggrediantur et suscipiant, ne vel Regno Poloniae Provinciisque ad illud pertinentibus, vel aliis Christianorum Principum locis ac dominiis ullam molestiam, nec damnum ullum quovis nomine vel praetextu inferant. Et sane polliciti Nobis fuimus et adhuc certo pollicemur, tale Nostrum institutum, siquidem pactis et foederibus neutiquam adversatur, vobis, quibus Tartari viciniores sunt, et per quorum loca transitum jam diu animo conceperunt, non ingratum esse futurum: cum vos non lateat, quae Tartarorum immanitas et barbaries

sit, qui quocunque se vertunt, obvia quaeque nulla datae fidei nec ullorum pactorum habita ratione, prostemunt, vastant et desolata relinquunt. Quapropter cum eum in modum sese res habeat, Nobisque propositum non fuerit, praeter pacta et foedera, quae inviolata maxime cupimus, cuiquam in Regno Poloniae quicquam committere, Vestrum erit de nobis et Nostro erga Rempublicam Christianam pio ac paterno affectu, et propensa voluntate bene sentire, nihilque sinistre interpretari, sed potius opus hoc tam necessarium, et toti Reipublicae Christian imprimis salutare, communi Vestro consensu approbare, juvare et omnibus modis promovere. Quod Vos pro Vestro in bonum et commodum publicum egregio ac debito studio, lubenti et alacri animo facturos esse non tantum penitus Nobis persuasum habemus, verum etiam ut omni contentione faciatis, benigne vos hortamur et requirimus, quos bene et feliciter valere cupimus. Datum Pragae 3. Junii, Anno 1594.

(LXVII.) Literae RUDOLPHI II. Romanorum Imperatoris, ad STATUS ET ORDINES REGNI HUNGARIAE, quibus eos ob cladem a Turcis illatam instanti vere satis vindicandam solatus atque ad constantiam maximopere hortatus, quosdam e medio suo Consiliarios eligere jubet, qui accedentibus e Transylvania, Walachia et Moldavia Deputatis, ipsis cum agere possint, 1594.

Reverendi, Spectabiles, Magnifici, Egregii, ac Nobiles, Prudentes item ac Circumspecti, Fideles nobis dilecti:

QUae superioribus diebus in Insula Chalokeor ocata circa exercitum Nostrum gesta sunt, et quam inopinata illos calamitas obruerit, sic etiam recentem celebris confinii Jaurinensis amissionem, non sine singulari animi perturbatione intelleximus. Etsi vero non dubitemus inde et Regno Nostro Hungariae et vicinis etiam Regionibus ac Provinciis Nostris magnam constemationem incussam esse, multosque de salute ac permansione sua mire sollicitos, varias cogitationes volvere: quia tamen externa auxilia, uti vobis omnibus optime constare non ambigimus, in tam celeri necessitate et contra tam potentem hostem, undique subito comparari nequiverunt, et alioquin exitus seu fortuna belli, non semper in unam eandemque partem inclinet, sed promiscue modo illi nunc huic vel faveat vel adver setur, animum propterea non despondendam esse, neque spem felicioris rerum exitus abjiciendam et patienter ferendam benigne censemus, sic enim Deus Optimus Maximus peccatis populi sui offensus, hostibus contra gentes invalescere nunc concessit, rursus propitius et reconciliatus iram suam misericordia temperabit, et iniquum hunccasum pietate sua vindicabit, iramque suam in hostes Nostros convertet. Nos vero prout hactenus semper,

quoad uspiam possibile fuit, Regni hujus ac Vestri omnium fidelium sedulam ac plane paternam curam gessimus, ita deinceps quoque nullo pacto deerimus, sed omni contentione animi Nostri omnia ea, quae non solum ad Vestram ulteriorem permansionem et salutem, et ad Regni hujus Nostri Hungariae reliquias conservandas, verum etiam Deo auxiliante ad amissa recuperanda, Regnumque hoc plane liberandum et pristino decori et libertati restituendum idonea et necessaria videbuntur, clementer curaturi sumus: idque non tantum propriis viribus, sed extemorum etiam Principum et sacri Romani Imperii auxiliis. Qua de causa potissimum Imperialia Comitia nuper in Nostra Imperiali Civitate Ratisbona celebravimus, Deoque propitio ad bonum quoque finem perduximus, et proximo vere sat copiosa auxilia omniaque faciliora et paratiora, volente Deo, expectamus. Cum autem hoc tempore singulari Dei Optimi maximi providentia et dispositione, non solum Transylvania, verum etiam Walachia et Moldavia, jugum Turcicum, quo a tanto tempore duriter pressi fuerunt, acervicibus suis excutere, ac Nobiscum contra hostes praesatos pacta et foedera inire, et se cum Regno hoc Nostro Hungariae denuo omnino conjungere cupiant, ejusque rei gratia jam quoque Legatos suos in itinere habeant, quorum adventum indies praestolamur. Idcirco fidelitatem Vestram et vestrum singulos benigne hortamur et requirimus, ut avitae, virtutis et constantiae ac fortitudinis vestrae militaris memores, nequaquam in perturbato hoc rerum statu animum despondere, sed in bonam et certam spem victoriae et liberationis Vestrae erecti

sicuti hactenus laudabiliter fecistis, in officio fideliter et obedienter perseverare nihilque eorum omittere velitis, quae ad resistendum viriliter et fortiter hosti atrocissimo, ejusque vires, priusquam exercitum suum in hybema deducat, attenuandas et infringendas, magis commoda et necessaria existimaveritis. Hortamur praeterea vos et committimus Vobis clementer; postquam praefatarum trium Provinciarum Legatos jam ad nos appropinquare certo intelligimus, ut sine ulla mora statim visis praesentibus, e medio Vestri tres aut quatuor praecipuos Consiliarios Nostros ad praemissos tractatus habiles et idoneos deligere, eosque una cum fideli Nostro Reverendo Joanne Kutassy, Episcopo Jaurinensi, locique ejusdem Comite, perpetuo Consiliario, et per dictum Regnum Nostrum Hungariae Aulae Nostrae Cancellario, cum plena potestate agendi, tractandi et concludendi, quanto citius, et priusquam dicti Legati huc veniant, in aulam Nostram mittete et expedire velitis et debeatis, quo cum praefatis Nuntiis et Deputatis Nostris; tum de Transylvanicis, Moldavicis et Walachicis rebus, tum vero de aliis ad Regni hujus Nostri utilitatem et incolumitatem spectantibus commodius agere, et tempestive ante praedictorum, ut praemissum est, Legatorum adventum deliberare et concludere possimus. In quo rem Nobis gratam et patriae Vestrae necessaridm et salutarem facturi nostramque seriam et omnimodam voluntatem executuri estis: de caetero gratia et clementia Nostra erga Vos omni benigne sumus propensi. Datum Pragae 7. die Octobr. 1594.

(LXIIX.) Literae RUDOLPHI II. Roman. Imperatoris, ad SIGISMUNDUM, Transylvaniae Principem, quibus ipsi ad bellum contra Turcas strenue continuandum sedulus suasor est, ac omnia, pro posse suo, auxilia promittit, 1595. Rudolphus II. Romanorum Imperator Sigismundo Principi Transylvaniae.

QUod Dilectio tua arma adversus communes Christiani nominis ac fidei hostes, Turcas et Tartaros, alacri animo dudum sumpserit, atque in eo virtutem, pietatem ac industriam suam, cum erga Nos tum universam Rempublicam Christianam haud obscuris exemplis testata sit; praeterea hucusque rem adversus dictos hostes in partibus illis tam strenue et fortiter gesserit, gratissimum sane Nobis accidit, meritoque Dilectionem tuam ob id laudamus et benignitate Nostra Caesarea impense complectimur. Quamvis autem de Dilectione tua firmissimam spem conceperimus, quod ea ita perseveratura, nec a virtute, constantia et fide sua quicquam sit remissura, uti quidem rei magnitudo in primis postulat, tamen has Nostras Caesareas ad Dilectionem tuam per praesentem hominem Nostrum, donec alios brevi submittamus, Nuncios, benigne dandas esse censuimus, eandem obnixe et paterne commonefacientes atque exhortantes, ut constantissimo animo in laudabili proposito suo ac pia intentione perstet, bellumque hoc sacrum Dei

optimi maximi auspiciis feliciter caeptum, adversus perfidum et impium hostem, qui toti Christiano Orbi avidissime inhiat, et supremum excidium minatur, Nobiscum et cum sacri Romani Imperii Electoribus ac caeteris. Principibus Europae continuet, tum omnia ea, uti hactenus, ita imposterum cum immortali Nominis sui gloria praestet, quae ex Nostro, imo suo et totius Reipublicae Christianorum emolumento et salute fore prudenter intellexerit. Ante omnia vero a venenatis Turcarum blanditiis ac blandis insidiis sibi diligentissime caveat, cum nullum sit dubium illos manibus pedibusque laboraturos, ut Dilectionem tuam una cum Waivodis Moldaviae et Walachiae, vel multis pollicitationibus, vel etiam acerbis comminationibus, a Nostra conjunctione ad partes suas abducant, ac deinceps longe tristissimo et immanissimo jugo in retia sua pertractos subjiciant. Vicissim Nos Dilectioni tuae sub verbo Nostro Caesareo promittimus, quod ejus et dictorum Waiwodarum summam ac paternam curam semper geremus, validissimasque copias tam equitum quam peditum, cum aliis rebus bello necessariis, ad partes illas et confinia Transylvaniae transmitti curabimus (uti jam illi undique confluunt ac in itinere sunt) quae quidem cum Dilectionis tuae copiis conjunctae in hostem progrediente, et numine divino auxiliante ejus conatibus ita resistent, ut is intelligat, Christi Dei populum non frivole contemnendum belloque temere et sine causa lacessendum esse. Nihil praeterea in partibus inferioris Hungariae, et ubi praeterea

opus fuerit, eorum omittemus, quae ad rem bone gerendam, distrahendasque et comminuendas hostis vires necessaria habebuntur. Promittentes igitur Nobis de Dilectione tua praeclara et optima quaeque, eidem felicem omnium rerum successum precamur. Datum Pragae 7. die Mensis Maji, Anno Domini 1595.

(LXIX.) Literae credemiales ORDINUM REGNI POLONIAE, quas Internuntiis suis ad CAROLUM Sudermanniae Ducem et Senatores Regni Sveciae dederunt, 1596.

Illustrissime Princeps, Illustres, Magnifici et Generosi Domini, Amici charissimi et observandi.

CUm pro ea conjunctione, quae inter Nos intercedit, mutuas utriusque Regni, ac potissimum Majestatis Regiae Domini Nostri clementissimi rationes, merito curae habere debeamus, non omittendum putavimus, quin in hisce publicis Comitiis habitis consiliis de iis rebus, quae ad Regni istius securitatem pertinent, ad Illustritatem quoque et Magnificas Dominationes Vestras, ex Senatorio et Equestri Ordine Legatos mitteremus, viros illustres et generosos, Stanislaum Dzialinsky, Castellanum Elbingensem, Stanislaum Czykowsky Succammerarium Cracoviensem, et Nicolaum Sapieha, Palatinidem Minscensem, qui cum illis de rebus quibusdam hoc tempore necessariis et ad ipsius Sveciae Regni publica commoda, dignitatemque

Majestatis Regiae spectantibus, publice nostro agant nomine. Erit mutuae benevolentiae et humanita tis, cum amanter eos istic accipi, tum vero et libenter audiri, et fidem in omnibus, quae referent, non aliam illis adhiberi, quam, si omnes coram cum Illustritate et Magnificis Dominationibus Vestris agere possemus, nobis ipsis adhiberent; Fidei autem et officii in Majestatem Regiam, promptum in iis omnibus studium, ab Illustritate et Magnficis Dominationibus Vestris declarari. Qupd quidem Nobis plane pollicemur. Nostra quoque studia ipsis porro prolixe deferimus, ac eas in felicissi mo tranquillissimoque Regni illius statu bene valere cupimus. Datae Warsaviae in publicis Regni Comitiis, die 7. Mensis Maji, Anno Domini 1596.

Illustritatis Vestrae, ac Magnificarum et generosarum Dominationum Vestracum Studiosissimi

Stanislaus a Kamkow, Dei gratia Archiepiscopus Gnesnensis, Legatus Natus, et Regni Poloniae Primas.

Georgius Cardinalis Radzivilius. Dux in Olyka et Nieswies, Episcopus Cracoviensis, Dux Seneriensis ac Sac. Imp. Rom. Princeps.

Andreas Cardinalis Battoraeus a Szomlio, Administrator perpetuus Episcopatus Warmiensis in Prussia.

Janusius, Dux in Ostrog, Castellanus Cracoviensis, Czerkasiensis, Wlodimiriensisque etc. etc. Capitaneus.

Christophorus Radzivilius, Dux in Buerzede, Dubinky, Palatinus Vilnensis, Magni Ducatus Lithuaniae generalis exercituum Capitaneus, ac Sac. Rom. Imp. Princeps.

Georgius Mnisseck, Palatinus Sandomiriensis, Leopoliensis, Samboriensis, Sanocensis, etc. etc. Capitaneus.

Nicolaus Christophorus Radzivilius, Dux in Olicka et Niesfiesz, Palatinus Trocensis, Capitaneus Sawliensis, ac Sac. Rom. Imp. Princeps.

Nicolaus Tierley in Dambrouicza, Palatinus Cracoviensis, Novae Civitatis, Kazimiriensisque Capitaneus.

Hieroymus a Lasko, Palatinus Siradiensis, Marienborum, Swanenburgensis etc. Capitaneus in Livonia.

Ludovicus a Mortangen, Palatinus Pomeraniae, in Prussia, Capitaneus Pokrziwnicensis.

Stanislaus Comes a Tharnow, Castellanus Sandomiriensis, Buscensis Stobnicensisque Capitaneus.

Nicolaus Zebridovius, supremus Marschalcus Regni, Generalis Cracoviensis, Capitaneus Stecziciensis, Lanskorunensis, Sratisnensisque etc.

Johannes Zamoiscius, Regni Poloniae Cancellarius et exercituum generalis Capitaneus.

Johannes Fierley de Dambrowicza, Thesaurarius Regni Poloniae, Lublinensis Capitaneus.

Christophorus Monividus in Dorochoastaie, Pocillator Magni Ducatus Lithuaniae, Marschalcus pro tunc Equestris Ordinis, et Nunciorum terrestrium nomine, manu propria.

(LXX.) Responsoriae CAROLI, Sudermanniae Ducis et Regni Sveciae Gubernatoris, ad praeinsertas ORDINUM REGNI POLONIAE credentiales, 1596. Carolus Dei Gratia, Regnorum Sveciae, Gothiae, Wandaliaeque Hereditarius Princeps et Gubernator, Sudermanniae, Nericiae, Wermelandiaeque etc. Dux.

Illustrissimi, Reverendissimi, Illustres, Reverendi, Magnifici et generosi, amici et vicini sincere Nobis dilecti.

DIlectionibus Vestris et Vobis, salutem precati, Nostra studia, officia, ornnemque benevolentiam

amanter et benigne, prout postulat uniuscujusque status atque conditio, deferimus. Literae a Vestris Dilectionibus et Vobis redditae Nobis sunt, quas illustres, Magnifici et generosi, Stanislaus Dzialynski, Castellanus Elbingensis et Senator Regni Poloniae Stanislaus Czykowsky, terrae Cracoviensis Succammerarius generalis, et Nicolaus Sapieha, Palatinides Minscensis et Secretarius Regius, Oratores Vestri, cum mandatis ad Nos missi attulerunt, quos cum benigne audiri peteretis, Vestrae autoritati et amicitiae id tribuimus, ut ad audiendum eos Stockholmiam, quo iidem Oratores Vestri appulerant, statim petere contenderemus, ibique Vestra postulata cognovimus. Cumque paucis interjectis diebus nomine Regiae Majestatis Sveciae et Poloniae, Domini Agnati et fratris Nostri charissimi, illustres et Magnifici Domini, Ericus Brahe, comes Wisingsburgensis, et Arvidus Gustavi, in Boxholm, populares Nostri pene eadem, quae Vestri Oratores in mandatis habebant, literisque a Regia Majestate superiore aestate Nobis redditis simillima, idiomate patrio exponerent, ipsorum relationi eodem idiomate paucis post diebus respondimus, quod responsum postea a Svetico in Latinum conversum, vestris etiam Oratoribus dari jussimus, quo perlustrato intelligetis certe, non iis tantum querimoniis, quas Legati Vestri prolixa Oratione retulerunt, verum aliis etiam criminationibus, quae vos superioribus temporibus latuerunt, esse responsum. Unde Dilectiones Vestrae et Vos judicare poteritis, non omnibus, qui novos rumores hinc in inclytum Regnum Poloniae perferunt et spargunt, esse fidem

adhibendam. Hoc igitur responso Oratoribus. Vestris dato, Dilectionibus Vesttis et Vobis satisfecisse Nos plane confidimus. Regiam Majestatem etiam satisfactionem Nostram accepturam Nobisque aequiorem fore, omnino persuasum habemus. Et quidem Dilectiones et Magnificentiae Vestrae sibi de Nobis omnem amorem, benevolentiam et optima quaeque polliceantur, quicquid enim pro utriusque Regni conjunctione mutua amicitia et vicinitatis jure Vestris Dilectionibus et Vobis praestare poterimus, paratissimos Nos experiemini. Regiae Majestati etiam, Domino Agnato et Fratri Nostro charissimo, quantum in Nobis erit, et quaecunque ipsius Regiae Majestati Naturae, propinquitatis et datae fidei jure debemus, ad a omnia praestanda nihil faciemus reliqui, ejusque Majestatem et Vestras itidem Dilectiones et Vos divinae benedictioni commendamus. Datae Stockholmiae 7. Calend. Novembr. Anno 1596.

Carolus Dei Gratia, Regnorum Sveciae, Gothiae, Vandaliaeque Hereditarius Princeps et Gubernator, Sudermanniae, Nericiae Wermelandiaeque etc. Dax.

Illustrissimis, Reverendissimis, Illustribus, Reverendis, Magnificis et generosis Dominis Senatoribus et Ordinibus inclyti Regni Poloniae, Magnique Ducatus Lithuaniae, amicis et vicinis nostris, sincere nobis dilectis.

(LXXI.) Literae RUDOLPHI II. Romanorum Imperatoris ad Clementem Papam IIX. a quo reverenter contendit, ut sibi adversus Turcas exercitata militum manu suppetias ire et suam circarerum gerendarum nervum penuriam, aliquali pecuniae summa sublevare haud gravetur, 1595. Rudolphus II. Romanorum Imperator, Clementi Papae VIII.

PErcusserunt haud dubie Sanctitatis Vestrae aeque ut Nostrum animum, ea, quae Nostris in Hungaria nuper adversa contigerunt. In quibus, ut praepotentis Dei manum agnoscimus, ita spe nova in eadem defixa, rationes Nobis solidas certasque ineundas ducimus, ut quae minus prospere cesserunt, qua fieri possit celeritate corrigantur. Cumitaque in omnes Christiani Orbis sive propinquas sive remotas Nos partes convertimus, in primis sese Sanctitas Vestra offert, a qua dum auxilia quaerenda sunt, secundum Deum auspicemur: neque Nobis dubitare in mentem venire potest, quin Sanctitas Vestra praesenti necessitate sibi ob oculos posita, paternae liberalitatis sinum, et propter maximas rerum Nostrarum angustias benevole apertura sit, ut insigne iis, a quibus opem flagitamus, exemplum, quo animentur et excitentur, Nobisque adeo ipsis subditisque Nostris praebeat. Quod eo mugis futurum est, si Sanctitas Vestra, licet his literis Nostris non rogetur, quasi sponte

sua, non expectato solenniore, quem mittere decrevimus, Legato Apostolicum zelum in hac gravissima naufragantis Christiani Imperii tempesate Regnique Hungariae gemitu, ultro ostenderit, Nobisque auxilia se digna, prout maxime res laborans publica requirit, quam primum decreverit. Non jam praeteriti temporis defectus, quid fieri potuerit debueritve, urgendi, sed praesentis periculum et quid in posterum statui conveniat, spectandum, ut superiores calamitates felicioribus deinde successibus compensentur. In celeritate vero spes omnis sita est, ut hostis consilia, priusquam redintegratis ille viribus in ulteriores sese ditionis Nostrae partes explicet, latius diffundat, antevertamus. Quam breve autem Nobis temporis intervallum ad Nos armandum detur, Sanctitas Vestra conspicit: conspicimus ipsi quoque Nos, quam festinandum, quam maturandum sit. Eaque de causa jam nunc, quae per hos dies meditati sumus, consilia exequimur: ad sacri Romani Imperii septemviros, quorum, consilio et assensu in iis, quae in Imperio hac hieme urgenda sint, opus est, Legatos celerrime dimittimus: Regnorum Nostrorum ditionumque conventus indicimus; Principes exteros, a quibus subsidia speranda putamus, Legationibus ac literis interpellamus: ex peculiari ac privato patrimonio Nostro, ut lectam externi militis manum conducamus, ac multiplicibus tanti belli oneribus prospiciamus, magnas pecuniarum summas conflandas statuimus: nihil denique in caeteris intentatum relinquimus. Ad quod quidem eo magis animamur, nepacem diversis modis

callide ostentatam amplectamur, quod multis insignibus, quas divino auxilio per hos annos obtinuimus, victoriis, et quidem in conflictu nupero, ubi majorem Turcae quam Nostri cladem acceperunt, et si minusidem Nostris feliciter evenerit, didicerimus eum, qui superiore aetate invictus habebatur, vinci ac superari hostem posse, si ea, quae in Nostris desiderata fuere, corrigantur. Corrigentur autem, uti plane confidimus, si ope celeri inprimis Sanctitatis Vestrae et aliorum deinceps Principum, periti et exercitati militis exercitum primo statim vere in promptu habuerimus, priusquam hostis equitatum, cui praesidit, per revirescentis anni tempus instauret. Praecipuani enim calamitatis, quam hactenus accepimus, causam fuisse, necesse est quilibet fateatur, quod proprer auxilia, quae passim ursimus, tarde impetrata, tarde armare exercitum, et quidem ex propinquioribus tantum nationibus hoc anno potuerimus, cui Sanctitatis Vestrae auspicia defuerunt. Quibus, si hanc, quam modo paramus, expeditionem auspicari dabitur, spe firma nitimur fore, ut omnia deinceps felicius prosperiusque succedant. Sivero (quod absit) iis Nos destitui contingeret, videt Sanctitas Vestra, ut reliqui Italiae Principes eo exemplo a conferendis auxiliis abducendi sint, quorum sane interest communes Christiani Numinis ac Nominis hostes tempestive ab Italiae finibus arceri, cum non minus illi Italiam, quam ante pedes vident, quam Germaniam, Nationibus barbaris undique confluentibus, tanquam diversa in magnum quoddam mare flumina exonerent ac longe lateque sese affundant; et mox aestuantis instar et exundantis

Oceani Alpes ipsos, et quicquid in Italiam objectum est, ceu aggerem quendam aut disjiciant, aut transcendant, non aliter atque Gothi olim ac Vandali, aliaeque remotae gentes, una cum Germanis in suam multitudinem pertractis, transcenderunt. Sed haec Sanctitas Vestra pro summa sua prudentia ultro pensitabit, aliisque Italiae Principibus solicite pensitanda suadebit, ut tum a Sanctitate Vestra, tum ab aliis, nulla mora interposita (neque enim ullam haec summa rerum necessitas moram patitur) certum responsum accipiamus, ne longa, quemadmodum ante hac, expectatione suspensi, inter incerta haerere ac fluctuare consilia cogamur, quo nihil in praesenti perictuosius, nihil esse perniciosus possit. De his autem Nostro nomine cum Sanctitate Vestra diligentius Reverendissimi Cardinales Matrucius et Parravicinus, et Sessae Dux, Serenissimi Regis Catholici, avunculi Nostri charissimi, Orator, agent, benevole patienterque eos, dum nondum peculiarem isthic oratorem habemus, audiri cupimus, Nosque ac ditionem Sanctitati Vestrae etiam atque etiam commendamus, quam Deus Optimus Maximus quam diutissime Nobis incolumem velit. Datum Pragae 26. Nov. Anno Christi 1596.

(LXXII.) Literae FRANCISCI MENDOZAE, Admirallii Arragonum, ad THEODORUM, Episcopum Paderbornensem, quibus ipsi suadet, ut Lutheranos e sua dioecesi faciat confestim extorres, nisi milites suos famelicos, ingenti erga eos odio flagrantes, in sua dioecesi velit videre saevientes, 1599.

QUid acerbitatis et irritamenti malorum bellum in se habeat secumque trahat, nemini ignotum est. Unde Illustrissimam et Reverendissimam Dominationem Vestram scire volumus, Regium exercitum, non voluntate aut libidine, sed necessitate communis periculi et utilitatis in Westphaliae oras introductum ac per stipendiorum prorogationem pabulique inopiam licentius latiusque vagatum. A Vestrae illustrissimae ac reverendissimae Dominationis Dioecesi vix possumus cohibere famelicum et nudum militem, cum in castris nostris passim divulgatum sit, Illustrissimae ac Reverendissimae Dominationis Vestrae subditos magna ex parte haereticorum deliramenta et insanas opiniones sequi, saepe in conventibus publicis tumultuari, ac violentam Religionis libertatem poscere, concionatores Lutheranos suis sumptibus in primaria civitate Paderbornensi sustentare, et contra voluntatem Illustrissimae ac Reverendissimae Dominationis Vestrae fovere ac retinere. Quapropter Illustrissima ac Reverendissima Dominatio Vestra videat, quo pacto amoveat tempestive tales sectarios, ne flagellum etiam in innocentes accersat. Addo et hoc, si longior hyems cogeret Nos nolentes etiam ad Vestram Dioecesin declinare et invenirentur hujusmodi Diaboli seductores in civitate, miles Catholicus neque a suspendio illorum, neque a rapinis (quod ubique alioquin prohibemus) aliorum Civium sibi posset temperare, quibus

nihil gratius erit, quam audire, suos subditos esse obedientes, et in fide Catholica stabiles. Deum rogantes, Illustriss. et Reverendiss. Dominationem Vestram diu incolumem servet. Ex Castris in Rees 10. Dec. Anno 1599.

(LXXIII.) Literae FRIDERICI WILHELMI, Pupillotum Saxon. Curatoris et Elecloratus Saxonici Administratoris, ad HENRICUM IV. Galliae Regem, quibus sibi suisque pupillis pecuniam, quam ipsi olim Christianus I. Elector Saxoniae, et Johannes Guilielmus Pater suus mutuo dederant, restitui modeste petit, 1601.

SErenitati Vestrae amicitiae et familiaritatis Nostrae officia semper sunt parata. In quo statu et quidem satis difficili Sacrum Romanum Imperium et dulcissima Patria Germania, nec non (ut multi prudentes Reges et Principes jam dudum judicarunt) universa Christum profitentia, et sua adhuc libertate pollentia Regna propter violentas invasiones Sultani Turcici in Hungaria, finitimisque

oris constitutae sint, Serenitati Vestrae, tanquam Christianissimo Regi satis liquet. Nec ambigimus, Serenitatem Vestram pro sua insigni prudentia et rerum usu, sibi vicinae et amicae illi patriae Nostrae ex animo condolere. Dum enim ex Nostro Nos modulo et pede metimur, solicitudines illas recolligimus, quibus mulcis retro ab hinc annis Principes Germaniae, atque inter ipsos illustrissimus Parens Noster, Joannes Guilielmus, Dux Saxoniae felicis recordationis pro incolumitate et salute Regni Francici tum satis perturbari suas excubias egerunt. Atque in primis boni illius animi et amoris reminiscimur, quibus decimo abhinc anno Illustrissimus quondam ille Christianus Elector Saxoniae una nobiscum et aliis Principibus Germaniae Serenitati Vestrae praesto fuere, nec studiis nec sumptibus parcendo, quo Serenitatis Vestrae Regiae dignitas tum non extra discrimen constituta in suum decus; et totum Regnum Franciae alias florentissimum, tum vero intestinis dissidiis satis laborans in nitorem pristinum vindicaretur. Ea omnia, uti a nobis, et felicis memoriae Electore Christiano, nec non aliis Principibus optimo animo erga Serenitatem Vestram profecta sunt: ita etiam Serenitati Vestrae grata fuisse quam plurimis indiciis constat: finem vero eundem, in quem collinearunt actiones, nimirum Franciae tranquillitatem, consilia ista consecuta esse, cum Serenitate Vestra, tanquam vicino Rege, merito gaudemus. Atque idcirco Serenitati Vestrae, totique Regno Franciae diuturnam pacem et omnia prospera a Deo propitio optamus, ab optimo illo

maximo precati, ut nostrae dulcissimae Patriae aliquando benigne quoque largiatur, ut ab hoste illo satis potenti tuta in sua pristina libertate et veteri vigore permaneat, et omnibus intestinis simultatibus vacua sit: idque Serenitati Vestrae, pro sua erga Germaniam vicinam amore nihil minus in votis esse, certo Nobis persuasum habemus. Verum enim vero tam arduam illam rem contra tantum et quidem communem hostem se tuendi, non modo votis, sed etiam viribus agendum esse, Serenitati Vestrae satis notum est. Idcirco per integrum novennium, cum tutela Electoria, tum etiam Nostro loco nullis curis, et pro parte nostra impensis pepercimus, quo vicinae et labascenti Hungariae, modo a majoribus et praedecessoribus Nostris usitato, et necessitate postulante, Sacrae Caesareae Majestati cum aliis Principibus Imperii suppetias et armis et pecuniis ferremus: ut patria Nostra ab istis hostium incursionibus, et magna illa Hungarica calamitate immunis esse possit. Quantum impendii ad haec et alia requisitum fuerit, Serenitas Vestra Regia ex diuturna et gravi sui ipsius militia facile perpendet. Sed cum a virtute etiam in ipso periculo quid remittere, neque pium neque virile sit; quin potius undiquaque pro tuenda patria conquirere necessarium et laudabile ducamus: Serenitatem Vestram Regiam latere nolumus, cum ex rationibus fisci illustrissimorum pupillorum agnatorumque Nostrorum; tum etiam aerarii Nostri, fratrisque Joannis Ducis Saxoniae propriis diariis liquido constare; patrem Nostrum supradictum Joh. Guil, felicis memoriae quinquaginta

tria millia florenorum Rhenanorum in usum Regni Francici impendisse, uti Serenitatis Vestrae Christianissimae Regum Antecessorum literae obligatoriae testantur: atque insuper Electorem Christianum, et Nos conjunctim, ipsam Serenitatem Vestram Regiam, ad sua desideria, anno abhinc undecimo, sexaginta millibus Rhenanis mutuo datis, adjuvisse: sane dubii nihil Nobis relictum est, Seren. Vestr. Regiam pro suo Regali splendore, et erga nostram domum Saxonicam amore et animi conjunctione etiam absque interpellatione Nostra benigne curaturam esse, ut ambae illae summae, cum eo, quod interest, bona cum gratia Nobis et pupillis Nostris exsolvantur. Verum enim vero Patriae Nostrae necessitas, temporis injuria et res pupiliorum Nostrorum, nostraeque flagitare videntur, quo ad usus non differendos pecuniarum istarum exsolutio a Seren. Vestra Regia Nobis in promptu sit. Quo circa Nobili et Nobis dilecto viro Erasmo Brand in Hordorf dedimus in mandatis, ut Serenitati Vestrae Regiae hasce literas offerendo, debito modo a Seren. Vestra Regia, vel ejusdem ad hoc constitutis Consiliariis, aut Thesauri praefectis petat, circiter festum Petri et Pauli a Serenitatis Vestrae Thesaurariis cum pupillis Nostris, tum etiam Nobis et fratri Lipsiae ut satisfiat, Id futurum esse certo persuasum habemus, cum de Serenitatis Vestrae benevolentia, Regioque et liberali animo Nobis satis constet. Sane benigna illa Serenitatis Vestrae Voluntas vetat hisce ostris desideriis, quae aequitate et literis Regiis nituntur, quicquam addere:

quin immo indubitatum Nobis sit, Seren. Vestr. Regiam nostras hasce literas in optimam partem accepturam, iisque annuituram esse. Si qua in parte Serenitatis Vestrae Regiae officia amicitiae et conjunctionis Nostrae poterunt constare, ad id erimus propensi. Dab. Torgaviae, Pridie Calend. April. 1601.

(LXXIV.) Literae CAROLI IX. Sveciae Regis, ad JOHANNEM ZAMOISCIUM, supremum Regni Poloniae Cancellarium, quibus sibi pacem, si aequis ea conditionibus fulciatur, maxime curae cordique fore asserit, et de captivis facili ratione commutandis agit, 1602. Salutem nostram pro ratione temporis!

