Regeln fuer die Texterfassung 03/2001
not necessary
Justus Lipsius
Vagari, lustrare, discurrere quivis potest: pauci indagare, discere, id est vere peregrinari.
Quod saepe multumque in uotis habui, ut copiam nanciscerer opportunam atttentis oculis perlustrandi Lapicidinam sine pari Solenhofensem, admirandum istud naturae portentum, quod non solum marmor filssile tabulatum pro aedibus extruendis diuersae crassitiei recondit, sed etiam thesauros antiquissimos, diluuii universalis indices, uberrime pandit, id propitio tandem fato impetraui. Etenim post feliciter exantlata Decanatus munia leuamentum animi attulit amicus ueteranus a tribus lustris, et quod excurrit, mihi Suspiciendus, maxime Reverendum et Doctissimum intelligo CHILIANUM JOSEPHUM de DURING, I. V. L. Serenissimi ac Potentissimi Electoris Palatini Consiliarium Ecclesiastium actualem, Ruralis Capituli Hilpoltsteinensis Camerarium, qui uoluit me conuiuam esse suum eo consilio, ut inspicerem
Phalanga secunda pollicis humani eiusdem prosapiae.
Dens molaris graminiuori animalis, nigri coloris, in corona superiori planum inclinatum sistens, prope Freystadium ad flumen Schwarzach.
Lithoxylon praegrande in agro Pleinfeldensi obuium, Truncus integer pondere centenarium adimplet.
Lichoxylum faginum cum radice rami abscissi tredecim digitos longum, et sex cum dimidio latum, in diametro tres digitos aequans.
Marmor conchiferum prope pagum Ebenricht, milliare unum Hilpoltsteinio distantem, effossum belemnitis et pectunculis abundat
Marmor egregium Hilpoltsteinense conchiferum, in quo cornua ammonis et musculites naturalem testam ostendunt.
Ostreae Solisbacenses, quae locum animalium exquisite monstrant, testae adhuc integrae exteriori affixae sunt, itemque tubuli marini petrefacti.
Adest alia incomparabilis pulchritudinis, testa naturali cum gynglimis praegita,
Ostrea imbricata, cuius cauitati tres uerae adhaerent.
Ostreae imbricatae fragmentum cum ordinariis in cauitate sua concretis.
Nautilus compressus striatus, cui tubuli marini insident.
Chama insignis rarissima, naturali testa pellucida obducta, in cuius cauitate caro animalis obseruatur.
Cutis aspera piscis in saxo solido prope Sandsee, ditionis Eichstadiensis, obuia.
Ex tecto quodam coemeterii Obermessingensis desumtus lapis fissilis albus, in quo non solum Dendrites quaternis tabulis stratificatis sibi inuicem concordant, uerum etiam innumerae stellae marinae uariarum specierum fixam ibidem obtinuerunt sedem. Reapse patet, quanti lateant in tectis pagorum circumiacentis regionis thesauri lapidum figuratorum, prisco aeuo tegularum loco affixorum, cum a nemine curioso tunc temporis peterentur. Iniungendum sane esset pro uirili contegulacoribus, ut sedulo antea inspicerent, quam abiicerent, quaeounque hinc inde coaceruant fragmenta, marmoris fissilis tabularum nouarum soliditate resarcienda. Et ualde istud rarum specimen dendrilarum quaestionem in animum induxit, possintne arbuscularum simulacra generali ab effuuiis nebularum parciculis uitriolico salinis refertarum, quoniam per tot annorum series libero aeri expositi fuerunt lapides. De gemmis Palatinatus superioris indigenis habeo, quod referam Amethystum et Amethysto-Smaragdum Nabburgensem, aeque ac Topasios Solisbacenses elegantissime coruseantes, et inter opacas Jaspides atque Achates uariorum colorum. Sunt etiam in promptu minerae Martis ac Saturni, salinae pariter uitriolicae ac aluminosae, quotquot prouincia ista umquam aluit. Caeterum ista collectio omnibus numeris absoluta bene ordinateque comprehendit, quicquid ex triplici naturae regno desiderari possit. Agmen claudunt monstrosa uaria, e quibus ramum coryli in nodum quasi Gordium contortum et ungulam uituli non sulcatam nominasse sufficiat.