Etsi dubitandum nobis esse existimavimus, ad te, Joannes Zaoiscie, quicquam literarum dare: siquidem tu per literas, quae nobis, cum in procinctu essemus ad Rigam, redditae sunt, nos injuriosis verbis adortus es: de quo tamen nunquam in mentem nobis venerat, quandoquidem longe aliam de te opinionem conceperamus, tum quod a Deo singularibus prudentiae donis exornatus vulgo praedicerit? tum quod a Deo, jam ingravescens aetas tibi concessa sit, dum nobis, Regio oriundis sanguine, illud adscribis, quod nulla unquam ratione comprobari possit, et res ipsa longe aliter loquatur. Quod ipsum neque te latet: et nos

tum temporis ad istas literas tuas satis tibi decenter respondimus; ut hic ea repetere necesse non habeamus. Verum enim vero, cum nunquam ullius hominis interitum approbaverimus, animi nostri sensa tibi exponenda essec existimavimus. Cum itaque ipse non ignores, Carolum et Jacobum de la Gardia, olim Volmariae Praefectos, denuo nobis per literas significasse, te, nomine Regni Poloniae, nobiscum, et cum Regno Sveciae ad aequas pacis conditiones constituendas prorrum esse et proclivem, intermittere non voluimus, quin tibi ad illud responderemus, non ignorantes, facileque intelligentes, captivis illis sine consensu et mandato tuo literas ad nos mittere non licuisse. Proinde tibi hoc responsi dare voluimus, nos quemadmodum belli hujus autores non extitimus, ita neque aequas pacis conditiones unquam recusaturos esse: dummodo illae nobis, ut par est, offerantur, ut citra ullam conscientis laesionem et Deo ipsi et toti mundo excusati simus; si igitur a Rege Tuo, Ordinibusque Regni, hunc consensum et potestatem nobiscum tractandi habere poteris, nos ab aequis conditionibus non alieni erimus. Tu itaque nobis significes, quousque tibi in hoc negotio nobiscum procedere, a Rege Ordinibusque Regni concessum sit: Quod si tu nos docueris, de loco tecum constituemus, ubi utriusque Regni designati Commissarii ad aequas pacis conditiones ineundas conveniant. Et nos ex nostris hominibus ordinabimus, qui huic negotio adsint. Interim a te certiores fieri cupimus, si pro more militari captivos dimittere volueris, unum nempe

pro altero commutando, vel etiam omnes dimittendo, quocunque appellentur nomine. Quod ipsum et nos faciemus et interea captivos honeste beneque tractabimus: quod et te decet, dum modo miles bonus audire cupias. Si itaque captivos illos dimitte re, tibi certum est, quod utrinque sine aliqua obligatione fieri addecet: volumus, ut qui nostri apud te sunt, in Osilliam mittantur, quo ut et vestri veniant, quotquot hic in Finlandia detinentur, curabimus: qui vero in Svecia sunt, quamprimum per hyemem licebit, nostrique ad nos appellent, sine dolo sub Principis dignitate Gedanum transmittemus. Quid tibi hac in re agendum censeas, de illa perliteras, aut quacunque alia oblata occasione nos certiores reddideris, interea fortunam tuam experiare, utque e re tua fore videbuntur, ne intermittes, nos interim ad vindictam et justam defensionem, ad quam satis superque coacti sumus et irritati, nos pro necessitate parabimus. Datum Stokholmi, d. 17. Februarii Anno Domini 1602.

(LXXV.) Responsoriae JOHANNIS ZAMOISCII, supremi Regni Poloniae Cancellarii, ad praeinsertas CAROLI IX Svecorum Regis literas, 1602.

ACcepi tuas literas, quibus significas, te initio deliberasse, an tibi ad me esset scribendum, propterea, quod te laesum a me existimares literis, quas ad te per tubicinem, cum ad Rigam esses,

misissem. Scribis secundo loco, te a tractatione pacis componendae, inter Regna Poloniae et Sveciae, animum habere non abhorrentem: postremo adjungis de liberatione mutua captivorum. Quod attinet ad meas lireras, scripsi more et instituto Majorum, qui hostibus suis, quibuscum bella, ab ipsis laesi, gererent, arma contra ipsos jure a se sumpta semper clare et aperte denunciarent. Cujus rei exemplum in hac ipsa Livoniae Provincia reperitur, cum ad certamen armorum ventum esset, et quicunque hactenus militaria imperia in Republica nostra administrarunt, hac sunt perpetua consuetudine usi: a qua ne mihi quidem ipsi discedendum fuit. Scripsi igitur ad te, ut ad hostem. Scribis eis literis te respondisse. Nullas tuas literas ea de re, ac ne tibicinem quidem, etiam dum vidi, neque quale id responsum fuerit, scio; simul nec, quid continuerit in se, ignoro. Si quid honesta meae in ea adversabitur, talem me tibi praestabo, qualem aequissimum est, esse eum, qui et, quid ad honorem suum pertineat, norit, et vel cum profusione vitae tueri certum habeat. Regis filium te scribis, nec ego nego, addo fratrem et patruum Regium et sanguinem tuum cum Regis mei sanguine communem magnifacio. Velis et tu palam testatum orbi facere, eundem tibi carum esse: ac vero noli Nobilem Polonum, vetusto genere atque in libera Republica natum, et in ea praeeipuis magistratibus praeditum contemnere, ab eo ego me contemptu vel senili mea dextra instituto militari, vindicarem. Neque tu aestimare debes Nobilitatem Polonam ad modum nobilibilium

bilium aliarum nonnullarum Provinciarum, in quibus servitutem serviunt, ubi pro lubitu ad necem trahuntur, in vincula rapiuntur, bonis mulctantur, a Regibus et Senatu, causa inaudira. Sunt quidem antiquae gentes nobilium, tot seculorum intervallo, jam inde a Paganismo, in familias ac stirpes complures diductae, et ideo quidem tenuiores: campus tamen virtutis exercendae omnibus patet, et virtuti praemia a majoribus proporita sunt, ut non aegre quivis dignus ad opes perveniat. In bonis quisque suis subditorum suorum pleno jure est Dominus. Sunt vero et tales etiam, qui et oppidorum et pagorum numero et latitudine finium et ubertate agrorum, et magnitudine fructuum, Ducibus multis externis non cedant. Quamquam ego magnitudinem et claritatem virtute, non pecuniis et agris metior. Nobilium Polonorum et Reges et Principes etiam extem affinitatem expetivere, atque cum iis junxere: Itaque, ut tu me habebis, ita ego etiam tibi respondebo. Humanitate me vinci, salva fide erga Regem et Rempublicam, non patiar, nihil, quod ad honorem meum spectat, omittam. Dico igitur, te Rempublicam nostram injuria affecisse: dico Regem nostrum Regno patrio carere: te illo, cum ejus patruus sis, potiri. Venio ad ea, quae ad tractandum de pace spectant. Scribis existimare te, quae de tractatione Carolus filius et Jacobus dela Gardie tibi scripserunt, me sciente, cum in potestate mea essent, scripsisse. Equidem non issum, qui negem optatam mihi esse inter omnes Principes Christiani nominis, ac maxime tam arcta sanguinis

guinis conjunctione pacem, Itaque fateor, cum quidam familiae Vestrae deditus et obstrictus mentionem pacis fecisset, doluissetque, quod familia Vestra tam seipsam ad hunc modum oppugnaret, cum vel maxime florere posset: tanta generis vestri gloria Regno Poloniae amplissimo ac nobilissimo fratris tui filio, liberis suffragiis ante alios tantosque competitores delato; cumque hoc libenter Carolum filium audivisse, delatum ad me esset, fateor, inquam, me illum non prohibuisse, sed cohortari jussisse, ut hoc etiam suis literis complecteretur, id quod placere tibi scribis, Qua de re ad Sacram Regiam Majestaten, per dispositos equos retuli Non, homo, sed bellua essem, si pacem cum dignitate Sacrae Regiae Majestatis et Reipublicae ac aequitate conjunctam rejicerem. Si clarius de rebus iis ad me scripsisses, quomodo Regiae Majestati et Reipublicae satisfacere velles, quid de voluntate Regia sperarem, facilius tibi praescribere potuissem. Quidquid tamen ejus Majestas rescribat, quamprimum scies. Humanum est, longius interdum primo illo animorum motu digredi, prudentiae vero, et ingenii impetum sustinere, et in viam redire. Magnam ingenii laudem omnes tibi, quibus spectata est vitae tuae consuetudo, tribuunt. Nihil autem ad conjunctionem, cum propinquis et cum alienis tuendam, praestantius, quam suis se finibus tenere, alienum non appetere, suum cuique tribuere, aesis satisfacere. Gravitas et amplitudo Regiae Vestrae familiae a te id postulat, tuae vero stirpis liberorum tam parvorum salus hoc uno continetur, ut in concordiae

portum, ex hisce procellis, aditum tibi quaeras. Sed quotsum progredior, non est meum tibi de his consulere. Utere tu ipse tuo judicio. Nunc de captivis. Hi quomodo sint liberandi arbitror te intellexisse e Carolo filio et Jacobo de Gardia, qui, qua conditione incolumes conservati sunt, tibi perscripserunt: existimo autem perscripsisse; tractantur enim et habentur bene. Nihil minus naturae meae est, quam in eos, qui in potestatem meam venerunt, saevire, nisi, si qui sunt, ob crudelitatem misericordia indigni. Svedici et Finonici generis militibus, qui in arcium praesidiis fuerunt, quam humanitatem declaraverim, existimo te ex ipsis intellexisse, quos incolumes' a me dimissos, neque ulla ignominia notatos, non dubito a te pervenisse, nec solum ex arcibus, sed et aliis diversis locis captos dimisi. Referam ad sacram Regiam Majestatem deloco et tempore liberationis utrorumque ex parte Regia omnium Polonorum, Lithuanorum et Livonum, qui fidem Majestati et Reipublicae servarunt, status secularis ac spiritualis, mulierumque ac puerorum: ex parte tua, Caroli, filii Jacobi Gardiae et omnium, qui erunt Svecorum et Finnorum Livonumque tuorum, ea est causa, ut non solum captivitate, sed perduellionis crimine obstricti sint. Ad tractationem igitur pacis, ut ab initio Carolo filio declaravi, differenda est. Si deinceps voles scribere, velim, latine scribas, facilius et melius animi tui sensa inteliigam, et tibi plenius rescribam. Qua lingua ad me scripsisti, est mihi ignota. Latina utrique nostrum, ut opinor, cognita, interea,

dum haec inter nos aguntur, ego non cessabo, sed, quidquid in rem Serenissimi Regis et Reipublicae futurum existimabo, agam. Hoc tibi clare significo. Datum in Moisa circa Felinum, die 13. mensis Aprilis, Anno Domini 1602.

Scribo ad te singulari numero, te compellando, pro latinae linguae consuetudine, qua Imperatores etiam ac Magistratus ita compellabantur. Nec ego latine me a te aliter compellari cupio: Germanicum Du Nobilibus Polonis et Senatoribus ac Magistratibus non convenit. Inferiori ordini hominum illud relinquas, Tuaeliterae ad me perlatae sunt X. Aprilis anni correcti.

(LXXVI.) Literae JOHANNIS ZAMOISCII, supremi Regni Poloniae Cancellarii, ad CAROLUM IX. Sveciae Regem, quibus se ad pacem, si honestae et aequae ratio haberetur, pronum esse declarat, eum vero ad pugnam decretoriam, qua secum proprio discrimine totius belli justitiam propugnaret, provocat, 1602.

JAm ad te dederam literas meas, quemadmodum promiseram, accepto responso a Sacra Regia Majestate de induciis et de pace tecum tractanda, easque Revaliam miseram, quas se recte accepisse, et ad te misisse, rescripsit ad me Comes Mauritius, cum mihi redditae sunt tuae literae, quibus prioribus meis literis respondes, itaque non habeo, quod hisce literis tecum agam, cum plane et dilucide, tam de induciis paciscendis, quam de pace post tractanda,

sententiam et formam, ex missis literis, quas jam perlatas esse arbitror, perspexisti. Nam quod scribis, ut demonstretur a me locus, inquo conveniant commissarii, non video, in tractandis induciis hisce eorum magnum usum fore, si id tamen vel ad honorem putas pertinere, vel ad devitandam tuorum invidiam, mittas licet aliquos, qui me Revalia de adventusuo certiorem faciant; licebit, ut obsidibus et fide publica datis et acceptis, ad pontem inter Vaisesteinium et Revaliam conveniant, modo tu mihi literis tuis, de conditionibus induciarum, ad meas diserte respondeas, et eo, quo scripsisti, modo animos Ordinum Reipublicae nostrae graviter a te laesos lenias. Scripseram jam ad te antea, ut, quid esset tibi scribendum ad me, latine scriberes, scripsisti Sveca, tua lingua, interpretatione latina, sine chirographo, adjuncta. Quasi difficile mihi foret, ad te Polonice aut Poloni Slavi cum sint, Slavicis characteribus scribere, et interpretationem simul addere.

Quid juvat: bis idem agere, inanis opera et superfluus labor. Nam neque mea quidquam interest, scire Svedice, neque tu Polonice disces. In seriis rebus serio est agendum, et necesse est, ut ea, quae promittes, lingua communi Christianorum scribantur, et ab utroque subscribantur: propter certitudinem et firmitatem rerum, quae constituentur. Quod ad liberationem captivorum attinet, ea fieri debet, ut et Carolus filius tibi denunciare debuit, et tu post scripsisti, et ego tibi rescripsi, dimissis omnibus utrinque, praeter Livones, qui sunt Sacrae Regiae Majestati et Reipublicae

perduellione obstricti. De locis, in quibus id fiat, jam ante perscripsi: commodius vero id post pactas et constitutas inducias peragetur. Datum ex Castris ad Meimoisam, die II. Mensis Julii Anno Domini 1602.

Adjunxisti literis tuis exemplum sine subscriptione, quas ad me dedisse te dicis, ego quidem eas non acceperam, quibus et te nil in Regem commisisse ais, meque, quod scripserim Regno a te illum exutum, contumeliose reprehendis, et a me cum aliis bellum Svedicum, Rege persuaso, conflatum, affirmas. Cum ea res ad alios etiam pertineat, nunc tibi nil rescribo, scribam post e sententia communi; nunc, cum de pace agatur, sejungo ego causam meam a publica, parcam sanguini innocentum hominum, si tu quoque induciis eo, quo scripsi, modo factis, hoc idem vis. Non fundatur sanguis propter me vel in summo populorum utrinque otio, possumus nos duo tantum, more et instituto militari, si non detrectabis, litem inter nos definire. Misisti ad me exemplum latinum literarum, quas ad me jam dudum scripseris, quae ad me non pervenerunt. Nimis ignavos et tardos habes tabellarios. Meae ad te delatae sunt in castra ad Rigam, quas ad te ex Castris ad Kockenhausium 24. Septembris dederam, tuum vero responsum ad me perlatum est 8. Julii, potuit statim cum eo redire, qui meas attulerat, tubicen, quem tu contra jus gentium detinuisti, neque ad me apparet. Quod me ignominiosis tuis dictis conaris perstringere, non est, quod tibi respondeam. Nemo est, qui mihi quidquam

probri objicere possit, nisi si qui ipse totus mendosus et mendax. Terrarum orbis de me deque meis rebus gestis judicium, tum omnes aetatis meae partes in hominum luce clarissima peractae, atque in praesens, facile orationem tuam refellent. Haec, quae mihi vitio vertis in literis denunciationis armorum tibi scripsi, teque ad judicium Dei, ut cum exercitu Regio decerneres, provocaram: cur id refugisti? Falso me ais scribere et impudenter, quod Regi tuo fratrisque filio Regnum eripuisti, et serenissimus Rex hoc queritur ut tu ipse iisdem literis agnoscis, et tu spolia ejus Regnumque possides. Praetendis in literis ad ipsum Serenissimum Regem, ejus rei causam. An non est hoc fateri, quam jultum vero, judicent prudentes et aequi, culpae summam in me nostratesque confers, Regi, ut scribis, innocenti possessionem Regni adimis. Tutorem filii Regii, vivente Rege, agis: illum tibi mittamus: Qua spe fere infantem ad inimicum et aemulum? Caecum orbem terrarum existimas, qui haec qualia sint, non animadvertat. O virginalem pudorem et modestiam! En, qui alteri impudentiam objiciat? Haec etsi vel luce meridiana clariora sint, tamen vel dextra mea senili probabo. Responde, utrum velis? Deloco et tempore constituamus, et genere armorum. In exemplo vero literarum ad illius Majestatem, a te ad me transmisso, quae verborum contumeliae et quae foeditas, si recte judicas, non solum Regia Majestate, sed vel te ipso indigna. Illud vero impudentissime mentiris, harum perturbationum me causam extitisse. Quid ad me Svedica? Polonus Senator sum,

Polonica curo, vestra neque cognita haheo, neque ulla unquam ex parte attigi: Poloniae Regi, natione Sveco, libere ab Ordinibus electo, fidem debeo, Sveciae nihil debeo, nec illa mihi: In ultima ego tum Valachia, adversum alterum hostem Reipublicae, Deo propitio, injuriarum ultore, prospere rem gerebam, cum tu ne minima quidem injuria a Republica provocatus, in ejus possessiones cum exercitu derepente, cum nihil a te hostile expectaret, irrupisti. Cum etiam eodem literas tuas ad me Generosus Uladislaus Bekiesius attulisset, quibus vel mihi ipse privatim studium tuum deferebas. Itaque concutias licet totam ingenii tui intelligentiam: verses in omnes partes animum tuum, nunquam a te injustissimi hujus belli, nunquam atrociter profusi sanguinis causam et originem removebis. Quod summum, quod carissimum, quod amplissimum, Regni Ordines habuerunt, id vestrae Regiae familiae detulerunt, ornarunt, primo affinitate, deinde sceptris Regni. Haeccine est injuria? Hoc cur arma inopinata inferres? Considera facta tua et cogitationem seriam suscipe, et etiam atque etiam vide, quid facturus sis, quidque, ut facias, conveniat. Ego, quidquid ad honorem meum pertinet, nihil in me desiderari patiar. Dabantur Anno 1602.

(LXXVII.) Responsoriae CAROLI IX. Sveciae Regis, ad praeimpressas JOHANNIS ZAMOISCII, supremi Regni Poloniae Cancellarii literas, quibus vebementer et acerbe in eum invehitur, 1602.

POsteaquam jam literae nostrae essent conscriptae, tuas accepimus, quibus inclusa erat schedula, qua respondes ad exemplar literarum nostrarum, superiore anno ex castris ad pagum Sternicum tibi transmissarum, et inter caetera nobis duellum offers. Scias autem, si nobis et genere et dignitate par esses, hoc tibi nullo modo denegatum iri, qua in re nullis aliis uti vellemus armis, quam solo baculo, quo te ita egregie unctum et depexum daremus, ut illius diei et loci nostrique semper memor esses. Consultius est, ut te contineas intra limites tuae vocationis, et cum scribasis, arma deponas, et calamum recipias, illoque cumtuis aequalibus manus conferas. Et profecto pudor te prohibere debuisset, quo minus nobis Regio sanguine prognatis duellum offeres, qui nec genere nec conditione tecum comparandi sumus. Dabantur Anno 1602.

(LXXVIII.) Literae JOHANNIS ZAMOISCII, supremi Regni Poloniae Cancellarii, ad CAROLUM IX. Sveciae Regem, quibus mentionem induciarum pacisque denuo injici, et adpraecedentes dure nimis respondet, 1602.

ACcepi tuas literas, Carole Sudermanne, plenas tumoris, rerum inanes. Confers conflati belli ac effusi Christiani sanguinis causam in Serenissimum Regem meum et tuum: miror id de eo a te scribi, quod terrarum orbi notissimum est, et pugnantia te affirmare, cum iis, quae antea ad me scripseras. Meministi ejus Majestatem hac culpa

liberans et in alios eam referens. Ab induciis et pace justa et honesta non sum alienus. Cum tractan darum induciarum causa miseris tuos Commissarios, tum etiam ego mittam, ad locum, de quo antea scripsi. De die cum nihil scribas, neque ego quidquam volo scribere. Neque enim ulla alia de causa eas tractari vellem, quam quod nolim me esse causam effusionis sanguinis Christiani, si Commissarii tui justas conditiones, et a rationibus Sacrae Regiae Majestatis et Reipublicae Regni Poloniae ac Magni Ducatus Lithuaniae ac institutis non alienas, adferrent, poterunt coire induciae, sin minus, re infecta, discedent. Ad pacis tractationem quid requiratur, ex lireris meis jam perspexisti. In captivis commutandis, stare eo debes, quod ante perscripsisti: ego etiam stabo eo, quod ad te perscripsi: neque etiam mutare soleo, quod scripsi, aut quod effatus sum. Familiares cui quid de te sentiant, mitto exemplum literarum; ut cognoscas autographum, cum ipsarum chirographum penes me est: non credebam iis, quae de te scribunt, nunc jam credo. Quod latine non scripseris, puto te id facere, aut quod ignoras eam linguam, aut quia ineptias. Utrumque non invideo tibi. Datum ex Castris ad Meimoisam die 22. Mensis Augusti Anno Domini 1602.

Audiebam te hominem cerebrosum et intemperantis linguae ac vitae esse. Ingenii tamen in te aliquid inesse putabam; sed ostendisti verum illud esse, quod de te tui intimi familiares sentiunt: totum effreno impetu animi ferri, non judicio regi.

Scripsisti ad me Schedam, qua mirari te dicis, me tibi offerre duellum, cum sim tibi impar genere et dignitate, cum tu Regio genere sis: etsi tibi par essem, te non aliis armis, quam fustibus, mecum decertaturum. Sudericae hoc prudentiae, cum superbias Regio genere, non militarium hominum, sed bajulorum more certamen baculurum proponere: quasi vero desint fustes in Polonia et valentes lictores, qui iis caesos palis, majoris quam baculus amplitudinis et fastigii, suffigant, eos praesertim, qui se perduellione foedarunt: etsi non sunt proditores per Dei gratiam in Polonia; In Sudermanniae aula quaerendi sunt. Jam vero, quod scribis de genere: eo par omnibus sum nobilibus, vel ex quibus Reges sunt prognati: et ita honestissime natus, ut quivis Regum honestissime: Titulos Ducum nec appetivi, nec oblatos accepi: contentus sum Nobilitatis Polonae libertate. Tibi sordet nobilis, Carolus V. augustissimae memoriae et summi animi Imperator, cum aliquid affirmaret, id fide nobilis viri se affirmare ajebat. In te hoc solum, quod respiciam, habeo, quod eadem familia cum Serenissimo Rege meo natus sis, quod tu si curares, aliter cum eo ageres, caetera tuo ingenio, tuisque moribus digna flocci facio. Dicis, me scribam esse, et debere arma sinere. Sum Cancellarius, quod munus non impedit Electores Imperii, qui illud gerunt, quo minus priorem locum, quam alii Electores et Duces (ac tanti Duces) teneant. Sum certe Cancellarius in patria mea, amplissimoque Regno, eo jure eaque dignitate, qua ubivis vel maximi sunt. Tu fortasse Cancellarii

Sudermanniae modo memetiebare, quos majores et excelleutiores nobiles Poloni vel pri vati habent. Nec vero Cancellarius solum, sed etiam Generalis exercituum praefectus sum: Arma gero pro patria, exercitusque duco supra viginti aliquot annos. Nomen meum notum est orbi terrarum: actiones meae honestissimae: labores, sumptus, pericula, pro Republica suscepta, tuum nomen notum paucis fuisset, nisi alieni Regni dominatum invasisses, et quidem patruus fratris filii, vel fortasse puras, mei loco tironem aliquem tibi cum exercitu objectum iri; ego sum aetate senili, et magna ex parte exacta. Rempublicam nostram Regni Poloniae, magnique Ducatus Lithuaniae Deus optimus maximus, Divino suo Numine et legitimo Imperio regit, firmam ac stabilem constituit, laudique et cultui suo dicavit. Habet illa multos Senatores et Nobiles magnitudine animi, usu belli ac prudentia praestantissimos, Patriam tuama me turbatam, quod scripseras, dico te mentiri, et quidquid aliud contume liosum in me scripseris, aut dixeris, prorsus te mentiri dico, dicamque et scribam. Haec contra meam consuetudinem, honoris mei tuendi causa provocatus, et necessitate a te mihi imposita, et quod tibi promisissem, ita, ut tu mecum ages, me tibi responsurum. Jam desino, satis est.

(LXXIX.) Literae CAROLI IX. Sveciae Regis, ad JOHANNEM ZAMOISCIUM, supremum Regni Poloniae Cancellarium, cui ad praecedentes breviter

REdditae sunt nobis Zamoiscie, literae tuae ex castris ad Meimoisam 22. Augusti styli novi, datae, quibus adjuncta fuit Schedula, in qua, uti impudens et perfidus homo nos mendacii arguis, variisque convitiis agitas; verum sit tibi dictum, nos Deo volente ostensuros, quod etiam toti mundo jam innotuit, te mentitum fuisse, nos autem vera locutos: confidimusque nostram justissimam causam et veritatem ipsam, cum tuo tuorumque excidio, Deo adjuvante, manifestam fore: et licet non oporteat nos tuis impudentissimis contumeliosissimisque literis ulterius respondere: attamen, quia scribis, te sanguinis humani effusionem minime cupere: quod utinam ex animo vereque diceres, et reipsa comprobares, quam tamen labem Tyberis conjunctus cum Rheno vix eluet. Ideo admonet nos conscientia nostra, quae semper abhorruit a profusione innocentis humani sanguinis, ut tibi ad caput causae respondeamus. Quare si animum pacis cupidum habeas, atque nobiscum inducias pacisci velis, id Comiti Mauritio vicem nostram Revaliae gerenti, cui id negotii dedimus; significare (poteris. Tecum ulterius literas commutare instituti nostri non est: per alios tamen sententia nostra tibi innotescet. Datae pridie Nonas Sept. Anno Domini 1602.

(LXXX.) Responsoriae JOHANNIS ZAMOISCII, supremi Regni Poloniae Cancellarii, ad praeinsertas CAROLI IX. Sveciae Regis literas, multabile refertae, 1602.

ACcepi tuas literas, Carole Sudermanne, denuo de induciis scriptas; Quare licet, si vis, Commissariis tuis convenire cum iis Commissariis, quos ad paciscendas tecum ex autoritate Sacrae Regiae Majestatis indncias delegi, et qua die aut quo in loco debeant invicem convenire, significent; Tuas literas non desidero, et ne meas quidem ad te mittere. Satis mihi est, quod terrarum orbis, maxime quique Principes et Imperatores et Reges ac Duces longe honorific entissimas soleant eas ad me dare, tu, quid jus militare et honor praescribat, ignoras, id tibi est discendum, ut scias, quo modo tu te gerere: debeas, cum ex jure militaris honoris manus conssertum vocaris, et qui locus ac jus sit depulsi, negative conflictus inter viros militares; satis te jam ipsa tua stoliditas et impudentia refutat, quid amplius verbis opus est? Ex Castris ad aedem Divi Petri, 10. Octobris Anno Domini 1602.

(LXXXI.) Literae ORDINUM DOMINII MAGNAE NOVOGARDIAE, ad CAROLUM IX. Sveciae Regem, a quo submisse contendunt, dignetur sibi magnoque Moscoviae Ducatui unum e Principibus filiis sicis in Magnum Ducem et supremum concedere Dominum, 1611.

NOs Dominii magnae Novogardiae Ordines, utpote Metropolita, et Palatini reliqui, Knaesii, Bajorri, Praefecti, Aulici, Dapiferi, Tribuni, Patricii, Mercatores, Agricolae omnes, qui sub magnae Novogardiae Ducatu continemur, Nos omnes capita nostra inclinamus coram Magnitudine Tua.

Regiae Tuae Majestati satis cognitum erit, colluviem hominum rebellium partibus nequissimi Demetrii, qui se potentissimi Domini Czari ac Principe Joannis Basilidi, Demetrii Ivanovitzii de Uglitz, filium venditaverat, accessisse auxiliaribusque copiis a Sigismundo Rege Poloniae acceptis, longo tempore Moschoviam obsidione pressisse, multum sauguinem effudisse, templa Dei ac coenobia profanasse, sanctorum loca ac statuas violasse, pagos et regiones devastasse, incultasque reliquisse. Ea tempestate summum Imperium Moscoviae ac Volidimiriae Basilius Ivanovitz Svischi tenebat, cumque memoratus Nequam Moscuam pervenisset, ibique spe dominii Moschovitici consequendi et Christianae eorum fidei evertendae, se continuisset, misit Magnus eorum Dux praedictus Svischius consanguineum suum magnum Bajorum et Palatinum Knaesium, Michaelem Basilium Svischi Novogardiam, ut dominium illud tueretur impelleretque, ut dominio Moschovitico opem ferret. Haec Czari mandata Vasiliviz Svischi strenue est executus, et ego Metropolita cum Bajaris ad te, potentissime Rex Carole, literas misimus; quibus auxilium tuum imploravimus. Tu precibus nostris commotus, Religionis nostrae magnam curam gessisti, et, ut nos ab extrema pernicie liberares, Jacobum Pontium de la Gardie suprema armorum autoritate in Moschoviam cum magno exercitu misisti, qui cum Bajore ac Palatino Knaesio, Michaele Vasilivitz Svischi, plurima Moschoviae munimenta, oppida et caenobia occupaverat, eaque ab hostili impetu tuitus est, multis in locis hostem profligaverat,

dominium Muschoviticum a Polonorum, Lithuanorum et nequissimi istius hominis Demetrii obsidione liberaverat. Inde Jacobus Pontius Mosaiscum usque Polonis et Lithuanis obviam processit, sed, proh dolor! propter delicta nostra factum, ut Russi et Sveci (Peregrini a Svecis mercede conducti) in medio pugnae ardore animos amitterent, deficerentque ad hostes, In patriam deinde Majestatis tuae supremus Dux rediit, hostis vero in malo suo proposito perseverans, undique victor volitabat. Quare, cum potentissimus Dominus Czarus, et totius Russicae nationis summus Princeps, se nullo modo Russos liberare posse cerneret, in coenobia se contulit, formamque angeli assmsit. Quo facto Moschovitici Domini Bojarini etc. a Sigismundo Rege Poloniae petierunt, ut filium suum Uladislaum Dominum ac Magnum Ducem sibi permitteret, quod Stanislaus Zolkevius vi osculi S. Crucis firmavit, Rex vero Poloniae pacta eludens, filium suum in Russiam non misit, sed vi armata primariam eorum urbem Moscuam occupavit, magnamque tyrannidem in ea exercuit, donec Moscovitae caeterique Ordines impulsi fuerint Regem Poloniae, filium, omnemque eorum posteritatem regno Moscovitico abdicare, nos quoque cum illis unanimi consensu decrevimus, ipsis ut hostibus resistere, ac pro patriae salute, nec vitae, nec fortunis parcere, Literas praeterea a Moscovitico Domino d. 2. Julii datas ac propriis manibus subscriptas, accepimus, quibus jubemur, hic Novogardiae cum Regiae Tuae Majestatis supremo Duce tali modo transigere, ut nempe unum ex Regia Tuae

Majestatis filiis nobis permittas, quem Czarum ac totius Russiae, omniumque ejus Dominiorum Principem constituamus. Quamvis vero Zarvicius Palatinus, Basilius Ivanoviz Butterlin, cum Majestatis Tuae supremo Duce saepius de hoc egerint; negotium tamen hoc ad optatum finem perduci non potuit, Postremo anno hoc 7119. die 16. Julii providentia Dei accidit, ut Majestatis Tuae supremus Dux Jacobus Pontius armis exterius munimentum civitatis Novogardiae occuparet, cumque in molimine arcis expugnandae constitutus esset, nos Novogardiae Ordines et caeterarum urbium cives de Christianorum salute cogitare coepimus. Itaque juramento et S. Crucis osculo Tibi, Potentissime Rex Carole, fidem nostram hac ratione firmavimus, ut tu nempe, Rex Potentissime, nos conservares, imperio protegeres, unumque ex filiis, quem potissimum velles, aut Gustavum Adolphum, aut Carolum Philippum, nobis in Czarum ac Magnum Ducem omnium Russorum, Novogardiaeque dominii offerres, cui etiam nos absque dolo malo omnem fidem et obedientiam exhiberemus. Vice versa, Regiae Tuae Majestatis supremus Dux, tribuni, Praefecti equitum et Aulici, nomine totius Svecici exercitus tacto S. Evangelio, cum nobis et toto Novogardiae dominio convenerunt, ut tu, Rex Potentissime, nostri defensionem susciperes, et alterum filiorum ad nos mitteres. Nos vicissim ab ipso impetravimus, ne aliam praeter hanc Christinam Religionem nobis obtruderet, nec pateretur quemquam ob eam causam spoliari aut in justa nece affici, tum junctis potius cum reliquis Russis viribus,

Interea Jacobo dicto audientes sumus, omniaque apud nos rite geruntur, summam quoque operam nobiscum dat, ut refractarias arces, oppida et munimenta ad obsequium futuri Ducis redigantur. Missi denique sunt legati, viri cujuscunque ordinis lectissimi et honoratissimi, qui de his transigerent, et ab Rege ipso pacta confirmari curarent. Actum Novogardiae Anno mundi 1611/7119. die 27. Augusti.

(LXXXII.) Literae CAROLI, Episcopi Vratislaviensis, ad LAURENTIUM, Archipraesulem Gnesnensem nec non Regni Poloniae Primatem, quibus ab eo obnixe contendit, velit Sigismundo III. Poloniea Regi sedulo suaedere, ut Ecclesiae suae ab addictis Augustanae Confessioni per Silesiam hominibus nimium quantum afflictae quantocyus suppetias iret, 1619. Carolus Dei gratia Archidux Austriae, Dux Burgundiae, Administrator Magni Generalatus Prussiae, Magister Ordinis Teutonici per Germaniam et Italiam, Episcopus Brixinensis et Vratislaviensis, Comes Hapsburgi et Tyrolis etc.

PRovocavit nos, Reverendissimam Dominationem Vestram hisce nostris compellare literis,

tum; ea, quam sedi Metropolitanae antiquitus debemus connexio; tum etiam Reverendissimae Dom. Vestr. quam ex Generoso, Magnifico, fideli, Nobis dilecto, Sigismundo Opacki de Opacka, Regiae Poloniae et Sveciae Majestatis et Dilectionis Camerario, et supremo stabuli Praefecto, nec non nostro Camerario, uberrime accepimus, pia prorsus et paterna erga afflictam Ecclesiam Nostram sollicitudo. Experimur etenim, quanta industria, hostes Religionis Catholicae ad opprimendum sese conjungant; nec nos ad propulsandum alia methodo potentius accingi arbitramur, nisi ea, quam superna unitas cunabulis Episcopatus nostri Vratislaviensis primitus indiderat, vicissim coalescente, quam in rem, sedulo et antiquioribus incumbemus curis. Praeterea censemus Illustrissimam D. Vest. abunde perspexisse, quo in discrimine Ecclesia nostra Vratislaviensis, quin imo totus, qui superest Catholicus Status, calamitoso hoc furiarum haereticarum seculo volvatur, et quemadmodum virus pestilentissimum sedicionis ad funestam Catholicorum extirpationem dictu gravius serpat et invalescat. Non adeo quod diversos ritus Nostrates sectari studeant; sed magis ut illius praetextu ad bona Ecclesiastica aditum sibi parent, ea diripiant, rem suam per illa augeant, atque hanc patriam, quae olim pro Romana Ecclesia saepe arma contra Hussitas induit, affictent, confundant, gravissima ruina involvant. Incredibile enim est, quanta insania Principes, praesertim hujus Provinciae, in Bohemicas rebellionis tendiculas prolabantur, in perniciem Regis legitimi, et eversionem Religionis Catholicae

conjurent, articulos vere sacrilegos, quibus Magistratum tam Ecclesiasticum, quam Secularem obruere gestiunt, unanimi suffragio constituant: quemadmodum Reverendissima Dominatio Vestra ex induso conclusionum Bohemicarum exemplo fusius intelliget: Et nisi Christianorum Regum ac Principum potentia comprimantur, brevi futurum, ut nulla sit subditorum erga Principes et Antistites obedientia, nullus ordo, nulla superioritas, nulla religio, nisi quam pessimus quisque pro libidine animi susceperit, quae clades finibus nostris adeo vix coercebitur, quin etiam ad vicinum Poloniae exuberet, atque erumpat Regnum. Cui ut pestifero, ita communi malo, extrema hac rerum vicissitudine, aliunde facilius et tutius occurri posse non videmus, quam ex tutelari patrocinio, contermini Poloniae Regni. Inde orbata Nostra Ecclesia defensionem jure quasi suo expetit: unde olim fundationem accepit, nec fieri posse autumat, ut Mater filiae suae oblivisci, multo minus eidem deesse unquam possit. Qua fiducia in Reverendiss. Dom. Vest. innixi, consilium quod sese rebus afflictis insinuat, eidem exponere ac trutinae et censurae ejus porrigendum duximus. Duces Nostrates, qui non ita imitatores, quam autores turbarum Bohemicarum, contra Regem suum sese exhibent, Felonia commissa, ut Vasalli omnibus suis feudis de jure exciderunt. Executio desideratur, quae non incongruo forsitan contingere posset modo. Conclusum est proxima Vratislaviensi dieta; confinia Silesiae Regno Poloniae contigua, omni ex parte

fossis et fortificationibus circumdare. Est autem circa eosdem limites hujusmodi confusio; ut undequaque in incerto et in lite consistant, quod etiam nullo in loco absque controversia, praejudicio et laesione finitimi fundi, illud ipsum effici valeat. Quo quidem ex opere veluti novo et suspecto non modo inclytum Poloniae Regnum injuriam allegare, verum etiam illi, qui in limite Regni habitant, de fundorum suorum dispendio justam querelam et gravamen depromere possint. Sub hac ansa Serenissimus Rex Ferdinandus offensis illis Regni Poloniae Incolis, vel certe aliis, qui ad hoc negotium aptiores videantur, irruptiones in possessiones Principum conterminas; pro executione ea committere lege, ut juribus et sumptibus suis feuda juris et facti, dispositione caduca occuparent, et tamdiu eadem (subjectione tamen Regi Ferdinando salva) usurparent; quoadusque refusionem cum lucro inde excerpere et reportare possent. Super quo quidem antequam cum Serenissimo Fratre Nostro, Rege Ferdinando, ea de re quidquam communicemus; Nos prius Reverendissimae Dom. Vestr. implorandum duximus et prudens consilium, et praesens auxilium. Praeterea Reverendissimam Dominationem Vestram enixe rogamus, ut ea qua plurimum pollet et potest autoritate, imo celebri suo in protegendo Divino cultu fervore et in Ecclesiam Nostram, jam jam praecipitantem, patrocinio, Serenissimum ac Potentissimum Principem, Dominum Sigismundum III. Regem Poloniae et Sveciae, Magnum Ducem Lithuaniae, Russiae ac Prussiae, et

Dominum affinem et Patrem nostrum observandissimum, eo disponere et eo hortari non intermittat, ut sua Majestas Regno suo appropinquantem et minitantem, tam ingentem Christianae Religionis cladem grassari et tam pia avorum suorum ad aeviternam Dei gloriam a stirpe fundata sacraria, possessiones et bona, a Religiofissimis Principibus, locis sanctis et Personis Ecclesiastieis collata, nefandis applicari et misere distrahi utilitatibus, non conniveat, quin potius pro Regia sua virtute, omni quo possit modo atque studio adniti dignetur; ut in causa Religionis et Serenissimi Regis Ferdinandi, quae non modo ob sanguinis conjunctionem, verum etiam ob loci vicinitatem et contagionis periculum, maxime ad eandem pertinet, brachio et viribus suis, quibus ad defendendam Ecclesiae salutem, cum inclytis Regni sui Optimaribus, a Deo prae multis aliis mundi Rectoribus cumulatissime adaucta existit, mature succurrat. Serenissimam Domum nostram unicam hisce in partibus Religionis Catholicae altricem pro ea, quae in Serenissimam Poloniae progeniem redundat successione, haereditariis Regnis et Dominiis ob causam Dei, tam turpiter et immerito exui non admittat. Nos vicissim non modo erga Majestatem suam Regiam, verum etiam erga Reverendissimam Dominationem Vestram, cui omne, quidquid inde in effectu boni et pii in communem religionis causam derivabitur, gratum et acceptum referemus cum tota Serenissima Familia nostra omni, quo par est, studio et officio rependere enitemur. Datae

Illustrissimo et Reverendissimo Domino LAURENTIO, Archiepiscopo Gnesnensi, Legato Nato, Regni Poloniae Primati, Primoque Principi, Domino et Amico nostro charissimo.

(XXXXIII.) Literae CAROLI, Archiducis Austriae et Episcopi Vratislaviensis, ad LAURENTIUM, Regni Poloniae Primatem, quibus ab eo sollicite efflagitat, dignetur sibi suisque capitulis consiliis praesto esse, qua ratione homagium, intruso Bohemiae Regi proxime praestandum caute evitare possint, 1619.Carolus mpp.

EOdem tempore redditae sunt nobis binae a duobus Capitulis Nazianzenis. Vratislavienses literae; alterae a Capitulo Ecclesiae Cathedralis; alterae a Capitulo Ecclesiae Collegiatae Sanctae Crucis. Quibus quid in hac rerum perturbatione sequi, quamque ratioem tenere debeant, et cum ab illis homagium

intruso Regi Bohemiae, qui brevi Uratislaviam venturus dicitur, requiratur; quid sibi hac in parte faciendum sit, consilium nostrum exquirunt. Id totum cum ad universam Dioecesim spectet; cum Illustrissima et Reverendissima Dom. Vestra communicandum merito duximus, quam et Metropolitanum Nostrum agnoscimus et singulari in dandis capiendisque consiliis excellere prudentia non dubitamus. Proinde amanter ab ea requirimus, ut pro Metropolitani vigilantia, et pro suo in Nos tamque Serenissimam Domum Austriacam studio, quomodo utrique huic Capitulo in praesenti negotio respodendum censeat, consilium suum nobis impertiatur. Graviter quidem ab iis eo nomine peccacum est; quod inconsultis nobis, et sine scitu Nostro, eos articulos, quos detestari debuerant, juramento comprobarunt; nihilominus cum ad nos nunc confugiant, vix esse consultum videtur, ut quemadmodum priora, sic haec quoque suo arbitrio agere permittantur, sed haec quidem non attinent, quidquid Illustrissimae et Reverendissimae Dom. Vestrae videbitur, id amplectemur. Ut autem luculentius id, quod a nobis petitur, Illustrissima et Reverendissima Dom. Vest. cognoscat, eas ipsas literas, quae nobis allatae sunt, ad eam transmittimus. Avide igitur responsum illius expectabimus; cui studia nostra deferimus, et felicissima quaeque cum diuturna valetudine exoptamus. Datum Varsaviae, die ultima Mensis Dec. Anno 1619.

(LXXXIV.) Literae SIGISMUNDI III, Poloniae Regis, ad GREGORIUM P. P. XV. belli cum Turcis ad Chocimum gesti et pacis inde secutae seriem historicam continentes, 1621.

CUm dubiis et adversis rebus meis, regnorumque meorum periculis, quae ob illatum mihi a communi Christian! Nominis hoste Turca bellum imminebat, Sanctitatem Vestram summopere de me fuisse sollicitam satis compertum habeam; ad illam etiam imprimis de praesenti rerum mearum statu referre volui: Magnum id equidem fuisse periculum et majus reliquis omnibus, quae unquam Respublica Christiana sustinuit, factie quivis ex eo collegerit, quod in perniciem meam vel potius totius Europae, duo potentissimi Hostes Turea et Tartarus, ambo ingentium exercituum Imperatores et debellati Orbis terrores, uno eodemque tempore conspiraverint, vires conjunxerint, copias omni apparatu bellico ac ea militum multitudine, quam nunquam hactenus Europa vidit, instructas, finibus ditionum mearum admoverint: eo animo, ut uno impetu, quasi nemo illis esset repugnaturus, omnia sub suam potestatem redigerent. Fateor, beatissime Pater, me expensa periculi magnitudine, merito initio addubitasse, an solius Regni mei viribus, vel primum hostis impetum sustinere possem. Videbam tot Reges, tot Imperatores ab eo hoste longeminoribus copiis caesos victosque, vel certe turpi conditione, pace redempta, acerbissimum barbaricae

servitutis jugum subiisse. Caeterum cum semper ea voluntate fuerim, ut optarem vel capitis mei periculo, omne catholicae Religionis et communis salutis discrimen excipere; eo animo venienti inimico obviam eundum decrevi, ut ille intelligeret, rem sibi esse cum eo Principe, qui et superbi hostis minas contemneret et armati potentiam non reformidaret. Exercitu itaque comparato, Ducibus iis, quorum praeclaram saepius in re militari virtutem expertus fueram, mandavit, ut in hostem ducer ent; filium etiam meum Principem Sigismundum Vladislaum, summo cum Imperio ad exercitum misi: ipse denique advocato Procerum Regni consilio, comitiisque ejus rei causa indictis, universis Regni Ordinibus adnitentibus, bellum totis viribus gerendum decrevi. Maturaverat hostis adventum suum, ea usus celeritate, ut non modo usurpatae a Turcis profectionis morem non observaverit; verum etiam famam ipsam nuntiosque omnes praevenerit. Id ita fore suspicati Duces mei, invocato Dei nomine, exercitum Catholico more lustrarum expiatumque, transmisso fluvio Tyra, qui meas hostilesque ditiones dirimit, in hostico collocarunt, castra, loco ad arcendum hostem peropportuno posuerunt, eaque vallo et aggere munierunt, Vix crediderat hostis, suis Nostrorumque viribus expensis, Nostros vel comparere ausos, falsoque sibi renunciari existimabat, eos ultro obviam processisse: caeterum cum in conspectu uterque esset exercitus, quasi destinatam sibi praedam conspicati barbari, ita clamore excitato in exercitum meum impetum fecerunt,

ut nonnisi victoria potiti pedem relaturi viderentur. Sed enim ea fides, constantia et virtus; meorum militum fuit; ut non solum vanam barbarorum vociferationem contempserint, verum patefactis portis temere subeuntes pecudum instar ecciderint, longe a Valle submotos, fugientesque; in castra compulerint, cadaveribus hostium campos interjacentes straverint. Irritavit ea res barbari juvenis bilem, ut in eos quidem, qui loco cesserant, acerbissimis saeviret poenis, alios vero propositis ingentibus praemiis ad capessendam pugnam alliceret: sed facto saepius ejus rei experimento, totiesque magna strage repulsis et toto campo palantibus Turcis, cum appareret copiis tantum eos superiores esse, caeterum ubi ad arma ventum fuerit, et virum viro contuleris, non animo, non armis, non arte belli, non vigore aut viribus corporis parem Polono esse Turcam; ad alias conversus artes barbarus, atque quo Nostros ea qua abundabat multitudine circumveniret, longius a castris protrahere conabatur. Sed is quoque patuit dolus, nostri enim gnari, quo hostiles tenderent conatus, explicatis sub vallo copiis pugnae aleam se subire paratos esse ostenderunt. Ita cum hostes saepius fusi fugatique ac propriis accedere nollent; et nostri vicissim non nisi sub ipsis castris armatam explicatamque aciem tenerent, levi deinceps certamine res acta. Ad extremum fessi hostes et spe dejecti, cum quotidie suos non in acie modo cadere, sed ex diuturno castrorum situ vulgatis passim morbis absumi, meque universa nobilitate excita in itinere esse cernerent, primi per internuntios pacis mentionem fecere;

superbis primo, ut barbarorum mos est propositis coaditionibus; mox iis acceptis, quas ei rei causa ab Ordinibus Regni destinati bellici Consiliarii tulerunt. Is exitus fuit tantorum, conatuum, quibus barbaries universa in perniciem meam, regnorumque meorum hoc anno incubuerat. Recepit se Turcarum Imperator, priorque ex campo (haec enim una ex conditionibus latis erat) suas subduxit copias; amissis praecipuis quibusque militibus, et belli Ducibus, amisso aut corrupto belli apparatu, victo similis. Sed egodivinum excolo et agnosco patrocinium, Deo salutem partam me debere profiteor. Scio me plenam non consecutum victoriam, sed tamen id adeptum, quod hactenus in votis Christianis Principibus fuit: ut tantus hostilis apparatus frustra esset et ambitiosis inflatus victoriis, tandem vincere dedisceret, atque ne palmo etiam terrae e meis ditionibus adempto arma deponeret. Neque scio an in praesenti rerum Christianarum statu magis idoptabile non fuerit, quam ipsa potiri victoria: Non enim is est Turca, qui semel victus vires resumere non possit: non armis, sed seculis vincendus est. Ejus rei documento esse possunt vel Romani Imperatores, de Hungaria cum illo ambiguo semper Marte certantes, vel potentissimi Persarum Reges tot jam seculis dubio eventu bella cum eo hoste gerentes. Descendissem ego in certamen socialium virium fiducia, sed quam eae dubiae, quam incertae sint, quam periculose eis credi possit, animadvertit Sanctitas Vestra. Ardet internecino bello Germania universa, ac Hungariae Bohemiaeque vicina Regna. Serenissimus Imperator Romanus, cognatus et affinis meus, ita

domesticis distinetur armis, magis ut ipse auxilio egeat, quam ut alteri opitulari possit. Caeteri Principes Christiani, vel a Nobis imminentique ditionibus Nostris periculo remoti, vel privatis bellis occupati, nihil certi pollicebantur. Sanctitas Vestra ipsamet tot periclitantis et pene labentis Reipublicae Christianae distracta curis, quantum praestare posset, jam antea mihi declaraverat. Continuis praeterea bellis, et accepta superiori anno clade, vires Regni mei accisae, in comparando quoque novo exercitu bellicoque apparatu ita exhaustae erant, ut majoribus iisque diuturnis expensis minime suffecissent. Ab altera parte Svecus perduellis meus, Haereticus, idemque Turcarum juratus socius traductis per mare copiis, Livoniam Juris Polonici Provinciam hoc ipso tempore infestabat: demum a Rebellibus Caesareis, iisdemque catholici nominis hostibus Hungaris et Bohemis, omnia suspecta erant. Pacem itaque pacisque conditiones a meis praescriptas et a Turca acceptatas probavi. Factum meum is reprehenderit, qui a periculo remotus, alieno discrimine famam fortitudinis captare vellet. Sanctitatem Vestram non dubito in optimam partem accepturam pro publica salute solicitudinem meam, et eam quam secutus sum conservandi mei Regnorumque meorum status, consiliorum rationem, Filius meus Princeps Vladislaus, ita in hoc bello versatus est, ut ejus virtus hostibus ipsis admirationi fuerit: haec sunt Regiae ejus indolis rudimenta, haec heroici animi facinora, quae ille tot jam bellis exercitatus, et ad virtutem formatus Reipublicae Christianae et imprimis catholicae Religioni

juvandae deinceps devovet. Hunc ego ex me natum, iis eruditum monitis, quae ad salutem publicam curandam pertinent, praeceptis paternis obsequentem et nomini Catholico devotum, Sanctitati Vestrae tanquam communi Parenti filium commendo. Vivat in sinu Ecclesiae sanctissimisque Sanctitatis Vestrae bene dictionibus cumulatus totum se publicae utilitati impendat. In eam spem et reliqua mea succrescit soboles, et ego ipse, qua mente juvenis fui, et nunc provecta aetate idem sentio: dulce, decorum et optabile esse pro religione Ecclesiaque Catholica mori. Ea voluntate, ut reliqui quoque Principes Christiani sint, consentientibusque studiis ad salutem communem tuendam incumbant, ego et opeo inprimis et me quotiescunque res poposcerit, et securae sacri foederis proponentur conditiones, si non ducem, socium certe rei gerendae fore polliceor. Quod reliquum est me Regnaque mea gratiae Sanctitatis Vestrae diligentissime commendo. Dat. Anno 1621.

(LXXXV.) Literae STANISLAI LUBIENSKII, ad CARDINALEM DE TORRES, Nuntium in Potonia Apostolicum, cui egregiis et laude dignis virtutibus conspicuo, debitum ipsi jam dudum purpurae honorem collatum esse, submisse gratulatur, 1622.

CUm te, Illustrissime Domine, gravissimo Sanctissimi Domini Nostri judicio sacro Purpuratorum Collegio adscriptum mihi significatum esset,

non nova dignitatis tuae accessio mihi visa est, sed quae omnium votis jamdiu destinata virtutibus tuis debebatur. Ego certe simul ac te in Regnum hoc sanctissimi Domini Nostri et sanctae sedis nomine venientem benigna fortuna in aedes meas intulit: ut vidi, ut complexus sum, statim id, quod futurum mox erat, judicavi Tibi amplissimum deberi honorem. Taceo, quod ea familia natus es, quae saepius hac purpura fulsit, fuerit id cujusdam felicitatis, quanquam et haec ipsa comes est virtutis. Sed illa tua pietas, illud eximium propagandae rei Christianae studium, illa in honorificentissimo dignitatis gradu animi moderatio, hanc Tibi dudum texebat vestem, et ad hoc amplissimi honoris culmen te ducebat. Suscepisti sacrae Legationis munus eo tempore, cum res Nostrae pene deploratae essent, cum irruentibus barbaris nemo exterorum Nos non interituros existimaret: sed erat animi tui contemnere tanta discrimina, etsi quid immineret periculi, ultro appetere. Sic per turbatas bellis civilibus Germanias transiisti, sie cineres semirutae et fumantis Bohemiae intrepidus calcasti, sic inter micantes Haereticorum mucrones strictosque in tuam perniciem enses tuae immemor salutis, memor officii et demandati muneris evasisti, et medios arduum tenuisti per hostes iter; sic fines Regni Nostri, quasi in tuto res Nostrae essent, hilaris ingressus es: sic ego te ut Angelum Domini a sacra Sede missum vidi et admiratus sum, felicitatem quandam ipso excelsi animi vigore nobis spondentem. Non est nec erit unquam obscura haec tam

eximia animi Magnitudo, in suscipiendo et obcundo tam arduo et difficili munere, contemptisque periculis declarata: atque ut tu ea in re institisti vestigiis majorum tuorum, sic mox erunt eadem stirpe orti, qui admiratione heroicarum virtutum tuarum ad similes pro Ecclesia Dei ausus excitabuntur. Floreat augeaturque tam nobilis sanguinis propago, quae tot in omni genere virtutis excellentes protulit viros, qui rerum gestarum gloria, praecipuas Orbis Christiani partes illustrarunt. Felices et Nos, qui te sacra fulgentem purpura in Patria Nostra conspicimus: qui non tua solum causa, sed Nostra etiam gaudemus, te ea dignitate quae summa est, esse auctum, cum ab omni ambitione semotus demandatum tibi munus in hoc arctoi orbis theatro egregia cum laude obires; cum Serenissimus Rex Noster, acerrimus virtutum censor, in te maxime propenderet; cum omnes omnium hujus Regni Ordinum, homines in admirationem amplitudinis tuae rapti amplissima dignitate te dignum esse judicarent. Nunc certe, uti nemo est in tota Polonia, qui non ea dignitatis accessione, qua auctus es, laetetur; qui non amplissima quaeque voveat et exoptet: ita ego ut Deus a devotis tibi animis profecta vota rata habere, teque diu incolumem esse velit, toto pectore eum rogo. Ex Monasterio Tinecensi die 24. Augusti Anno 1622.

(LXXXVI.) Literae STANISLAI LUBIENSKII, Episcopi Lucoriensis et Regni Poloniae Procancellarii, ad GEORGIUM WILHELMUM, Elictorem Brandenburgicum, cui Regis sui nomine valde exprobrat, quod non impediverit, quo minus soror sua, Gabrieli Bethlemio, Principi Transylvaniae, notorio Regni Poloniae hosti in matrimonium collocata fuisset, 1625. GEORGIO WILHELMO, Electori Brandenburgico, STANISLAUS LUBIENSKI, Episcopus Luceoriensis, Regni Procancellarius.

CUr Sacra Regia Majestas Dominus Noster Clementissimus, cur Ordines Regni minus probent hanc Serenitatis Vestrae, vel potius Sudermanniae Ducis cum Bethlemio, Serenitate Vestra annuente, conjunctionem, paucis ego eo nomine a Serenitate Vestra interpellatus explicabo, ratus meam libertatem vel candorem potius in optimam partem acceptum iri. Eo animo sacra Regia Majestas Dominus Noster clementissimus, ac inclyti Regni Poloniae Magnique Ducatus Lithuaniae Ordines, Serenissimam Domum Brandenburgicam, sanguinis arctiori nexu Regibus Poloniae dudum obstrictam novissimi beneficii accessione obligandam putarunt, ut contra omnes hostes amicitiarum illustriorum incremento, paratiores tutioresque essent: sed praecipua cura Regiae Majestati fuit, de recuperando Regno Sveciae, quod injuste interceptum, propinquus quidem agnatus,

sed idem juratus hostis detinet. Ad id efficiendum quid Serenissimus Serenitatis Vestrae avus, quid deinceps Serenissimus Parens se allaturos, quae auxilia conciliaturos promiserint, recens est memoria; sed illis deesse fortasse poterat occasio bene in hoc negotio de Sacra Regia Majestate merendi: Serenitas Vestra statim ac Principatus possessionem adiit, multa quoque imprimis signa dedit suae erga Regiam Majestatem optimae voluntatis, quae tamen mox collocata in matrimonium Regiae Majestatis hosti sorore sua in dubium vocari potuissent, nisi Serenitas Vestra constanti asseveratione, se inscio id factum fuisse, testata esset. Non ignotae erant Serenitati Vestrae Regiae Majestatis de minus sincera Bethlemii erga Regiam Majestatem Regnumque Poloniae voluntate gravissimae suspiciones, inde ortae, quod cum Turcis contra exercitus Nostros steterit, quod saepius ad vastandas regiones nostras Tartaros incitaverit, quod suscipiendi contra Nos belli Osmanno Turcarum Imperatori auctor praecipuus fuerit. Ista quidem tanquam ab homine Turcicae servituti obnoxio profecta minus nos afficiebant, caeterum clandestinae ipsius cum hoste Sveco in perniciem Reipublicae Polonae et Regiae Majestatis conspirationes, interceptis anno superiori literis deprehensae, affectataque sub hoc praetextu affinitas, quo ille esset erga Nos animo, et quid nova hac conjunctione peteret, luculenter declararunt: Et Serenitas Vestra hoc nomine per Internuntium Regiae Majestatis interpellata, ac de perniciosis Bethlemii tentamen tis edocta, quam alieno esset ab ineunda cum hoste

affinitate animo palam ostendit. Nunc mutatae voluntatis suae, nullam aliam Serenitas Vestra adfert rationem, nisi quod licuerit semper familiae suae suo arbitratu affinitates contrahere: facile quidem id concesserim, nisi ea fides, qua Regiae Majestati et Reipublicae Serenitas Vestra obstricta est, intercessisset: nisi Serenitas Vestra feudoligio devincta, se hostibus Reipublicae hostem fore spopondisset; nisi seria et plane paterna Regiae Majestatis cohortatione, ne hominem male erga Regiam Majestatem animatum, nova cum hoste Sveco affinitate conjungi pateretur Serenitas Vestra, admonita esset, nisi denique Serenissimam Sororem hosti Reipublicae nunquam se desponsaturam promisisset. Quae cum ita sint, facile Serenitas Vestra statuere potest, quid et Sacra Regia Majestas, quid amplissimi Ordines, de Serenitatis Vestrae sincera propensione sint deinceps opinaturi; et quas rationes, ne quid detrimenti per eam occasionem capiat, inituri. Illustraturumne sit hoc matrimonium splendorem Domus Brandenburgicae, in Dei manu situm est; verumenimvero terrent Nos superiorum temporum exempla, vel tristissima potius ejusmodi affinitatis experimenta. Sigismundus primus Poloniae Rex (cujus filia serenissimi Serenitatis Vestrae avi mater fuit) Isabellam filiam Joanni Zapolio tum quidem Regnum Hungariae Budamque ipsam tenenti in mattimonium collocaverat; sed eo mox vita functo infausti nominis Regina, armis Turcicis, quorum praesidio maritus nitebatur, Regno cum filio exacta, nisi in Polonia receptum habuisset, mendicata stipe victus ei quaerendus

fuisset. Nuper Sigismundo Bathoreo, cui si nihil domestici splendoris inesset, satis illuitris Stephano Rege Poloniae patruo existimari poterat, magna spe nuptam vidimus Serenissimam Archiducem Austriae, sed quam tristi exitu ne commemorare quidem libet. Bethlemio an bene cum Regia Majestate conveniat, nobis non satis constat; erga Nos certe, qua ill esit voluntate, communicatis cum Sveco hoste, in perniciem Regiae Majestatis et Reipublicae Nostrae consiliis ipse se prodidit. Ex usu quidem Reipublicae Nostrae nunquam fuit, ut foedus cum iis pacisceremur, qui sub alieno vivunt Imperio. Ad me quod attinet, cum probe noritn, quam propenia voluntate Sacra Regia Majestas Serenissimae Domui Brandenburgicae semper faverit. ego quoque et fausta quaeque Serenitati Vestrae voveo, et illud imprimis opto, ut de Serenitate Vestra quam optime mereri posim. Allatae quoque erant ad Serenissimum Principem Dominum Johannem Albertum, Serenitatis Vestrae literae, sed cum eum titulum, qui Regum filiis judicio orbis universi debetur (errore fortasse scribentis) non prae se ferrent, ad eas nullum responsum dari visum. Humillima mea obsequia Serenitati Vestrae defero. Ciemerniciis die decima, tertia Decembris Anno millesimo sexcentesimo vigesimo quinto.

(LXXXVII.) Literae STANISLAI LUBIENSKII, Episcopi Luceoriensis et Procancellarii Regni Poloniae, ad CAROLUM a DOHNA, Caesaerea

SPerabamus equidem, Electorem Brandenburgicum vel sua sponte vel tua cohortatione, vel fidei officiique sui rationibus expensis ad causam Regiae Majestatis et Reipublicae consilia, conatusque suos accommodaturum, et ita fere Comes Schwartzenbergicus ejus nomine Legatione apud Sacram Regiam Majestarem functus pollicebatur. Sed ecce post discessum tuum haec interim contigerunt. Regiomontani, quas suo aere conduxerunt peditum cohortes, has exauctoratas, praesente et inspectante Domino Electore, navibus impositas ad hostem miserunt. Excusavit hoc factum Dominus Elector, quod Magistratus Regiomontanus non sit omnino in sua potestate, et pleraque arbitratu suo agat; sed non sine risu accepta ea excusatio. Optime enim Nobis notum est nutu Domini Electoris omnia isthic geri, sed adeo parum caute negotia, quibus salus Reipublicae innititur, tractari, ut non sine ingenti existimationis tanti Principis jactura, magna suspicio subsit mutuae cum hoste pactionis. Impune milites Brandenburgici cum Sveticis congrediuntur, colloquia et consilia miscent, et quod nuper capti milites fassi sunt, unus idemque militum Praefectus et in exercitu

Gustavi cohorti praeest, et apud Electorem eodem tempore alteram ducit. Nimis incuriosi Electorales Consiliarii videntur et publicae salutis et Principis sui dignitatis obliti: de Nobis vero ita sentiunt, quasi haec animadvertere et expendere nesciamus. Sed perniciosa consilia ultro se produnt, nec diu fucata perfidia latere potest. Idem Comes Schwartzenbergicus receperat se effecturum, ut Dominus Elector ad Exercitum Nostrum submitteret millr ducentos pedites et tria tormenta majora, ad quatiendos muros apta. Poterat id fieri sine ullo discrimine, dum a Nostris Braunsberga oppugnabatur; sed dilata res haec, ut hostis de hoc subsidio non solum certior fieret, verum etiam ad intercipiendam hanc militarem manum paratus esset, qua de re communicata fuisse cum illo consilia, ita liquide constat, ut negari non possit. Nam et Schwartzenbergicus Comes ad me datis literis quasi praesaga mente scripserat, se vereri, ne ab hoste subsidium hoc interciperetur, et Nos id ita fore praedixeramus, factumque est, ut consulto cohortes istae Brandenburgicae eo ducerentur, ubi ab hoste structae erant insidiae: nec multum hosti in his intercipiendis laborandum fuit, ultro, eo viso, signa translata et infamis facta deditio. Rem ita fuisse actam fatentur nonnulli Nobiles vere Germana fide Germani, qui infamia facti moti ad Nostros transfugerunt, testati flagitium hoc militaris proditionis sibi magnopere displicere, seque ignaros et a Ducibus circumventos eam in famiam incurrisse. Haec tibi significanda putavi, quem non dubito doliturum, ita Dominum

Electorem suis Consiliariis obsequi, ut ejus officium desideretur, et hic Princeps tot a Regia Majestate auctus beneficiis, nequaquam illis respondere videatur. Exactos ex Silesia Caesareae Majestatis hostes, nos et gratulamur et gaudemus: paremque in aliis locis successum ex animo conceptis a d Deum votis optamus. Studia et officia mea tibi defero, florentemque fortunarum et dignitatis incrementis diu valere percupio. Varsaviae Anno 1627.

(LXXXVIII.) Literae STANISLAI LUBIENSKII, Episcopi Plocensis, ad GEORGIUM WILHELMUM, Electorem Brandenburgicum, quibus eum sedulo hortatur, ut obligationis erga Poloniam suaeque salutis memor, ipsi adversus quoscunque hostes suppetias ferret, 1629. Georgio Wilhelme, Electori Brandenburgico, Stanislaus Lubienski, Episcopus Plocensis.

ET literas meas redditas esse Serenitati Vestrae non dubito, et de mea erga se voluntate eo Serenitatem Vestram esse sensu censeo, ut mea consilia, measque cohortationes ab amico pectore profectas, non omnino aspernandas esse existimet; caeteram quia in eodem adhuc haeremus vado, et officium Senatoriae functionis a nobis postulat, ut ad omnes Reipublicae partes intenti paratique simus; studiaque eorum, qui communis Patriae salutem et debent et possunt tueri, excitemus, nemini videri debeo importunus, si saepius Serenitati

Vestrae proposita iteratis suggessero literis. Communis causa est, quam tuemur, patria una eademque est, cujus salus Nobis curae est. Prussia sine Polonia salva esse non potest, in eadem omnes navigamus navi: Serenitas Vestra propior gubernaculo et clavo, quem nisi serio hac tempestate regendum susceperit, non magnam laudem merebitur dissimulatione communis periculi. Scripsi aliquando, non id praecipuum Serenitatis Vestrae munus esse, ut hostem (cum quo Serenitati Vestrae magna est sanguinis necessitudo) paci amplectendae idoneum reddat, quod quidem nemo improbaverit, sed aliquid amplius a Serenitate Vestra desiderari, nimirum ut officii sui partes diligentius expendat, quid Reipublicae Polonae, quid Regiae Majestati debeat, aequa lance exploret. Hos intra terminos nisi Serenitas Vestra constiterit, nisi palam Regiae Majestati et Reipublicae Polonae studium, fortunas, vitamque suam addixerit, quid de Serenitatis Vestrae officio sit sera posteritas existimatura, nemo est, qui non videat. Fides est, quae Principes summi splendoris decore illustrat, possunt (etiamsi minime licet) privati homines interdum fingere, simulare vultum, fortunae se accommodare et magis propriae quam publicae salutis ducere rationem: Ii, qui eminent, latere non possunt, eorum non solum actiones, sed et taciti mentis conceptus conspiciuntur. Sunt multi, qui Serenitatem Vestram hoc bello Prussico officio suo functam esse affirmant, plures, qui multa requirunt. Ego, nisi Serenitas Vestra aperte in causam descenderit, Suamque Sacrae Regiae Majestati,

quem Patris loco, idque merito colendum pridem sibi desumpsit, voluntatem comprobaverit, vires suas opesque omnes ad tuendam communem salutem contulerit, diversis hominum judiciis actiones Serenitatis Vestrae obnoxias fore praevideo. Male expendunt Regni Poloniae vires, qui eas ita Sveticis conferunt, ut non multo plus roboris in illis esse judicent; fateor hunc hostem satis vigilare et accumulandis Nobis periculis, non tam boni viri, quam acerrimi hostis fungi officio. Turcica in Nos, Tartarica et Moscovitica commovet arma, et jam ea nobis imminere videmus; ita tamen ab ea parte tuti sumus, eos ferocienti barbariei exercitus objecimus, ac si nullum in Prussia et Livonia bellum haberemus. Citius Svecus fatigabitur, quam ut vires nostras atterat, divino nutu haec tam ampla Reipublicae coaluit compago, nisi coelesti Decreto dissolvenda. Frustra Moschus, frustra Turca, cum alia occuparet Imperia, in nostram incubuit perniciem, et Svecus nondum expertus est, quid concors in sua causa possit Polonia. Sed Serenitati Vestrae haec satis nota sunt, cujus dignitati non bene ii consulunt, qui Serenitatem Vestram sine Rege, et sine Regno Poloniae vel laude clarescere, vel salvam esse posse censent. Expectamus, quid Christianissimi Regis Orator interim efficiet; caetera Divina Majestas, quae optimae causae semper favet, moderabitur. Obsequia mea defero Serenitati Vestrae ejusdemque gratiae me diligentissime commendo. Datum ex arce mea Pultoviensi, die vigesima quarta Augusti Anno millesimo sexcentesimo vigesimo nono.

(LXXXIX.) Literae STANISLAI LUBIENSKII, Episcopi Plocensis, ad GEORGIUM WILHELMUM, Electorem Brandenburgicum, quibus ipsi gaudium ob fidem denuo Poloniae Regi datam mutuamque animorum conjunctionem conceptum, et si forsitan liberius hactenus, quam par erat, scripsisse, Electori videretur, id ex candida bene de eo merendi voluntate profectum esse testatur, 1629. Georgio Wilhelmo, Electori Brandenburgico, Stanislaus Lubienski, Episcopus Plocensis.