Hilpoltsteinio iter direxi ad Ellingam Francorum, splendidissimam Summi Ordinis Teuconici sedem, quae felix uallis, instar Thessalorum Tempe peramoenas omnino praebet delicias. Vix traditis literis Domini Diaconi Riegel in mei gratiam ad Dominum Consiliarium Roder exaratis, statim in aulam introductus demisso honoris cultu salutaui Reuerendissimos
Equile Ellingense a poriori refert Regium et Electorale Hannoucranum perbelle fornicatum, et peculiari munditie praeditum. Equi sexiuges glauci, albis maculis ornati elata ceruice superbi, qui per amoena strata praecipitant rotas, ex Hungaria aduencrunt. Caballorum, sessorem lora tenentem quatientium, satis amplus numerus Anglicae plerumque est prosapiae. Adest etiam sonipes Polonus pro missis iubarum crinibus mirifice contextis, et pumilus Lithuanicus. Domituram equariam pandit ianua adapetta sat spatiosam atque praelucidam. Curia suprema et Archiuum accessum formant latum, ubi omnia iusta dispositione ac concinno ordine quam optime collocata sunt. Gazophylacium inter alia memoratu digna recondit gladium, cui signum Summi Ordinis Teutonici
Inter alias dotes, quibus natura benigna sedem illam, augustam instruxit, non est vilioribus annumeranda, multo minus silentio sepelienda, ea, quam in ipsius cerevisia salubri positam deprchendi. Dulcius ex ipso sonte, quod ajunt, degustavi in officina technice exstructa, ubi coquitur Zythus, potum vini vicarium lupulatum paricer atque triticeum. Liquor Cereris gratus est palato, levans, restinguens, sedans sitim. Censecur proinde commodus et salubris literaris et politioris conditionis uel fortunae hominibus, quibus inprimis
Templum oppidanum Ellingense sumtu et magnificentia omnium oculos in se convertit. Altaris praecipui tabula exponit picturam Equitis Diui Georgii, Juxta hanc in excelso positae sunt statuae S. Caroli Boromaei, et S. Henrici. Sacrarii limen superius exornat Maronita, et otatorii culmen condecorat S. Joannes Nepomucenus. Ara dextrorsum aedificata Salvatoris nostri recens nati sistit adorationem, quam docta manus pulcherrimo expressit colore. Sacellum, cui nomen ab adiutorio Diuae Mariae, Virginis, laute construendum curauit Splendidissimi huius Sacri Ordinis Praefectus Prouincialis de Hornstein. Introirus ad dextram spectans offerr epitaphium eiusdem fundatoris marmori insculptum. Altare laeta gaudet effigie Matris Deiparae, cuius in amplexibus requiescit aeterni Patris imago.
AEdes parochiales Ellingensium omnino antiquissimae sunt. Pastor, qui habitat in illis Moeglingius, Vir eruditione ac insigni humanitate conspicuus, possidet complures nummos Romanos, quos inter eminent duo Caesares Severi ex argento signati.
Recreationis oculorum et mentis jam sarur aulam repetii eum in finem, ut gratias agerem humillimas REVERENDISSIMO atque EXCELLENTISSIMO DOMINO DIETATORI PROVINCIALI, vix Noriberga reduci, pro imperrata uenia perlustrandi palarium. Tanta Ipsius fuit munificentia
Die XVIII. Maii primo mane invisi hospitium P. P. Franciscanorum, quod sex Patres et unicus frater incolunt. Domus suppeditat horti amoenitatem ferrilis ac pomiseri, neque desunt parietibus condecorationes pictoriae miracula Diui Capistrani explanantes. Pictura absoluta S. Michaelis Archangeli mirum in modum commendat aram templi, dextrorsum prominet oratorium opere gypsi caelato candidissime conspicuum. Refectorii iucunditatem augent imagines Potentissimi Electoris Clementis Augusti, Illustrissimi Comitis de Sazenhoffen, et Perillustris Praefecti Prouincialis de Hornstein, cuius sub auspiciis erectum fuit hospitium, itemque blandisonae alaudae circumuolantes, et curucca
Hora septima antemeridiana refocillatus prius ientaculo in scribae culinaris Risch hypocausto, ualedixi desideriis meis, et versus Albam Nordgaviensium profectus ibidem iure meritoque compellavi Consiliarium et Administrum Civitatis imperialis Koehlerum, Pastorem primarium Schulin, et Poliatrum Furst, quorum urbanitas, omni laude mea superior virtus, praedicare meretur. Adii quoque Physicum Seniorem Langium, commilitonem olim in castris Palaecomes suavissimum, Perlubenter ostendit mihi multitudinem librorum sumptuose ab ipso collectorum, nec non varia artefacta et picturas egregias. Compransor meus fuit Joannes Huber Weissenburgo - Noricus, ex Belgio et India orientali recens advena, Ephorus quondam et dispensator Lamberri Jacobi de Test, Directoris Generalis Batavorum in litoribus
Post prandium, ut resciscerem quicquid herbarum in istis regionibus Chloris rustica foveat, comes excursionis mihi adfuit supra laudatus D. Furst, et iniit viam ad montem herbosissimum adeoque fami-geratissimum Krazau, cuius iuga studiose peragrare operae pretium duxit Ruppius, conditor Florae ienensis. Sub radicibus eiusdem, iucundo sane spectaculo, inter aprica gramina campi enituit gentianella flore coeruleo, sursum versus occurrit allium latifolium, herba paris, sigillum Salomonis, asarum, arum etc. Rupibus accrescunt polypodium, adianthum aureum, album et nigrum. Reditionem paravimus per moncana cacumina Rohrberg, et voluptatem cepimus uberrimam ex arvis laetis, silvisque frondosis, quibus linea quasi parallela respondet, seque conspiciendum praebet castrum Wilzburg.
Die XIX eiusdem, hora sexta matutina demigravi Pappenheimiur, ascendens montem Schoenau, substiti paululum in viculo Hardt, et circa tabernam acclinatos vidi lapides fissiles ex lapicidina Scheerenfeld, ditionis Eichstadiensis huc advectos, quorum in superficie complures enituerunt stellae marinae, diversae magnitudinis, quorum specimina nonnulla Norimbergam transportanda curavi. Prius vero, quam appulissem ad sedem Illustrissimi Comitis, hortus suburbanus variis subridens
Ego Pappenheimii recens advena statim comiter appellavi Archiattum Kobelt, a quo benigne dimissus repetii diversorium, ut prandium nobis praeberet hospes, insimulque adjungeret hodegum, qui me in viam deduceret ad inexhaustum promtuarium marmoris tabulati fissilis Solenhoffii clarissimum. Quadriga; virorum in altiorem locum pervenit virtute, eo quidem consilio, ut oculi plus viderent, quam oculus, et finguli omnem lapidem moverent, ad investiganda prisci diluvii. universalis rudera. Nec immemor fui herbarum, quae inter saxa et rupes viridi provenerunt germine. Faciles erant quaerentibus innumerae suis sat distinctae floribus plantae, e quibus unicam nominasse sufficiat suffruticem, Polygalam floribus imberbibus sparsis, carina, apice subrorundo, caule subrotundo, caule fruticoso, foliolis lanceolatis. Linn. Spec, H. pag. 704. n. 11. ab eodem quoque