COnstans mea bene de Serenissima Celsitudine Vestra merendi voluntas, haud ignota esse potuit iis, qui unquam in aula Sacrae Regiae Majestatis, Domini mei Clementissimi, negotia Serenitatis Vestrae tractarunt; Ita enim existimo, me ea officia, quae Serenitati Vestrae praesto, simul Reipublicae, cujus Serenitas Vestra pars est, et Regiae Majestati, quam tam arcto sanguinis nexu contingit, impendere. Itaque et Serenitatis Vestrae Legatis ea suasi, quibus sciebam sinistras quasdam suspiciones, quibus dignitas Serenitatis Vestrae opinione populari onerabatur, utcumque aboleri posse. Qua in re, si primis exorti hujus in Prussia belli initiis voluntati et persuasionibus Sacrae Regiae Majestatis paritum et portus Pilaviensis meliori praesidio firmatus fuisset, non adeo prompta omnia ad occupandam eam Provinciam hostis reperisset. Persuasum fuit quibusdam, eum nihil hostile contra Serenitatem Vestram attentaturum

et perinde non irritandum fuisse. Sed enim ii, qui ita existimabant, expendere imprimis debebant, Serenitatem Vestram et universos Ducatus Prussiae Ordines, salva dignitate, salva fide, nihil cum hoste commune habere posse, non pacta, non inducias cum eo sancire licuisse, nisi quae ex communi directi Domini sententia et assensu sanciendae essent. Eae dissimulationes, quibus hactenus rei gerendae occasiones elapsae sunt, et hosti animum addiderunt, et studia, ne dicam fidem tam Provincialium quam militum infregerunt. Sparsi imprimis famosi libelli, palam disceptatum, hostine adhaerendum, an a societate veteri discedendum fidesque deserenda? et quidem impune haec infamia scripta, inspectante Magistratu circumferri, Legatorum Regiorum expeditionem differri, nulloque ad extremum responso dato, idque sero eos dimitti; Nos, qui Serenitatis Vestrae dignitatis studiosi sumus, dolebamus, sacileque conjiciebamus, id subsecuturum, ut Provinciales in varias irent sententias et miles hostili imbueretur favore. Intermissa deinde Portus Pilaviensis hyberno tempore oppugnatio, nec in adventum hostis ad arcendum eum quidquam provisum: sed miles per praesidia sparsus ac finibus Regni admotus, longeque a mari, ubi impietas hostilis impendebat, dispositus: hinc illae induciae sine scitu Regiae Majestatis ex mente hostili sancitae. Nec deinceps, tot elapsis mensibus ad rem gerendam opportunis, ulla significatio propensionis erga Regiam Majestatem et Rempublicam voluntatis facta, non consilia cum Regiarum copiarum supremo Praefecto communicata

non nisi ac sero admodum subsidia militis arte hostili corrupti, magis ostensa, quam submisia. Nunc Serenitas Vestra videt, quid Gustavus egerit et quo sine callida dissimulatione mentem Serenitatis Vestrae distinuerit, cum jam palam se hostem Serenitatis Vestrae esse profiteatur, cum annonam et tribura imperet, cum Portorii Pilaviensis proventus intercipiat; haec vel olim timenda, vel cavenda erant, nec in casum, ut nihil amplius dicam, dignitas et existimatio conjicienda. Nunquam hostis Serenitatem Vestram aperte cum Regia Majestate Nostra sentientem, viresque conjunctas habentem, aggredi ausus fuisset. Nunc, cum jam, ut audio, eoque nomine magnopere laetor, Serenitas Vestra solenni coram Regiae Majestatis Legato declaratione animum suum explicaverit, nulla que amplius dubitatio superesse videatur, de propensa Serenitatis Vestrae erga Regiam Majestatem et Rempublicam voluntate; id unum agendum erit, ut hostis intelligat, se conjunctis viribus petitum iri, succumbet ille, maxime cum videat secundos Sacrae Caesareae Majestatis exercituum successus, cum Caesaream Majestatem omnia Regiae Majestatis causa et facere et facturum; Cum conjunctos Principes, in communi periculo, mutua sibi auxilia laturos, ignorare non possit. Deum ego precor, ut haec Serenitatis Vestrae cum Regia Majestate conjunctio, ipsi et universae Reipublicae salutaris sit, optatamque pacem et tranquillitatem pariat. Deinde recipio me per omnes occasiones adnisurum, ut Serenitas Vestra intelligat, me unum esse ex iis, qui Serenitatis Vestrae dignitatis

existimationisque sunt studiosi, illique bene cupiunt. Humillima obsequia mea defero Serenitati Vestrae. Varsaviae Anno 1629.

(XC.) Literae credentiales, quas CAROLUS I. Magnae Britanniae Rex, BOBERTO ANSTRUTHERO, Legato suo, ad Comites Wetteraviae dedit, 1632. Carolus, Dei gratia, Magnae Britanniae, Francis et Hyberniae Rex, Fidei defensor etc. Illustrissimis et generosissimis Comitibus et Dynastis Wetteraviae ex consanguineis et amicis nostris dilectissimis Salutem et Prosperitatem.

ILlustrissimi et Generosissimi Comites et Dynastae, Consanguinei et amici nostri dilectissimi, quam grata nobis fuerit laudabilis et unanimis Illustrissimarum et Illustrium Vestrarum Generositatum libertatis tuendae cura et alacritas; Et quam Nos tristibus, qui in Germania nuper evenere, casibus vobiscum affectos exoptata et sperata vestrae concordiae constantia reficiat, Vir nobilis, nobis sincere dilectus Robertus Anstrutherus, Equesauratus, quem quidem publicae Vestratis salutis consulendae et promovendae causa in Germaniam diserte misimus Legatum, fusius exponet. Igitur ut eidem de singulari nostro in vos omnes et erga vestrum unumquemque affectu, atque de nostro res Germanicas juvandi studio disserenti aliaque nostra mandata exponenti benevolas aures et plenam fidem praestare velint, Illustrissimas Vestras

Generositates amice rogamus, atque Deum, vt vestra consilia et conamina fortunet, Vosque omnes et singulos, vestrosque omni cum prosperitate sospitet apprecamur. Dat. e nostro palatio Westmonasteriensi 20. Dec. Anno Christi 1632. Regnique nostri octavo.

Illustrissimis atque Generosissimis Comitibus et Dynastis Werteraviae, Consanguineis nostris dilectissimis.

(XCI.) Literae credentiales, quas CAROLUS I. Magna Britanniae Rex, Roberto Anstruthero, Legato suo, PHILIPPO LUDOVICO, Comiti Hanoviensi, exhibendas concredidit, 1632. Carolus, Dei gratia Magnae Britanniae, Franciae et Hyberniae Rex, fidei Defensor etc. Illustrissimo Principi Philippo Ludovico, Comiti Hanoviensi etc. amico nostro dilectissimo Salutem et Prosperitatem.

DE pristina Germaniae atque in ea nostrorum consanguineorum et amicorum libertate, et salute restauranda solliciti, nostrum illa in loca misimus

Legatum, Virum nobilem, sincere nobis dilectum Robertum Anstrutherum equitem auratum, eundemque et Illustrissimam Vestram Generositatem nostro invisere nomine, atque et nostri in eam affectus, et nostri de rebus Vestratibus animi certiores et securos reddere voluimus. Relinquentes igitur ea et alia nostra mandata vobis referenda, dicto nostro Legato amice a Vestra Gen. Illustrissima petimus, ut benigne eum et integra fide velit audire. Prosperos fortium consiliorum et conatuum exitus vobis ex animo precantes. Dab. e nostro palatio Westmonasterii 21. Dec. Anno salutis 1632. Regnique nostri octavo.

Illustrissimo Principi, Philippe Ludovico, Comiti Hannoviensi etc. Cognato et amico nostro dilectissimo.

(XCII.) Responsoriae PHILIPPI LUDOVICI, Hanoviae Comitis, ad CAROLI I. Magnae Britanniae Regis praeinsertas credentiales, 1633.

Aquo primum die tum ex Regiae Vestrae Majestatis mihi bene redditis literis, tum etiam ex iis, quae Ejusdem Legatus Vir Nobilissimus, Dominus Robertus Anstrutherus Eques auratus, mihi

coram pluribus explicavit, Vestrae Majestatis de pristina Germaniae atquein ea suorum Consanguineorum et Amicorum, in extrernum fere discrimen adducta libertate et salute restauranda, singularem curam et sollicitudinem intellexi, statim de rebus nostris publicis, melius, ut par est, sentire et sperare incepi, Non ignarus, quantum per Vestrae Majestatis eximia cum potentia, conjunctam jam benignissime testa tam benevolentiam, accessionis ad publica nostra commoda, praecipue vero pro communi Ecclesiae bono fieri possit. Vera haec et Regia ad immortalitatem via est, non deesse, sed succurrere legitime dimicantibus pro libertate et religione, rebus vita et omni temporali prosperitate apud generosa pectora gravioribus, suaque ope erigere Rempublicam civilibus armis ardentem et pene oppressam jacentem: Nec unquam posteritas desinet Vestram Majestatem verum fidei defensorem perpetuis laudibus efferre, quod fluctuantem et periclitantem Ecclesiae Orthodoxae navem, et totius Germaniae, imprimis vero foederatorum et sanguine conjunctorum libertatem et tamdiu eorundem desideratam restitutionem, contra infensissimos et implacabiles fidei nostrae Christian juratos hostes, eximiae autoritatis, sapientiae et potentiae suae pondere in tuto collocare et promovere nihil omnino intermiserit. Ad me quod attinet, ut hac in re Vestrae Majestatis petitioni et expectationi satisfacere enixe cupiam, facit non solum summa ejusdem autoritas, quae apud me merito maximum semper valuit et valere debet, sed etiam quod ex necessitudinis vinculo cum Illustrissima

lustrissima domo Palatina (cujus salutem, quae quidem, ut caeterorum Evangelicorum Statuum omnium incolumitas, abonis et optatis successibus publicis pendere omnino videtur, meam puto) quam aretissime ad hoc me obstrictum et devinctum esse sentiam; Qua de re et praesertim de mea in Vestram Majestatem summa et debita observanda et devotione ante memoratum Equitem Nobilissimum Legatum pluribus jamretulisse et fidem fecisse plane confido; Divinam benignitatem ex animo rogans, quod Vestram Majestatem ad commodum et utilitarem totius Germaniae, imprimis vero Ecclesiarum nostrarum reformatarum diu rebus humanis interesse pati, et incolumem servare velit. Dab. in Urbe mea Hanoviensi Mens. Maj. 1633.

(XCIII.) Literae STANISLAL LUBLENSKII, Episcopi Plocensis, ad FRANCISCUM CARDINALEM BARBARINUM, a quo modeste contendit, velit summo Pontifici suasor esse, ut Stanislaum Kostkam, virum vera pietate et multis prodigiis insignem sanctorum numero adscribi patiatur 1633. Francisco Cardinali Barbarino, Stanislaus Lubienski Episcopus Plocensis.

SI quae alia Regio, Sarmatia certe Nostra in eo statu constituta est, ut cum vero postrema caeteris

Europae Regnis in fidem Christi concesserit, novis subinde egeat pietatis alimentis, quae vel maxime ex succrescentibus felicium in agro Domini palmitum fructibus promanare solent; qualis Nostra fere aetate extitit Beatus Stanislaus Kostka, Societatis Jesu alumnus, juvenis in Principe familia natus, ab ipsis incunabulis singulari pietate imbutus, paucis annis explevit tempora multa. Roma ipsa testis est, qualis ipsius fuerit e vita excessus; testes ii, qui patrocinio ipsius singularia beneficia a Deo se consecutos esse profitentur. Nos ipsi quotidianis edocemur experimentis, quantum hic juvenis aetate maturus, et senex sanctitate, in coelo possit: non recensebo signa et prodigia, quae ad salutem publicam conservandam, ad Catholicam Religionem propagandam, ad haereses extinguendas redundantia passi cernuntur. Illud unum concordi voce a sanctissimo Domino Nostro universa poscit sarmatia, Rexque Serenissimus urget, ne Sua Sanctitas vota et desideria piorum omnium differat, et ut hunc, qui in caelo Christi fruitur consortio, in terris quoque eorum adscribat numero, quos singulari ritu militaris veneratur Ecclesia. Ego sane duplici nomine me huic juveni beato obstrictum agnosco, nam et nomen ipsius fero, et in hac Dioecesi ille natus est, cui ego pastoralem solicitudinem mihi a Sede Apostolica demandatam debeo, Itaque majorem in modum ab Eminentia Vestra rogo, ut huic negotio in Urbe feliciter celeriterque obtinendo et conficiendo auctoritatem suam, qua plurimum potest, aecommodet: simulque Regnum hoc catholicum, quantae curae

illi sit, declaret. Humillima obsequia mea desero Eminentiae Vestrae. Datum Pultoviae 17. Calend. Junii Anno Domini 1633,

(XCIV.) Literae STANISLAI LUBIENSKII, Epistopi Plocensis, ad ANNIBALEM BENTIVOLUM, utriusque signaturae in curia Romana Referendarium, cui Smolenscum arcta per Moschos obsidione cinctum exoptato successus liberatum esse nuntiat. 1633. Annibali Bentivolo utriusque Signaturae Referendario, Stanislaus Lubiensky Episcopus Plocensis. Romam.

LAEtiora jam nunc quam antea nuncianda veniunt, posteaquam Serenissimus Rex Noster selicibus auspiciis exercitui Moschovitico Smolenscum obsidenti, suas propius admovit copias. Fretus is hostis et externis, quae fidei catholicae et nominis Poloni inimici submiserunt, auxiliis, et multitudine militum suorum, quos gnari Gustavicae militiae Magistri toto triennio exercuerant, ita Smolenscum obsidione cinxerat, ut obsessos intra muros arcte contineret, et contra eos, qui suppetias laturi essent, vallo fossaque munitis amplissimis casteuis, tutum se ommno fore existimaret. Et profecto artis militaris periti fatentur, haec ipsa castella ita structa fuisse, et ita apte disposita, ut humana vi expugnari posse non putarentur; Nam et ab exercitu, qui supra cenuim millibus misitum constabat,

defendebantur, et commeatu, qui cum terra, tum flumine Boristhene inferebatur, abundabant: neque locorum iniquitas patiebatur, ut vel obsideri hostis, vel pabulatione, cum ingentem equitatum in iisdem haberet castris, prohiberi; vel denique ad campestrem pugnam aperto marte ineundam cogi et elici posset Arcem Smolenscensem arbitrato suo quin hostis tormentorum viquateret, cuniculos ageret, muros sussoderet, impediri non poterat; in exercitu Regio non plena viginti millia censebantur; exiguae sane, si multitudini hostium conferantur, copiae: Duces holtium veterani, Seinus, qui ante viginti annos hanc ipsam Smolenscensem arcem oppugnante eam Sigismundo Rege per biennium fortiter defenderat, Prosorovius interMoschos belli virtute clarus, Alexander Lesielius Scotus, Gustavo Sveciae Regi per omnia, quae feliciter gessit bella, individuus Comes, et ita probatus, ut eum potissimum delegerit, cui copias a se et caeteris Principibus nomini Polono infestis, in Moschoviam missus Moschoviticoque stipendio auctoratas regendas committeret. Hi duces, hic tam ingens exercitus, haec, quibus castra munita erant, propugnacula humana vi cum expugnari non possent, Deus ipse suam opem coelestem Serenissimo Regi attulit, atque magno animo hostem aggredienti praesens adfuit: itaque aliquot assultibus impugnatis Moschoviticis castris Rege ipso exercitum moderante, aciemque struente, et periculis, quae in ejusmodi oppugnationibus accidere solent, caput Regium pro publica salute objiciente, cessit hostis et turpiter desertis munitissimis stationibus obsidionem

reliquit. Id celeriusne an felicius Serenissimus Rex effecerit, non facile est judicare: minus quam intra unius mensis spatium res tanta confecta, quae nisi manifestum Dei adfuisset auxilium, per totum annum Regios conatus destinare et morari potuisset. Eo die (fruit is divo Michaeli sacer) quo Prosorovius hostium Dux e Castris profugit, Rex eidem coelestis militiae Principi AEdem in arce Smolescensi construendam vovit Speramus caetera eadem felicitate successura. Quanquam ab alia quoque parte non mediocre Nobis imminet periculum, nam Turcae aere Moschovitico conducti ingentem exercitum finibus Regni per Valachiam admovent. Sed illis quoque alter exercitus, Stanislao Koniecpolio Castellano Cracoviensi Duce, oppositus, magno animo hostis adventum praestolatur. Egol iteras tuas die decima quarta Augusti scriptas accepi, quibus quod tuum propensissimum amoris affectum erga me contesteris, gratias quam possum maximas ago, meque ad obsequia Illustrissimae Dominationis Vestrae totum do et addico. Ex arce mea Brocoviensi die secunda Novembris, Anno Domini 1633.

(XCV.) Literae STANISLAI LUBIENSKII, Episcopi Plocensis, ad ANNIBALEM BENTIFOLUM, utriusque signaturae in curia Romana Referendarium, quibus ipsi Moschos ad incitas mox redaclum iri, Turcicum vero bellum summa cum gentis Polonicae laude et emolumento confectum esse refert, 1633.

AD Smolenscum feliciter hactenus Serenissimus Rex noster rem gerit, hostem in castris delitescentem, et ab arce Smolensci longe rejectum, atcta obsidione cinctum tenet, quem magnis affectum cladibus, spes est brevi ad summas angustias redactum iri. Turcarum impii conatus in irritum reciderunt, admoverant ii finibus Regni grandem exercitum, imo fines transgressi castra castris opposuerant. Nostris Stanislaus Koniecpolius (quem dum Cracoviae esses, vidisti) Turcis Abbati Bassa summo cum imperio praeerat, olim Turcarum Imperatoris hostis et rebellis, nunc abolendae quasi perfidiae studiosus, et nomini Christiano infestus. Multa ille animo conceperat, sed imprimis absente Serenissimo Rege Nostro et bellum Moschoviticum gerente, Provincias Turcico Imperiovicinas et opportunas se expugnaturum, et intra fines Regni hybernaturum. Fesellit eum impia spes, nam semel collatis cum nostro exercitu signis, acceptaque ingenti clade, cum videret irritatis Nostrorum animis se tuto domum regredi non posse, nisi pace constituta, eas a supremo belli Duce latas conditiones impetravit et accepit, quas ille ex Regiae et Reipublicae Polonae dignitate tulit, et nullo damno illato magna parte exercitus sui amissa domum inglorius rediit. Bellum, quod hic gerimus, pium et Christianum est: omnis quae Tarcarum, Schismaticorum

et Haereticorum nomine continetui pestis, crudeli conspiratione Nos petit, huic Regno ideo infesta, ut eo exciso triumphet impietas. Sed Serenissimi Imperatoris et Serenissimi Regis Nostri felices suceessus, mirum est, quantum animi bonis omnibus addant et universum septentrionem exhilarent. Si quis in uiversum rem expenderit, ab hac parte salutem Reipublicae Catholicae dependere fatebitur; quae bella intra viscera Christianorum Regnorum geruntur, ea civilia jure dixero. Illustrissimae Dominationi Vestrae felicem futuri proximi anni successum ex animo opto meaque obsequia defero. Plociae Calendis Decembris Anno 1633.

(XCVI.) Literae GVIDONIS CARDINALIS BENTIVOLI, ad STANISLAUM LUBIENSKIUM, Episcopum Plocensem, quibus, multa sibi Patres Soc Jesu, natiane Polonos, de benevolenti ipsius, quo se prosequeretur affectu, retulisse, indeque se commovisse, ut ei opuscula sua in sinceri quotidianisque officiis continuandi amoris tsseram transmitteret, nuntiat, 1634. Gvido Cardinalis Bentivolus, Stanislao Lubienski Episcopi Plocensi. Plociam

VEnerunt ad me postremis hisce diebus Reverendi Patres Premislaus Radnicki et Joannes Jamielkouski, e Societate Jesu, Poloni, Procuratores, multaque diserte narrarunt de benevolentissimo

affectu, quo me tua Dominatio illustrissima prosequirur. Id vero tam jucundum auribus meis accidit, quam alte cordi insedit huic singularis amoris significationi aliqua ex parte respondere. Quare cum nihil aptius in praesentia suppetat, quam mea recens edita opuscula Italice claborata, haec ad te statim per eosdem Patres deferenda curavi, ut si non facunde saltem ingenue amorem meum in te eloquentissimum Praesulem testarentur. Tribus illa voluminibus comprehensa videbis. Relationes primum continet, quas dum Intemuntii Pontificii munus obirem in Belgio confeci. Alterum selectas Epistolas; quae quoniam sparsim ubique non sine erroribus vagabantur, eas in ordinem coactas, in publicum dare permisi. Tertium vero memorabile bellum id persequitur, quod aeque omnium nationum arma ac ingenia lacessivit. A me nominatim haud alienus ejusmodi labor videbatur, ut qui in Belgicis Provinciis desudaverim juvenis, in iisdem jam ad senium vergens exercerer, atque ita Belgicum solum, quod et mihi affinitate conjunctorum ibidem bellantium ac obeuntium sanguinem, meumque sudorem olim biberat mea nunc etiam atramenta sorberet. Hae magnum meae lucubrationes fructum referent, si a Tua Dominatione illustris sima, quaequae, non solum in Polonia, verum etiam in Europa fere universa tantam eloquentiae ac doctrinae famam collegit, libenti animo excipiantur: quae eo magis benevoientiae tuae calorem reqiurunt, quo in rigidum istud severumque Poloniae caelum ab eo vestium ornatu, quem ego requirerem, nudae proficiscuntur. Et quoniam nunciarum mihi est,

Dominationem tuam illustrissimam contexere Polonicam Historiam, hinc quotidie magis apparebit, Poloniam iis florere ingeniis, quae et egregie faciant scribenda et fortiter facta scribant. Deum orabo, ut sicuti tanto argumento parem scriptorem selegit, ita eidem vitae diuturnitatem incolumitatemque sufficiat, quo suis laboribus Christianae Reipublicae majorem in modum possit prodesse. Interea Illustrissimae Dominationis Tuae commodis officia mea semper spondeo fore paratissima. Romae 18. Calendis Januarii Anno millesimo sexcentesimo trigesimoquarto.

(XCVII.) Responsoriae STANISLAI LUBIENSKII, Episiopi Plocensis, ad GVIDONIS CARDINALIS BENTIVOLI praeinsertas Literas, 1684. Gvidoni Cardinali Bentivolo, Stanislaus Lubienski Episcopus Plocensis. Romam

PErvenerunt tandem ad manus meas literae Eminentiae Vestrae Decimo octavo Calendis Januarii datae, longum sane et diuturnum itineris ac temporis passae dispendium; elegantes illae quidem graves et prudentiam longo rerum usu quaesitam Spirantes. Iis vero sincerae benevolentiae tinctae coloribus, ut tanti viri, qualem Eminentiam Vestram orbis Christianus et aestimat, et admiratur animum heroicum repraesentent. Acceperam paulo ante, tria monumentorum Eminentiae Vestrae volumina, quibus dum obitae a se functionis seriem exequitur

non desidem vel negligentem se in gravissimis Ecclesiasticis legationibus suisse ostendit. Tumultuantis Galliae sanguineas caedes, diutumum in Belgio armorum strepitum, varias multorum Regnorum vices, leget et agnoscet, auctore Eminentia Vestra, posteritas, et tanti non ingrata beneficii Cardinalem Bentivolum non solum magnis ortum Principibus, verum etiam praeclaris ingenii dotibus summum decus meruisse fatebitur. De me quid dicam? pudet me tantarum laudum, quibus me Eminentia Vestra onerat; Ora haec septem subjecta Trioni longe remota a Parnasso rigent et frigent, ingenia nihil grande moliri vel inpublicum proferre audent: Et nescio an uspiam minus grato animo, quam hic, si quis verum dixerit aut scripserit, excipiatur. Nempe liberi populi est laudari magis quam argui: olim quoque sui temporis res gestas attrectare, et nondum expiatis uncta cruoribus arma, vitia, ludusque fortunae, Principum odia et amicitias privato contexere judicio, semper habitum periculosae plenum opus aleae. Qvae res me quoque aliud conantem deterruit, ne quid tale aggrederer, quod non solum supra vires et ingenium meum esset, verum etiam grandi me sine fructu invidia conficeret. Non deerunt nec desunt audaciores alii, qui sui temporis res gestas component: me vita functo inter monumenta mea fortassis tale reperietur, quo eorum studium adjuvari possit. Caeterum quibusvis res ab aliis actas memoraturis Eminentiae Vestrae Opera scribendae Historiae absolutissimum exemplar erunt, nunc mihi, quia tua et a te missia eximiae erga me

benevolentiae Tuae sunt argumentum permagni semper mihi aestimandum. Diutissime vive, Eminentissime Domine, religiosissimisque ac magnis votis potiaris. Pultoviae 10. Junii Anno 1634.

(XCIIX.) Literae STANISLAI LUBIENSKII, Episcopi Plocensis, ad ANNIBALEM BENTIVOLUM, utriusque Signaturae, Referendarium, cui Moscos malleum et incudem inter positos componendae pacis desiderium prae se ferre, atque Poloniae novia Tunis belli periculum imminere exponit, 1634. Annibali Bentivolo, utriusque signaturae Referendario, Stanislaus Lubienski Episcopus Plocensis. Romam.

SUscepti contra Moschos a Serenissimo Rege Nostro belli initia, quam secunda, quamque selicia fuerint, tribus ni fallor epistoris, Vir clarissime, significaveram; in quibus intellexisti exutum castris hostem, fusum fugatumque et a Smolensco rejectum, castrisque intra quae se receperat, exercitura Regiae Majestatis admotum, ac Moschovitas miro stratagemate nuper obsessiores arcta cinctos obsidione. Haec adinitium mensis Octobris gesta, quae deinceps accesserint, paucis attingam. Hostis in spem advenientis subsidii ita intra munimenta se tenebat, ut nunquam copiam pugnae (nisi aliquoties furtive) dare vellet. Magna ex parte tormentis res gesta, majori hostium, quam nostrorum exitio; omnia itinera, omnes vias prae cluserat Regia Majestas, ne Nostris vel lignandi vel pabulandi

causa egredi posset. Ea re etsi hosti frenum injectum videretur, nihil tamen insigne effectum; nam cum per quatuor circiter menses superbe hanc obsidionem Moschi sustinerent, novumque exercitum, quem missum iri crediderant, praestolarentur, nullas pacis honestae conditiones offerri sibi passi sunt. Id cum videret Regia Majestas, partem justam exercitus in ipsa Moschoviae penetralia, Ducibus Kazanovio et Gaszevio immisit, ut et, si quae hosti venirent subsidia, averterent, et ipsi Moschoviae Metropoli, belli terrorem ostentarent. Successit ea expeditio feliciter, vidit ipsemet supremus Moschoviae Dux late collucentes ignes, sensit gemitum subditorum suorum, nee tamen tantum vel animi, vel virium habuit, ut suam suorumque salutem armis tueri et in apertum prodire auderet. Jam ii quoque, quia Rege obsidebantur, multum de pertinacia remitte recoeperunt; fortiter quidem a munitionibus suis saepius Nostros rejecerant, tutique, ingenti vallo septi, videbantur, si sola deesset, expugnat quae cuncta, fames, hac pressi sub finem demum Januarii velle se de pace agere ostenderunt. Nihil amplius quidem est quod perscribam, sed satis felicitatis haberemus, si hoc bello hoc tantum consequeremur, ut diminuta hostis superbia eum ad justas pacis conditiones adduceremus et a societate Haereticorum, quorum ingentibus auxiliis insolescebat, segregaremus. Existimo te non latere, quam late pateat amplissimus ille Septentrionis recessus, quantum Moschovia opibus polleat, et si homines ii, alioquin barbari et rudes tali disciplina militari, ut hoc quadrienio

factum est, imbuerentur, mirum quantum ad perniciem Orbis Christiani valerent. Nihil illi aliud de Catholicis sentiunt, nisi eos esse impios et Turcis et Paganis deteriores, locum quem Catholicus tetigerit, tanquam immundum verrunt et eluunt, et omnem consuetudinem Catholicorum aversantur. Notum est proxima aestate eorum pecunia Bassam Silistriensem auctoratum, ingentem exercitum finibus Regni Nostri admovisse, Hollandos, Svecos, Anglos ab iis foveri, et in odium Catholicorum conduci, pecunia item juvari; denique id unum in votis habere, ut nomen Catholicum Romanum penitus extinguant, et suum schisma vel potius manifestam haeresin stabiliant. Sed ad tractationem pacis redeo, quam sinceriori fide eos suscepturos demissiores jam illorum animi spondent, et nos iis potius, quam diuturno et difficili bello pacem confici cupimus Nam cum proxime futura aestate ictae cum Svecis induciae exeant, hujus periculi maxima ratio erit Nobis habenda. Neque cum ipsis Turcis certa pax, nam etsi praeterita aestate divina pene virtute Stanislai Koniecpolii, Castellani Cracoviensis, ita repressi sint, ut magna parte exercitus amissa regredi turpiter coacti fuerint, tamen hac, ut illi vocant, contumelia provocati, maxime si a Persarum Rege otium habuerint, arma et bellum spirare videntur. Caesaris quoque non satis secunda in Germania fortuna, Nobis ut mature caveamus, nos admonet. Brevi me feliciora Illustrissimae Dominationi Vestrae significaturum auguror; si votis Nostris Deus annuerit, quem supplices precamur,

ut Serenissimi Regis Nostri pro fide catholica susceptos conatus secundet felicitetque. Sed quid hoc est? in omnium pene Regum Aulis sacra fulsit purpura, Illustrissimus Honoratus Noster hoc honore dignus, cur in alio censu, et hujus sortis expers? in re non multum ad me pertinente, nolo esse curiosus, quanquam magni istius viri causa valde cupio et Tibi, Illustrissime Domine, felicissima quaeque. Plociae 5. Febr. Anno 1634.

(XCIX.) Literae STANISLAI LUBlENSKII, Episcopi Plocensis, ad JOANNEM GEMBICIUM, Secretarium Regium, quibus in illum inve bitur, qui Regi belli in ulteriores Moscoviae fines proferendi autor extiterit, et vehementer opiat, ut omnibus quam primum inpatriam vel victoribus, aut pacis saltem tutae et honestae vindicibus redire liceat, 1634. Joanni Gembicio, Secretario Regio, Stanislaus Lubienski Episcopus Plocensis. in Moschoviam.

MAle sit barbarae et aeterno gelu damnatae genti, quae vobis tantum facessit negotium. Hoc unum nempe deerat, ut Serenissimus Rex devio et invio itinere in ipsa Moschoviae penetralia protruderetur. Quisquis hujus auctor fuit consilii velim, ut ipsum tantum, et non eum, cujus salute nostra salus continetur, poeniteat. Tam immensos septemtrionis recessus petere, vel voto saltem ad subjugandam illam barbariem adspirare, nunquam majoribus Nostris visum. Nam tanta moles

coerceri, aut in ordinem redigi ut possit, vix unquam sperandum est. Praeclare Nobiscum ageretur, si id, quod jam a Nobis avulsum fuit, vindicaremus, et ostentatione armorum ac terrore belli metuque hostem vagum in pace contineremus. Doleo vehementer, te tot incommodis bellici itineris affici: Nam etsi animo fere nobili ea te ferre video, tamen virtutem ipsam interdum ingenti labore labefactari necesse est. Quanquam te jam rude donatum et inter veteranos relatum obduruisse ad ista ferenda mala, non temere suspicor, nec te terreri vel tubarum sono, vel strepitu tympani, ad cujus signum melius, quam olim ad Galli cantum, somnum capere assuevisti, nec jam exhorescis cum

Notae tibi sunt artes bellandi, scis, quo loco tutius consistere, quo progredi, quo regredi, vel si interdum, turbaris ordinibus, adversi quid immineat, quo te mature recipere debeas. Jam te nunc mihi fingo, posteaquam ad Nos redieris militari fastu tua praeclara facinora Nobis referentem, militaria praemia ostentantem, thesauris e praeda captis tumentem; quibus sine caede et sanguine te potitum nos mirati gratulabimur, praemia decernemus. Ego curandae valetudinis causa hic per aliquot dies subsistam, nec multum a Vestra conditione mea nunc abest; sudas tu in agrame, ego in lecto; tu saepe esuris et litis; ego fere semper; cibis iis uteris, quos ex castrensi penu habere potest, ego iis, quos in pharmacopolio paratos

porrigit medicus; tibi hostilia tela, mihi chirurgi nianus sanguinem elicit. Sed satis est tot lusisse verbis, illud unum in votis est eritque semper, ut vos parta victoria, vel saltem composita pace, reduces osculo et amplexu excipiamus. Commendo me gratiae et amori tuo. Datum Thorunii 10. Maji Anno Domini 1634.

(C.) literae STANISLAI LUBIENSKII, Episcopi Plocensis, ad HONORATUM VICECOMITEM, Archiepiscopum Larissenum, cui quid Polonis circa pacem cum Moschis ineundam sperandum, quidve a Turcis metuendum sit, exponit, 1634. Honorato Vicecomiti, Archiepiscopo Larisseno, Nuntio Apostolico, Stanislaus Lubienski Episcopus Plocensis. Varsaviam.

ESt cur in meliorem spem veniamus prosperioris successus, et aliquando tandem, amotis istis, quae impendent, calamitatibus ad portum salutis fluctuantem Reipublicae navem nos reducturos, cum sanctissimus Dominus noster indictis supplicationibus ad conciliandam divinam opem Nos invitet, Foeda et ignobilia bella dici ea possunt, quae in Europa Regum ambitio, et insana regnandi libido commovet. Eos, qui talia gerunt, qui Christiano sanguine Christiano imbuunt gladios, sera malae ambitionis merito accusabit posteritas. Ecce nunc novus apparet hostis, non ille solum petit Poloniam, non Nostris tantum imminet cerviribus, per Nostrum latus, per interitum Septemtrionis

religionem Christianam extinctumit. Gravi oppressi somno dormire videntur Christiani Principes, ruit paries, qui hactenus per quadringentos annos obstitit, ne universa Europa in Turcicam iret servitutem, ne nomen Christianum deleretur, ne crux Christi ludibrio esset barbaris. Haec vident et fortassis rident vicini nostri, summi et prae cipui Christianorum Principes mutuis inter se certantdissidus, si Nos perierimus rati aliquid virium sibi accessurum. Minime dubitamus, quod si haec, quae summum exitium nobis minantur, nota fuissent supremo Ecclesiae Praesidi; illum pro sua erga omnes pietate declaraturum fuisse, curae sibi esse salutem hujus Sarmatici Regni. Ejus nominis Urbanus secundus quid non egit, ut Mahumetanos possessione sanctae terrae dejiceret? id sane essecit, ut sub Godefrido Bullionio Hierosolyma in potestatem Christianorum rediret: Iidem fuerunt conatus Urbani Quarti, sed impares successus. Gregorii Decimi servens ille zelus, illa ejusdem adhuc in Palaestina versaretur et esset electus summus Pontifex concio plena boni desiderii ad milites sacri belli habita: Si oblitus tui fuero Hierusalem, oblivioni detur dextera mea. Adhaereat lingua faucibusmeis, si in principio laetitiae meae non meminero tui, mirum quantum afficit animum commovetque. Respondebant quidem promissis facta, sed dum Concilium Lugdunense ejus rei causa coactum promovet, in ipso praeclarissimi conatus exordio vivere desiit. Bonifacius Octavus, si pereunti in Syria religioni Christianae manum porrexisset, fortassis non tam funesto fato concidisset.

Exciderat ea quoque ex reliquorum Pontificum mente cura, donec duo Pii, Secundus et quintus, divino afflati numine tantam rem ad se pertinere censuissent. Ille quidem dum in portu Anconitano bellum molitur, vivere desiit, nec aninium, sed vires sibi defuisse, ostendit: hic suis precibus obtenta ad Naupactum victoria coelum meruit. Utinam tandem aliquando Christiani Principes expergiscantur, et conjuncta arma in communem religionis hostem vertant, verius et gloriosius triumphaturi. Ego interim humillima obse quia mea Illustrissimae Dominationi Vestrae desero. Plociae 21. Maji Anno Domini 1634.

(CI.) Literae GUIDONIS CARDINALIS BENTIVOLI, ad STANLSLAUM LURIENSKLUM, Episcopum Plocensem, quibus mavortiam Regis et militum Poloniae virtutem il lustri mactat elogio, 1634. Guido Cardinalis Bentivolus, Stanislao Lubienski Episcopo Plocensi. Plociam.

SPes Nostras, quas in obsidione Smolensci Polonorum et Catholici nominis holtes Moschi pene praeciderant, Potentissimus ac Invictissimus Poloniae Rex, reportata de iis insigni victoria, mirisice erexit: ad suos enim pedes prostrata vidit ea barbarorum arma, quae ipsi in Nostram perniciem sumserant. Persuaserat sibi immanis eorum furor, ab aeterno frigore, quo plagae, in quibus ancipiti eventu tam diu certatum est, rigent, quando

etiam hostilis rabies defecisset nostras copias profligatum iri. Verumtamen fortissimi bellatores Poloni, tanquam certissima coeli fulmina, immissis in hostilia castra incendiis, ostenderunt, se eos esse, qui etiam in medio nivium horrore, pro vindicandis Deo et Regi suo illatis injuriis inflammarentur. Imo vero ipse dignissimus immortalitate Rex suo docuit exemplo, nullum validius incitamentum proponi militibus posse, ad labores ac belli taedia inconcusso animo toleranda, quam si ipsa Majestas Regia communis periculi et conscia et particeps in castris armata versetur. Jam praesagit animus a bellicosissimo hoc Heroe ipsius quoque Germaniae jam pene eversae calamitatibus subventum iri. Et quidem intentatas Turcarum minas haud pertimescet Vladislaus Rex, cum vel antequam Regni Coronam capesseret, Ottomannicam Lunam aut inobscuraverit, aut cruentaverit, ac profecto existimandum sit, nunquam tanti Regis nomen holtes audire, quin eorum corda pavore pulsentur. Quae vero sit Romae in hisce rerum sive benegestarum nuntiis, sive melius gerendarum auspiciis conjectura, facile Dominatio tua Illustrissima asse qui poterit; videt enim in Catholici Orbis Septentrionalibus confiniis palmas enasci ac lauros, religiosissimi Regis ac fortissimorum militum sudoribus irrigatas, videt ab armato illo sceptro se protegi, quod neque barbarorum viribus infringi, neque schisinaticorum conspiratione labefactari potest. Magna autem hinc seges enascitur exercendae tuae. Dominationis Illustrissimae

eloqueritiae, ut immortalitati egregia tam bellicosi Principis gesta tradas. Sane praeclara Regum facinora, nisi optimorum, hoc est tui similium immortales calamos nanciscantur, intereunt ac in ipso ortu moriuntur. Nunc epistolas expecto et tuo et publico nomine scriptas; eas praecipue, quas dum Regiae Cancellariae summa cum potestate praeesses, composuisti; in iisdem enim tum clarissimi ingenii tui, tum rerum sub sigismundo Tertio Rege gloriosissime gestarum imaginem contemplabor, meaque scripta ad eorum normam examinabo. Neque enim lucubrationibus mers eas laudes tribuere audeo, quas tua Dominatio Illustrissima in easdem liberalissime congessit, licet hunc fructum a tua commendatione retulisse me fateor, quod cum sapientissimum judicium tuum improbare non possim, de iis haud timide sentiam. Qui vero deinceps rerum status, tum ad bellum, tum ad pacem spectantium in hac tanta locorum distantia sequetur, Tua Dominatio Illustrissima pro singulari sua humanitare, quaeso, significet. Interea Deum orabo, ut invictissimum Regem Vestrum quotidio magis provehat, eamque mentem caeteris Regibus impertiat, ut exemplum illius imitantes, ad rem Christianam firmandam et ad hostes illius compescendos, animum adjiciant: eundemque Deum etiam atque etiam obsecrabo, ut Tuam Dominationem Illustrissimam quam diutissime sospitet Romae Idibus Julii Anno 1634.

(CII.) Literae STANISLAI LUBIENSKII, Episcopi Plocensis, ad GUIDONEM CARDINALEM BENTlVOLUM, quibus ipsi, Regem, confecto summa cum laude bello Moscovitico, quotidie expectari, eum vero intra Walathiae Limites novam parandae gloriae occasionem eperiri, nuntiat, 1634. Guidoni Cardinali Bentivolo, Stanislaus Lubienski Episcopus Plocensis. Romam.

COnfecto bello Moschovitico, paceque perpetua cum ea gente, cum qua et Majores Nostri per aliquot secula, et Nos ancipiti eventu, diu armis decertavimus, constituta, redeuntem Serenissimum Regem Nostrum magno desiderio expectamus; visuri mox victorem et domitorem late per Asiam et Europam diffusi Septemtrionis, exosculaturi illam dexteram, quae in Moschovia non solum Moschos, sed omnes qui in exitium nominis Poloni conspiraverant, Anglos, Gallos, Svecos et Hollandos, Moschovitarum aere auctoratos, et erudelissimi in Nos odii socios, prope uno ictu concidit, et leges deditionis acceptare coegit. Feliciorem hujus belli eventum vix optare potuimus: minus quam intra unius anni decursum, exercitus hostilis ingens, vel caede vel fame periit, soluta Smolensci obsidione, longe lateque pervastata Moschovia, amplissimis Provinciis et ditionibus recuperatis, et cum hoste perpetua pax est constituta, et is ne amplius cum hostibus Nostris

in perniciem Reipublicae Polonae conspirare possit, nova forma foederis obstrictus est. Hoc tantum opus tam brevi tempore confici posse nemo speraverat, nisi nobis auxilium venisset ex alto, quod sane Nobis adfuisse gratis animis profitemur, et supremo numini tantum beneficium acceptum ferimus. Serenissimus Rex Noster hujus belli Dux et auctor, idemque tanti parti decoris sine socio assertor, dici et aestimari debet. Ipse primus erat ad capessendum, ad stringenda in hostem arma, ad objiciendum Regium caput hostium telis, postremus ad capiendam quietem, ad indulgendum aliquid valetudini suae, quam simul cum sanguine Patriae impendere paratum se esse saepius ostendit. Nunc victor jam redit longe majus et periculosius gesturus bellum, cum Turcarum Imperator Orientis universas vires finibus Nostris admoveat; Serenissimus quidem Rex Comitia Regni, quae sine illo obiri non possunt, prius expedire cogitat, interim tamen magnam partem exercitus, qui in Moschovia stipendia meruerat, contra hostem Christiani nominis vertit: quanquam veremur, ne hostis celeritate sua haec subsidia ex Moschovia venientia praeveniat. Speramus tamen, multum superbo illius animo decessurum, posteaquam intellexerit Regiam Majestatem feliciter confecto bello Moschovitico, intra fines Regni esse. Nec desunt, qui in tanto periculo gratuitam militiam professi, integris in eam rem prosusis patrimoniis, justo exercitu, Duce Stanislao Koniecpolskio, supremo copiarum Regni, ut hic vocant, Capitaneo,

hosti sese opponere parati, ejusque tardare conatus, donec ex toto Regno submissa subsidia periclitanti Patriae ferant opem. Sed haec omnia in manu Dei sunt, cujus permissu saepe in discrimen Nos adduci, semper tamen singulari ope ipsius nos ab interitu vindicari ultro agnoscimus. Sed quid deinceps contigerit Eminentiae Vestrae significare non gravabor, si modo intellexero, hoc genus officii mei illi non ingratum esse. Humillima mea obsequia et submissam servitutem Eminentiae Vestrae defero. Pultoviae 16, Cal. Julii Anno 1634.

(CIII.) Responsoriae GUIDONIS CARDIN ALIS BENTIVOLI, ad praeinsertas STANISLAI LUBIENSKII, Episcopi Placensis, Literas, 1634. Guido Cardinalis Bentivolus, Stanislao Lubienski Episcopo Plocensi.

TUae mihi literae et quid invicta Polonorum Natio armis id temporis possit, et quid ingenio, declararunt: neque enim minus potentissimi Regis virtus in tuae eloquentiae, quam in militarium gladiorum splendore collucet. Video in septemtrionali isto Christiani Orbis confinio ad bellum omnia esse inclinata, sed non propterea animis despondendum esse, cum extremum hoc latus aegide adamantina, enseque coelesti, hoc est invictissimo Rege spectemus armatum. Neque minantes Turcarum legiones, Vladislao invicto

Regi terrorem incutere potuerunt, qui olim adolescens, neque adhuc sceptri potitus innumeras Ottomannorum acies cum ipso Imperatore perterrefacto in turpissimam fugam conjecit, et alias bellicosissimo hoc heroe copias Domini ducente Poloniae nives Asiaticorum sanguine tepuerunt, interque frigidi istius axis rigorem, Orientis armati populi flammae extinctae conciderunt. Quamvis hoc tempore ulterius spem Nostram protendere debeamus: sese enim admirabilem adeo Numinis divini potentia in Germania ostendit, ut existimemus in Poloniam quoque tam laeta felicitatis auspicia extendi: Jam enim sub Norlinga uno praelio numerosus Svecorum exercitus profligatus est, quam perniciosissima Hydra, quae omnia devoratura videbatur, alterum caput amisit. Quid amplius restat, nisi ut penitus exscindatur, ac demum conjunctis viribus Catholici Principes armorum tempestatem in coramunem omnium hostem convertant? id ita futurum confidimus optamusque. Sed interea, ut imminentia pericula amoveantur, precibus apud Deum sedulo agendum est, ac obsecrationibus impetrandum, ut Serenissimus Polonorum Rex non solum hostilibus viribus resistat, sed etiam recuperet, ac imperio suo adjungat ea, quae Regiae Coronae immanissimae gentes ademerunt. Deus immittat hanc mentem Principibus ac populis, ut ad barbaricam audaciam, quae cedentibus instat, instantibus cedere consuevit, frangendam conspirent. Dominationem tuam Illustrissimam Deus diutissime servet incolumem. Romae Calendis Octobris Anno 1635.

(CIV.) Breve URBANI PAPAE. IIX. ad JOANNEM, Archiepiscopum Gnesnensem, quo eum laudat, quod lectionem S. Coditis in Polonicum idioma translati, publico edicto vetuerit 1634. Urbanus Papa VIII.

VEnerabilis Frater salutem et benedictionem Apostolicam. Quod Fraternitas Tua, Biblia Sacra in Polonicam linguam ab Haereticis conversa, et Anno 1633. in Andreae Huneseldi Officina, Gedani, impressa, edicto vetuit legere, rem praestitit sedulo et constanti animarum Pastore dignissimam, et nostrae, ac bonorum opinioni, quae jam pridem apud omnes percrebuit, egregie satisfecit. Gaudemus eam ob rem pluribus nominibus, inter quae illud postremum non est, quod caeteri Episcopi, quibus assidua cum Catholicae fidei hostibus estconcertatio, tam praeclaro Fraternitatis Tuae exemplo excitati atque erecti, quae muneris sui erunt, fidentius ac fortius adversus illos obire non pertimescent. Ita divina Clementia Tuos atque eorum conatus ad felicem exitum perducat, et hoc promeritum, uberi suorum donorum collatione, remuneretur. Fraternitati Tuae, peramanter benedicimus. Datum Romae apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris die 29. Julii 1634. Anno Pontificatus nostri 11.

(CV.) Literae STANISLAI LUBIENSKII, Episcopi Plocensis, ad GVIDONEM CARDINALEM BENTIVOLUM, quibus ipsi Turcam ad solam adventantis Uladislai IV. famam fluctuare et incertum consilii haerere, num ambiguo marte decertare, aut ad pacatiora redire media consultius sit, recenset, 1634. Gividoni Cardinali Bentivolo, Stanislaus Lubienski Episcopus Plocensis. Romam.

SI quod unquam tempus fuit ad refraenandos conatus frangendamque Turcicam potentiam opportunum, hoc illud nunc est, cum tantarum virium Tyrannus tantis in campum productis copiis, tanto bellico instructus apparatu, ad famam solum venientis Serenissimi Regis Nostri haeret, et incertus consilii, quod suscepturus sit, ferocem animum metu perstrictum ad pacis studium flectit. Si prisci illi Heroes Europaei, quos pietas et religionis Christianae asserendae amor, ad exscindendam pestem istam Mahometicam saepius armare consueverat, viverent, haud dubio non paterentur tam praeclaram rei gerendae occasionem sibi eripi. Gallia olim talium virorum ferax et tantae laudis cupida, aeternum sibi nomen felicissimis contra Christiani Nominis hostes expeditionibus paraverat; nunc

videntur omnes Christiani Principes velle unius Regni Poloniae periculo experiri, quantum Turcarum Imperator armis possit; quasi vero Nobis pereuntibus, caeteris salutis et incolumitatis aliqua spes affulgeret. Itaque nullus nobis imputaverit, si cum nemo Christianorum Principum socialia Nobiscum jungit arma, si, quod magis deplorandum est, Christiani a Christianis oppugnamur, si quorundam persuasione ad invadendos Nos Turca ipse accenditur, si denique nemo ex Regibus Christianis se commovet, nos quoque rebus Nostris aliter consulere cogamur. Hoc ipso anno arma Nobis paranda sunt, quae Svecis opponamus, cum quibus pactae exeunt induciae, nec spes est prorogandae pacis, namque sastu haeretico tumens is hostis, indignas dignitate Regia et Regno poscit conditiones. Interim dispicimus, quis moti contra Nos Orientis eventus erit: Nam utrum sincere is hostis pacem offerat, an vero longioribus induciis bellum nobis facere cogitet, ut fatiget, non immerito ambigitur. Id Serenissimus Rex obviam imminenti periculo, victoremque Septentrionis se duce exercitum ducit in hostem, cum alias tum praeterito autumno suis auspiciis a Stanislao Koniecpolio, supremo Exercituum Regni praefecto, viro tuendae Patriae nato, repressum et a finibus Regni gloriose fortiterque rejectum. Etenim bellum, quod prosequitur, anno superiore coepit, sive aere Moschovitico conductus, ad aventendum inde illatum a Serenissimo Rege bellum; sive immani illa, qua majores ejus arserunt regnandi incensus cupiditate, quam post occupatam Asiam, Africam et florentissimam Europae

partem huc saepius prolatandi Imperii causa, sed frustra Dei bonitate, vertit. Inde Nobis crebra cum illo pro Deo et religione bella hactenus sine quovis aliorum Principum, solo coelesti auxilio, gesta, quod Deus Nobis continuare velit, uti eum toto corde oramus. Sed ego privatis rebus diu moror gravissimas cogitationes Eminentiae Vestrae, sisto igitur calamum, Deum precatus, ut Eminentiam Vestram diu servet incolumem. Cui humilissimam meam servitutem perpetuo nexu addico consecroque. Varsaviae 4. Nonas Septembris 1634.

(CVI.) Responsoriae GVIDONIS CARDINALIS BENTIVOLI, ad praecedentes STANISLALI LUBIENSKII, Episcopi Plocensis, literas, encomia Vladislai IV, Regis, rerum gerendarum fortuna clarissimi, continentes, 1634 Gvido Cardinalis Bentivolus, Stanislao Lubienski Episcopo Plocensi. Plociam.

TAnta est invictissimi Regis Poloniae virtus atque felicitas, ut vel sola ipsius in hostem venientis fama innumerae immanissimi Tyranni copiae metu perstrictae haereant, atque ab intentatis minis ad inexpectata pacis consilia deflectant. Scilicet palam hinc est, quid conjunctae Catholicorum Principum vires ad conterendum teterrimae belluae potentiam valerent, si vel unius Regis, quique positum habet non in ipsis Christianae ditionis praecordiis,

sed finibus Regnum, eximium robur tantum potest, ut terrorem illis incutiat, qui paulo ante universum perterrefacere posse videbantur. Sapientissimo proinde consilio Invictissimum Heroem, Vladislaum Quartum in extremis Catholici Orbis finibus collocavit Deus, nimirum ut fidum fortemque excubitorem illum ejus Regni haberet, in cujus unius incolumitate universae Christianae Reipublicae salus consistit. Mirabunda se licet ostentet Otomannica potentia, ingentibus Tartarorum agminibus succincta, adjungant sese illi Transylvanicae, Moldavicae et Valachicae copiae, conspiret cum Machometica rabie armatus Haereticorum furor, animo propterea fortissimus Rex non cadet; qui fugare, non fugere Turcas ab ineunte aetate didicit, quique in suis expeditionibus omnia non tam politia quam prudentia, quam sacris legibus ac vera religione definit: Hac Magistra Duceque Constantinos ac Theodosios maximus iste bellator, non minus victoriis, quam pietate in se renovabit, quos prosperis successibus innumerisque victoriis Exercituum Dominus beavit; sed ne longior sim, Tuae Dominationis Illustrissimae sententiarumque luminibus exornatae, mirifice omnium animos oblectare possint, modeste tamen verentur, ne mihi legenti molestiam afferant. Quod reliquum est tanto Regi ad coepta strenue promovenda vires a Deo precor, Tuaeque Dominationi Illustrissi mae diuturnam incolumitatem. Datum Romae 12. Calend. Novembr. Anno 1634.

(CVII.) Literae STANISLAI LUBIENSKII, Episcopi Plocensis, ad GVIDONEM CARDINALEM BENTIVOLUM, cui Alexandrum, fratrem Regium, praematura morte extinctum esse refert, 1634. Gvidoni Cardinali Bentivolo, Stanislaus Lubienski, Episcopus Plocensis. Romam.

CUm post tot partas victorias Serenissimo Regi Nostro merito gratularemur, atque in spem felicioris successus veniremus, interecepit vota et desideria Nostra fatalis et acerbus casus, qui Nos immatura moret Serenissimi Principis Alexandri vehementer perculit, et summo affecit dolore. Ipsius Naturae Imperio gemimus, ob amissum Principem bono publico natum. Dolet Serenissimus Rex Noster vehementer ereptum sibi fratrem amantissimum; deflemus et Nos lachrymisque ei parentamus, quem si diutius fata servassent, virtus quoque ad magna quaevis suscipienda prospero successu duxisset. Non dubito, quin et sanctissimus Dominus Noster Regium Juvenem nuper a se visum tam cito vita excessisse vehementer doleat, et Eminentia Vestra suas Nobiscum conjungat lachrymas. Literas Eminentiae Vestrae undecimo calendas Novembris datas accepi, ingentes laudes, quibus Eminentia Vestra Regiam Majestatem merito extollit, complectentes. Laetamur et Nos Principis purpurei Senatus encomio, a quo nihil laudari potest, nisi laude dignum. Servet tantum Deus Serenissimum

Regem Nostrum, vovemus et spondemus eum semper Ecclesiae Catholicae auxilio et subsidio fore. Cum Svecis nihil adhuc certi constitutum habemus, nec illi hucusque aliquam significationem dederunt, pacemne an bellum malint. Caeterum is nunc Poloniae res moderatur, qui, quicquid dederint, accipiet. Humillima mea obsequia defero Eminentiae Vestrae. Datum Pultoviae duodecima Decembris, Anno millesimo sexcentisimo trigesimo quarto.

(CVIII.) Literae CHRISTINAE, Svecorum Reginae, ad FRIDERICUM, Archiepiscopum Bremensem, quibus jam a se transactionis Stadensis ratificationem, curante Salvio, ipsi transmitti refert, et aditae Archipraesularis dignitatis honorem gratulatur, 1637. Illustrissime et Reverendissime Princeps, Consanguinee et Amice charissime.

EOrum, quae praeterito anno inter Nostros Dilectionisque Vestrae Commissarios, ratione Archiet Episcopatuum Bremensis ac Verdensis Stadae transacta fuerunt, ratificationem, tempestivius ad Dilectionem Vestram expedivissemus, nisi longinquioris itineris, hyberno praesertim tempore, incommoda hoc disuasissent, nullumque praestitis iis, quae nomine Nostro exequi debebant, in mora periculum superesse existimamus: data autem meliori ac tutiori nunc occasione eandem ad nobilem ac magnificum, nobis sincere fidelem Consiliarium,

Dominum Joannem Salvium, transmisimus, qui eam Dilectioni Vestrae tradi curet, nec non de aliis negotiis, commune concernentibus cum Dilectione Vestra confidenter communicet. Ac nunc hisce diebus intelleximus solemnem Dilectionis Vestrae inaugurationem ab Ordinibus Bremensibus jam propediem peragendam esse. Quod sicut Nobis non minus gratum est ac jucundum, quam Dilectioni Vestrae summe honorificum; ita mutuae amicitiae et propensissimi, quo in Dilectionem Vestram ducimur, affectus interesse putavimus, Dilectioni Vestrae amice congratulari, et Nostram super hoc negotio conceptam laetitiam contestari. Id cum a dicto Domino Salvio pariter fieri ac peragi velimus, Dilectionem Vestram amice requirimus, ut praefatum nostrum Consiliarium benigne audiat, ipsi fidem habeat, et si quid communi proficuum noverit, cum ipso tuto communicet. Sumus erimusque Dilectioni Vestrae ad studia amicitiae ex animo praestanda semper paratissimae; de caetero Dilectionem Vestram Divinae Numinis tuitioni amice commendamus. Dabantur Holmiae, die 22. Martii. Anno 1637.

Sacrae Regiae Majestatis Regnique Sveciae, respective Tutores et Administratores.

(CIX.) Responsoriae FRIDERICI, Archipraesulis Bremensis, ad praeinsertas CHRISTINAE, Svecorum Reginae, literas, 1637. Serenissima et Potentissima Regina, Domina Consanguinea dilectissima.

REgiae Vestrae Dignitatis literae credentiales 22. die Martii Holmiae exaratae, 9. Augusti per Nobilem et magnificum virum Regiae Vestrae Dignitatis Consiliarium secretiorem et Aulae Cancellarium, Dominum Johannem Salvium, singulariter Nobis dilectum, rite sunt exhibitae; quibus apertis ac lectis intelleximus, quae Regia Vestra Dignitas eidem coram pluribus explicandi, nec non ratificationem transactionis Stadensis Nobis in forma authentica offerendi, ac de negotiis publicum concernentibus confidenter communicandi in mandatis dedit. Is a Nobis debita humanitate, ceu Regiae Vestrae Dignitatis splendor postulat, exceptus et admissus, pro sua, qua pollet, dexteritate et prudentia, id quod sui fuit muneris, nervose et eleganter exposuit, simulque praememoratum Stadensium concordatorum Instrumentum ad manus Nostras tradidit. Cui praevia gratiarum actione pro Regiae Vestrae Dignitatis prolixa erga Nos benevolentia

et affectione respondimus, non dubitantes, quin de omnibus fideliter relaturus sit. Non modicas insuper Regiae Vestrae Dignitati gratias debemus, quod de solenni Nostra inauguratione, et recepto nuper a praecipuis Archiepiscopatus Nostri Bremensis statibus fidelitatis juramento, quod homagium vocant, per memoratum Dominum gratulari, fausta ac felicia quaeque comprecari non dedignata sit. Nos grates persolvere dignas, non esse opis nostrae intelligentes, votis vota conjungimus, Deumque Principum ac Regnorum custodem cordicitus precamur, ut Regiae Vestrae Dignitatis Thronum Regium potenti suo brachio firmet, annos longaevos sceptra pacifica, Regimen tutum, praesidium forte largiatur: quod, ad Nominis et Numinis sui gloriam, Populi salutem, Regnis suis quam felicissime et diutissime praeesse ac virentem pacis lauream, Coronae Regiae, velut unionem immarcessibilem innectere queat. Nostra eidem studia paratissima, si non grandi effectu, majori tamen officiosi animi affectu, quocunque se dabunt tempore vires, deferentes. Dabantur in Arce Nostra Archiepiscopali Verdensi die 10. Augusti, Anno 1637.

(CX.) Literae BOHDANI CHMIELNICII, Senioris Exercitus Zaporoscensis, ad VLADISLAUM IV. Poloniae Regem, a quo injuriis, quibus hactenus ab ejus Praefectis vexati fuissent, supplici veneratione explicatis, commissi per inconsultam Tartaricae Protoctionis apprehensionem

SUbjectionis fidem, tum et militaria obsequia nostra, quam humillime Sacrae Regiae Majestati Domino nostro clementissimo deferimus. Quamvis creberrimae exercitus Zaporoscensis querelae, aures Sacrae Regiae Majestatis, Domini Clementissimi, pluries fatigaverint; non admissas tamen supplicum preces, vel suppressa miserescentis suorum Principis rescripta, nullo malorum respirio plane constitit. Nunc, Procerum Praefectorumque Ukraynensium graviore Turcico pressi jugo; fiduciam in Deo, spem allevandi mali, in sola optimi Regis clementia, reponimus. Multis retro annis patimur injurias, contumelias, depopulationes; nec bonis tantum, et quae avaritiam irritare possunt, sed liberis corporibus vis infertur. Arva ex antiquo possessa, vel de novo exculta, praedia, horrea, molendina et quod uspiam Cosacorum est, pro libitu rapientium admuntur; abiguntur pecora, expilantur alvearia; equis quibus milites meremur, privamur. Nec ingemiscere licet, preces pro contumacia; questus et lachrymae, pro rebellione audiunt. Plena Cosacis ergastula, et carceres publici; luunt alii corpore; alii nulla, nisi quod ditiores, causa trucidantur. Conquerimur irrito effectu, patimur nulla inimicorum sacietate. Legati Legionum nostrarum ex protectoribus proditores facti, atroci in nos saeviunt laniena, quippe

Dynastarum Ukraynensium Vasalii, aut a clientelis. In complementum miseriae, deterrima gens Judaeorum, calide novos praedandi sinus exquirit; mox ubi spoliis substantiolisque nostris se expleverit, variis technis ac criminationibus urget Praefectos, in necem Cosacorum vecordes. Inde nobis restes, et gladii, si criminis accusari possumus ex eo; quod ad Regem nostrum et supremum vindicem, vel confugimus, vel confugere meditamur. Additae a saevientibus exprobrationes, ferrent vel mitterent ad Regem supplices libellos, expectarent futura, paterentur praesentia. Itaque intolerando amplius mali sensu, extrema avitis sedibus pulsi miseria, relictis conjugibus pignoribusque consulendum censuimus vitae, inter tot inimicorum insidias, evidenter periclitanti. Nec aliud nisi in Zaporoze lectum nobis reclinatorium, unde olim majores nostri, Regno huic ac Serenissimis Regibus obsequia, meritis militaribus Orbi nota, praestitere. Verum neque eo successu fida nobis statio, impetimur, et ad necem deposcimur, non ut subditi Regis, sed ut vilissima mancipia. Testem Deum appellamus, nos ab obsequii debito ne latum unguem recessisse. Cum Illustrissimus Castellanus Cracoviensis, in Zaporozii aditis securos esse non sinens admoto exercitu Borysthenis latebras oppugnavit, nec miseros exules, loco tutos esse permisit, donec perderet: nominis generisque Cosacorum agitans excidium. Proin, cum valido exercitu succinctus, requireret sanguinem innocentem, ex necessitatis extremae consilio, uti opera et protectione Hani Crimensis, adversus novissimum discrimen

coacti fuimus. Inde factum vindice Deo, ut aridis cum lignis, etiam crudam stuem ignis involveret. Origo mali, vel tantae cladis causa, cui merito adscribi debeat, Dei judicium esto. Nunc exercitum Zaporoscensem, ad ima pedum Sac. Reg. Majest. provolutum, humillime deprecari, culpae ac noxae commissorum condonandis: Dein testari, ut semper haec militia in fide adversum optimos Reges constans extiterit, etiam nunc stabilem in obsequio manere: ac, si quid erratum est, prompta dein opera, ut qui inviti peccaverint, eluendum; Precari item, ut privilegia ac immunitates suae a Sereniss. Regibus gratiose militiae Zaporoscensi impertitae, incolumes manerent. Quibus cum postulatis, ad ima subsellia victricis solii devoluti, suae Serenissimae Majestatis, Domini Clementissimi fideles sub diti manent. Datum in Arce Bialacerkiew, die 2. da Julii Anno 1648.

Bohdanus Chmielnicius, Senior Exexcitus Zaporoscensis. Sac. Reg. Maj. Domini sui Clementissimi.

(CXI.) Literae JOHANNIS CASIMIRI, designati Poloniae Regis, ad CAROLUM FERDINANDUM, Fratrem suum, quibus ipsi valde exprobrat, quod sibi in obtinendo fastigii Regii gradu velit esse remorae, 1648.

INsperatum penitus accidit, quod Serenissima Majestas mihi non solum uti Fratri Majori, sed communis

Domus dignitati, eo Regni ambitu gravis immineat. Siccine vero amor innatus exponi debet, non indigenarum modo admirationi, sed et censurae externorum? Per Deum, duo non nisi superstites, nec concordes agere possumus. Mihi (quod obstricta jurejurando fide scripserim) si per naturae ordinem juniorem nasci contigisset, non modo ex se nulla regalis fastigii a fratre assequendi remora foret: Sed omni conatu, incremento ejus insisterem sperans omnino fratris fortunam, venturam in partem sortis meae, decoris et solatii. Nunc passim liquet, non amorem modo debitum eo progressu titubare; sed ipsum hoc inclytum Regnum confundi. Enixe itaque a Vestra Majestate peto, ut utroque maturi judicii trutina perpenso, utrique consulere velit, sermonibus ansam Reipublicae confusioni subtrahendo materiem. Enixurus eo sum, ut abolita praesentis temporis necessitate, non Fratris modo, sed filii loco Vestram Majestatem habeam, omnem fortunam, in sinceri affectus contestationem, profusurus. Quod si Clientum res agi videatur, quidni commodis suis adversari me metuent? quorum constantiam animitus probo; eo loci favoris gratiae futuri, quo me ipsum secuti. Et certo certius eandem, quam nunc vestrae Majestati contestor, propensionem experturi. Datum Neporentii die 6. Novembris Anno 1648.

Regiae Majestatis Vestrae ex corde amans frater, Johannes Casimirus, Sveciae Rex.

(CXII.) Responsoriae CAROLI FERDINANDI, Principis Regii, ad praeinsertas JOANNIS CASIMIRI Fratris sui literas, 1648.

NOn intensior cujusquam cura mihi, quam amoris Fraterni cum Vestra Majestate constantissime retinendi; non tamen, quo modo communis Domus honos violatus a me probe dispicere possum: nec item assequi, unde materia promanet publico livori et obtrectationi. Avertat Deus, remorari a me fortunam Vestrae Majestatis: Sed neque in levi habenda ea sors, quae etiam mihi sperari et evenire potest, praesertim, cum fastigium Throni Sarmatici, ex Ordinatione Altissimi et liberae Gentis suffragiis, unice dependeat. Constitutus in qualicunque Fortunae gradu, fratri meminero, quod idem, ut Vestra Majestas praestare dignetur, animitus peto. Erimus autem Nostri sequacium, ab utrinque, non immemores. Datum Jablonnae die 7. Novembris Anno 1648.