E loco superiore saxeti descendimus ad officinam vitriariam, dimidiae horae spatium abhinc distantem. Furnus, e tribus constat focis antrorsum et retrorsum secum invicem concordantibus, in illis vitri prima elemenca per quadraginta octo horas liquefieri debent. Materia, quae speculis fundendis destinatur, sunt cineres clavellati, calx viva, nitrum, Braunstein, noduli chalybei Suhlenses. Schema ipsum speculorum ab intrio ope calami ferrei ad formam vitri cylindrici absque fundo conflatur. Altitudo pedem unum cum dimidio, latitudo diamttralis novendecim digitos complet. Vitrum istud ferro ignito secundum longitudinem diffindicur, deinde per horae quadrantem in furnum tensorium, Streck Ofen, immittitur, priorsum tabulae in stratis magnis ex argilla Dietfurtensi paratis protruduntur, tandemque forma ibidem subsistit. Ollae fusoriae ex luto Coburgensi conficiuntur, in altum pedem unum cum dimidio, in latum duos pedes et tres digitos porriguntur. Hyalurgium istud singulis hebdomadis deposcit triginta, et quod excurrit, orgyas lignorum. Solenhofio reversi sumus Pappenheimium hora septima uespertina. E vestigio me contuli ad Illustrem Metatorem hospitii imperialis, Cancellariaeque Directorem Langium de Mutenau, ipsiusque in me benevolentiam satis perspexi, siquidem memorabilia musei ostendit lubentissime. In hoc admiranda sunt specimina petrefactorum raritate exquisita, elegantia polita, nec non papilionum aliorumque insectorum collectio classice disposica. Copiam mihi quoque fecit Vir humanissimus locustae inegrae supinae, astaci minutuli, compagis polyporum, tincae praegrandis etc. quae singula loco supra citato digne recensebo, ut profitear, per quem profecerim. Ab eodem amice dimissus adii Summe Reverendum Consiliarium Consistorialem et Reverendi Capituli Seniorem Freyherum, valdeque dolui, quod lassitudine confectus non nisi breviter et summatim coram ipso agere potuerim. Quapropter data venia postridie mane repetii delicias, et introductus in bibliothecam
Die XX. Maii Pappenheimio discedens repetii Weissenburgum, et Ellingam peramoenam versus vesperam accessi. Ibidem sic iubente, nunquam satis depraedicanda hospitalitate EXCELLENTISSMI atque REVERENDISSIMI DOMINI EPHORI PROVINCIALIS, interfui coenae magnificae, quam personae complures Illustrissimae atque Perillustres splendida sua praesentia exornarunt. Crastino sequenti mane exspariatus in horum aulicum, quem sepes vivae erectae et in arcum reflexae coronant, has vero positae in fastigio statuae distinguunt, fontem ad aethera laeta diversimode salientem conspexi, atque procericatem arborum aurantiis citriisque malis foecundas animadverti. Hibernaculum brumali tempore apparatum hortensem excipiens aestate serena Zaetam praebet iucundissimam. Saxea vastaque mole, artificis manu decoracum est opus, quale in viridariis principum crebro solet observari.
Exinde Pharmacopolium aulicum apprime instructum visitavi. Provisor; Vir arte peritus, Weikard non solum satisfecit desiderio meo ad pandendos thesauros sibi concreditos, verum etiam proposuit concretum tophaceum pereximiae raritatis vastaeque magnitudinis, quod ante sedecim annos e ventriculo equi sellarii excisum fuit. Multum certe negotii facessit morbosa ista constitutio hippiatris in cassum medentibus. Figuram quod attinet concrementi crassi, exacte rotundam observavi parte antica ut plurimum sinuosam, ceu
Xenodochium Ellingense divae Elisabethae sacrum prope viam, quae Pleinfeldam tendit, in loco salubri aprico regularem quadratam architecturam ostendit. Quid porro tam liberale atque munificum esse potest, quam quod viginti quatuor homines separatim sua cubicula inhabitantes, utriusque sexus senio confecti, imbecilles alimoniam corporis et animae inveniant sufficientem? In hypocausto, ubi valetudinarii commorantur, fenestris apertis cultum divinum cernere et audire queunt, quem quotidie celebrat Parochus a regimine constitutus. Ulterius laevorsum in silvis monti saxeo arenoso incisa cella iacet, quae fornicem habet multicavum, non omissis vaporariis tectonice applicatis. Longitudo centum et septuaginta passus continet. Medium utriusque lateris duo cerevisiae conditoria includit, perreptant venae rubricae fabrilis, cuius largior proventus circa loca acclivia externe sese offert indagantibus.
Reversione facta pergratus mihi obtigit nuncius a PERILLUSTRI ac GENEROSISSIMO DOMINO de OELHAFFEN, Incluti Circuli Franconici Generali Campi Mareschallo Locum tenente, Gubernatore Legionis pedestris, ut Eismannsbergae in praedio ipsius, haud procul Altorfio Noricorum in ditione Solisbacensi, quae paret Potentissimo Electori Palatino, sito, praesens inspicerem apparatum ad puteum recens effodiendum. Adveni
Die IV. Junii aurora favente pagum Elspachium superius petii, ut oculis ipse meis penitius cognoscerem lapicidinam, quae marmor conchiferum praebet. Quadrantem milliarii distat ab isto vico versus orientem ad litus fluvii Schvvarzach, secundum longitudinem passus circiter centum assequitur, et immediate sub cespite detegi potest minera conchis referta. In fronte iacebat fragmentum grande, cuius superficies praelongos servavit belemnites, quorum unus gracilior pennae scriptoriae cygneae formam sex digitis longam exaequavit. Lapicidina minor ad rivulum quendam in vicinia Meilenhofen sita est, triginta passibus terminatur. Ex eadem loci regione, soloque argillaceo saxa erui solent. Haud procul ab illa in arvis minerae ferri circumiacent. Ulterius, orientem versus, Bergae reperias machinas laevigatorias, quibus perpoliendi committuntur lapides. Post reditum Patronus meus, benigniter artis iuxta ac Martis fautor Gratiosissimus epulis me recreavit, et inter alia, quae sitim egregie levant et restinguunt,
Die V. Junii hora octava antemeridiana Eismannsbergam belle aedificatam fausta quaevis antea apprecatus reliqui, et per Hohenstadium Eschenbachium perveni. Pastor huius loci, Vir admodum Reverendus Dominus Wolffius, singulari comitate, qualis inter amicos antiquos usu venire solet, me suscepit, adiutorque fuit, ut animum satiarem herbis et lapidibus, in quibus secundum Helmontium magna vis est. Excursionem feci per Hirspach ad castrum dirutum Hauseck, et viam, variis distinctam ac intettextam floribus, progressus sum, siquidem e pingui progerminarunt solo Anemone, seu tertia Matthioli, Ornichopodium, Pulsatilla. Circumiacens regio scopulosa ad excelsos nubium tractus se se extollens summi Creatoris omnipotentiam Caucaseis montium verticibus satis abunde declarat. Multiformes praerupti colles disparia gerunt cognomina. Adeo satisfecerunt desiderio meo montana ista iuga fere Alpina, ut nullus dubitarem, altiora petere Palatinatus superioris confinia. Bezensteinium, agri Norimbergensis oppidulum, et quasi accessus ad montes vestitos et silvestres, ipsum vero undique cingitur saxis suspensis. Generosum ibidem compellavi Praefectum Dominum de Pesler, et rationem itineris exposui, qui promtus et alacer fuit ad iuvandum institutum, simulque indicavit, venatorem iuvenem ab itineris comite nefaria caede interemtum, et displositieone sclopeti interfectum esse, repertum vero cadaver cultro anatomico mox secundum leges artis subiectum iri. Perplacuit mihi occasio inquirendi in lethalitatem vulneris, supra os orbiculare oculi sinistri circa basin ossis nasalis inflicti. Tam late hiabat cranium in forma subrotunda, ut plagae concavitas ovum gallinaceum facile admitteret.