(CXIII.) Literae DEPUTATORUM ET LEGATORUM STATUUM S. ROM. IMPERII, ad PHILIPPUM IV. Hispaniae Regem, quibus ab eo

AD aures Vestrae Majestatis mittunt hanc S. R. Imperii Electorum, Principum, Statuumque Legati postulationem afflictissimae Nostrae Germaniae non minus necessariam, quam Vestrae Majestati honorificam, cujus summa est, ut praesidium Franckendalia deducere, locumque hunc Domino Electori Palatino, nuper Clementia Caesaris et lege pacis Monasteriensis ad inferiorem Palatinatum, quantum equidem in Caesaris potestate fuit, restituto, reddere dignetur. Etsi vero Majestatis Vestrae benignitas per universum Christianum orbem adeo celebris sit, ut optima spe pleni locum precibus Nostris datum iri confidamus: tamen ne quid desit, quod ad officium Nostrum pertinere posse videatur, singulari hoc scripto necessitatem Nostrae petitiones explicatiori stylo, Majestati Vestrae nomine Collegii Electoralis, repraesentandam esse duximus. Memoria tenent Nostri Principales, dissidia Germaniae inter reliquorum Principum, etiam Majestatis Vestrae arma involvisse, ideoque nihil aeque desiderassent, quam ut Tractatu Monasteriensi, quae ipsi cum Rege Christianissimo intercedunt differentiae, componi potuissent. Facile enim apparebat, quietem publicam orbi Christiano

aliter reduci et stabiliri non posse. Sed eo tum in statu res Germanicae fuere, ut non magis in Ordinum potestate esset, leges alias a triumphantibus confoederatarum Coronarum armis accipere, quam illas, quas vellent, dare, ut sane necessarium aerumnis quibuscunque tandem conditionibus eluctari. Non tamen ea mens Principalibus Nostris unquam fuit, veteris cum Regia Vestra Majestate amicitiae jura negligere: quod et statim Caesareae Majestatis Legatis voce et scripto per suos, tunc temporis in locis tractatuum commorantes, Legatos, declaraverunt. Nimirum cum Legatus Gallicus multa contentione laboraret, ut mutuorum auxiliorum nexus inter Rom. Imperium. Majestatemque Vestram non modo remissior efficeretur, sed et prorsus intercideretur, unicum Principalium Nostrorum studium fuit, ut salva et integra, cum Electoribus, Principibus et reliquis Imperii ordinibus, tum maxime Augustissimo Nostro Imperatori, totique Domui Austriacae maneret, quaecunque ipsis juxta legem aureae Bullae, Capitulationis Caesareae, caeterarumque Imperii constitutionum in conservandis amicitiis defendendisque amicorum juribus competit facultas. Nec vero quoad conservandos in Imperio milites, habendos delectus, transitusque permittendos plus juris arrogare Regi Galliarum liceat, quam ex institutis Imperii, consuetaque Germaniae Ordinibus libertate, Vestrae Majestati, Ejusque Antecessoribus Hispaniarum Regibus jam olim et permissum erat semper ac porro

etiam liberum foret, quod et post conclusam Pacem Monasteriensem haut semel re et facto praestitum, nec Gallorum objectiones ulla ratione admissae fuere. Et speramus Deo opitulante Majestati Vestrae cum sancto Romano Imperio inveteratam amicitiam etiam in posterum integram inviolatamque duraturam attinet, a Nostra quidem parte nunquam fuit dubitatum, Majestatem Vestram in eam clementer assensuram; quam primum etiam confoederatae coronae, juxta Pacis leges, loca bello occupata, pristinis restituerent Possessoribus, quemadmodum id ipsum per ejusdem Aulae supremum Praefectum, Excellentissimum Dominum Comitem de Haro, Oratorem in Aula Caesarea confirmatum, ex ipsis Caesareae Majestatis literis, non ita pridem, accepimus. Nec intermisimus, quin hac de re cum praedictarum Coronarum Plenipotentiariis serio ac saepius ageremus, illisque constanter inculcaremus, omnino rationi consentaneum fore, ut omissis omnium praetensionum ambagibus, praestarent prius Ipsi, quod a Majestate Vestra, cum qua tamen contractum esset nihil, tantopere flagitarent. Et quamvis statim ab initio hujus Conventus nihil non tentatum fuerit, quo Imperii Ordines ad praestanda Obsidioni Franckenthaliae, quam agitare animo Galli, Svecique videbantur, auxilia inducerentur, nunquam tamen effici potuit, ut quidquam amicitiae Vestrae Majestatis adversum committeretur. Inque ea etiamnum perseverant sententia dicti Ordines firmiter persuasum habentes,

Vestram Majestatem nulla ratione permissuram, ut longiori hujus munimenti detentione pax Imperii, tanta rerum jactura conventa, denuo turbari possit. Hac Ordinum constantia effectum tandem, ut Sveci Gallique nuperrime mutua cum legatis Caesareanis pactione sposponderint, omnia loca bello occupata iis, ad quos pertinent, bona fide se cessuros, militesque ex Terris Imperii deducturos, quam primum vel Franckendaliae restituendae dies certa constitueretur, vel re nondum expedita castrum Ehrenbreitstein, Rheno ad Confluentes Mosellae imminens, in manus sequestratorias Domini Electoris Moguntini interea traderetur. Quae quidem sequestratio eo tantum fine proposita fuit, ut ad Majestatis Vestrae aequanimitatem commodius fugiendi Nobis spatium longius et securius esset. Non inficiamur Caesaream Majestatem gravibus sane argumentis motam, hactenus in ejusmodi sequestrum consentire noluisse. At vero res haec in eum devenit statum, ut in manu ac potestate Vestrae Majestatis fitum esse ingenue profiteamur, quitem ac tranquillitatem Sacro Romano Imperio cum effectu dare, ac tam diuturnis malis Germaniam liberare, invidiam odiumque omne, quod ex longiore detentione hujus loci in Sacratissimum nostrum Imperatorem, quamvis immerito, redundare possit, e medio tollere. Rogamus igitur ea, qua par est, reverentia et humilitate Vestram Majestatem, ut Principalium Nostrorum, omnium Imperii Ordinum votis benevole annuere dignetur, mandataque suis militiae Praefectis

quamprimum transmittat, quibus praesidium illud Franckendalense deducere, oppidumque Domino Electori Palatino restituere jubeantur. Merebitur hac benignitate apud universos Germaniae Ordines, Pacis Germaniae instauratoris, egregium et gloriosum nomen, nostrosque Principales ad perpetuae gratitudinis officia quacunque rerum occasione devinctos ac promptos habebit. Deus T. O. M. Majestatem Vestram divina sua Protectione quam diutissime servet incolumem et omni prosperitate florentissimam. Dabantur Noribergae 12. Martii, Anno 1650.

Sacri Rom. Imperii Electorum ad Pacis executionem Deputati Consiliarii et Legati.

(CXIV.) Literae CONSILIARIORUM et LEGATORUM ORDINUM S. R. Imp. ad Pacis executionis Tractatus deputatorum, ad CHRISTINAM, Svecorum Reginam, cui pro constanter feliciterque exantlato, qui innumeris difficultatibus obnoxius erat, circa pacem Westphalicam ejusdemque executionem labore, maximas persolvunt gratias, residuaque, ut executioni quantocyus mandare dignetur, maximopere ab ea efflagitant, 1650.

ETsi ab eo tempore, quo Pax Osnabrugis fuit conclusa, ratificata et publicata, aliae ex aliis natae sint difficultates, et inde executionis Tractatus in hodiernum usque diem protracti, annuit tamen Deus afflicti Imperii votis, et effecit Majestatis Vestrae Regiae constantia, nec non Regii exercitus Generalissimi, Domini Caroli Gustavi Principis Palatini, singularis prudentia et dexteritas, ut nunc dicti Tractatus optatum felicissimum finem sint assecuti, eoque facto totum Imperium indicibili gaudio affectum, quod ut Majestatis Vestrae gloriosissimam semper memoriam dulcissime venerabitur, ita eidem omnium S. R. Imperii Electorum, Principum et Statuum nomine ea, qua par est, devotione, et qua fieri potest laetitia, ex toto corde et grates agimus, et gratulamur, Deumque enixe rogamus, ut sicut Serenissimos Majestatis Vestrae heroicarum Virtutum radios universus Orbis jam dudum admiratur, ita etiam eandem omni prosperitate videat semper florentissimam felicissimamque. Et, ut de Majestate Vestra nefas foret dubitare, quin omnia, quae ex pace Osnabrugensi, ut et nuper hic facta conventione praestanda restituendave sunt, sincerae promptaeque executioni sit mandatura, et cum S. R. Imperii Electoribus, Principibus et Statibus perpetuam amicitiam observatura, sic etiam finem ejus difficultatis, quae circa ulterioris Pomeraniae limites cum Domino Electore Brandenburgico hucusque superest,

proindeque plenariam ipsius Restitutionem omni die, una cum Domnis Principalibus, avidissime expectamus, et Majestati Vestrae omnem Regiam incolumitatem humillime apprecamur. Noribergae die 2. Mensis Julii Anno 1650.

Sac. Rom. Imperii Electorum, Principum ac Statuum ad Pacis executionis Tractatus Deputati Consiliarii et Legati.

(CXV.) Literae HIERONYMI RADZIEJOWSKII, Procancellarii Regni Poloniae, ad ORDINES REGNI, efflagitandae, contra Regis Johannis Casimiri iram, protectionis causa exaratae, 1652 P. P.

TAnta mole invidiae, quantam Civium nemo in Patria expertus est, ab aemulis inique oppressus, fidem Quiritum imploro, ac ad Collegium hoc singulare libertatis asylum, Patriota, Confrater, et Minister Regni appello. Calamitatem, quam immeritus subii, ne lacrymis quidem, nedum questu proferre licet. In aedibus ac mansione propria, sub conspectu Sac. Reg. Majestatis securitate fretus oppugnor, spoliorque: enormis injuriae additamentum mox habeo, dum incompetentis fori decreto, contra omne jus et aequum innodor; cui simile post hominum memoriam non exstitit unquam. Absque delatore, Patrono,

scrutiniis super me poenae criminalis decernuntur, pars provocata civiliter in specie judicata manet. Decretum caedes continet, quae non comparent; Crimen laesae Majestatis imputatur, quod nonnisi judiciis Comitialibus vindicandum fuit. Inde nunc honore diminutus, ac capite minor, pro hoste Patriae reputor. Si proditionis in Patriam, si laesae Majestais argui possum, Respublica judicet; paratus, ubi objecta crimina legitima probata fuerint, ea in publico, sanguine proprio eluere. Quod si malevolorum conspiratione premor, per amorem Patriae consulite legibus, porrigite afflicto dexteram, prostratumque civem conservate. Proximus ardet Ucalegon, quod si consimili arte consueverint invidi praeclaros viros subvertere, mementote, quod immerito mihi vestis haec consuta, in unum quemque Vestrum per consequens aptari potest. Datum Petricoviae, die 23. Januarii Anno 1652.

(CXVI.) Literae FRIDERICI III. Daniae Regis, ad ORDINES HOLLANDIAE ET OCCIDENTALIS FRISIAE, quibus ipsis causam Friderici, supremi Ordinis Melitensis per Germaniam Magistri, Commendas Ordinis in districtu Harlemensi sitas attinentem impense commendat, 1652. Fridericus, Dei Gratia Daniae, Norwegiae, Wandalorum et Gothorum Rex etc. Salutem, amicitiam et propensam voluntatem.

Nobiles, Praepotentes Dom. Dom. Ordines Hollandiae et Occidentalis Frisiae, Amici, Vicinique singulares.

NOs Reverendissimus ac Illustrissimus Princeps, Dilectus admodum noster Cognatus, Dominus Fridericus, Romanae Ecclesiae Cardinalis, Hassiae Landgravius, Equestris Ordinis Melitensis Supremusque per Germaniam Magister, Comes Catti-Meliboci, Diezzi, Ziegenheinii, NIddae, Isenburgi et Budingae etc. amice certiores reddit, qua ratione sua Dilectio apud Praepotentes DD. Vest. Vest. ob restitutionem aliquot Commendarum, quae sub Hollandia sitae ad eundem Ordinem pertinerent, interim a Magistratu Harlemiensi antehac, pacificatione Anno 1576. Gandavi inita et hanc Anno 1579. subsecuta Unione Ultrajectina, Decretisque iisdem convenientibus neutiquam attentis, via facti occupatae fuissent, jam plures interponi fecerit petitiones, hactenus autem effectu ipso nihil aliud expertam esse, quam quod proxime in Comitiis universalibus ad percipiendas solummodo examinandasque partis Rationes 6. Civitates pro Commissariis fuerint delegatae, spe facta, id, quod rei esset conveniens, postea praestandum fore. Unde suam Dilectionem metuere, ne causa haec in ulteriorem moram protrahatur, indeque illa legitimo suo jure facile frustretur priveturque. Unde rogavit Nos, Cognationis ergo, partibus suis susceptis, apud Praepotentes Dom. Dom. Vest. Vest. Regiam Nostram Autoritatem eo usque interponeremus, negotiumque eatenus

commendaremus, ut praecisis quibusvis ambagibus metuendis, Dilectioni suae in bonorum Ordinis ipsi concreditorum, aequissima restitutione, auxilium subministretur. Enim vero est, quod Domini mature secum perpendant, etiamsi causa haec nonnihil suspendi et circumduci queat, tamen id, quod justo titulo quasitum non est, vero suo Domino denuo tandem restituendum esse. Maxime cum allegata Pacificatio Gandavensis hancque subsecuta Unio Ultrajectina vendicanti parti in hoc suffragentur, et alias praedictus Ordo de Christianitate bene sit meritus. Proinde Dom. Dom. Vestr. Vestr. Praepotent. amice et vicinitatis jure requirimus, ne effugiis minus fundatis locum concedant, sed Dilectioni suae saepius nominatae Domin. Landgravii Friderici, in consequendo eo, ad quod vi officii dignitatisque suae jus habet, benevole, lubenterque assistant. Id sane in singulare Dom. Dom. Vest. Vestr. Status encomium cedet, et nos opportunitatem nacti, quavis amicitia illud reponere pollicemur. Coppenhagae in Nostra Residentia die 12. Maji 1652.

(CXVII.) Literae FRIDERICI III. Daniae Regis, ad MAGISTRATUM CIVITATIS AMSTELODAMENSIS, de bonis supremo Ordinis Melitensis per Germaniam, Magistro, quae Harlemensis Civitas sibi injusto titulo vindicaverat, restituendis, agentes, 1652. Fridericus Tertius, Clementissimum, benevolumque Vobis offerimus affectum.

NObis Reverendissimus et illustrissimus Princeps Cognatus Noster admodum Dilectus, Dominus Fridericus Romanae Ecclesiae Cardinalis Hassiae Landgravius, Equestris Melitensium Ordinis supremus per Germaniam Magister, Comes Catti Meliboci, Diezii, Ziegenheimii, Nidae, Isenburgi et Budingae etc. amice referre voluit. Dilectionem suam apud Praepotentes DD. Hollandiae Ordines, restitutionem bonorum, quae in Hollandia sita, ad Ordinem Melitensem pertinerent, paucis vero abhinc annis a Civitate Harlemiensi vindicata fuissent, jam diu sollicitasse, hucusque tamen aliud non impetrasse, quam quod in majoribus Comitiis sex civitatibus id tandem negotii datum sit, ut illae utriusque partis argumenta, rationesque prius ponderarent, harum dein relatione accepta, de causa ulterius futuro tempore disponendum fore. Cum vero memorata sua Dilectio id pertimescat, ne huic negotio facile remora injiciatur, illaque exinde legitimo jure suo frustretur, interea transactio Anno 1576. Gandavi celebrata, et hanc Anno 1579. secuta Unio Ultrajectina ei nihil sit profutura. Ideo a Nobis postulavit, ut cognationis, ex utraque nostri parte intercedentis, ratione habita, justissima sua desideria praedictis DD. Praepotentibus Ordinibus (Vobisque separatim) plurimum commendaremus. Quia igitur Dilect. suae in causa tam aequa morem non gerere haud possumus, ideo hisce a vobis clementissime

et propenso animo petimus, consiliis Vestris id inter alios efficere conemini, ut quavis vitata prolixitate praedictae D. Landtgravii Dilectioni, in restituendis hujusmodi bonis interversis, et adhuc detentis, quo citius eo gratius efficaciter iterum satisfiat. Quod ipsum aequitas tandem alias exiget, Nosque Vobis et optimae Civitati Vestrae favores vicissim regios, eosque propensos spondemus. Datae Coppenhagae in Nostra Residentia d. 13. Maji Anno 1652.

(CXIIX.) Literae HIERONTMI RADZIEJOWSKII, Procancellarii Regni Poloniae, Patria ejecti, ad DOMINUM SCHMIELNISKIUM, summum exercitus Zaporoviani Praefectum, quibus ipsi, ut arma exercitus sui cum Svedicis conjungat, et Protectionis Polonicae jugum excutiat, autor suasorque est, 1652. Magnifice Domine Ductor Exercitus Zaporoviani, Domine et amice observandissime.

QUa rattone mea fida et laboriosa obsequia ab ephoebis tam Reipublicae, quam et Regibus Poloniae cum dispendio vitae ac fortunarum mearum praestita compensarit mihi Sacra Regia Majestas, innotuit id non inclyto tantum Exercitui Zaporoviano, verum et universo orbi. Commentitis contra me variis occasionibus, maxime quod semper ad retinendam pacem cum exercitu Zaporoviano consilia mea expectarent, sinistre id inter

terpretando, ac si tacitam consiliorum meorum, cum Dominatione Vestra exerciruque Zaporoviano haberem communicationem, et quod in generali expeditione Nobilitas Kyoviam versus rendere voluit, mihi (ac si fratribus meis dissuasissem) imputando, varios conquirebat modos, quibus me non officio tantum, Privilegio advitalitio, a se concesso, non capitaneatibus, ab aliis Regibus Poloniae pro sanguineis meritis meis mihi collatis exueret, verum in tantum vitam meam appetiir, ut probaret impium et ante hac inauditum in Polonia absque ulla ratione in judicio suo Marschaliali contra me capitis ferre Decretum, impari mihi ad resistendum potentiae Regiae in exteras nationes divertendum, apud easque pro palpabili injuria mea, universo orbi demonstrata, de mediis bonorumque meorum omnium recupetatione ereptorum cogitandum fuit. Proposui itaque conferre me ad exercitum Zaporovianum, nihil ambigens, quin propensi mei erga se non ignari affectus, grato me suscepturi fuissetis animo: Verum conscius efferatae irae Regiae in Vestram maxime Dominationem, quam omnimode e vivis Regia Majestas tollere satagit, placuit eo me divertere, quo loco Dominationi Vestrae et exercitui Zaporoviano proficuus esse possem: Contuli me itaque Stockholmiam, ad Reginam Sveciae, et enarrita ei meatanta injuria obtinui, quae in votis habebam, ut me et injuriam meam sub suum acceperit Patrocinium, assignata mihi sufficienti Stockholmiae provisione, Sacrae Reginalis Majestatis gratia fretus, eo securius injuriam, quam Vestra Dominatio

et exercitus Zaporovianus a Sua Regia Majestate passus est, Serenissimae Reginae retuli, supplicans ei, ut Vestra Patrona esse dignaretur, qui omnino ex Serenissima Regina intellexi, eam maxime favere Dominationibus Vestris, et esse propensam ad ineundam conjunctionem, modo ipsi eam acceptetis. Condolet et ex eo Dominationibus Vestris, tam necessario toti Reipublicae, exercitui, per quem Respublica fereanteriori tempore cum gloria nominis sui potiebatur victoriis, a Sua Regia Majestate jura, libertates, imo et transactiones verbo Regio assecuratas, non servari; Obtenta igitur ejusmodi Reginalis Majestatis declaratione ex nunc generosum Jasinski famulum meum, cui confido, ad Dominationem Vestram expedio, mandando, ut omnem in adeunda Dominatione Vestra navet operam, qui, rogo, bene tractetur et cito expediatur. Puncta haec sunt: Primum, uta Dominationibus Vestris simul cum hoc nuntio meo una vel duae personae dignae, quae callent linguam graecam, huc expediantur, quippe Reginalis Majestas et scribendi et loquendi arte idiomate graeco optime pollet. Secundum, ut quisquis ille a Dominationibus Vesttis mittetur, plenariam facultatem, tam a Dominatione Vestra, quam toto exercitu Zaporoviano habeat; omnia haec realiter et firmiter cum Reginali Majestate concludendi, quae in Commissis ipsi dabuntur. Quin imo in vobis est, ut aliqua persona spiritualis hic ad latus Reginalis Majestatis, ritus Ecclesiae suae libere exercens resideat, propter faciliorem in omnibus cum exercitu Zaporoviano communicationem.

Quemlibet vero hic commoraturum omnimode observare et sufficienter illi in omnibus provisum iri, pollicetur Reginalis Majestas. Promittit insuper Reginalis Majestas Dominationibus Vestris, maxime vero Dominationi tuae, magnifice Domine Ductor, fore ex ea tam totum exercitum Zaporovianum, quam pominationem tuam contentos, quippe haec Domina bellicosa, promissorum tenax (testantibus itidem pactis cum Caesare Christiano) quomodo ea sacrosancte observet; et ego hanc meam injuriam hic maximo commutavi solatio, cum talem invenerim Reginam, quae est miraculum totius mundi, et ea, qua totum Regnum et ex minimis subditorum (prout saepius exaudivi) contenti existunt. Quoad liberalitatem, hac nemo Regum in mundo reperietur, qui eam adaequare posset, quod et ipsi, Deo dante, experiemini: Quamvis vero ulterior induciis praefixus est terminus, justas tamen Reginalis Majestas in adversum habet causas, eas inducias esse a Rege Poloniae violatas, quare non illi, sed Regi earundem causa solvendarum imputaretur. Exercitus sunt parati ingentes, vicinitas etiam non remota, qui exercitus adventum nuntiorum vestrorum praestolantur et post firmatam inseparabilem conjunctionem sine mora movebuntur, superest tantum Dominationem Vestram in his secretis esse tenacissimam, illudque occultissimum habere, donec in suum reducatur effectum. Ego quoque hic residebo, huic bello adfuturus cum Reginali Majestate, quae et ipsa in persona expeditiohi adfutura est. Optat quidem Rex paeifice vivere cum Reginali Majestate, et his

temporibus iterum in Septembri Commissarii Regis Poloniarum Lubecaecum Commissariis Sveticissunt conventuri: Sed conscia Reginalis Majestas inconstantiae Regiae ambigit, quin haec Commissio suum sortiatur effectum, maxima tantum in eo vobis adhibenda opera, quomodo secure et quam citissime, tam meum famulum, quam nuntios suos, quos Reginalis Majestas contentos reddet, expediatis, ne ailicubi capiantur, vel maxima est agendum dexteritate; interim sic res et exereitus vester disponi necesse est, ne ullis sese cum exercitu Polono objiciant periculis: cum Tartaris quam maxime habenda conjunctio. Per Dominia Palatini Moldaviae caute expediendum, non est enim cui fidatis, et ad Rakocium expedite eundum, ut vires Vestras cum illo conjungatis et ne vos ipse deserat; Isti autem exercitus Svetici, qui per Livoniam transirent, recte tenderent in Albam Russiam Makilaviam versus, facilisque iliis cum exercitu Zaporoviano esset communicatio, imo cum illis, qui per Russiam recta ad Regem vergerent, et eo modo Ukrainia integre exercitus Zaporoviani, hoste vacuata, foret. Certa spe securus maneo, hanc meam erga se et totum Exercitum Zaporovianum propensionem, grato Dominationem Vestram suscepturam animo, qua de re ulteriora mea communicabo consilia, illud tantum rogo, ut, cum omnia bene perspecta habebit, literae meae per nuntium meum comburantur, ne in manus Regis veniant, sicut illae priores, quae ad Berstecho acceptae fuerunt, et meae ibidem sunt inventae, licet in illis nihil secreti continebatur. Commendans

(CXIX.) Literae GENERALIUM FOEDERATI BELGII ORDINUM ad CHRISTOPHORUM BERNHARDUM Episcopum Monasteriensem, quibus Dominium Berculonense Ducatus Geldriae feudum esse et causas Comitum de Limburg ad dicti ducatus forum unice pertinere probare conantur, 1653.

DOmini Deputati Provinciae Gelricae retulerunt et repraesentarunt in nostro conventu propositionem, quam Reverendissimae Dominationi Vestrae postremo Decembris per suos Deputatos facere placuit apud Dominos Consiliarios Provinciae Gelriae de Dominio Borculo cum annexis: simulque exhibuerunt libellum typis excusum cum hoc titulo: Relatio bene fundata de negotio Burculonensi, scriptum contra dictam propositionem cum deductione juris, quod Provinciis foederatis Belgii non solum in commune, Gelricae vero Provinciae sigillatim competit in dominium Borculo; verum etiam jus, quod Dominus Comes de Stirum in idem habet Dominium, cujus exemplar literis his adjunximus. Confidimus quod Reverendissima Vestra Dominatio aeque ac consilium ejus, informan se

patiatur de statu et particularibus causis spectantibus ad aequitatem negotii de Territorio et Dominio Borculonensi, non solum quomodo praedictum Dominium manifeste habitum fuerit pro feudo extraneo (quod notandum) Monasteriensi, ut palam fit ex propositione §. 3. facta per Deputatos Reverendissimae Dominationis Vestrae, sed etiam quod a centum ducentis, trecentis et quadringentis annis et singulatim anno 1540. Dominus de Borculo, cum Spirae a Fiscali Imperii taxatus esset ad persolvendas certas contributiones Imperio, conquestus sit apud Majestatem Caesaream gloriosae memoriae, veluti Ducem Gelriae et Comitem de Zutphen, cum hac expressa declaratione: quod praecessores ejus contributiones et alia onera persolvissent Ducatui Gelriae et non Imperio, et quod belli pacisque temporibus, velut subditi Gelriae obstricti huic Provinciae permansissent, non ipsi solum, verum etiam eorum nobilitas, officiales, ipsumque etiam oppidum Borculo, declarantes, habitos se fuisse velut fideles subditos, quatenus oppida, castella, munimenta, claustra atque repagula sua aperta esse debeant Principibus Gelriae et Comitibus de Zutphen tam ad intrandum quam exeundum, ad quemcunque usum et contra quoscunque absque cujusquam exceptione. Item, quod Domini de Borculo locum habuerint inter Ordines Gelriae: nec non quod ante hac Domini Gelriae et Zutphaniae jam ab anno 1236. reservarint sibi acta et signa specialia superioritatis et summae potestatis in Dominium Borculo.

Dominium, nos auditis querelis Defuncti Domini Justi Comitis de Limburg et de Bronchorst etc. eo fine, ut Dominus et Dominium Borculo, possessio et Domus et Praetura de Lichtenworde, et alia bona injuste occupata per Dominum Episcopum et per Capitulum Cathedrale Monasteriense Anno 1579. possit redintegrari in lucrum et utilitatem Curiae juititiae Gelriae, et per Dominos Tetrarchiae Neomagensis et Arnhemiensis, junctis etiam, ex praevia requisitione, quibusdam Dominis ex magno Concilio, et ex Curia Provinciali Hollandiae, quemadmodum etiam ex Curia Ultrajectina et Frisiaca eo deduci, ut causa haec juridice judicaretur; per quam Curiam Gelricam et per Consiliarios adjunctos, postquam conclusio facta esset productorum utriusque partis et renunciatum esset ulteriori productioni, et postulatum esset jus; exceptiones propositae a parte suae Celsitudinis Electoralis Coloniensis, velut Episcopi Monasteriensis, rejectae fuerunt; judicantes nempe Dominium Borculo cum suis adhaerentiis esse jurisdictionis Gelricae, et mandantes, ut Procurator dicti Domini excipientis ulterius procederet, secundum stylum ejusdem Curiae, vi sententiae latae 19. Novembris 1613. Post haec, audita aliqua propositione, facta per nonnullos Deputatos Monasterienses, circa dictam sententiam, utile judicavimus (respectu suae Celsitudinis Electoralis et Dioeceseos Monasteriensis, et ad conservandam amicitiam et bonam vicinitatem) rogare illos, qui constituunt Senatum Ducatus Gelriae et Comitatus Zutphaniensis, ut aliquos e suo Collegio ad nostrum mitterent

conventum, ut facta communicatione eorum, quae circa hanc causam gesta essent, informaremur de statu totius negotii. Qua in re praedicti Domini Gelriae libenter nobis morem gessere, dederuntque informationem per Deputates suos, tam in nostro pleno consessu, quam apud Commissarios nostros, idque in praesentia Dominorum Deputatorum Monasteriensium; ita ut videntes robur praedictae sententiae, svaserimus dictis Dominis Deputatis Monasteriensibus, ut conventionis modum quaererent, secundum declarationem nostram 9. April. 1614. Dum vero illi, qui statum Monasteriensem administrabant, pro eo, ut conventionis modum excogitarent, causae suae inservire conabantur, mandatis a Caesarea Majestate indultis, quibus Dominus de Limburg et Bronchorst jubebatur abrumpere litem, et ulterius in causam non descendere apud Curiam Gelriae; factum est, primo quidem, ut 20. Aprilis 1615. a summa potestate Ducatus Gelriae prohibitum fuerit Domino Comiti facere quidquam eorum, quod praejudicium posset afferre dictae sententiae: secundo, quod per sententiam latam 20. Decembris 1615. Celsitudo sua Electoralis, velut Episcopus Monasteriensis, condemnata fuerit ad evacuandam dictam possessionem, et ad restituendum omnes fructus perceptos, cum compensatione jacturarum et impensarum: Tertio: quod haec sententia executionem habuit.

Ulterius deinceps interpellati per Deputatos Monasterienses per declarationem nostram 2. Martii 1616. iterum utile judicavimus, ut Domini Deputati omnia possibilia conferrent romedia, ad conservandam

amicitiam absque interpositione literarum Imperialium, ob causas dictas. Quia vero Domini Dioeceseos Monasteriensis difficultatem praetendebant, si hoc negotium in Gelria esset componendum; Nos, facta cum illis collatione, ultimo Maji 1617. fecimus propositionem istiusmodi, ut placeret Celsitudini suae Electorali nomino Diceceseos Monasteriensis, concedere Domino Comiti et posteris ejus feudum dicti Dominii, secundum formam antiquae Investiturae; et Nobis aut Deputatis nostris, tanquam amicis intercessoribus et aequis arbitris, committere liquidationem fructuum perceptorum, jacturarum et impensarum, taxaturis et moderaturis illas cum aequitate convenienti ad conventionem utriusque partis. Quandoquidem vero haec propositio displicebat Dominis Status Monasteriensis, ulterius progressi sunt in Curia Gelrica in taxandis istis fructibus et jacturis, et taxatio facta fuit 3. Maji 1622. ad summam quingentorum et viginti trium millium florenorum et nongentorum nonaginta quinque.

Licet vero sua Celsitudo Electoralis et Status Dioeceseos Monasteriensis procurare debuissent summae hujus solutionem, exhortati a Nobis 2. Maji 1616. ut voluntarie satisfacerent, nec causae suae inservirent producendo literas Imperiales; non obstante tamen eo, anno 1623. novas iterum Monasterienses obtinuere literas Imperiales, contra Dominum Hermannum Ottonem, Comitem de Limburg et de Bronchorst, easque in praejudicium et contemtum publicae justitiae, quae ex nostro

mandato administratur et vilipendium exhortationis nostrae ad conservandam bonam vicinitatem et compositionem negotii adhibuerunt. Quin etiam molesti nobis fuere literis Regis Daniae, scriptis Fredericoburgi 17. Augusti 1624. et literis Principum et Statuum circuli inferioris Saxonici congregatorum Luneburgi 24. Junii ejusdem anni, quo nempe dictus Comes dicta pecuniae summa frustraretur et executio inhiberetur.

Postquam vero informati fuimus de justitia et aequitate hujus negotii et literis exinde rogati essemus a Dominis Consiliariis Gelriae 9. Decemb. 1634. ex instantia Procuratoris dicti Domini Comitis, ut autoritate nostra et totis nostris viribus adjuvaremus executionem summae memoratae quingentorum viginti trium millium et nongentorum nonaginta quinque florenorum, secundum constitutionem nostram 8. Januarii 1635. fecimus expediri de hoc negotio literas eodem die scriptas ad Celsitudinem suam Electoralem, rogantes et exhortantes illam, velut boni amici et vicini, efficeret, ut Dominus Comes integram posset consequi satisfactionem, secundum tenorem dictae sententiae; cum declaratione expressa, si hac in parte spem et expectationem nostram frustraretur, ita ut negotium amice componi non posset, nos obstrictos fore manum fortem commodare dicto Domino Comiti, ad tuendum jus ejus et defensionem justitiae.

Ut vero hoc negotium ad bonum posset perduci finem per amicam interpositionem, curavimus expediri commissionem nostram 20. Decembris 1639. et mandavimus Deputatis nostris, ut interessent

collationi instituendae hoc nomine, Arnhemiae, mense Majo, 1640. inter Deputatos utriusque partis. Illi vero nostro nomine fecerunt propositionem rationalem ad componendam et exstinguendam controversiam. Verum sua Celsitudo Electoralis per literas scriptas Bonnae 9. Julii 1640. nobis significavit, sese non posse admittere praedictam propositionem. Quamobrem Nos perpendentes examen Domini Comitis, praedictas literas Electorales, et indicium et responsum nostrorum Deputatorum, placuit nobis decernere, ut manu forti adjuvaretur Dominus Comes in sua justa causa, fuse explicata indicto responso, ad complementum justitiaee nisi in jurisdictione Status Gelriae bona reperirentur, e quibus, sententia lata, emolumentum dicti Comitis cum suis annexis et dependentiis resarciri et compensari posset, idque robore decreti facti 7. Februarii 1641. Post hoc Decretum Consiliarii Gelriae suis nos rogarunt literis datis 12/22 Februarii 1642. ut manum fortem commendaremus, quo Dominus Comes pleniter frui posset effectu dictae sententiae. Ad hanc petitionem faciendam ideo praecipue moti, quod viderent nulla esse bona in jurisdictione hujus Status, e quibus huic sententiae posset satisfieri, praeter solum directum Dominium Borculo, cum suis annexis et dependentiis, quod jam adjudicatum erat per viam executionis, virtute specialis commissionis et literis mandatoriis Consiliariorum Gelriae, accepta ad hoc perficiendum auctoritate Statuum ejusdem Provinciae. Ita ut istis literis adjudicationis datis 7. Decembris 1641. sua Celsitudo Electoralis Coloniensis,

velut Episcopus Monasteriensis a possessione praedicti Dominii directi rejectus et exclusus fuerit, et e contrario dictus Dominus Comes in possessionem fuerit admissus. Domini vero Status Monasterienses non curantes satisfacere legitimis praetensionibus dicti Domini Comitis, et nihil aliud pensi habentes, quam ut literis Imperialibus causae suae patrocinarentur, quibus jubebantur Comites Justus et Hermannus Otto annihilare, et abrumpere praedictas lites, sententias et dependentias harum, velut irrita pronunciata, non obstante eo, quod dictae sententiae fuerint secundatae ex nostro ordine et autoritate nostra, idque etiam per interpositionem nostram, quo negotium commode componi posset, et conservari amicitia et bona vicinitas; insuper etiam injuste accusantes praedictos Dominos Comites contumaciae, quod non paruissent dictis literis Imperialibus; interim Domini Monasterienses 6. Julii 1642. obtinuerunt sententiam, qua Camera Imperialis Spirae, in puncto attentatorum, dictam causam spectantem, dictos Comites, qui in Actis vocantur Appellantes, remittit ad judicem, velut in priori instantia desertum, condemnantes Appellantes ad solvendas litis expensas velut contumaces.