Abrasis capillis, et cute separata cranium a peripheria vulneris usque ad suturam coronalem, dimidium ossis frontis constituens, deorsum lateraliter in osse bregmatis ad magnitudinem palmi inuentum fuit disruptum. Mox cerebri hemisphaeria eximebantur, et ab explosis per fistulam venatoriam globulis, saturni minoribus, violenter dilacerata in prospectum prodiderunt. Duas et viginti numeravimus grandines, nec plures forsan defuissent, nisi foetor obstitisset quaerentibus. Manifesto, vel me tacente, inventum et deprehensum in oculos incurrebat per se et absolute vulnus lethale. Ab hac sectione descendi ad putiatorium incolis unicum, triginta duas orgyas profundum, de gustavi lympham particulis martialibus saturatam, non cuilibet salubrem. Oportet interim cives contentos esse cisternis, quas exhaustas replere solent, si quando densi funduntur ab aethere nimbi. Nec minus memorabilia intueri licebat in Pesleriano technophysiotameio, cuius haud exiguam partem constituit rerum petrificatarum et conchyatarum series, peculiari solertia et ordine concinnatarum varietas, et scloporum maiorum et minorum multitudo. Ad omnia officiorum genera paratissimus exstitit Polygrammateus Dn. Meyer, seorsim invitando, ut pergerem extra moenia ad stagnum, ex quo aqua ad coquendam cerevisiam hauriri solet; saporem praebet unda haud purissima subdulcem. Pervenimus in viam, quae ducit versus Ober-Truppach, et penetravimus in speluncam Claus-Kirchen, quae attollit se vertice ad auras, ab artificiosa matre omnium natura ita formata, ut superius cacumen fornicem acuminatum effingat passim hiantem, coelique spirabile lumen nec non mobilem humorem recipiat. Hic introitus prisco aevo per artem amplior redditus fuit, ut portam sublimem et late reclusam in praesentiarum sistat; Sicuti etiam antrum istud ex adverso similem liberiorem aperit exitum. Longitudo ducentos passus comprehendit, latitudo duobus plaustris sibi invicem occurrentibus spatium concedit opportunum. In hoc tractu ad rupes accrescunt herbae capillares fere omnes, et leucoium saxatile luteum.
Simulac Graefenbergam accessissem, officiose rogavi Physicum loci celebrem D. D. Sturmium, ut me deduceret in campos Caspergenses lapidibus figuratis affatim abundantes, et monstraret simul famosam atque praegrandem tiliam. Insolitum stupui portentum arboreum, robur,
Quod aetate florente plus vice simplici invisere mihi licuit Monasterium Michelfeld, in Palatinatu superiori pone oppidum Aurbach situm, ubi Regulam Sancti Benedicti profitentur Patres Reverendi, id me hospitem quondam maxime devinctum excitavit, ut studiis felix et pietate clarum repeterem coenobium, opibus tectisque superbum. Reverendissimo atque Gratiosissimo DOMINO ABBATI, MARIANO, antiquissimum fuit, recolere memoriam Parentis mei p. m. Medici per complures annos Venerabilis Conventus, et praeter innatam promtitudinem reficiendi peregrinantem,
Byruthum, sedem principem Serenissimorum Marchionum Brandenburgo-Culmbacensium, vel ideo non praetereundum duxi, ut salutatis prius Archiatris Praecipuis, viderem theatrum illud splendidissimum, quod oculis subiicit, quic quid umquam ars et natura in synopsi congerere valet, de cuius admirandis cimeliis ne sciagraphiam quidem dare audeo, quoniamillius thesauriluculenta descriptio dudum fausta cepit primordia, praenumerationis lege ulterius publicanda. Quamobrem
Et hae sunt rationes itineris mei, quas Orbi litterato reddere nullus dubico, ut simul appareat iis, qui mea coepta non semper iusta expendunt lance, quomodo tempus et nummos collocaverim, posthabita aliquantulum praxi clinica sat aerumnosa. Ad purum putum medicum nunquam aspiravi, a teneris potius mihi curae cordique fuerunt ista studia, ut aureis Senecae verbis utar, quorum ope omne vitae fastidium effugere possumus. Quapropter in consortium iucundum iure meritoque
ILLUSTRIS ET EXCELLENTISSIMI NOMINIS TUI
Dab. Norimbergae d. XXX. Decembris
A. R. S. CIC IC CCLXV.
cultor perpetuus
D. Ferd. Jac. Baierus.