Nos vero, tam ex scripto, cui titulus est, Relatio bene fundata de negotio Borculonensi, quam ex instrumentis probantibus, quae nobis diligenter transmissa fuere per Dominos Consiliarios Gelriae, pleniter instructi, praedictos Dominos Comites, non tantum serio monitos, sed et literis nomine supremae potestatis Provinciae scriptis 20.

Aprilis 1615. et ultimo Januarii 1623. sub Sacramento fidelitatis, quo obstricti sunt Dominis Ordimbus Gelriae, jussos esse, ut diligenter caverent, morem gerere Caesareis evocationibus aut mandatis, et comparere aut personaliter aut per Procuratorem, aut se ingererent ad faciendum aut tractandum quidpiam in hoc puncto possessorio, quod praejudicium afferre posset summae et supremae justitiae Ducatus Gelriae et Comitatus Zutphaniensis, aut quod praedictam sententiam infringere aut quoquo modo nocere posset, ut praedicti Domini Comites mandata haec tam firmiter observarent, quam cara ipsis esset jurium et privilegiorum harum terrarum conservatio. Praeterquam quod dicti Consiliarii significari curarunt Celsitudini suae Electorali et Camerae Imperiali, se se obstrictos esse ad protegendos Dominos Comites, tanquam subditos harum Provinciarum, nec ipsos solum, sed et bona illorum, idque contra omnem violentiam insuperque obstrictos esse opponere se executioni literarum Imperialium. Quamobrem nos minime permittere possumus, ut per Cameram Imperialem vis inferatur dictis Dominis Comitibus, quia obedientes fuerunt mandatis summae potestatis, idque per sententiam in puncto attentatorum ob contumaciam latam a Camera Caesarea, et munitam postea literis Caesareis executorialibus, praecipue propter allegatas rationes in praedicto scripto Relationis bene fundatae etc. Art. 183. et sequentibus.

Maxime nobis gratum fuisset, si Legati et Plenipotentiarii nostri, quando tractantibus pacis

Monasteriensis intererant anno 1646. potentibus et efficacibus rationibus, quas allegarunt apud Consilium Principis Monasteriensis, Domini Ottoni, Comiti de Limburg et de Bronchorst, etc. integram justitiam procurare potuissent; utpote, qui multis nominibus carus imprimis et singulariter nobis sit commendatus, ut testati sumus literis 26. Februarii 1646. scriptis ad Legatos nostros. Verum in eo Domini Monasterienses, in illa urbe Deputati ad conferentiam, elusere bonam nostram intentionem. Nos tamen considerantes omnia, quae facta sunt jussu et autoritate nostra, et similiter ea, quae acta sunt in nostro conventu, satis intelligere non possumus, quamobrem causa dicti Domini Comitis non sit aeque justa, atque illam praecedentibus literis et constitutionibus nostris declaraverimus. Qua propter bene nos facturos judicavimus, si Dominationem Vestram Reverendissimam amice, et uti bonos decet vicinos rogaremus. id efficere, ne dictus Dominus Otto Comes de Limburg et de Bronchorst, imposterum inquietetur ullis literis Imperialibus, in praejudicium justitiae causae suae, evictae per sententias Curiae Gelricae, et confirmatae nostro jussu et autoritate; et ut Dominatio Vestra Reverendissima jubeat et efficiat, ut porro impleatur justitia debita Domino Comiti secundum latas sententias et dependentias harum. Nihilominus, si Dominatio Vestra Reverendissima credit, aut per Nos, aut Deputatos nostros, velut intercessores, mediatores aut arbitros amicos, posse negotium et controversiam hanc perducere ad bonam compositionem, in hoc casu

nos libenter a parte nostra contribuemus, quidquid a Nobis fieri possit, et jubebimus Deputatis nostris, ut praesentes sint conferentus, quae hic Hagae instituentur, tempore a Dominatione Vestra Reverendissima assignato. Quod si e contrario, istud obtineri non possit, quod tamen minime speramus, in hoc casu obsticti erimus tueri praecedentes nostras constitutiones. Nihilominus malumus, ut alia ratione satisfiat Domino Comiti, ut omnes turbae et incommoda evitentur. Quod sperantes et expectantes responsum, Deum rogamus, Reverendissime Princeps et Domine, ut Dominationem Vestram Reverendissimam in sua sancta conservet protectione.

(CXX.) Literae FERDINANDI III. Roman. Imperatoris, ad WOLFGANGUM WILHELMUM, Comitem Palatinum Rheni, Lineae Neoburgicae, cui, supremo Circuli Westphalici Directiori executionem caeusae Ordinis Melitensis contra quosdam in foederati Belgii Provinciis sitarum Commendarum usurpatores committit, 1653

NObis Reverendissimus ac illustris Dominus Fridericus Sacrae Romanae Ecclesiae Cardinalis, Hassiae Landgravius, Ordinis S. Joannis Baptistae per Germaniam Magister, et Amicus, Consanguineus et Princeps noster charissimus submisse significavit; Quamquam equestris Militensium Ordo adversus haereditarium communemque Nominis Christiani hostem continuis expeditionibus occupetur, suasque facultates in solis Commendarum, domuumque Ordinis reditibus per totam Europam consistentes, iisdem impendat; quibus Provinciarum Belgii Generales Ordines magis, vel aeque saltem ac aliae Christianae Nationes, fruantur; quippe navigiis Belgicis in mari Mediterraneo commercia gerentibus, et negotiationi maritimae omnis ab Ordine praestetur securitas, conductus, et asylum, eaque suborto maris aestu, aliisve periculis in portum Melitensem recepta, quaevis sentiant officia, amicitiamque; ut vel hinc Batavorum Nationem hunc militarem Ordinem benevolo prosequi affectu, omnem pariter praestare opem, neutiquam vero eidem adversari, aut, ut ille turbetur, pati oporteret, nihilominus tamen evenire, ut illius Ordinis Bajulivae, Commendae, Domus et bona in Civitate et Episcopatu Ultrajectino; Comitatu et Civitate Burana, in inferiori Geldriae Betavia; circa Harderivicum; in provincia Sutbeverana; Medioburgi in Frisia; in provincia

Grueningana; Verdena, atque in civitatibus Auderwatterana, et Harlemiensi, in Hollandia, aliisque adhuc locis, sub Ordinum Generalium teritorio sitis, constitura et ad Ordinem Melitensem, Magnumque Germaniae Priorarum, quodque huic consectarium est, ad Imperium Romanum, intuitu Collectarum, Contributionumque spectantia, et annis quidem 1602, 1607 et 1625. ea circiter tempestare, qua illorum Commendatores Reipublicae Christian causa absentes Melitae degebant, indeque tardius redibant, a quibusdam Civitatibus, Nobilibus et Mercatoribus privatis, propria autoritate occupata, hodieque maximo, tam Equestris Ordinis, quam Sacri Romani Imperii detrimento usurpata, ulterius adhuc detineantur, et neutiquam restituantur. Nulla ratione habita, quod Magnus Melitensium Magister et nominati Cardinalis Dilectio, velut Magnus per Germaniam Ordinis Prior, apud Status Generales, legationibus variis, multisque, et iis quidem urgentibus postulatis, illorum bonorum restitutionem soliicitari petique, ac inter caetera id Ordinibus in memoriam revocari curaverit, in pacificatione Gandavensi de Anno 1576. art. 20. et hanc 9. August. 1577. subsequentibus mandatis: Item in Unione Ultrajectina, de Anno 1579. art. 14. vi contractus, foederisque perpetui transactum conclusumque fuisse, ut non solum Domini seculares, verum etiam Praelati, aliaeque personae Ecclesiasticae, quarum fundationes et residentiae extra Generalium Ordinum Provincias essent constitutae, bonorum suorum in ipsis unitis Belgii Provinciis sitorum, proventus, reditus,

proprietatem, usumque non tantum consequi, verum etiam eadem in perpetuum, citra omnem turbationem, molestiamque retinere, et quod, vigore mandatorum ante allegatorum, sub his ipsis (Unionis ac Pacificationis) articulis, Ordinis Melitensis quoque bona comprehendi debeant; hoc insuper addito, si quidquam a quopiam in contrarium tractetur tenteturve, illud omne nunc ex tunc, et tunc ex nunc nullum irritum et inefficax esse oportere; idque sub firma suarum Provinciarum, Civitatum, Regionum, Subditorum, bonorumque obligatione, ita quidem, ut illa in cujusvis districtu aut territorio deprehensa, citra omnem contradictionem arrestari, detineri, vexarique queant ac debeant. Renunciatione hac in parte; quarumcunque exceptionum, privilegiorum, levaminum, omniumque beneficiorum, quovis modo ipsis deservientium (illius praesertim Juris, quo dicitur, Generalem renunciationem absque speciali praecedente non valere) omni meliori modo interposita. Quemadmodum igitur secundum allegatae Pacificationis, mandatorum, Unionisque vigorem, restitutio bonorum nominatorum, quae sub primos Bataviae motus occupabantur, Anno 1580. illisque circiter temporibus iterum subsecuta erat; ita quoque hunc Ordinem, vi illarum Constitutionum apud bona sua inturbatum subsistere debuisse; nec Annis 1602. 1607. et 1625 secquentibus, cum ipsius Ordinis de Sacro Romano Imperio omnibusque Christianis, adeoque ipsis etiam Belgarum unitis Provinciis meritissimi summo detrimento, innocenter sua possessione a privatis exuendum, bona in hunc

usque diem detinenda fuisse. Enim vero cum neque Magnum Ordinis Melitensis Magistrum, neque saepius nominati Cardinalis Dilectionem praedicti Ordines Generales ad literas ipsis tam erficaciter perscriptas, totque aequae administrandae Justitiae factas instantissime postulationes, ullo responso sint dignati, multo minus justissima concessa restitutio, praeterea tam nostrum sacrique Imperii, quam Ordinis Melitensis interesse hic versetur: ideo Nos saepe nominati Cardinalis Dilectio obsequenter imploravit, rogavitque, ut hoc casu Nostram Caesaream autoritatem interponere, hancque Caesaream nostram commissionem Dilectioni Tuae, utpote vicino Imperii Status circulique Westphaliensis Principi ac Directori clementissime injungere dignaremur. Quamobrem cum Nobis vi supremi nostri Imperialis, quod gerimus, officii incumbat, Ordini imploranti, instar aliorum Nostrorum, Sacrique Romani Imperii obsequentium Statuum, ad recuperandum id, quod jure ei debetur, manum exhibere auxiliarem, et quidquid eidem contra aequitatem avulsum est, atque etiamnum detinetur, ejus restitutionem, quantum res patitur, fierique potest, pro viribus promovere.

Hinc natura rei habita deliberatione aequum consultumque judicavimus, Dilectioni Tuae ea, quae rei necessitas postulat, clementissime demandare. Eandem proinde harum virtute requirimus, ut ei, vi officii, quod velut Circuli Princeps et Director obtinet, rebus narratis ita se habentibus, pleniorique prius a Cardinalis Dilectione cognitione accepta primo omnium, quod opus est,

ad dictos Ordine?? Generales perscribere, eosque ad restitutionem bonorum Magno Melitensium per Germaniam Prioratui detentorum debite adhortari, atque illis, quos Cardinalis Dilectio hujus negotii causa ad Generales Ordines ablegatura, eorumque opera usura est, omnem opem exhibere lubeat. Id quod in commune Sacri Imperii bonum atque nostrum clementissimum beneplacitum cedet. Nos vero persistimus Dilectioni Tuae clementissimo affectu dediti. Ratisbonae die 26. Novemb. 1653,

(CXXI.) Literae STATUUM S. R. IMPERII RATISBONAE IN COMITIIS CONGREGATORUM ad GENERALES FOEDERATI BEIGII ORDINES, quibus ipsis causam Ordinis Melitensis impense commendant, 1653. Salutem pronamque voluntatem et officia prompta,

VEstras Dominationes praesentibus, aequitate suadente, fieri oportuit certiores, et ex inclusarum tenore latius intelligent; qua ratione Imperialibus hisce Comitiis, Domini Cardinalis de Hassia etc. Dilectio ac Eminentia Illustrissima velut Equestris Joannitarum Ordinis in Germania Magister per Legatos suos hic loci praesentes, gravatim significari voluerit; Quamquam Neutralitatis inter Sac. Rom. Imperium, Unitasque Belgarum Provincias ex tempore belli motuum, illic excitatorum,

inviolabiliter observatae, Pacificationumque ante hac cum nominatis Provinciis initarum, vigore, praedictus Equestris Ordo, ut Imperii membrum, apud suas Commendas, Domos, bona juraque et pertinentias, in Dom. Vestrarum Territoriis et districtu comprehensas, quietus, inturbatusque persistere debuisset. Nihilominus tamen eundem commendarum, Domuum et bonorum, quae in civitate et Episcopatu Ultrajectino; Comitatu et Civitate Burana; inferiori Geldriae Batavia, circa Harderivicum et Provinciam Sutheranam; Medioburgi in Frisia, in Provincia Grueningana; Verdenae et in Civitate Autterwatterana in Hollandia aliisque adhuc locis sita essent, a quibusdam privatis Civitatibus, Nobilibus et Mercatoribus, propria autoritare, spoliatum fuisse. Et quamvis eorum restitutio ex parte Equestris Ordinis, cum literis, tum sumptuosis legationibus jam saepius fuerit petita: hanc tamen, cum magno Ordinis gravamine et detrimento haud potuisse obtineri, juncta familiari simul ac clementi postulatione, nobis luberet, Dilectioni et Eminentiae suae, praedictoque Equestri Ordini in hoc negotio, velut totum imperium concernente, auxiliari porrecta manu rem effectu ipso eo dirigere, ut hujusmodi gravamina mature tollerentur, huicque Equestri Ordini illud ipsum, quod secundum narrata, eidem subductum erat, citra moram restitueretur.

Cum ergo Nobis et respective Nostris Clementissimis D. D. Principalibus, Superioribus, et Committeutibus merito incumbat, atque id ipsum deceat, cuilibet statui, et Sacri Romani Imperii membro,

vi saluberrimarum illius legum et constitutionum in obtenta sua immunitate, libertateque tueri, et manutenere; nec ullatenus permittere, ut unum alterumve inde avellatur, et in aliorum potestatem redigatur; nominatus autem Joannitarum Equestris Ordo, una cum omnibus superiori et inferiori Germania comprehensis Commendis, domibus, bonis, caeterisque pertinentiis indubitatum Sacri Romarni Imperii membrum existat, atque secundum suarum facultatum, in solis Commendarum reditibus proventibusque consistentium valorem proportionemque inter Imperii collectas aestimetur, et hinc praedictorum bonorum in Belgii unitis Provinciis detentorum desectus, non modo in totius Imperii, verum etiam in ma gnam commerciorum diminutionem cedat; quippe cum Ordinis hujus vires, quibus ille haereditarium Nominis Christiani hostem continuo prosequitur, inde debilitentur, et navigationes maritimae tanto magis reddantur infestae, atque hoc ipsum citra laesionem Neutralitatis inter Sacrum Romanum Imperium et DD. Ordines Generales, alias consistere neutiquam possit. Ideo Nos, Nostro et respective nostrorum Clementissimorum et Clementium Dominationum Principalium, Superiorum et Committentium nomine, Dominationes Vestras Praepotentes hisce animo optimo amiceque requirimus; placeat ipsis, sine prolongatione id effectui dare, ut praedicto Equestri Melitensium Ordini, suae in Belgarum unitis Provinciis avulsae, ac interim detentae Commendae, Domus et bona, unaque illorum proventus, reditus,

jura, accessiones, literae, Instrumenta, et quaelibet reliquae appertinentiae, citra retardationem denuo restituantur, isque in pristinum, liberum, partiumque studia procul habentem statum repositas, in eodem imposterum quietus et inturbatus permaneat, et omnes hujusmodi, aliaeve turbationes, ad meram contentionem et inquietudinem tendentes, Electoribus Statibusque proxime vicinis penitus praecidantur, auferanturque. Contra vero inter Sacrum Romanum imperium et Dominos Ordines Generales hactenus observata Neutralitas, fiduciaque, jure vicinitatis fulta, sarta tectaque conservetur. Quemadmodum autem id aequitati consonum est, ita vicissim de Dominationum Vestrarum Praepotent. gratificandi animo, nihil dubitamus. Dabantur Ratisbonae die 5. Decembr. 1653.

S. R. I. hic praesentes Electores, Principes ac Status, absentiumque Consiliarii, Nuncii et Legati

Sigillarunt Collegiorum Direstores Elector Moguntinus, Elector Bavariae, Archiepiscopus Salisburg. Dux Bavariae Praelati Sveviae, Comites Wetteraviae.

Nota: Ejusdem tenoris literae mutatis saltem mutandis ad Dominos quoque Ordines Hollandiae, Frisiae Occidentalis, et ad Magistratum Civitatis Amstelodamensis exaratae fuerunt.

(CXXII.) Literae recredentiales, quas CAROLUS GUSTAVUS, Sueciae Rex, Domino Piques, Residenti Gallico, ad LUDOVICUM XIV. Galliae Regem tradidit, 1654. Nos Carolus Gustavus Dei gratia Svecorum, Gothorum, Vandalorumque Rex, Magnus Princeps Finlandiae, Dux Esthoniae, Careliae, Bremae, Verdae, Stetini, Pomeraniae, Cassubiae et Vandaliae, Princeps Rugiae, Dominus Ingriae et Wismariae, Comes Palatinus Rheni, Bavariae, Juliaci, Cliviae et Montium Dux etc. Serenissimo atque Potentissimo Principi, Fratri consanguineo, Amico et foederato Nostro charissimo, Domino Ludovico XIV. Franciae et Navarrae Regi Christianissimo, salutem et prosperos rerum successus.

Sevenissime ac Potentissime Princeps, Frater, Consaenguinee, Amice et foederate charissime.

QUandoquidem Serenitati Vestrae visum fuit Residentem suum apud Aulam nostram Dominum Picques huc avocare; postulavit arctissima illa, quae Nobis cum Serenitate Vestra intercedit amicitia, ut eundem benigne dimitteremus, de caetero hocce adjungentes testimonium, eum ita e hic gessisse, ac fidum gnavumque Regis sui Ministrum decet. Qui, ut amicissimi affectus Nostri erga Serenitatem Vestram testis esse potest, ita non dubitamus, quin ex mente Nostra Serenitati Vestrae explicaturus sit nobis firmum statutumque

antiquam illam, quae utraque haec Regna conjungit, amicitiam perpetuo colere, reque ipsa comprobare, nihil nobis illa voluntate esse prius antiquiusque. Quibus finientes Serenitati Vestrae omnia fausta et felicia ex animo vovemus, eandemque recte valere cupimus. Dabam Stockholmiae die 30. Decembris, Anno 1654.

(CXXIII.) Literae CAROLI GUSTAVI Suecorum Regis, ad JOHANNEM CASIMIRUM, quibus se summa necessitate inductum Poloniae bellum intulisse, ast minime justae et honestae pacis, si locus ipsi detur, abstemium esse refert, 1655. Carolus Gustavus, Sveciae Rex etc. Joanni Casimiro Poloniae Regi etc. Salutem et Incolumitatem.

SI Serenitas Vestra pacis perpetuae tam fuisset cupida, utique tot occasionibus conficiendi negotii non defuisset, nec tantam semper praeliminaribus objecisset moram: eoque non praeter opinionem Majestati Vestrae accidere potuit, quod toties elusi, lacessiti et male habiti, contra pacta, Serenitati Vestrae bellum intulerimus infestisque exercitibus ante decursum induciarum ditiones ejusdem intraverimus. Quippe cum nec cessare institutum Serenitatis Vestrae videremus, quin

ostentatione pacis perpetuae Serenitas Vestra tempus traheret, compluresque interea adversum Nos inimicos excitaret; indigna contra honorem Nostrum jure pactorum praescriptum, Nobis obtruderet; necessum habuimus ad arma decurrere; eaque mala, quae Nobis ac Regno Sueciae imminebant modo omnibus gentibus jureque naturae comprobato, ante finem induciarum, etiam Serenitate Vestra aliis bellis distenta, praevertere. Neque justitiam causae Nostrae improbare videtur Serenitatis Vestrae conscientia, cum aliquando talem hostilitatem commeruisse, velut tacita consensione affirmet Ceterum cum Serenitas Vestra testetur, perspectum se habere animum Nostrum, persuadeatque sibi Nos vicissitudinis humanae gnaros, casibus Serenitatis Vestrae indolituros eoque mitteret ad Nos generosum Dominum Przyiemski, Camerae suae familiarem, ut animum Serenitatis Vestrae pacis cupidum contestaretur, ad eamque tractandam Nos invitaret; idcireo pro indole Nostra ad tranquillitatem propensa, mentem Nostram hisce duximus explicandam: videlicet non esse Nos a pace alienos, si modo honesta, tuta ac decora sit, consentireque, ut coepti Stockholmiae tractatus, continuentur. Unde ad perficiendum breviori temporis spatio, tam salutare negotium haud parum prodesse arbitramur, Si Serenitas Vestra legatos ad Nos mittat sufficientibus Plenipotentiis instructos, cum quibus de loco et tempore convenire, mox de pace agi tractarique possit. Quod reliquum est optaremus Serenitatem Vestram Remque

publicam Polonam meliori in statu esse, rectiusque ante hac rebus suis consuluisse, quo minus ad haec extrema non deveniretur. Ita tum amore Regii sanguinis, tum humanitare tacti et vicissitudinis rerum humanarum probe gnari, infortunio Serenitatis Vestrae dictaeque Reipublicae ex animo indolemus. Dabantur in castris ad Kolo, Anno M. DC. LV.

(CXXIV.) Literae ARFUIDI WIRTENBERGII, Supremi Copiarum Suecicarum Ductoris, ad STEPHANUM CZAMECIUM, summum Praesidii Cracoviensis praefectum, quem serio hortatur, ne urbem ad incitas redactam ultimo discrimini exponat, sed eam potius Regi victori dedendo instanti tempestati subtrahat, 1655. P. P.

HActenus ambidextram strenuitatem in Urbe, quam obtines Gubernator, luculenter monstrasti: videre te Sueci campo pugnacem; etiam vallo ac moenibus clausum, ejusdem animi et vigoris experiuntur. Sed desine ultra quam sit necessum fortis esse, quia virtus in medio consistit. Itane Rege Vestro subducto, Exercitu fuso, deditis aut fidem secutis Provinciis, te solum hostem Sueci experiemur Czarneci? sat semel atque iterum parcentibus opponi? sat gloriae toties restitisse invictissimo Carolo? ultra Clementiam lacessere temeritatis erit. Elude quantum vis ictus, reprime assultus, temne pyrotechnicas

artes: Interim fundes sanguinem, perdes nobilitatem, exhauries milites civesque, deinde famem, postremo qui vinces fata; ac ita, quae nunc virtus, tunc pro illo tempore pro contumacia habebitur. Attende tempori, dum quos clementia optimi Regis usus servare potes, ne in exitium pervicacia trahas. Quibus praees servandos tibi commisit Casimirus non perdendos, defendendam urbem, non in exitium trahendam, et quae armis asserere non vales, matura deditione incolumia praesta. Ut igitur urbem et Regiam et populum, tanquam fidei commissa de integro restituas victori, Jus est. Dab. in castris ante Cracoviam die 7. Octobris Anno 1656.

(CXXV.) Literae STEPHANI CZARNECII, summi praesidi, Cracoviensis Praefecti, ad CAROLUM GUSTAVUM, Sueciae Regem, cui Cracoviam proxime dedendam offert, sed ea conditione, ut cedendae urbis coarctatas res prius Johanni Casimiro nuntiare sit licitum, 1655. P. P.

ALter jam a coepta obsidione mensis evolvitur, ex quo admotis Metropoli Regni Nostri copiis, quid fortuna tua, quid constantia Nostra possit, Rex Serenissime, experiris. Tibi pro gloria certamen est; Nos Patriam defendimus, pro ea, quae omnium charitates complexa, vel extremum spiritum profusuri. Quid in hanc diem armis profecerit, Majestati Vestrae liquet;

nisi quod benignitas ex literis perspecta, multum Nos moveat; cum generosa pectora ferro cedere nescia, potius quandoque mansuetudinis ac clementiae artes trahant, quam minarum. His Majestas Vestra effecit gloriose, ut eam faventem, quam hostem quivis habere malit. Verum quia probatio benignitatis est exhibitio operis; tempus concedi petimus consulendi Serenissimi Regis Nostri Casimiri, quo demum casum dispensante, submittemus necessitati vela, potierisque Cracovia, Serenissime Rex, non jam ut hostis, sed Regis Nostri Consanguineus. Dab. Cracoviae, Mense Octob. Anno 1655.

(CXXVI.) Literae JOHANNIS CASIMIRI, Poloniae Regis, ad GEORGIUM LUBOMIRIUM, Supremum exercitus Polonici Praefectum, cujus magnanimitatem nulla periculorum magnitudine concutiendam eximiis mactat laudibus, 1655. Joannes Casimirus Dei gratia Rex Poloniae etc.

QUemadmodum non sine causa requirebamus, ut Sinceritas Vestra ad conferendum in commune super bono publico consilium, Majestatem Nostram conveniret, ita posteaquam a Sincerirate Vestra graves continuandae in Scepusio residentiae accepimus rationes, lubentes illis acquiescimus; Animadvertimus enim tam in

his, quam in literali per Generosum Luboviecke data declaratione, in omnibus Sinceritatis Vestrae progressibus inviolatam et ad Exemplum proponendam Sinceritatis Vestrae erga Nos fidem, erga Patriam charitatem; Firmat Nos in eodem sensu consilium istud, quod Sinceritas Vestra in medium Collegii Senatorii intulit, in quo quaenam accedente diligentia et auspicio Nostro facta fuerit conclusio Sinceritati Vestrae notum facere non gravabimur. Ad praesens Sinceritatem Vestram assecuramus. Quod omnes inclyti et hoc aevo raro visi Sinceritatis Vestrae conatus ultra perenne nomen et caetera praemia, per quae ipsa sibi virtus grandis fieri solet merces, immutabilem ac memorem gratitudinem Nostram Sinceritati Vestrae obligabunt. Bonam interim valetudinem a Domino Deo Sinceritati Vestrae optamus. Datum Opoliae die 18. Novembr. Anno M. DC. LV.

(CXXVII.) Literae ANDREAE DE LESZNO, Regni Poloniae Primatis, ad GEORGIUM LUBOMIRIUM, Regni Poloniae Campi-mareschallum, quibus ipsum, velut inter egregios Poloniae viros, inconcussa constantia fidei et amori in Patriam tenacissime insistentes primarium, singulari plane demulcet elogio, 1655.

ECquando tandem major affulsit opportunitas testandi congenitam unicuique Nobili virtutem et fidem erga Deum, Patriam et Regiam Majestatem atque in praesenti Reipublicae calamitate! Non semel rorantibus suffundor lacrymis, dum tristi vulgante fama audio, inclytas et magnas Domos, quibus nulla ante hac adhaesit nota, nunc turpissimam perfidiae incurrere maculam; et oblitos sacrosanctae fidei, oblitos earum, quas cum lacte suxerunt libertatum, promptissimis animis, ad subeundum turpissimae servitutis jugum festinare. Verum haec fatis imputanda, quae tamen sera posteritas judicabit et cuique decus suum rependet. Parte altera, quid potest fingi pulchrius aut deliniendo voluptate animo accommodatius! Atque videre tam multos et magnos viros inconcussa constantia, virtuti, fidei, amori in Patriam tenacissime insistentes! Qui licet res pene desperatae videantur, animum tamen fiducia auxilii et misericordiae Divinae erectum non deponunt, et avitam majorum familiarumque suarum gloriam, non modo retinere, sed novo augmento proferre satagunt. Haec gloria debetur et in omnem posteritatem debebitur Celsitudini Vestrae, qui tanto zelo et fervore adniteris, ut afflictam Patriam, ex hoc laqueo, in quem prolapsa est, ex jugo, quod vitio abortivorum filiorum suorum incurrit, eruas et pristinae restituas libertati. Ipse Deus omnibus solatiis penset sollicitudinem hanc et quam largissimas

in prolem, totamque Domum Celsitudinis Vestrae benedictiones refundat, quod ego praemissa ex parte mea Gratiarum actione, intime Celsitudini Vestrae apprecor. Jam igitur sacra Regia Majestas etc. Itero meam gratiarum actionem; itero vota pro felici eventu moliminum et Progressuum Celsitudinis Vestrae concepta, et si Deo dante vita superfuerit, Liberatoris Patriae Nomen et gloriam non modo privatim, sed publice Celsitudini Vestrae tribuam. Multum indoleo, quod tametsi animitus optarem Regiae Majestati Comes itineris hujus adjungi, valetudine tamen affecta obstante, et his, quae me assidue cruciant, pathematibus, retineor, attamen quemadmodum meditata Celsitudinis Vestrae votis prosequar, ita etiam parte altera in providendo bona non lentescam. Interim me Gratiae Celsitudinis Vestrae commendo. Datum in minori Glogovia 12. Decemb. Anno 1655.

(CXXIIX.) Literae JOHANNIS CASIMIRI, Poloniae Regis, ad GEORGIUM LUBOMIRIUM, summum exercitus Polonici Imperatorem, quibus ipsi rerum Polonicarum servatoris nomen tribuit, seque quamprimum in Poloniam per Hungariam rediturum esse, significat, 1655.

DElectarunt Nos multum fortunata initia redeuntis ad obsequium exercitus Nostri; nec illud minus, quod devoti in id Sinceritatis Vestrae conatus tam patenter felici resplendent eventu, ut audacter sinceritatem Vestram pro primario restitutionis Nostrae recognoscentes cooperatore et Principali Gratiae divinae Nobis exhibitae instrumento possimus deinceps non invidiosa Sinceritatis Vestrae operam et promptitudinem rependere Gratitudine totamque Nostram in Sinceritatem Vestram reclinare fortunam ac deponere confidentiam. Dabimus horum occurrente occasione ad requisitionem Sinceritatis Vestrae documenta, et oretenus in his assecurabimus Sinceritatem Vestram, siquidem intra duos dies recta Scepusium versus, per confinia tamen Hungariae movebimus, non dubia spe subnixi, quod illic quoque nova et Deo dante felicia Sinceritatis Vestrae pro Majestate Nostra et libertate Patriae solicitudinis experiemur argumenta. Ad quae perficienda, ut Deus vires suppeditet, Sinceritati Vestrae bonam ab eodem valetudinem precamur. Dat. in minori Glogavia die 16. Decembr. Anno 1655.

(CXXIX.) Literae BURCHARDI MULLERI, Exercitus Specici Generalis, ad PRIOREM ET

VEndunt Nobis literae Vestrae, solito more, nihil nisi fumum, fumo flammaque dignum, meras ceremonias loquendo, in ceremoniis moram, in mora pertinaciam, qua subjectio Regi Sveciae, tam potenti et gratioso Domino eluditur. Quid faciamus praeter id, quod factum est? dum frontem silice duriorem Clementi Regi hactenus obvertitis? Quod vero perditio Vestra ex vobis sit, probe intelligitis. Attamen in superabundanti duplicem Vobis incolumitatis viam candide proponimus: aut fortalitium vosque omnes in Protectionem Regiae Majestatis Sveciae, Domini Nostri clementissimi dedatis; aut juramento fidelitatis praestito in satisfactionem pro diuturna obstinatione et damnis toti Regno illatis simul in debitam Imperii recognitionem XL. millia Imperialium religiosi; Nobiles introexistentes altero tanto, sine ulla exceptione ac tergiversatione exsolvatis. Si in altero dilemmatis non satis fit, pro ea obstinatione Busiridis ara, aut Perelli tauro digna, pro merito, aequali mensura retaliabimini. Datum in Castris die 25. Decembr. Anno Christi 1655.

(CXXX.) Literae OLIVERII CROMWELLII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad FRIDERICUM III. Daniae Regem, quibus navem cum mercimoniis ad Mercatores Londinenses pertinentem, perfidia vero et culpa navarchi, ob portorium Regio telonio subductum, fisco inique adjudicatam, quam primum legitimis possessoribus restitui impense petit, 1656.

QUesti sunt per libellum supplicem suo aliorumque mercatorum Londinensium nomine Nobis exhibitum Joannes Fremanus et Philippus Travesius, hujus Reipublicae Cives, se circiter mensem Octobris 1653. cum in navem quandam Sunderburgensem, cui nomen Salvatori, Nicolao Weinschincks magistro, merces varias, pannum laneum aliumque vestem textilem ac mercimonia plus tribus millibus librarum aestimata imposuissent, magistro mandasse, ut per fretum Balticum recto cursu Dantiscum navigaret, utque ad Elsenoram vectigal solveret, eique etiam pecuniam ad eam rem curasse: supradictum tamen magistrum perfidiose, et contra quam ipsi a mercatoribus mandatum erat, praetervectum Elsenoram, nullo portorio salutis, Balticum pernavigasse. Navisque per hanc causam, cum toto onere non sine magno mercatorum damno publicata atque retenta est. Quorum in gratiam jam pridem ad Legatum Majestatis

Vestrae Londini tunc temporis commorantem scripsimus; qui, uti ipsi ajunt, pollicitus est, ut primum ad Majestatem Vestram rediisset, daturum operam, uti ratio mercatorum haberetur. Verum cum is postea aliis in regionibus Majestatis Vestrae negotia obiret, et ante discessum ejus et postea frustra se eum adiisse ostendunt: unde procuratorem suum mittere coacti sunt, qui jus suum Hafniae persequeretur, navemque illam ac bona liberari sibique reddi flagitaret: verum exinde nullum se fructum percepisse, nisi ut damno veteri novas impensas, et susceptum frustra laborem adjungerent: cum fisco damnata et retenta hactenus sint bona, tametsi ex lege Daniae quemadmodum ipsi in libel lo suo demonstrant, magister quidem navis ob suum delictum est ipse puniendus, navisque non bona proscriptioni sunt obnoxia: eoque gravius accidisse sibi hoc malum existimant, quod, sicuti nobis perlatum est, vectigal illud, quod Elsenorae solvere debuisset, est admodum exiguum. Quapropter cum mercatores mostri nullam proscriptioni causam praebuisse videantur, confessusque ipse Magister paulo ante obitum sit, suo solum delicto illatum hoc mercatoribus detrimentum esse, cumque pater defuncti jam Magistri ipse per libellum supplicem Majestati Vestrae exhibitum, sicuti Nos accepimus, culpam omnem in filium suum contulerit, mercatores absolverit, haud sane potuimus, quin navis illius bonorumque retentionem iniquissimam esse arbitraremur; adeoque confidimus, simul atque Majestas Vestra hac de re certior facta

erit, fore, ut non modo has ministrorum suorum injurias improbet; verum etiam ipsos rationem reddere bonaque illa suis Dominis eorumque procuratoribus, quam primum restitui damnaque inde data sarciri jubeat. Quod et Nos a Majestate Vestra majorem in modum petimus, utpote rem usque adeo aequam et rationi consentaneam, ut aequiorem petere aut expectare in causa tam justa Nostrorum Civium non posse videamur, haud minus aequa vestris subditis, quoties data occasio erit, reddituri. Westmonasterio die - Februar. Anno 1656.

(CXXXI.) Literae recredentiales ab OLIVERIO CROMWELLIO, Reipubl. Anglicanae Protectore, Joanni Roderico de Saa Meneses, oratori Lusitanico, ad JOANNEM IV. Lusitaniae Regem datae, 1656. Serenissimo Principi Johanni Quarto Lusitaniae etc. Regi.

QUam pacem et amicitiam cum Anglicana Republica Majestas Vestra legatione amplissima

ac splendidissima jam pridem ad Nos missa expetivit, eam a Parlamento, quae tum potestas rebus praefuit, inchoatam et a Nobis summo semper studio exoptatam, Deo imprimis favente, proque ea, quam accepimus, Reipublicae administratione, feliciter tandem confecimus, et in perpetuum, uti spes est, sanximus. Itaque Legatum Vestrum extraordinarium, Dominum Johannem Rodericum de Saa Meneses, Comitem Pennaguiadanum, virum cum Majestatis Vestrae judicio comprobatum, tum humanitate, ingenio, prudentia, fide praestantissimum a Nobis repertum, cum expleti muneris egregia laude et reportata secum pace vobis reddimus. Quod autem per literas secundo die Aprilis Ulyssipone datas, Majestas Vestra, quanti Nos faciat, quamque impense dignitati Nostrae faveat, Nosque Rempulicam suscepisse gubernandam quantopere laetata sit, haud obscuris indiciis singularis benevolentiae testatur, id vero mihi gratissimum esse, ex meis in Majestatem Vestram paratissimis omni tempore officiis, dabo operam, ut facile posthac omnes intelligant. Neque segnius interea pro incolumitate Vestra, vestrique regni felici statu, rerumque prospero successu conceptis ad Deum precibus contendo.

(CXXXII.) Literae ARFRIDI WITTEMBERGII, supremi copiarum Svecicarum ductoris, ad JOANNEM ZAMOISCIUM, Regni Poloniae Senatorem, cui serio svadet, ut se reclusis Samoiscii portis et praesidio Svecico amice recepto praesenti discrimini subducat, et res suas in tuto collocet, 1656. Arfridus Wittembergius etc. Joanni Zamoscio etc.

VIx credibile portas Zamoscii occludi invictissimo Sveciae Regi, quem protectorem universum Sarmatiae Regnum fide et obsequio juratis accivit colitque Regem sibi mox imponendum. Itane vero laudata, Zamosci, magnanimitas tua in pertinaciam transit? et quae in hostem Patriae expeditae fortitudinis titulum meruisset virtus, jam nunc contra benevolentem Regem hostiliter insurgens, mira metamorphosi in vitium degenerabit. Invictissimumne Svecorum Regem spernet privata Civitas? quem Metropoles Provinciarum Cracovia, Posnania, Varsavia, Thorunium etc. cum plausu recepere? Unusne Civis omnium consensum morabitur, et praesumet solus aspernari consilia, quae omnibus placent? Sed meliora de te, Zamosci, jam innata virtus tua, jam culta civiliori peregrinatione adolescentia sperare jubent; si tibi redditus morosa abdicabis consilia, omnia tibi in solatium, ubi tu Regi invicto, cessura. Ergo occurre

prudens discrimini et durum ne irrita telum necessitatis. Si fidis verbo Regio, ingenuitatis erit; si committis te tuaque, erit prudentiae, nec extra utilitatem, incolumi in praesens patrimonio totius Poloniae curam a Rege recepturus. Vale. Datum ex castris 2da Martii Anno 1656.

(CXXXIII.) Responsoriae JOHANNIS ZAMOISCII, ad praeinsertas ARFRIDI WITTEMBERGII literas, 1656. Johannes Zamoiscius etc. Arfrido Wittembergio, etc.

GRatior cunctis in has oras Serenissimi Svecorum Regis adventus foret, si modo pacatus non armatus venisset; Nam ubi hostilitas nulla, ibi etiam apparatus et terror belli inutilis, cum Protectio operari debeat, in adversos armis in pacatos beneficiis. Caeterum pro avito meo haeredio, oppido sane exili, vim deprecor, cum restent tanto Regi, eximio bellatori, patratu majora. Quod si sol Regum Symbolum, luce, motu et tacitis influxibus in se hominum oculos et spem anni convertit; etiam Reges ad benigni sideris modum habeant necesse, quibus sua tribuere, quam petere aliena, convenientius est. Traditionem loci quod attinet, fide data Serenissimo Johanni Casimiro, Electo mihi Regi et uncto Domini prohibeor; quam in extrema tueri inviolatam, non patrimonii modo, sed vitae dispendio fixum manet. In reliquo devotus

ero cultui Serenissimi Svecorum Regis, cujus etiam nunc maneo servitio promptus. Dab. Zamoscii, die 2. Martii, 1656.

(CXXXIV.) Literae OLIVERII CROMWELLII, Protectoris Reipublicae Angliae, ad GENERALES FOEDEATI BELGII ORDINES, quibus pro Thoma et Guilielmo Lower in causa obtinendae Haereditatis per mortem Nicolai Lower ad eos devolutae sollicite intercedit, 1656. Oliverius Protector Reipublicae Angliae Excelsis et praepotentibus Dominis Foederati Belgii Ordinibus S. D.

COnqueruntur apud Nos graviter iidem, de quibus antea circa idus Sept. superioris anni literas ad vos dedimus, Thomas et Guilielmus Lower, defuncti Nicolai Lower haeredes legitimi, se adversariorum suorum sive gratia sive opibus oppressos, quamvis causa sua imprimis optima, et cum id satis non esset, literis etiam Nostris ter deinceps commendati fuissent, impetrare hactenus nullo modo posse, ut relictam testamento haereditatem adire sibi liceat: Ab Hollandiae foro, ubi primum actio instituta erat, vestram ad curiam rejecti, inde in Zelandiam transmissi (quae

tria in loca totidem nostras literas attulerunt) ab Zelandia nunc rursus ad vestrum summum judicium haud inviti remittuntur: ubi enim potestas summa est, ibi aequitatem quoque summam esse sperant; si ea spes fallat, elusi atque irriti, post hanc tantam juris obtinendi causa concursationem suam, quem demum consistendi locum habituri sint, nesciunt; Nam de literis Nostris, si his jam quartis nos viderint nihil proficere, non est, ut imposterum quicquam sibi polliceantur. Nobis certe gratissimum erit, si post tot rejectiones, facto sine mora judicio, haeredes plurimum quidem in aequitate atque justitia vestra, aliquid etiam in autoritate apud Vos Nostra praesidii sibi fuisse intellexerint. Quorum de altero non dubitamus, alterum vel amicitiae Nostrae daturos vos esse confidimus.

(CXXXV.) Literae OLIVERII CROMWELLII, Protectoris Reipublicae Anglicanae, ad COMITEMMIRANUM, primrium status in Lusitaniae

Singulare tuum erga me atque hanc Rempublicam studium haud mediocriter Nos demeruit, tibique devinxit: id Vestris ex literis 25. Junii proximi ad me scriptis facile perspexi, tum etiam ex iis, quas ab internuntio nostro Philippo Meadow conficiendae pacis causa ad Lusitaniae Regem a Nobis misso, accepi: quibus is de eximio Vestro studio atque opera in hac pace transigenda abunde nos docuit: hujus novissimam sanctionem et accepi libentissime, mihique persuadeo fore, ut neque collatae in hanc pacem operae tuae, neque in Anglos benevolentiae, neque fidei erga Regem hac in re spectatae unquam te poeniteat: quandoquidem, annuente Deo, sperandum est, hanc pacem et utrique genti permagna emolumenta et hostibus incommoda haud exigua esse allaturam, Quod solum in hoc negotio triste atque infaustum accidit, fuit illud facinus in internuntium nostrum Philipum Meadowes nefarie susceptum atque tentatum: cujus in occultos auctores haud segnius inquiri

oportuit, quam in manifestos sceleris ministros: atque de Regis Vestri justitia ac severitate in tanto scelere puniendo, neque de tua cum primis ad eam rem opera, ut qui fas piumque colas, et pacis inter utramque nationem studiosus fueris, dubitare possum; quae quidem stare nullo modo potest, si facta hujusmodi nefaria impunita atque inulta ibunt. Verum tua facinoris illius nota detestatio facit, ut necesse mihi non sit, plura de hac re in praesentia dicere: Cum itaque de mea erga te benevolentia, quam et rebus omnibus demonstrare paratissimus ero, certiorem te fecerim, extremum illud est, ut te tuaque omnia divinae benignitati ac tutelae a me scias esse commendatissima

(CXXXVI.) Literae ALEXANDRI KONIECPOLSKII, Vexilliferi Regni Poloniae, ad CAROLUM GUSTAVUM, Svecorum Regem, quibus ipsi suo et aliorum quorundam Procerum Regni Poloniae nomine se, jubente sic fide Patriae data, ad castra legitimi Regis sui redire paratos esse nuntiat, 1656.

INtaminata Polonorum in Principes suos fides, vel ex eo orbi universo probata est, quod cum haereditaria Regna connivente nonnunquam oculo, tragicos Dominorum suorum spectassent exitus, Poloniae Reges nullibi securius dormiant, quam gremio excepti subditorum. Indignum quippe majoribus Nostris videbatur, quos sibi libera voce nec coactis suffragiis constituissent Principes, vel minima infidelitatis labe violare. Hinc et Nos, qui nuper inimica Fatorum conspiratione, externam Protectionem quaerere cogebamur, nunc redeunte Serenissimo Rege Joanne Casimiro, Domino Nostro Clementissimo, non tantum datae Electo per Nos et coronato Principi fidei memores, verum etiam gravioribus violatae Religionis et libertatis injuriis, tum majorum fratrum ac concivium Nostrorum in desertores communis causae Edicto compulsi, eadem manu ductrice fide, ad gremium Patriae redire cogimur. Neque id transfugarum more apparamus, palam facturi, non tam Nobis animum ad obsequia Majestatis Vestrae defuisse, ut non magis vita carioris Patriae causam amplecteremur: Proin Majestatem Vestram ex communi omnium assensu demisse precamur, quatenus libere ad Regem suum redeuntes (Regio Majestatis Vestrae Verbo hac in parte assecurati) in serum ad Posteritatem fidei Nostrae testimonium, literis suis concomitari dignetur. Et dabit credimus Majestas Vestra veniam arma non contra se, sed pro Patria

ferentibus, ac prosequetur hoc nihil obstante gratia eos, qui excepta Patriae causa sumus

SERENISSIMO PRINCIPI AC DOMINO, DOMINO LUDOVICO RUDOLPHO, DUCI BRUNSVICENSI ET LUNEBURGENSI, etc. DOMINO MEO CLEMENTISSIMO.

AD BENEVOLUM LECTOREM.

LITERAE PROCERUM EUROPAE.

I. Literae MAURITII, Electoris Saxoniae, ad EMANUELEM PHILIBERTUM, Sabaudiae Ducem, quarum vigore ipsi causas, quibus inductus cum Galliae Rege foedus inierit et arma contra Imperatorem sumserit, recenset, proque oblata ab ipso mediatione, grates persolvit, Anno 1552.

II. Literae SIGISMUNDI AUGUSTI, Poloniarum Regis, ad FERDINANDUM I. Rom. Imp. exaratae; quibus commendat Legatum Caesareum, seque de pacanda Hungaria anxie sollicitum profitetur, ac omni cura effecturum promittit, ut Nepos JOHANNES SIGISMUNDUS se in officio contineat, 1562.

III. Literae SIGISMUNDI AUGUSTI, Polonorum Regis ad MAXIMILIANUM II. Romanorum et Bohemiae Regem, de constantia in pacandi cum Nepote suo proposito, et modis, quibus pax fieri possit adinveniendis, agentes, 1562.

IV. Literae SIGISMUNDI AUGUSTI, Polonorum Regis, ad MAXIMILIANUM II. Romanorum et Bohemiae Regem, quibus causam Bernhardi Fogliolae commendat, 1562.

V. Literae SIGISMUNDI AUGUSTI Poloniae Regis, quibus FRIDERICO II. Daniae Regi, victoriam ex Svecis reportatam gratulatur, eumque de armorum suorum successu, futuro belli apparatu, rebusque aliis certiorem reddit 1563.

VI. Literae MAXIMILIANI II. Rom. Imperatoris, ad CAROLUM IX. Galliae Regem scriptae, quibus declarat, se ejus Oratoris desiderio, ut priorem locum ante Hispaniarum Regis Oratorem consequatur, satisfacere non posse, 1564.

IIX. Literae AUGUSTI Electoris Saxoniae, ad Magistrum Hospitalis Hierosolymitani, Fratrem Johannem de Valetto, exaratae, quibus fortitudinis ab ipso, in defendenda Insula Melite, exhibita specimina summa laude extollit. Anno 1568. P. P.

IX. Literae STEPHANI BATHORII, Poloniae Regis, ad STANISLAUM CARNCOVIUM, Episcopum Vladislaviensem, exaratae, quibus ipsi victoriam e Gedanensibus reportatam, nihilque Poloniae a Tartaris metuendum esse, nunciat 1576. Stephanus Rex Poloniae Stanislao Carncovio, Episcopo Vladislaviensi.

X. STEPHANI BATHORII, Regis Poloniae, Literae ad STANISLAUM CARNCOVIUM, Episcopum Vladislaviensem, scriptae, quibus eum hortatur, ut consilia adversariorum secum communicet. 1576. Stephanus Rex Poloniae Stanislao Carncovio, Episcopo Vladislaviensi.

XI. Literae STEPHANI BATHORII, Poloniaerum Regis, ad STANISLAUM CARNCOVIUM, Episcopum Vladislaeviensem, quibus eum hortatur, ut in negotio, quo cura ALBERTI FRIDERICI, Borussiae Ducis, Georgio Friderico, Marchioni ab Anspach, committenda sit, Commissarii partibus fungatur. 1577.

XII. Breve GREGORII P. P. XIII ad GEBHARDUM Archiepiscopum et Electorem Coloniensem, quo eum, ut in fide catholica persistat, nec quicquam huic sedique Apostolicae adversum committat, graviter hortatur, 1582. Gregorius Papa XIII.

XIII. Responsoriae GEBHARDI, Archiepiscopi et Electoris Coloniensis, ad GREGORIUM XIII. Pontificem Romanum datae, quibus mentem suam de vera fide, et legitimo, quod initurus erat, conjugio, clare exponit, 1582.

XV. Responsum. JOACHIMI ERNESTI, Principis Anhaltini, ad praecedentes Regis Navarrae literas, 1584.

XVI. Literae JACOBI SEGURII PARDELIANI, Henrici Regis Navarrae Legati, ad JOACHIMUM ERNESTUM, Principem Anhaltinum, quibus illi Regis sui causam, Protestantium Germaniae Principum auxiliis indigentem, commendat 1586.

XVII. Literae PROFESSORUM MARPUGENSIUM ad WILHELMUM IV. Hassiae Landgravium, de egregiis MAURITII Principis, filii ejus, in literis profectibus, testantes, 1587.

XIX. Literae commendatitiae a JACOBO SEGURIO PARDELIANO ad CHRISTIANUM I. Principem Anhaltinum, Domini de Fay, Regis Navarrae ad Electorem Saxoniae ablegati, causa exaratae, 1588.

XX. Responsum JOH. GEORGII I. Principis Anhaltini, ad praecedentes PARDELIANI literas, 1589.

XXII. Litterae fiduciariae ab ELISABETHA Anglorum Regina ad CHIRSTIANUM I. Principem Anhaltinum, pro suo ad S. R. Imp. Principes ablegato, Horatio Pallavicino, exaratae, 1589.

page 56, image: s0056 Elizabetha Dei Gratia Angliae, Franciae et Hiberniae Regina, fidei Defensor etc. Illustrissimo Principi ac Domino, Domino Christiano, Principi Anhaltino, Comiti Ascaniae, Domino Sevesti ac Bernburgi, Consanguineo et amico nostro charissimo, salutem.

XXIII. CHRISTIANI I. Principis Anhaltini Responsoriae ad ELISABETHAM Angliae Reginam, quibus debitam ipsi nunquam in se cessaturam venerationem, suumque, erga rem Protestantium communem, studium testatur, 1590.

XXV. Literae JOHANNIS GEORGII I. Principis Anhaltini, ad HENRICUM, Regem Navarrae, quibus illi nomine suo fratrisque exteras oras lustrantis ad praecedentes respondet, 1589.

XXIIX. Literae HORATII PALAVICINI, Legati Anglicani, ad CHRISTIANUM I. Saxoniae Electorem, quibus Ipsum, quo decet animi cultu rogat, ut sibi secum colloquendi et fidei suae commissa exponendi quamprimum libertas detur, 1590.

XXXI. Literae ELISABETHAE, Angliae Reginae, ad CHRISTIANUM I. Principem Anhaltinum, quibus ipsi Legatum suum ex Gallia redeuntem bonique publici studium commendat, 1590. Elizabetha, Dei gratia, Angliae, Franciae et Hiberniae Regina, fidei defensor etc. Illustrissimo

page 76, image: s0076 Principi ac Domino Christiane, eadem Dei gratia Principi Anhaltino, Comiti Ascaniae, Domino Servesti et Bernburgi, Cognato et Amico nostro Charissimo salutem.

XXXIII. Literae a CHRISTIANO I. Saxonum Electore, ad ELISABETHAM Angliae Reginam scriptae, de suppetiis Galliae Regi ferendis et summa subsidiorum promissorum ab ipsa complenda, agentes, 1591.

XXXIV. Literae CHRISTIANI I. Principis Anhaltini, ad ELISABETHAM Angliae Reginam, quibus illam

page 82, image: s0082 certiorem reddit, quod in Galliam cum exercitu suo transeundi in procinctu sit, eique curam exercitus, quo coeperat ardore, continuandam injungit, 1591.

XXXV. Literae fiduciariae seu credentiales ab HENRICO Navarro Rege ad Principem Anhaltin. JOH. GEORGIUM I. pro Domino du Fresnes, suo ad Principes Germaniae Protestantes ablegato, exaratae, 1591. Consanguineo meo, Principi de Anhalt, Principi Sacri Romani Imperii.

XXXVI. Literae fiduciariae ab ELISABETHA Regina Angliae ad Principem Anhaltinum, JOHANNEM

XXXVII. Principis Anhaltini JOH. GEORGII I. Literae ad ELISABETHAM Angliae Reginam, qui bus a Parthingio sibi, quae in commissis habuerit, exposita esse refert, ac rei communis suaeque familiae studium et amorem, decenter commendat, 1593.

XXXVIII. Literae HENRICI IV. Galliae Regis, ad CLEMENTEM VIII. Pontificem Romanum, nuntiantes, quod catholicae Religionis Sacra sit amplexus, 1593.

XL. Responsoriae Principis FRANCISCI de MENDOZA, Admiralii Arragonum, ad praeinsentas SENATUS WESALIENSIS literas, 1598. Magnificis ac specta bilibus Dominis Consulibus, Scabinis et Senatoribus oppidi Wesaliensis, amicis nostris.

XLI. Literae Episcopi Seccaviensis ad Comitem quendam S. R. Imperii, modum in reducendis ad Romanam Ecclesiam haereticis, Carinthiae observatum, exponentes, 1600.

XLII. Literae invitatoriae, a CAROLO EMANNUELE I. Duce Sabaudiae, ad CHRISTIANUM II. et JOHANNEM GEORGIUM, Electorem et Duces Saxoniae scriptea, quibus Igsos, ut ex itinere in Itatiam clanculum suscepto ad Aulam Sabaudicam divertant, amice compellat, 1601.

XLIV. Literae CAROLI EMANUELIS I. Ducis Sabaudiae, ad CHRISTIANUM II. Electorem Saxoniae, cui pro exoptata aulae suae visitatione gratias agit, et iter paucorum dierum a se suscipiendum nuntiat, 1601.

XLV. Literae CAROLI EMANUELIS I. Ducis Sabaudiae, ad CHRISTIANUM II. Electorem Saxoniae datae, quibus Ipsi pro visitatione

page 99, image: s0099 Sui grates persolvit, et Petrum Leonardum Roncassium illi in viae ducem et comitem a se missum, exponit, 1601.

XLVI. Literae, quibus JACOBUS I. Angliae Rex, CHRISTIANO II. Saxoniae Electori, se bene valere, ac ei perpetuis amicitiae et fraternae necessitudinis vinculis adstrictum esse, refert, 1604. Jacobus Deo Gratia etc. etc. S.

XLVII. Literae mutuae benevolentiae testes, a CAROLO EMANUELE I. Duce sabaudiae, Comiti Lucernae, Legato Suo, ad AUGUSTUM, Principem Saxoniae, datae, 1600.

XLIIX. Literae credentiales D. Carolo Pauli a JOH. GEORGIO I. Principe Anhaltino, ad HENRICUM IV. Franciae Regem traditae, 1605.

XLIX. Commendatiae a JACOBOI. Angliae Rege, ad CHRISTIANUM II. Electorem Saxoniae, Guilielmo Ritter datae, 1605. Jacobus Dei Gratia etc. etc.

L. Literae, quibus JACOBUS I. Angliae Rex, CHRISTIANO II. Saxoniae Electori, renunciat, Stephano Bogdano, Principi Moldaviae, Electorales ad se datas commendatitias multum profuisse, Ipsique vicissim memoratum commendat Principem, 1607. Jacobus Dei gratia. etc.

LI. Literae commendatitiae a JACOBO I. Angliae Rege, Jacobo Hill, ad CHRISTIANUM II. Saxoniae Electorem, traditae 1609. Jacobus Dei gratia etc. etc.

LII. Literae CAROLI GONZAGAE Ducis Nivernensis, ad CONSILIARIOS ET STATUS JULIACENSES, etc. quibus, se verum et legitimum ditionum Juliacensium etc. haeredem esse, exponit, eosque, ut juri suo faveant, blande compellat, 1609.

page 107, image: s0107 Carolus Gonzaga Clivensis, Dei Gratia Dux Nivernensis et Rethellensis. etc.

LIII. Responsoriae Consiliariorum et Statuum Juliacensium etc. ad praecedentes Ducis Nivernensis literas, 1609.

LIV. Literae CAROLI EMANUELIS I. ad JOHANNEM I. Electorem Saxoniae, quibus se Praedecessoris ejus mortem acerbe dolere profitetur, et felicia ipsi successionis auspicia gratulatur, 1611.

LVI. Literae CAROLI EMANUELIS I. Ducis Sabaudiae, quibus ad JOH. GEORGIUM I. Saxonum Electorem, quod Ducem Nemorensem in generum asciverit, nuntiat, et negotia, apud Imperatorem per Oratorem suum tractanda, ipsius patrocinio commendat, 1611.

LVII. Literae a SIGISMUNDO III. Rege Poloniae, ad ORDINES BOHEMIAE exaratae, hortantes, PARS I.

page 114, image: s0114 ut sese, rejectis turbulentis consiliis, Caesare Majestatis Imperio subjiciant, 1618. Sigismundus Tertius Dei gratia Rex Poloniae, Magnus Dux Lithuaniae, Russiae, Prussiae, Masoviae, Samogitiae, Livioni aeque etc. Nec non Svecorum, Gothorum, Vandalorumque Haereditarius Rex.

LVIII. Literae responsoriae ORDINUM BOHEMICORUM ad praeinsertas SIGISMUNDI III. Regis Poloniae, adhortatorias, 1618.

LX. Literae FRIDERICI V. Electoris Palatini ad PHILIPPUM III. Regem Hispaniarum, quibus se a turbis et odio erga Domum Austriacam valde alienum, et pacis ac concordiae amantis simum esse asserit, 1619.

LXI. Literae Principis Transylvaniae, GABRIELIS BETHEN, ad BOHEMIAE DIRECTORES, quibus se ad auxilia Regno Bohemiae ferenda, ac exercitum proxime in Moraviam deducendum paratum esse declarat, 1619.

LXII. Literae Intercessionales a PHILIPPO IV. Hispaniarum Rege, ad FERDINANDUM II.

page 127, image: s0127 Rom. Imperatorem, pro FRIDERICO V. Comite ac Electore Palatino exaratae, 1619.

LXIII. Literae Apologeticae SENATUS RIGENSIS, ad SIGISMUNDUM III. Regem Poloniae, post expugnationem urbis suae, a Rege Sueciae, GUSTAVO ADOLPHO, factam, scriptae, 1621.

LXIV. Literae ejusdem cum praecedentibus argumenti, a SENATU RIGENSI, post occupatam a Suecis Urbem, ad CHRISTOPHORUM PRINCIPEM RADZIVILIUM exarae, 1621.

LXV. Literae CHRISTOPHORI PRINCIPIS RADZIVILII ad SENATUM RIGENSEM responsoriae, 1621. Christophorus Radziwil, Dei gratia Dux Birzarum et Dubinkorum, Sacri Romani Imperii Princeps, Exercituum Magni Ducatus Lithuaniae Dux. Spectabili Senatui ac omnibus Ordinibus Civitatis Rigensis salutem.

LXVII. Responsoriae Domini JOANNIS BARONIS DIGBII, ad praeinsertas MAXIMILIANI, Ducis Bavariae, Literas, 1621.

LXIIX. Responsoriae MAXIMILIANI, Ducis Bavariae, ad proxime praecedentes, BARONIS DIGBII, responsorias, 1621.

LXIX. Literae FERDINANDI II. Rom. Imp. ad Dn. BALTHASAREM ZUNIGAM, PHILIPPO IV. Hispaniarum Regi intimum ac amicorum longe charissimum, de Electoratu in Ducem Bavariae transferendo agentes, ac, uti sequentes docent, propria ejus manuscriptae, 1621. Ferdinandus.

LXX. Literae CAROLI de CARAFFA, Episcopi Aversani, Nuncii in Aula Imperiali Apostolici, ad ARCHIEPISCOPUM de PATRASSO, Nuncium itidem Apostolicum Bruxellis degentem, in causa Electoratus e Domo Palatina in Bavaricam transferendi exaratae, 1621.

LXXI. Literae FERDINANDI II. Rom. Imp. ad JOHANNEM DIGBRUM, Anglicanum Oratorem, quibus Ducem Bavariae excusat, quod nihil supra ea, quae ipsi commiserit, fecisset, seque in eodem semper perstiturum consilio declarat, 1621. Ferdinandus.

LXXII. Literae JACOBI I. Angliae Regis ad FERDINANDUM II. Rom. Imp. per quas FRIDERICI V. Comitis et Electoris Palatini, generi sui, restitutionem in integrum urget, seque eam, si denegetur ulterius, armata manu quaesiturum, minitatur, 1621.

LXXIII. Literae FERDINANDI II. Rom. Imp. ad PHILIPPUM IV. Hispaniarum Regem, quibus eum de promissa a se Bavariae Duci Electorali dignitate edocet, utque eam ob causam Anglici Legati precibus refragetur, amice contendit, 1622.

LXXIV. Literae CHRISTIANI WILHELMI, Archiepiscopi Magdeburgensis, ad SIGISMUNDUM III. Poloniae Regem, quibus redintegrari et confirmari sibi in Borussiam Ducalem jus conjunctae manus, et fidem Legatis suis haberi petit, 1628.

LXXV. Literae Dn. CAMERARII, Legati Suecici ad ORDINES FOEDERATI BELGII GENERALES, de expeditione Regis sui in Germaniam facta, agentes, eosque rogantes, ut communem libertatem pari cum dicto Rege studio ac fervore tueri ac illaesam contra insultus Hispano-Austriacorum servare conentur, 1630.

LXXVI. Literae a COLLEGIO ELECTORALI, ad LUDOVICUM XIII. Galliae Regem exaratae, Pacem Legatorum suorum studio conclusam esse docentes, ejusdemque ratificationem ex parte Regia expetentes, 1630.

LXXVII. Literae GUSTAVI ADOLPHI, Suecorum Regis, ad COLLEGIUM S. R. IMP. ELECTORALE, Urbis Stralsundiae Apologiam continentes, ac causas, quibus ipse adactus Imperatori ejusque foeder atis bellum intulerit, exponentes, 1630.

LXXIIX. Literae JOH. GEORGII I. Electoris Saxoniae, ad VLADISLAUM IV. Poloniae Regem, quibus dolorem suum ob mortem SIGISMUNDI III. Regis et Constantiae Regina Parentum ipsius, gaudiumque, quod in Successorem ac Regem Poloniae electus sit, testatur, 1633. P. P.

LXXIX. Literae STATUUM S. R. Imperii Heilbronnae congregatorum ad CAROLUM I. Angilae Regem, quibus Ipsi foedus Heilbronnae, inter Princupes Protestantes, libertatis Religionis publicaeque securitatis tuendae causa initum, nuntiant, 1633.

LXXX. Literae STATUUM AC LEGATORUM PRINCIPUM S. R. IMPERII Heilbronnae degentium ad LUDOVICUM XIII. Galliae Regem, quibus ei pro salutaribus consiliis sibi suppeditatis gratias agunt, Illumque de foedere inter semetipsos inito ac proxime cum ipso ac Sueciae Regina ineundo certiorem reddunt, 1633.

LXXXII. Literae AXELII OXENSTERNII, rerum per Protestantes in Germania gerendarum Directoris, ad LUDOVICUM XIII. Galliae Regem, quibus nihil certi de Philippsburgo, ob causas sat praegnantes, concludi et in Regii desiderii satisfactionem statui adhuc potuisse, exponit, 1633.

LXXXIII. Literae VLADISLAI IV. Regis Poloniae, ad AMURATHUM IV. Imperatorem Turcarum, querelas ob laesam a Turcis pacis ac foederum sanctitatem in se continentes, et firmioris scuriorisque pacis rationes commendantes, 1634. Serenissime etc. etc.

LXXXIV. Literae CHRISTINAE Svecorum Reginae ad JOHANNEM GEORGIUM I. Saxoniae Electorem, quibus eum de pace, quam se inscia ac inconsulta, nec condigna Dignitatis suae ratione habita, cum Imperatore Ferdinando II. Pirnae (Pragae) composuisset, objurgat, aliarumque injuriarum accusat, 1635.

LXXXV. Literae Responsoriae priores a JOH. GEORGIO Saxoniae Electore ad REGIAS SUECICAS praecedentes datae, quibus foederis olim cum Gustavo Adolpho Suecorum Rege initi obligationem cum ipsa dicti Regis vita desiisse, seque vinculo foederatitio non amplius teneri exponit, 1636.

LXXXVI. Responsoriae JOHANNIS GEORGII I. Electoris Saxoniae posteriores ad CHRISTINAE,

page 56, image: s0056
Elizabetha Dei Gratia Angliae, Franciae et Hiberniae Regina, fidei Defensor etc. Illustrissimo Principi ac Domino, Domino Christiano, Principi Anhaltino, Comiti Ascaniae, Domino Sevesti ac Bernburgi, Consanguineo et amico nostro charissimo, salutem.

page 76, image: s0076
Principi ac Domino Christiane, eadem Dei gratia Principi Anhaltino, Comiti Ascaniae, Domino Servesti et Bernburgi, Cognato et Amico nostro Charissimo salutem.

page 82, image: s0082
certiorem reddit, quod in Galliam cum exercitu suo transeundi in procinctu sit, eique curam exercitus, quo coeperat ardore, continuandam injungit, 1591.

page 99, image: s0099
Sui grates persolvit, et Petrum Leonardum Roncassium illi in viae ducem et comitem a se missum, exponit, 1601.

page 107, image: s0107
Carolus Gonzaga Clivensis, Dei Gratia Dux Nivernensis et Rethellensis. etc.

page 114, image: s0114
ut sese, rejectis turbulentis consiliis, Caesare Majestatis Imperio subjiciant, 1618. Sigismundus Tertius Dei gratia Rex Poloniae, Magnus Dux Lithuaniae, Russiae, Prussiae, Masoviae, Samogitiae, Livioni aeque etc. Nec non Svecorum, Gothorum, Vandalorumque Haereditarius Rex.

page 127, image: s0127
Rom. Imperatorem, pro FRIDERICO V. Comite ac Electore Palatino exaratae, 1619.

page 234, image: s0234
Suecorum Reginae, Literas secunda die Decembris anni praeteriti datas, quibus ipsi causas, quae sibi paciscendi cum Imperatore necessitatem imposuerint, recenset, ac culpam ingrati animi et violati foederis sibi objectam modeste diluit, 1636.

page 262, image: s0262
Serenissimo, Potentissimoque Principi, Fratri consanguineo, ac Foederato nostro charissimo, Domino Ludovico XIII. Franciae et Navarrae Regi Christianissimo, salutem et prosperos rerum successus!

page 308, image: s0308
alteri parti curae cordique sit, justa, secura ac constans tandem restitui tranquillitas possit, 1641.

page 325, image: s0325
DEPUTATOS intercedit, eumque tanquam omni culpa immunem defendit, 1641.

page 402, image: s0402
STATUUM S. R. IMPER. LEGATOS, de negatae militi Suecico satis factione agentes, scripsit, 1648. Christina Dei gratia, Suecorum, Gothorum, Vandalorumque designata Regina et Princeps haereditaria, magna Princeps Finlandiae, Dux Esthoniae et Careliae, nec non Ingriae Domina.